Tài liệu Phân tích rủi ro tín dụng ngân hàng thương mại cổ phần sài gòn - hà nội

BỘ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC THĂNG LONG ---o0o--- KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐỀ TÀI: PHÂN TÍCH RỦI RO TÍN DỤNG NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI CỔ PHẦN SÀI GÒN – HÀ NỘI SINH VIÊN THỰC HIỆN : PHÙNG BẢO ANH MÃ SINH VIÊN : A14638 NGÀNH : TÀI CHÍNH-NGÂN HÀNG HÀ NỘI – 2015 BỘ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC THĂNG LONG ---o0o--- KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐỀ TÀIi: PHÂN TÍCH RỦI RO TÍN DỤNG NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI CỔ PHẦN SÀI GÒN – HÀ NỘI Giáo viên hƣớng dẫn : Ts. Trần Đình Toàn Sinh viên thực hiện : Phùng Bảo Anh Mã sinh viên : A14638 Ngành : Tài chính- ngân hàng HÀ NỘI – 2015 Thang Long University Library LỜI CẢM ƠN Với lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc, em xin gửi lời cảm ơn đến toàn thể Quý thầy cô giáo Trường Đại học Thăng Long đã dạy dỗ truyền đạt những kiến thức quý báu cho em trong suốt những năm rèn luyện và học tập tại trường. Vốn kiến thức được tiếp thu trong quá trình học không chỉ là nền tảng cho quá trình nghiên cứu khóa luận mà còn là hành trang để em bước vào đời một cách vững chắc và tự tin. Đặc biệt, em xin cảm ơn Giảng viên T.S Trần Đình Toàn – người đã nhiệt tình hướng dẫn em thực hiện khóa luận tốt nghiệp này. Đồng thời, em xin cảm ơn Ban lãnh đạo và các anh/ chị cán bộ trong Ngân hàng TMCP Sài Gòn – Hà Nội đã tạo điều kiện thuận lợi cho em được thực tập tại công ty. Được tiếp xúc với thực tế, được nghiên cứu và giải đáp những thắc mắc trong suốt quá trình thực tập, em đã thêm hiểu biết về hoạt động của Ngân hàng nói chung, hoạt động tín dụng và quản trị rủi ro tín dụng nói riêng. Do thời gian thực tập tại Ngân hàng và khả năng lý luận của bản thân còn nhiều hạn chế, thiếu sót, kính mong sự chỉ dẫn và đóng góp của các Quý thầy cô giáo để khóa luận của em được hoàn thiện hơn. Cuối cùng, em xin kính chúc Quý thầy cô cùng các anh/ chị cán bộ trong Ngân hàng TMCP Sài Gòn – Hà Nội luôn dồi dào sức khỏe, công tác tốt. Em xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, ngày 30 tháng 03 năm 2015 Sinh viên Phùng Bảo Anh LỜI CAM KẾT Tôi xin cam kết rằng Khóa luận tốt nghiệp ngày là do tự bản thân thực hiện có sự hỗ trợ từ Giáo viên hướng dẫn và không sao chép các chương trình nghiên cứu của người khác. Các dữ liệu thông tin thứ cấp sử dụng trong Khóa luận đều có nguồn gốc và được trích dẫn rõ ràng. Tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm về lời cam đoan này! Sinh viên Phùng Bảo Anh Thang Long University Library MỤC LỤC LỜI MỞ ĐẦU ............................................................................................................................ DANH MỤC VIẾT TẮT ........................................................................................................... DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU, HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ, CÔNG THỨC ................................ CHƢƠNG I: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ RỦI RO TÍN DỤNG/ QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG CỦA NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI ........................................................................ 1 1.1. Rủi ro, rủi ro tín dụng............................................................................................... 1 1.1.1. Rủi ro là gì ? ........................................................................................................ 1 1.1.2. Rủi ro tín dụng là gì? .......................................................................................... 1 1.1.3. Phân loại rủi ro tín dụng .................................................................................... 2 1.1.4. Đặc điểm của rủi ro tín dụng.............................................................................. 3 1.1.5. Nguyên nhân dẫn đến rủi ro tín dụng. .............................................................. 3 1.1.5.1. Nguyên nhân khách quan............................................................................... 3 1.1.5.2. Nguyên nhân chủ quan ................................................................................... 4 1.1.6. 1.2. Ảnh hưởng của rủi ro tín dụng .......................................................................... 