Tài liệu Phân tích cấu trúc vốn và chi phí sử dụng vốn tại công ty cổ phần thủy sản 584 nha trang

1 LỜI MỞ ĐẦU 1. Sự cần thiết, ý nghĩa của đề tài Đất nước ta sau một thời gian dài nỗ lực đã có những bước tiến đáng kể trong công cuộc chuyển đổi từ nền kinh tế tập trung, bao cấp sang nền kinh tế thị trường sôi động. Kể từ đó, hàng loạt các doanh nghiệp ra đời, tạo ra công ăn việc làm cho hàng triệu lao động, đóng góp vào sự tăng trưởng và phát triển kinh tế của đất nước. Một doanh nghiệp muốn đi vào hoạt động, muốn tiến từng bước vững chắc trên thị trường, muốn tạo ra tăng trưởng thì yếu tố không thể thiếu là vốn. Doanh nghiệp cần phải có đủ vốn để đảm bảo các xây dựng cần thiết, máy móc và thiết bị, mua nguyên vật liệu, đáp ứng các chi phí quảng cáo, tiêu thụ, trả lương cho nhân công và trang trải cho vô số các loại chi phí phát sinh khác. Như vậy có thể nói, vốn là máu của doanh nghiệp, là điều kiện tiên quyết không thể thiếu cho mỗi doanh nghiệp. Có hai nguồn vốn mà doanh nghiệp có thể huy động, đó là vốn tự có và vốn đi vay. Tuy nhiên, nếu ở thời điểm 30 năm trở về trước, doanh nghiệp hoạt động dưới sự bảo trợ của Nhà nước, mọi nhu cầu về vốn đều được Nhà nước chu cấp. Còn trong bối cảnh ngày nay với những chuyển biến không ngừng và áp lực cạnh tranh mạnh mẽ, doanh nghiệp phải tự đối mặt với những nhu cầu vốn phát sinh, những khó khăn cũng như rủi ro trong việc huy động và sử dụng vốn. Một trong những vấn đề làm đau đầu các nhà quản trị doanh nghiệp là cơ cấu vốn của doanh nghiệp như thế nào, vốn chủ sở hữu bao nhiêu, vay ngân hàng bao nhiêu, phát hành trái phiếu hay huy động vốn qua thị trường chứng khoán .v.v. Hiện nay, do khó khăn chung, hiện trạng thiếu vốn là rất phổ biến, nguồn vốn của hầu hết các doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp quy mô vừa và nhỏ thành phần chiếm tỷ trọng lớn trong nền kinh tế Việt Nam, luôn ở trong tình trạng thiếu hụt, quá nhỏ bé so với nhu cầu hoạt động kinh doanh, hoặc được sử dụng không triệt để, không thu được lợi ích tối ưu… Từ đó tạo áp lực không nhỏ cho quá trình hoạt động sản xuất, phát triển của doanh nghiệp. 2 Hiểu được vấn đề này, trong quá trình thực tập tại Công ty Cổ phần Thủy sản 584 Nha Trang, được sự tư vấn và giúp đỡ của bộ phận Kế toán – Tài chính và sự hướng dẫn nhiệt tình của Cô Phan Thị Lệ Thúy, giảng viên khoa Kế toán – Tài chính trường Đại học Nha Trang, em đã mạnh dạn chọn đề tài: “Phân tích cấu trúc vốn và chi phí sử dụng vốn tại Công ty Cổ phần Thủy sản 584 Nha Trang” để thực hiện luận văn tốt nghiệp. Nội dung của đề tài gồm 3 phần chính: - Chương 1: Cơ sở lý luận về cấu trúc vốn và chi phí sử dụng vốn - Chương 2: Phân tích cấu trúc vốn và chi phí sử dụng vốn tại Công ty Cổ phần Thủy sản 584 Nha Trang - Chương 3: Một số giải pháp để tối ưu hóa cấu trúc vốn và giảm chi phí sử dụng vốn tại Công ty Cổ phần Thủy sản 584 Nha Trang Mặc dù chọn đề tài không quá đặc biệt, mới mẻ, hơn nữa kiến thức bản thân em còn hạn hẹp, nhiều thiếu sót, nhưng với sự giúp đỡ tận tình của tập thể cán bộ Công ty và giáo viên hướng dẫn, em rất mong quý thầy cô xem xét, đóng góp ý kiến để đề tài luận văn này được hoàn thiện và có giá trị thực tiễn hơn. 2. Mục đích của đề tài Đề tài được thực hiện nhằm vận dụng lý luận vào thực tiễn, giúp công ty tìm ra giải pháp về cấu trúc vốn tối ưu, đồng thời tìm hiểu các phương pháp tối thiểu hóa chi phí sử dụng vốn, tạo tiền đề cho việc nâng cao lợi nhuận từ các hoạt động của công ty. 3. Đối tƣợng của đề tài Đề tài nghiên cứu về cấu trúc vốn và chi phí sử dụng vốn, tác động của chúng tới hoạt động của công ty, làm thế nào để xác định cấu trúc vốn tối ưu và giảm thiểu chi phí sử dụng vốn. 4. Phạm vi nghiên cứu Đề tài được thực hiện tại Công ty Cổ phần Thủy sản 584 Nha Trang, đại diện cho bộ phận doanh nghiệp vừa và nhỏ - chiếm tỷ lệ lớn trong cấu trúc nền kinh tế 3 Việt Nam hiện nay. Công ty kinh doanh, chế biến thực phẩm từ thủy hải sản cũng là đặc thù sản xuất kinh doanh của tỉnh Khánh Hòa. Thời gian nghiên cứu: Sử dụng các số liệu kinh doanh từ năm 2009 đến năm 2011. 