Tài liệu Phân tích diễn biến giá vàng Việt Nam, ứng dụng mô hình ARIMA - ARCH-GARCH dự báo gía vàng ngắn hạn

BỘ TÀI CHÍNH TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÀI CHÍNH-MARKETING --------------- TÔN NỮ TRIỀU THANH PHÂN TÍCH DIỄN BIẾN GIÁ VÀNG VIỆT NAM, ỨNG DỤNG MÔ HÌNH ARIMA - ARCH/GARCH DỰ BÁO GIÁ VÀNG NGẮN HẠN Chuyên ngành: TÀI CHÍNH-NGÂN HÀNG Mã số:60.34.02.01 LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ Giảng viên hướng dẫn TS. BÙI HỮU PHƯỚC TP. HCM, tháng 09/2015 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn này là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Các số liệu và nội dug trích dẫn có nguồn gốc rõ ràng, minh bạch.Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về lời cam đoan của mình Thành phố HCM, ngày 25 tháng 9 năm 2015 Tôn Nữ Triều Thanh LỜI CẢM ƠN Trong suốt thời gian học tập, nghiên cứu luận văn, với sự giảng dạy tận tình của Quý thầy cô, tôi đã tiếp thu được rất nhiều kiến thức quý báu. Thời gian học tập, nghiên cứu luận văn là cơ hội để tôi ôn tập và mở rộng kiến thức, vận dụng những gì đã học vào thực tế. Tôi xin chân thành cảm ơn Quý thầy cô Trường Đại học Tài chính Marketing đã tận tình giảng dạy, truyền đạt những kiến thức quý báu và nhất là TS Bùi Hữu Phước, là người đã trực tiếp hướng dẫn người viết thực hiện đề tài này. Tôi kính chúc Quý thầy côngày càng dồi dào sức khỏe và luôn thành công trong cuộc sống, sự nghiệp. Thành phố HCM, ngày 25 tháng 9 năm 2015 Tôn Nữ Triều Thanh MỤC LỤC Trang LỜI MỞ ĐẦU.................................................................................................. 1 1. Lý do nghiên cứu ...................................................................................... 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ................................................................................. 2 3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu ................................................................ 2 4. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................... 2 5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài .................................................. 2 6. Kết cấu đề tài ............................................................................................ 2 Chương 1: CƠ SỞ LÝ THUYẾT .................................................................. 4 1.1. Tổng quan về vàng và thị trường vàng .................................................. 4 1.1.1. Khái niệm, đặc điểm của vàng........................................................ 4 1.1.1.1. Khái niệm................................................................................. 4 1.1.1.2. Các đơn vị đo lường của vàng và cách quy đổi giá vàng thế giới và vàng trong nước ........................................................................ 4 1.1.1.3. Đặc điểm của vàng .................................................................. 4 1.1.2. Tính chất tiền tệ của vàng ............................................................... 5 1.1.3. Vai trò của vàng trong các chế độ tiền tệ và trog nền kinh tế thị trường ........................................................................................................ 7 1.1.3.1. Lịch sử tiền tệ của vàng ........................................................... 7 1.1.3.2. Chế độ Bretton Woods ............................................................ 8 1.1.3.3. Dự trữ vàng của NHTM và các tổ chức tài chính quốc tế..... 11 1.1.4. Cung cầu vàng các yếu tố ảnh hưởng đến giá vàng ..................... 12 1.1.4.1. Mức cung vàng ...................................................................... 12 1.1.4.2. Mức cầu về vàng: .................................................................. 16 1.1.4.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến giá vàng: ................................... 18 1.2. Tổng quan về phương pháp dự báo ..................................................... 