Phên têm hoåc nhêåp mön
1
MUÅC LUÅC
PHÊÌN 3 (TIÏËP)............................................................................................................................... 2
http://ebooks.vdcmedia.com
Sigmund Freud
2
PHÊÌN 3 (tiïëp)
Bïånh naáo loaån thêìn kinh thûúâng phaát sinh caác triïåu chûáng úã
khùæp caác cú quan trong thên thïí vaâ laâm röëi loaån sûå hoaåt àöång cuãa
caác cú quan naây. Trong chûáng bïånh naây coá àuã moåi khuynh hûúáng
sa àoåa tòm caách thay thïë cú quan sinh duåc bùçng nhûäng cú quan
khaác, hoaåt àöång tûúng tûå nhû cú quan sinh duåc. Chñnh nhúâ khaão
saát triïåu chûáng cuãa bïånh thêìn kinh naây, chuáng ta múái tòm ra àûúåc
quan niïåm rùçng moåi cú quan trong thên thïí, ngoaâi nhiïåm vuå thöng
thûúâng ra coân giûä möåt vai troâ giöëng nhû cuãa cú quan sinh duåc,
nhiïìu khi maånh àïën nöîi laâm röëi loaån caác sûå hoaåt àöång bònh thûúâng
cuãa cú quan àoá. Coá rêët nhiïìu caãm giaác, triïåu chûáng cuãa bïånh naáo
loaån vïì thêìn kinh têåp trung cuãa caác cú quan khöng liïn quan gò
àïën vêën àïì sinh duåc caã vaâ àiïìu naây cho ta biïët vïì tñnh chêët cuãa
chuáng: chuáng laâ sûå thoãa maän tònh duåc sa àoåa bùçng nhûäng cú quan
khöng phaãi laâ cú quan tònh duåc nhûng hoaåt àöång nhû nhûäng cú
quan naây. Luön luön chuáng ta thêëy nhûäng cú quan thu nhêån àöì ùn
vaâ cú quan baâi tiïët trúã thaânh nhûäng cú quan kñch àöång tònh duåc.
Nhêån xeát naây cuäng tûúng tûå nhû nhêån xeát cuãa chuáng ta vïì sûå sa
àoåa, chó coá àiïìu khaác laâ trong sûå sa àoåa nhûäng haânh vi sa àoåa coá
thïí nhêån àûúåc thêëy möåt caách dïî daâng, khöng sao lêìm àûúåc trong
khi trong sûå naáo loaån thêìn kinh, chuáng ta phaãi bùæt àêìu bùçng caách
giaãi thñch nhûäng triïåu chûáng, röìi cho nhûäng khuynh hûúáng tònh
duåc sa àoåa naây vaâo trong vö thûác chûá khöng cho laâ chuáng coá trong
yá thûác cuãa ngûúâi bïånh.
Trong söë caác hònh thûác cuãa bïånh thêìn kinh bõ aám aãnh, hònh
thûác quan troång nhêët laâ nhûäng hònh thûác bõ aáp lûåc cuãa nhûäng
khuynh hûúáng sa àoåa; nhûäng triïåu chûáng naây chñnh laâ nhûäng
phûúng phaáp chöëng laåi nhûäng sûå ham muöën hay mö taã sûå giùçng co
giûäa yá chñ thoãa maän vaâ yá chñ chöëng laåi. Nhûng sûå thoãa maän thay vò
duâng con àûúâng ngùæn nhêët àïí àaåt muåc àñch laåi phaát hiïån trong cûã
chó cuãa ngûúâi bïånh bùçng nhûäng con àûúâng quanh co laâm cho ngûúâi
bïånh phaãi chõu biïët bao nhiïu àiïìu àau khöí. Nhûäng hònh thûác
khaác thûúâng phaát hiïån bùçng nhûäng cûã chó maâ ngûúâi bònh thûúâng
chó laâm vúái tñnh caách sûãa soaån trong viïåc giao cêëu: ngûúâi bïånh
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên têm hoåc nhêåp mön
3
muöën nhòn, súâ soaång, tòm toâi trong nhûäng núi thêìm kñn nhêët. Vò
thïë nïn chuáng ta coá thïí cùæt nghôa àûúåc taåi sao ngûúâi bïånh laåi rêët
súå khi coá ngûúâi súâ moá àïën mònh. Coá rêët nhiïìu cûã chó cuãa nhûäng
ngûúâi bõ aám aãnh lùåp ài lùåp laåi cûã chó thuã dêm, vaâ cûã chó thuã dêm
nhû caác baån daä biïët, thûúâng ài keâm vúái nhiïìu hònh thûác khaác nhau
cuãa nhûäng haânh vi tònh duåc ài sai chiïìu hûúáng.
Töi coá thïí dïî daâng noái àïën nhiïìu liïn quan nûäa giûäa sûå sa
àoåa vaâ chûáng bïånh thêìn kinh, nhûng nhûäng àiïìu vûâa noái àuã duâng
cho cöng viïåc cuãa chuáng ta röìi. Nhûng chuáng ta khöng nïn gaán cho
nhûäng triïåu chûáng, sûå coá mùåt vaâ cûúâng àöå cuãa khuynh hûúáng sa
àoåa cuãa loaâi ngûúâi möåt têìm quan troång quaá mûác. Chùæc caác baån coá
nghe noái rùçng coá ngûúâi mùæc bïånh thêìn kinh chó vò khöng àûúåc thoãa
maän vïì tònh duåc. Luác àoá nhu cêìu vïì tònh duåc seä ài vaâo con àûúâng
bêët thûúâng. Vïì sau caác baån seä biïët sûå viïåc trong nhûäng trûúâng húåp
naây xaãy ra nhû thïë naâo, nhûng ngay tûâ bêy giúâ caác baån àaä hiïíu
rùçng nhûäng khuynh hûúáng sa àoåa sau khi bõ döìn eáp seä taái xuêët
hiïån maånh meä hún laâ nïëu chuáng ta khöng gùåp trúã ngaåi trong viïåc
thoãa maän tònh duåc möåt caách bònh thûúâng. Àöëi vúái nhûäng sûå sa àoåa
roä raâng ngûúâi ta cuäng nhêån thêëy möåt aãnh hûúãng tûúng tûå. Nhûäng
sûå sa àoåa naây thûúâng xuêët hiïån trong trûúâng húåp sûå thoãa maän tònh
duåc gùåp nhûäng sûå trúã ngaåi khöng vûúåt qua àûúåc vò möåt vaâi nguyïn
nhên xaä höåi nhêët thúâi hay coá tñnh caách lêu daâi. Coá nhûäng trûúâng
húåp trong àoá sûå sa àoåa khöng liïn quan gò àïën nhûäng àiïìu kiïån kïí
trïn vaâ chó laâ hònh thûác bònh thûúâng cuãa caá nhên trong viïåc thoãa
maän tònh duåc.
Chùæc caác baån coá caãm tûúãng rùçng thay vò vaåch roä nhûäng liïn
quan giûäa tònh duåc bònh thûúâng vaâ tònh duåc sa àoåa ra, chuáng ta
chó caâng laâm cho chuáng töëi tùm thïm lïn thöi. Caác baån haäy chó
nghô àïën nhûäng àiïìu sau àêy nïëu quaã àuáng laâ trong nhûäng ngûúâi
khöng àûúåc thoãa maän tònh duåc bònh thûúâng, chuáng ta thêëy xuêët
hiïån nhûäng khuynh hûúáng sa àoåa vaâ nhûäng khuynh hûúáng naây
khöng thïí xuêët hiïån àûúåc nïëu khöng coá viïåc ngùn trúã trong viïåc
thoãa maän tònh duåc thò chuáng ta phaãi cöng nhêån laâ duâ sao trong
nhûäng ngûúâi noái trïn cuäng àaä coá sùén mêìm möëng cuãa nhûäng sûå sa
àoåa àoá röìi, nghôa laâ nhûäng sa àoåa àaä tiïìm taâng sùén trong ngûúâi hoå
tûâ lêu. Cöng nhêån thïë xong, chuáng ta noái àïën nhûäng sûå viïåc múái
khaác maâ töi àaä baáo trûúác trong nhûäng doâng trïn. Phên têm hoåc
phaãi chuá troång àïën àúâi söëng tònh duåc cuãa treã con vò nhêån thêëy rùçng
nhûäng kyã niïåm vïì yá tûúãng xuêët hiïån trong nhûäng ngûúâi bõ bïånh
http://ebooks.vdcmedia.com
Sigmund Freud
4
thêìn kinh bao giúâ cuäng àûa hoå quay trúã laåi nhûäng nùm àêìu tiïn
cuãa thúâi thú êëu. Kïët luêån cuãa chuáng ta àïìu àûúåc chûáng minh bùçng
nhûäng àiïìu quan saát àûúåc trong treã con. Vaâ chuáng ta thêëy rùçng têët
caã nhûäng khuynh hûúáng sa àoåa naây àïìu bùæt nguöìn trong thúâi thú
êëu, rùçng treã con coá trong mònh chuáng nhûäng mêìm möëng cuãa caác
khuynh hûúáng sa àoåa naây. Noái toám laåi, tònh duåc sa àoåa khöng laâ gò
khaác hún laâ tònh duåc cuãa treã con àûúåc phoáng àaåi vaâ phên chia
thaânh nhûäng khuynh hûúáng àùåc biïåt khaác.
Bêy giúâ hùèn caác baån nhòn nhûäng sûå sa àoåa bùçng con mùæt
khaác vaâ khöng thïí khöng cöng nhêån rùçng nhûäng sûå sa àoåa quãa coá
liïn quan chùåt cheä vúái àúâi söëng tònh duåc cuãa con ngûúâi. Nhûng caác
baån chó àïën àûúåc àoá vúái biïët bao nhiïu sûå ngaåc nhiïn vaâ thêët voång.
Trûúác hïët caác baån coá yá muöën phuã nhêån hïët: naâo sûå kiïån rùçng treã
con cuäng coá möåt àúâi söëng tònh duåc, naâo tñnh caách àûáng àùæn cuãa caác
sûå tòm toâi cuãa chuáng ta, naâo quyïìn cuãa töi àûúåc thêëy giûäa nhûäng
àiïìu chuáng ta lïn aán nhû möåt sûå sa àoåa vaâ thaái àöå cuãa treã con coá
möåt caái gò giöëng nhau. Töi muöën noái cho caác baån roä vò lyá do naâo caác
baån muöën phuã nhêån hïët röìi sau àoá seä noái vïì toaân thïí nhûäng àiïìu
nhêån xeát cuãa töi. Noái rùçng treã con khöng coá möåt àúâi söëng tònh duåc göìm àuã moåi thûá nhû kñch àöång tònh duåc, nhu cêìu thoãa maän tònh
duåc - vaâ àúâi söëng naây chó àöåt nhiïn xuêët hiïån vaâo nùm chuáng 12
hay 14 tuöíi, tûác laâ àûa ra möåt nhêån xeát khöng thïí naâo coá thûåc vïì
phûúng diïån sinh lyá, chùèng khaác gò cho rùçng treã con khöng hïì coá cú
quan tònh duåc vaâ cú quan naây chó xuêët hiïån khi chuáng àïën tuöíi
dêåy thò thöi. Àiïìu xuêët hiïån vaâo tuöíi dêåy thò chó laâ cú nùng sinh
saãn duâng möåt guöìng maáy thên thïí vaâ tinh thêìn coá sùén trong àûáa
beá àïí àaåt muåc àñch. Chñnh vò baån lêìm lêîn tònh duåc vaâ sinh duåc nïn
baån múái khöng hiïíu àûúåc nhûäng vêën àïì tònh duåc, sa àoåa vaâ chûáng
bïånh thêìn kinh. Àiïìu lêìm lêîn naây rêët tai haåi. Àiïìu ngaåc nhiïn laâ
àiïìu lêìm lêîn naây laåi bùæt nguöìn úã sûå kiïån rùçng caác baån cuäng àaä laâ
treã con vaâ chõu aãnh hûúãng cuãa giaáo duåc ngùn cêëm baån coá nhûäng yá
tûúãng àoá. Vïì phûúng diïån giaáo duåc, xaä höåi thûúâng tûå gaán cho mònh
nhiïåm vuå chñnh laâ ngùn caãn, kòm haäm baãn nùng tònh duåc khi noá
xuêët hiïån nhû möåt nhu cêìu sinh saãn, giúái haån sûå hoaåt àöång cuãa noá,
eáp noá phaãi theo yá chñ cuãa möåt caá nhên vaâ sûå àeâ neán cuãa xaä höåi. Xaä
höåi cuäng quan têm àïën viïåc ngùn chùån sûå phaát triïín cuãa baãn nùng
tònh duåc cho túái khi àûáa beá àaåt túái möåt trònh àöå chñn muâi naâo àoá
trong xaä höåi vò khi àïën tuöíi àoá röìi, giaáo duåc khöng coân aãnh hûúãng
gò àïën àûáa beá nûäa. Nïëu xuêët hiïån quaá súám, tònh duåc seä gaåt boã
nhûäng haâng raâo ngùn caãn vaâ cuöën ài hïët nhûäng kïët quaã maâ giaáo
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên têm hoåc nhêåp mön
5
duåc àaä phaãi khoá nhoåc lùæm múái àaåt àûúåc. Nhiïåm vuå ngùn chùån baãn
nùng tònh duåc khöng phaãi laâ möåt cöng viïåc dïî daâng: coá khi chuáng
àûúåc thûåc hiïån quaá súám hoùåc quaá ñt. Nïìn taãng cuãa xaä höåi loaâi
ngûúâi coá tñnh caách kinh tïë: vò khöng àuã phûúng tiïån àïí cho moåi
ngûúâi trong xaä höåi khöng laâm maâ cuäng söëng àûúåc, xaä höåi bùæt buöåc
phaãi haån chïë söë ngûúâi söëng trong xaä höåi vaâ laâm cho hoå quïn nhûäng
àoâi hoãi vïì tònh duåc, duâng nghõ lûåc vïì tònh duåc cho sûå laâm viïåc.
Chuáng ta àûáng trûúác nhu cêìu cêìn thiïët àïí söëng cuãa moåi thúâi, phaát
sinh ra tûâ khi coá loaâi ngûúâi vaâ töìn taåi maäi cho túái bêy giúâ.
Coá leä kinh nghiïåm àaä chûáng toã cho caác nhaâ giaáo duåc thêëy
rùçng cöng viïåc kòm haäm tònh duåc cuãa thïë hïå múái chó laâm àûúåc khi
ngûúâi ta khöng chúâ àúåi tuöíi dêåy thò maâ bùæt àêìu ngay tûâ nhûäng
nùm àêìu tiïn cuãa thúâi thú êëu, bùæt treã con phaãi chõu kòm haäm nhu
cêìu tònh duåc àïí sûãa soaån cho tuöíi dêåy thò. Àïí àaåt muåc àñch àoá
ngûúâi ta ngùn cêëm khöng cho treã con hoaåt àöång tònh duåc, àöíi
hûúáng nhûäng hoaåt àöång naây vúái hy voång laâm cho àúâi söëng cuãa
chuáng ta trúã thaânh vö duåc, àïí röìi dêìn dêìn ngûúâi ta tin tûúãng rùçng
àúâi söëng treã con khöng coá tònh duåc thûåc. Loâng tin tûúãng naây àaä
àûúåc khoa hoåc xaác nhêån. Àïí cho nhûäng àiïìu mònh daåy khoãi mêu
thuêîn vúái àiïìu mònh muöën, ngûúâi ta àaä khöng àïí yá gò àïën hoaåt
àöång tònh duåc cuãa treã con - vaâ àiïìu naây khöng dïî gò thûåc hiïån nöíi hoùåc ngûúâi ta laâm cho khoa hoåc coá möåt quan àiïím khaác vïì vêën àïì.
Àûáa beá àûúåc coi nhû trong saåch, ngêy thú vaâ keã naâo noái traái laåi seä
bõ coi laâ keã phaåm thûúång, phaåm àïën nhûäng tònh caãm thiïng liïng
vaâ êu yïëm nhêët cuãa nhên loaåi.
Chó coá treã con múái khöng bõ lûâa búãi nhûäng quy ûúác àoá; chuáng
luön luön àoâi hoãi quyïìn lúåi cuãa chuáng vaâ chûáng toã rùçng, àöëi vúái
chuáng, con àûúâng trong saåch laâ con àûúâng daâi chûa ài àïën. Coá àiïìu
laå laâ ngay caã nhûäng ngûúâi khöng chõu cöng nhêån laâ treã con cuäng coá
duåc tònh laåi laâ nhûäng ngûúâi àïí yá nhêët àïën viïåc giaáo duåc chuáng vïì
tònh duåc vaâ lïn aán gùæt gao nhûäng sûå phaát hiïån cuãa duåc tònh núi
chuáng. Ngoaâi ra, vïì phûúng diïån lyá thuyïët thûåc thuá võ khi nghôa
rùçng nùm nùm àêìu tiïn trong thúâi thú êëu, vaâo tuöíi maâ treã con ñt coá
thaânh kiïën hún vïì tònh duåc laåi laâ nhûäng nùm bõ mêy múâ cuãa sûå
mêët trñ nhúá che phuã nhiïìu nhêët, àaám mêy múâ naây chó coá phên têm
hoåc múái queát ài àûúåc. Tuy vêåy tuöíi naây laâ tuöíi coá thïí coá möåt vaâi
hònh thûác giêëc mú.
Vaâ bêy giúâ, töi muöën trònh baây cho caác baån nghe möåt caách roä
raâng hún vïì nhûäng àiïìu khaão cûáu vïì àúâi söëng tònh duåc cuãa treã con.
http://ebooks.vdcmedia.com
Sigmund Freud
6
Àïí àaåt muåc àñch àoá xin pheáp caác baån cho töi noái àïën khaái niïåm cuãa
sûå khaát duåc (libido). Sûå khaát duåc giöëng nhû sûå àoái ùn noái chung.
Ngûúâi ta àoái tûác laâ baãn nùng tiïu thuå àöì ùn cêìn àûúåc thoãa maän,
cuäng nhû ngûúâi ta khaát duåc khi baãn nùng nhuåc duåc cêìn àûúåc thoãa
maän. Chuáng ta khöng cêìn cùæt nghôa nhûäng khaái niïåm khaác nhû sûå
kñch àöång vaâ sûå thoãa maän tònh duåc. Caác baån seä phaãn àöëi töi bùçng
caách noái rùçng, nhûäng hoaåt àöång tònh duåc cuãa treã con múã cho chuáng
ta möåt möi trûúâng giaãi thñch rêët röång hêìu nhû bêët têån. Chuáng ta
tiïën túái àûúåc nhûäng sûå giaãi thñch naây bùçng caách phên tñch thuåt luâi.
Nhûäng phaát hiïån àêìu tiïn cuãa tònh duåc trong àûáa beá sú sinh cuäng
gùæn liïìn vaâo nhiïìu cöng viïåc khaác cuãa àúâi söëng. Quan têm chñnh
cuãa àûáa beá laâ tiïu thuå àöì ùn. Möîi khi ùn xong àûáa beá lùn ra nguã
trong loâng meå, mùåt löå veã sung sûúáng thoãa maän maâ vïì sau naây
ngûúâi ta thêëy giöëng y nhû veã sung sûúáng thoãa maän cuãa ngûúâi lúán
sau khi thoãa maän tònh duåc. Nhûng noái thïë chûa àuã àïí ài àïën möåt
kïët luêån àûúåc. Nhûng ngay caã khi àûáa beá no röìi chuáng ta vêîn thêëy
noá muöën ùn nûäa khöng phaãi vò cêìn ùn, maâ chó vò muöën tòm khoaái
laåc trong cöng viïåc naây thöi. Luác àoá àûáa beá chó muát chûá khöng ùn.
Muát xong laåi lùn ra nguã vúái veã sung sûúáng thoãa maän trïn neát mùåt
àuã cho ta thêëy laâ viïåc muát vuá cuäng àûa àïën cho noá caãm giaác khoaái
laåc nhû khi buá. Röìi àïën luác àûáa beá khöng thïí nguã àûúåc nïëu noá
khöng muát vuá. Chñnh möåt baác sô chuyïn mön vïì nhi khoa úã
Budapest, baác sô Lindner laâ ngûúâi àêìu tiïn àaä noái àïën tñnh chêët
tònh duåc vïì haânh vi naây cuãa àûáa beá. Nhûäng ngûúâi chuyïn sùn soác
treã con coá veã nhû cuäng cöng nhêån àiïìu naây laâ àuáng. Hoå biïët roä viïåc
muát vuá chùèng coá muåc àñch gò hún laâ gêy khoaái caãm cho àûáa beá, ho
thêëy àoá laâ möåt thoái quen xêëu nïn tòm àuã moåi caách cho àûáa beá boã
thoái quen àoá bùçng caách gaán cho thoái quen àoá nhûäng caãm giaác xêëu
xa, khoá chõu. Do àoá chuáng ta àûúåc biïët àûáa beá coá nhiïìu haânh vi
chùèng coá muåc àñch gò khaác hún laâ gêy khoaái caãm cho noá. Chuáng ta
tin rùçng noá bùæt àêìu coá khoaái caãm àoá khi tiïu thuå àöì ùn nhûng
chùèng bao lêu noá seä khöng cêìn tiïu thuå àöì ùn maâ cuäng coá àûúåc
khoaái caãm. Khoaái caãm àoá phaát sinh ra trong möìm, chuáng ta goåi núi
naâo trong möìm gêy khoaái caãm àoá laâ miïìn “duåc tònh”, coi sûå khoaái
caãm muát vuá cuãa àûáa beá laâ möåt khoaái caãm duåc tònh. Sau naây chuáng
ta seä coá dõp thaão luêån vïì tñnh caách húåp lyá cuãa nhûäng danh tûâ àoá.
Nïëu àûáa beá noái àûúåc, noá seä noái rùçng viïåc muát vuá laâ cöng viïåc
quan troång nhêët trong àúâi noá. Noái thïë khöng phaãi laâ khöng coá lyá vò
khi muát vuá noá thoãa maän hai nhu cêìu to lúán cuãa àúâi noá. Chuáng ta
khöng thïí khöng ngaåc nhiïn khi àûúåc phên têm hoåc cho biïët haânh
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên têm hoåc nhêåp mön
7
vi àoá coá möåt têìm quan troång àùåc biïåt laâ haânh vi naây cûá töìn taåi maäi
maäi trong àúâi ngûúâi. Haânh vi muát vuá meå laâ khúãi àiïím cho möåt àúâi
söëng tònh duåc, lyá tûúãng tònh duåc maâ sau naây khöng bao giúâ ta àaåt
àûúåc trong viïåc thoãa maän tònh duåc, lyá tûúãng maâ trñ tûúãng tûúång
cuãa chuáng ta thûúâng gúåi laåi möîi khi trong àúâi coá luác naâo bõ nhiïìu
thiïëu thöën vaâ bõ nhu cêìu cêëp baách thuác àêíy. Vò thïë maâ àöi vuá cuãa
ngûúâi meå trúã nïn àöëi tûúång àêìu tiïn cuãa baãn nùng tònh duåc; vaâ töi
khöng thïí naâo hiïën cho baån möåt yá niïåm thûåc àuáng vïì têìm quan
troång cuãa àöëi tûúång thûá nhêët naây àöëi vúái nhûäng àöëi tûúång sau àoá,
vïì aãnh hûúãng sêu xa cuãa noá trong moåi sûå biïën thïí vaâ thay thïë
ngay caã trong nhûäng miïìn àêët xa xöi nhêët trong àúâi söëng tinh
thêìn. Nhûng chó ñt lêu sau àûáa beá seä thöi khöng muát vuá nûäa maâ
thay bùçng möåt phêìn khaác trong thên thïí noá nhû muát ngoán tay hay
lûúäi. Noá tûå tòm thêëy khoaái caãm maâ khöng cêìn gò àïën bïn ngoaâi, röìi
noá seä àïí yá àïën möåt miïìn khaác trong ngûúâi noá trong viïåc gêy khoaái
caãm naây. Khöng phaãi bêët cûá miïìn duåc tònh naâo trong thên thïí àïìu
coá hiïåu quaã nhû nhau trong viïåc gêy khoaái caãm: vò thïë cho nïn àûáa
beá coi laâ möåt biïën cöë quan troång trong àúâi noá khi tòm ra rùçng cú
quan sinh duåc cuãa noá gêy nhiïìu khoaái caãm nhêët cho noá, àïí röìi tòm
ra con àûúâng àûa noá àïën sûå thuã dêm.
Nïu ra têìm quan troång cuãa haânh vi muát vuá naây chuáng ta àaä
nïu ra hai tñnh chêët cêìn thiïët cuãa tònh duåc treã con: tònh duåc naây
bùæt nguöìn úã nhu cêìu to lúán trong cú thïí, coá tñnh caách tûå thoãa maän,
nghôa laâ tòm thêëy àöëi tûúång ngay trïn thên thïí mònh. Àiïìu àoá roä
raâng trong viïåc tiïu thuå àöì ùn cuäng roä raâng chùèng keám viïåc baâi
tiïët. Viïåc àaåi tiïån vaâ tiïíu tiïån cuäng gêy cho àûáa beá sú sinh nhûäng
khoaái caãm vaâ noá seä töí chûác cöng viïåc naây àïí gêy cho noá thûåc nhiïìu
khoaái caãm bùçng caách kñch àöång nhûäng núi coá thïí kñch àöång àûúåc.
Luác àoá thïë giúái bïn ngoaâi àöëi vúái noá, theo nhêån xeát tïë nhõ cuãa Luou
Andreáas, seä laâ möåt chûúáng ngaåi vêåt, möåt sûác maånh thuâ nghõch
chöëng laåi sûå hûúãng thuå khoaái caãm vaâ noá dûå àõnh phaãi chöëng laåi caã
bïn trong lêîn bïn ngoaâi. Ngûúâi ta cêëm noá khöng àûúåc àaåi tiïån bêët
cûá luác naâo noá muöën, ngûúâi ta bùæt buöåc noá phaãi theo nhûäng sûå chó
dêîn cuãa ngûúâi khaác. Ngûúâi ta baão laâ nhûäng caái gò dñnh daáng àïën
viïåc àaåi tiïån vaâ tiïíu tiïån àïìu xêëu xa cêìn giêëu giïëm. Noá bõ bùæt buöåc
phaãi tûâ boã sûå hûúãng thuå khoaái caãm chó vò xaä höåi giûä gòn tû caách.