5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài - Về mặt lý luận: Luận văn góp phần vào lý luận của việc xây dựng cấu trúc vốn, chi phí sử dụng vốn. - Về mặt thực tiễn: Luận văn đã đưa ra giải pháp để xây dựng được cơ cấu vốn tối ưu cho Công ty Cổ phần Thủy sản 584 Nha Trang và chúng ta có thể vận dụng phương pháp này cho các công ty cổ phần hiện nay ở Việt Nam nói chung và Khánh Hòa nói riêng. 4 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ CẤU TRÚC VỐN VÀ CHI PHÍ SỬ DỤNG VỐN 1.1 Tổng quan về cấu trúc vốn 1.1.1 Khái niệm Cấu trúc vốn là thuật ngữ tài chính nhằm mô tả nguồn gốc và phương pháp hình thành nên nguồn vốn để doanh nghiệp có thể sử dụng mua sắm tài sản, phương tiện vật chất và hoạt động kinh doanh. Cấu trúc vốn xuất phát từ cấu trúc của bảng cân đối kế toán. Trong bảng cân đối kế toán, cấu trúc vốn cần chỉ ra được phần nào của tổng tài sản doanh nghiệp hình thành từ vốn góp của chủ sở hữu và lợi nhuận của chủ sở hữu được giữ lại đầu tư cho hoạt động doanh nghiệp và phần nào hình thành từ các nguồn có tính chất công nợ (thông qua các khoản nợ khác nhau). Từ đó, cấu trúc vốn của doanh nghiệp được định nghĩa như là sự kết hợp giữa nợ ngắn hạn thường xuyên, nợ dài hạn và vốn cổ phần mà doanh nghiệp có thể huy động để tài trợ cho các dự án đầu tư. 1.1.2 Vai trò Một cấu trúc vốn phù hợp là quyết định quan trọng với mọi doanh nghiệp không chỉ bởi nhu cầu tối đa lợi ích thu được từ các cá nhân và tổ chức liên quan tới doanh nghiệp và hoạt động của doanh nghiệp mà còn bởi tác động của quyết định này tới năng lực kinh doanh của doanh nghiệp trong môi trường cạnh tranh. Cấu trúc vốn liên quan tới việc đánh đổi giữa chi phí và lợi ích của doanh nghiệp. Tài trợ bằng vốn vay nợ tạo ra “tấm chắn thuế” cho doanh nghiệp; gánh nặng nợ, mặt khác, tạo áp lực với doanh nghiệp. Chi phí vay nợ có tác động đáng kể tới vận hành kinh doanh, thậm chí, dẫn tới đóng cửa doanh nghiệp. Tài trợ từ vốn góp cổ phần không gây ra gánh nặng nợ, tuy nhiên, các cổ đông có thể can thiệp vào hoạt động điều hành doanh nghiệp. Sự kỳ vọng cao vào hiệu quả sản xuất kinh doanh của các nhà đầu tư cũng tạo sức ép đáng kể cho đội ngũ quản lý doanh nghiệp. 5 Cấu trúc vốn có quan hệ gần gũi với một khái niệm khác của tài chính là lãi suất. Do việc tính toán tài chính có quan điểm coi mức rủi ro giữa vốn chủ sở hữu và vốn vay khác nhau, tỉ lệ nguồn hình thành trong cấu trúc vốn sẽ làm thay đổi nhận thức của giới đầu tư về mức rủi ro của một doanh nghiệp. Chẳng hạn một doanh nghiệp có quá ít vốn chủ sở hữu và quá nhiều vốn vay thì rủi ro thường sẽ cao hơn nhiều do giới kinh doanh nhận định rằng sức ép chi trả các trách nhiệm tài chính có thể có tác động tiêu cực lên các quyết định quản lý của ban giám đốc và tình trạng tài chính của doanh nghiệp. 1.1.3 Các nhân tố cấu thành cấu trúc vốn 1.1.3.1Nguồn vốn vay Trong nền kinh tế thị trường, hầu như không doanh nghiệp nào có thể hoạt động sản xuất kinh doanh chỉ với nguồn vốn tự có. Vốn hoạt động của doanh nghiệp được huy động từ nhiều nguồn, trong đó nguồn vốn vay chiếm tỷ lệ tương đối đáng kể. Nguồn vốn vay là nguồn vốn được tài trợ từ bên ngoài doanh nghiệp và doanh nghiệp phải trả các khoản vay đúng thời hạn cam kết, đồng thời phải trả lãi vay theo mức lãi suất thỏa thuận. Nguồn vốn vay mang ý nghĩa quan trọng đối với việc mở rộng và phát triển hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp, nó giúp doanh nghiệp giải quyết nhu cầu vốn hoạt động, dễ dàng tiếp cận hơn tới các công nghệ kỹ thuật mới, đồng thời tạo điều kiện cho doanh nghiệp mở rộng quy mô sản xuất, cải tiến chất lượng sản phẩm, nâng cao sức cạnh tranh trên thị trường. Trong cấu trúc vốn, ta chỉ xét tới nguồn vốn vay trung và dài hạn. Nguồn vốn vay này có thể được huy động từ các tổ chức tài chính, các ngân hàng, hoặc thông qua hình thức phát hành trái phiếu. Việc doanh nghiệp sử dụng nguồn vốn vay này nhiều hay ít còn phụ thuộc vào loại hình doanh nghiệp, loại hình sản xuất kinh doanh, doanh nghiệp đang ở chu kỳ sản xuất nào… 1.1.3.2Nguồn vốn chủ sở hữu 6 Nguồn vốn chủ sở hữu là nguồn vốn đầu tiên mà doanh nghiệp huy động được. Một doanh nghiệp