Tài liệu Pháp luật quản lý nhà nước về ngoại hối của ngân hàng nhà nước việt nam

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ KHOA LUẬT  LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT KHÓA 36 (2010 – 2014) ĐỀ TÀI PHÁP LUẬT QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ NGOẠI HỐI CỦA NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM Giảng viên hướng dẫn Sinh viên thực hiện Ngụy Ngọc Anh Châu Hồng Nguyên Bộ môn: Luật Thương mại MSSV:5105888 Lớp: LK1064A1 - K36 Cần Thơ, 12/2013 Đề tài: Pháp luật quản lý nhà nước về ngoại hối của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam LỜI CẢM ƠN Trong suốt thời gian từ khi bắt đầu học tập tại giảng đường đại học, tôi đã nhận được rất nhiều sự quan tâm, giúp đỡ của quý thầy cô, gia đình và bạn bè. Với lòng biết ơn sâu sắc nhất, tôi xin gửi đến quý thầy cô khoa Luật – trường Đại học Cần Thơ lời cảm ơn đã tận tình truyền đạt kiến thức quý báu cho tôi trong suốt thời gian học tập tại trường. Để đánh dấu sự trưởng thành về mặt tri thức trong nghiên cứu, đánh giá vấn đề mang tính khoa học tôi chọn đề tài “Pháp luật quản lý nhà nước về ngoại hối của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam” làm đề tài luận văn tốt nghiệp. Để hoàn thành luận văn tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành, sâu sắc đến cô Ngụy Ngọc Anh – Giảng viên bộ môn Luật thương mại – Khoa Luật trường Đại học Cần Thơ đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ, tạo mọi điều kiện thuận lợi để tôi có thể hoàn thành tốt bài nghiên cứu. Trong thời gian nghiên cứu đề tài, mặc dù bản thân đã có nhiều cố gắng, không ngừng phấn đấu nhưng do lượng kiến thức còn hạn chế cũng như giới hạn nghiên cứu nên đề tài sẽ không tránh khỏi những thiếu sót. Vì vậy tôi rất mong nhận được sự đóng góp quý báu của quý thầy cô cùng tất cả các bạn để nghiên cứu được hoàn thiện hơn. Cuối lời tôi xin chúc quý thầy cô cùng tất cả các bạn dồi dào sức khỏe và thành công trong sự nghiệp. Trân trọng kính chào! SVTH Châu Hồng Nguyên GVHD: Ngụy Ngọc Anh Trang 2 SVTH: Châu Hồng Nguyên Đề tài: Pháp luật quản lý nhà nước về ngoại hối của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN ---------.............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. GVHD: Ngụy Ngọc Anh Trang 3 SVTH: Châu Hồng Nguyên Đề tài: Pháp luật quản lý nhà nước về ngoại hối của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG PHẢN BIỆN ---------.............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. GVHD: Ngụy Ngọc Anh Trang 4 SVTH: Châu Hồng Nguyên Đề tài: Pháp luật quản lý nhà nước về ngoại hối của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam MỤC LỤC LỜI NÓI ĐẦU8 1. Lý do chọn đề tài..............................................................................................8 2. Mục tiêu nghiên cứu ........................................................................................9 3. Phạm vi nghiên cứu .........................................................................................9 4. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................10 5. Bố cục luận văn................................................................................................10 CHƯƠNG 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ NGOẠI HỐI VÀ QUẢN LÝ NGOẠI HỐI CỦA NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM ...........................11 1.1. Khái quát chung về ngoại hối.......................................................................11 1.1.1. Khái niệm ngoại hối....................................................................................11 1.1.2. Hoạt động ngoại hối ...................................................................................12 1.1.3. Sự hình thành thị trường ngoại hối............................................................14 1.2. Khái quát chung về Ngân hàng Nhà nước Việt Nam ..................................17 1.2.1. Lịch sử hình thành và phát triển Ngân hàng Trung ương........................17 1.2.2 Khái niệm Ngân hàng Nhà nước Việt Nam................................................20 1.2.3. Đặc điểm của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam ..........................................22 1.2.4. Vai trò, chức năng của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam ...........................23 1.2.5. Khái quát hoạt động của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam........................25 1.3. Tổng quan về quản lý ngoại hối của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam........28 1.3.1. Khái niệm chính sách quản lý ngoại hối ...................................................28 1.3.2. Nội dung chính sách quản lý ngoại hối .....................................................28 1.3.3. Đối tượng quản lý nhà nước về ngoại hối .................................................29 1.3.4. Mục tiêu quản lý ngoại hối của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam .............31 CHƯƠNG 2 QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ NGOẠI HỐI CỦA NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM ..........................................................................................................33 2.1. Quy định pháp luật về hoạt động cung ứng dịch vụ ngoại hối của các tổ chức tín dụng và các tổ chức khác ......................................................................33 2.1.1. Cung ứng dịch vụ ngoại hối của các ngân hàng ........................................34 2.1.2. Cung ứng dịch vụ ngoại hối của các tổ chức tín dụng phi ngân hàng.......37 2.1.3. Cung ứng dịch vụ ngoại hối của các tổ chức kinh tế không phải là tổ chức tín dụng.................................................................................................................40 2.1.4. Trách nhiệm của tổ chức tín dụng và các tổ chức khác khi thực hiện hoạt động cung ứng dịch vụ ngoại hối .........................................................................45 GVHD: Ngụy Ngọc Anh Trang 5 SVTH: Châu Hồng Nguyên Đề tài: Pháp luật quản lý nhà nước về ngoại hối của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam 2.2. Quy định pháp luật về sử dụng ngoại hối trên lãnh thổ Việt Nam.............48 2.2.1. Quy định hạn chế sử dụng ngoại hối..........................................................48 2.2.2. Mở và sử dụng tài khoản ............................................................................51 2.2.3. Sử dụng ngoại tệ tiền mặt của cá nhân .....................................................59 2.2.4. Sử dụng đồng Việt Nam của người không cư trú, người cư trú là cá nhân nước ngoài............................................................................................................62 2.2.5. Sử dụng đồng tiền của nước có chung biên giới với Việt Nam ..................63 2.2.6. Phát hành và sử dụng thẻ thanh toán........................................................71 CHƯƠNG 3 THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ QUẢN LÝ NGOẠI HỐI CỦA NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM ...........................76 3.1. Những thành tựu đạt được...........................................................................76 3.1.1. Chính sách tự do hóa các giao dịch vãng lai và hạn chế sử dụng ngoại tệ trên lãnh thổ Việt Nam ............................................................................................ 77 3.1.2. Chính sách quản lý các giao dịch vốn ........................................................... 79 3.1.3. Chính sách tỷ giá và phát triển thị trường ngoại hối.................................... 81 3.2. Những khó khăn vướng mắc và giải pháp hoàn thiện .................................. 82 3.2.1. Khó khăn vướng mắc và giải pháp trong hoạt động kinh doanh và cung ứng dịch vụ ngoại hối của các tổ chức tín dụng ..................................................82 3.2.2. Khó khăn vướng mắc và giải pháp trong việc mở và sử dụng tài khoản thanh toán tại TCTD cung ứng dịch vụ thanh toán .............................................88 3.2.3. Khó khăn vướng mắc và giải pháp trong việc mua, chuyển, mang ngoại tệ ra nước ngoài của Người cư trú là công dân Việt Nam sử dụng vào từng mục đích cụ thể ............................................................................................................89 3.2.4. Khó khăn vướng mắc và giải pháp trong việc mở tài khoản ngoại tệ ở nước ngoài .....................................................................................................................90 3.2.5. Khó khăn vướng mắc và giải pháp trong việc gửi tiền gửi tiết kiệm ..........90 3.2.6. Khó khăn vướng mắc và giải pháp về vấn đề đô la hóa trong việc sử dụng ngoại tệ làm đơn vị tính toán và làm phương tiện thanh toán ở Việt Nam ..........91 3.2.7. Khó khăn vướng mắc và giải pháp đối với vấn đề cấm cho, tặng ngoại tệ.96 KẾT LUẬN ..........................................................................................................99 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................... .. 100 GVHD: Ngụy Ngọc Anh Trang 6 SVTH: Châu Hồng Nguyên Đề tài: Pháp luật quản lý nhà nước về ngoại hối của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT - Chi nhánh ngân hàng nước ngoài: CN NHNNg - Chi nhánh Ngân hàng Thương mại: CN. NHTM - Công ty cho thuê tài chính: CT.CTTC - Công ty tài chính: CTTC - Đơn vị chấp nhận thẻ: ĐVCNT - Đồng Riel Campuchia: KHR - Giấy chứng nhận: GCN - Giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh: GCNĐKKD - Giấy chứng nhận đầu tư: GCNĐT - Giấy đăng ký kinh doanh: GĐKKD - Giấy phép đầu tư: GPĐT - Giấy xác nhận đăng ký: GXNĐK - Giấy xác nhận đủ điều kiện: GXNĐĐK - Kíp Lào: LAK - Ngân hàng Ngoại thương: NHNT - Ngân hàng Nhà nước: NHNN - Ngân hàng Nhà nước Việt Nam: NHNNVN - Ngân hàng Thương mại: NHTM - Ngân hàng Trung ương: NHTƯ - Nhân dân tệ Trung Quốc: CNY - Tổ chức chấp nhận thẻ: TCCNT - Tổ chức kinh tế: TCKT - Tổ chức phát hành thẻ: TCPHT - Tổ chức thanh toán thẻ: TCTTT - Tổ chức Tín dụng: TCTD - Xuất nhập khẩu: XNK GVHD: Ngụy Ngọc Anh Trang 7 SVTH: Châu Hồng Nguyên Đề tài: Pháp luật quản lý nhà nước về ngoại hối