Luác àêìu noá khöng hïì thêëy phên bêín thóu, khoá ngûãi, noá cho phên laâ
möåt phêìn trong cú thïí noá; noá miïîn cûúäng gaåt phên ài vaâ duâng
phên nhû möåt moán quaâ biïëu nhûäng ngûúâi noá thñch. Sau khi giaáo
duåc àaä uöën nùæn àûúåc noá röìi, àûáa beá bùæt àêìu di chuyïín giaá trõ maâ noá
http://ebooks.vdcmedia.com
Sigmund Freud
8
gaán cho phên àïën caác quaâ biïëu vaâ tiïìn baåc. Noá toã veã rêët haänh diïån
vïì viïåc tiïíu tiïån.
Töi caãm thêëy laâ caác baån àang tûå kòm haäm àïí khoãi heát lïn:
“Thöi ài öng úi, öng àûâng noái àïën nhûäng àiïìu kinh túãm àoá nûäa.
Öng cho laâ phên treã con chñnh laâ möåt nguöìn thoãa maän duåc tònh maâ
ngay àûáa beá sú sinh cuäng àaä biïët lúåi duång! Noái rùçng phên laâ möåt
thûá gò quyá baáu, rùçng hêåu mön laâ möåt cú quan tònh duåc û! Chuáng
töi khöng bao giúâ tin nhû thïë caã. Chuáng töi hiïíu taåi sao nhûäng nhaâ
chuyïn mön vïì nhi khoa vaâ tinh thêìn hoåc laåi nhêët àõnh khöng
cöng nhêån phên têm hoåc vaâ caác kïët quaã do phên têm hoåc àaåt
àûúåc”. Caác baån haäy bònh tônh laåi ài. Caác baån coá veã nhû quïn rùçng
nïëu töi noái àïën tònh duåc cuãa treã con laâ vò noá gùæn liïìn vaâo sûå sa àoåa
trong tònh duåc. Caác baån chùæc àaä thêëy nhiïìu ngûúâi lúán thñch duâng
hêåu mön thay thïë êm höå trong viïåc giao cêëu. Caác baån coá thêëy rùçng
coá nhiïìu ngûúâi suöët àúâi luác naâo cuäng coi sûå àaåi tiïån nhû möåt nguöìn
khoaái caãm vö têån hay sao? Vïì sûå quan têm vaâ khoaái caãm cuãa ngûúâi
ta khi nhòn ngûúâi khaác àaåi tiïån, caác baån chó cêìn hoãi treã con khi noá
biïët noái röìi laâ àuã hiïíu. Têët nhiïn baån khöng nïn laâm cho chuáng súå
haäi khi hoãi chuáng, vò laâm nhû thïë cöng viïåc cuãa baån seä khöng coá
kïët quaã gò. Vïì nhûäng àiïìu khaác maâ caác baån khöng muöën tin, caác
baån cûá viïåc xeát nhûäng kïët quaã àaåt àûúåc trong viïåc phên tñch vaâ
quan saát trûåc tiïëp treã con. Nïëu caác baån khöng thêëy nhûäng àiïìu töi
noái tûác laâ caác baån khöng coá thiïån chñ. Caác baån coá thïí ngaåc nhiïn
khi thêëy töi àöìng hoáa hoaåt àöång tònh duåc cuãa treã con vúái nhûng sûå
sa àoåa vïì tònh duåc. Àiïìu àoá cuäng chùèng quan hïå gò, tuy liïn quan
giûäa hai sûå kiïån noái trïn hïët sûác tûå nhiïn vò nïëu treã con coá möåt àúâi
söëng tònh duåc thò àúâi söëng naây têët nhiïn phaãi coá tñnh caách sa àoåa,
vò tònh duåc naây quaã khöng liïn quan gò àïën viïåc sinh con caã. Àiïím
àùåc biïåt cho moåi sûå sa àoåa vïì duåc tònh laâ chuáng khöng hïì biïët gò
àïën muåc àñch chñnh cuãa tònh duåc vaâ sûå sinh saãn. Chuáng ta goåi laâ sa
àoåa bêët cûá möåt haânh vi tònh duåc naâo khöng coá muåc àñch sinh saãn
maâ chó coá muåc àñch tòm khoaái laåc, khöng liïn quan gò àïën sinh saãn.
Chöî reä cuãa sûå phaát triïín tònh duåc phaãi tòm trong muåc àñch chñnh
cuãa tònh duåc laâ sûå sinh saãn. Têët caã nhûäng caái gò xaãy ra trûúác khi
àïën chöî reä àoá, têët caã nhûäng caái gò khöng ài vaâo chöî reä àoá, têët caã
nhûäng caái gò chó coá muåc àñch gêy khoaái laåc thöi àïìu phaãi àûúåc goåi
bùçng danh tûâ sa àoåa vaâ bõ moåi ngûúâi khinh bó.
Caác baån haäy àïí töi tiïëp tuåc trònh baây nhanh choáng vïì tònh
duåc treã con. Nhûäng àiïìu töi noái vïì hai hïå thöëng cú quan àïìu coá thïí
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên têm hoåc nhêåp mön
9
àûúåc böí tuác bùçng nhûäng cú quan khaác. Àúâi söëng tònh duåc cuãa treã
con göìm nhiïìu khuynh hûúáng leã teã hoaåt àöång riïng biïåt khöng liïn
quan gò àïën nhau, duâng chñnh ngay thên thïí cuãa àûáa beá hay
nhûäng vêåt bïn ngoaâi laâm nguöìn khoaái caãm. Trong nhûäng cú quan
maâ treã con duâng àïí thoãa maän tònh duåc, chùèng mêëy chöëc cú quan
tònh duåc chiïëm chöî quan troång nhêët; coá nhiïìu ngûúâi tûâ sûå thuã dêm
vö yá thûác trong nhûäng nùm àêìu tiïn cûá tiïëp tuåc thuã dêm cho àïën
tuöíi dêåy thò hay sau tuöíi dêåy thò nûäa, khöng hïì biïët àïën gò ngoaâi
cú quan tònh duåc cuãa chñnh mònh trong viïåc thoãa maän duåc tònh. Sûå
thuã dêm khöng phaãi laâ möåt àïì taâi àïí khaão saát, cêìn nhiïìu cöng
trònh nghiïn cûáu.
Duâ yá cuãa töi laâ caâng ruát ngùæn baâi thuyïët trònh cuãa töi bao
nhiïu caâng hay bêëy nhiïu, töi cuäng khöng thïí khöng noái cho caác
baån nghe vïì sûå toâ moâ coá tñnh caách duåc tònh cuãa treã con. Tñnh toâ moâ
naây laâ àùåc tñnh cuãa tònh duåc treã con, coá möåt têìm quan troång to lúán
trong viïåc tòm caác triïåu chûáng thêìn kinh. Tñnh toâ moâ naây bùæt àêìu
rêët súám, coá khi ngay tûâ nùm múái lïn ba. Noá khöng bùæt àêìu úã sûå
khaác biïåt giûäa giöëng àûåc vaâ giöëng caái vò àöëi vúái treã con, nhêët laâ con
trai thò trai vaâ gaái chùèng coá gò khaác nhau caã, chuáng tin rùçng con
trai vaâ on gaái àïìu coá cú quan tònh duåc giöëng nhau. Khi möåt àûáa
con trai tòm ra úã ngûúâi em gaái hay ngûúâi baån gaái caái êm höå, noá
khöng thïí khöng cho rùçng mònh àaä nhòn lêìm vò khöng thïí tûúãng
tûúång àûúåc rùçng möåt ngûúâi laåi coá thïí thiïëu möåt cú quan quan troång
nhû thïë. Sau naây biïët roä noá súå haäi ghï lùæm, nhêët laâ khi nhúá laåi
ngûúâi lúán hay doåa thiïën noá möîi khi noá laâm àiïìu lêìm löîi. Mùåc caãm
bõ thiïën naây coá aãnh hûúãng sêu röång àöëi vúái noá, àöëi vúái tñnh tònh noá
khi noá khoãe maånh, àöëi vúái tinh thêìn noá khi noá bõ öëm, àöëi vúái sûå
phaãn khaáng cuãa noá khi noá àûúåc àiïìu trõ bùçng phên têm hoåc. Caác
em beá gaái thûúâng cho viïåc mònh khöng coá caái dûúng vêåt daâi daâi laâ
dêëu hiïåu roä raâng trong chûáng bïånh thêìn kinh bùæt nguöìn úã chöî
ngûúâi con gaái khöng laâm hïët àûúåc böín phêån cuãa ngûúâi àaân baâ. Àöëi
vúái àûáa beá gaái êm haåch giûä vai troâ cuãa dûúng vêåt, vò êm haåch laâ
trung têm cuãa möåt sûå kñch àöång àùåc biïåt, cú quan giuáp cho noá tûå
thoãa maän vïì tònh duåc. Khi sûå kñch àöång naây di chuyïín tûâ êm haåch
àïën chöî cûãa êm höå chñnh laâ luác àûáa beá trúã thaânh ngûúi àaân baâ.
Trong trûúâng húåp duåc tònh cuãa àaân baâ bõ tï liïåt, êm haåch vêîn giûä
nguyïn tñnh caách nhaåy caãm.
Vïì phûúng diïån tònh duåc, àûáa beá quan têm nhêët àïën viïåc tòm
hiïíu xem treã con úã àêu, vêën àïí naây laâ vêën àïì do con quyã thaânh
http://ebooks.vdcmedia.com
Sigmund Freud
10
Theâbes àùåt ra vaâ sau naây súã dô àûáa beá quan têm àïën laâ vò noá súå coá
em beá ra àúâi chiïëm chöî cuãa noá. Chñnh àûáa beá cuäng khöng tin tûúãng
gò lùæm vaâo caách giaãi thñch noái rùçng chñnh nhûäng con coâ àaä mang
em beá àïën. Chñnh caái caãm tûúãng bõ ngûúâi lúán lûâa döëi àaä laâm cho
àûáa beá trúã thaânh cö àöåc vaâ àöåc lêåp àöëi vúái ngûúâi lúán. Nhûng treã con
khöng thïí tûå mònh giaãi quyïët àûúåc nhûäng vêën àïì àoá. Viïåc cú quan
tònh duåc chûa phaát triïín àuáng mûác ngùn trúã khöng cho noá biïët
nhiïìu. Trûúác hïët noá cho rùçng súã dô coá treã con laâ vò ngûúâi lúán àaä ùn
möåt chêët gò àùåc biïåt, vaâ noá khöng biïët rùçng chó coá àaân baâ múái sinh
con thöi. Sau naây khi biïët àûúåc àiïìu naây, noá cho viïåc ùn möåt chêët
gò àïí coá con nhû möåt chuyïån thêìn thoaåi. Lúán lïn noá biïët ngûúâi cha
giûä vai troâ quan troång trong viïåc sinh con, nhûng khöng biïët vai
troâ àoá nhû thïë naâo. Nïëu tònh cúâ àûúåc chûáng kiïën möåt sûå giao húåp,
noá cho àoá laâ möåt sûå haânh hung, möåt trêån giaáp laá caâ àöåc aác: noá àaä
quan niïåm sai lêìm viïåc giao húåp. Tuy nhiïn noá cuäng chûa biïët roä
viïåc giao húåp coá liïn quan gò àïën viïåc treã con ra àúâi. Ngay caã khi
nhòn thêëy vïët maáu trïn quêìn aáo hay trïn ngûúâi meå, noá cuäng cho àoá
laâ hêåu quaã cuãa sûå haânh hung cuãa cha noá àöëi vúái meå noá. Sau naây noá
bùæt àêìu nghi ngúâ laâ coá leä dûúng vêåt coá giûä möåt vai troâ gò trong viïåc
sinh con, nhûng cuäng chûa biïët cöng duång cuãa dûúng vêåt ngoaâi
viïåc duâng àïí di tiïíu.
Treã con hêìu hïët àïìu cho rùçng em beá ra àúâi bùçng hêåu mön.
Khi khöng coân àïí yá àïën hêåu mön nûäa, noá tin rùçng àûáa beá ra àúâi
bùçng löî röën, hay úã giûäa àöi vuá trïn ngûåc ngûúâi meå. Cûá nhû thïë dêìn
dêìn caâng ngaây noá caâng biïët thïm vïì àiïím naây, doâ dêîm maäi cho àïën
möåt ngaây naâo àoá trûúác tuöíi dêåy thò, àöåt nhiïn baâng hoaâng, nhû bõ
àaánh bêët thêìn trûúác nhûäng cêu giaãi àaáp cho vêën àïì thûúâng laâm noá
bêån têm, nhûäng lúâi giaãi àaáp tuy khöng àêìy àuã nhûng cuäng àuã àûa
noá ra khoãi sûå ngêy thú buöíi àêìu.
Chùæc thïë naâo caác baån cuäng nghe noái rùçng, vò muöën giûä
nguyïn nhûäng àïì luêån cuãa mònh vïì nguyïn nhên tònh duåc cuãa
nhûäng chûáng bïånh thêìn kinh vaâ têìm quan troång cuãa tònh duåc
trong caác triïåu chûáng bïånh naây, phên têm hoåc bõ boá buöåc phaãi gaán
cho khaái niïåm tònh duåc möåt phaåm vi quaá àaáng. Bêy giúâ hùèn caác
baån àaä coá dõp xeát xem àiïìu àoá coá quaã thûåc àaáng hay khöng. Töi chó
múã röång khaái niïåm vïì tònh duåc àuã àïí àûa àûúåc vaâo àoá àúâi söëng tònh
duåc cuãa nhûäng keã sa àoåa vaâ treã con. Noái khaác ài töi chó traã laåi cho
khaái niïåm àoá têìm quan troång noá vêîn coá xûa nay. Ngoaâi yá nghôa
phên têm hoåc ra, tònh duåc chó laâ möåt khaái niïåm hïët sûác chêåt heåp,
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên têm hoåc nhêåp mön
11
chó duâng vaâo möîi möåt muåc àñch sinh saãn, nghôa laâ àiïìu ngûúâi ta
thûúâng goåi laâ àúâi söëng tònh duåc bònh thûúâng.
21. SÛÅ PHAÁT TRIÏÍN CUÃA SÛÅ KHAÁT DUÅC (LIBIDO)
VAÂ NHÛÄNG TÖÍ CHÛÁC TÒNH DUÅC
Töi coá caãm tûúãng laâ chûa thuyïët phuåc àûúåc caác baån vïì têìm
quan troång cuãa sûå sa àoåa trong quan niïåm tònh duåc cuãa chuáng ta.
Vò thïë nïn töi muöën böí tuác vaâ hoaân bõ vêën àïì naây trong giúái haån coá
thïí àûúåc.
Caác baån khöng nïn cho rùçng chó vò nhûäng sûå sa àoåa maâ
chuáng ta phaãi thay àöíi quan niïåm cuãa chuáng ta vïì khaái niïåm tònh
duåc vaâ bõ phaãn àöëi ghï gúám nhû thïë. Sûå khaão saát vïì tònh duåc cuãa
treã con cuäng giuáp vaâo àoá rêët nhiïìu vaâ nhûäng kïët quaã àaåt àûúåc
trong viïåc khaão cûáu song song vïì vêën àïì sa àoåa vaâ vêën àïì tònh duåc
treã con àöëi vúái chuáng ta coá tñnh caách quyïët àõnh. Nhûng nhûäng sûå
phaát biïíu vïì tònh duåc treã con, duâ àaä àûúåc chûáng minh roä raâng àöëi
vúái nhûäng àûáa beá khaá nhiïìu tuöíi, coá veã haäy coân mú höì bêët àõnh
lùæm. Nhûäng ngûúâi khöng àïí yá àïën phên têm hoåc khöng cöng nhêån
laâ nhûäng sûå phaát hiïån àoá coá tñnh chêët tònh duåc vaâ chó gaán cho
chuáng tñnh chêët coá liïn quan àïën giöëng àûåc hay giöëng caái thöi. Caác
baån khöng nïn quïn rùçng chuáng ta chûa hïì coá möåt dêëu hiïåu naâo
àûúåc moåi ngûúâi cöng nhêån àïí nhêån daång tñnh chêët möåt hoaåt àöång
tònh duåc; chuáng ta chó nghe noái àïën tònh duåc vïì phûúng diïån sinh
saãn thöi vaâ thêëy laâ danh tûâ naây coá möåt àõnh nghôa quaá heåp. Nhûäng
tiïu chuêín vïì sinh lyá, nhû nhûäng chu kyâ 23 hay 28 ngaây cuãa W.
Fliess khöng àûúåc moåi ngûúâi àöìng yá; ngûúâi ta àang chúâ àïí khaám
phaá ra nhûäng àùåc àiïím hoáa hoåc cuãa hoaåt àöång tònh duåc. Traái laåi,
nhûäng sûå sa àoåa vïì tònh duåc cuãa ngûúâi lúán laâ nhûäng àiïìu ai cuäng
thêëy àûúåc, khöng coân nghi ngúâ gò nûäa. Nhûäng sûå sa àoåa naây thuöåc
phaåm vi tònh duåc laâ möåt àiïìu khöng coân ai phuã nhêån nûäa. Duâ àûúåc
goåi bùçng danh tûâ dêëu hiïåu cuãa sûå suy nhûúåc hay bùçng tïn gò nûäa,
ngûúâi ta cuäng khöng daám xïëp chuáng vaâo loaåi naâo khaác hún laâ
nhûäng hiïån tûúång trong àúâi söëng tònh duåc. Ngay caã khi chó coá
nhûäng sûå sa àoåa thöi, chuáng ta cuäng vêîn coá quyïìn cho rùçng tònh
duåc vaâ sinh saãn laâ hai àiïìu khöng giöëng nhau vò ai cuäng biïët rùçng
sa àoåa tûác laâ phuã nhêån muåc àñch cuãa sûå sinh saãn.
ÚÃ àêy töi thêëy coá möåt sûå song haânh àaáng chuá yá. Trong khi
moåi ngûúâi thûúâng lêîn löån tinh thêìn vaâ yá thûác, chuáng ta àaä phaãi múã
http://ebooks.vdcmedia.com
Sigmund Freud
12
röång khaái niïåm tinh thêìn vaâ cho rùçng coá möåt tinh thêìn vö thûác.
Nhiïìu ngûúâi thûúâng àöìng hoáa tònh duåc vaâ nhûäng caái gò dñnh daáng
àïën sûå sinh saãn, hay noái vùæn tùæt hún cú quan sinh duåc hay àïën sûå
sinh saãn. Sûå àöìng hoáa noái trïn chó coá hònh thûác vaâ khöng coá cöåi rïî
sêu xa.
Nhûng nïëu sûå coá mùåt cuãa caác sûå sa àoåa tònh duåc àûa ra möåt
lyá leä coá tñnh caách quyïët àõnh vïì vêën àïì naây, taåi sao lyá leä naây khöng
àûúåc moåi ngûúâi cöng nhêån vaâ taåi sao vêën àïì laåi chûa àûúåc giaãi
quyïët? Töi khöng thïí noái cho caác baån nghe àûúåc, nhûng theo töi thò
coá leä vò nhûäng sûå sa àoåa tònh duåc khöng àûúåc nhòn bùçng con mùæt coá
thiïån caãm vaâ àiïìu naây coá aãnh hûúãng àïën lyá thuyïët ngùn caãn khöng
cho khoa hoåc khaão saát sêu röång. Coá leä loaâi ngûúâi coi nhûäng sûå sa
àoåa naây khöng nhû nhûäng caái gò àaáng ghï túãm, phaãi traánh xa, maâ
coân coá tñnh chêët nguy hiïím, kinh khuãng, súå cho chñnh mònh cuäng
bõ caám döî, bõ bùæt buöåc phaãi kòm haäm mònh ngay tûâ khi múái nghe
noái àïën, y nhû loâng ghen tuöng bñ êín trong vúã Tannhauser trong
àoá thêìn Cöng lyá àaä thuá nhêån laâ:
“ÚÃ Venusberg, noá àaä quïn hïët danh dûå vaâ böín phêån! Chao öi!
Khöng phaãi sûå àoá coá thïí àïën vúái chuáng ta àûúåc àêu”.
Sûå thûåc nhûäng sûå sa àoåa laâ nhûäng con ngûúâi khöí súã phaãi traã
giaá rêët àùæt sûå thoãa maän maâ hoå phaãi mêët bao nhiïu cöng trònh múái
coá àûúåc.
Mùåc duâ muåc àñch vaâ àöëi tûúång cuãa nhûäng sûå sa àoåa coá veã hïët
sûác laå kyâ, àiïìu laâm cho nhûäng sûå sa àoåa naây coá tñnh chêët tònh duåc
chñnh laâ sûå thoãa thñch tuyïåt àónh vaâ sûå xuêët tinh trong nhûäng
haânh àöång naây. Àoá têët nhiïn chó laâ trûúâng húåp cuãa nhûäng keã sa
àoåa àûáng tuöíi: àöëi vúái treã con sûå thoãa thñch vaâ sûå xuêët tinh khöng
phaãi luác naâo cuäng xaãy ra; chuáng àûúåc thay thïë bùçng nhûäng hiïån
tûúång maâ ngûúâi ta khöng thïí goåi àûúåc laâ coá tñnh chêët tònh duåc.
Àïí böí tuác nhûäng àiïìu töi vûâa noái vïì têìm quan troång cuãa
nhûäng sûå sa àoåa, töi cêìn thïm àiïìu naây. Duâ ngûúâi ta thuâ gheát
quan àiïím naây, duâ ngûúâi ta muöën ngùn caách nhûäng sûå sa àoåa vaâ
tònh duåc bònh thûúâng bùçng caái höë sêu chûâng naâo chùng nûäa, ngûúâi
ta vêîn phaãi cuái àêìu trûúác nhêån xeát cho thêëy trong àúâi söëng tònh
duåc bònh thûúâng vêîn coá möåt vaâi àiïìu sa àoåa. Ngay caã caái hön cuäng
bõ coi nhû sa àoåa vò àaä hoâa húåp hai miïìn tònh duåc núi möìm thay vò
sûå hoâa húåp cuãa hai cú quan sinh duåc khaác nhau. Vêåy maâ khöng ai
cho laâ sa àoåa hïët, ngûúâi ta coân duâng noá trïn sên khêëu àïí che lêëp
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên têm hoåc nhêåp mön
13
haânh vi giao cêëu. Chñnh caái hön, khi lïn àïën töåt àöå cuäng coá thïí gêy
nïn möåt sûå thoãa thñch tuyïåt àónh vaâ laâm cho xuêët tinh, vaâ do àoá dïî
biïën thaânh sa àoåa. Coá khi ngûúâi ta phaãi nhòn thûåc chùm chuá hay
súâ soaång vaâo thên thïí múái thoãa maän àûúåc, coá ngûúâi trûúác khi bõ
kñch thñch àïën töåt àöå laåi cùæn cêëu ngûúâi tònh múái thoãa maän àûúåc, vaâ
àöëi vúái ngûúâi tònh noái chung, sûå kñch thñch maånh nhêët khöng phaãi
do cú quan sinh duåc gêy nïn maâ do phêìn khaác trong thên thïí
ngûúâi khaác phaái. Chuáng töi coá thïí kïí thûåc nhiïìu thñ duå vïì àiïím
naây. Chuáng ta khöng thïí khöng coi laâ sûå sa àoåa nhûäng haânh vi
nhû thïë. Caâng ngaây ngûúâi ta caâng nhêån roä rùçng àùåc tñnh cêìn thiïët
cuãa nhûäng sûå sa àoåa khöng phaãi laâ chuáng vûúåt qua muåc àñch tònh
duåc hoùåc thay thïë cú quan tònh duåc bùçng nhûäng cú quan khaác hoùåc
thay àöíi àöëi tûúång luön luön, maâ chñnh vò tñnh caách biïën daång
tuyïåt àöëi vaâ bêët biïën, möåt àùåc tñnh khöng thïí ài àöi vúái sûå giao
cêëu, àiïìu kiïån cuãa sûå sinh saãn. Trong trûúâng húåp haânh vi sa àoåa
chó coá muåc àñch sûãa soaån hay giaáo àêìu cho haânh vi giao cêëu thò
chuáng ta khöng thïí goåi àoá laâ haânh vi sa àoåa àûúåc vaâ têët nhiïn caái
höë chia reä nhûäng haânh vi sa àoåa vaâ sûå giao cêëu bònh thûúâng àûúåc
lêëp ài möåt phêìn lúán. Tûâ nhûäng sûå kiïån naây chuáng ta coá thïí àûa ra
kïët luêån rùçng tònh duåc bònh thûúâng chó laâ saãn phêím cuãa möåt caái gò
àaä coá trûúác noá vaâ noá chó giaânh àûúåc trong nhûäng vêåt liïåu coá sùén tûâ
trûúác àïí giûä laåi nhûäng caái gò coân duâng àûúåc trong viïåc sinh saãn.