muốn đi vào hoạt động sản xuất kinh doanh thì phải có vốn điều lệ (vốn góp nếu là doanh nghiệp cổ phần, hoặc vốn do Nhà nước cấp nếu đó là doanh nghiệp Nhà nước). Tỷ trọng nguồn vốn chủ sở hữu trong tổng tài sản nợ phản ánh tình hình tự chủ về tài chính của doanh nghiệp. Như vậy, nguồn vốn vay và nguồn vốn chủ sở hữu có những điểm khác biệt như sau:  Nguồn vốn vay: - Không phải từ chủ sở hữu doanh nghiệp; - Phải trả lãi cho các khoản tiền vay; - Mức lãi suất cho các khoản vay thường ổn đinh, được thỏa thuận khi vay; - Doanh nghiệp phải hoàn trả nợ khi đáo hạn; - Doanh nghiệp có thể thế chấp tài sản hoặc bảo lãnh khi vay nợ;  Nguồn vốn chủ sở hữu: - Do các chủ sở hữu của doanh nghiệp tự đóng góp; - Chỉ chia lợi tức cho các chủ sở hữu nếu doanh nghiệp có lợi nhuận; - Lợi tức chia cho các chủ sở hữu doanh nghiệp tùy theo quyết định của hội đồng quản trị và tình hình lợi nhuận của doanh nghiệp; - Doanh nghiệp không phải hoàn trả tiền vốn cho chủ sở hữu, trừ trường hợp doanh nghiệp bị phá sản; - Doanh nghiệp không cần thế chấp khi huy động vốn. 1.1.4 Cấu trúc vốn tối ƣu Cấu trúc vốn tối ưu là sự kết hợp giữa nợ dài hạn, cổ phần ưu đãi, cổ phần thường, cho phép tối đa hóa thu nhập của chủ sở hữu, tối thiểu hóa rủi ro và tối thiểu hóa chi phí sử dụng vốn bình quân của doanh nghiệp. Với một cấu trúc vốn có chi phí sử dụng vốn bình quân được tối thiểu hóa, tổng giá trị các chứng khoán của 7 doanh nghiệp, giá trị của doanh nghiệp sẽ được tối đa hóa. Do đó, cấu trúc vốn có chi phí sử dụng vốn tối thiểu được gọi là cấu trúc vốn tối ưu. Một doanh nghiệp có thể có cấu trúc vốn tối ưu bằng cách sử dụng đòn bẩy tài chính phù hợp, như vậy có thể hạ thấp chi phí sử dụng vốn thông qua việc gia tăng sử dụng nợ (vì khi sử dụng nợ doanh nghiệp sẽ được hưởng lợi ích từ tấm chắn thuế). Tuy nhiên khi tỷ lệ nợ gia tăng thì rủi ro cũng gia tăng do đó nhà đầu tư sẽ yêu cầu mức sinh lợi cao hơn (re). Mặc dù vậy sự gia tăng re lúc đầu cũng không hoàn toàn xóa sạch lợi ích của việc sử dụng nợ như là một nguồn vốn rẻ hơn, cho đến khi nhà đầu tư tiếp tục gia tăng lợi nhuận đòi hỏi, khiến cho lợi ích của việc sử dụng nợ không còn nữa. Tình hình này được mô tả ở đồ thị (xem hình 1.1). (Hình 1.1) Nhìn vào đồ thị ta thấy rằng lúc đầu re tăng khi tỷ lệ đòn bẩy gia tăng trong khi chi phí sử dụng nợ vay rd không đổi và do hưởng được lợi ích từ tấm chắn thuế khi gia tăng sử dụng nợ nên chi phí sử dụng vốn bình quân (WACC) giảm. Nhưng khi đòn bẩy tài chính gia tăng đến điểm X nào đó thì WACC tăng lên, do rủi ro tăng lên khiến cho re và rd cùng tăng lên. Như vậy tại điểm X là điểm có chi phí sử dụng vốn thấp nhất, hay tại đó doanh nghiệp có cấu trúc vốn tối ưu. 1.1.5 Các nhân tố ảnh hƣởng tới cấu trúc vốn tối ƣu : 8 - Rủi ro kinh doanh của doanh nghiệp: Khi doanh nghiệp đang trong tình trạng khó khăn, có thể do cạnh tranh gay gắt, hoặc do việc phát triển sản phẩm mới chưa được thị trường chấp nhận … thì doanh nghiệp thường chấp nhận thua lỗ, do đó sẽ hạn chế việc sử dụng nợ vay để bổ sung nguồn vốn kinh doanh. Điều này làm thay đổi cấu trúc vốn hiện tại của doanh nghiệp. - Chính sách thuế của quốc gia: Ảnh hưởng trực tiếp tới cấu trúc vốn của doanh nghiệp, vì phần chi phí sử dụng vốn vay mà doanh nghiệp phải trả không bị tính vào thu nhập trước thuế. Từ đó doanh nghiệp sẽ tùy vào chính sách thuế hiện hành mà tăng hay giảm tỷ trọng vốn vay trong cấu trúc vốn. - Tình hình tài chính của doanh nghiệp: Khả năng tài chính của doanh nghiệp là nhân tố tác động trực tiếp tới cấu trúc vốn tối ưu. Khi nguồn vốn hiện tại không đủ để trang trải hoặc mở rộng hoạt động sản xuất kinh doanh thì doanh nghiệp có thể ra quyết định sử dụng vốn vay. Ngược lại, khi nguồn vốn hiện tại đủ cung cấp cho nhu cầu thì doanh nghiệp không nhất thiết phải huy động vốn vay. - Quan điểm của nhà quản lý: Nhà quản lý doanh nghiệp là người đưa ra quyết định có nên sử dụng vốn vay hay vốn chủ sở hữu. Trên thực tế, tùy quan điểm của từng nhà quản lý mà cấu trúc vốn của doanh nghiệp sẽ thay đổi, có người ưu tiên sử dụng nợ vay để tăng lợi nhuận, có người lại chọn dùng vốn chủ sở hữu để