6 Quản trị rủi ro tín dụng ............................................................................................ 6 1.2.1. Khái niệm quản trị rủi ro tín dụng ..................................................................... 6 1.2.2. Lượng hóa và đánh giá rủi ro tín dụng ............................................................. 7 1.2.2.1. Lượng hóa rủi ro tín dụng .............................................................................. 7 1.2.2.2. Đánh giá rủi ro tín dụng ................................................................................. 9 1.2.3. Phương pháp quản trị rủi ro tín dụng ............................................................. 10 1.2.3.1. Xây dựng mô hình quản trị rủi ro tín dụng ................................................. 10 1.2.3.2. Xây dựng và thực hiện các chính sách, quy trình tín dụng ........................ 10 1.2.3.3. Tuân thủ những nguyên tắc tín dụng thận trọng ........................................ 12 1.2.3.4. Kiểm tra và giám sát ...................................................................................... 12 1.2.3.5. Quản trị rủi ro tín dụng bằng phương pháp xử lý nợ ................................. 12 1.2.4. Bảo đảm tín dụng .............................................................................................. 13 1.2.5. Nguyên tắc của Basel về quản trị rủi ro tín dụng............................................ 14 1.2.6. Phân loại nợ và quy định trích lập dự phòng tín dụng theo quy định của Ngân hàng nhà nước ...................................................................................................... 15 1.3. Mô hình quản trị rủi ro tín dụng tại các NHTM ở Việt Nam ............................. 17 1.3.1. Mô hình quản trị rủi ro tín dụng tập trung ..................................................... 17 1.3.2. Mô hình quản trị rủi ro tín dụng phân tán ...................................................... 17 CHƢƠNG II : THỰC TRẠNG RỦI RO TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG TMCP SÀI GÒN – HÀ NỘI ...................................................................................................................... 19 2.1. TỔNG QUAN VỀ NGÂN HÀNG TMCP SÀI GÕN – HÀ NỘI ......................... 19 2.1.1. Quá trình hình thành và phát triển .................................................................. 19 2.1.2. Sơ đồ bộ máy quản lý:....................................................................................... 19 2.1.2.1. 2.1.3. Sơ đồ bộ máy.................................................................................................. 19 Quản lý rủi ro tại Ngân hàng TMCP Sài Gòn – Hà Nội ................................ 21 2.1.3.1 . Sơ đồ bộ máy quản lý rủi ro ........................................................................ 21 2.1.3.2. Quy định về chính sách tín dụng .................................................................. 24 2.2. Tình hình hoạt động kinh doanh của Ngân hàng TMCP Sài Gòn – Hà Nội ..... 29 2.2.1. Các hoạt động kinh doanh của Ngân hàng TMCP Sài Gòn – Hà Nội .......... 29 2.2.2. Tình hình hoạt động kinh doanh của Ngân hàng TMCP Sài Gòn – Hà Nội giai đoạn 2012 - 2013 ...................................................................................................... 32 2.3. Tình hình hoạt động tín dụng, quản trị rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP Sài Gòn – Hà Nội ................................................................................................................ 36 2.3.1. Tình hình hoạt động tín dụng tại SHB giai đoạn 2012 – 2013....................... 36 2.3.1.1. Cơ cấu dư nợ theo nhóm nợ ......................................................................... 36 2.3.1.2. Cơ cấu dư nợ theo thành phần kinh tế ........................................................ 37 2.3.2. Nguyên nhân gây ra rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP Sài Gòn – Hà Nội 38 2.3.3. Tình hình quản trị rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP Sài Gòn – Hà Nội 40 2.3.3.1. Công tác quản trị rủi ro tín dụng tại Ngân hàng SHB ................................ 40 2.3.3.2. Thực hiện quản trị rủi ro tín dụng tại Ngân hàng SHB ............................. 43 CHƢƠNG III: GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG TÍN DỤNG/ GIẢM THIỂU RỦI RO TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG TMCP SÀI GÕN – HÀ NỘI . 