24 1.2.1. Vấn đề cơ bản về chuỗi thời gian và ước lượng mô hình............. 24 1.2.1.1. Chuỗi thời gian là gì .............................................................. 24 1.2.1.2. Thành phần của chuỗi thời gian ............................................ 24 1.2.1.3. Chuỗi thời gian dừng và không dừng .................................... 25 1.2.1.4. Kiểm định tính dừng của chuỗi thời gian .............................. 26 1.2.2. Mô hình Arima ............................................................................. 26 1.2.2.1. Cơ sở lý luận .......................................................................... 26 1.2.2.2. Quá trình tự hồi quy (AR - Autoregressive Process) ............ 27 1.2.2.3. Quá trình trung bình trượt (MA - Moving Average)............. 27 1.2.2.4. Quá trình trung bình trượt và tự hồi quy ARMA .................. 28 1.2.2.5. Quá trình trung bình trượt, đồng liên kết, tự hồi quy ARIMA . 28 1.2.3. Phương pháp Box-Jenkins ............................................................ 29 1.2.3.1. Định dạng .............................................................................. 30 1.2.3.2. Ước lượng mô hình................................................................ 32 1.2.3.3. Kiểm định tính thích hợp của mô hình .................................. 32 1.2.3.4. Dự báo ................................................................................... 33 1.2.4. Lý thuyết mô hình ARCH/GARCH ............................................. 34 1.2.4.1. Mô hình ARCH ..................................................................... 34 1.2.4.2. L ý thuyết mô hình GARCH ................................................. 36 Chương 2: PHÂN TÍCH DIỄN BIẾN VỚI CÁC YẾU TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN GIÁ VÀNG VIỆT NAM THỜI GIAN QUA (TỪ 01/2005 ĐẾN 9/2015) VÀ DỰ BÁO NGẮN HẠN .............................................................. 39 2.1. Tổng quan về thị trường vàng Việt Nam ............................................. 39 2.1.1. Tình hình khai thác vàng .............................................................. 39 2.1.2. Tình hình tiêu thụ vàng ................................................................. 40 2.1.3. Tình hình nhập khẩu vàng ............................................................ 41 2.2. Phân tích diễn biến và các yếu tố tác động đến giá vàng từ năm 2005 – tháng 9/2015................................................................................................ 42 2.3. Đánh giá chung về thị trường vàng Việt Nam ..................................... 69 2.3.1. Thành công ................................................................................... 69 2.3.2. Những vấn đề còn tồn tại và nguyên nhân ................................... 70 2.4. Dự báo giá vàng Việt Nam từ tháng 10/2015 – 12/2015..................... 71 2.4.1. Dữ liệu .......................................................................................... 72 2.4.2. Mô hình ARIMA và ARCH/GARCH để dự báo giá vàng: ......... 75 2.4.3. Kết quả dự báo .............................................................................. 76 2.4.4. Nhận xét ........................................................................................ 78 CHƯƠNG 3: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ TRONG CÔNG TÁC QUẢN LÝ GIÁ VÀNG LÀM CƠ SỞ CHO VIỆC DỰ BÁO GIÁ CÓ HIỆU QUẢ .................................................................................................... 80 3.1. Kết luận ................................................................................................ 80 3.2. Các kiến nghị về quản lý giá vàng tại Việt Nam: ................................ 80 3.3. Hạn chế của đề tài ................................................................................ 