giảm rủi ro. 1.2 Tác động của cấu trúc vốn đến doanh lợi và rủi ro: 1.2.1 Khái quát về rủi ro: 1.2.1.1Khái niệm rủi ro: Rủi ro là tình huống mà tại đó gây ra những sự cố không mong muốn, ảnh hưởng không tốt tới thu nhập và sự tồn tại, phát triển của doanh nghiệp. Rủi ro có thể xuất phát từ những nguyên nhân khách quan như: khủng hoảng kinh tế, chính trị; thiên tai; sự thay đổi các chính sách của Nhà nước; đình công … hoặc từ các nguyên nhân chủ quan như: nhà quản lý yếu kém, đưa ra những dự báo, những quyết định sai lầm; sai sót của thành viên trong doanh nghiệp … 1.2.1.2Phân loại rủi ro: 9 Trong quá trình hoạt động, doanh nghiệp khó có thể tránh khỏi rủi ro, những rủi ro ảnh hưởng trực tiếp tới kết quả kinh doanh của doanh nghiệp có thể được chia làm 2 loại: rủi ro kinh doanh và rủi ro tài chính.  Rủi ro kinh doanh: Là sự không chắc chắn về mức thu nhập trong tương lai. Rủi ro kinh doanh gắn liền với hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp nên ảnh hưởng trực tiếp tới doanh lợi của doanh nghiệp. Nó phụ thuộc vào nhiều yếu tố khách quan hơn là yếu tố chủ quan, do đó rất khó kiểm soát, tuy nhiên, nếu các nhà quản lý đưa ra những lựa chọn và quyết định đầu tư sáng suốt thì vẫn có thể hạn chế rủi ro tới mức thấp nhất. Để làm được điều này, các nhà quản lý phải am hiểu những nhân tố nào gây ảnh hưởng tới mức độ rủi ro trong kinh doanh, không được bỏ qua dù là những dự báo tưởng chừng là an toàn nhất. Một số nhân tố tiêu biểu: - Sự không chắc chắn về mức cầu trong tương lai, do xu hướng của thị trường hoặc thị phần của doanh nghiệp thay đổi; - Sự thay đổi giá cả của các yếu tố đầu vào như nguyên vật liệu, lương người lao động … dẫn đến sự thay đổi giá cả đầu ra của các sản phẩm của doanh nghiệp; - Sự thay đổi về mức độ cạnh tranh trong ngành mà doanh nghiệp đang hoạt động; - Sự phát triển về công nghệ (tỷ trọng biến phí và định phí trong tổng chi phí hoạt động của doanh nghiệp). Để hạn chế rủi ro kinh doanh do các yếu tố nêu trên gây ra, ta có thể thấy việc xây dựng một cấu trúc chi phí hợp lý có vai trò rất quan trọng. Nhà quản lý phải xem xét và dự đoán các tình huống làm ảnh hưởng tới mức sinh lợi, từ đó điều chỉnh tỷ lệ các loại chi phí để giảm thiểu rủi ro cho doanh nghiệp của mình. Rủi ro kinh doanh làm nền tảng cho đòn bẩy kinh doanh: Trên phương diện tài chính, rủi ro kinh doanh phụ thuộc chủ yếu vào sự phân bổ biến phí và định phí của doanh nghiệp. Mối quan hệ giữa biến phí, định phí và thu nhập được thể hiện qua phân tích điểm hòa vốn, đây là quá trình đóng vai trò quan trọng và dẫn ta tới khái niệm về đòn bẩy kinh doanh, hay còn gọi là đòn cân định phí. 10  Rủi ro tài chính: Là sự không chắc chắn về khả năng thanh toán lãi vay của doanh nghiệp. Rủi ro tài chính xuất phát từ việc sử dụng công cụ nợ trong cấu trúc nguồn vốn của doanh nghiệp, nghĩa là khi thu nhập của doanh nghiệp không đủ để chi trả các khoản chi phí vay thì doanh nghiệp gặp rủi ro về tài chính. Rủi ro tài chính làm nền tảng cho đòn bẩy tài chính: Việc sử dụng nợ vay có những ảnh hưởng vừa tích cực vừa tiêu cực đến tỷ suất lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu của doanh nghiệp, phân tích mức độ của những ảnh hưởng này dẫn ta tới khái niệm đòn bẩy tài chính. Thông qua việc phân tích sự tác động của đòn bẩy tài chính lên doanh lợi của cổ đông sẽ giúp ta hiểu rõ hơn ảnh hưởng của rủi ro tài chính tới doanh nghiệp. Những doanh nghiệp sử dụng 100% vốn chủ sở hữu sẽ không gặp phải rủi ro tài chính, tuy nhiên thực tế hiện nay hầu như không có trường hợp này. Các nhà quản lý không chỉ phải cân nhắc vấn đề “có nên sử dụng nợ vay hay không”, mà còn phải quyết định tỷ số nợ tới mức nào để đạt được tỷ suất sinh lợi cao, muốn đạt lợi ích này thì sẽ phải đương đầu với rủi ro kia và ngược lại, muốn giảm thiểu rủi ro thì sẽ khó đạt được lợi ích như mong đợi. Thêm vào đó, mục tiêu tối đa hóa lợi nhuận càng thúc đẩy nhà quản lý tìm cách để tối thiểu hóa chi phí sử dụng vốn của doanh nghiệp mình. 1.2.2 Các loại đòn bẩy trong doanh nghiệp: Xác định cấu trúc về chi phí trong hoạt động sản xuất kinh doanh là quyết định về đòn bẩy kinh doanh. Xác định cấu trúc vốn là quyết định về đòn bẩy tài chính. Đòn bẩy trong doanh nghiệp có tác dụng chứng minh khả năng chi trả của doanh nghiệp đối với các khoản chi phí cố định khi sử dụng vốn chủ sở hữu hoặc vốn vay. Có 3 loại đòn bẩy doanh nghiệp: - Đòn bẩy kinh doanh DOL (Đòn cân định phí); - Đòn bẩy tài chính DFL (Đòn cân nợ); - Đòn bẩy tổng hợp DTL (Đòn cân tổng hợp). 