53 3.1. Nhóm giải pháp 1: Hoàn thiện quy trình tín dụng, thực hiện chính sách tín dụng đa dạng hóa ngành nghề và đối tƣợng khách hàng ............................................... 53 3.1.1. Hoàn thiện quy trình tín dụng.......................................................................... 53 3.1.2. Thực hiện chính sách tín dụng hiệu quả, đa dạng hóa danh mục khách hàng và ngành nghề ................................................................................................................. 53 3.2. Nhóm giải pháp 2: Kiểm soát và quản lý khoản vay, phòng ngừa rủi ro. ......... 56 3.2.1. Nâng cao chất lượng thẩm định và phân tích tín dụng .................................. 56 3.2.2. Quản lý, giám sát chặt chẽ quy trình giải ngân và sau giải ngân .................. 58 3.2.3. Nâng cao hiệu quả công tác kiểm tra nội bộ ................................................... 60 3.3. Nhóm giải pháp 3: Giải pháp về nhân sự .............................................................. 61 3.4. Nhóm giải pháp 4: Hạn chế, bù đắp tổn thất khi rủi ro xảy ra........................... 62 3.4.1. Tăng cường hiệu quả của công tác xử lý nợ có vấn đề. .................................. 62 3.4.2. Sử dụng công cụ bảo hiểm và đảm bảo tiền vay.............................................. 66 KẾT LUẬN ............................................................................................................................... 1 Thang Long University Library LỜI MỞ ĐẦU Trong môi trường hoạt động nhiều thử thách, các ngân hàng phải gánh chịu rủi ro đáng kể để kiếm được lợi nhuận. Đo lường và quản trị rủi ro là khía cạnh quan trọng nhất của quản trị tài chính ngân hàng. Hoạt động tín dụng là hoạt động chính yếu, mang lại nguồn thu chủ yếu cho ngân hàng thương mại (NHTM) nhưng cũng là hoạt hoạt động tiềm ẩn nhiều rủi ro. Việc hiểu rõ và tổ chức tốt mô hình quản trị rủi ro tín dụng là vô cùng quan trọng đối với hoạt động ngân hàng. Rủi ro tín dụng được coi là rủi ro lớn nhất đối với các NHTM Việt Nam, bởi tổn thất từ rủi ro trong hoạt động tín dụng không chỉ ảnh hưởng đến sự an toàn, hiệu quả, uy tín của một ngân hàng mà còn có thể ảnh hưởng đến cả sự ổn định của hệ thống ngân hàng và nền kinh tế. Việc xây dựng mô hình quản trị rủi ro tín dụng, ban hành và tuân thủ các chính sách, quy trình, quy định trong hoạt động cấp tín dụng là đòi hỏi tất yếu giúp ngân hàng nâng cao chất lượng tín dụng và khả năng cạnh tranh. Bên cạnh yêu cầu càng cao của pháp luật Việt Nam về quản trị ngân hàng, để hội nhập các NHTM Việt Nam cũng đang chọn lọc áp dụng các nguyên tắc, chuẩn mực quốc tế trong việc xây dựng mô hình quản trị và kiểm soát rủi ro, đặc biệt là rủi ro tín dụng. Đề tài “Rủi ro tín dụng Ngân hàng TMCP Sài Gòn – Hà Nội” được tiến hành nghiên cứu nhằm đưa ra và phân tích tình hình dư nợ tín dụng tại ngân hàng TMCP Sài Gòn – Hà Nội (SHB) và từ đó có thể nhận diện những ưu điểm cũng như những vấn đề cần bổ sung để đề ra các giải pháp hữu ích góp phần giảm thiểu rủi ro tín dụng tại NHTM một cách an toàn và hiệu quả hơn, phù hợp với các nguyên tắc, chuẩn mực quản trị rủi ro tín dụng hiện đại. 1) Mục đích nghiên cứu của đề tài Trên cơ sở đánh giá kết quả hoạt động kinh doanh, đặc biệt là hoạt động tín dụng của Ngân hàng TMCP Sài Gòn – Hà Nội (SHB) trong những năm gần đây, kết hợp với nghiên cứu tại các NHTM, để có thể đưa ra các đề xuất, giải pháp và kiến nghị để nâng cao hiệu quả công tác quản trị rủi ro tín dụng và giảm thiểu rủi ro tín dụng trong thời gian tới tại Ngân hàng TMCP Sài Gòn – Hà Nội. 2) Tổng quan đề tài Để có thể hoàn thành tốt bài khóa luận của mình, tác giả đã tham khảo một số sách, khóa luận với đề tài tương tự như đề tài mà tác giả định thực hiện cho khóa luận của mình. Nhưng thời gian nghiên cứu có hạn nên tác giả xin trích dẫn ba khóa luận, tài liệu đã nghiên cứu kỹ nhất. Các tài liệu em tham khảo đều liên quan đến vấn đề “Quản trị rủi ro tín dụng trong ngân hàng”, cách thực hiện nghiên cứu của họ không giống nhau, nhưng hình thức chính vẫn là phân tích các số liệu, chỉ tiêu liên quan đến tín dụng, nợ của các ngân hàng khác nhau. Trong tài liệu, Nguyễn Thị Bích Thủy “Quản trị rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP Sài Gòn – Hà Nội (SHB) chi nhánh Đà Nẵng” và Tưởng Thiều Nga “Giải pháp quản trị nghiệp vụ phân loại nợ và trích lập dự phòng rủi ro tín dụng tại VCB Đồng Nai”, người nghiên cứu tập trung đi vào phân tích dựa trên các hệ số thu hồi nợ. Trong tài liệu, Phan Thị Thanh Lâm “Vận dụng mô hình Z – Score trong xếp hạng tín dụng