81 3.4. Hướng phát triển của đề tài.................................................................. 82 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1. Các dạng lý thuyết của ACF và PACF........................................... 31 Bảng 2.1. Thống kê mô tả chuỗi số liệu giá vàng .......................................... 72 Bảng 2.2. Thống kê mô tả chuỗi lợi suất của vàng......................................... 73 Bảng 2.3. Lựa chọn mô hình ARMA (p,q) ..................................................... 75 Bảng 2.4. Lựa chọn mô hình ARCH (p) ......................................................... 76 Bảng 2.5. Kết quả dự báo giá vàng ................................................................. 77 DANH MỤC HÌNH Hình 2.1. Biểu đồ giá vàng Việt Nam giai đoạn 2005 - 2015 ........................ 42 Hình 2.2. Biểu đồ giá vàng Việt Nam giai đoạn 2005 - 2008 ........................ 42 Hình 2.3. Biểu đồ giá vàng Việt Nam giai đoạn 2009 - 2015 ........................ 53 Hình 2.4. Đồ thị chuỗi dữ liệu giá vàng ......................................................... 72 Hình 2.5. Đồ thị chuỗi lợi suất của vàng ........................................................ 74 Hình 2.6. Kiểm định ADF chuỗi lợi suất của vàng ........................................ 74 Hình 2.7. Kết quả dự báo giá vàng theo mô hình ARMA(1,1) ...................... 77 Hình 2.8. Biểu đồ phần dư, giá trị thực và giá trị ước lượng của mô hình ARCH (1) ....................................................................................... 77 DANH MỤC SƠ ĐỒ Sơ đồ 1.1. Quy trình của phương pháp Box-Jenkins ...................................... 29 DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Ký hiệu Giải thích NHTW Ngân hàng Trung Ương WGC Hội đồng vàng Thế giới IMF Quỹ tiền tệ Quốc tế FED Cục Dự trữ Liên bang Mỹ NHNN Ngân hàng Nhà nước LỜI MỞ ĐẦU 1. Lý do nghiên cứu Vàng là một loại tiền tệ có lịch sử phát triển khá lâu và hiện tại vẫn là một loại tiền tệ có vai trò quan trọng trong đời sống kinh tế - xã hội.Vàng luôn chiếm một vị trí quan trọng và chiếm tỷ trọng lớn trong dự trữ ngoại tệ của Ngân hàng trung ương các quốc gia. Đặc biệt trong thời gian vừa qua, khi tình hình nền kinh tế có nhiều bất ổn: khủng hoảng kinh tế Mỹ lan rộng ra toàn cầu, sự sụp đổ của các ngân hàng và các tổ chức tài chính lớn trên thế giới, sự mất giá của đồng USD và lạm phát luôn đe dọa khắp mọi nơi thì các nhà đầu tư đã tìm đến vàng như một kênh đầu tư thay thế hiệu quả và là phương tiện cất trữ giá trị an toàn nhất. Bắt đầu từ năm 2001 trở lại đây, giá vàng diễn biến liên tục theo chiều hướng gia tăng. Đặc biệt từ tháng 4/2006, giá vàng trong nước diễn biến theo chiều hướng đột biến, liên tục gia tăng từ mức 9,8 triệu đồng/lượng vào thời điểm đầu năm 2006 lên đỉnh điểm 15 triệu đồng/lượng vào tháng 5 năm 2006. Sau đó duy trì ổn định ở mức 13 triệu đồng/lượng. Nhưng từ tháng 9/2007 đến nay, giá vàng thế giới và Việt Nam đột ngột tăng mạnh phá kỷ lục năm 1980, có lúc đạt trên 19 triệu đồng/lượng vào giữa tháng 3/2008, đến tháng 10/2012 có số đó đã lên đến 47 triệu đồng/lượng, là mức giá cao nhất trong thời kỳ này. Tuy nhiên, do vàng cũng là một thị trường khá nhạy cảm với những biến động mạnh, có thể đảo chiều trong thời gian rất ngắn khiến cho đây cũng trở thành kênh đầu tư có mức độ rủi ro tương đối cao.Giá vàng vẫn hàng ngày biến động và biến động hết sức phức tạp khó dự đoán trước được, do đó rất khó khăn cho các nhà đầu tư trong việc định giá. Với những lý do đó, tôi đã quyết định chọn đề tài “Phân tích diễn biến giá vàng Việt Nam. Ứng dụng mô hình ARIMA-ARCH/GARCH dự báo giá vàng ngắn hạn” làm đề tài luận văn của mình. 1 2. Mục tiêu nghiên cứu - Phân tích tình hình biến động giá vàng Việt Nam và các nhân tố ảnh hưởng trong khoảng thời gian từ năm 2005 đến tháng 9/2015. - Dự báo được giá vàng tại thị trường Việt Nam trong 3 tháng tiếp theo thông qua việc sử dụng mô hình ARIMA - ARCH/GARCH, từ đó làm cơ sở cho việc dự báo giá vàng trong ngắn hạn 3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Vàng SJC, là thương hiệu chiếm 90% thị phần vàng miếng tại Việt Nam hiện nay. - Phạm vi nghiên cứu: Hoạt động kinh doanh vàng tại Việt Nam giai đoạn 10 năm trở lại đây, từ năm 2005 đến giữa năm 2015. 4. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp định tính: thu thập tài liệu về giá vàng SJC trong vòng 10 năm, thu thập tài liệu tham khảo một số đề tài nghiên cứu khoa học, luận văn tốt nghiệp, báo chí và các bài viết về thị trường vàng Việt Nam; thống kê, phân tích, tổng hợp và so sánh các đối tượng nghiên cứu theo những giai đoạn nhỏ để làm rõ sự biến động và nguyên nhân từ đó rút ra kết luận về xu hướng biến động trong toàn bộ thời gian nghiên cứu đồng thời đưa ra phán đoán về xu hướng trong tương lai. - Phương pháp định lượng: phương pháp phân tích chuỗi thời gian Mô hình ARIMA-ARCH/GARCH. 5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài - Hệ thống hóa các lý luận về giá vàng - Ứng dụng mô hình ARIMA vào dự báo giá vàng ngắn hạn - Góp phần cho một số đối tượng kinh doanh và những người có quan tâm đến giá vàng để tham khảo và ứng dụng 6. Kết cấu đề tài Ngoài lời mở đầu, kết luận, mục lục, tài liệu tham khảo, Đề tài gồm 3 chương: 2 Chương 1: Cơ sở lý thuyết: Giới thiệu tổng quan về vàng và thị trường vàng, bao gồm vai trò của vàng đối với đời sống kinh tế - xã hội, cơ sở hình thành giá vàng và các nhân tố tác động tới giá vàng đồng thời giới thiệu tổng quan về phương pháp dự báo. Chương 2: Phân tích diễn biến với các yếu tố tác động đến giá vàng Việt Nam thời gian qua (từ 01/2005 đến 09/2015) và dự báo ngắn hạn Chương 3: Kết luận và kiến nghị trong công tác quản lý giá vàng làm cơ sở cho việc dự báo giá có hiệu quả. 3 Chương 1: CƠ SỞ LÝ THUYẾT 1.1. Tổng quan về vàng và thị trường vàng 1.1.1.Khái niệm, đặc điểm của vàng 1.1.1.1. Khái niệm Vàng là kim loại mềm, dễ uốn, dễ dát mỏng, màu vàng và chiếu sáng, vàng không phản ứng với hầu hết các hóa chất, có dạng quặng hoặc hạt trong đá và trong các mỏ bồi tích. Là mộtkim loại quý, dùng để đúc tiền. Vàng được dùng làm một tiêu chuẩn tiền tệ ở nhiều nước, được sử dụng trong các ngành nha khoa, điện tử, và trang sức. 1.1.1.2. Các đơn vị đo lường của vàng và cách quy đổi giá vàng thế giới và vàng trong nước Trên thị trường thế giới vàng được tính theo đơn vị ounce hoặc troy ounce. 1 ounce tương đương 31.103476 gram. Đơn vị yết giá thông thường là USD/ounce. Trong ngành kim hoàn ở Việt Nam, khối lượng của vàng được tính theo lượng (cây) hoặc chỉ. Một lượng vàng nặng 37,5 gram, một chỉ vàng bằng 1/10 lượng. Đơn vị yết giá là VND/lượng. Công thức quy đổi giá vàng trong nước: Giá vàng trong nước = (Giá vàng thế giới + Phí vận chuyển+ Phí bảo hiểm)x (1+ Thuế nhập khẩu) 1.1.1.3. Đặc điểm của vàng a. Vàng là một kim loại quý Vàng là kim loại quý trong ngành trang sức, điêu khắc và trang trí kể từ khi được xuất hiện trong lịch sử. Vàng có tính bền vững hóa học cao với vẻ đẹp bề ngoài sáng bóng. Vàng nguyên chất có độ dẻo cao, dễ dát thành lá mỏng và kéo sợi nên vàng rất phù hợp với việc chế tác đồ kim hoàn, các linh kiện và vi mạch điện tử… Ngoài ra, vàng là vật chất có độ dẫn điện, dẫn nhiệt cao, phản ánh tia hồng ngoại rất mạnh. 4 b. Vàng là một hàng hóa đặc biệt Với tính chất ưu việt và được công nhận rộng rãi, vàng đã trở thành một vật chất đặc biệt mang hình thái hàng hóa - tiền tệ.Lịch sử tiền vàng kéo dài hàng mấy nghìn năm và phổ biến trên khắp các nước với những biến cố, những giai đoạn thăng trầm khác nhau.Khi đóng vai trò là tiền thì tiền vàng đã có đầy đủ các chức năng của tiền tệ nói chung và cho đến ngày nay chưa có loại tiền nào có chức năng đầy đủ như thế, bao gồm: chức năng phương tiện thanh toán, thước đo giá trị và phương tiện tích trữ. c. Vàng là dự trữ Quốc gia Mức dự trữ vàng của toàn thế giới tính đến tháng 06/2015 là 704,22 tấn(Hội đồng vàng thế giới (WGC), 2015). Các