1.2.2.1Đòn bẩy kinh doanh DOL – Degree Operating Leverage:  Khái niệm: 11 Đòn bẩy kinh doanh, hay còn gọi là đòn bẩy hoạt động, đòn cân định phí, là sự đánh giá phạm vi mà chi phí cố định được sử dụng trong việc điều hành doanh nghiệp. Đòn bẩy kinh doanh phản ảnh mối quan hệ giữa chi phí cố định và chi phí biến đổi. Đòn bẩy sẽ cao trong các doanh nghiệp có chi phí cố định lớn hơn chi phí biến đổi và ngược lại. Một doanh nghiệp có đòn bẩy kinh doanh cao thì chỉ cần một thay đổi nhỏ của doanh thu hoặc sản lượng sẽ ảnh hưởng lớn đến lợi nhuận trước thuế và lãi vay của doanh nghiệp (EBIT), nghĩa là lợi nhuận của doanh nghiệp rất nhạy cảm với thị trường khi sản lượng thay đổi. Tỷ lệ % thay đổi EBIT DOL = Tỷ lệ % thay đổi của doanh thu (Q) Hay: DOL = Q*(P – V) Q*(P – V) – F Trong đó: DOL: Độ nghiêng đòn bẩy kinh doanh; EBIT: Earning Before Interest and Tax - lợi nhuận trước thuế và lãi vay; Q: Sản lượng sản phẩm sản xuất và tiêu thụ; P: Giá bán cho mỗi đơn vị sản phẩm; V: Biến phí cho mỗi đơn vị sản phẩm; F: Tổng định phí chưa có lãi vay. Khái niệm đòn bẩy kinh doanh cung cấp cho các nhà quản lý doanh nghiệp một công cụ để gia tăng lợi nhuận. Với các doanh nghiệp sử dụng đòn bẩy kinh doanh, tức là đầu tư nhiều cho tài sản cố định, định phí sẽ rất cao so với biến phí, làm cho sản lượng hòa vốn lớn. Khi đó chỉ cần doanh thu của doanh nghiệp tăng lên, vượt sản lượng hòa vốn một tỷ lệ nhỏ là có thể tăng lên một tỷ lệ lớn về lợi nhuận. Nhưng cần chú ý rằng khi chưa vượt qua sản lượng hòa vốn thì doanh 12 nghiệp nào có định phí cao sẽ càng lỗ lớn. Điều này giải thích tại sao các doanh nghiệp không muốn đòn cân định phí quá cao để phòng ngừa rủi ro trong kinh doanh. Lấy ví dụ công ty sản xuất phần mềm Microsoft: Phần lớn chi phí trong cấu trúc chi phí của công ty này là chi phí cố định và được giới hạn để phục vụ cho việc phát triển và chi phí marketing. Dù bán được 1 hay 10 triệu bản copy phần mềm Windows thì về cơ bản chi phí của Microsoft vẫn không đổi. Vì vậy, một khi công ty bán được số lượng phần mềm đủ để bù đắp chi phí cố định, cứ mỗi 1 đô la tăng thêm trong doanh số bán hàng gần như sẽ được chuyển hết thành lợi nhuận biên tế (lợi nhuận tăng thêm). Có thể nói Microsoft đã sử dụng một đòn bẩy kinh doanh cao ấn tượng. Ngược lại, một doanh nghiệp bán lẻ, ví dụ như Wal-Mart. Doanh nghiệp này có mức độ đòn bẩy kinh doanh thấp. Công ty đã sử dụng chi phí cố định thấp ở mức vừa phải trong khi chi phí biến đổi của nó lại rất lớn. Hàng hóa tồn kho để bán được xem là chi phí lớn nhất của Wal- Mart. Với mỗi doanh thu sản phẩm mà Wal-Mart bán được, nó phải trả cho nhà cung cấp sản phẩm đó 1 phần khá lớn gọi là giá vốn hàng bán. Kết quả là, giá vốn hàng bán tiếp tục tăng lên khi doanh thu bán hàng tăng lên. (Nguồn: Saga.vn)  Phân tích hòa vốn: Điểm hòa vốn (break even point) là điểm mà tại đó, doanh thu bán hàng hoặc cung ứng dịch vụ bằng mức chi phí mà doanh nghiệp đã bỏ ra, cũng có nghĩa là tại điểm hòa vốn, doanh nghiệp có lợi nhuận hoạt động bằng 0. Điểm hòa vốn được xác định dựa trên những giả định sau: - Giá bán không đổi; - Biến phí đơn vị không đổi và tổng biến phí tăng tỷ lệ theo khối lượng sản xuất, tiêu thụ; - Tổng định phí không đổi. Những giả định trên được sử dụng trong những phân tích ngắn hạn, tức là trong điều kiện quy mô sản xuất đã được xác lập và giá không đổi. Giới hạn sản 13 lượng là công suất thiết kế tối đa, nếu sản lượng tăng vượt mức công suất tối đa thì tất cả các giả định trên không còn phù hợp nữa vì lúc này tổng định phí sẽ tăng và biến phí cũng có thể thay đổi. Trong ngắn hạn, quy mô hay công suất hoạt động của một doanh nghiệp đã được thiết lập, chi phí cố định là chi phí không thay đổi theo số lượng