của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam LỜI NÓI ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trong bối cảnh các nền kinh tế trên thế giới ngày càng tham gia mạnh mẽ vào thương mại và đầu tư quốc tế, quản lý ngoại hối là một mảng chính sách không thể thiếu được bởi hội nhập quốc tế đem lại nhiều cơ hội nhưng cũng đặt ra nhiều thách thức và luôn tiềm ẩn những rủi ro do những thay đổi của môi trường kinh tế thế giới. Quản lý ngoại hối được xác định là một trong những nhiệm vụ trọng tâm của Ngân hàng Nhà nước trong việc hoạch định và thực thi chính sách tiền tệ quốc gia. Chính sách quản lý ngoại hối hiệu quả sẽ góp phần đáng kể trong việc cân bằng cán cân thanh toán, kiểm soát sức mua đồng tiền, kiềm chế lạm phát, tận dụng nguồn vốn trong nước, thu hút vốn đầu tư nước ngoài…tạo điều kiện ổn định và phát triển kinh tế trong nước.Vì vậy, vấn đề xây dựng hành lang pháp lý an toàn và hiệu quả cho hoạt động quản lý ngoại hối là yêu cầu đầu tiên và quan trọng nhất. Xây dựng và hoàn thiện pháp luật nói chung, pháp luật về quản lý ngoại hối nói riêng có chất lượng tốt cả về nội dung và hình thức là một trong những nhiệm vụ trọng tâm, một đòi hỏi cấp thiết, một tất yếu khách quan của việc xây dựng Nhà nước pháp quyền Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Trong thời gian qua, nhiều quy định về quản lý ngoại hối đã ra đời, tạo ra một môi trường pháp lý tương đối đầy đủ cho công tác quản lý ngoại hối của Ngân hàng Nhà nước và hoạt động ngoại hối của các tổ chức, cá nhân. Tuy nhiên, chính sách quản lý ngoại hối cũng đã bộc lộ nhiều bất cập so với tình hình thực tiễn, công tác tổ chức triển khai thực hiện quản lý ngoại hối chưa thực sự hiệu quả. Hiện tượng sử dụng ngoại tệ trong thanh toán khá phổ biến, khối lượng ngoại tệ trôi nổi ngoài hệ thống ngân hàng chưa được kiểm soát còn rất lớn. Bên cạnh đó, hệ thống các văn bản về quản lý ngoại hối còn chưa thống nhất, các quy định về quản lý ngoại hối chưa bao quát được toàn bộ những vấn đề cần quản lý và không đảm bảo tính thời sự, phù hợp với thực tiễn, nhiều quy định đã trở nên bất cập, mâu thuẫn, gây khó khăn cho công tác quản lý ngoại hối của Ngân hàng Nhà nước và hoạt động ngoại hối của các tổ chức, cá nhân. Nhận thức được tầm quan trọng của vấn đề, người viết lựa chọn đề tài “Pháp luật quản lý nhà nước về ngoại hối của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam” làm luận văn cử nhân luật. GVHD: Ngụy Ngọc Anh Trang 8 SVTH: Châu Hồng Nguyên Đề tài: Pháp luật quản lý nhà nước về ngoại hối của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam 2. Mục tiêu nghiên cứu Trên cơ sở làm rõ lý luận chung về ngoại hối, phân tích và đánh giá công tác quản lý ngoại hối ở Việt Nam, mục tiêu của đề tài là: - Làm rõ cơ sở lý luận chung về ngoại hối và quản lý ngoại hối của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam. - Thực trạng hoạt động quản lý ngoại hối và pháp luật về quản lý ngoại hối của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam. - Đánh giá hệ thống văn bản pháp lý và những tồn tại trong quản lý ngoại hối. - Đề ra các giải pháp hoàn thiện pháp luật về quản lý ngoại hối của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam. 3. Phạm vi nghiên cứu Quản lý ngoại hối là một mảng chính sách khá rộng bao gồm: - Quản lý các giao dịch vãng lai; - Quản lý các giao dịch vốn; - Quản lý sử dụng ngoại hối trên lãnh thổ Việt Nam; - Quản lý thị trường ngoại tệ, cơ chế tỷ giá hối đoái và quản lý vàng là ngoại hối; - Quản lý dự trữ ngoại hối nhà nước; - Quản lý hoạt động cung ứng dịch vụ ngoại hối của các tổ chức tín dụng và các tổ chức khác. Trong phạm vi giới hạn nhất định, luận văn không nghiên cứu toàn bộ các vấn đề liên quan đến quản lý ngoại hối mà chỉ tập trung nghiên cứu các quy định pháp luật về quản lý sử dụng ngoại hối trên lãnh thổ Việt Nam; nguyên tắc hoạt động cũng như trách nhiệm khi hoạt động cung ứng dịch vụ ngoại hối của tổ chức tín dụng và các tổ chức khác. Trong đó tập trung vào vai trò quản lý ngoại hối của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam quy định về điều kiện, thủ tục, phạm vi hoạt động của từng chủ thể như thế nào; người cư trú và người không cư trú được phép thực hiện các hoạt động ngoại hối nào trên lãnh thổ Việt Nam và vấn đề trên thực tế. GVHD: Ngụy Ngọc Anh Trang 9 SVTH: Châu Hồng Nguyên Đề tài: Pháp luật quản lý nhà nước về ngoại hối của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam 4. Phương pháp nghiên cứu Luận văn được thực hiện trên cơ sở áp dụng các phương pháp như hệ thống hóa, so sánh, phân tích, đánh giá tổng hợp các quy định pháp luật qua quá trình phát triển hoạt động quản lý ngoại hối của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam để làm sáng tỏ những vấn đề trong phạm vi nghiên cứu của đề tài. 5. Bố cục luận văn Đề tài gồm ba chương: Chương 1: Một số vấn đề lý luận chung về ngoại hối và quản lý ngoại hối của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam. Chương 2: Quản lý nhà nước về ngoại hối của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam. Chương 3: Thực trạng và giải pháp hoàn thiện pháp