khách hàng tại NHTMCP Ngoại thương chi nhánh Quảng Nam” thì người nghiên cứu sử dụng mô hình Z- Score trong phân tích của mình. Từ những khóa luận mà tác giả đã tham khảo được, đã rút ra được cho mình rất nhiều kiến thức để có thể làm tốt khóa luận của mình. Ngoài ra còn các chỉ tiêu về nợ, khả năng thanh toán cũng sẽ có trong bài nhằm phân tích rõ hơn về đề tài quản trị rủi ro của ngân hàng mà tác giả đã chọn. Sách : “Giáo trình nghiệp vụ Ngân hàng thương mại” giúp tác giả hiểu rõ hơn các định nghĩa về rủi ro, rủi ro tín dụng và các công tác quản trị rủi ro tín dụng, khi đã hiểu rõ ý nghĩa của vấn đề cần phân tích thì việc phân tích sẽ trở nên dễ dàng hơn. 3) Phƣơng pháp nghiên cứu Đối tượng và phạm vi nghiên cứu: Tình hình hoạt đông tín dụng và công tác quản trị rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP Sài Gòn – Hà Nội. Phương pháp nghiên cứu: Phương pháp duy vật biện chứng, phương pháp phân tích tổng hợp và phương pháp tập hợp so sánh số liệu 4) Lý thuyết sử dụng trong bài phân tích Trong bài phân tích, tác giả sẽ sử dụng những lý thuyết về tín dụng, rủi ro tín dụng và quản trị rủi ro tín dụng ngân hàng, tham khảo các tài liệu, luận văn của các tiền bối để xây dựng được cơ sở lí thuyết vững chắc, giải thích dần và làm rõ được mục đích nghiên cứu, rủi ro tín dụng. Thang Long University Library DANH MỤC VIẾT TẮT Ký hiệu viết tắt Tên đầy đủ SHB Ngân hàng TMCP Sài Gòn – Hà Nội SHB AMC Công ty TNHH Quản lý và khai thác nợ SHB RR Rủi ro RRTD Rủi ro tín dụng TSĐB Tài sản đảm bảo DN Doanh nghiệp VNĐ Việt Nam đồng DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU, HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ, CÔNG THỨC Sơ đồ 2- 1 : Sơ đồ bộ máy hoạt động của SHB 20 Sơ đồ 2- 2 : Sơ đồ bộ máy quản trị rủi ro 22 Đồ thị 2.2.1 – a. Đồ thị hoạt động huy động vốn tại SHB 29 Đồ thị 2.2.1 – a. Đồ thị hoạt động huy động tín dụng tại SHB 30 Bảng 2.2.1. Hoạt động dịch vụ của SHB 2012 – 2013 31 Bảng 2.2.2 – a: Báo cáo tóm tắt kết quả kinh doanh SHB 2012 – 2013 32 Bảng 2.2.2 – b: Chi phí cho hoạt động kinh doanh của SHB 2012 – 2013 35 Bảng 2.3.1.1. Tình hình cơ cấu dư nợ theo nhóm nợ tại SHB 2012 – 2013 36 Bảng 2.3.1.2. Tình hình cơ cấu dư nợ theo thành phần kinh tế tại SHB 37 Bảng 2.3.3.2 –b . Sự tương đồng của chỉ số Z” và xếp hạng S&P 45 Bảng 2.3.3.2 –d1. Tình hình trích lập dự phòng rủi ro tín dụng của SHB 46 Bảng 2.3.3.2 – VN 2013. Bảng thay đổi trích lập dự phòng 2013 tại VN 47 Bảng 2.3.3.2 – VN 2012. Bảng thay đổi trích lập dự phòng 2012 tại VN 47 Bảng 2.3.3.2 – Lao 2013. Bảng thay đổi trích lập dự phòng 2013 tại Lào 48 Bảng 2.3.3.2 – Lao 2012. Bảng thay đổi trích lập dự phòng 2012 tại Lào 48 Bảng 2.3.3.2 – Campuchia 2013. Bảng thay đổi trích lập dự phòng 2013 tại Campuchia 48 Bảng 2.3.3.2 – Campuchia 2012. Bảng thay đổi trích lập dự phòng 2012 tại Campuchia 49 Thang Long University Library CHƢƠNG I: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ RỦI RO TÍN DỤNG/ QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG CỦA NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI 1.1. Rủi ro, rủi ro tín dụng. 1.1.1. Rủi ro là gì? Bất cứ hoạt động kinh doanh nào trong nền kinh tế thị trường đều gặp rủi ro. Hoạt động kinh doanh của ngân hàng – một lĩnh vực kinh doanh nhạy cảm càng không tránh được những rủi ro. Hơn thế nữa, rủi ro luôn tiềm ẩn lớn. Vậy, rủi ro là gì ? Cho đến nay vẫn chưa có được định nghĩa thống nhất về rủi ro. Nhưng, trong hoạt động kinh doanh ngân hàng, đó là những sự cố xảy ra ngoài dự kiến của ngân hàng, có khả năng gây tổn thất cho hoạt động kinh doanh ngân hàng. Như vậy, về học thuật khái niệm rủi ro trong hoạt động kinh doanh bao gồm những sự cố xảy ra ngoài dự kiến có thể gây tổn thất và cũng có thể không gây tổn thất nhưng gây nên những bất lợi trong hoạt động kinh doanh của ngân hàng. Với khái niệm hẹp và trong quản lý điều hành thì rủi ro trong hoạt động ngân hàng được quan tân rủi ro ở khía cạnh tổn thất. Những rủi ro chủ yếu mà hoạt động ngân hàng thường gặp chủ yếu là :  Rủi ro tín dụng  Rủi ro lãi suất  Rủi ro thanh khoản  Rủi ro hối đoái  Rủi ro khác 1.1.2. Rủi ro tín dụng là gì? Nghiệp vụ tín dụng là nghiệp vụ cơ bản của ngân hàng ; nó thường chiếm phần lớn trong các hoạt động kinh doanh của ngân hàng cả về khối lượng công việc cũng như mức độ tạo lợi nhuận. Tỷ lệ thuận với nó là mức độ rủi ro của nghiệp vụ tín dụng cũng chiếm phần lớn trong tổng mức rủi ro của hoạt động ngân hàng. Hoạt động tín dụng của ngân hàng