sản xuất hay tiêu thụ. Chi phí cố định bao gồm các loại chi phí như khấu hao, bảo hiểm, một bộ phận chi phí điện nước và một bộ phận chi phí quản lý. Chi phí biến đổi là chi phí thay đổi khi số lượng sản phẩm sản xuất hay tiêu thụ thay đổi, chẳng hạn như chi phí nguyên vật liêu, lao động trực tiếp, một phần chi phí điện nước, hoa hồng, một phần chi phí quản lý hành chính. Trong kinh doanh chúng ta phải đầu tư chi phí cố định, còn hoạt động tiêu thụ sản phẩm và cung ứng dịch vụ sẽ tạo ra doanh thu, nếu doanh thu đủ lớn để bù đắp chi phí cố định và chi phí biến đổi thì doanh nghiệp sẽ có lợi nhuận, còn ngược lại nếu doanh thu quá thấp, phần chênh lệch giữa doanh thu và chi phí bị âm thì doanh nghiệp bị lỗ. Khi doanh thu đã vượt qua mức bù đắp chi phí cố định và chi phí biến đổi thì doanh nghiệp có thể gia tăng lợi nhuận, những doanh nghiệp có chi phí cố định lớn thường tiết kiệm chi phí biến đổi hơn nên khả năng gia tăng doanh thu cao hơn. Phân tích hòa vốn là nội dung quan trọng trong việc phân tích mối quan hệ giữa chi phí - khối lượng - lợi nhuận. Nó giúp người quản lý xác định được sản lượng, doanh thu hòa vốn để xác định vùng lãi, lỗ của doanh nghiệp. Từ đó nhà quản lý sẽ có những chiến lược trong sản xuất và cạnh tranh để đưa sản lượng, doanh thu của mình vượt lên điểm hòa vốn này trong dài hạn. Sản lượng hòa vốn Qo = Tổng định phí (F) Giá bán (P) - Biến phí (v) Doanh thu hòa vốn So = Giá bán (P) x Sản lượng hòa vốn (Qo) Minh họa bằng đồ thị về sản lượng hòa vốn (xem hình 1.2) 14 Doanh thu, chi phí S So TCo TC F Q O Q1 Qo Q2 (Hình 1.2) Nhận xét: Khi sản lượng đạt mức Qo thì tổng chi phí tương ứng là TCo, doanh thu là So, đây là điểm hòa vốn của doanh nghiệp. Nằm ngoài điểm hòa vốn, ta có 2 trường hợp: - Khi đường tổng chi phí TC nằm bên trên đường doanh thu S, chứng tỏ với mức sản lượng Q1 bán ra, doanh nghiệp không bù đắp được tổng chi phí nên bị lỗ. Đó gọi là “khoảng lỗ” của doanh nghiệp. - Khi đường TC năm bên dưới đường S, chứng tỏ với mức sản lượng Q2 bán ra, doanh nghiệp đã bù đắp được tổng chi phí và thu được lợi nhuận. Đó gọi là “khoảng lãi” của doanh nghiệp.  Ý nghĩa của việc phân tích điểm hòa vốn của doanh nghiệp: - Giúp doanh nghiệp lựa chọn quy mô đầu tư phù hợp với quy mô thị trường, đồng thời lựa chọn hình thức đầu tư nhằm giảm thiểu rủi ro do sự biến động sản lượng tiêu thụ sản phẩm. Nếu quy mô thị trường nhỏ hoặc có nhiều đối thủ cạnh tranh, một dự án có điểm hòa vốn thấp sẽ ít rủi ro hơn dự án có điểm hòa vốn cao. Tuy nhiên trong quy mô thị trường có tiềm năng lớn, dự án có quy mô lớn sẽ có khả năng mang lại lợi nhuận cao hơn. 15 - Giúp doanh nghiệp nhìn thấy được tác động của chi phí cố định và xác định doanh thu tối thiểu mà doanh nghiệp cần vượt qua để bù đắp tổng chi phí đã bỏ ra, từ đó thu về lợi nhuận hoạt động. Chú ý: - Tại điểm hòa vốn, độ nghiêng đòn bẩy kinh doanh không xác định; - Sản lượng tiêu thụ càng vượt xa điểm hòa vốn thì rủi ro càng giảm.  Phân tích độ nghiêng đòn bẩy kinh doanh: Độ nghiêng đòn bẩy kinh doanh (DOL) của một doanh nghiệp sẽ tiến đến cực đại khi sản lượng của doanh nghiệp tiến gần đến sản lượng hòa vốn Qo. Đòn bẩy kinh doanh dùng các chi phí hoạt động cố định làm điểm tựa: khi một doanh nghiệp sử dụng các chi phí hoạt động cố định, một thay đổi trong doanh thu sẽ được phóng đại thành một thay đổi tương đối lớn trong thu nhập trước thuế và lãi vay (EBIT). Tác động của việc sử dụng các chi phí cố định này được gọi là độ nghiêng đòn bẩy kinh doanh (DOL). DOL đánh giá tỷ lệ % thay đổi EBIT khi doanh thu thay đổi 1%. DOL = EBIT + F EBIT = Q*(P-v) Q*(P-v) - F Qua công thức trên ta thấy định phí đóng vai trò quan trọng trong việc khuếch đại lợi nhuận cũng như rủi ro của doanh nghiệp. Định phí càng cao thì độ nghiêng đòn cân định phí càng lớn, kéo theo sự gia tăng nhanh của EBIT; ngược lại, nếu doanh thu giảm thì EBIT cũng giảm đi rất nhanh. Do đó cần phải xác định rõ ràng phương hướng tăng giảm của doanh số để xác định một tỷ lệ đòn bẩy kinh doanh thích hợp. Sản lượng càng gần với sản lượng hòa vốn thì độ nghiêng của đòn cân định phí càng tạo nhiều rủi