luật về quản lý ngoại hối của Ngân hàng Nhà nước Việt nam. GVHD: Ngụy Ngọc Anh Trang 10 SVTH: Châu Hồng Nguyên Đề tài: Pháp luật quản lý nhà nước về ngoại hối của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam CHƯƠNG 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ NGOẠI HỐI VÀ QUẢN LÝ NGOẠI HỐI CỦA NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM 1.1. Khái quát chung về ngoại hối Chính sách quản lý kinh tế nói chung và chính sách quản lý ngoại hối nói riêng, luôn là vấn đề bức xúc và phức tạp. Để có được một chính sách quản lý ngoại hối có hiệu quả trong tiến trình đổi mới nền kinh tế nước ta thông qua các giải pháp cụ thể, trước hết chúng ta cần làm rõ về phương diện lý luận những vấn đề cơ bản trực tiếp có liên quan đến chính sách quản lý ngoại hối. 1.1.1. Khái niệm ngoại hối Lịch sử phát triển của nền sản xuất hàng hóa, từ sản xuất hàng hóa giản đơn tới kinh tế thị trường với công nghệ tiên tiến, hiện đại ngày nay đều gắn liền với việc không ngừng mở rộng quan hệ trao đổi, mua, bán hàng hóa, dịch vụ, vốn, công nghệ…, không chỉ trong phạm vi lãnh thổ một quốc gia mà còn vượt ra ở phạm vi quốc tế. Việc trao đổi, mua, bán hàng hóa, dịch vụ…giữa các quốc gia hiện nay không chỉ dùng vàng như những phương thức thanh toán cổ điển, mà còn dùng nhiều hình thức thanh toán mới phong phú, hiện đại, đa dạng được gọi chung là ngoại hối, được các quốc gia sử dụng làm phương tiện dự trữ và thanh toán quốc tế…Do những ảnh hưởng lớn lao của ngoại hối đối với đời sống kinh tế - xã hội nên Chính phủ ở mỗi quốc gia đều tìm cách chọn lựa cho mình những chính sách thích hợp trong việc quản lý ngoại hối và điều tiết hoạt động ngoại hối. Cho đến nay, các công trình nghiên cứu chưa đưa ra một định nghĩa chính thức về ngoại hối. Trên những góc độ khác nhau người ta hiểu ngoại hối không hoàn toàn đồng nhất như nhau. Trên góc độ kinh doanh ngoại hối, những người kinh doanh hiểu ngoại hối là những phương tiện thanh toán thể hiện dưới dạng ngoại tệ, nó bao gồm hối phiếu, séc bằng ngoại tệ và số dư có trên tài khoản tại ngân hàng nước ngoài (theo quan điểm của những nhà kinh doanh ngoại hối Cộng hòa Liên bang Đức).1 Trên góc độ pháp luật thực định, nhà soạn luật chọn giải pháp định nghĩa ngoại hối bằng cách liệt kê các tài sản được coi là ngoại hối. Theo định nghĩa này, ngoại hối bao gồm: “- Đồng tiền của quốc gia, lãnh thổ khác, đồng tiền chung Châu Âu và các đồng tiền chung khác dùng trong thanh toán quốc tế và khu vực (gọi là ngoại tệ); 1 PGS. Nguyễn Thị Thu Thảo: Đổi mới và hoàn thiện chính sách quản lý ngoại hối ở Việt Nam, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 1999, Tr.12. GVHD: Ngụy Ngọc Anh Trang 11 SVTH: Châu Hồng Nguyên Đề tài: Pháp luật quản lý nhà nước về ngoại hối của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam - Phương tiện thanh toán bằng ngoại tệ, gồm séc, thẻ thanh toán, hối phiếu đòi nợ, hối phiếu nhận nợ, chứng chỉ tiền gửi và các phương tiện thanh toán khác; - Các loại giấy tờ có giá bằng ngoại tệ, gồm trái phiếu Chính phủ, trái phiếu công ty, kỳ phiếu, cổ phiếu và các loại giấy tờ có giá khác; - Vàng thuộc dữ trữ ngoại hối Nhà nước, trên tài khoản ở nước ngoài của người cư trú; vàng dưới dạng khối, thỏi, hạt, miếng trong trường hợp mang vào hoặc mang ra khỏi lãnh thổ Việt Nam; - Đồng tiền của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong trường hợp chuyển vào và chuyển ra khỏi lãnh thổ Việt Nam hoặc được sử dụng trong thanh toán quốc tế”.2 Định nghĩa trên có thể được xem là một ví dụ cho thấy rằng nội hàm của khái niệm ngoại hối có thể được hiểu không hoàn toàn giống nhau trong pháp luật của các nước. Nói cách khác, danh từ ngoại hối dường như chỉ mang tính chất “ước lệ” và thiên về ý nghĩa pháp lý nhiều hơn là ý nghĩa kinh tế, mặc dù bản thân ngoại hối là một danh từ kinh tế. Trong các công trình nghiên cứu, người ta chủ trương tìm hiểu về những tác động hay ảnh hưởng của ngoại hối đối với đời sống kinh tế - xã hội và thiết lập cơ chế quản lý, sử dụng chúng vào mục đích tăng trưởng kinh tế, ổn định xã hội, chứ không chủ trương xây dựng một định nghĩa hoàn chỉnh về ngoại hối và chỉ ra các đặc điểm của ngoại hối. Điều này dẫn tới một hệ quả là không có sự giống nhau hoàn toàn trong hệ thống pháp luật của các nước về những tài sản nào là ngoại hối và mục đích quản lý nhà nước đối với mỗi loại ngoại hối. Mặc khác, việc định ra chế độ quản lý ngoại hối như thế nào còn phụ thuộc vào thái độ của nhà cầm quyền đối với ngoại hối, chính sách tiền tệ và chính sách tỷ giá hối đoái của nước đó trong từng thời kỳ.3 1.1.2. Hoạt động ngoại hối Hoạt động ngoại hối là thuật ngữ có thể được hiểu và tiếp cận từ nhiều góc độ khác nhau. Xét từ góc độ khoa học pháp lý, hoạt động ngoại hối được hiểu là tổng hợp các hành vi pháp lý do các chủ thể khác nhau thực hiện trong quá trình chiếm hữu, sử dụng và định đoạt các tài sản được coi là ngoại hối. Các hành vi pháp lý này có thể 2 Khoản 1 Điều 4 Pháp lệnh Ngoại hối số 28/2005/PL-UBTVQH11 ngày 13 tháng 12 năm 2005 của Ủy ban thường vụ Quốc hội khóa 11. 