Trûúác khi lúåi duång caác àiïìu hiïíu biïët cuãa chuáng ta vïì nhûäng
sûå sa àoåa àïí khaão cûáu möåt caách múái meã vaâ sêu röång hún vïì tònh
duåc treã con, töi phaãi yïu cêìu caác baån chuá yá àïën möåt sûå khaác biïåt
rêët quan troång giûäa sûå sa àoåa vaâ tònh duåc treã con. Tònh duåc sa àoåa
thûúâng àûúåc têåp trung hoaân toaân vaâo möåt muåc àñch duy nhêët, möåt
trong caác khuynh hûúáng leã teã tröåi hún caác khuynh hûúáng khaác nïn
àûáng lïn cêìm àêìu hoùåc gaåt boã hïët moåi khuynh hûúáng khaác àïí phaát
hiïån möåt mònh, hay bùæt caác khuynh hûúáng kia phaãi lïå thuöåc vaâo
mònh. Vïì phûúng diïån naây, giûäa tònh duåc bònh thûúâng vaâ tònh duåc
sa àoåa chùèng coá àiïím khaác biïåt naâo khaác hún àiïím khaác biïåt giûäa
nhûäng khuynh hûúáng leã teã tröåi hún caác khuynh hûúáng khaác vaâ têët
nhiïn giûäa muåc àñch tònh duåc cuãa chuáng. Ngûúâi ta coá thïí cho rùçng
úã caã hai núi àïìu coá möåt sûå àöåc taâi chuyïn chïë àûúåc töí chûác hoaân
haão, chó khaác nhau úã àaãng àûúåc lïn cêìm quyïìn thöi. Traái laåi trong
tònh duåc treã con khöng hïì coá töí chûác hay têåp trung gò caã, moåi
khuynh hûúáng leã teã àïìu coá quyïìn nhû nhau vaâ àïìu àûúåc tòm caách
hûúãng thuå riïng cho phêìn mònh. Sûå vùæng mùåt cuãa moåi sûå töí chûác
vaâ têåp trung coá thïí phuâ húåp vúái nhau úã chöî caã hai löëi tònh duåc bònh
http://ebooks.vdcmedia.com
Sigmund Freud
14
thûúâng vaâ sa àoåa àïìu bùæt nguöìn úã tònh duåc treã con. Coá nhûäng
trûúâng húåp tònh duåc sa àoåa rêët giöëng tònh duåc treã con úã chöî taåi caã
hai núi nhûäng khuynh hûúáng leã teã àïìu theo àuöíi nhûäng muåc àñch
riïng khöng liïn quan gò àïën nhûäng khuynh hûúáng khaác. Àoá coá thïí
laâ trûúâng húåp tònh duåc êëu trô chûá khöng phaãi sa àoåa.
Biïët roä nhûäng àiïìu àoá chuáng ta bùæt àêìu thaão luêån vïì möåt àïì
luêån maâ ngûúâi ta àûa ra. Ngûúâi ta seä noái taåi sao öng cûá cûáng àêìu,
cûáng cöí nhêët àõnh goåi möåt vaâi haânh vi cuãa àûáa beá sú sinh laâ tònh
duåc trong khi chñnh öng cuäng cöng nhêån rùçng nhûäng haânh vi àoá
khöng thïí àõnh nghôa àûúåc vaâ chó trúã thaânh tònh duåc trong giai
àoaån sau cuãa cuöåc àúâi thöi? Taåi sao öng khöng chõu chó dûåa vaâo sûå
kiïån sinh lyá thöi àïí cho rùçng nhûäng haânh vi cuãa àûáa beá sú sinh
nhû muát vuá, hay giûä phên laåi chó chûáng minh rùçng àûáa beá chó tòm
nhûäng khoaái caãm maâ möåt vaâi cú quan trong thên thïí coá thïí àûa laåi
cho noá thöi. Noái nhû thïë öng seä khöng gêy khoá chõu cho thñnh giaã
vaâ àöåc giaã cuãa öng khi cho rùçng ngay caã nhûäng àûáa beá ra àúâi khoãi
buång meå cuäng àaä coá tònh duåc röìi. Töi khöng tòm caách baâi baác lyá
luêån cho rùçng ngûúâi ta coá thïí tòm thêëy khoaái caãm trong cú thïí, töi
biïët rùçng khoaái caãm coá cûúâng àöå maånh nhêët, khoaái caãm do sûå giao
húåp chó laâ möåt khoaái caãm keâm theo sûå hoaåt àöång cuãa caác cú quan
tònh duåc. Nhûng taåi sao vaâ nhû thïë naâo möåt sûå khoaái caãm luác àêìu
chó têåp trung vaâo möåt vaâi cú quan laåi trúã thaânh tònh duåc trong
nhûäng giai àoaån sau cuãa cuöåc àúâi? Chuáng ta coá biïët gò hún vïì sûå
khoaái caãm cuãa tûâng cú quan hay so vúái tñnh chêët tònh duåc xuêët
hiïån àuáng luác caác cú quan sinh duåc bùæt àêìu àaãm nhiïåm vai troâ cuãa
mònh khi tònh duåc truâng húåp vúái cú quan sinh duåc. Vaâ duâ sao thò
muåc àñch cuãa caác sûå sa àoåa cuäng laâ tòm kiïëm sûå khoaái caãm tuyïåt
àónh bùçng phûúng tiïån khaác viïåc giao húåp. Noái nhû thïë baån seä traã
lúâi àûúåc lúâi baâi baác cuãa töi vïì sûå sa àoåa vò gaåt boã àûúåc liïn quan
giûäa tònh duåc vaâ sûå sinh saãn trong khi liïn quan naây khöng thïí ài
àöi àûúåc vúái sûå sa àoåa. Caác baån seä àêíy luâi sûå sinh saãn vaâo hêåu
trûúâng àïí daânh cho sûå hoaåt àöång cuãa cú quan sinh duåc möåt àõa võ
quan troång bêåc nhêët. Nhûng luác àoá, sûå khaác biïåt giûäa töi vaâ caác
baån laåi khöng quaá to nhû caác baån tûúãng: chuáng ta àaä xïëp cho caác
cú quan sinh duåc àûáng caånh caác cú quan khaác. Caác baån seä nghô sao
vïì nhûäng lúâi khùèng àõnh tûâ trûúác laâ vúái tñnh caách gêy khoaái caãm,
cú quan sinh duåc coá thïí àûúåc thay thïë bùçng caác cú quan khaác, y
nhû trong caái hön, trong viïåc sûã duång caác cú quan khaác trong cú
thïí àïí laâm nhûäng haânh vi tònh duåc sa àoåa hay trong triïåu chûáng
cuãa nhûäng keã naáo loaån thêìn kinh. Trong sûå naáo loaån thêìn kinh
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên têm hoåc nhêåp mön
15
chùèng haån nhiïìu khi nhûäng sûå kñch àöång, caãm giaác, ngay caã sûå
cûúng dûúng vêåt lïn àûúåc di chuyïín tûâ caác cú quan sinh duåc àïën
nhûäng cú quan khaác nhiïìu khi úã rêët xa cú quan sinh duåc (nhû àêìu,
mùåt chùèng haån). Laâm nhû thïë caác baån seä khöng coân gò àïí coá thïí
goåi laâ tònh duåc nûäa, caác baån seä bõ bùæt buöåc phaãi laâm theo töi vaâ múã
röång khaái niïåm vïì tònh duåc àïën nhûäng haânh vi trong thúâi thú êëu
àïí tòm khoaái caãm maâ cú quan naây hay cú quan noå coá thïí gêy nïn
àûúåc.
Töi seä hoaân toaân coá lyá khi àûa ra hai luêån àiïím nûäa. Caác baån
àaä biïët caái chuáng ta goåi laâ tònh duåc laâ nhûäng haânh vi khöng thïí
àõnh nghôa àûúåc trong nhûäng nùm àêìu tiïn cuãa thúâi thú êëu, coá muåc
àñch gêy khoaái caãm, búãi vò khi phên tñch caác triïåu chûáng bïånh thêìn
kinh, chuáng ta àaä coá àûúåc nhûäng vêåt liïåu coá tñnh chêët tònh duåc.
Nhûng caác baån seä traã lúâi laâ duâ nhûäng vêåt liïåu àoá coá tñnh chêët tònh
duåc thûåc chùng nûäa thò cuäng khöng coá gò chûáng toã rùçng haânh vi
cuãa treã con hûúáng vïì sûå tòm khoaái caãm coá tñnh chêët tònh duåc. Àöìng
yá, nhûng haäy xeát àïën möåt trûúâng húåp tûúng tûå. Caác baån haäy tûúãng
tûúång laâ chuáng ta khöng coá caách naâo àïí quan saát sûå phaát triïín cuãa
hai cêy song tûã diïåp, nhû cêy lï vaâ cêy höì àêåu, bùçng caách quan saát
haåt giöëng cuãa chuáng, nhûng chuáng ta coá thïí quan saát bùçng traái laåi
àûúåc, nghôa laâ ài tûâ caái cêy àaä thaânh hònh hoaân toaân röìi, quay trúã
laåi haåt giöëng àêìu tiïn coá hai tûã diïåp. Hai tûã diïåp giöëng nhau nhû
àuác, tröng chùèng khaác gò nhau caã. Chuáng ta coá thïí dûåa vaâo nhêån
xeát àoá maâ kïët luêån rùçng giûäa hai haåt giöëng àoá coá sûå àöìng nhêët
thûåc sûå àûúåc khöng vaâ sûå khaác biïåt giûäa hai cêy lï vaâ cêy höì àêåu
chó xuêët hiïån sau naây thöi khöng? Vïì phûúng diïån sinh lyá chuáng ta
chùèng húåp lyá hún khi cho rùçng sûå khaác biïåt àaä coá sùén trong hai haåt
giöëng röìi tuy bïì ngoaâi chuáng coá veã àöìng nhêët û? Àoá laâ àiïìu chuáng
ta laâm khi cho rùçng khoaái caãm cuãa àûáa beá sú sinh laâ khoaái caãm
cuãa tònh duåc. Coân vêën àïì cho rùçng phaãi coá moåi khoaái caãm do caác cú
quan gêy nïn àïìu coá tñnh chêët tònh duåc khöng hay laâ caånh khoaái
caãm tònh duåc coân coá nhûäng khoaái caãm khaác khöng, àoá laâ àiïìu töi
khöng muöën àem ra thaão luêån úã àêy. Töi biïët rêët ñt vïì nhûäng sûå
khoaái caãm do caác cú quan gêy nïn vaâ nhûäng àiïìu kiïån cuãa caác sûå
khoaái caãm àoá, vaâ chuáng ta seä khöng ngaåc nhiïn khi thêëy rùçng nïëu
chuáng ta phên tñch ngûúåc trúã laåi chuáng ta seä thêëy úã àùçng cuöëi
àûúâng ài coá nhûäng yïëu töë naâo chûa àõnh nghôa àûúåc.
Thïm möåt nhêån xeát nûäa. Noái cho thûåc caác baån chùèng àûúåc lúåi
gò khi khùèng àõnh tñnh caách thuêìn tuáy trong saåch cuãa tònh duåc treã
http://ebooks.vdcmedia.com
Sigmund Freud
16
con, trong khi àaáng leä caác baån phaãi thuyïët phuåc àûúåc töi laâ chuáng
ta coá nhiïìu lyá do rêët hay àïí cho rùçng nhûäng haânh vi cuãa treã con
khöng coá tñnh chêët tònh duåc. Ngay tûâ nùm thûá ba trúã ài thò chuáng
ta chùèng coân gò nghi ngúâ vïì tñnh chêët tònh duåc cuãa treã con nûäa.
Ngay tûâ tuöíi naây dûúng vêåt cuãa chuáng àaä coá thïí cûúng lïn àûúåc röìi
vaâ coá nhiïìu khi coá xaãy ra trûúâng húåp thuã dêm tûác laâ coá sûå thoãa
maän tònh duåc. Sûå phaát hiïån coá tñnh caách tinh thêìn vaâ xaä höåi cuãa
àúâi söëng tònh duåc khöng coân coá àiïìu gò khiïën cho ngûúâi ta nhêìm
lêîn àûúåc: sûå lûåa choån àöëi tûúång, àùåc biïåt thñch ngûúâi naây hún ngûúâi
khaác, thñch phaái nam hay phaái nûä, ghen tuöng, àïìu laâ nhûäng sûå
kiïån àûúåc caác nhaâ quan saát vö tû cöng nhêån ngoaâi mön phên têm
hoåc, trûúác mön naây nûäa, nhûäng sûå kiïån coá thïí àûúåc chûáng thûåc búãi
bêët cûá ngûúâi naâo coá thiïån chñ. Caác baån seä traã lúâi laâ khöng bao giúâ
caác baån nghi ngúâ sûå coá mùåt cuãa möåt loâng êu yïëm xaãy ra ngay trong
thúâi coân nhoã nhûng khöng cho rùçng àoá laâ tònh duåc. Têët nhiïn trong
khoaãng tûâ 3 àïën 8 tuöíi àûáa beá àaä biïët che àêåy loâng êu yïëm cuãa
mònh, nhûng caâng quan saát kyä caác baån caâng thêëy roä rùçng loâng êu
yïëm àoá quaã coá tñnh chêët tònh duåc. Muåc àñch tònh duåc cuãa thúâi kyâ
naây gùæn liïìn vaâo sûå tòm hiïíu tònh duåc cuãa treã con trong tuöíi àoá, töi
àaä kïí cho caác baån nghe möåt vaâi vñ duå röìi. Tñnh chêët sa àoåa cuãa
nhûäng muåc àñch naây coá thïí cùæt nghôa àûúåc vò treã con vaâo tuöíi àoá
chûa biïët roä àûúåc muåc àñch cuãa sûå giao húåp.
Giûäa nùm lïn 6 vaâ lïn 8 sûå phaát triïín cuãa tònh duåc coá möåt
thúâi kyâ ngûâng trïå coá thïí àûúåc coi laâ thúâi kyâ tiïìm taâng. Thúâi kyâ tiïìm
taâng naây coá thïí khöng coá, nhûng duâ coá hay khöng thoaái kyâ àoá cuäng
khöng àûa àïën sûå ngûâng hùèn cuãa moåi haânh vi tònh duåc. Phêìn lúán
caác biïën cöë vaâ khuynh hûúáng tinh thêìn xaãy ra trûúác thúâi kyâ tiïìm
taâng naây àïìu bõ laäng quïn hïët, rúi vaâo trong sûå laäng quïn maâ
chuáng ta àaä coá dõp noái àïën, laâm cho chuáng ta khöng coân nhúá gò vïì
nhûäng nùm àêìu tiïn trong thúâi thú êëu nûäa. Nhiïåm vuå cuãa phên
têm hoåc laâ laâm söëng laåi kyã niïåm cuãa thúâi kyâ nay, vaâ ngûúâi ta
khöng thïí khöng nghi ngúâ rùçng sûå laäng quïn naây chñnh laâ hêåu quaã
cuãa sûå döìn eáp.
Tûâ nùm thûá ba trúã ài, àúâi söëng tònh duåc cuãa àûáa beá coá nhiïìu
àiïím rêët giöëng àúâi söëng tònh duåc cuãa ngûúâi lúán, chó khaác úã chöî caác
cú quan sinh duåc phaát triïín chûa àïìu, tñnh chêët tònh duåc laâ tñnh
chêët sa àoåa roä raâng vaâ têët nhiïn úã chöî cûúâng àöå tònh duåc àoá khöng
maånh bùçng cuãa ngûúâi lúán thöi. Nhûng nhûäng giai àoaån hay ho
nhêët cuãa sûå phaát triïín tònh duåc, hay cuãa sûå khaát duåc naây chñnh laâ
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên têm hoåc nhêåp mön
17
nhûäng giai àoaån trong thúâi kyâ xaãy ra trûúác thúâi kyâ 3 tuöíi naây. Sûå
phaát triïín naây tiïën haânh nhanh àïën nöîi sûå quan saát trûåc tiïëp
khöng thïí coá àûúåc nhûäng hònh aãnh cöë àõnh roä raâng. Chó nhúâ vaâo
mön phên têm hoåc, chuáng ta múái coá thïí dûåa vaâo caác chûáng bïånh
thêìn kinh àïí tòm ra nhûäng giai àoaån xa xöi nhêët cuãa sûå phaát triïín
khaát duåc (libido). Têët nhiïn àoá chó laâ nhûäng cöng trònh xêy dûång,
nhûng nhúâ thûåc haânh mön phên têm hoåc caác baån seä thêëy nhûäng
cöng trònh xêy dûång naây thûåc coá ñch vaâ cêìn thiïët. Caác baån seä hiïíu
taåi sao bïånh lyá hoåc laåi coá thïí tòm ra àûúåc nhûäng sûå kiïån maâ chuáng
ta khöng biïët àûúåc trong caác àiïìu kiïån bònh thûúâng.
Bêy giúâ chuáng ta coá thïí biïët roä àúâi söëng tònh duåc cuãa treã con
trûúác khi chuáng chuá yá àïën cú quan sinh duåc, sûå chuá yá naây àûúåc sûãa
soaån trong thúâi gian àêìu tiïn cuãa àûáa beá trûúác khi thúâi kyâ tiïìm
taâng vaâ bùæt àêìu àûúåc töí chûác chùåt cheä trong thúâi kyâ dêåy thò. Trong
thúâi kyâ àêìu tiïn coá möåt thûá töí chûác loãng leão hún maâ chuáng ta goåi laâ
thúâi kyâ tiïìn sinh duåc... Nhûng trong thúâi kyâ naây chñnh nhûäng
khuynh hûúáng sa àoåa vaâ duâng hêåu mön chiïëm àõa võ àöåc tön chûá
khöng phaãi nhûäng khuynh hûúáng sinh duåc leã teã. Sûå khaác biïåt giûäa
giöëng àûåc vaâ giöëng caái chûa giûä vai troâ gò hïët, thay vaâo àoá chó coá sûå
khaác biïåt giûäa tñch cûåc vaâ tiïu cûåc, sûå khaác biïåt naây baáo trûúác tñnh
caách phên cûåc cuãa tònh duåc. Trong nhûäng hoaåt àöång cuãa thúâi kyâ
naây, àiïìu chuáng ta coá thïí goåi laâ giöëng àûåc xuêët hiïån dûúái hònh thûác
möåt khuynh hûúáng muöën ngûå trõ chùèng mêëy luác biïën thaânh àöåc aác.
Nhûäng khuynh hûúáng tiïu cûåc gùæn liïìn vaâo möåt miïìn tònh duåc
chung quanh hêåu mön vaâ hêåu mön bùæt àêìu giûä möåt àõa võ quan
troång. YÁ muöën xem vaâ biïët àûúåc phaát hiïån maånh meä; yïëu töë sinh
duåc chó tham dûå vaâo àúâi söëng tònh duåc vúái tû caách laâ cú quan baâi
tiïët nûúác tiïíu. Nhûäng àöëi tûúång tònh duåc trong giai àoaån naây
khöng thiïëu, nhûng nhûäng àöëi tûúång naây khöng cêìn thiïët phaãi hoåp
laåi àïí thaânh möåt àöëi tûúång duy nhêët. Giai àoaån cuöëi cuâng cuãa thúâi
kyâ naây laâ thúâi kyâ chuá yá àïën hêåu mön ài trûúác thúâi kyâ chuá àïën caác
cú quan sinh duåc. Rêët nhiïìu yïëu töë trong giai àoaån àêìu tiïn naây seä
tuå laåi àïí thaânh lêåp àúâi söëng tònh duåc cuöëi cuâng sau àoá vaâ nhiïìu
khuynh hûúáng àêìu tiïn seä duâng àuã moåi caách àïí len loãi vaâo àúâi söëng
naây. Trûúác caã giai àoaån sa àoåa - hêåu mön trong quaá trònh phaát
triïín khaát duåc chuáng coân möåt thúâi kyâ töí chûác sú khai nûäa trong àoá
miïìn tònh duåc seä úã núi möìm. Àùåc àiïím cuãa thúâi kyâ naây laâ tònh duåc
àûúåc biïíu hiïån bùçng haânh vi muát tay, cho nïn nhûäng ngûúâi Ai Cêåp
thúâi cöí àaä toã ra rêët sêu sùæc khi hònh dung àûáa beá bùçng hònh aãnh
cho tay vaâo möìm muát. Nhêët laâ chuá Horus. Abraham àaä cho ta biïët
http://ebooks.vdcmedia.com
Sigmund Freud
18
nhûäng dêëu hiïåu àoá seä àûúåc thêëy laåi trong nhûäng giai àoaån sau àoá
cuãa tònh duåc.
Töi súå nhûäng àiïìu vûâa noái chó laâm caác baån mïåt nhoåc thïm
chûá chùèng hiïíu biïët gò thïm. Coá thïí töi àaä ài vaâo quaá nhiïìu chi
tiïët. Nhûng caác baån haäy kiïn nhêîn: sau naây caác baån seä hiïíu hïët
têìm quan troång cuãa nhûäng àiïìu töi vûâa noái. Trong khi chúâ àúåi, caác
baån haäy taåm chêëp nhêån rùçng àúâi söëng tònh duåc, hay sûå hoaåt àöång
cuãa loâng khaát duåc, khöng phaãi tûå nhiïn maâ thaânh, phaãi traãi qua
nhiïìu giai àoaån kïë tiïëp nhau, chùèng giai àoaån naâo giöëng giai àoaån
naâo y nhû nhûäng giai àoaån giuáp cho möåt con ngaâi trúã thaânh con
bûúám. Chöî reä cuãa sûå phaát triïín àoá chñnh laâ luác caác khuynh hûúáng
leã teã chõu lïå thuöåc vaâo cú quan sinh duåc, nghôa laâ luác tònh duåc chõu
lïå thuöåc vaâo sûå sinh saãn. Vêåy luác àêìu chuáng ta chó coá möåt àúâi söëng
tònh duåc rúâi raåc, do caác khuynh hûúáng leã teã hoåp thaânh àïí tòm àûúåc
khoaái caãm do caác cú quan trong cú thïí gêy nïn, nhûäng khuynh
hûúáng naây hoaåt àöång àöåc lêåp, khöng lïå thuöåc vaâo nhau. Sûå vö trêåt
tûå naây àûúåc giaãm búát nhúâ nhûäng töí chûác tiïìn sinh duåc dêîn àïën giai
àoaån sa àoåa - hêåu mön, sau khi qua giai àoaån bùçng möìm, giai àoaån
thö sú nhêët. Thïm vaâo àoá coá nhiïìu hoaåt àöång khaác chûa àûúåc biïët
àïën àêìy àuã laâm gaåch nöëi giûäa giai àoaån sau vaâ giai àoaån trûúác vaâ
cao hún. Sau naây chuáng ta seä hiïíu roä hïët têìm quan troång cuãa sûå
phaát triïín lêu daâi vaâ àïìu àùån cuãa sûå khaát duåc trong quan niïåm vïì
caác chûáng bïånh thêìn kinh.
Ngaây nay chuáng ta xeát àïën möåt khña caånh khaác cuãa sûå phaát
triïín naây, nghôa laâ nhûäng liïn quan giûäa nhûäng khuynh hûúáng leã
teã vaâ àöëi tûúång. Hay noái cho àuáng ra chuáng ta xeát nhanh sûå phaát
triïín naây àïí röìi dûâng laåi lêu hún trûúác möåt trong caác kïët quaã chêåm
chaåp àaåt àûúåc. Vêåy möåt vaâi yïëu töë cêëu thaânh cuãa baãn nùng tònh
duåc coá ngay tûâ luác àêìu möåt àöëi tûúång maâ noá cêìm giûä thûåc chùåt; àoá
laâ khuynh hûúáng ngûå trõ, muöën biïët vaâ xem xeát. Nhiïìu yïëu töë khaác
liïn quan àïën nhiïìu miïìn tònh duåc trong thên thïí, ngay luác àêìu
cuäng chó coá möåt àöëi tûúång, möåt khi coân baám vaâo nhûäng nhiïåm vuå
khöng coá tñnh chêët tònh duåc, nhûng röìi boã rúi àöëi tûúång àoá ngay
khi rúâi boã nhûäng nhiïåm vuå àoá. Àöëi tûúång tònh duåc thûá nhêët duâng
miïång laâ àöi vuá cuãa baâ meå thoãa maän nhu cêìu nuöi ùn cuãa àûáa beá
sú sinh. Sau àoá möåt khi àûáa beá àaä thoãa maän àûúåc caã tònh duåc vaâ
nhu cêìu nuöi ùn, noá seä khöng cêìn àïën vuá meå nûäa, maâ thay vaâo àoá
bùçng ngoán tay nghôa laâ möåt phêìn trong thên thïí noá. Khuynh
hûúáng duâng möìm trúã thaânh tûå thoãa maän cuäng nhû khuynh hûúáng
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên têm hoåc nhêåp mön
19
duâng hêåu mön hay duâng nhûäng miïìn tònh duåc khaác. Sûå phaát triïín
sau àoá theo àuöíi hai muåc àñch: 1) thoaåt tiïn rúâi boã tñnh caách tûå
thoãa maän, thay àöëi tûúång lêëy trong thên thïí mònh; 2) àöìng nhêët
hoáa moåi àöëi tûúång khaác nhau cuãa nhiïìu khuynh hûúáng khaác nhau,
thay chuáng bùçng möåt àöëi tûúång duy nhêët. Kïët quaã naây khöng thïí
àêìy àuã hay giöëng nhû àöëi tûúång lêëy trong thên thïí àûúåc, vaâ chó àaåt
àûúåc vúái àiïìu kiïån laâ möåt söë khuynh hûúáng seä bõ tiïu huãy vò khöng
duâng àûúåc viïåc gò.
Sûå diïîn tiïën àûa àïën viïåc choån lûåa àöëi tûúång naây hay àöëi
tûúång khaác khaá phûác taåp vaâ chûa mö taã theo yá muöën. Chuáng ta chó
cêìn dêîn chûáng bùçng sûå kiïån laâ khi chu kyâ êëu trô, ài trûúác giai àoaån
tiïìm taâng gêìn hoaân thaânh röìi thò àöëi tûúång àûúåc choån gêìn giöëng
nhû àöëi tûúång gêy nïn khoaái caãm trong thúâi kyâ coân duâng möìm. Àöëi
tûúång naây khöng phaãi laâ àöi vuá ngûúâi meå nûäa nhûng vêîn laâ ngûúâi
meå. Vêåy ngûúâi meå chñnh laâ àöëi tûúång dêìu tiïn cuãa tònh yïu. Chuáng
ta noái àïën tònh yïu khi nhûäng khuynh hûúáng tinh thêìn cuãa baãn
nùng cuãa tònh duåc giûä àõa võ quan troång nhêët trong khi nhûäng sûå
àoâi hoãi vïì thên thïí hay tònh duåc cùn baãn cuãa baãn nùng tònh duåc bõ
döìn eáp hay bõ quïn ài trong chöëc laát. Trong thúâi kyâ ngûúâi meå laâ àöëi
tûúång àêìu tiïn cuãa tònh yïu sûå hoaåt àöång cuãa tinh thêìn àïí döìn eáp
àaä bùæt àêìu laâm cho àûáa beá khöng biïët gò àïën möåt phêìn trong caác
muåc àñch tònh duåc nûäa. Sûå lûåa choån ngûúâi meå laâm àöëi tûúång àêìu
tiïn cuãa tònh yïu naây gùæn liïìn vaâo àiïìu maâ chuáng ta goåi laâ mùåc
caãm Oedipe, sau naây seä coá möåt têìm quan troång rêët lúán trong caách
giaãi thñch cùn bïånh thêìn kinh cuãa mön phên têm hoåc, vaâ coá leä laâ
möåt trong caác nguyïn nhên chñnh cuãa sûå chöëng àöëi cuãa xaä höåi àöëi
vúái phên têm hoåc.