thương mại bao gồm nghiệp vụ nguồn vốn và nghiệp vụ cho vay. Do đó, rủi ro tín dụng cũng bao gồm hai nội dung : Rủi ro nguồn vốn và rủi ro cho vay. 1 Trong nghiệp vụ tín dụng rủi ro trong cho vay hàm chứa tỷ trọng lớn nhất trong tổng rủi ro. Do đó, nội dung nghiên cứu rủi ro tín dụng được đề cập về rủi ro cho vay. Rủi ro tín dụng phát sinh khi ngân hàng cho khách hàng vay mà không thu được gốc và lãi đúng hạn, hoặc chỉ thu được một phần gốc và lãi, hoặc không thu được cả gốc và lãi khoản cho vay đó. Rủi ro tín dụng luôn tiềm ẩn trong toàn bộ dư nợ cho vay của ngân hàng và gắn liền với khả năng khách hàng không trả được nợ theo hợp đồng. Cụ thể là luồng thu nhập dự tính mang lại từ các tài sản có sinh lời của các ngân hàng có thể không được hoàn trả đầy đủ xét cả về mặt số lượng và thời hạn. Rủi ro tín dụng phát sinh bởi các giao dịch mà chúng có thể dẫn đến quyền đòi bồi thường tiềm tàng, không chắc chắn hay thật sự đối với phía đối tác bất kỳ nào. Đây là rủi ro riêng lẻ lớn nhất mà các ngân hàng phải đối mặt. 1.1.3. Phân loại rủi ro tín dụng Căn cứ vào nguyên nhân phát sinh rủi ro, rủi ro tín dụng được phân chia ra thành các loại sau :  Rủi ro giao dịch : là một hình thức rủi ro tín dụng mà nguyên nhân phát sinh là do những hạn chế trong quá trình giao dịch và xét duyệt cho vay, đánh giá khách hàng. Rủi ro giao dịch có 3 bộ phận chính là rủi ro lựa chọn, rủi ro đảm bảo và rủi ro nghiệp vụ. + Rủi ro lựa chọn : là rủi ro có liên quan đến quá trình đánh giá và phân tích tín dụng, khi ngân hàng lựa chọn những phương án vay vốn hiệu quả để ra quyết định cho vay. + Rủi ro đảm bảo : phát sinh từ các tiêu chuẩn đảm bảo như các điều khoản trong hợp đồng cho vay, các loại tài sản đảm bảo, chủ thể đảm bảo, cách thức đảm bảo và mức cho vay trên giá trị của tài sản đảm bảo. + Rủi ro nghiệp vụ : là rủi ro liên quan đến công tác quản lý khoản vay và hoạt động cho vay, bao gồm cả việc sử dụng hệ thống xếp hạng rủi ro và kỹ thuật xử lý các khoản cho vay có vấn đề.  Rủi ro danh mục : là một hình thức của rủi ro tín dụng mà nguyên nhân phát sinh là do những hạn chết trong quản lý danh mục cho vay của ngân hàng, được chia thành 2 loại : rủi ro nội tại và rủi ro tập trung. 2 Thang Long University Library + Rủi ro nội tại : xuất phát từ các yếu tố, các đặc điểm riêng có, mang tính riêng biệt bên trong của mỗi chủ thể đi vay hoặc ngành, lĩnh vực kinh tế. Nó xuất phát từ đặc điểm hoạt động hoặc đặc điểm sử dụng vốn của khách hàng vay vốn. + Rủi ro tập trung : là trường hợp ngân hàng tập trung vốn cho vay quá nhiều đối với một số khách hàng, cho vay quá nhiều doanh nghiệp hoạt động trong cùng một ngành, lĩnh vực kinh tế ; hoặc trong cùng một vùng địa lý nhất định ; hoặc cùng một loại hình cho vay có rủi ro cao. 1.1.4. Đặc điểm của rủi ro tín dụng  Rủi ro tín dụng mang tính tất yếu : Rủi ro tín ụng luôn tồn tại và gắn liền với hoạt động tín dụng. Chấp nhận rủi ro là tất yếu trong hoạt động ngân hàng. Các ngân hàng cần phải đánh giá các cơ hội kinh doanh dựa trên mối quan hệ rủi ro – lợi ích nhằm tìm ra những cơ hội đạt được những lợi ích xứng đáng với mức rủi ro chấp nhận. Ngân hàng sẽ hoạt động tốt nếu mức rủi ro mà ngân hàng gánh chịu là hợp lý và kiểm soát được cũng như nằm trong phạm vi khả năng các nguồn lực tài chính và năng lực tín dụng của ngân hàng.  Rủi ro tín dụng mang tính gián tiếp : Rủi ro tín dụng xảy ra sau khi ngân hàng giải ngân vốn vay và trong quá trình sử dụng vốn vay của khách hàng. Do tình trạng thông tin bất cân xứng nên thông thường ngân hàng ở vào thế bị động, ngân hàng thường biết thông tin sau hoặc biết thông tin không chính xác về những khó khăn, thất bại của khách hàng. Do đó, thường có những ứng phó chậm trễ.  Rủi ro tín dụng có tính chất đa dạng, phức tạp : Đặc điểm này thể hiện ở sự đa dạng, phức tạp của nguyên nhân gây ra rủi ro tín dụng cũng như diễn biến sự việc, hậu quả khi rủi ro xảy ra. 1.1.5. Nguyên nhân dẫn đến rủi ro tín dụng. Nhận diện được những nguyên nhân dẫn đến rủi ro tín dụng giúp cho ngân hàng chủ động hơn trong công tác phòng ngừa, quản trị rủi ro 1.1.5.1. Nguyên nhân khách quan  Từ phía khách hàng - Khách hàng sử dụng vốn vay kém hiệu quả, thiếu kinh nghiệm kinh doanh, năng lực yếu kém của Ban lãnh đạo. Hoặc do tình hình tài chính của Khách 3 hàng khó khăn mất khả năng thanh toán, dẫn đến không có đủ khả năng trả nợ vay. - Rủi ro tín dụng xuất phát từ đạo đức yếu kém của người vay: Khách hàng cố tình lừa đảo Ngân hàng, sử dụng vốn vay