3 TS. Võ Đình Toàn (Chủ biên): Giáo trình Luật Ngân hàng Việt Nam – Trường Đại học Luật Hà Nội, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội, 2008, Tr. 356 - 357. GVHD: Ngụy Ngọc Anh Trang 12 SVTH: Châu Hồng Nguyên Đề tài: Pháp luật quản lý nhà nước về ngoại hối của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam có tính chất là hành vi dân sự hay hành vi thương mại, tùy thuộc vào việc người thực hiện chúng vì nhu cầu dân sự hay thương mại.4 Xét từ góc độ pháp luật thực định, hoạt động ngoại hối được quan niệm là “hoạt động của người cư trú, người không cư trú trong giao dịch vãng lai, giao dịch vốn, sử dụng ngoại hối trên lãnh thổ Việt Nam, hoạt động cung ứng dịch vụ ngoại hối và các giao dịch khác liên quan đến ngoại hối”.5 Từ các định nghĩa trên đây, có thể hình dung hoạt động ngoại hối như là một quá trình hoạt động kinh tế - pháp lý của các chủ thể, thông qua việc xác lập và thực hiện các giao dịch khác nhau về ngoại hối. Cụ thể hơn, có thể phân biệt hoạt động ngoại hối với các loại hình hoạt động kinh tế khác ở những đặc trưng cơ bản sau đây: Thứ nhất, chủ thể của hoạt động ngoại hối là người cư trú và người không cư trú, trực tiếp tham gia vào các giao dịch vãng lai, giao dịch vốn, sử dụng ngoại hối trên lãnh thổ Việt Nam, hoạt động cung ứng dịch vụ ngoại hối và các giao dịch khác liên quan đến ngoại hối. Để thực hiện các hành vi pháp lý này, mọi chủ thể là người cư trú và người không cư trú đều phải hội đủ các điều kiện chung là có năng lực pháp luật và năng lực hành vi. Ngoài ra, tùy thuộc vào tính chất và đặc điểm của từng loại hình hoạt động đó phải thỏa mãn một số điều kiện riêng khác nữa. Chẳng hạn, đối với hoạt động kinh doanh ngoại hối, chủ thể thực hiện hoạt động này phải thỏa mãn điều kiện về giấy phép kinh doanh ngoại hối, điều kiện về đăng ký kinh doanh… Thứ hai, đối tượng của hoạt động ngoại hối chính là các loại ngoại hối được phép lưu thông trên lãnh thổ Việt Nam và các dịch vụ về ngoại hối. Do ngoại hối và những dịch vụ về ngoại hối là những sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ đặc biệt nên các hành vi pháp lý liên quan đến những hàng hóa, dịch vụ này thường được pháp luật quy định hết sức chặt chẽ. Ví dụ: một công dân muốn chuyển ngoại tệ ra nước ngoài khi xuất cảnh, nếu số lượng ngoại tệ muốn chuyển ra nước ngoài nhiều hơn mức tối đa mà Chính phủ cho phép tại thời điểm xuất cảnh thì công dân đó bắt buộc phải xin giấy phép của Chính phủ (hoặc cơ quan đại diện cho Chính phủ) về việc mang ngoại tệ ra nước ngoài. Hoặc mọi giao dịch thanh toán, niêm yết, quảng cáo của người cư trú, người không cư trú trên lãnh thổ Việt Nam đều không được phép thực hiện bằng ngoại tệ, trừ các trường hợp đặc biệt được quy định tại Điều 29 Nghị định 4 TS. Võ Đình Toàn (Chủ biên): Giáo trình Luật Ngân hàng Việt Nam – Trường Đại học Luật Hà Nội, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội, 2008, Tr. 357. 5 Khoản 8 Điều 4 Pháp lệnh Ngoại hối số 28/2005/PL-UBTVQH11 ngày 13 tháng 12 năm 2005 của Ủy ban thường vụ Quốc hội khóa 11. GVHD: Ngụy Ngọc Anh Trang 13 SVTH: Châu Hồng Nguyên Đề tài: Pháp luật quản lý nhà nước về ngoại hối của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam 160/2006/NĐ-CP ngày 28/12/2006 của Chính phủ quy định chi tiết thi hành Pháp lệnh Ngoại hối. Việc pháp luật có những quy định chặt chẽ đối với hoạt động ngoại hối chính là nhằm đảm bảo sự phát triển bình thường, ổn định của nền kinh tế và đảm bảo quyền, lợi ích hợp pháp của các chủ thể có liên quan đến hoạt động ngoại hối. Thứ ba, nội dung của hoạt động ngoại hối bao gồm các giao dịch vãng lai, giao dịch vốn, các hành vi sử dụng ngoại hối hay cung ứng dịch vụ về ngoại hối trên lãnh thổ Việt Nam. Những hành vi pháp lý này luôn gắn với đối tượng là ngoại hối và các dịch vụ ngoại hối. Vì vậy, nếu muốn biết một hoạt động nào đó có phải là hoạt động ngoại hối hay không, ngoài việc xác định chủ thể thực hiện hoạt động đó là ai và đối tượng của hoạt động đó là gì thì cần xác định xem hoạt động đó được cấu thành bởi những hành vi pháp lý nào: là giao dịch vãng lai, giao dịch vốn, hành vi sử dụng ngoại hối hay hành vi cung ứng dịch vụ ngoại hối. Nói cách khác, nội dung của hoạt động ngoại hối là một trong những dấu hiệu quan trọng để nhận biết một hoạt động nào đó có phải là hoạt động ngoại hối hay không. 1.1.3. Sự hình thành thị trường ngoại hối 6 Từ năm 1989, công cuộc đổi mới được đẩy mạnh hơn với chủ trương của Đảng và Nhà nước là phát triển một nền kinh tế thị trường có sự quản lý của Nhà nước. Công cuộc đổi mới cũng được tiến hành đồng thời với việc phát triển kinh tế đối ngoại, mở cửa, hợp tác và hội nhập, phù hợp với xu hướng quốc tế hóa nền kinh tế thế giới ngày càng mạnh mẽ. Nhằm bôi trơn và thúc đẩy kinh tế đối ngoại phát triển, đặc biệt là hoạt động xuất nhập khẩu (XNK), thì việc hình thành và đưa vào hoạt động thị trường ngoại hối ở Việt Nam là cần thiết. Quá trình hình thành và phát triển thị trường ngoại hối ở Việt Nam có thể tóm tắt qua ba giai đoạn như sau: * Trước năm 1991: Đặc trưng của giai đoạn trước năm 1991 là Việt Nam phát triển kinh tế hướng nội, đóng cửa, các