ro cho doanh nghiệp, lúc này doanh nghiệp có nguy cơ rơi vào khoảng “lỗ”. Như vậy để giảm thiểu rủi ro kinh doanh thì doanh nghiệp cần phải có biện pháp nhằm tăng sản lượng vượt càng xa sản lượng hòa vốn càng tốt. Điều này không có nghĩa là doanh nghiệp cần phải giảm định phí và tăng sản lượng để giảm thiểu rủi ro. Trong môi trường cạnh tranh gay gắt hiện nay, doanh 16 nghiệp chịu sức ép rất lớn, buộc phải tăng đầu tư vào máy móc thiết bị, nhằm hiện đại hóa quy trình sản xuất, tạo ra sản phẩm tốt, có chất lượng cao, giảm giá thành, từ đó định phí tăng thêm rất nhiều. Hơn nữa, chiến lược mở rộng thị phần cũng góp phần làm tăng định phí. Như vậy trong tương lai, điểm hòa vốn và định phí càng bị đẩy lên một mức cao hơn. Tóm lại, ta có thể xem độ nghiêng đòn bẩy kinh doanh như một dạng rủi ro tiềm ẩn, bản thân nó không tạo ra rủi ro cho doanh nghiệp, nó chỉ tác động làm gia tăng rủi ro khi có sự biến động doanh thu và chi phí sản xuất. Việc sử dụng đòn bẩy phụ thuộc rất nhiều vào đặc điểm của từng ngành nghề hoạt động kinh doanh của từng doanh nghiệp. 1.2.2.2Đòn bẩy tài chính DFL - Degree Financial Leverage  Khái niệm: Đòn bẩy tài chính là việc sử dụng các chi phí tài chính cố định như lãi vay hay lợi tức cổ phần ưu đãi, nhằm khuếch đại lợi nhuận của chủ sở hữu doanh nghiệp. Đòn bẩy tài chính xuất hiện khi doanh nghiệp quyết định tài trợ cho phần lớn tài sản của mình bằng nợ vay. Khoản nợ vay của doanh nghiệp sẽ trở thành khoản nợ phải trả, lãi vay được tính dựa trên số nợ gốc này. Một doanh nghiệp chỉ sử dụng nợ khi họ có thể chắc rằng tỷ suất sinh lợi trên tài sản cao hơn lãi suất vay nợ.  Tấm chắn thuế từ lãi vay Khi doanh nghiệp sử dụng nợ dài hạn để tài trợ thì luôn nhận được một khoản sinh lợi từ tấm chắn thuế của lãi vay, đây được xem là lợi ích chủ yếu có được từ việc vay nợ. Khoản sinh lời này cũng được coi là một khoản mà chính phủ đã trợ cấp cho các doanh nghiệp dưới hình thức giảm thuế để khuyến khích doanh nghiệp sử dụng các khoản vay nợ. Do đó khi sử dụng càng nhiều nợ vay thì khoản sinh lợi từ tấm chắn thuế của lãi vay này càng lớn, tuy nhiên doanh nghiệp cũng cần chú ý là khi nợ vay ngày càng lớn thì rủi ro tài chính mà doanh nghiệp phải gánh chịu cũng ngày càng gia tăng. Do đó doanh nghiệp nên thận trọng cân nhắc kỹ trước khi quyết định gia tăng nợ vay trong cấu trúc vốn. 17  Phân tích độ nghiêng đòn bẩy tài chính: Doanh nghiệp được coi là có đòn bẩy tài chính cao khi tỷ trọng nợ vay và cổ phần ưu đãi trong tổng vốn của doanh nghiệp cao. Đòn bẩy tài chính càng cao, lợi nhuận của các cổ đông càng cao, tuy nhiên rủi ro cũng càng lớn. Để đo lường mức độ tác động của đòn bẩy tài chính lên cơ cấu tài chính của doanh nghiệp, người ta dùng chỉ tiêu độ nghiêng của đòn bẩy tài chính. Độ nghiêng đòn bẩy tài chính thể hiện quan hệ tỷ lệ giữa tốc độ thay đổi của lợi nhuận trên mỗi cổ phần (ROE hay EPS) với tốc độ thay đổi của lợi nhuận trước thuế và lãi vay (EBIT). Tỷ lệ % thay đổi EPS (ROE) DFL = Tỷ lệ % thay đổi EBIT Hay: DFL = EBIT EBIT - I = Q*(P - V) - F Q*(P - V) – F - I Trong đó: DFL: Độ nghiêng đòn bẩy tài chính; EPS: Thu nhập trên mỗi cổ phiếu; ROE: Tỷ suất thu nhập trên vốn chủ sở hữu; EBIT: Lợi nhuận trước thuế và lãi vay; I : Interest - lãi vay phải trả; Q: Sản lượng sản phẩm sản xuất và tiêu thụ; P: Giá bán cho mỗi đơn vị sản phẩm; V: Biến phí cho mỗi đơn vị sản phẩm; F: Tổng định phí chưa có lãi vay.  Ý nghĩa : Khi lợi nhuận trước thuế và lãi vay (EBIT) thay đổi 1% thì lợi nhuận trên số cổ phần (EPS), hoặc lợi nhuận trên vốn cổ phần (ROE) thay đổi 1% x DFL. 18 Lợi nhuận trước thuế và lãi vay không đủ lớn để trang trải lãi vay thì doanh lợi vốn chủ sở hữu của chủ doanh nghiệp cũng bị giảm sút. Nhưng khi lợi nhuận trước thuế và lãi vay đủ lớn thì chỉ cần một biến động nhỏ của nó cũng tạo ra sự biến động về doanh lợi vốn chủ sở hữu. Điều khác biệt giữa DOL và DFL chính là doanh nghiệp có thể lựa chọn đòn bẩy tài chính trong khi khó có thể lựa chọn đòn bẩy hoạt động: - Đòn bẩy hoạt động do đặc điểm hoạt động của doanh nghiệp quyết định, chẳng hạn các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực công nghiệp, sản xuất sẽ có đòn bẩy hoạt động cao, ngược lại, các doanh nghiệp thuộc ngành dịch vụ có đòn bẩy hoạt động thấp; - Đòn bẩy tài chính thì doanh nghiệp được tự do lựa chọn, vì không ai bắt buộc doanh nghiệp có phải sử dụng nợ, cổ phiếu ưu đãi hay không. 