quốc gia, ngân hàng và quỹ đầu tư trên toàn thế giới tăng cường giữ vàng trong danh mục đầu tư của mình để tránh nguy cơ giảm giá trị tài sản do lạm phát và phá giá tiền tệ trong điều kiện suy thoái kinh tế toàn cầu như hiện nay. 1.1.2. Tính chất tiền tệ của vàng Vàng hàm chứa trong nó tất cả những điều kiện cần thiết của một phương tiện lưu thông tiền tệ: vàng được công nhận rộng rãi, được chấp nhận trên toàn cầu, vàng dễ dàng chuyển đổi và tồn tại dưới nhiều hình thức tiền tệ. Thêm vào đó, vàng còn có những lợi thế mà những loại tiền tệ khác không hề có.Một chính phủ không thể in thêm tiền vàng và gây ra tình trạng lam phát, cũng không thể phá giá vàng bằng những biện pháp quyết liệt.Vàng đảm bảo sức mua thực tế, chống lại những ảnh hưởng của lạm phát.Thêm vào đó, trong những thời kỳ bất ổn về chính trị xã hội, vàng trở thành biểu tượng của sự đảm bảo. Tóm lại, để thực hiện được các chức năng của một phương tiện lưu thông tiền tệ, vàng đảm bảo những tính chất cơ bản như: • Tính được chấp nhận rộng rãi: Đây là tính chất quan trọng nhất của một loại tiền tệ, loại tiền tệ chắc chắn phải được sẵn sàng chấp nhận trong lưu thông, nếu mất đi tính chất này nó sẽ không được coi là một loại tiền tệ nữa. Ngay trong trường hợp một tờ giấy bạc do Ngân hàng Trung ương (NHTW)phát 5 hành cũng có thể mất đi bản chất là một phương tiện lưu thông tiền tệ nếu không được chấp nhận như là một phương tiện trao đổi, ví dụ như trong thời kỳ siêu lạm phát. Vàng hiện tại vẫn là một phương tiện thanh toán được chấp nhận trong hầu hết các giao dịch, từ giao dịch thương mại đến những giao dịch thường ngày trong dân chúng. • Tính dễ nhận biết: Muốn dễ được chấp nhận thì tiền tệ phải dễ nhận biết, người ta có thể nhận ra nó trong lưu thông một cách dễ dàng. Nhờ những đặc tính lý hóa riêng biệt, màu sắc đặc trưng, vàng hoàn toàn đáp ứng được yêu cầu này. Giá trị của vàng hoặc một món đồ có chứa vàng được xác định dựa trên hàm lượng vàng và độ tinh khiết của vàng có trong đó, hiện tại, có nhiều phương pháp để thử và xác định tuổi vàng, ví dụ như có những công ty chuyên giám định, phân kim và xác định hàm lượng, chất lượng vàng. Trong những giao dịch thường ngày, những người có kinh nghiệm có thể căn cứ vào màu sắc, trọng lượng tương đối để đưa ra nhận xét về vàng. • Tính có thể chia nhỏ được: Tiền tệ phải có các loại mệnh giá khác nhau sao cho người bán được nhận đúng số tiền bán hàng còn người mua khi thanh toán bằng một loại tiền có mệnh giá lớn thì phải nhận được tiền trả lại. Tính chất này giúp cho tiền tệ khắc phục được sự bất tiện của phương thức hàng đổi hàng. Vàng là kim loại mềm và rất dễ chia nhỏ. • Tính lâu bền: Tiền tệ phải lâu bền thì mới thực hiện được chức năng cất trữ giá trị cũng như mới có ích trong trao đổi. Một vật mau hỏng không thể dùng làm tiền, chính vì vậy những tờ giấy bạc được in trên chất liệu có chất lượng cao còn tiền xu thì được làm bằng kim loại bền chắc. • Tính dễ vận chuyển: Để thuận tiện cho con người trong việc cất trữ, mang theo, tiền tệ phải dễ vận chuyển. Đó là lý do vì sao những tờ giấy bạc và những đồng xu có kích thước, trọng lượng rất vừa phải chứ tiền giấy không được in khổ rộng ví dụ như khổ A4. • Tính khan hiếm: Để dễ được chấp nhận, tiền tệ phải có tính chất khan hiếm vì nếu có thể kiếm được nó một cách dễ dàng thì nó sẽ không còn ý nghĩa 6 trong việc cất trữ giá trị và không được chấp nhận trong lưu thông nữa. Vì thế trong lịch sử những kim loại hiếm như vàng, bạc được dùng làm tiền tệ và ngày nay NHTW chỉ phát hành một lượng giới hạn tiền giấy và tiền xu. Giá trị của vàng ổn định trong thời gian tương đối dài, ít chịu ảnh hưởng của năng suất lao động tăng lên như các hàng hóa khác. Sự ổn định của giá trị vàng là do năng suất lao động sản xuất ra vàng tương đối ổn định. Ngay cả việc áp dụng tiến bộ kỹ thuật vào khai thác cũng không làm tăng năng suất lao động lên nhiều. Điều này làm cho tiền vàng luôn có