Caác baån haäy nghe möåt cêu chuyïån lùåt vùåt xaãy ra trong thúâi
chiïën tranh. Möåt trong nhûäng ngûúâi can àaãm bïnh vûåc phên têm
hoåc àûúåc àöång viïn vúái tû caách baác sô quên y túái möåt núi naâo àoá
trong xûá Ba Lan vaâ àûúåc caác àöìng nghiïåp chuá yá vò nhûäng quan saát
cuãa öng àöëi vúái möåt bïånh nhên. Khi àûúåc hoãi, öng ta traã lúâi laâ súã dô
àaåt àûúåc kïët quaã bêët ngúâ nhû thïë laâ vò öng àaä duâng phên têm hoåc
vaâ sùén saâng chó baão cho àöìng nghiïåp vïì phûúng phaáp naây. Tûâ àoá
chiïìu naâo caác baác sô trong àún võ, àöìng nghiïåp hay cêëp trïn cuãa
öng ta àïìu tuå hoåp àïí nghiïn cûáu phên têm hoåc. Moåi viïåc tröi chaãy
nhû thûúâng cho túái höm võ baác sô cuãa chuáng ta noái vïì mùåc caãm
Oedipe: möåt cêëp trïn cuãa baác sô àûáng dêåy tuyïn böë laâ öng khöng
tin möåt chuát naâo vïì mùåc caãm naây vaâ öng khöng thïí cho pheáp noái
http://ebooks.vdcmedia.com
Sigmund Freud
20
àïën mùåc caãm àoá àöëi vúái nhûäng ngûúâi àaä coá gia àònh, nhûäng ngûúâi
rêët àaáng kñnh troång trong khi hoå chiïën àêëu cho töí quöëc cuãa hoå. Vaâ
öng ra lïånh cêëm khöng cho noái àïën phên têm hoåc nûäa. Võ baác sô
phên têm hoåc noái trïn khöng coân àiïìu gò phaãi laâm khaác hún laâ xin
àöíi sang möåt àún võ khaác. Phêìn töi, töi cho rùçng nïëu muöën chiïën
thùæng maâ ngûúâi Àûác phaãi cêìn àïën möåt “töí chûác khoa hoåc” nhû thïë
thò quaã laâ möåt àaåi hoåa vaâ têët nhiïn giúái khoa hoåc Àûác khöng thïí
naâo tha thûá cho möåt quan niïåm löîi thúâi nhû thïë lêu hún nûäa.
Mùåc caãm Oedipe laâ caái gò ghï gúám vêåy? Chó caái tïn Oedipe àuã
cho caác baån àoaán ra röìi. Ai maâ chùèng biïët huyïìn thoaåi vïì àûác vua
Hi Laåp Oedipe bõ söë phêån bùæt phaãi giïët cha vaâ lêëy meå àaä phaãi
duâng àuã moåi caách àïí thoaát khoãi söë phêån àöåc aác àoá nhûng khöng
àûúåc nïn àaä tûå trûâng phaåt bùçng caách choåc muâ àöi mùæt cuãa chñnh
mònh khi biïët mònh àaä vö tònh phaåm caã hai töåi to lúán nhêët laâ giïët
cha vaâ lêëy meå. Chùæc nhiïìu baån àaä vö cuâng xuác àöång khi àoåc vúã
kõch cuãa Sophocle vïì vêën àïì àoá. Vúã kõch naây trònh baây cho ta biïët
töåi aác cuãa Oedipe àaä dêìn dêìn àûúåc löi ra aánh saáng nhû thïë naâo khi
cuöåc àiïìu tra bõ àònh trïå nhiïìu lêìn vaâ àûúåc tiïëp tuåc ra sao nhúâ coá
nhiïìu dêëu hiïåu múái xuêët hiïån: vúã kõch nhû coá veã nhû diïîn tiïën
trong cuöåc khaão saát cuãa phên têm hoåc. Ngûúâi meå vaâ ngûúâi vúå àau
khöí Jocasta nhiïìu lêìn ngùn caãn khöng cho cuöåc àiïìu tra tiïëp diïîn,
viïån cúá rùçng coá rêët nhiïìu ngûúâi àaä nùçm mú thêëy mònh nguã vúái meå
mònh, nhûng àoá chó laâ nhûäng giêëc mú khöng àaáng àïí yá. Chuáng ta
khöng coi khinh giêëc mú, nhêët laâ nhûäng giêëc mú àiïín hònh maâ
nhiïìu ngûúâi àaä coá, chuáng ta tin rùçng giêëc mú maâ Jocasta noái àïën
coá liïn quan chùåt cheä àïën cêu chuyïån kinh hoaâng vaâ kyâ laå cuãa
huyïìn thoaåi .
Coá àiïìu àaáng ngaåc nhiïn laâ vúã kõch cuãa Sophocle khöng hïì
gêy xuác àöång hay giêån dûä cho bêët cûá möåt khaán giaã naâo, trong khi
nhûäng lyá thuyïët vö haåi cuãa võ baác sô quên y noái trïn laåi laâm cho
cêëp trïn cuãa öng ta giêån dûä vaâ phaãn àöëi dûä döåi nhû thïë. Vúã bi kõch
naây thûåc ra coá tñnh caách vö luên vò huãy boã traách nhiïåm tinh thêìn
luên lyá cuãa con ngûúâi, cho rùçng chñnh caác thêìn linh àaä coá saáng
kiïën vïì töåi aác, àûa ra aánh saáng sûå bêët lûåc cuãa nhûäng khuynh
hûúáng luên lyá trong con ngûúâi trûúác sûå têën cöng cuãa töåi aác. Giaá
nùçm trong tay möåt nhaâ thú nhû Euripide, vúã kõch àoá coá leä seä laâ
möåt dõp baây toã sûå phêîn nöå àöëi vúái thêìn linh vaâ söë mïånh. Nhûng àöëi
vúái con ngûúâi ngoan àaåo nhû Sophocle thò khöng laâm gò coá chuyïån
phêîn nöå, öng ta neá traánh khoá khùn bùçng caách tuyïn böë rùçng tinh
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên têm hoåc nhêåp mön
21
thêìn luên lyá cao àöå àoâi hoãi con ngûúâi tuên theo yá chñ cuãa thêìn linh
ngay caã khi thêìn linh ra lïånh phaåm töåi. Töi khöng thêëy caái luên lyá
naây coá thïí laâ möåt sûác maånh cuãa vúã kõch, nhûng thûåc ra luên lyá
khöng hïì aãnh hûúãng àïí kïët qua cuãa vúã kõch. Khaán giaã khöng hïì
chöëng àöëi laåi luên lyá cuãa vúã kõch nhûng phaãn ûáng laåi yá nghôa vaâ
nöåi dung vúã kõch. Khaán giaã phaãn ûáng y nhû chñnh hoå àang coá mùåc
caãm Oedipe, nhû nhòn thêëy trong yá chñ cuãa thêìn linh vaâ trong lúâi
tiïn tri nhûäng caái gò coá trong vö thûác cuãa hoå vaâ àang àûúåc lyá tûúãng
hoáa, y nhû chñnh hoå àang coá yá muöën gaåt boã ngûúâi cha ài vaâ lêëy meå
mònh. Tiïëng noái cuãa thi sô nhû baão hoå: “maây khöng thïí chöëng laåi
traách nhiïåm cuãa maây. Maây coá trêìn tònh rùçng maây àaä laâm àuã moåi
caách àïí cûúäng laåi yá muöën phaåm töåi cuãa maây cuäng vö ñch. Löîi cuãa
maây vêîn coân àoá vò chñnh maây àaä khöng ruä boã àûúåc nhûäng yá muöën
phaåm töåi, nhûäng yá àoá vêîn tiïìm taâng trong vö thûác cuãa maây”. Àoá
chñnh laâ möåt sûå têm lyá. Ngay caã khi àaä döìn eáp nhûng khuynh
hûúáng xêëu xa vaâo trong vö thûác röìi, trong miïång vêîn noái laâ mònh
khöng coá traách nhiïåm gò caã, nhûng trong thêm têm con ngûúâi vêîn
cho rùçng mònh coá traách nhiïåm maâ khöng hiïíu vò sao?
Sûå thûåc mùåc caãm Oedipe laâ möåt trong caác nguyïn nhên gêy
ra loâng höëi hêån giaây voâ nhûäng ngûúâi mùæc bïånh thêìn kinh. Hún thïë
nûäa: trong cuöën saách cuãa töi vïì “nhûäng buöíi àêìu cuãa tön giaáo vaâ
luên lyá con ngûúâi”, xuêët baãn nùm 1913 dûúái nhan àïì: “Vêåt töí vaâ
kiïng kyå” töi àaä àûa ra giaã thuyïët laâ chñnh mùåc caãm Oedipe àaä
laâm cho toaân thïí nhên loaåi trong nhûäng ngaây àêìu tiïn yá thûác àûúåc
sûå phaåm töåi cuãa mònh trong khi chñnh sûå phaåm töåi naây laâ nguöìn
göëc cuöëi cuâng cuãa moåi tön giaáo vaâ moåi luên lyá. Töi coá thïí noái nhiïìu
àïën chuyïån àoá nhûng thöi àïí khi khaác. Vò möåt khi àaä noái àïën,
chuáng ta khoá maâ thöi khöng noái àûúåc trong khi töi muöën quay laåi
vêën àïì têm lyá caá nhên.
Sûå quan saát àûáa beá trong thúâi kyâ choån lûåa àöëi tûúång trûúác
khi ài vaâo thúâi kyâ tiïìm taâng àaä cho ta biïët gò vïì mùåc caãm Oedipe.
Chuáng ta thêëy dïî daâng rùçng, àûáa beá chó muöën àöåc chiïëm ngûúâi meå,
khoá chõu vò sûå coá mùåt cuãa ngûúâi cha, toã veã giêån döîi möîi khi ngûúâi
cha toã veã êu yïëm meå vaâ khöng giêëu veã haâi loâng möîi khi cha ài xa,
coá luác noái roä caãm tònh cuãa mònh vaâ hûáa laâ seä lêëy meå. Ngûúâi ta baão
àoá chó laâ nhûäng yá kiïën treã con khöng liïn can gò àïën Oedipe,
nhûng duâ sao àoá vêîn laâ nhûäng sûå kiïån, àaåi diïån cho mùåc caãm
Oedipe. Ngûúâi ta húi ngaåc nhiïn khi thêëy chñnh àûáa beá àoá trong
möåt vaâi trûúâng húåp toã ra êu yïëm àöëi vúái cha; nhûng nhûäng tònh
http://ebooks.vdcmedia.com
Sigmund Freud
22
caãm naây, tuy àöëi lêåp nhau úã ngûúâi lúán, laåi coá thïí hoâa húåp nhau, ài
caånh nhau rêët lêu daâi trong vö thûác cuãa àûáa beá, Ngûúâi ta coân noái
rùçng nhûäng tònh caãm àoá tñnh caách ñch kyã cuãa àûáa beá gêy ra thöi
chûá khöng hïì coá tñnh chêët tònh duåc. Chñnh ngûúâi meå chùm soác àûáa
beá vaâ àûáa beá cuäng muöën ngoaâi ngûúâi meå ra khöng ai laâm viïåc àoá
caã. Àiïìu naây rêët àuáng nhûng thûåc ra trong tònh traång naây cuäng
nhû trong bao nhiïu tònh traång khaác tûúng tûå, tñnh ñch kyã chó múã
àûúâng cho tònh duåc sau naây thöi. Khi àûáa beá toã ra toâ moâ vïì phûúng
diïån sinh lyá, khi noá muöën nguã àïm caånh ngûúâi meå, muöën xem meå
tùæm rûãa hay duâng nhiïìu hònh thûác khaác thûúâng laâm cho ngûúâi meå
cûúâi nhû nùæc neã vïì sûå ngêy thú cuãa con, thò tñnh chêët tònh duåc
khöng coân coá àiïìu gò àaáng nghi ngúâ nûäa. Chuáng ta khöng nïn quïn
rùçng ngûúâi meå cuäng sùn soác àûáa beá gaái nhû thïë maâ khöng àûa àïën
kïët quaã tûúng tûå, vaâ nhiïìu khi ngûúâi cha cuäng toã veã êu yïëm àûáa beá
trai chùèng keám gò ngûúâi meå nhûng khöng phaãi vò thïë maâ àûúåc noá
mïën yïu nhû àöëi vúái meå noá. Noái toám laåi, ngûúâi ta khöng thïí naâo
gaåt boã yá nghô vïì tònh duåc trong tònh traång noái trïn. Vaã laåi, nïëu àûáa
beá quaá ñch kyã thò noá seä coá lúåi hún nïëu àûúåc caã hai cha meå cuâng êu
yïëm, noá chùèng coá lúåi gò nïëu chó tòm tònh yïu úã ngûúâi meå thöi.
Töi chó noái àïën thaái àöå cuãa àûáa beá trai àöëi vúái cha meå thöi.
Thaái àöå cuãa em gaái cuäng tûúng tûå. Loâng êu yïëm àöëi vúái cha, yá
muöën gaåt boã ngûúâi meå ài, vúái nhûäng daáng àiïåu laâm àoãm, em beá gaái
nhiïìu khi hiïën cho chuáng ta möåt bûác tranh àeåp mùæt khiïën cho
chuáng ta quïn nhûäng hêåu quaã quan troång cuãa tònh traång naây.
Chñnh caác bêåc cha meå nhiïìu khi cuäng giuáp vaâo viïåc gêy cho con
mùåc caãm Oedipe naây bùçng caách chiïìu theo khuynh hûúáng àöëi vúái
ngûúâi cuâng phaái, thaânh ra trong nhûäng gia àònh àöng con ngûúâi
cha toã veã thñch con gaái hún, trong khi ngûúâi meå laåi thñch con trai.
Tuy vêåy duâ rêët quan troång, yïëu töë naây cuäng chûa àuã laâ möåt lyá leä
chöëng laåi thûåc chêët cuãa mùåc caãm Oedipe àöëi vúái àûáa beá. Mùåc caãm
naây trúã thaânh mùåc caãm gia àònh khi coá nhiïìu con lïn. Nhûäng keã
àïën trûúác cho nhûäng keã àïën sau laâ möåt àe doåa cho quyïìn lúåi cuãa
mònh, võ thïë nïn treã con thûúâng khöng àoán tiïëp caác em möåt caách
nöìng hêåu mêëy vaâ chó mong cho em mêët ài thöi. Nhûäng tònh caãm
thuâ gheát naây thûúâng àûúåc treã con noái ra miïång. Khi yá muöën xêëu xa
cuãa àûáa beá thûåc hiïån, khi àûáa em bêët thêìn bõ chïët thò viïåc àoá àöëi
vúái àûáa beá laâ möåt biïën cöë quan troång tuy nhiïn khi chñnh noá cuäng
chùèng nhúá gò caã. Khi coá em múái sinh, àûáa beá thûúâng úã vaâo àõa võ
phïë àïë nïn khoá loâng quïn àûúåc sûå viïåc àoá; noá àöëi vúái em coá nhûäng
tònh caãm maâ vïì sau naây ngûúâi lúán thûúâng cho laâ tònh caãm bêët
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên têm hoåc nhêåp mön
23
maän, nhûäng tònh caãm naây coá thïí laâ khúãi àiïím cho möåt tònh caãm
laånh luâng àöëi vúái meå. Chuáng ta àaä noái rùçng nhûäng cöng trònh khaão
cûáu vïì tònh duåc vaâ nhûäng hêåu quaã cuãa noá gêìn liïìn vaâo kinh
nghiïåm vïì àúâi söëng treã con. Khi anh em cuãa chuáng lúán lïn, thaái àöå
cuãa àûáa beá thay àöíi möåt caách coá yá nghôa. Noá seä àem tònh yïu meå
àöíi thaânh tònh yïu àöëi vúái em gaái khi thêëy meå àöëi vúái mònh coá veã
laånh luâng: ngay trong khi coân nhoã caác anh àaä quêy quêìn chung
quanh em gaái vaâ toã veã ghen tûác nhau. Àûáa beá gaái thûúâng àem anh
lúán thay vaâo ngûúâi cha maâ noá cho laâ khöng toã veã êu yïëm noá nhû
ngaây xûa nûäa, hay àem loâng yïu em gaái nhû yïu möåt àûáa con maâ
noá muöën coá àöëi vúái cha nhûng khöng àûúåc.
Sûå thûåc xaãy ra nhû thïë àoá. Töi coá thïí dûåa vaâo sûå quan saát
trûåc tiïëp caác treã con, sûå giaãi thñch nhûäng kyã niïåm cuãa chuáng àïí kïí
cho caác baån nghe nhiïu thñ duå tûúng tûå nûäa. Kïët quaã laâ àõa võ cuãa
möåt àûáa beá trong möåt gia àònh coá nhiïìu con coá möåt têìm quan troång
àöëi vúái àúâi söëng sau naây cuãa noá vaâ bao giúâ noái àïën tiïíu sûã cuãa noá
ngûúâi ta khöng thïí boã qua sûå kiïån naây. Trûúác nhûäng sûå giaãi thñch
thu lûúåm àûúåc khöng khoá nhoåc gò naây, caác baån seä phò cûúâi khi nghô
àïën nhûäng cöë gùæng cuãa khoa hoåc àïí lïn aán sûå loaån luên. Chuáng ta
chùèng àaä noái rùçng àúâi söëng chung cuãa thúâi thú êëu coá tñnh chêët laâm
cho àûáa beá khöng chuá yá àïën sûå hêëp dêîn tònh duåc do nhûäng ngûúâi
trong nhaâ gêy nïn, rùçng khuynh hûúáng sinh lyá traánh sûå giao húåp
cuãa nhûäng ngûúâi cuâng maáu muã àaä àûúåc böí tuác bùçng loâng kinh túãm
sûå loaån luên àoá sao? Noái nhû thïë chuáng ta quïn rùçng nïëu quaã thûåc
thiïn nhiïn àaä àùåt ra nhûäng ngùn trúã khöng thïí vûúåt qua cho sûå
loaån luên thò viïåc gò chuáng ta coân phaãi àùåt ra luêåt noå àïí nghiïm
cêëm noá nûäa. Chñnh àiïìu traái laåi múái laâ sûå thûåc. Àöëi tûúång thûá nhêët
vïì tònh duåc cuãa loaâi ngûúâi - ngûúâi chõ hay ngûúâi meå - coá tñnh caách
loaån luên vaâ loaâi ngûúâi àaä phaãi duâng nhûäng luêåt lïå thûåc nghiïåm
khaác múái diïåt trûâ nöíi. Nhûäng dên töåc baán khai ngay nay haäy coân
töìn taåi cuäng baâi trûâ sûå loaån luên rêët nghiïm khùæc. Th.Reik coân cho
rùçng lïî nghi cuãa nhûäng dên töåc moåi rúå trong tuöíi dêåy thò coá muåc
àñch keáo àûáa beá ra khoãi tònh traång loaån luên bùçng caách keáo noá ra
xa ngûúâi meå àïí gêy laåi caãm tònh cuãa noá àöëi vúái ngûúâi cha.
Thêìn thoaåi hoåc àaä chùèng cho chuáng ta hay rùçng loaâi ngûúâi
thûúâng gaán cho caác võ thêìn tñnh caách loaån luên trong khi chñnh hoå
laåi rêët súå loaån luên, vaâ trong nhûäng dên töåc (nhû dên Pharaons vaâ
dên Incas úã Peárou) lïî cûúái loaån luên giûäa hai chõ em hay anh em
http://ebooks.vdcmedia.com
Sigmund Freud
24
àûúåc coi nhû thiïng liïng. Vêåy sûå loaån luên laâ möåt àùåc ên maâ
ngûúâi thûúâng khöng àûúåc quyïìn hûúãng.
Möåt trong hai töåi cuãa Oedipe laâ töåi loaån luên, töåi kia laâ töåi
giïët cha. Hai töåi aác to lúán naây àaä bõ chïë àöå tön giaáo vaâ xaä höåi àêìu
tiïn, chïë àöå vêåt töí, lïn aán. Bêy giúâ tûâ quan saát trûåc tiïëp àûáa beá,
chuáng ta haäy qua sûå phên tñch bïånh traång cuãa ngûúâi lúán bõ bïånh
thêìn kinh. Sûå phên tñch naây giuáp cho ta hiïíu thïm nhûäng gò vïì
mùåc caãm Oedipe? Sûå phên tñch cho ta thêëy mùåc caãm naây xuêët hiïån
àuáng nhû trong huyïìn thoaåi, möîi bïånh nhên àïìu laâ möåt Oedipe
hay laâ möåt Hamlet chöëng àöëi laåi mùåc caãm naây, nghôa laâ cuäng nhû
nhau. Mùåc caãm Oedipe trong ngûúâi lúán chó laâ baãn cuä soaån laåi cuãa
mùåc caãm àoá trong treã con thöi. Sûå thuâ gheát ngûúâi cha, mong muöën
cho cha chïët ài khöng coân àûúåc diïîn taã möåt caách ruåt reâ nûäa, loâng
êu yïëm àöëi vúái meå vaâ loâng mong muöën àûúåc lêëy meå cuäng àûúåc noái
ngay ra miïång. Chuáng ta coá quyïìn gaán cho thúâi thú êëu nhûäng tònh
caãm söëng sûúång quaá àaáng àoá khöng? Hay chuáng ta àaä bõ sai lêìm vò
möåt yïëu töë múái? Tòm ra àûúåc yïëu töë múái naây khöng phaãi laâ chuyïån
dïî daâng. Möîi khi coá möåt ngûúâi noái vïì dô vaäng cuãa mònh, duâ ngûúâi
àoá coá laâ möåt sûã gia chùng nûäa chuáng ta coá quyïìn chêëp nhêån khöng
suy tñnh moåi àiïìu öng ta noái vïì hiïån taåi hay vïì thúâi kyâ ngùn caách
giûäa dô vaäng vaâ hiïån taåi hay khöng? Trong trûúâng húåp ngûúâi bïånh
thêìn kinh chuáng ta coá quyïìn tûå tin xem sûå lêîn löån giûäa dô vaäng vaâ
hiïån taåi coá vö tònh hay khöng? Sau naây chuáng ta seä biïët vò duyïn
cúá gò ngûúâi bïånh àaä lêîn löån nhû thïë, vaâ chuáng ta seä phaãi chuá troång
àïën viïåc trñ tûúãng tûúång àaä hoaåt àöång nhû thïë naâo àöëi vúái nhûäng
biïën cöë vaâ sûå kiïån xaãy ra trong möåt dô vaäng rêët xa. Chuáng ta seä
khöng khoá khùn gò maâ khöng thêëy laâ loâng thuâ gheát ngûúâi cha coân
trúã nïn maånh meä hún nhúâ nhiïìu nguyïn nhên do caác thúâi sau àaä
cung cêëp vaâ nhûäng ham muöën tònh duåc àöëi vúái ngûúâi meå thûúâng
xuêët hiïån dûúái nhûäng hònh thûác maâ àûáa beá khöng thïí biïët àïën.
Nhûng chuáng ta seä cöë gùæng vö tònh khi tòm caách cùæt nghôa mùåc
caãm Oedipe bùçng sûå hoaåt àöång cuãa trñ tûúãng tûúång àûa chuáng ta
quay trúã laåi dô vaäng, àûa vaâo trong dô vaäng nhûäng yïëu töë lêëy trong
hiïån thúâi. Ngûúâi bïånh thêìn kinh coân giûä caái nhên cuãa thúâi thú êëu
àuáng nhû sûå quan saát trûåc tiïëp àaä cho ta biïët.
Mùåc caãm Oedipe xuêët hiïån nhû möåt sûå kiïån trong bïånh viïån
coá möåt têìm quan troång to lúán trong thûåc tïë. Chuáng ta seä thêëy laâ
trong tuöíi dêåy thò, khi baãn nùng tònh duåc xuêët hiïån maånh meä,
ngûúâi bïånh laåi thêëy laåi nhûäng àöëi tûúång thúâi xûa khiïën cho nhûäng
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên têm hoåc nhêåp mön
25
àöëi tûúång naây coá tñnh chêët tònh duåc. Sûå lûåa choån àöëi tûúång cuãa àûáa
beá chó laâ möåt sûå giaáo àêìu ruåt reâ, nhuát nhaát nhûng coá tñnh chêët
quyïët àõnh cuãa sûå lûåa choån trong tuöíi dêåy thò. Vaâo tuöíi àoá seä coá
nhiïìu sûå hoaåt àöång tinh thêìn, tònh caãm rêët maånh, coá khi hûúáng vïì
mùåc caãm, coá khi vïì sûå phaãn ûáng chöëng laåi mùåc caãm àoá, nhûng
nhûäng bûúác àêìu cuãa hoaåt àöång vò khöng thïí noái ra àûúåc nïn àïìu bõ
döìn eáp vaâo trong vö thûác. Bùæt àêìu tûâ tuöíi àoá con ngûúâi àûáng trûúác
möåt cöng viïåc quan troång laâ cöng viïåc tûå taách rúâi ra khoãi cha meå,
chó sau khi sûå taách rúâi naây àaä laâm xong, àûáa beá múái khöng coân laâ
àûáa beá nûäa vaâ trúã thaânh möåt ngûúâi trong cöång àöìng xaä höåi. Nhiïåm
vuå cuãa àûáa con trai laâ rúâi khoãi ngûúâi meå, àem tònh duåc cuãa mònh
àùåt vaâo möåt àöëi tûúång khaác, laâm laânh laåi vúái ngûúâi cha tuây theo
trûúâng húåp. Nhiïåm vuå àoá trúã nïn bùæt buöåc àöëi vúái têët caã moåi ngûúâi
khöng trûâ ai. Nhiïåm vuå naây khöng bao giúâ àûúåc hoaân thaânh theo
lyá tûúãng caã, nghôa laâ àuáng vúái sûå àoâi hoãi cuãa xaä höåi vaâ têm lyá.