1.2.2.3Đòn bẩy tổng hợp DTL - Degree Total Leverage Đòn bẩy kinh doanh và đòn bẩy tài chính đều cho thấy mức độ mạo hiểm và đều ảnh hưởng tới mức sinh lời của doanh nghiệp. Nếu đòn bẩy kinh doanh làm khuếch đại mức lời hoặc lỗ trước thuế và lãi vay khi doanh thu thay đổi, thì đòn bẩy tài chính thay đổi làm ảnh hưởng tới doanh lợi vốn chủ sở hữu. Như vậy, sự tác động này có mối quan hệ mật thiết với nhau, trong đó sự thay đổi của doanh thu kéo theo sự thay đổi của EBIT, rồi EBIT thay đổi kéo theo sự thay đổi của doanh lợi vốn chủ sở hữu. Trên cơ sở mối quan hệ đó, ta kết hợp sự tác động của 2 đòn bẩy trên và tạo nên đòn bẩy tổng hợp.  Khái niệm: Đòn bẩy tổng hợp là tỷ lệ thay đổi của thu nhập trên số cổ phần (EPS) hay thu nhập trên vốn cổ phần (ROE) do sự thay đổi của sản lượng hay doanh thu tiêu thụ.  Xác định độ lớn đòn bẩy tổng hợp: Để đo lường mức độ tác động của đòn bẩy tổng hợp lên hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp, người ta dùng chỉ tiêu độ nghiêng của đòn bẩy tổng hợp. 19 Độ nghiêng của đòn bẩy tổng hợp đánh giá mức độ nhạy cảm của EPS (ROE) đối với sự thay đổi của sản lượng (Q), hay doanh thu tiêu thụ (S). DTL = Mức độ ảnh hƣởng của DFL * Mức độ ảnh hƣởng của DOL = Tỷ lệ % thay đổi của EPS Tỷ lệ % thay đổi của EBIT = Tỷ lệ % thay đổi của EPS Tỷ lệ % thay đổi của doanh thu * Tỷ lệ % thay đổi của EBIT Tỷ lệ % thay đổi của doanh thu Hay: DTL = Q*(P – V) – F Q*(P – V) – F – I * Q*(P – V) Q*(P – V) – F = Q*(P – V) Q*(P – V) – F – I Trong đó: DFL: Độ nghiêng đòn bẩy tài chính; DOL: Độ nghiêng đòn bẩy kinh doanh; DTL: Độ nghiêng đòn bẩy tổng hợp; EPS: Thu nhập trên mỗi cổ phiếu; EBIT: Lợi nhuận trước thuế và lãi vay; I : Interest - lãi vay phải trả; Q: Sản lượng sản phẩm sản xuất và tiêu thụ; P: Giá bán cho mỗi đơn vị sản phẩm; V: Biến phí cho mỗi đơn vị sản phẩm; F: Tổng định phí chưa có lãi vay. Điều này có nghĩa là chỉ cẩn doanh số bán ra tăng hay giảm 1% thì làm cho thu nhập trên mỗi cổ phiếu (EPS) tăng hay giảm 1% x DTL. 1.2.3 Mối quan hệ giữa rủi ro tài chính và đòn bẩy tài chinh Như đã đề cập đến ở phần trên, trong quá trình hoạt động, doanh nghiệp có thể gặp phải những rủi ro: rủi ro kinh doanh và rủi ro tài chính. Tuy nhiên, do đề tài liên quan đến cấu trúc vốn, chi phí sử dụng vốn, tức là liên quan đến nợ vay của doanh nghiệp, ở đây em chỉ đề cập đến rủi ro tài chính mà doanh nghiệp có thể gặp phải. 20 Các doanh nghiệp thường sử dụng đòn bẩy tài chính để tăng thu nhập cho cổ đông, nhưng việc gia tăng lợi nhuận này sẽ kéo theo gia tăng rủi ro. Để thấy được tác động của đòn bẩy tài chính đối với thu nhập và rủi ro của cổ đông, chúng ta xem xét ví dụ sau: Có 3 phương án tài trợ cho doanh nghiệp ABC: (Đơn vị tính: USD) - PA1: không sử dụng đòn bẩy tài chính. - PA2: sử dụng đòn bẩy tài chính với mức độ là 30%, chi phí sử dụng nợ là 10%. - PA3: sử dụng đòn bẩy tài chính với mức độ là 60%, chi phí sử dụng nợ là 10%. Ứng với từng phương án tài trợ, cấu trúc vốn của doanh nghiệp ABC được nêu trong bảng 1.1. Bảng 1.1: Cấu trúc vốn của doanh nghiệp ABC theo từng phương án Đòn bẩy tài chính PA1 PA2 PA3 (Tỷ lệ nợ/tổng tài sản) 0% 30% 60% 10.000.000 10.000.000 10.000.000 0 3,000,000 6.000.000 10.000.000 7.000.000 4.000.000 50 50 50 200.000 140.000 80.000 Tổng tài sản Nợ (%nợ * tổng tài sản) Vốn cổ phần (tổng tài sản - nợ) Giá mỗi cổ phần Số lượng cổ phần Trong từng phương án, để xác định được số lượng cổ phần cần có, ta lấy vốn cổ phần chia cho giá mỗi cổ phần. Giá bán mỗi cổ phần được cố định là 50 USD. Các chỉ số được tính theo các công thức sau: ROA (Tỷ suất thu nhập trên tài sản) = ROE (Tỷ suất thu nhập trên vốn chủ sở hữu) = EPS (Thu nhập trên mỗi cổ phiếu) = Lợi nhuận ròng Tổng tài sản Lợi nhuận ròng dành cho cổ đông thường Vốn cổ phần thường Lợi nhuận ròng dành cho cổ đông thường Số cổ phần đang lưu hành