được giá trị ổn định, một điều kiện rất cần thiết để nó có thể chấp hành tốt các chức năng tiền tệ. • Tính đồng nhất: Tiền tệ phải thực hiện được chức năng là đơn vị thanh toán và phương tiện thanh toán, muốn vậy, tiền tệ phải có giá trị như nhau trong những khoảng thời gian khác nhau, không phân biệt thời điểm được tạo ra. Một đồng tiền vàng trị giá 5 USD chẳng hạn, sẽ không có gì khác biệt giữa hai đồng tiền như thế, thậm chí chúng được làm ra cách nhau một khoảng thời gian rất lâu. 1.1.3. Vai trò của vàng trong các chế độ tiền tệ và trog nền kinh tế thị trường 1.1.3.1. Lịch sử tiền tệ của vàng Vàng là một loại tiền tệ có lịch sử phát triển khá lâu và hiện tại vẫn là một loại tiền tệ có vai trò quan trọng trong đời sống kinh tế - xã hội.Trong các thế giới cổ đại, vàng chủ yếu được sử dụng làm đồ trang sức, vàng còn là biểu tượng của thánh thần, quyền lực, sự thịnh vượng của cả một đế chế.Cuối thời kỳ cổ đại, vàng bắt đầu xuất hiện trong lưu thông với tư cách là một tiền tệ khi những đồng tiền vàng đầu tiên được sử dụng. Do đặc tính dễ dát mỏng, chia nhỏ được, tính hiếm, vẻ đẹp, khó bị ăn mòn, trọng lượng riêng lớn, vàng đã dần thực hiện các chức năng tiền tệ và trở thành phương tiện trung gian trong lưu thông khi hình thức thương mại hàng đổi hàng qua đi. Năm 1816, nước Anh quy định giá trị của một ounce vàng dựa trên đồng sterling và hợp pháp hóa việc đấu giá vàng.Nước Anh khiến vàng hoàn toàn có thể chuyển đổi với đồng bạc giấy, cả trong mua bán quốc tế và giao dịch khác trên thế giới. Những nước khác ở Châu Âu nhanh chóng đi theo phương thức 7 của nước Anh lập ra và chế độ Bản vị vàng đầy đủ được ra đời. Tỷ giá hối đoái giữa các đơn bị tiền tệ cơ bản của các quốc gia được ấn định dựa trên hàm lượng vàng đơn vị tiêu chuẩn. Chế độ Bản vị vàng được coi là hệ thống tài chính - tiền tệ quốc tế đầu tiên. Để hỗ trợ cho các giao dịch thương mại, hầu hết các quốc gia sử dụng một hệ thống tiền xu bằng kim loại quý như vàng hoặc bạc. Khi những thương nhân chuyển từ một loại tiền tệ sang một loại khác, một tỷ giá sẽ được xác lập. Tỷ giá dùng trong giao dịch được xác định dựa trên hàm lượng kim loại quý trong một loại tiền tệ so với loại kia. Bất cứ hệ thống tiền tệ của một quốc gia nào - bạc, đồng bạc giấy hay những khoản tiền gửi - cũng có thể được chuyển đổi ra vàng. Tới năm 1875, hầu hết các quốc gia châu Âu đều thực hiện chế độ Bản vị vàng. Hoa Kỳ thực hiện chế độ chuyển đổi sang vàng vào năm 1879. Trong thời gian đó, chế độ bản bị vàng đã thực hiện các chế độ tiền tệ tương đối tốt, một phần do tình hình kinh tế chính trị thế giới cho tới chiến tranh thế giới thứ nhất.Việc các tài khoản nước ngoài bị khóa, đặc biệt là tài khoản của các nước thuộc phe Đồng minh đã dẫn đến việc chế độ bản bị vàng bị rơi vào quên lãng vào năm 1914.Trong suốt cuộc chiến tranh, hầu hết các quốc gia lại trở về với chế độ Bản bị vàng. Tuy nhiên, do tỷ lệ lạm phát tăng trên toàn thế giới và việc dự trữ và giá trị của vàng tiền tệ tăng lên khiến cho cán cân thương mại khác đi so với trước chiến tranh. Thêm vào đó, sự khác biệt quá lớn trong tỷ lệ lạm phát giữa các quốc gia do các hệ quả của chiến tranh đã khiến cho tình trạng cán cân thương mại của những cực thế giới khác nhau trở nên vô cùng phức tạp. Nước Anh đã bỏ chế độ Bản bị vàng vào năm 1931 sau những cuộc tấn công mang tính chất đầu cơ liên tiếp vào đồng Bảng kể từ năm 1925. Vào năm 1933, vì những lý do khác nhau, Mỹ cũng bỏ mối quan hệ giữa đồng đôla và vàng. 1.1.3.2. Chế độ Bretton Woods Với nỗ lực tạo ra một chế độ tiền tệ mới cho thương mại quốc tế, trong đó vàng sẽ trở thành công cụ tiền tệ duy nhất. Hội nghị Bretton Woods diễn ra ở Bretton Woods - New Hamshire, Mỹ vào năm 1944, thống nhất mức tỷ giá cố 8 định cho các đồng tiền chính và cho phép NHTW được can thiệp vào thị trường tiền tệ. Chế độ tiền tệ Bretton Woods có ba điểm khác biệt lớn so với chế độ bản vị vàng cũ. - Thứ nhất, cơ chế