Nhûng ngûúâi bïånh thêìn kinh thûúâng khöng bao giúâ laâm nöíi nhiïåm
vuå naây vò hoå suöët àúâi phaãi chõu phuåc tuâng dûúái quyïìn ngûúâi cha vaâ
khöng thïí àem tònh duåc cuãa mònh àùåt vaâo möåt àöëi tûúång naâo múái
caã. Söë phêån cuãa ngûúâi con gaái cuäng chùèng hún gò. Chñnh theo nghôa
àoá maâ chuáng ta coá thïí cho rùçng mùåc caãm Oedipe chñnh laâ truáng
têm cuãa nhûäng ngûúâi bïånh thêìn kinh.
Chùæc caác baån cuäng àoaán ra rùçng töi àaä cöë yá gaåt ra ngoaâi
nhiïìu chi tiïët quan troång vïì lyá thuyïët cuäng nhû thûåc haânh, liïn
quan àïën mùåc caãm Oedipe. Töi khöng noái nhiïìu hún nûäa vïì nhûäng
biïën àöíi cuãa mùåc caãm naây cuäng nhû sûå lêåt ngûúåc tònh traång cuãa
noá. Töi chó noái rùçng mùåc caãm naây laâ nguöìn caãm hûáng döìi daâo cho
bao nhiïu nhaâ thú. Oto Rank àaä cho thêëy laâ nhûäng nhaâ soaån kõch
trûá danh cuãa moåi thúâi àaä khai thaác mùåc caãm naây rêët nhiïìu, cuäng
nhû mùåc caãm vïì sûå loaån luên vaâ biïën thïí cuãa noá. Chuáng ta cêìn ghi
nhêån rùçng ngay caã trûúác khi phên têm hoåc ra àúâi, hai töåi aác cuãa
mùåc caãm Oedipe àûúåc cöng nhêån nhû nhûäng ham muöën coá tñnh
caách tûúång trûng nhêët cho àúâi söëng baãn nùng khöng bõ kòm haäm.
Trong möåt cuöåc àöëi thoaåi trûá danh cuãa Àiderot nhan àïì “Ngûúâi
chaáu cuãa Rameau” maâ Goethe àaä dõch ra tiïëng Àûác, chuáng ta thêëy
coá àoaån sau àêy: “Nïëu möåt àûáa beá moåi rúå àûúåc mùåc sûác muöën laâm
gò thò laâm, nïëu noá vêîn giûä nguyïn sûå töìi tïå cuãa noá, nïëu noá dung
hoâa àûúåc möåt söë ñt leä phaãi cuãa àûáa beá coân nùçm trong nöi vúái sûå àöåc
aác cuãa con ngûúâi ba mûúi tuöíi thò noá seä vùån cöí cha noá vaâ nguã vúái
meå noá”.
http://ebooks.vdcmedia.com
Sigmund Freud
26
Nhûng coân möåt chi tiïët maâ töi khöng thïí boã qua àûúåc. Khöng
phaãi vö tònh maâ ngûúâi meå vaâ vúå cuãa Oedipe laâm cho chuáng ta nghô
àïën giêëc mú. Caác baån hùèn coân nhúá laâ trong khi phên tñch giêëc mú
nhûäng sûå ham muöën cêëu thaânh giêëc mú thûúâng coá tñnh caách sa
àoåa, loaån luên hay àûa ra aánh saáng möåt loâng thuâ gheát khöng ai
ngúâ àöëi vúái möåt vaâi ngûúâi thên cêån rêët àûúåc yïu mïën. Luác àoá
chuáng ta chûa cùæt nghôa nguöìn göëc cuãa nhûäng khuynh hûúáng naây.
Bêy giúâ nguöìn göëc àoá hiïån ra ngay trûúác mùæt chuáng ta khöng cêìn
tòm toâi nûäa. Àoá chñnh laâ saãn phêím cuãa sûå khaát duåc cuãa möåt vaâi
biïën daång cuãa nhûäng àöëi tûúång mêët ài tûâ lêu nhûng luác naây laåi
hiïån ra trong ban àïm coá thïí coá taác duång àûúåc. Nhûng ngay ngûúâi
khoãe maånh bònh thûúâng cuäng coá nhûäng giêëc mú sa àoåa, loaån luên
àöåc aác nhû thïë, nhûäng giêëc mú naây khöng phaãi laâ àöåc quyïìn cuãa
nhûäng ngûúâi bïånh thêìn kinh, cho nïn chuáng ta coá quyïìn kïët luêån
laâ ngûúâi phaát triïín bònh thûúâng cuäng qua nhûäng giai àoaån sa àoåa,
biïën daång y nhû trong mùåc caãm Oedipe, àoá chó laâ möåt tònh traång
bònh thûúâng, khöng coá gò àùåc biïåt, chó coá àiïìu àöëi vúái nhûäng ngûúâi
bïånh thêìn kinh thò nhûäng sa àoåa, biïën daång àoá àûúåc phoáng àaåi lïn
thöi. Àoá chñnh laâ möåt trong caác lyá do khiïën cho chuáng ta phaãi khaão
saát vïì giêëc mú trûúác khi khaão saát vïì caác triïåu chûáng bïånh thêìn
kinh.
22. PHÛÚNG DIÏÅN CUÃA SÛÅ PHAÁT TRIÏÍN
VAÂ SÛÅ THUÅT LUÂI CÙN BÏÅNH HOÅC
Chuáng ta vûâa àûúåc biïët rùçng sûå hoaåt àöång cuãa khaát duåc biïën
hoáa rêët nhiïìu trûúác khi àaåt àûúåc àïën giai àoaån bònh thûúâng àïí
phuåc vuå sinh saãn. Töi muöën noái cho caác baån nghe vïì vai troâ cuãa sûå
kiïån naây trong viïåc quy àõnh nhûäng bïånh thêìn kinh.
Töi àöìng yá vúái caác nhaâ bïånh lyá hoåc khi hoå cho rùçng sûå phaát
triïín cuãa khaát duåc coá hai àiïìu nguy hiïím: nguy hiïím bõ ngûâng laåi
vaâ nguy hiïím phaãi thuåt luâi. Àiïìu naây coá nghôa rùçng vò sûå hoaåt
àöång sinh lyá thûúâng coá khuynh hûúáng thay àöíi luön nïn coá thïí
nhûäng giai àoaån sûãa soaån àêìu tiïn khöng ài àuáng hûúáng vaâ bõ vûúåt
qua hoaân toaân, möåt vaâi phêìn trong sûå hoaåt àöång coá thïí dûâng laåi úã
möåt vaâi giai àoaån àêìu tiïn àoá vaâ vò thïë sûå phaát triïín coá thïí bõ
ngûâng trïå taåi möåt vaâi àiïím naâo àoá.
Chuáng ta haäy ài tòm úã möåt vaâi núi khaác tònh traång tûúng tûå.
Khi möåt dên töåc rúâi núi mònh àang úã àïí tòm möåt núi múái, - àiïìu
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên têm hoåc nhêåp mön
27
thûúâng xaãy ra àöëi vúái nhûäng böå laåc trong thúâi tiïìn sûã - chùæc chùæn
dên töåc àoá khöng thïí coá mùåt àêìy àuã úã núi múái àïën. Ngoaâi möåt vaâi
nguyïn do khaác, coá thïí möåt ngûúâi naâo àoá dûâng laåi úã möåt núi naâo àoá
hoå thñch trong khi phêìn lúán böå laåc vêîn tiïëp tuåc lïn àûúâng. Muöën coá
möåt sûå so saánh gêìn hún, caác baån hùèn biïët trong loaâi vêåt coá vuá úã
trònh àöå cao, nhûäng haåch sinh duåc, luác àêìu àûáng úã dûúái buång, sau
naây di chuyïín lïn chöî cuöëi xûúng chêåu. Kïët quaã cuãa sûå di chuyïín
naây laâ úã möåt vaâi loaâi vêåt, möåt trong hai haåch naây vêîn àûáng úã chöî
dûúái buång nhû cuä, hay dûâng laåi úã àûúâng trong haáng trïn con àûúâng
maâ chuáng phaãi ài àïí túái chöî xûúng chêåu, hay coá möåt trong hai
àûúâng haáng naây laåi múã trong khi trong trûúâng húåp bònh thûúâng caã
hai àûúâng àïìu phaãi àoáng laåi möåt khi hai haåch àaä ài qua. Höìi coân laâ
sinh viïn töi phaãi khaão saát vïì nguöìn göëc cuãa möåt dêy thêìn kinh
cuãa möåt con caá thúâi cöí. Töi nhêån thêëy laâ nhûäng dên thêìn kinh àoá
bùæt nguöìn tûâ nhûäng tïë baâo to àûáng trong sûâng sau. Àiïìu naây
khöng thêëy trong nhûäng vêåt coá xûúng söëng khaác. Nhûng chùèng bao
lêu töi tòm ra rùçng nhûäng tïë baâo thêìn kinh àoá cuäng àûáng ngoaâi
chêët xaám vaâ chiïëm caã möåt con àûúâng àûa àïën tiïët tuyã cuãa rïî sau;
töi kïët luêån laâ nhûäng tïë baâo thêìn kinh naây àaä di cû tûâ tuyã söëng àïí
àïën àõnh cû taåi con àûúâng rïî caác gên thêìn kinh. Àoá laâ àiïìu àûúåc
lõch sûã cuãa sûå phaát triïín xaác nhêån: nhûng trong con caá do töi khaão
saát, nhûäng tïë baâo àaä dûâng laåi úã doåc àûúâng. Suy keát kyä laåi caác baån
seä thêëy nhûúåc àiïím cuãa sûå so saánh naây. Cho nïn töi chó noái vúái caác
baån laâ àöëi vúái möîi khuynh hûúáng tònh duåc coá thïí laâ möåt trong vaâi
yïëu töë cuãa khuynh hûúáng naây dûâng laåi úã möåt vaâi giai àoaån naâo àoá
trong quaá trònh phaát triïín trong khi möåt vaâi yïëu töë khaác ài túái
àñch. Têët nhiïn chuáng ta phaãi coi nhûäng khuynh hûúáng àoá nhû
möåt doâng nûúác chaãy luön luön khöng ngûâng ngay tûâ khi cuöåc àúâi
múái bùæt àêìu vaâ chuáng ta àaä duâng möåt phûúng saách nhên taåo àïí
phên chuáng ra thaânh nhiïìu àúåt liïn tiïëp. Nhûäng àiïìu töi vûâa noái
cöë nhiïn phaãi àûúåc dêîn giaãi roä raâng hún, nhûng cöng viïåc dêîn giaãi
naây seä àûa chuáng ta ài quaá xa. Töi chó cêìn baáo vúái caác baån laâ töi
goåi möåt khuynh hûúáng dûâng laåi úã möåt giai àoaån naâo àoá laâ sûå àõnh
cû.
Àiïìu nguy hiïím thûá hai cuãa sûå phaát triïín tûâng mûác naây laâ
sûå möåt vaâi yïëu töë naâo àoá sau khi àaä tiïën quaá nhanh coá thïí quay trúã
laåi möåt giai àoaån naâo trûúác àoá: chuáng ta goåi sûå viïåc naây laâ sûå viïåc
thuåt luâi. Sûå thuåt luâi xaãy ra khi möåt khuynh hûúáng trong khi hoaåt
àöång, nghôa laâ trong khi tòm caách thoãa maän nhu cêìu gùåp nhiïìu trúã
ngaåi tûâ bïn ngoaâi vaâo. Sûå àõnh cû vaâ thuåt luâi liïn kïët vúái nhau
http://ebooks.vdcmedia.com
Sigmund Freud
28
chùåt cheä. Trong quaá trònh phaát triïín sûå àõnh cû caâng maånh bao
nhiïu, sûå hoaåt àöång cuãa noá caâng dïî traánh àûúåc aãnh hûúãng cuãa
nhûäng trúã ngaåi bïn ngoaâi do sûå thuåt luâi àûa vaâo bêëy nhiïu, röìi sau
àoá sûå hoaåt àöång song song vúái sûå thuåt luâi caâng coá thïí chöëng laåi
àûúåc vúái nhûäng nhûäng aãnh hûúãng naây bêëy nhiïu. Möîi khi trïn con
àûúâng tiïën triïín, möåt dên töåc àaä àïí laåi trïn con àûúâng àoá nhûäng
haâng raâo phoâng thuã vûäng chùæc thò möîi khi nhûäng phêìn tûã tiïìn tiïën
gùåp trúã ngaåi, nghôa laâ bõ ngùn chùån hay bõ àaánh baåi búãi möåt keã
àõch quaá maånh, hoå thûúâng coá khuynh hûúáng ruát lui vïì nhûäng haâng
raâo phoâng thuã àoá àïí tröën traánh hay àúåi chúâ. Nhûäng phêìn tûã tiïìn
tiïën naây caâng dïî daâng bõ àaánh baåi hún nïëu nhûäng phêìn tûã úã laåi
sau nhûäng haâng raâo phoâng caâng nhiïìu hún.
Muöën hiïíu roä nhûäng cùn bïånh thêìn kinh, chuáng ta khöng
nïn quïn liïn quan giûäa sûå àõnh cû vaâ thuåt luâi naây. Liïn quan àoá
chñnh laâ chöî dûåa vûäng chùæc àïí tòm hiïíu vêën àïì coá liïn quan àïën sûå
qui àõnh caác bïånh thêìn kinh, tòm hiïíu cùn bïånh cuãa chuáng.
Chuáng ta cêìn xeát viïåc thuåt luâi trong möåt thúâi gian nûäa. Theo
nhûäng àiïìu maâ baån àaä viïët vïì sûå phaát triïín vaâ hoaåt àöång cuãa sûå
phaát duåc, caác baån têët nhiïn phaãi cho rùçng coá hai loaåi thuåt luâi quay
vïì nhûäng àöëi tûúång àêìu tiïn cuãa sûå khaát duåc, coá tñnh chêët loaån
luêån; thuåt luâi cuãa têët caã töí chûác tònh duåc quay vïì nhuäng giai àoaån
xaãy ra trûúác. Chuáng ta quan saát thêëy caã hai loaåi thuåt luâi naây trong
nhûäng chûáng bïånh thêìn kinh hoaán chuyïín trong sûå hoaåt àöång cuãa
chûáng bïånh naây. Trong chûáng bïånh naây ngûúâi ta nhêån thêëy sûå
thuåt luâi tiïën haânh möåt caách àïìu àïìu àïën chaán naãn. Nhêët laâ trong
chûáng bïånh thêìn kinh thûúâng goåi laâ bïånh cuãa chaâng Narcisse, möåt
anh chaâng say mï chñnh hònh aãnh mònh dûúái mùåt nûúác. Sûå thuåt luâi
coá rêët nhiïìu àiïìu àaáng noái hún nûäa nhûng chuáng töi khöng muöën
noái àïën nhiïìu. Nhûäng bïånh nhû thïë àùåt chuáng ta àûáng trûúác
nhûäng hònh thûác khaác cuãa sûå phaát triïín vaâ cuãa sûå thuåt luâi. Töi
muöën caác baån àûâng nïn lêîn sûå thuåt luâi vúái sûå döìn eáp vaâ muöën giuáp
cho caác baån coá möåt yá tûúãng roä rïåt vïì liïn quan giûäa hai sûå kiïån
naây. Sûå döìn eáp laâ möåt hoaåt àöång laâm cho möåt haânh vi coá thïí trúã
thaânh hûäu thûác, nghôa laâ coá sùén trong tiïìn yá thûác trúã thaânh vö
thûác. Cuäng coá sûå döìn eáp khi haânh vi tinh thêìn vö thûác khöng àûúåc
nhêån vaâo trong hïå thöëng tiïìn yá thûác bïn caånh vò bõ kiïím duyïåt
ngùn trúã vaâ àuöíi trúã laåi. Giûäa khaái niïåm döìn eáp vaâ khaái niïåm tònh
duåc khöng coá liïn quan gò caã. Töi muöën caác baån àùåc biïåt chuá yá àïën
sûå kiïån naây. Sûå döìn eáp chó laâ möåt hoaåt àöång coá tñnh caách têm lyá
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên têm hoåc nhêåp mön
29
thuêìn tuáy, coá thïí àem aáp duång cho moåi hoaåt àöång tûúng tûå. Töi
muöën noái laâ khaái niïåm vïì sûå döìn eáp laâ möåt khaái niïåm coá tñnh caách
khöng gian, phuâ húåp vúái giaã thuyïët laâ böå maáy tinh thêìn göìm coá
nhiïìu hïå thöëng khaác nhau giöëng nhû nhiïìu cùn phoâng khaác nhau
trong möåt ngöi nhaâ.
Do sûå so saánh naây chuáng ta nhêån thêëy laâ tûâ trûúác túái nay
chuáng ta àaä duâng chûä thuåt luâi khöng phaãi theo nghôa àûúåc moåi
ngûúâi cöng nhêån maâ theo möåt nghôa hïët sûác àùåc biïåt. Nïëu chuáng ta
gaán cho sûå thuåt luâi möåt yá nghôa töíng quaát nhû laâ möåt sûå quay trúã
laåi tûâ möåt giai àoaån phaát triïín cao hún àïën möåt giai àoaån thêëp hún
thò sûå döìn eáp cuäng coá thïí àûúåc coi nhû möåt sûå thuåt luâi, möåt sûå
quay trúã vïì giai àoaån trûúác àoá xa hún trong sûå phaát triïín vïì tinh
thêìn. Chó coá àiïìu laâ khi noái àïën sûå döìn eáp chuáng ta khöng hïì nghô
àïën sûå thuåt luâi maâ chó nghô àïën viïåc möåt haânh vi tinh thêìn bõ giûä
laåi trong möåt giai àoaån dûúái vö thûác. Sûå döìn eáp laâ möåt khaái niïåm
coá tñnh caách töíng quaát vaâ di àöång; sûå thuåt luâi chó coá tñnh caách mö
taã vúái sûå àõnh cû, chuáng ta chó muöën noái àïën sûå quay trúã vïì möåt
giai àoaån trûúác àoá trong phaát triïín cuãa sûå khaát duåc, nghôa laâ möåt
àiïìu hoaân toaân khaác biïåt vúái sûå döìn eáp vaâ khöng coá liïn quan gò vúái
noá caã. Chuáng ta cuäng khöng thïí khùèng àõnh rùçng sûå thuåt luâi cuãa
sûå khaát duåc laâ möåt hoaåt àöång coá tñnh caách têm lyá thuêìn tuáy vaâ
cuäng khöng thïí àùåt cho noá möåt núi cû nguå naâo trong guöìng maáy
tinh thêìn. Duâ sûå thuåt luâi coá aãnh hûúãng sêu xa àïën àúâi söëng tinh
thêìn, yïëu töë cú thïí vêîn laâ yïëu töë quan troång nhêët cuãa noá.
Lyá luêån naây àöëi vúái caác baån coá veã khö khan, nhûng bïånh viïån
seä hiïën cho chuáng ta nhûäng àiïìu aáp duång laâm cho nhûäng lyá luêån
àoá trúã thaânh roä raâng hún. Caác baån hùèn biïët rùçng bïånh naáo loaån
thêìn kinh vaâ bïånh naáo bõ aám aãnh laâ hai àaåi diïån chñnh cuãa loaåi
bïånh thêìn kinh hoaán chuyïín. Trong bïånh naáo loaån thêìn kinh quaã
coá sûå thuåt luâi cuãa sûå khaát duåc trúã vïì vúái nhûäng àöëi tûúång tònh duåc
àêìu tiïn coá tñnh caách loaån luên, coá thïí nhêån thêëy moåi trûúâng húåp
trong khi ngûúâi ta khöng hïì nhêån thêëy coá sûå thuåt luâi naâo vïì nhûäng
giai àoaån àêìu tiïn cuãa töí chûác tònh duåc. Traái laåi, sûå döìn eáp giûä möåt
vai troâ quan troång haâng àêìu trong bïånh naáo loaån thêìn kinh. Nïëu
töi àûúåc quyïìn böí tuác nhûäng àiïìu àaä thu lûúåm àûúåc tûâ trûúác túái
nay vïì bïånh naáo loaån thêìn kinh töi seä mö taã traång thaái àoá nhû
sau: viïåc caác khuynh hûúáng leã teã quy tuå dûúái sûå ngûå trõ cuãa cú
quan sinh duåc àaä hoaân têët, nhûng kïët quaã cuãa sûå quy tuå àoá laåi gùåp
sûå chöëng àöëi cuãa hïå thöëng tiïìn yá thûác liïn laåc chùåt cheä vúái yá thûác
http://ebooks.vdcmedia.com
Sigmund Freud
30
cho nïn múái coá möåt quang caãnh gêìn giöëng nhû traång thaái trûúác khi
coá sûå ngûå trõ cuãa cú quan sinh duåc, nhûng sûå thûåc laåi khaác hùèn.
Trong hai tònh traång thuåt luâi cuãa sûå khaát duåc, tònh traång quay vïì
möåt giai àoaån trûúác töí chûác tònh duåc àaáng chuá yá hún caã. Vò sûå thuåt
luâi naây vùæng mùåt trong bïånh naáo loaån thêìn kinh àïìu chõu aãnh
hûúãng cuãa sûå khaão saát bïånh naáo loaån thêìn kinh nïn maäi vïì sau
naây chuáng ta múái biïët roä vïì têìm quan troång cuãa sûå thuåt luâi, sûå
khaát duåc sau têìm quan troång cuãa sûå döìn eáp. Caác baån coá chúâ àúåi
rùçng chuáng ta seä phaãi thay àöíi quan àiïím cuãa chuáng ta khi ngoaâi
bïånh naáo loaån thêìn kinh vaâ bïånh aám aãnh ra, chuáng ta coân phaãi xeát
àïën bïånh Narcissisme (nghôa laâ bïånh mï say hònh boáng cuãa mònh
qua hònh aãnh dûúái nûúác) khöng?
Trong bïånh bõ aám aãnh, traái laåi sûå thuåt luâi cuãa khaát duåc vïì
giai àoaån àêìu tiïn cuãa töí chûác sa - àoåa - hêåu - mön laâ möåt sûå kiïån
àaáng chuá yá nhêët vaâ chñnh sûå thuåt luâi naây àaä in dêëu vïët mònh trong
moâi sûå phaát hiïån cuãa caác triïåu chûáng. Sûå thuác àêíy coá tñnh chêët aái
tònh luác àoá xuêët hiïån dûúái hònh thûác cuãa sa àoåa. Hònh dung gúåi lïn
do cêu: töi muöën giïët em, thûåc ra coá nghôa: töi muöën vui vêìy vúái
em. Caác baån chó cêìn nghô àïën nhûäng sûå thuåt luâi liïn can àïën àöëi
tûúång, nghôa laâ àïën nhûäng ngûúâi thên cêån nhêët vaâ mïën yïu nhêët,
caác baån seä coá möåt yá niïåm vïì sûå kinh hoaâng ghï túãm vaâ nhûäng hònh
dung aám aãnh naây gúåi lïn trong yá thûác ngûúâi bïånh nhû möåt caái gò
hïët sûác xa laå. Nhûng sûå döìn eáp trong caác chûáng bïånh thêìn kinh
naây giûä möåt vai troâ quan troång rêët khoá àõnh nghôa trong möåt baâi
hoåc nhêåp mön nhû baâi naây. Sûå thuåt luâi cuãa khaát duåc khi khöng ài
cuâng vúái sûå döìn eáp thûúâng chó dêîn àïën sûå sa doåa chûá khöng gêy
bïånh thêìn kinh bao giúâ. Vêåy sûå döìn eáp tûác laâ möåt hoaåt àöång àùåc
biïåt daânh cho caác bïånh thêìn kinh vaâ biïíu thõ àùåc biïåt nhêët cho caác
bïånh naây. Coá leä töi seä coá dõp noái chuyïån vúái caác baån nhiïìu hún vïì
sûå sa àoåa vaâ luác àoá caác baån seä thêëy rùçng moåi viïåc xaãy ra möåt caách
àún giaãn hún mònh tûúãng.
Töi mong rùçng caác baån seä khöng khoá chõu khi thêëy töi noái
quaá nhiïìu àïën sûå àõnh cû vaâ thuåt luâi cuãa khaát duåc, nïëu caác baån
hay rùçng nhûäng lúâi noái àoá chó coá muåc àñch sûãa soaån cho caác baån xeát
àïën vêën àïì cùn bïånh cuãa thêìn kinh. Vïì àiïím naây töi múái chó àûa
ra coá möåt dûä kiïån: àoá laâ ngûúâi ta chó mùæc bïånh thêìn kinh khi bõ
kòm haäm khöng cho thoãa maän tònh duåc, nghôa laâ bõ thiïëu thöën, vaâ
nhûäng triïåu chûáng xuêët hiïån àïí thay thïë cho sûå àoâi hoãi khöng
àûúåc thoãa maän. Nhûng khöng phaãi vò thïë maâ kïët luêån rùçng möîi
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên têm hoåc nhêåp mön
31
khi coá sûå kòm haäm tònh duåc laâ coá ngay bïånh thêìn kinh; töi chó
muöën noái laâ hònh thûác thiïëu thöën xaãy ra trong moåi bïånh thêìn kinh
àaä àûúåc phên tñch, chûá khöng phaãi cûá coá thiïëu thöën laâ coá bïånh. Àïì
luêån cuãa töi khöng hïì àûa ra aánh saáng moåi bñ êín cuãa bïånh thêìn
kinh maâ chó noái àïën möåt trong caác àiïìu kiïån quan troång vaâ cêìn
thiïët trong sûå phaát sinh ra caác chûáng bïånh àoá thöi.
Chuáng ta cuäng chûa biïët laâ trong cuöåc thaão luêån sau naây vïì
àïì luêån noái trïn, chuáng ta seä phaãi chuá yá àïën thûåc chêët cuãa sûå thiïëu
thöën hay àïën tñnh caách àùåc biïåt cuãa ngûúâi bïånh hún. Lyá do vaâ sûå
thiïëu thöën khöng bao giúâ àêìy àuã vaâ tuyïåt àöëi caã, muöën trúã thaânh
cùn bïånh, sûå thiïëu thöën phaãi àaåt muåc tiïu trïn sûå thoãa maän maâ
con bïånh àoâi hoãi, sûå thoãa maän duy nhêët maâ anh ta coá thïí àoâi hoãi
àûúåc. Coá nhiïìu caách chõu àûång sûå thiïëu thöën vïì tònh duåc maâ khöng
bõ bïånh. Chuáng ta biïët coá nhiïìu ngûúâi chõu àûång àûúåc maâ khöng
thêëy coá haåi gò, hoå khöng sung sûúáng nhûng cuäng khöng mùæc bïånh.