mối quan hệ với bên ngoài đều thông qua hệ thống độc quyền của Nhà nước về ngoại thương và ngoại hối. Với cơ chế kinh tế như vậy, đã triệt tiêu môi trường và mọi điều kiện để hình thành, phát triển các thị trường nói chung và thị trường ngoại hối nói riêng. Trước yêu cầu đổi mới, ngày 26/3/1988, Hội đồng Bộ trưởng đã ban hành Nghị định 53/HĐBT về việc tách hệ thống Ngân hàng Việt Nam từ một cấp thành hai cấp, bao gồm: Ngân hàng Nhà nước (NHNN) và hệ thống Ngân hàng Thương 6 Nguyễn Văn Tiến: Thị trường ngoại hối Việt Nam sau hơn 10 năm đổi mới, Tạp chí nghiên cứu kinh tế, số 291, 8/2002, Tr. 12 – 14. GVHD: Ngụy Ngọc Anh Trang 14 SVTH: Châu Hồng Nguyên Đề tài: Pháp luật quản lý nhà nước về ngoại hối của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam mại (NHTM). NHNN là Ngân hàng Trung ương (NHTƯ) thực hiện chức năng quản lý vĩ mô, ban hành chính sách tiền tệ, tín dụng và ngân hàng; hệ thống NHTM thực hiện chức năng kinh doanh tiền tệ và tín dụng; trong đó chỉ có duy nhất Ngân hàng Ngoại thương (NHNT) được phép hoạt động và kinh doanh ngoại hối, thanh toán quốc tế và mở tài khoản ở nước ngoài; các ngân hàng khác chỉ được hoạt động trong nước. Như vậy, cho đến thời điểm sau khi có Nghị định 53/HĐBT, thì một thị trường ngoại hối có tổ chức ở Việt Nam vẫn chưa được hình thành. Nhằm đáp ứng nhu cầu đổi mới của đất nước, góp phần mở rộng quan hệ về kinh tế, chính trị và văn hóa với nước ngoài, ngày 18/10/1988, Hội đồng Bộ trưởng đã ban hành Nghị định 161/HĐBT về “Điều lệ quản lý ngoại hối”. Một trong những điểm mới về quản lý và kinh doanh ngoại hối theo tinh thần Nghị định 161 là: “Nhà nước CHXHCN Việt Nam thông qua NHNN thực hiện thống nhất quản lý nhà nước về ngoại hối và kinh doanh ngoại hối. Mọi việc kinh doanh ngoại hối đều được thực hiện theo quy định của NHNN. NHNT là cơ quan được phép kinh doanh ngoại hối. Ngoài ra, các ngân hàng chuyên doanh khác, các ngân hàng liên doanh với nước ngoài, các chi nhánh ngân hàng nước ngoài (CN NHNNg) tại Việt Nam, các tổ chức kinh tế (TCKT) trong nước muốn kinh doanh ngoại hối hoặc dịch vụ thu ngoại tệ đều phải được NHNN-TƯ Việt Nam cho phép”. Như vậy, có thể nói lần đầu tiên ở Việt Nam chế độ độc quyền trong kinh doanh ngoại hối đã được dỡ bỏ. Từ nay, các NHTM nói chung muốn kinh doanh ngoại hối có thể làm thủ tục để NHNN cấp phép. Đây được xem như sự khởi đầu tạo ra môi trường và điều kiện cho hoạt động của thị trường ngoại hối có tổ chức, hình thành một sân chơi có yếu tố cạnh tranh của thị trường. * Từ năm 1991 đến năm 1994: Cho dù có những bước chuyển biến, nhưng ở Việt Nam vẫn thiếu vắng một thị trường ngoại hối có tổ chức để chấp nối cung cầu ngoại tệ và tạo cơ sở xác định tỷ giá chính thức một cách khách quan, sát với quan hệ cung cầu trên thị trường, thúc đẩy hoạt động XNK, đầu tư nước ngoài và thu hút nguồn lực ngoại tệ vào hệ thống ngân hàng. Đứng trước tình hình đó, Thống đốc NHNN đã ra Quyết định 107NH/QĐ, ngày 16/8/1991 ban hành Quy chế hoạt động của trung tâm giao dịch ngoại tệ; trên cơ sở đó, hai trung tâm giao dịch ngoại tệ đã được thành lập và đi vào hoạt động tại thành phố Hồ Chí Minh và Hà Nội. Như vậy có thể nói, năm 1991 là năm đánh dấu mốc lịch sử về việc hình thành nền móng một thị trường ngoại hối có tổ chức ở Việt Nam. GVHD: Ngụy Ngọc Anh Trang 15 SVTH: Châu Hồng Nguyên Đề tài: Pháp luật quản lý nhà nước về ngoại hối của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam Việc thành lập hai trung tâm nói trên là bước ngoặt đầu tiên của hệ thống ngân hàng trong quá trình đổi mới thực sự theo hướng thị trường. Hai trung tâm này là tiền thân của thị trường ngoại hối Việt Nam ngày nay. Vậy thị trường ngoại hối là gì? Thị trường ngoại hối là: “nơi diễn ra các giao dịch ngoại hối. Loại thị trường này được hình thành từ chính các hoạt động ngoại hối của các chủ thể là người cư trú và người không cư trú. Sự tồn tại của hoạt động ngoại hối trong đời sống kinh tế- xã hội chính là biểu hiện cụ thể của sự tồn tại thị trường ngoại hối. Hoạt động ngoại hối diễn ra như thế nào thì thị trường ngoại hối tồn tại trong trạng thái như vậy. Chỉ có thể nhận biết và đánh giá được hiện trạng của thị trường ngoại hối thông qua những biểu hiện cụ thể của hoạt động ngoại hối”.7 Trên thực tế, do hoạt động ngoại hối thường diễn ra trong phạm vi quốc tế nên thị trường ngoại hối cũng luôn luôn được xem là một trong số các loại hình thị trường mang tính quốc tế sâu sắc nhất. Đặc điểm của thị trường ngoại hối do bản chất kinh tế của ngoại hối quyết định, vì ngoại hối vốn dĩ là phương tiện thanh toán quốc tế. Ngày nay, thị trường ngoại hối tồn tại một cách phổ biến trong bất kỳ nền kinh tế nào, không phân biệt về thể chế chính trị hay trình độ phát triển kinh tế, tình trạng xã hội. Thị trường ngoại hối có thể được phân biệt với các thị trường khác nhờ ở những đặc điểm chủ yếu sau đây: Thứ nhất, thị trường ngoại hối (điển hình là thị trường hối đoái) hoạt động liên tục suốt 24/24 giờ trên phạm vi toàn cầu với một lưu lượng khổng lồ các ngoại tệ được luân chuyển qua thị trường. Sỡ dĩ thị trường hối đoái (với ý nghĩa là một