này dựa trên hệ thống tỷ giá cố định có thể điều chỉnh tùy theo hoàn cảnh. Theo thỏa ước của Quỹ tiền tệ quốc tế (IMF), mỗi đồng tiền quốc gia được ấn định một tỷ giá trung tâm với USD và được phép dao động trong biên độ +/-1%. Tỷ giá đồng USD tự nó được cố định với giá vàng là $35/ounce. - Thứ hai, các nước thành viên của hiện định buộc phải cam kết chuyển đổi hoàn thành chặt chẽ để ngăn hiện tượng đầu cơ vốn. - Thứ ba, hình thành hai tổ chức quốc tế mới là Quỹ tiền tệ quốc tế (IMF) và Ngân hàng Tái thiết và Phát triển Quốc tế (IBRD) và thường được gọi tắt là Ngân hàng Thế giới (WB). Một đặc điểm cơ bản và nổi bật của chế độ này là chỉ đồng USD được chuyển đổi trực tiếp ra vàng với một tỷ giá cố định - 0,888671g vàng nguyên chất, quy định một ounce vàng có giá 35USD, thực hiện cơ chế tỷ giá cố định được xác định trên cơ sở “ngang giá vàng với USD”. Tất cả đồng bản tệ của các nước khác sẽ quy đổi trực tiếp qua đồng USD, và như vậy là chuyển đổi gián tiếp sang vàng. Trong thời kỳ này, các nước phụ thuộc nhiều và rất chặt chẽ vào lượng ngoại hối nắm giữ như là một phương tiện cất trữ quốc tế bên cạnh vàng. Việc giá vàng chính thức tăng lên sẽ khiến cho đồng đôla giảm giá và ngược lại. Vào năm 1945, chính phủ Mỹ nắm giữ gần 70% lượng vàng dự trữ của thế giới. Do đó, có lý do để các NHTW nước ngoài tin tưởng và sẵn sàng nắm giữ USD làm dự trữ của mình, bởi vì chính phủ Mỹ cam kết duy trì chuyển đổi USD ra vàng không hạn chế tại mức giá cố định là $35/ounce; do đó các NHTW biết rằng mỗi USD trong dự trữ đều được đảm bảo đổi ra vàng tại mức giá đã cho. Năm 1960, nhu cầu đầu cơ vàng tăng mạnh do những tin đồn về việc phá giá đồng USD (tương đương với việc giá chính thức của vàng tăng lên).Nhu cầu sau đó đối với vàng trên thị trường vàng Luân Đôn và gánh nặng tạo ra với đồng 9 USD tạo tiền đề thành lập hội vàng Gold Pool - đại diện của một số quốc gia cố gắng bình ổn giá vàng tại mức 35 USD/ounce. Nếu mức cầu vàng tại những thị trường này vượt quá cung, giá vàng sẽ được kìm lại bằng cách bổ sung thêm cho nguồn cung của thị trường lượng vàng của các nước thỏa thuận từ dự trữ quốc gia của các nước này. Vào năm 1967, người ta phát hiện ra rằng tài sản nợ của Mỹ bằng USD đã vượt qua số vàng dự trữ hiện có, do đó nếu các NHTW nước ngoài tiếp tục đổi USD dự trữ của mình ra vàng thì đồng nghĩa với sự sụp đổ của Bretton Woods. Để tránh cho Bretton Woods khỏi sụp đổ, các NHTM đã thỏa thuận với nhau rằng sẽ không tiếp tục chuyển đổi USD dự trữ ra vàng nữa. Ngoài ra, các NHTM quyết định từ bỏ can thiệp lên giá vàng trên thị trường tư nhân. Như vậy, từ đây đã hình thành hai loại giá vàng: giá vàng chính thức vẫn duy trì $35/ounce và giá vàng tự do được thả nổi theo cung cầu trên thị trường. Năm 1968, việc đồng USD bị mất niềm tin nghiêm trọng đã khiến cho nhu cầu về vàng tăng quá mạnh, khiến hội vàng Gold Pool tan rã, thị trường vàng Luân Đôn phải đóng cửa. Một thị trường vàng với hai cơ chế được hình thành, một cơ chế giữ giá vàng ổn định ở mức 35 USD/ounce để thực hiện các thanh toán quốc tế và một cơ chế khác cho thị trường mở, mức giá được xác định dựa trên tình hình của thị trường. Năm 1971, Mỹ ngừng việc chuyển đổi đồng đôla sang vàng, và trong cùng năm đó, phá giá đồng đôla bằng cách tăng giá vàng chính thức từ $35/ounce lên $38/ounce, vào năm 1973, tiếp tục tăng lên $42,22/ounce. Nguyên nhân của việc này là do trong những năm đầu 1960, cán cân thanh toán của Mỹ tương đối ổn định, nhưng giữa những năm 1960 cán cân thanh toán trở nên ngày một xấu đi. Người ta bắt đầu có cảm nhận rằng USD và một số đồng tiền khác đã được định giá quá cao; trong khi đó một số đồng tiền còn lại đang được định giá quá thấp.Những toan tính đầu cơ được nhen nhóm và trở thành hiện thực khi vào năm 1967, một loạt các đồng tiền của các nước phải điều chỉnh tỷ giá.Cho dù một số đồng tiền đã lên giá, song những nhà đầu cơ vẫn cho 10 là chưa đủ liều lượng. Hơn nữa