Vaã laåi nhûäng khuynh hûúáng tònh duåc thûúâng coá tñnh chêët deão dai
laå luâng, coá thïí thay thïë nhau rêët dïî daâng. Möåt khuynh hûúáng naây
coá thïí thay thïë cûúâng àöå cuãa möåt khuynh hûúáng khaác; möåt khi
trong thûåc tïë ngûúâi ta khöng thoãa maän àûúåc sûå àoâi hoãi naây, ngûúâi
ta coá thïí thay thïë bùçng sûå thoãa maän möåt àoâi hoãi khaác. Nhûäng
khuynh hûúáng naây nhû möåt hïå thöëng söng àaâo àêìy nûúác thöng vúái
nhau mùåc duâ àïìu chõu sûå thöëng trõ cuãa cú quan sinh duåc: hai àùåc
tñnh thûåc khoá dung hoâa. Hún nûäa caác khuynh hûúáng leã teã vïì tònh
duåc cuäng nhû baãn nùng tònh duåc àïìu coá thïí dïî daâng thay àöíi muåc
tiïu, àöíi lêîn cho nhau nhûäng àöëi tûúång húåp cho mònh hún, vaâ
chñnh sûå dïî daâng thay thïë naây gêy nïn möåt sûå phaãn khaáng rêët
maånh àöëi vúái taác duång gêy bïånh cuãa sûå thiïëu thöën. Trong nhûäng
yïëu töë chöëng àöëi naây coá möåt yïëu töë coá têìm quan troång xaä höåi àùåc
biïåt. Àoá laâ viïåc caác khuynh hûúáng vò khöng thïí thoãa maän àûúåc
trong haânh vi tònh duåc nïn àaä thay thïë sûå thoãa maän naây bùçng möåt
muåc tiïu khaác tuy cuäng giöëng nhû muåc tiïu trïn nhûng khöng coá
tñnh tònh duåc nûäa maâ chó coân tñnh chêët xaä höåi thöi. Chuáng ta goåi sûå
hoaåt àöång thay thïë naây laâ sûå “hoaán chuyïín” vaâ laâm nhû thïë chuáng
ta àûáng vïì phña nhûäng ngûúâi daânh cho nhûäng muåc àñch xaä höåi möåt
giaá trõ lúán hún muåc àñch tònh duåc, muåc àñch naây chó coá tñnh caách võ
kyã. Sûå hoaán chuyïín chó laâ möåt trûúâng húåp àùåc biïåt cuãa viïåc gùæn
liïìn nhûäng khuynh hûúáng tònh duåc vaâo nhûäng khuynh hûúáng khaác
khöng tònh duåc. Chuáng ta seä coá dõp quay trúã laåi vêën àïì naây trong
dõp khaác.
http://ebooks.vdcmedia.com
Sigmund Freud
32
Chùæc caác baån muöën tin rùçng sau khi tòm ra àûúåc nhûäng
phûúng saách àïí chõu àûång sûå thiïëu thöën thò sûå thiïëu thöën seä mêët
hùèn têìm quan troång. Sûå thûåc khöng phaãi thïë. Sûå thiïëu thöën vêîn
giûä nguyïn tñnh caách phaát bïånh cuãa noá. Nhûäng phûúng tiïån àïí
chõu àûång thiïëu thöën thûúâng khöng àuã duâng. Sûå chõu àûång cuãa
khaát duåc coá giúái haån. Sûå deão dai vaâ linh àöång cuãa khaát duåc khöng
hoaân toaân àêìy àuã àöëi vúái moåi ngûúâi, sûå hoaán chuyïín chó huãy boã
àûúåc möåt phêìn khaát duåc naâo àoá thöi, àoá laâ khöng noái àïën viïåc
nhiïìu ngûúâi chó coá möåt khaã nùng hoaán chuyïín rêët giúái haån. Coá
nhiïìu ngûúâi chó thoãa maän àûúåc vúái möåt söë àöëi tûúång vaâ muåc tiïu
rêët ñt. Caác baån nïn nhúá rùçng, khi khaát duåc phaát triïín khöng àêìy
àuã thò thûúâng hay àõnh cû laåi taåi nhûäng giai àoaån tiïìn töí chûác vaâ
nhûäng àöëi tûúång trong quaá khûá, caã hai loaåi giai àoaån vaâ àöëi tûúång
naây àïìu khöng coá khaã nùng cung cêëp sûå thoãa maän thûåc sûå nûäa.
Nhû vêåy tûác laâ sau sûå thiïëu thöën, sûå àõnh cû laâ yïëu töë maånh nhêët
trong viïåc phaát sinh ra bïånh thêìn kinh. Ngûúâi ta coá thïí cho rùçng
trong cùn bïånh thêìn kinh, sûå àõnh cû laâ yïëu töë quyïët àõnh bïn
trong, trong khi sûå thiïëu thöën laâ yïëu töë quyïët àõnh bïn ngoaâi.
Töi lúåi duång cú höåi naây àïí yïu cêìu caác baån àûâng vöåi toã thaái àöå
trong viïåc thaão luêån vö ñch. Trong thïë giúái khoa hoåc, ngûúâi ta hay
thñch chiïëm lêëy möåt phêìn sûå thûåc röìi tuyïn böë phêìn naây laâ têët caã
sûå thûåc àïí phuã nhêån giaá trõ cuãa phêìn coân laåi, trong khi phêìn coân
laåi naây khöng phaãi laâ khöng àuáng sûå thûåc. Chñnh do phûúng saách
naây, nhiïìu phe phaái àaä rúâi boã mön phên têm hoåc, coá phe phaái chó
cöng nhêån nhûäng khuynh hûúáng võ kyã maâ phuã nhêån nhûäng
khuynh hûúáng tònh duåc, coá phe phaái chó cöng nhêån aãnh hûúãng cuãa
àúâi söëng thûåc sûå thöi chûá khöng cöng nhêån aãnh hûúãng cuãa quaá khûá
caá nhên, v.v... Ngûúâi ta cuäng coá thïí àem sûå àõnh cû vaâ sûå thiïëu
thöën ra chöëng àöëi nhau vaâ nïu ra möåt cuöåc thaão luêån bùçng caách
àùåt cêu hoãi: nhûäng bïånh thêìn kinh bùæt nguöìn tûâ bïn trong cú thïí
hay tûâ bïn ngoaâi, noá laâ kïët quaã cuãa möåt caách cêëu taåo cú thïí naâo àoá
hay chó do möåt vïët thûúng tûâ bïn ngoaâi vaâo? Nhûäng bïånh àoá coá
phaãi do sûå àõnh cû khaát duåc gêy ra (hay do nhûäng caách cêëu taåo àùåc
biïåt khaác cuãa tònh duåc) hay do aáp lûåc cuãa thiïëu thöën gêy ra? Noái
thûåc ra hoãi thïë cuäng chùèng khaác gò hoãi: àûáa beá sinh ra laâ do ngûúâi
cha hay ngûúâi meå? Caác baån seä traã lúâi àuáng laâ caã hai àiïìu kiïån àïìu
cêìn thiïët. Sûå viïåc xaãy ra nïëu khöng duáng hùèn thò cuäng tûúng tûå
nhû àöëi vúái bïånh thêìn kinh. Vïì phûúng diïån cùn bïånh hoåc, nhûäng
chûáng bïånh coá thïí àûúåc xïëp thaânh möåt loaåi trong àoá hai yïëu töë:
cêëu taåo tònh duåc vaâ aãnh hûúãng bïn ngoaâi, hay nïëu caác baån thñch
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên têm hoåc nhêåp mön
33
hún, sûå àõnh cû cuãa phaát duåc vaâ sûå thiïëu thöën àûúåc phaát hiïån theo
àûúâng hûúáng laâm cho möåt trong hai yïëu töë àoá tùng lïn thò yïëu töë
kia phaãi suát giaãm. ÚÃ möåt àêìu kia trong loaåi xïëp haång laâ trûúâng
húåp töëi àa: vò khaát duåc phaát triïín möåt caách rêët bònh thûúâng nïn
nhûäng ngûúâi naây nhêët àõnh phaãi mùæc bïånh thêìn kinh dêìu aãnh
hûúãng bïn ngoaâi ra sao mùåc loâng. Àùçng àêìu àöëi nghõch laâ trûúâng
húåp nhûäng ngûúâi chùæc chùæn thoaát àûúåc bïånh thêìn kinh nïëu hoå
khöng rúi vaâo tònh traång naây hay tònh traång khaác. Trong nhûäng
trûúâng húåp úã giûäa hai àêìu àoá thò sûå cêëu taåo tònh duåc caâng maånh
bao nhiïu thò sûå aãnh hûúãng bïn ngoaâi caâng ñt bêëy nhiïu, vaâ traái
laåi. Trong trûúâng húåp naây sûå cêëu taåo tònh duåc àaáng leä khöng phaát
sinh ra bïånh thêìn kinh nïëu khöng coá sûå can thiïåp tai haåi tûâ bïn
ngoaâi vaâo vaâ nhûäng aãnh hûúãng naây seä coá kïët quaã gò nïëu khaát duåc
àaä àûúåc cêëu taåo möåt caách khaác. Töi coá thïí cöng nhêån rùçng nhûäng
yïëu töë cêëu taåo quan troång hún aãnh hûúãng bïn ngoaâi, nhûng àiïìu
àoá coân tuây thuöåc vaâo nhûäng giúái haån sûå bêët an cuãa tinh thêìn.
Töi àïì nghõ caác baån goåi loaåi naây laâ lúåi böí tuác, chuáng ta seä coá
dõp noái túái nhiïìu loaåi khaác nûäa.
Viïåc khaát duåc cûá baám vaâo möåt hûúáng naâo vaâ möåt vaâi àöëi
tûúång naâo àoá laâ möåt yïëu töë àöåc lêåp thay àöíi tûâ ngûúâi naây qua ngûúâi
khaác maâ chuáng ta chûa hïì biïët taåi sao. Nïëu chuáng ta khöng nïn
àaánh giaá quaá thêëp vai troâ cuãa noá trong cùn bïånh hoåc thò chuáng ta
cuäng khöng nïn àaánh giaá quaá cao sûå thên mêåt cuãa noá trong sûå liïn
quan àïën cùn bïånh hoåc. Tñnh caách baám riïët naây cuãa khaát duåc àûúåc
nhêån thêëy trong nhiïìu trûúâng húåp, trong nhûäng ngûúâi húåp thaânh
möåt loaâi traái hùèn vúái loaåi ngûúâi tinh thêìn bêët an: àoá laâ loaåi ngûúâi
sa àoåa. Trûúác khi phên têm hoåc xuêët hiïån. Binet àaä tòm ra rùçng,
trong trñ nhúá mêët ài cuãa ngûúâi sa àoaå nhiïìu khi coá nhûäng dêëu vïët
möåt chiïìu hûúáng naâo àoá cuãa baãn nùng hay möåt àöëi tûúång naâo àoá
àûúåc lûåa choån möåt caách bêët thûúâng maâ khaát duåc cuãa ngûúâi sa àoåa
thûúâng ghi nhúá suöët àúâi. Nhiïìu khi chuáng ta khöng thïí biïët caái gò
àaä laâm cho dêëu vïët àoá coá àuã khaã nùng löi cuöën àûúåc sûå khaát duåc
möåt caách maånh meä nhû thïë. Töi kïí cho caác baån nghe möåt trûúâng
húåp do chñnh töi quan saát. Coá möåt öng ngaây nay khöng coân àïí yá
àïën cú quan sinh duåc cuâng caác veã àeåp khaác cuãa àaân baâ nhûng möîi
khi nhòn thêëy baân chên cuãa ngûúâi àaân baâ ài möåt àöi giêìy kiïíu naâo
àoá thò tûå nhiïn thêëy loâng duåc nöíi lïn àuâng àuâng, nhúá laåi möåt biïën
cöë xaãy ra höìi öng ta múái lïn saáu giûäa möåt vai troâ quyïët àõnh sûå
àõnh cû cuãa khaát duåc. Cêåu beá ngöìi trïn möåt caái ghïë àêíu trûúác mùåt
http://ebooks.vdcmedia.com
Sigmund Freud
34
ngûúâi nhuä mêîu daåy cêåu hoåc tiïëng Anh. Ngûúâi nhuä mêîu, möåt ngûúâi
giaâ xêëu, mùæt xanh, muäi hïëch, höm àoá bõ àau chên nïn ài möåt àöi
giêìy daå vaâ gaác chên lïn möåt caái àïåm. Chên baâ ta àûúåc giêëu kñn rêët
àûáng àùæn. Sau naây coá möåt caái chên gêìy guöåc, àêìy gên xanh giöëng
nhû chên cuãa ngûúâi nhuä mêîu àaä trúã nïn àöëi tûúång duy nhêët cuãa
tònh duåc cuãa öng ta vaâ möîi lêìn tröng thêëy möåt caái chên nhû thïë
cuâng vúái nhûäng àùåc àiïím khaác cuãa ngûúâi nhuä mêîu, öng ta laåi thêëy
loâng duåc nöíi lïn. Viïåc àõnh cû cuãa khaát duåc àaä laâm cho öng ta trúã
thaânh möåt ngûúâi sa àoåa chûá khöng phaãi laâ möåt ngûúâi bïånh thêìn
kinh, chuáng ta goåi loaåi ngûúâi sa àoåa naây laâ loaåi ngûúâi bõ aám aãnh
búãi möåt caái chên. Caác baån thêëy khöng: sûå àõnh cû tuy laâ möåt cùn
nguyïn cuãa bïånh thêìn kinh, phaát sinh ra rêët súám, höìi coân treã con,
nhûng cuäng coá taác duång rêët xa ngoaâi bïånh thêìn kinh. Vò vêåy sûå
àõnh cû laâ möåt àiïìu kiïån khöng coá tñnh chêët quyïët àõnh nhû sûå
thiïëu thöën àaä noái trong phêìn trïn.
Do àoá vêën àïì quy àõnh nhûäng chûáng bïånh thêìn kinh coá veã trúã
thaânh rùæc röëi. Sûå thûåc cöng trònh khaão cûáu phên têm hoåc àûa ra
aánh saáng möåt yïëu töë múái trûúác khi khöng coá trong baãn thöëng kï
cùn bïånh cuãa chuáng ta vaâ xuêët hiïån roä raâng trong ngûúâi bònh
thûúâng bõ mùæc bïånh thêìn kinh. Trong caác ngûúâi naây ngûúâi ta
thûúâng gùåp nhûäng sûå ham muöën traái ngûúåc nhau, möåt sûå xung àöåt
tinh thêìn. Möåt phêìn cuãa ngûúâi bïånh toã yá ham muöën möåt sûå naây
trong khi möåt phêìn kia chöëng laåi. Nïëu khöng coá sûå xung àöåt naây
thò laâm gò coá bïånh thêìn kinh. Àiïìu naây chùèng coá gò khaác laå. Caác
baån hùèn biïët àúâi söëng tinh thêìn cuãa chuáng ta luön luön bõ rung
àöång búãi nhûäng sûå xung àöåt maâ chuáng ta phaãi tòm caách giaãi thñch.
Möåt sûå xung àöåt nhû thïë maâ gêy ra bïånh thêìn kinh têët nhiïn phaãi
coá nhûäng àiïìu kiïån gò àùåc biïåt. Vò thïë chuáng ta cêìn hoãi xem nhûäng
àiïìu kiïån àoá laâ nhûäng àiïìu kiïån naâo, nhûäng sûå xung àöåt gêy bïånh
naây hoaåt àöång giûäa nhûäng àöång lûåc tinh thêìn naâo, liïn quan giûäa
sûå xung àöåt vaâ caác yïëu töë quyïët àõnh khaác ra sao?
Töi hy voång coá thïí àûa ra nhûäng cêu traã lúâi coá thïí laâm caác
baån haâi loâng tuy coá húi ngùæn vaâ vùæn tùæt quaá. Sûå xung àöåt do sûå
thiïëu thöën gêy ra, khaát duåc vò khöng àûúåc thoãa maän àaä tòm caách
thoãa maän bùçng nhûäng àûúâng löëi vaâ àöëi tûúång khaác. Nhûäng àûúâng
löëi vaâ àöëi tûúång naây khöng àûúåc möåt phêìn naâo àoá trong ngûúâi chêëp
nhêån, do àoá sinh ra möåt sûå cêëm àoaán laâm cho khaát duåc khöng àûúåc
thoãa maän vúái phûúng tiïån múái. Kïí tûâ luác àoá caác triïåu chûáng dêìn
dêìn xuêët hiïån theo möåt con àûúâng maâ ta seä xeát sau. Nhûäng
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên têm hoåc nhêåp mön
35
khuynh hûúáng khaát duåc tòm caách phaát hiïån ra bùçng àûúâng löëi
quanh co khaác tuy vêîn cöë gùæng chûáng minh sûå àoâi hoãi cuãa mònh
bùçng nhiïìu sûå biïën daång vaâ giaãm thiïíu khaác. Con àûúâng quanh co
naây chñnh laâ con àûúâng xuêët hiïån cuãa caác triïåu chûáng: nhûäng triïåu
chûáng naây chñnh laâ sûå thoãa maän múái meã hay duâng àïí thay thïë sûå
thoãa maän trûúác khöng àaåt àûúåc do sûå thiïëu thöën gêy nïn.
Ngûúâi ta coá thïí laâm saáng toã hún têìm quan troång cuãa sûå xung
àöåt tinh thêìn bùçng caách noái rùçng: “Möåt sûå thiïëu thöën bïn ngoaâi
muöën gêy bïånh cêìn phaãi coá möåt sûå thiïëu thöën bïn trong”. Têët
nhiïn sûå thiïëu thöën bïn ngoaâi cuäng nhû bïn trong àïìu ài theo
nhûäng con àûúâng vaâ nhûäng àöëi tûúång khaác nhau. Sûå thiïëu thöën
bïn ngoaâi muöën gaåt boã möåt sûå thoãa maän naây trong khi sûå thiïëu
thöën bïn trong laåi muöën gaåt boã möåt sûå thoãa maän khaác, do àoá maâ coá
xung àöåt. Töi thñch löëi trònh baây naây hún vò noá coá nöåi dung roä raâng.
Àiïìu naây chûáng toã rùçng trong nhûäng thúâi kyâ sú khai cuãa sûå phaát
triïín con ngûúâi, nhûäng sûå thiïëu soát bïn trong àûúåc quy àõnh bùçng
nhûäng chûúáng ngaåi vêåt bïn ngoaâi.
Nhûng nhûäng àöång lûåc phaát sinh ra sûå baâi baác chöëng khuynh
hûúáng khaát duåc laâ nhûäng àöång lûåc naâo vaâ phêìn kia coá sûå mêu
thuêîn trong viïåc gêy bïånh laâ thïë naâo? Àoá laâ nhûäng khuynh hûúáng
khöng coá tñnh caách tònh duåc. Chuáng ta goåi nhûäng khuynh hûúáng
naây laâ “khuynh hûúáng cuãa caái töi”; vò sûå phên tñch chûáng bïånh
chuyïín hoaán khöng cung cêëp cho ta möåt phûúng saách naâo giuáp cho
ta möí xeã àûúåc chuáng, nïn ta chó biïët chuáng möåt phêìn naâo bùçng
nhûäng sûå chöëng àöëi ngùn trúã khöng cho ta phên tñch àûúåc. Sûå xung
àöåt gêy bïånh chñnh laâ sûå xung àöåt giûäa nhûäng khuynh hûúáng cuãa
caái töi vaâ nhûäng khuynh hûúáng khaát duåc. Trong möåt vaâi trûúâng
húåp ngûúâi ta coá caãm tûúãng rùçng àoá chó laâ mêu thuêîn giûäa nhûäng
khuynh hûúáng thuêìn tuáy tònh duåc; nhûng àoá chó laâ bïì ngoaâi vò
trong hai khuynh hûúáng mêu thuêîn nhau, thïë naâo cuäng coá möåt
khuynh hûúáng thoãa maän caái töi trong khi khuynh hûúáng kia tòm
caách baão vïå caái töi khoãi sûå caám döî. Vêåy tûác laâ chó coá sûå xung àöåt
giûäa caái töi vaâ khaát duåc thöi.
Möîi khi phên têm hoåc coi möåt biïën cöë naâo àoá laâ saãn phêím
cuãa nhûäng khuynh hûúáng tònh duåc ngûúâi ta thûúâng chó trñch noái
rùçng con ngûúâi khöng phaãi laâm bùçng tònh duåc, trong àúâi söëng tinh
thêìn coân coá nhûäng khuynh hûúáng khaác ngoaâi khuynh hûúáng vaâ lúåi
ñch tònh duåc vaâ chuáng ta khöng nïn quy tuå hïët moåi sûå vaâo tònh
duåc. Töi khöng thêëy gò khoan khoaái hún laâ àûúåc àöìng yá vúái nhûäng
http://ebooks.vdcmedia.com
Sigmund Freud
36
ngûúâi chöëng àöëi mònh ñt ra laâ möåt lêìn. Phên têm hoåc khöng bao giúâ
quïn àûúåc rùçng coá nhûäng khuynh hûúáng phi tònh duåc, chñnh phên
têm hoåc àûúåc xêy dûång trïn nïìn taãng cuãa möåt sûå phên biïåt roä raâng
giûäa nhûäng khuynh hûúáng cuãa caái töi vaâ luön luön khùèng àõnh
rùçng bïånh thêìn kinh khöng phaãi laâ saãn phêím cuãa tònh duåc maâ laâ
sûå mêu thuêîn giûäa tònh duåc vaâ caái töi. Phên têm hoåc khöng thêëy
lyá do naâo vûäng chùæc àïí phuã nhêån sûå coá mùåt hay têìm quan troång
cuãa nhûäng khuynh hûúáng cuãa caái töi trong khi tòm caách phaát hiïån
vaâ àõnh nghôa vai troâ cuãa caác khuynh hûúáng tònh duåc trong bïånh
thêìn kinh vaâ trong cuöåc àúâi. Nïëu phên têm hoåc àaä noái àïën caác
khuynh hûúáng tònh duåc chñnh laâ vò nhûäng bïånh thêìn kinh hoaán
chuyïín àaä laâm nöíi bêåt nhûäng khuynh hûúáng naây lïn vaâ hiïën cho
phên têm hoåc möåt phaåm vi nghiïn cûáu maâ ngûúâi khaác khöng theâm
àïí yá àïën.
Vaã laåi, cho rùçng phên têm hoåc khöng àïí yá àïën khña caånh phi
tònh duåc cuãa caá tñnh laâ möåt àiïìu khöng àuáng. Chñnh sûå phên biïåt
giûäa caái töi vaâ tònh duåc àaä chûáng toã möåt caách àùåc biïåt roä raâng laâ
nhûäng khuynh hûúáng cuãa caái töi cuäng phaát triïín möåt caách coá yá
nghôa vaâ sûå phaát triïín naây khöng phaãi laâ khöng liïn quan gò àïën
tònh duåc vaâ khöng coá phaãn ûáng gò àöëi vúái tònh duåc. Sûå thûåc laâ
chuáng ta biïët àïën sûå phaát triïín cuãa caái töi khöng roä raâng bùçng sûå
phaát triïín tònh duåc, vaâ lyá do laâ chuáng ta chó biïët àûúåc caách cêëu taåo
cuãa caái töi sau khi nghiïn cûáu chûáng bïånh Narcissisme. Duâ sao
chuáng ta biïët àûúåc möåt cöng trònh rêët hay vïì vêën àïì naây. Àoá laâ
cöng trònh cuãa M. Ferenczi, ngûúâi àaä tòm caách êën àõnh giai àoaån
phaát triïín cuãa caái töi vaâ ñt nhêët chuáng ta coá hai àiïím tûåa vûäng
vaâng àïí coá möåt yá niïåm vïì sûå phaát triïín naây. Khöng phaãi nhûäng lúåi
ñch tònh duåc cuãa möåt ngûúâi ngay tûâ luác àêìu bùæt buöåc phaãi xung àöåt
vúái nhûäng lúåi ñch tûâ baão vïå; chuáng ta coá thïí cho rùçng caái töi, trong
möîi giai àoaån phaát triïín àïìu tòm caách hoâa nhõp cuâng töí chûác tònh
duåc, thñch ûáng vúái töí chûác naây. Nhûäng giai àoaån nöëi tiïëp nhau cuãa
sûå phaát triïín cuãa khaát duåc diïîn ra theo möåt chûúng trònh sùæp sùén
tûâ trûúác; nhûng àïí chùæc chùæn laâ sûå nöëi tiïëp naây chõu aãnh hûúãng
cuãa caái töi; giûäa sûå phaát triïín cuãa caái töi vaâ sûå phaát triïín cuãa phaát
duåc coá hoâa húåp naâo àoá vaâ sûå röëi loaån trong sûå hoâa húåp naây àaä gêy
ra bïånh thêìn kinh. Coá möåt àiïím chuáng ta cho laâ rêët quan troång laâ
tûå hoãi möåt khi khaát duåc àaä àõnh cû taåi möåt giai àoaån naâo trong sûå
phaát triïín thò thaái àöå cuãa caái töi ra sao? Caái töi coá thïí cêëu kïët vúái
sûå àõnh cû naây vaâ trong trûúâng húåp àoá noá trúã thaânh sa àoåa hay êëu
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên têm hoåc nhêåp mön
37
trô. Nhûng caái töi cuäng coá thïí chöëng laåi sûå àõnh cû àoá vaâ trong
trûúâng húåp naây caái töi bõ döìn eáp trong khi tònh duåc bõ àõnh cû.