sai mục đích để chiếm đoạt vốn của Ngân hàng. - Một số rủi ro bất khả kháng có thể xảy ra như người vay không thực hiện trả nợ vì bỏ trốn, bị bệnh; chết, mất tích…  Các nguyên nhân khách quan khác Tín dụng Ngân hàng là một hoạt động kinh doanh, do đó nó chịu tác động trực tiếp của môi trường bên ngoài bao gồm: môi trường kinh tế, môi trường pháp lý, môi trường xã hội. Sự thay đổi của từng môi trường này cũng là nguyên nhân dẫn đến rủi ro tín dụng. Cụ thể như sau: - Môi trường kinh tế: Căn nguyên chủ yếu dẫn đến RRTD chính là rủi ro trong hoạt động kinh doanh của Khách hàng. Trong khi đó, hoạt động kinh doanh của Khách hàng chịu ảnh hưởng mạnh mẽ của các yếu tố vĩ mô như: tăng trưởng kinh tế, lạm phát, tỷ giá hối đoái, cán cân thanh toán quốc tế, tỷ lệ thất nghiệp... - Môi trường pháp lý: Môi trường pháp lý bao gồm các quy định, quy chuẩn, các văn bản pháp luật do chính phủ, Ngân hàng Nhà nước và các bộ, ban, ngành hoặc các tổ chức quốc tế có liên quan ban hành. Khi môi trường pháp lý thiếu rõ ràng, công khai và minh bạch; thiếu thống nhất và còn chồng chéo, mâu thuẫn sẽ làm gia tăng rủi ro cho hoạt động tín dụng Ngân hàng. - Môi trường xã hội: Đây là môi trường quan trọng hình thành nên tập tục, đạo đức, lối sống của mỗi cá nhân. Tín dụng là quan hệ vay mượn dựa trên cơ sở lòng tin. Nếu trình độ dân chí chưa cao, người dân thiếu hiểu biết thì rủi ro về mặt đạo đức sẽ rất dễ xảy ra, tình trạng lừa đảo, trốn nợ ... có nguy cơ gia tăng. Ngoài ra, rủi ro tín dụng còn chịu ảnh hưởng bởi một số nhân tố khác như: thiên tai, dịch bệnh, hỏa hoạn; trật tự - ổn định xã hội, chiến tranh ... 1.1.5.2. Nguyên nhân chủ quan  Chính sách tín dụng của Ngân hàng không hợp lý; quy trình tín dụng không nhất quán, lỏng lẻo: Chính sách tín dụng là hệ thống các chủ trương, định hướng quy định chi phối hoạt động tín dụng của Ngân hàng, một khi chính 4 Thang Long University Library sách tín dụng tập trung quá nhiều vào mục tiêu lợi nhuận hoặc các quy định không nhất quán, thiếu rõ ràng, thiếu thực tế thì sẽ đối mặt với RRTD cao.  Không chú trọng đến công tác thẩm định, phân tích và thiết kế khoản vay: phân tích thông tin Khách hàng và thẩm định khoản vay, đánh giá Khách hàng và thiết kế phương án vay vốn không phù hợp, không có khả năng đưa ra các điều kiện cho vay để làm rào cản nhằm hạn chế rủi ro . Việc phân tích đánh giá Khách hàng không chặt chẽ, chưa hiểu bản chất phương án kinh doanh cũng có thể đưa ra những quyết định cho vay sai lầm, điều này rất dễ gây ra những rủi ro trong quá trình cho vay đối với Khách hàng.  Ngân hàng chưa thực sự coi trọng hoặc chưa đưa ra các biện pháp kiểm soát sau hợp lý để giám sát quá trình sử dụng vốn vay của Khách hàng và quản lý Khách hàng sau khi vay cũng là một trong những nguyên nhân phổ biến dẫn đến RRTD. Việc khoản vay không được kiểm soát sau hoặc kiểm soát sau mang tính hình thức sẽ khiến cho các Ngân hàng không thể nắm bắt được kịp thời những thay đổi trong khả năng trả nợ của Khách hàng để đưa ra những biện pháp ứng phó kịp thời. Mặt khác, điều này còn làm gia tăng nguy cơ Khách hàng sử dụng vốn vay sai mục đích, lừa đảo, bỏ trốn ... và RRTD xảy ra là điều khó tránh khỏi.  Sự yếu kém về năng lực và phẩm chất đạo đức của đội ngũ cán bộ Ngân hàng. Đây là nguyên nhân mang tính chủ quan và khó lường nhất bởi nó liên quan đến yếu tố con người. Sự yếu kém về chất lượng của đội ngũ cán bộ tín dụng gây ra rủi ro trong mọi khâu, từ khâu xét duyệt cho vay, đến khâu kiểm tra, giám sát việc sử dụng vốn vay. Cán bộ tín dụng non kém về trình độ, năng lực nghiệp vụ, thiếu kinh nghiệm nên không có khả năng xử lý, thêm vào đó, một bộ phận các cán bộ tín dụng bị sa sút về phẩm chất đạo đức nghề nghiệp, thiếu tinh thần trách nhiệm, bị cám dỗ vật chất nên đã hành động trái đạo lý, trái pháp luật, thông đồng với Khách hàng để trục lợi riêng, gây thiệt hại đáng kể cho Ngân hàng. Những trường hợp này nếu không được phát hiện sớm và xử lý kịp thời sẽ là căn nguyên làm cho RRTD của Ngân hàng ngày càng gia tăng.  