giá vàng trên thị trường tự do cao hơn giá vàng chính thức là do các nhà đầu cơ tin tưởng rằng một cộc phá giá USD là không tránh khỏi. Một làn sóng đầu cơ khốc liệt tấn công vào USD bằng cách bán ồ ạt USD để mua đồng Mác Đức và Yên Nhật. Trước áp lực của đầu cơ ngày càng tăng, buộc tổng thống Nixon vào ngày 15/8/1971 phải chính thức tuyên bố “đồng USD không tiếp tục được chuyển ra vàng nữa”. Việc áp dụng chế độ tỷ giá thả nổi được coi là chế độ tỷ giá ngược với Bretton Woods. Như vậy, đã không có bất cứ một thỏa thuận chung nào được áp dụng cho chế độ tỷ giá thả nổi và cũng không có thỏa thuận nào về những quy tắc áp dụng đối với chính sách tỷ giá trong tương lai dẫn đến sự sụp đổ hoàn toàn của hệ thống Bretton Woods. Hiện nay, vàng trở thành một loại hàng hóa được giao dịch trên thị trường vàng vật chất, tuy nhiên vẫn được coi là một loại tiền tệ trong chi trả trong giao dịch thương mại và là công cụ thanh toán nợ giữa các quốc gia trong trường hợp không có phương thức khác. Bên cạnh đó, giao dịch vàng với các hình thức đa dạng như giao dịch vàng trên tài khoản, vàng tương lai, vàng kỳ hạn, tài khoản tiết kiệm vàng... được phát triển khá mạnh hiện nay. 1.1.3.3. Dự trữ vàng của NHTM và các tổ chức tài chính quốc tế Các NHTM và các tổ chức tài chính quốc tế luôn coi vàng là một phần không thể thiếu trong danh mục dữ trữ đầu tư của mình. Hiện nay, các tổ chức này đang nắm giữ khoảng 30 nghìn tấn vàng và theo Hội đồng vàng thế giới thì có rất nhiều nguyên nhân khiến các tổ chức này dự trữ vàng. • Thứ nhất, các NHTW và các tổ chức tài chính quốc tế dùng vàng để đa dạng hóa danh mục dự trữ tiền tệ bởi xuất phát từ thực tế giá trị của vàng được xác định bởi cung và cầu trên thị trường vàng thế giới trong khi các loại tiền tệ và chứng khoán chính phủ lại phụ thuộc vào lời hứa và các biến thể trong chính sách tài chính, tiền tệ của NHTW. • Thứ hai, không giống như các loại tiền tệ khác thường bị mất giá trong một thời gian dài thì vàng luôn giữ giá trị và tăng giá trị, do đó vàng rất 11 thích hợp cho việc dự trữ của NHTW để đảm bảo an toàn về kinh tế cho các tổ chức này. • Thứ ba, một số quốc gia trước đây luôn kiểm soát tỷ giá và các tài sản có giá khác, điều này dẫn đến việc NHTW và các tổ chức tài chính nắm giữ chứng khoán nước ngoài dễ bị tổn thương khi các quốc gia có động thái thay đổi chính sách tiền tệ. Khi đó vàng với tính thanh khoản cao là yếu tố cần thiết để các tổ chức này nắm giữ nhằm dễ dàng bán ra khi cần. • Thứ tư, vàng là một hình thức bảo hiểm đối với các biến động xấu của nền kinh tế. Trong trường hợp khẩn cấp như chiến tranh, lạm phát, cô lập kinh tế,... thì vàng là nguồn tài nguyên có tính thanh khoản cao, được chấp nhận như là một phương tiện thanh toán hay là vật thế chấp cho vay. Vì những lý do trên, nền kinh tế và dân chúng sẽ tự tin khi biết NHTW của quốc gia họ có dự trữ vàng. 1.1.3.4. Vai trò của vàng trong nền kinh tế thị trường - Vàng giúp đa dạng hóa danh mục đầu tư: hầu hết các danh mục đầu tư ban đầu chỉ tập trung vào những tài sản truyền thống như cố phiếu và trái phiếu. Lý do để nắm nhiều tài sản khác nhau là để bảo vệ danh mục đầu tư tránh được những rủi ro từ biến động giá của một loại chứng khoán nhất định. Danh mục đầu tư bao gồm vàng sẽ ổn định hơn so với các danh mục đầu tư khác. - Vàng là công cụ đầu tư thay thế đồng USD: nếu đồng USD tăng giá thì vàng sẽ giảm và ngược lại. Do đó vàng là cách đầu tư hiệu quả nhất trong việc phòng chống rủi ro giảm giá của đồng USD - Vàng có thể tạo lực ổn định cho hệ thống tài chính bằng cách làm giảm các khoản thua lỗ khi thị trường chứng khoán đối diện với những cú sốc. 1.1.4. Cung cầu vàng các yếu tố ảnh hưởng đến giá vàng 1.1.4.1. Mức cung vàng Mức cung về vàng của thế giới bao gồm 3 nguồn chính: dự trữ ở ngân hàng và chính phủ (1,5%), vàng tái chế (37%), khai thác mỏ (61,5%) (số liệu trung bình từ năm 2007 đến năm 2011) (National Geographic, 2011). 12