Theo con àûúâng naây chuáng ta thêëy yïëu töë thûá ba cuãa cùn
bïånh thêìn kinh, caái khuynh hûúáng àûa àïën sûå xung àöåt cuäng tuây
thuöåc vaâo sûå phaát triïín cuãa caái töi cuäng nhû cuãa khaát duåc. Vò thïë
nhûäng yá kiïën cuãa chuáng ta vïì sûå quy àõnh bïånh thêìn kinh àûúåc böí
tuác. Thûá nhêët chuáng ta coá àiïìu kiïån töíng quaát nhêët, àoá laâ sûå thiïëu
thöën, röìi àïën sûå àõnh cû cuãa tònh duåc àûa thiïëu thöën hûúáng vïì möåt
vaâi hûúáng naâo àoá vaâ thûá ba laâ sûå can thiïåp cuãa khuynh hûúáng mêu
thuêîn gêy ra do sûå phaát triïín cuãa caái töi trong khi caái töi chöëng laåi
nhûäng khuynh hûúáng khaát duåc. Vêåy tònh traång cuäng khöng àïën
nöîi phûác taåp khoá lônh höåi nhû caác baån tûúãng. Duâ sao chuáng ta
cuäng chûa noái hïët nhûäng àiïìu phaãi noái vïì vêën àïì naây. Chuáng ta
cêìn noái thïm möåt vaâi àiïìu múái nûäa vaâ khaão saát kyä caâng hún nhûäng
àiïìu àaä noái röìi.
Àïí chûáng toã roä hún aãnh hûúãng cuãa caái töi àöëi vúái viïåc phaát
sinh ra mêu thuêîn, nghôa laâ àöëi vúái sûå quy àõnh chûáng bïånh thêìn
kinh, töi kïí cho caác baån nghe möåt cêu chuyïån tuy chó coá trong
tûúãng tûúång nhûng khöng phaãi vò thïë maâ khöng coá veã thûåc. Thñ duå
naây do vúã kõch cuãa Nestroy gúåi ra cho töi: “úã têìng dûúái vaâ têìng lêìu
möåt”. Ngûúâi gaác cöíng úã têìng dûúái, ngûúâi chuã nhaâ, möåt ngûúâi giaâu
coá àûúåc moåi ngûúâi quyá mïën úã têìng trïn. Caã hai àïìu coá nhiïìu con, cö
con gaái cuãa öng chuã nhaâ hoaân toaân tûå do chúi vúái con ngûúâi gaác
cöíng. Coá thïí hai àûáa beá chúi nhiïìu troâ tuåc tôu, vñ duå chúi troâ böë meå,
tòm caách nhoâm ngoá cú quan sinh duåc cuãa nhau, tòm caách súâ soaång.
Con gaái öng chuã tuy múái coá nùm hay saáu tuöíi nhûng àaä coá dõp
quan saát möåt vaâi àiïìu vïì tònh duåc ngûúâi lúán, nïn coá thïí àoáng vai
con ngûúâi quyïën ruä trai àûúåc. Duâ khöng keáo daâi bao lêu, nhûng troâ
chúi àoá cuäng àuã kñch thñch möåt vaâi khuynh hûúáng tònh duåc trong
loâng hai àûáa treã vaâ sûå kñch thñch naây phaát triïín sau àoá vúái hònh
thûác thuã dêm. Luác àêìu tònh traång chung cho hai àûáa treã, nhûng
nhûäng caái gò xaãy ra sau àoá thò khaác hùèn nhau. Cö con gaái ngûúâi
gaác cöíng cûá tiïëp tuåc thuã dêm nhû thïë cho àïën khi thêëy kinh, röìi
sau àoá boã khöng thuã dêm, vaâi nùm sau àoá coá thïí coá nhên tònh, coá
con caái, laâm nghïì naây nghïì noå, coá thïí trúã thaânh möåt nghïå sô nöíi
danh vaâ chêëm dûát cuöåc àúâi mònh nhû möåt nhaâ quyá töåc. Coá thïí àúâi
söëng cuãa cö ta seä khöng huy hoaâng nhû thïë nhûng chùæc chùæn laâ cö
ta seä söëng troån àúâi mònh khöng thêëy aãnh hûúãng gò cuãa nhûäng troâ
chúi duåc tònh thuúã nhoã, vaâ khöng hïì bõ bïånh thêìn kinh. Cö con gaái
http://ebooks.vdcmedia.com
Sigmund Freud
38
cuãa öng chuã thò khaác. Ngay tûâ luác coân nhoã cö beá àaä toã ra höëi hêån
rùçng mònh àaä laâm möåt viïåc gò xêëu xa, cöë gùæng rêët nhiïìu àïí khöng
thuã dêm nûäa nhûng vêîn khöng thïí quïn àûúåc nhûäng kyã niïåm àau
buöìn cuãa tònh duåc höìi nhoã. Lúán lïn khi trûåc tiïëp vúái nhûäng viïåc
dñnh daáng àïën thùång dû, cö ta seä quay mùåt ài vaâ toã veã khöng hïì
biïët gò àïën viïåc àoá. Coá thïí laâ cö ta laåi muöën thuã dêm trúã laåi nhûng
khöng coá can àaãm than thúã vúái ai caã. Khi àïën tuöíi lêëy chöìng, cö seä
dïî daâng laâm möìi cho bïånh thêìn kinh, seä caãm thêëy thêët voång naäo
nïì khi nghô àïën sûå lêëy chöìng vaâ nhòn cuöåc àúâi bùçng con mùæt sêìu
thaãm. Nïëu àem phên tñch, ngûúâi ta seä thêëy laâ cö gaái coá giaáo duåc,
thöng minh, àêìy lyá tûúãng naây àaä hoaân toaân döìn eáp caác khuynh
hûúáng tònh duåc cuãa mònh vaâ caác khuynh hûúáng naây maâ cö khöng
hïì biïët àïën, bùæt nguöìn tûâ nhûäng troâ chúi trong thúâi thú êëu.
Sûå khaác biïåt giûäa hai söë mïånh naây laâ úã chöî caái töi cuãa möåt
trong hai ngûúâi àaä coá möåt quaá trònh phaát triïín maâ cö kia khöng coá.
Àöëi vúái cö con gaái ngûúâi gaác cöíng, hoaåt àöång tònh duåc coá tñnh caách
tûå nhiïn, khöng hïì gêy êín yá gò caã, duâ trong thúâi coân nhoã hay khi
àaä lúán thò cuäng vêåy thöi. Cö con gaái cuãa öng chuã traái laåi chõu aãnh
hûúãng cuãa giaáo duåc vaâ nhûäng sûå àoâi hoãi cuãa nïìn giaáo duåc. Nhúâ sûå
giaáo duåc, cö ta tûå gùæn cho mònh hònh aãnh lyá tûúãng vïì sûå trong
saåch, trinh tiïët cuãa ngûúâi àaân baâ khöng phuâ húåp vúái nhûäng hoaåt
àöång tònh duåc. Chñnh sûå hoåc vêën àaä laâm cho cö ta khöng quan têm
lùæm vïì vai troâ cuãa cö ta vúái tû caách möåt ngûúâi àaân baâ trong xaä höåi.
Chñnh vò àaä chõu möåt quaá trònh phaát triïín cao xa hún cö baån gaái
höìi coân nhoã nïn cö àaä khöng chõu àaáp ûáng vúái sûå àoâi hoãi cuãa tònh
duåc.
Töi muöën nhêën maånh àïën möåt àiïím khaác vïì sûå phaát triïín
cuãa caái töi, vò àiïím naây seä múã röång phaåm vi hoaåt àöång cuãa chuáng
ta, giuáp cho ta tòm àûúåc kïët luêån chûáng minh àûúåc sûå ngùn caách roä
raâng cuãa nhûäng khuynh hûúáng cuãa caái töi vaâ tònh duåc. Chuáng ta
phaãi chêëp nhêån möåt àõnh àïì tûâ trûúác túái nay chûa hïì àûúåc chuá
troång túái. Caã hai sûå phaát triïín cuãa caái töi vaâ tònh duåc chó laâ cuãa
thûâa kïë cuãa sûå phaát triïín chung cuãa nhên loaåi tûâ ngaân xûa. Tònh
duåc cöë nhiïn bùæt nguöìn tûâ hïå thöëng phaát sinh chuãng töåc. Caác baån
chó cêìn nhúá rùçng úã möåt vaâi àöång vêåt, cú quan tònh duåc coá liïn quan
chùåt cheä túái caái möìm, úã möåt vaâi con vêåt khaác thò cú quan sinh duåc
laåi gùæn liïìn vaâo vúái cú quan baâi tiïët. ÚÃ möåt söë con vêåt khaác nûäa cú
quan sinh duåc laåi gùæn liïìn vaâo möåt vaâi cú quan cú nùng di chuyïín,
nhûäng àiïìu naây àïìu àûúåc trònh baây trong cuöën saách quyá baáu cuãa
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên têm hoåc nhêåp mön
39
W. Belshe. Nhû thïë tûác laâ trong moåi giöëng vêåt àïìu coá sûå sa àoåa vaâ
töí chûác tònh duåc trong tònh traång khöng thay àöíi. Nhûng àöëi vúái
loaâi ngûúâi thò aãnh hûúãng cuãa hïå thöëng phaát sinh chuãng töåc àûúåc
che giêëu dûúái nhûäng àiïìu kiïån àùåc biïåt, nûãa do di truyïìn àïí laåi,
nûãa do kinh nghiïåm tñch luäy tûâ àúâi noå àïën àúâi kia vaâ tñnh caách di
truyïìn vêîn töìn taåi vaâ coá taác duång àöëi vúái nhûng caá nhên tiïëp tuåc
truyïìn thöëng cuãa con ngûúâi. Nhûäng àiïìu kiïån naây ngaây xûa chó coá
tñnh caách saáng taåo, thò bêy giúâ trúã thaânh tñnh caách kñch àöång. Têët
nhiïn quaá trònh phaát triïín tiïìn àõnh cuãa con ngûúâi cuäng coá thïí bõ
röëi loaån vaâ biïën àöíi trong möîi caá nhên búãi nhûäng àiïìu kiïån bïn
ngoaâi múái nhêët. Coân àöång lûåc naâo àaä gêy ra quaá trònh phaát triïín
àoá vaâ vêîn tiïëp tuåc taác duång theo chiïìu hûúáng cuä: àoá laâ sûå thiïëu
thöën do thûåc tïë àûa ra hay noái cho àuáng hún, àoá laâ sûå cêìn thiïët cho
cuöåc söëng. Nhûäng ngûúâi bïånh thêìn kinh chñnh laâ ngûúâi chõu aãnh
hûúãng àau àúán cuãa sûå thiïëu thöën hay cêìn thiïët naây vaâ con ngûúâi
duâ àûúåc giaáo duåc theo kiïíu naâo thò cuäng coá thïí bõ bïånh àûúåc. Khi
tuyïn caáo rùçng sûå cêìn thiïët cuãa cuöåc söëng laâ àöång cú chñnh cuãa sûå
phaát triïín naây, chuáng ta khöng hïì laâm giaãm têìm quan troång cuãa
nhûäng khuynh hûúáng bïn trong khi sûå coá mùåt cuãa chuáng coá thïí
chûáng minh àûúåc.
Chuáng ta cêìn ghi nhêån rùçng nhûäng khuynh hûúáng tònh duåc
vaâ baãn nùng baão töìn khöng hoaåt àöång giöëng nhau trûúác sûå cêìn
thiïët thûåc sûå. Nhûäng baãn nùng àïìu coá muåc àñch tûå baão töìn nïn coá
thïí giaáo duåc àûúåc, chuáng chõu uöën mònh theo sûå cêìn thiïët cuãa cuöåc
söëng vaâ chõu theo àaâ phaát triïín theo sûå chó dêîn cuãa thûåc tïë. Àiïìu
naây rêët dïî hiïíu vò nhûäng baãn nùng naây khöng tòm àêu ra nhûäng
àöëi tûúång daânh cho nhu cêìu cuãa chuáng bùçng caác troâ khaác, vaâ
khöng coá chuáng thò loaâi ngûúâi seä bõ tiïu diïåt. Nhûäng khuynh
hûúáng tònh duåc traái laåi ngay luác àêìu khöng cêìn coá àöëi tûúång,
khöng coá nhu cêìu nïn khoá giaáo duåc hún. Söëng möåt cuöåc àúâi ùn baám
cuâng vúái cú quan khaác trong cú thïí coá thïí tûå thoãa maän àûúåc maâ
khöng cêìn ra khoãi cú thïí, nhûäng khuynh hûúáng thoaát khoãi aãnh
hûúãng coá tñnh caách giaáo duåc cuãa sûå cêìn thiïët cuãa cuöåc söëng vaâ
trong àúâi söëng cuãa nhiïìu ngûúâi chuáng cûá giûä maäi caái tñnh caách voä
àoaán, bêët àõnh cûáng rùæn, bñ êín naây. Thïm vaâo àoá, ngay khi àïën
tuöíi maâ nhu cêìu tònh duåc àaåt àïën cûúâng àöå cêëp baách thò ngûúâi
thanh niïn thûúâng thöi khöng chõu aãnh hûúãng cuãa nïìn giaáo duåc
nûäa, nhûäng ngûúâi giaáo duåc thûâa biïët àiïìu àoá vaâ àaä hoaåt àöång ngay
tûác khùæc; nhûng coá leä hoå àaä cöng nhêån rùçng phên têm hoåc àaä quan
niïåm àuáng khi cho rùçng chñnh nïìn giaáo duåc nhêån àûúåc ngay tûâ höìi
http://ebooks.vdcmedia.com
Sigmund Freud
40
coân nhoã múái àïí laåi dêëu vïët sêu xa nhêët, chuá beá thûúâng àûúåc coi
nhû hoaân toaân cêëu taåo xong vaâo nùm 4 hay 5 tuöíi vaâ sau naây seä
hoaåt àöång theo àûúâng löëi nhêån àûúåc trong tuöíi naây.
Muöën laâm nöíi bêåt lïn yá nghôa cuãa sûå khaác biïåt giûäa hai
nhoám baãn nùng naây chuáng ta seä phaãi ài quanh co möåt con àûúâng
khaá daâi vaâ àûa ra möåt trong caác nhêån xeát maâ ta goåi laâ coá tñnh caách
kinh tïë. Laâm nhû vêåy, chuáng bùæt àêìu ài vaâo möåt trong caác con
àûúâng quan troång nhêët nhûng cuäng tùm töëi nhêët trong phên têm
hoåc. Chuáng ta tûå hoãi xem coá phaãi bêët cûá yá muöën cú baãn naâo cuäng
do guöìng maáy tinh thêìn phaát sinh ra khöng vaâ àïí traã lúâi cêu hoãi
àoá chuáng ta noái rùçng moåi hoaåt àöång tinh thêìn cuãa chuáng ta àïìu
hûúáng vaâo muåc àñch, hûúáng vaâo muåc àñch hiïën cho ta sûå khoaái laåc,
traánh cho ta nhûäng sûå gò khöng khoaái vaâ nhûäng sûå hoaåt àöång tinh
thêìn àïìu do nguyïn lyá khoaái laåc ngûå trõ. Chuáng ta muöën traã bêët cûá
giaá naâo àïí àûúåc biïët xem nhûäng àiïìu kiïån cuãa khoaái laåc vaâ khöng
khoaái laåc laâ nhûäng àiïìu kiïån naâo. Àiïìu àöåc nhêët maâ chuáng ta biïët
àûúåc laâ sûå khoaái laåc coá liïn can àïën sûå giaãm suát, giaãm búát cûúâng àöå
hay sûå huãy diïåt cuãa nhûäng sûå kñch àöång tñch luäy trong guöìng maáy
tinh thêìn trong khi sûå àau khöí ài àöi vúái sûå tùng gia, böåt phaát cuãa
nhûäng sûå kñch àöång naây. Khaão saát khoaái caãm gêy cho chuáng ta
trong viïåc giao cêëu, chuáng ta khöng coân gò nghi ngúâ vïì àiïím naây.
Chñnh vò nhûäng haânh vi gêy khoaái caãm àoá quyïët àõnh vïì söë phêån
cuãa nhûäng kñch àöång vaâ nghõ lûåc tinh thêìn nïn chuáng ta coá thïí
gaán cho chuáng tñnh chêët kinh tïë. Chuáng ta ghi nhêån rùçng, chuáng
ta coá thïí mö taã sûå hoaåt àöång cuãa guöìng maáy tinh thêìn naây theo
möåt àûúâng löëi khöng liïn can àïën sûå khoaái laåc. Ngûúâi ta coá thïí noái
rùçng guöìng maáy tinh thêìn duâng àïí chïë ngûå nhûäng sûå kñch àöång do
bïn trong hay bïn ngoaâi gêy ra. Vïì phêìn caác khuynh hûúáng tònh
duåc thò tûâ àêìu àïën cuöëi quaá trònh phaát triïín bao giúâ cuäng laâ möåt
phûúng saách tòm kiïëm khoaái caãm nïn bao giúâ cuäng hoaåt àöång rêët
àïìu. Àoá cuäng laâ hoaåt àöång cuãa caác khuynh hûúáng cuãa caái töi trong
luác àêìu. Nhûng dûúái aáp lûåc cuãa sûå cêìn thiïët chùèng bao lêu nhûäng
khuynh hûúáng naây thay thïë nguyïn lyá khoaái laåc bùçng möåt sûå thay
àöíi khaác. Chuáng coá nhiïåm vuå gaåt boã nhûäng caái gò khoá chõu chùèng
keám nhiïåm vuå tòm kiïëm khoaái caãm; caái töi seä àûúåc biïët laâ cêìn phaãi
chöëi boã sûå àoâi hoãi phaãi àûúåc thoãa maän ngay tûác khùæc, rúâi cöng viïåc
tòm kiïëm khoaái caãm vaâo luác khaác, chõu àûång möåt vaâi sûå khoá nhoåc,
vaâ khöng tòm kiïëm möåt vaâi nguöìn khoaái caãm nûäa. Caái töi àûúåc
giaáo duåc nhû thïë seä trúã thaânh biïët àiïìu; seä khöng àïí cho nguyïn lyá
khoaái laåc chïë ngûå nûäa, nhûng seä tuên theo nguyïn lyá thûåc tïë.
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên têm hoåc nhêåp mön
41
Nguyïn lyá naây cuäng coá muåc àñch tòm khoaái laåc nhûng laâ möåt sûå
khoaái laåc maâ cûúâng àöå vaâ thúâi gian tiïëp nhêån bõ giaãm búát dïî gêy
tin cêåy hún àöëi vúái nhûäng sûå àoâi hoãi cuãa thûåc tïë.
Tûâ nguyïn lyá khoaái laåc qua nguyïn lyá thûåc tïë, quaá trònh phaát
triïín cuãa caái töi àaä bûúác nhûäng bûúác tiïën rêët daâi, quan troång nhêët.
Chuáng ta biïët rùçng nhûäng khuynh hûúáng tònh duåc chó traãi qua
nhûäng giai àoaån phaát triïín naây rêët chêåm vaâ coá veã nhû bõ bùæt buöåc,
sau naây chuáng ta seä thêëy sûå liïn quan giûäa tònh duåc vaâ tònh traång
thûåc tïë bïn ngoaâi coá nhûäng hêåu quaã gò àöëi vúái con ngûúâi. Nïëu caái
töi cuãa con ngûúâi cuäng phaát triïín vaâ coá möåt lõch sûã roä raâng chùèng
khaác gò tònh duåc thò caác baån seä ngaåc nhiïn khi thêëy rùçng chñnh caái
töi cuäng thuåt luâi, caác baån cuäng toâ moâ muöën biïët sûå thuåt luâi cuãa caái
töi vïì nhûäng giai àoaån phaát triïín tûâ trûúác seä giûä möåt vai troâ gò
trong bïånh thêìn kinh.
23. NHÛÄNG PHÛÚNG SAÁCH THAÂNH LÊÅP TRIÏÅU CHÛÁNG
Àöëi vúái nhûäng ngûúâi thûúâng thò triïåu chûáng cuãa bïånh thêìn
kinh chñnh laâ nhûäng àiïìu cùn baãn trong chûáng bïånh vaâ khi nhûäng
triïåu chûáng naây biïën mêët chñnh laâ luác khoãi bïånh. Baác sô traái laåi
phên biïåt triïåu chûáng vaâ bïånh hoaån vaâ cho rùçng sûå biïën mêët cuãa
caác triïåu chûáng khöng chûáng toã laâ bïånh àaä khoãi. Nhûng àiïìu coân
soát laåi trong cùn bïånh sau khi triïåu chûáng biïën mêët chñnh laâ khaã
nùng xuêët hiïån cuãa nhûäng triïåu chûáng múái. Vò thïë nïn taåm thúâi
chuáng ta haäy chêëp nhêån quan àiïím cuãa ngûúâi thûúâng cho rùçng
phên tñch caác triïåu chûáng chñnh laâ àïí tòm hiïíu bïånh tònh.
Nhûäng triïåu chûáng - têët nhiïn chuáng ta chó noái àïën triïåu
chûáng coá tñnh caách tinh thêìn, àïën nhûäng bïånh tinh thêìn thöi - àöëi
vúái toaân thïí àúâi söëng, àûúåc coi nhû nhûäng haânh vi coá haåi hay ñt
nhêët cuäng chùèng coá lúåi gò, nhûäng haânh vi maâ ngûúâi ta súå haäi kinh
túãm maâ laâm, thûúâng keâm theo sûå àau loâng, khöí súã. Àiïìu tai haåi
nhêët laâ ngûúâi ta phaãi coá nhiïìu cöë gùæng tinh thêìn múái haânh àöång vaâ
chöëng laåi noá àûúåc. Hai sûå cöë gùæng naây thûúâng laâm giaãm nhiïìu nghõ
lûåc khiïën cho ngûúâi bõ bïånh khöng coân àuã nghõ lûåc àïí laâm nhûäng
viïåc thûúâng trong àúâi. Vò thïë chó nïn noái àïën bïånh thêìn kinh laâ
ngûúâi ta nghô ngay àïën khña caånh thûåc tïë cuãa noá. Tuy nhiïn, nïëu
àûáng vïì phûúng diïån lyá thuyïët caác baån àûâng chuá troång àïën nghõ
lûåc bõ tiïu phñ ài naây, caác baån seä khöng noái ngoa khi cho rùçng moåi
ngûúâi chuáng ta àïìu mùæc bïånh thêìn kinh hïët vò nhûäng àiïìu kiïån
http://ebooks.vdcmedia.com
Sigmund Freud
42
khiïën cho caác triïåu chûáng xuêët hiïån cuäng coá úã nhûäng ngûúâi bònh
thûúâng.
Vïì triïåu chûáng bïånh thêìn kinh, chuáng ta àïìu biïët chuáng laâ
kïët quaã cuãa sûå xung àöåt do löëi thoãa maän múái cuãa tònh duåc gêy nïn.
Hai àöång lûåc trûúác kia caách xa nhau, bêy giúâ tuå hoåp nhau laåi àïí
hoåp thaânh triïåu chûáng. Chñnh àiïìu naây cùæt nghôa taåi sao triïåu
chûáng laåi coá sûác chöëng àöëi maånh nhû thïë; búãi vò noá bõ giùçng co úã
hai phña. Chuáng ta cuäng biïët rùçng möåt trong hai phe trong sûå xung
àöåt àoá àaåi diïån cho khaát duåc khöng àûúåc thoãa maän, bõ gaåt ra ngoaâi
àúâi thûåc vaâ phaãi ài tòm nhûäng phûúng saách thoãa maän múái. Nïëu sûå
thûåc toã ra khöng thûúng haåi duâ laâ khaát duåc coá toã veã sùén saâng chêëp
nhêån möåt àöëi tûúång khaác vúái àöëi tûúång bõ tûâ chöëi chùng nûäa, thò
khaát duåc seä bõ bùæt buöåc phaãi ài vaâo con àûúâng thuåt luâi, tòm caách
thoãa maän hoùåc trong nhûäng töí chûác àaä löîi thúâi hoùåc trong nhûäng
àöëi tûúång àaä bõ boã rúi tûâ trûúác. Caái gò àaä löi cuöën khaát duåc trïn con
àûúâng thuåt luâi, àoá chñnh laâ nhûäng sûå àõnh cû maâ noá àaä àïí laåi trong
quaá trònh phaát triïín cuãa noá.
Vêåy maâ con àûúâng thuåt luâi laåi khaác hùèn con àûúâng bïånh thêìn
kinh. Khi nhûäng sûå thuåt luâi khöng gùåp sûå chöëng àöëi cuãa caái töi thò
moåi viïåc àïìu tiïëp diïîn nhû thûúâng khöng xaãy ra bïånh tònh gò vaâ
tònh duåc àûúåc thoãa maän thûåc sûå tuy khöng bònh thûúâng. Nhûng
khi caái töi coá nhiïåm vuå kiïím soaát khöng nhûäng yá thûác maâ coân caã
nhûäng sûå xuác àöång tinh thêìn, nghôa laâ sûå thûåc hiïån nhûäng khuynh
hûúáng tinh thêìn, khi caái töi khöng chõu chêëp nhêån sûå thuåt luâi àoá
thò sûå xung àöåt buâng nöí. Khaát duåc bõ bñt löëi, phaãi tòm caách thoaát ra
bùçng möåt chiïìu hûúáng naâo giuáp cho noá tiïu àûúåc nhûäng nghõ lûåc
tñch luäy do sûå àoâi hoãi cuãa nguyïn lyá khoaái laåc. Khaát duåc phaãi taách
rúâi khoãi caái töi. Àiïìu giuáp cho tònh duåc dïî daâng hún laâ nhûäng sûå
àõnh cû maâ noá phaãi tòm trong quaá trònh phaát triïín, nhûäng sûå àõnh
cû maâ caái töi phaãi tòm caách chöëng laåi bùçng sûå döìn eáp. Bùçng caách
chiïëm laåi nhûäng võ trñ bõ döìn eáp, khaát duåc thoaát khoãi caái töi maâ
nhûäng quy luêåt cuãa caái töi vaâ boã rúi hïët nhûäng sûå giaáo duåc maâ noá
àaä thuå hûúãng dûúái aãnh hûúãng cuãa caái töi. Möåt khi coân hy voång
àûúåc thoãa maän khaát duåc chõu àïí cho caái töi dêîn dùæt, nhûng khi bõ
aáp lûåc cuãa sûå thiïëu thöën caã bïn trong lêîn bïn ngoaâi, khaát duåc trúã
nïn khoá baão vaâ tiïëc reã nghô àïën nhûäng ngaây haånh phuác àaä qua. Àoá
chñnh laâ àùåc tñnh cuãa khaát duåc, àùåc tñnh naây khöng thay àöíi. Nghõ
lûåc cuãa khaát duåc bêy giúâ aáp duång vaâo nhûäng sûå phaát hiïån gùæn liïìn
vaâo vö thûác, chõu sûå kiïím soaát cuãa sûå hoaåt àöång cuãa hïå thöëng naây,
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên têm hoåc nhêåp mön
43
trûúác hïët laâ sûå cö àoång vaâ sûå di chuyïín. Chuáng ta biïët laâ giêëc mú
àûúåc thaânh lêåp nhû möåt sûå thûåc hiïån ham muöën tûúãng tûúång
trong vö thûác, cuäng vêëp phaãi möåt hoaåt àöång naâo àoá coá tñnh caách
tiïìm yá thûác. YÁ thûác kiïím duyïåt giêëc mú vaâ kïët quaã cuãa sûå kiïím
duyïåt àoá laâ sûå dung hoâa gêy ra giêëc mú roä raâng. Àöëi vúái tònh duåc
cuäng vêåy, tuy úã trong vö thûác, noá cuäng phaãi tòm caách dung hoâa vúái
caái töi trong tiïìn yá thûác. Sûå chöëng àöëi àöëi tûúång cuãa tònh duåc ngay
trung têm caái töi giöëng nhû möåt trêån phaãn cöng vaâo võ trñ múái cuãa
tònh duåc vaâ bùæt buöåc noá phaãi tòm möåt hònh thûác phaát hiïån múái naâo
cho húåp vúái hònh thûác phaát hiïån cuãa caái töi. Triïåu chûáng phaát sinh
nhû thïë àoá, saãn phêím bõ biïën daång rêët nhiïìu cuãa sûå thoãa maän vö
thûác cuãa möåt sûå ham muöën tònh duåc, möåt saãn phêím mêåp múâ, rêët
kheáo choån coá hai caách nghô traái ngûúåc hùèn. Giûäa giêëc mú vaâ triïåu
chûáng coá möåt sûå khaác biïåt, trong giêëc mú yá muöën tiïìm thûác coá muåc
àñch baão vïå giêëc nguã khöng cho möåt caái gò coá thïí quêëy röëi vaâo trong
yá thûác. Traái laåi, khi coá viïåc giao thiïåp vúái giêëc mú, yá muöën tiïìn yá
thûác phaãi toã ra dïî daäi hún vò tònh traång cuãa ngûúâi nguã ñt bõ àe doåa
hún, giêëc nguã laâ möåt haâng raâo ngùn caách khöng cho giao thiïåp gò
vúái bïn ngoaâi caã.