hình thái tồn tại cụ thể của thị trường ngoại hối) hoạt động liên tục như vậy là vì có sự khác nhau về múi giờ giữa các quốc gia tùy theo vị trí địa lý. Chẳng hạn, khi thị trường hối đoái ở một quốc gia phương Đông đóng cửa vào thời điểm cuối ngày giao dịch thì cũng là lúc thị trường hối đoái ở một quốc gia phương Tây bắt đầu mở cửa cho một ngày giao dịch mới. Thứ hai, đối tượng chủ yếu được mua bán trên thị trường ngoại hối là các khoản tiền gửi ghi bằng ngoại tệ tại các ngân hàng, ngoại tệ hiện hữu và các loại tài sản khác (kim loại quý, phương tiện thanh toán quốc tế…) có thể chuyển đổi thành ngoại tệ mạnh. 7 TS. Võ Đình Toàn (Chủ biên): Giáo trình Luật Ngân hàng Việt Nam – Trường Đại học Luật Hà Nội, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội, 2008, Tr. 360. GVHD: Ngụy Ngọc Anh Trang 16 SVTH: Châu Hồng Nguyên Đề tài: Pháp luật quản lý nhà nước về ngoại hối của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam Thứ ba, thị trường ngoại hối ở một quốc gia bao giờ cũng chịu ảnh hưởng sâu sắc của tình hình kinh tế, chính trị, xã hội trong nước và quốc tế. Những dấu hiệu trên đây của thị trường ngoại hối cho thấy rằng, sự lưu thông của ngoại hối trên thị trường tự thân nó đã chứa đựng những ảnh hưởng sâu sắc, lớn lao đối với nền kinh tế - xã hội của một quốc gia như hoạt động XNK, việc điều hành tỷ giá hối đoái và sức mua của đồng tiền nội địa. Vì thế, Chính phủ mỗi quốc gia đều phải tiến hành kiểm soát hay can thiệp đối với quá trình lưu thông ngoại hối, với mục tiêu bình ổn giá cả, kiềm chế lạm phát và duy trì sự tăng trưởng kinh tế đất nước. Ở Việt Nam, Nhà nước thực hiện việc kiểm soát hoạt động ngoại hối trên thị trường thông qua các cơ quan chức năng là Chính phủ và Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNNVN). Theo quy định hiện hành, NHNNVN tham gia vào hoạt động ngoại hối trên thị trường ngoại hối trong nước và quốc tế với hai tư cách: - Là người tổ chức, quản lý, điều hành thị trường ngoại hối trong nước; - Là người trực tiếp tham gia giao dịch mua, bán ngoại hối trên thị trường trong nước và quốc tế nhằm thực thi chính sách tiền tệ quốc gia. 1.2. Khái quát chung về Ngân hàng Nhà nước Việt Nam 1.2.1. Lịch sử hình thành và phát triển Ngân hàng trung ương 8 Dưới chế độ phong kiến nền kinh tế Việt Nam còn lạc hậu tự cung tự cấp không giao lưu hàng hóa với nước ngoài nên hoạt động ngân hàng chưa phát triển. Việt Nam chưa có ngân hàng thực thụ, mặc dù vẫn có hoạt động trao đổi tiền tệ. Đến khi Pháp xâm lược nước ta họ đã thống trị về kinh tế bằng cách thành lập Ngân hàng Đông Dương (Banque de L’Indochine). Đây là ngân hàng được thành lập vào ngày 15/01/1875, vừa đóng vai trò là ngân hàng phát hành (phát hành tiền trên toàn cõi Đông Dương), vừa thực hiện các nghiệp vụ vốn có của NHTM. Ngân hàng Đông Dương thực chất là bộ máy tài chính do chính quyền thuộc địa của Pháp ở Đông Dương điều động chi phối. Ngân hàng Đông Dương đặt trụ sở tại Hà Nội bên cạnh bộ máy chính quyền cai trị thực dân của Pháp tại Đông Dương. Ngân hàng Đông Dương giữ vị trí quan trọng và là công cụ tài chính quan trọng hàng đầu, để thực dân Pháp thực hiện các mục tiêu kinh tế, chính trị trong cuộc chiến tranh tại Đông Dương nói chung và ở Việt Nam nói riêng. Sau khi cuộc kháng chiến chống 8 PGS.TS. Nguyễn Đăng Dờn (Chủ biên): Nghiệp vụ Ngân hàng Trung ương – Trường Đại học Kinh tế. TP. Hồ Chí Minh, Nxb Đại học Quốc gia, TP. Hồ Chí Minh, 2011, Tr. 25 – 30. GVHD: Ngụy Ngọc Anh Trang 17 SVTH: Châu Hồng Nguyên Đề tài: Pháp luật quản lý nhà nước về ngoại hối của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam thực dân Pháp của nhân dân ta giành thắng lợi, hiệp định Giơnevơ được ký kết vào tháng 7/1954 – Ngân hàng Đông Dương không còn tồn tại ở Việt Nam. Sau Cách mạng Tháng Tám thành công, Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời, ban hành hàng loạt các sự kiện và chủ trương của Chính phủ, hướng dẫn việc hình thành hệ thống tiền tệ - ngân hàng của một nước Việt Nam độc lập có chủ quyền. - Tháng 01/1946, Chính phủ ra sắc lệnh (sắc lệnh số 18B ngày 31/01/1946) cho phép Bộ Tài chính phát hành giấy bạc Việt Nam (giấy bạc cụ Hồ) từ các tỉnh Nam bộ, sau đó đến Nam Trung bộ - với tỷ giá trao đổi 1 ĐVN = 1 đồng Đông Dương. - Năm 1947 thành lập Cục ngân khố quốc gia và Nha tín dụng sản xuất – trực thuộc Bộ Tài chính (hai cơ quan này là tiền thân của NHNN). - Tháng 01/1948, Quốc hội nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đạo luật đình chỉ lưu hành tiền Đông Dương, và cho phép Bộ Tài chính phát hành giấy bạc Việt Nam trên toàn lãnh thổ Việt Nam. - Tháng 7/1948 Chính phủ quy định đơn vị tiền tệ Việt Nam theo sắc lệnh số 199/SL/CP ngày 08/7/1948 (Đơn vị tiền tệ Việt Nam là đồng, 1 đồng = 10 hào, 1 hào = 10 xu). - Ngày 06/5/1951 Chủ tịch nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra sắc lệnh số 15/SL/CT – thành lập Ngân hàng Quốc gia Việt Nam (NBV – National Bank of Vietnam) bằng việc sáp nhập Cục ngân khố quốc gia và Nha tín dụng sản xuất – tách ra khỏi Bộ Tài chính để hình thành Ngân hàng Quốc gia Việt Nam – Chính phủ giao cho Ngân