Ngoài ra, nguyên nhân do cơ cấu tổ chức tín dụng; khả năng nhận diện rủi ro; công cụ đánh gía rủi ro, năng lực công nghệ của NHTM còn chưa đồng bộ, chưa phù hợp gây bất lợi cho hệ thống kiểm soát rủi ro tín dụng của NHTN 5 1.1.6. Ảnh hƣởng của rủi ro tín dụng  Đối với nền kinh tế : Hoạt động ngân hàng liên quan đến hoạt động của các doanh nghiệp và các cá nhân. Ngân hàng gặp khó khăn sẽ ảnh hưởng đến nguồn vốn phục vụ cho hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp, doanh nghiệp thiếu vốn sẽ gặp khó khăn để sản xuất kinh doanh dẫn đến đời sống công nhân gặp khó khăn. Sự khủng hoảng từ hệ thống ngân hàng ảnh hưởng rất lớn đến toàn bộ nền kinh tế. Nó làm cho nền kinh tế bị suy thoái, giá cả tăng, sức mua giảm, thất nghiệp tăng, xã hội mất ổn định. Mặt khác, mối liên hệ về tiền tệ, đầu tư giữa các nước phát triển rất nhanh nên tác động do khủng hoảng rủi ro tín dụng tại một nước cũng ảnh hưởng trực tiếp đến nền kinh tế các nước có liên quan. Ngày nay nền kinh tế mỗi quốc gia đều phụ thuộc vào nền kinh tế khu vực và thế giới, do đó hệ thống ngân hàng của một quốc gia gặp khó khăn cũng ảnh hưởng đến nền kinh tế thế giới.  Đối với ngân hàng : Khi gặp rủi ro tín dụng, ngân hàng không thu được vốn tín dụng đã cấp và lãi cho vay, nhưng ngân hàng phải trả vốn và lãi cho khoản tiền huy động khi đến hạn, điều này làm cho ngân hàng mất cân đối trong việc thu chi và sút giảm hiệu quả kinh doanh. Khi gặp phải rủi ro tín dụng cao ngân hàng thường rơi vào tình trạng mất khả năng thanh khoản, làm mất lòng tin người gửi tiền, ảnh hưởng đến uy tín của ngân hàng, và có thể bị Ngân hàng Nhà nước đưa vào kiểm soát đặc biệt hoặc bị phá sản, sáp nhập. Đối với cán bộ nhân viên, do ngân hàng gặp khó khăn trong kinh doanh nên chế độ phúc lợi, thu nhập sẽ bị hạn vì thế những người có năng lực sẽ thuyên chuyển công tác, càng gây khó khăn cho ngân hàng. Tóm lại, rủi ro tín dụng có thể gây những hậu quả: nhẹ nhất là ngân hàng bị giảm lợi nhuận khi không thu hồi được lãi cho vay, nặng nhất khi ngân hàng không thu được vốn và lãi, nợ thất thu với tỷ lệ cao dẫn đến ngân hàng bị lỗ và mất vốn, có thể bị phá sản, gây hậu quả nghiêm trọng cho nền kinh tế nói chung và hệ thống ngân hàng nói riêng. Chính vì vậy pháp luật đòi hỏi các nhà quản trị ngân hàng buộc phải xây dựng hệ thống quản lý tín dụng thích hợp nhằm giảm thiểu rủi ro trong hoạt động tín dụng. 1.2. Quản trị rủi ro tín dụng 1.2.1. Khái niệm quản trị rủi ro tín dụng 6 Thang Long University Library Chấp nhận và quản trị rủi ro là nguyên tắc cơ bản trong kinh doanh ngân hàng; Tuy nhiên, ngân hàng cần phải tính đến khả năng chấp nhận rủi ro trong chiến lược kinh doanh của mình và cần hiểu thấu đáo, đo lường và kiểm soát rủi ro trong phạm vi khả năng sẵn sàng ứng phó đối với những bất lợi có thể chấp nhận được. Quản trị rủi ro tín dụng là quá trình nhận dạng, phân tích nhân tố rủi ro, đo lường mức độ rủi ro, trên cơ sở đó lựa chọn triển khai các biện pháp phòng ngừa và quản lý các hoạt động tín dụng nhằm hạn chế và loại trừ rủi ro trong quá trình cấp tín dụng. Quản trị rủi ro tín dụng chính là việc xây dựng hệ thống quản lý và các chính sách quản trị rủi ro thích hợp đối với hoạt động tín dụng nhằm tuân thủ các quy định của pháp luật, nhận diện, cảnh báo và đưa ra những biện pháp hạn chế sự xuất hiện của rủi ro tín dụng, giảm thiểu những thiệt hại khi chúng phát sinh, đồng thời xác định sự tương quan hợp lý giữa các nguồn lực của ngân hàng với mức độ mạo hiểm khi sử dụng vốn của ngân hàng cho nghiệp vụ cấp tín dụng. Quản trị rủi ro tốt chính là một lợi thế cạnh tranh, là một công cụ góp phần tạo ra các chiến lược kinh doanh hiệu quả. 1.2.2. Lƣợng hóa và đánh giá rủi ro tín dụng 1.2.2.1. Lƣợng hóa rủi ro tín dụng Lượng hóa rủi ro tín dụng là việc xây dựng mô hình thích hợp để lượng hóa mức độ rủi ro của khách hàng, từ đó xác định phần bù rủi ro và giới hạn tín dụng an toàn tối đa đối với một khách hàng cũng như để trích lập dự phòng rủi ro. Sau đây là các mô hình được áp dụng tương đối phổ biến:  Mô hình điểm số Z (Z – Credit scoring model): Đây là mô hình do E.I. Altman dùng để cho điểm tín dụng đối với các doanh nghiệp vay vốn. Đại lượng Z dùng làm thước đo tổng hợp để phân loại rủi ro tín dụng đối với người đi vay và phụ thuộc vào: + Trị số của các chỉ số tài chính của người vay. + Tầm quan trọng của các chỉ số này trong việc xác định xác suất vỡ nợ của người vay trong quá khứ. Từ đó Altman đã xây dựng mô hình điểm gồm có : X1 = Hệ số vốn lưu động / tổng tài sản; X2 = Hệ số lãi chưa phân phối / tổng tài sản; X3 = Hệ số lợi nhuận trước thuế và lãi / tổng tài sản; X4 = Hệ số giá trị thị trường của tổng vốn sở hữu/giá trị hạch toán của nợ; 7 X5 = Hệ số doanh thu / tổng tài sản; Trong thực tế, Giáo sư Altman đã phát triển mô hình ra Z’ và Z" để có thể áp dụng cho từng loại ngành của doanh nghiệp, như sau : (1) Đối với doanh nghiệp đã cổ phần hóa, ngành sản xuất Z = 1.2X1 + 1.4X2 + 3.3X3 + 0.64X4 + 0.999X5 Nếu Z > 2.99 Doanh nghiệp nằm trong vùng an toàn Nếu 1.8 < Z < 2.99 Doanh nghiệp nằm trong vùng cảnh báo Nếu Z <1.8 Doanh nghiệp nằm trong vùng nguy hiểm (2) Đối với doanh nghiệp chưa cổ phần hóa, ngành sản xuất Z’= 0.717X1 + 0.847X2 + 3.107X3 + 0.42X4 + 0.998X5 Nếu Z’ > 2.9 Doanh nghiệp nằm trong vùng an toàn Nếu 1.23 < Z’ < 2.9 Doanh nghiệp nằm trong vùng cảnh báo Nếu Z’ < 1.23 Doanh nghiệp nằm trong vùng nguy hiểm (3) Đối với các doanh nghiệp khác : chỉ số Z" dưới đây được dùng hầu hết cho các ngành, các loại hình doanh nghiệp. Vì sự khác nhau khá lớn của X5 giữa các ngành, nên X5 đã được đưa ra. Công thức tính Z" được điều chỉnh như sau : Z" = 6.56X1 + 3.26X2 + 6.72X3 + 1.05X4 Nếu Z" > 2.6 Doanh nghiệp nằm trong vùng an toàn Nếu 1.2 < Z" < 2.6 Doanh nghiệp nằm trong vùng cảnh báo Nếu Z" < 1.2 Doanh nghiệp nằm trong vùng nguy hiểm  Mô hình chất lượng 6 C: (1) Tư cách người vay (Character) (2) Năng lực của người vay (Capacity) (3) Thu nhập của người đi vay (Cash) (4) Bảo đảm tiền vay (Collateral) (5) Các điều kiện (Conditions) (6) Kiểm soát (Control) 8 Thang Long University Library  Mô hình điểm số tín dụng tiêu dùng: Các yếu tố quan trọng liên quan đến khách hàng sử dụng mô hình điểm số tín dụng bao gồm: Hệ số tín dụng, tuổi đời, trạng thái tài sản, số người phụ thuộc, sở hữu nhà, điện thoại cố định, số tài khoản cá nhân, thời gian công tác. 1.2.2.2. Đánh giá rủi ro tín dụng Các chỉ số thường được sử dụng để đánh giá rủi ro tín dụng là:  Tỷ lệ nợ quá hạn: Nợ quá hạn (non performing loan – NPL) là khoản nợ mà một phần hoặc toàn bộ nợ gốc và / hoặc lãi đã quá hạn. Tổng dư nợ cho vay là tất cả các khoản cho vay, ứng trước, thấu chi và cho thuê tài chính; Các khoản chiết khấu, tái chiết khấu thương phiếu và các giấy tờ có giá khác; các khoản bao thanh toán; các hình thức tín dụng khác. Thông thường tổng dư nợ cho vay của ngân hàng được chia thành 3 nhóm: + Nhóm dư nợ của các khoản tín dụng có chất lượng thấp: là những khoản cho vay có mức độ rủi ro lớn nhưng có thể mang lại thu nhập cao cho ngân hàng. Đây là khoản tín dụng chiếm tỷ trọng thấp trong tổng dư nợ cho vay của ngân hàng. + Nhóm dư nợ của các khoản tín dụng có chất lượng tốt: là những khoản cho vay có mức độ rủi ro thấp nhưng có thể mang lại thu nhập không cao cho ngân hàng. Đây cũng là những khoản tín dụng chiếm tỷ trọng thấp trong tổng dư nợ cho vay của ngân hàng. + Nhóm dư nợ của các khoản tín dụng có chất lượng trung bình: là những khoản cho vay có mức độ rủi ro có thể chấp nhận được và thu nhập mang lại cho ngân hàng là vừa phải. Đây là khoản tín dụng chiếm tỷ trọng áp đảo trong tổng dư nợ cho vay của ngân hàng.  Hệ số rủi ro tín dụng: Hệ số này cho thấy tỷ trọng của khoản mục tín dụng trong tài sản có, khoản mục tín dụng trong tổng tài sản càng lớn thì thu nhập sẽ lớn nhưng đồng thời rủi ro tín dụng cũng rất cao. 9  Chỉ tiêu dư nợ trên vốn huy động : cho biết có bao nhiêu đồng vốn huy động tham gia vào dư nợ :  Chỉ tiêu hệ số thu nợ, hệ số thu nợ cao cho thấy công tác thu nợ đang tiến triển tốt, rủi ro tín dụng thấp và là biểu hiện khả năng thu hồi nợ của ngân hàng :  Chỉ tiêu vòng quay vốn tín dụng : dùng để đo lường tốc độ luân chuyển vốn của tín dụng ngân hàng, nó cho thấy thời gian thu nợ nhanh hay chậm 1.2.3. Phƣơng pháp quản trị rủi ro tín dụng 1.2.3.1. Xây dựng mô hình quản trị rủi ro tín dụng  Mô hình quản trị rủi ro tín dụng bao gồm: + Các quy định về tổ chức bộ máy cấp tín dụng, bộ máy giám sát rủi ro và bộ máy xử lý rủi ro; các quy định về trình tự và thẩm quyền của bộ máy cấp tín dụng, bộ máy giám sát và bộ máy xử lý rủi ro + Quy định điều kiện nhân sự trong tuyển dụng, bổ nhiệm cán bộ nhân viên thực hiện các công việc trong bộ máy cấp tín dụng, quản trị rủi ro và xử lý rủi ro; + Xây dựng và hoàn thiện các định hướng, chính sách, quy chế, quy trình và hướng dẫn nghiệp vụ liên quan đến hoạt động và quản trị rủi ro tín dụng. + Hệ thống đào tạo cán bộ để đáp ứng yêu cầu kinh doanh ngân hàng; + Hệ thống thông tin tín dụng, báo cáo quản trị và cảnh báo rủi ro;  Mô hình quản trị rủi ro có thể có nhiều hình thức tùy thuộc vào quy mô của ngân hàng, mức độ hứng chịu các loại rủi ro khác nhau và độ phức tạp trong tổ chức của ngân hàng. Một mô hình quản trị rủi ro đúng đắn là phải gắn kết được mô hình quản trị rủi ro đó với mục tiêu và chiến lược tổng thể của ngân hàng. 1.2.3.2. Xây dựng và thực hiện các chính sách, quy trình tín dụng Chính sách 10 Thang Long University Library