hàng Quốc gia Việt Nam phát hành giấy bạc ngân hàng Việt Nam (tiền ngân hàng) đồng thời tổ chức thu hồi đồng tiền tài chính (do Bộ Tài chính) đã phát hành từ năm 1946. Tỷ lệ thu đổi tiền ngân hàng và tiền tài chính được ấn định là 1/10 (1 đồng ngân hàng có giá trị bằng 10 đồng tài chính). Ngày 06/5/1951 là sự kiện lớn, đánh dấu mốc quan trọng cho sự ra đời và phát triển của hệ thống ngân hàng Việt Nam về sau. Ngân hàng Quốc gia Việt Nam là NHTƯ của nước Việt Nam, từ ngày thành lập đến tháng 3/1988 vừa làm nhiệm vụ phát hành tiền của nước Việt Nam, vừa thực hiện các chức năng và nhiệm vụ của NHTM. Hội sở trung ương đặt tại Hà Nội và các chi nhánh trung tâm đặt tại các tỉnh, các liên khu, thực hiện các chức năng và nhiệm vụ của ngân hàng phát hành và quản lý nhà nước. Các chi nhánh tại GVHD: Ngụy Ngọc Anh Trang 18 SVTH: Châu Hồng Nguyên Đề tài: Pháp luật quản lý nhà nước về ngoại hối của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam quận, huyện, thị xã (các chi điểm ngân hàng) thực hiện các nhiệm vụ của các NHTM như nhận tiền gửi, cho vay… - Tháng 10/1961 đổi tên Ngân hàng Quốc gia Việt Nam (NBV) thành NHNNVN (SBV – State Bank of Vietnam) cho đến nay. Trong thời kỳ đất nước còn chia cắt, ở miền Nam chính quyền Sài Gòn cũng đã thành lập Ngân hàng Quốc gia Việt Nam Cộng hòa ngày 31/12/1954 – Ngân hàng này hoạt động với tư cách là NHTƯ của miền Nam Việt Nam từ tháng 12/1954 đến ngày 30/4/1975. Sau ngày 30/4/1975 Chính phủ Cách mạng Lâm thời cộng hòa miền Nam Việt Nam đã thực hiện việc tiếp quản hệ thống Ngân hàng Miền Nam. - Tháng 9/1975 phát hành tiền “Giải phóng” và thu hồi tiền ngụy - với tỷ giá 1 đồng tiền Giải phóng bằng 500 đồng tiền ngụy. - Từ tháng 7/1976 toàn bộ hệ thống ngân hàng ở miền Nam thuộc Chính phủ Cách mạng lâm thời cộng hòa miền Nam Việt Nam được hợp nhất với NHNNVN – NHNNVN lúc này trở thành NHTƯ của nước Việt Nam thống nhất. - Ngày 26/3/1988 Hội đồng Bộ trưởng (nay là Chính phủ) ra Nghị định 53/HĐBT chuyển hệ thống ngân hàng một cấp thành hệ thống ngân hàng hai cấp, trong đó: Ngân hàng cấp I là NHNNVN thực hiện chức năng quản lý nhà nước trong lĩnh vực tiền tệ - tín dụng ngân hàng, phát hành tiền và chức năng ngân hàng của các ngân hàng. Ngân hàng cấp II bao gồm các ngân hàng chuyên doanh (sau này gọi là các NHTM) và các tổ chức tín dụng (TCTD) – Ngân hàng cấp II thực hiện việc kinh doanh trong lĩnh vực tiền tệ ngân hàng. - Ngày 24/5/1990 Chủ tịch Hội đồng nhà nước ký sắc lệnh công bố hai sắc lệnh ngân hàng: + Pháp lệnh số 37/LLT/HĐNN8 Pháp lệnh Ngân hàng Nhà nước Việt Nam. + Pháp lệnh số 38/LLT/ HĐNN8 Pháp lệnh Ngân hàng, Hợp tác xã Tín dụng và Công ty Tài chính. Hai pháp lệnh này trở thành cơ sở pháp lý để củng cố và phát triển hệ thống ngân hàng hai cấp ở Việt Nam. GVHD: Ngụy Ngọc Anh Trang 19 SVTH: Châu Hồng Nguyên Đề tài: Pháp luật quản lý nhà nước về ngoại hối của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam Ngày 02/12/1997 Quốc hội khóa 10 đã thông qua hai Luật ngân hàng để thay thế cho hai pháp lệnh ngân hàng nói trên. Đây là một bước tiến mới trong việc pháp chế hóa lĩnh vực tiền tệ ngân hàng Việt Nam. - Luật số 01/1997/QH10 Luật Ngân hàng Nhà nước Việt Nam. - Luật số 02/1997/QH10 Luật Các tổ chức tín dụng. Tháng 10/2003 Quốc hội khóa 11 ban hành Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Ngân hàng Nhà nước và Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Các tổ chức tín dụng. Tháng 6/2010 Quốc hội khóa 12 đã ban hành luật số 46/2010/QH12- Luật Ngân hàng Nhà nước Việt Nam và Luật số 47/2010/QH12 – Luật Các tổ chức tín dụng. Hai luật này có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2011. Có thể nói hai luật ngân hàng nói trên sẽ có tác dụng chi phối mọi hoạt động của hệ thống ngân hàng, làm cho các mặt hoạt động của toàn bộ hệ thống ngân hàng đều được lành mạnh hóa theo khuôn khổ của pháp luật, để từng bước hội nhập với hệ thống ngân hàng trong khu vực và trên thế giới. 1.2.2. Khái niệm Ngân hàng Nhà nước Việt Nam Ngày nay, ở các quốc gia, tùy thuộc vào nguồn gốc hình thành, sở hữu, cơ chế thực hiện quyền lực nhà nước mà NHNN có những tên gọi khác nhau. Chẳng hạn như, theo hình thức sở hữu, NHNN có tên gọi là NHNN (Việt Nam), Ngân hàng quốc gia (Mônđôva, Iran, Hunggari). Theo tính chất, chức năng, ngân hàng có thể được gọi tên là NHTƯ (Liên bang Nga), Ngân hàng dự trữ (Nam Phi), Hệ thống dự trữ liên bang (Mỹ) hoặc có thể là những tên gọi có tính chất lịch sử và kế thừa như Ngân hàng Anh, Ngân hàng Pháp, Ngân hàng Nhật Bản…9 Khi nghiên cứu về vị trí pháp lý của NHTƯ, cần phải xem xét mối quan hệ giữa NHTƯ với Chính phủ trong việc thực hiện chính sách tiền tệ quốc gia. Hiện nay, trên thế giới có hai dạng tổ chức mô hình NHTƯ phổ biến là: NHTƯ độc lập với Chính phủ và NHTƯ trực thuộc Chính phủ. NHTƯ độc lập với Chính phủ là NHTƯ không nằm trong cơ cấu bộ máy của Chính phủ, không chịu sự lãnh đạo, điều hành của Chính phủ. Mô hình NHTƯ độc 9 ThS. Lê Huỳnh Phương Chinh: Tập bài giảng Luật Ngân hàng – Khoa luật – Trường Đại học Cần Thơ, 2010, Tr.17. GVHD: Ngụy Ngọc Anh Trang 20 SVTH: Châu Hồng Nguyên