Caác baån thêëy laâ nïëu khaát duåc thoaát khoãi àûúåc caác àiïìu kiïån
do sûå xung àöåt taåo nïn thò laâ nhúâ caác sûå àõnh cû. Quay trúã vïì vúái
sûå àõnh cû, tònh duåc huãy boã hêåu quaã cuãa sûå döìn eáp, àûúåc hûúãng
möåt löëi reä cho sûå thoãa maän vúái àiïìu kiïån laâ tön troång thoãa hiïåp vúái
caái töi. Bùçng caách len loãi trong vö thûác, nhúâ caác sûå àõnh cû cuä, khaát
duåc àûúåc tòm möåt sûå thoãa maän thêåt sûå, duâ rêët giúái haån vaâ khoá
nhêån ra. Vïì kïët quaã cuöëi cuâng naây töi coá hai nhêån xeát: trûúác hïët,
töi yïu cêìu caác baån chuá yá àïën nhûäng dêy liïn laåc chùåt cheä giûäa
khaát duåc vaâ vö thûác möåt àùçng, giûäa yá thûác vaâ thûåc tïë àùçng khaác,
duâ rùçng trong luác àêìu giûäa hai cùåp naây chùèng coá dêy liïn laåc naâo
caã; thûá hai töi muöën baáo trûúác cho caác baån biïët àïí caác baån àûâng
quïn laâ têët caã nhûäng àiïìu töi vûâa noái vaâ sùæp noái chó liïn quan àïën
sûå thaânh lêåp caác triïåu chûáng trong bïånh naáo loaån thêìn kinh thöi.
Khaát duåc tòm thêëy nhûäng sûå àõnh cû úã àêu àïí tòm àûúåc möåt
con àûúâng qua caác sûå döìn eáp? Thò úã trong nhûäng hoaåt àöång vaâ biïën
cöë cuãa tònh duåc treã con, trong nhûäng khuynh hûúáng leã teã vaâ nhûäng
àöëi tûúång bõ boã rúi tûâ höìi nhoã chûá coân úã àêu nûäa. Tònh duåc trúã vïì
vúái nhûäng thûá àoá. Têìm quan troång cuãa thúâi thú êëu coá hai khña
caånh: möåt phêìn, treã con lêìn àêìu tiïn phaát hiïån nhûäng baãn nùng vaâ
khuynh hûúáng maâ noá mang àïën cho thïë giúái nhû nhûäng hoaåt àöång
http://ebooks.vdcmedia.com
Sigmund Freud
44
cuãa nhûäng caái gò bêím sinh, phêìn khaác, noá chõu aãnh hûúãng bïn
ngoaâi cuãa nhûäng biïën cöë xaãy ra trong àúâi laâm thûác dêåy hoaåt àöång
cuãa nhûäng baãn nùng khaác. Töi cho rùçng chuáng ta coá quyïìn chêëp
nhêån möåt sûå phên chia nhû thïë. Sûå phaát biïíu cuãa nhûäng caái gò
bêím sinh khöng gêy nïn nhûäng möåt sûå baâi baác naâo caã, nhûng kinh
nghiïåm phên têm hoåc bùæt buöåc phaãi chêëp nhêån rùçng nhûäng biïën cöë
tònh cúâ cuãa thúâi thú êëu coá àuã khaã nùng tûå taåo nhûäng àiïím tûåa
daânh cho sûå àõnh cû trong khaát duåc. Töi chùèng thêëy àiïím àoá coá gò
khoá khùn vïì lyá thuyïët caã. Nhûäng yïëu töë cêëu thaânh chñnh laâ nhûäng
dêëu vïët do tiïìn nhên àïí laåi trong chuáng ta; nhûng chñnh nhûäng
yïëu töë àoá laâ nhûäng àùåc tñnh thu lûúåm àûúåc vïì sau naây vò nïëu
khöng thu lûúåm àûúåc thò laâm sao coá di truyïìn àûúåc. Chuáng ta laâm
sao chêëp nhêån àûúåc quan niïåm cho rùçng khaã nùng thu lûúåm àûúåc
nhûäng àùåc tñnh múái coá tñnh caách di truyïìn laåi khöng coá úã trong thïë
hïå cuãa chuáng ta. Giaá trõ cuãa nhûäng biïën cöë trong àúâi söëng tiïìn
nhên hay trong tuöíi thaânh niïn cuãa tûâng caá nhên, nhûäng sûå kiïån
trong àúâi söëng treã con traái laåi phaãi àûúåc chuá troång àùåc biïåt. Chuáng
àûa àïën nhûäng hêåu quaã caâng nghiïm troång hún khi chuáng xaãy ra
vaâo möåt thúâi kò maâ sûå phaát triïín cuãa treã con chûa hoaân têët, vaâ
àiïìu naây laâm cho chuáng dïî bõ xuác àöång do bïn ngoaâi hún. Cöng
trònh khaão cûáu cuãa Roux vaâ nhiïìu ngûúâi khaác cho thêëy rùçng, chó
cêìn trñch möåt muäi kim nhoã vaâo phöi thai trong luác tïë baâo àang
phên chia cuäng àuã gêy nïn nhûäng sûå röëi loaån nghiïm troång trong
sûå phaát triïín. Möåt muäi kim nhû thïë trñch vaâo möåt con vêåt àaä hoaân
têët sûå phaát triïín röìi, khöng coá aãnh hûúãng gò hïët.
Sûå àõnh cû cuãa khaát duåc, àûúåc coi nhû àaåi diïån cuãa yïëu töë
cêëu thaânh, coá thïí chia laâm hai yïëu töë múái: yïëu töë di truyïìn vaâ yïëu
töë thu àûúåc trong thúâi thú êëu àêìu tiïn. Töi biïët laâ moåi ngûúâi àïìu
thñch sûå viïåc àûúåc toám tùæt trong möåt baãn veä phaác.
Cùn bïånh
Tñnh tònh do sûå àõnh cû
=
thêìn kinh
Biïën cöë tònh cúâ
+
cuãa khaát duåc gêy nïn
bïn ngoaâi
|
___________________________________
||
Cêëu taåo khaát duåc
Biïën cöë trong àúâi söëng treã con
(Biïën cöë cuãa àúâi söëng thúâi tiïìn sûã)
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên têm hoåc nhêåp mön
45
Sûå cêëu taåo khaát duåc di truyïìn göìm coá nhiïìu tñnh tònh, tuây
theo tñnh tònh naây hûúáng vïì möåt khuynh hûúáng leã teã naây hay
khuynh hûúáng khaác, vúái möåt khuynh hûúáng thöi hay vúái nhiïìu
khuynh hûúáng khaác kïët húåp laåi. Kïët húåp vúái nhûäng biïën cöë trong
àúâi söëng treã con, sûå cêëu taåo húåp thaânh möåt loaåi "phuå thuöåc" giöëng
hïåt nhû sûå kïët húåp giûäa tònh hònh vaâ nhûäng biïën cöë tònh cúâ xaãy ra
trong àúâi söëng ngûúâi lúán. ÚÃ núi naâo chuáng ta cuäng thêëy coá nhûäng
trûúâng húåp cûåc àiïím vaâ nhûäng liïn can thay thïë nhû nhau. Ngûúâi
ta tûå hoãi khöng biïët coá phaãi sûå thuåt luâi àaáng chuá yá nhêët cuãa khaát
duåc, sûå thuåt luâi vïì möåt giai àoaån trûúác trong töí chûác tònh duåc cuäng
bõ caác àiïìu kiïån cêëu taåo di truyïìn qui àõnh khöng? Nhûng chuáng ta
nïn gaác cêu traã lúâi cêu hoãi naây laåi cho àïën khi coá àûúåc nhiïìu hònh
thûác bïånh thêìn kinh hún nûäa.
Têìm quan troång vaâ vai troâ naây quaã laâ lúán lao khi ngûúâi ta chó
chuá troång àïën viïåc trõ bïånh. Nhûng khi khöng àïí yá àïën viïåc bïånh
nûäa, ngûúâi ta thêëy ngay rùçng mònh coá thïí laâ naån nhên cuãa möåt sûå
hiïíu lêìm vaâ coá möåt quan niïåm möåt chiïìu vïì cuöåc àúâi, àùåt cùn baãn
quaá quan troång trïn tònh traång bõ bïånh. Sûå quan troång cuãa nhûäng
biïën cöë thúâi thú êëu bõ suåt giaãm nhiïìu, khi khaát duåc trong tònh
traång thuåt luâi àaä chó àõnh cû trïn caác biïën cöë àoá möåt khi bõ àuöíi
khoãi nhûäng võ trñ tiïìn tiïën hún. Kïët luêån tûå nhiïn cuãa sûå kiïån naây
laâ nhûäng biïën cöë trong thúâi thú êëu khöng coá quan troång trong thúâi
àoá maâ chó trúã thaânh quan troång khi coá sûå thuåt luâi xaãy ra thöi. Caác
baån chùæc chùæn cuäng coân nhúá rùçng chuáng ta cuäng coá möåt thaái àöå
tûúng tûå khi thaão luêån vïì mùåc caãm cuãa Oedipe.
Chuáng ta seä khöng gùåp khoá khùn gò trong viïåc toã thaái àöå
trong trûúâng húåp àùåc biïåt naây. Sûå biïën daång cuãa tònh duåc, nghôa laâ
vai troâ gêy bïånh cuãa nhûäng biïën cöë trong àúâi söëng treã con àûúåc
tùng cûúâng trong möåt vaâi giúái haån naâo àoá búãi sûå thuåt luâi cuãa khaát
duåc, àoá laâ möåt àiïìu àaä àûúåc chûáng minh nhûng coá thïí àûa chuáng
ta àïën chöî sai lêìm nïëu chuáng ta chêëp nhêån khöng deâ dùåt nguyïn
tùæc àoá. Coân coá nhiïìu àiïìu khaác phaãi àûúåc chuá troång àïën. Àiïím thûá
nhêët: quan saát cho thêëy rùçng nhûäng biïën cöë trong thúâi thú êëu coá
möåt têìm quan troång riïng biïåt phaát hiïån ra ngay tûâ thúâi àoá. Coá
nhûäng bïånh thêìn kinh treã con trong àoá sûå thuåt luâi chó giûä möåt vai
troâ vö nghôa lyá hay khöng phaát hiïån ra nûäa, vò bïånh phaát khúãi
ngay khi bõ möåt vïët thûúng trong cú thïí. Sûå nghiïn cûáu caác bïånh
treã con naây giuáp cho chuáng búát àûúåc nhûäng sûå hiïíu lêìm vïì chûáng
bïånh thêìn kinh cuãa ngûúâi lúán cuäng nhû sûå nghiïn cûáu caác giêëc mú
http://ebooks.vdcmedia.com
Sigmund Freud
46
treã con àaä giuáp chuáng ta hiïíu roä vïì nhûäng giêëc mú cuãa ngûúâi lúán.
Bïånh thêìn kinh treã con xaãy ra luön luön, nhiïìu hún mònh tûúãng.
Nhûäng bïånh naây thûúâng khöng àûúåc biïët túái, chó àûúåc coi nhû
nhûäng sûå àöåc aác hay giaáo duåc töìi, thûúâng bõ àaân aáp ngay tûâ khi coân
nhoã nhûng rêët dïî nhêån ra khi àûúåc nghiïn cûáu. Chuáng thûúâng
phaát hiïån dûúái hònh thûác cuãa möåt sûå naáo loaån lo súå seä àûúåc noái àïën
sau. Khi möåt chûáng bïånh phaát ra trong möåt giai àoaån naâo àoá, sûå
nghiïn cûáu cho thêëy laâ noá chó tiïëp tuåc möåt bïånh thêìn kinh treã con,
chó xuêët hiïån dûúái hònh thûác lúâ múâ, nhû baáo trûúác thöi trong thúâi
kyâ thú êëu. Nhûng cuäng coá nhûäng trûúâng húåp bïånh thêìn kinh treã
con keáo daâi maäi, khöng ngûâng coá khi suöët caã àúâi. Chuáng ta àaä
quan saát àûúåc möåt vaâi trûúâng húåp bïånh thêìn kinh treã con ngay
trïn nhûäng àûáa beá; nhûng phêìn nhiïìu chuáng ta chó dûåa vaâo bïånh
thêìn kinh cuãa ngûúâi lúán maâ kïët luêån rùçng àûáa beá trong thúâi thú êëu
coá bïånh, vò thïë nïn quan àiïím cuãa chuáng ta cêìn coá möåt vaâi thay
àöíi vaâ möåt vaâi cêín troång.
Àiïìu thûá hai, chuáng ta phaãi cöng nhêån rùçng sûå thuåt luâi àïìu
àïìu cuãa khaát duåc vïì thúâi thú êëu, seä laâm cho chuáng ta ngaåc nhiïn
nïëu trong thúâi thú êëu àoá khöng coá möåt caái gò coá veã löi cuöën àùåc biïåt
àöëi vúái khaát duåc. Sûå àõnh cû xuêët hiïån trong möåt vaâi àiïím trong
quaá trònh phaát triïín cuãa caác khaát duåc seä khöng coá nöåi dung gò nïëu
chuáng ta khöng quan niïåm noá laâ sûå cö àoång cuãa möåt söë lûúång nghõ
lûåc naâo àoá. Töi cêìn nhùæc caác baån rùçng vïì phûúng diïån cûúâng àöå
cuäng nhû vai troâ gêy bïånh giûäa caác biïën cöë trong thúâi thú êëu vaâ
trong khoaãng àúâi sau àoá coá nhûäng liïn quan giöëng nhû nhûäng liïn
quan àaä àûúåc nhêån thêëy trong nhûäng àiïìu àaä hoåc úã trïn. Coá nhûäng
trûúâng húåp trong àoá yïëu töë gêy bïånh àöåc nhêët laâ nhûäng biïën cöë
tònh duåc trong thúâi thú êëu, chùæc chùæn bùæt nguöìn úã nhûäng vïët
thûúng bïn ngoaâi phaát hiïån theo nhûäng àiïìu kiïån cuãa sûå cêëu taåo
tònh duåc trung bònh vúái tñnh caách chûa chñn muâi cuãa noá. Nhûng
traái laåi cuäng coá nhûäng trûúâng húåp maâ cùn bïånh phaãi tòm trong
nhûäng sûå xung àöåt bïn trong, trong àoá vai troâ cuãa caác caãm giaác treã
con phaát hiïån nhû nhûäng hêåu quaã cuãa sûå thuåt luâi. Vò thïë chuáng ta
coá nhûäng cûåc àiïím úã hai àêìu cuãa sûå "ngûâng phaát triïín" vaâ sûå thuåt
luâi giûäa hai cûåc àiïím àoá laâ sûå liïn húåp cuãa hai yïëu töë naây.
Têët caã nhûäng sûå kiïån naây àaáng àûúåc caác nhaâ sû phaåm quan
têm khi hoå muöën ngùn caãn bïånh thêìn kinh bùçng caách kiïím soaát
tònh duåc treã con ngay trong nhûäng ngaây àêìu cuãa àúâi söëng. Möåt khi
ngûúâi ta coân têåp trung moåi sûå chuá yá àïën nhûäng biïën cöë tònh duåc
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên têm hoåc nhêåp mön
47
trong thúâi thú êëu, ngûúâi ta coá thïí tin rùçng àaä laâm hïët moåi viïåc àïí
ngùn chùån bïånh thêìn kinh khi laâm chêåm laåi sûå phaát triïín tònh duåc
vaâ traánh cho treã con khoãi coá nhûäng caãm giaác tònh duåc. Nhûng
chuáng ta laåi biïët rùçng nhûäng àiïìu kiïån phaát sinh ra bïånh thêìn
kinh laåi phûác taåp hún nhiïìu vaâ khöng phaãi chó chõu aãnh hûúãng cuãa
möåt yïëu töë thöi. Ngûúâi ta coi soác treã con kyä àïën àêu chùng nûäa
cuäng chùèng lúåi ñch gò vò ngûúâi ta khöng thïí laâm gò àûúåc àöëi vúái yïëu
töë cêëu thaânh. Sûå coi soác naây rêët khoá thûåc haânh vaâ coá hai àiïìu nguy
hiïím múái khöng nïn coi thûúâng: àiïìu thûá nhêët ngûúâi ta seä ài quaá
xa muåc tiïu bùçng caách taåo àiïìu kiïån cho möåt sûå döìn eáp thaái quaá coá
thïí àûa àïën nhûäng hêåu quaã tai haåi; àiïìu thûá hai ngûúâi ta ru treã
con vaâo àúâi maâ khöng cho noá nhûäng phûúng tiïån chöëng laåi sûå traân
ngêåp cuãa caác khuynh hûúáng tònh duåc trong tuöíi dêåy thò. Nhûäng lúåi
ñch cuãa sûå dûå phoâng tònh duåc cuãa treã con nhû thïë khöng chùæc àaä
àûa àïën kïët quaã nhû yá, ngûúâi ta seä phaãi tûå khöng biïët coá nïn tòm
ra möåt thaái àöå múái trong viïåc dûå phoâng bïånh thêìn kinh hay
khöng?
Nhûng ta haäy quay trúã laåi nhûäng triïåu chûáng. Nhûäng triïåu
chûáng naây àaä taåo ra möåt sûå thay thïë ham muöën khöng àûúåc thoãa
maän, bùçng caách cho tònh duåc thuåt luâi vïì giai àoaån trûúác àoá nghôa
laâ vïì vúái nhûäng àöëi tûúång vaâ töí chûác biïíu thõ àùåc tñnh cuãa nhûäng
giai àoaån naây. Chuáng ta biïët ngûúâi bõ thêìn kinh thûúâng hay baám
vaâo möåt khoaãng thúâi gian naâo àoá trong dô vaäng, àoá laâ khoaãng thúâi
gian maâ anh ta caãm thêëy sung sûúáng. Anh ta quay trúã laåi dô vaäng,
tòm toâi cho àïën khi tòm thêëy laåi sûå sung sûúáng àoá, duâ phaãi quay trúã
laåi thúâi thú êëu àêìu tiïn àuáng nhû nhûäng àiïìu anh nhúá laåi theo
nhûäng dêëu hiïåu xaãy ra trong nhûäng thúâi kò gêìn hún. Triïåu chûáng
lùåp laåi bùçng caách naây hay caách khaác sûå thoãa maän cuãa thúâi thú êëu
àêìu tiïn àoá, möåt sûå thoãa maän àaä bõ kiïím duyïåt laâm cho phaãi biïën
daång ài, phaát sinh tûâ sûå xung àöåt, luön luön keâm theo möåt vaâi caãm
giaác àau àúán liïn kïët vúái caác yïëu töë nhû coá sùén mêìm bïånh trong
ngûúâi. Sûå thoãa maän àoá nhû möåt niïìm àau vaâ thûúâng phaân naân vïì
àiïím àoá: sûå thay àöíi naây chó laâ hêåu quaã cuãa sûå xung àöåt gêy aáp lûåc
laâm cho triïåu chûáng phaãi xuêët hiïån. Àiïìu ngaây xûa àöëi vúái àûúng
sûå laâ möåt sûå thoãa maän thò ngaây nay trúã thaânh möåt thûá gò chöëng àöëi
laåi sûå thoãa maän àoá hay ghï súå noá. Chuáng ta biïët möåt thñ duå rêët hay
vïì sûå biïën àöíi àoá. Àûáa beá ngaây xûa buá sûäa meå möåt caách say sûa thò
chó möåt vaâi nùm sau àoá àaä khöng chõu àûúåc sûäa meå röìi, möåt sûå
kinh túãm maâ giaáo duåc rêët khoá khùn khöng thïí chïë ngûå àûúåc. Sûå
ghï súå naây trúã thaânh kinh túãm khi sûäa meå hay àöì uöëng coá pha sûäa
http://ebooks.vdcmedia.com
Sigmund Freud
48
meå noá coá möåt caái vaáng. Chñnh caái vaáng naây àaä laâm cho thùçng beá
nhúá laåi àöi vuá meå noá luác coân say mï buá sûäa. Chñnh trong khoaãng
thúâi gian giûäa sûå say mï sûäa meå vaâ sûå kinh túãm, ngûúâi ta bùæt treã
phaãi cai sûäa vaâ laâm cho noá nhû bõ möåt vïët thûúng tûâ bïn ngoaâi
vaâo.
Nhûng coân möåt lyá do nûäa khiïën cho ta thêëy nhûäng triïåu
chûáng thûåc kyâ laå vaâ khoá hiïíu vúái tû caách möåt sûå thoaã maän vïì tònh
duåc. Nhûäng triïåu chûáng naây chó nhùæc laåi cho chuáng ta àiïìu maâ
thûúâng chúâ àúåi úã möåt sûå thoãa maän bònh thûúâng. Chuáng thûúâng
khöng àïí yá gò àïën nhûäng àöëi tûúång vaâ khöng muöën coá liïn laåc gò
vúái thïë giúái bïn ngoaâi. Chuáng ta baão noá laâ hêåu quaã cuãa sûå tûâ boã
nguyïn tùæc thûåc tïë vaâ quay vïì nguyïn lyá khoaái laåc. Nhûng trong
àoá cuäng coá sûå trúã vïì vúái möåt thûá tònh duåc tûå àöång àûúåc múã röång
hún, thûá tònh duåc àaä hiïën cho khuynh hûúáng tònh duåc nhû sûå thoãa
maän àêìu tiïn. Triïåu chûáng thay thïë möåt sûå thay àöíi cuãa thïë giúái
bïn ngoaâi bùçng möåt sûå thay àöíi cuãa thïë giúái bïn trong, nghôa laâ
möåt haânh àöång bïn ngoaâi bùçng möåt haânh àöång bïn trong, möåt
haânh vi bùçng möåt sûå thñch ûáng, vaâ àiïìu naây vïì phûúng diïån phoâng
bïånh quaã laâ möåt sûå thuåt luâi coá nhiïìu yá nghôa. Chuáng ta seä chó hiïíu
nhûäng àiïìu àoá khi naâo coá möåt dûä kiïån múái do nhûäng cöng trònh
nghiïn cûáu vïì sau naây àûa ra aánh saáng, vïì sûå thaânh lêåp cuãa caác
triïåu chûáng. Chuáng ta nïn nhúá laåi rùçng caác triïåu chûáng àûúåc
thaânh lêåp laâ nhúâ úã sûå cöång taác cuãa nhûäng hoaåt àöång vö thûác giöëng
nhû nhûäng hoaåt àöång àaä cöång taác trong viïåc thaânh lêåp giêëc mú,
nghôa laâ sûå cö àoång vaâ di chuyïín. Giöëng nhû giêëc mú, triïåu chûáng
cuäng laâ hònh dung cuãa möåt caái gò àûúåc thûåc hiïån, möåt sûå thoãa maän
coá tñnh caách treã con, nhûng nïëu coá sûå cö àoång àïën cûåc àöå thò sûå
thoãa maän naây coá thïí biïën thaânh möåt caãm giaác hay möåt sûå kñch
àöång duy nhêët, vaâ nïëu coá möåt sûå di chuyïín cûåc àöå, sûå thoãa maän coá
thïí àûúåc giúái haån vaâo möåt chi tiïët duy nhêët cuãa têët caã phûác thïí
tònh duåc. Cho nïn seä khöng coá gò ngaåc nhiïn caã nïëu chuáng ta caãm
thêëy sûå khoá khùn khi muöën tòm thêëy trong triïåu chûáng sûå thoãa
maän tònh duåc maâ ngûúâi ta nghi laâ coá nhûng bao giúâ cuäng àûúåc xaác
nhêån.
Töi vûâa baáo caáo caác baån biïët caác baån sùæp àûúåc hoåc möåt àiïìu
múái laå. Àoá laâ möåt caái gò khöng nhûäng múái maâ coân laâm cho chuáng ta
ngaåc nhiïn vaâ böëi röëi nûäa. Caác baån biïët rùçng trong khi phên tñch
caác triïåu chûáng, chuáng ta biïët roä nhûäng biïën cöë trong thúâi thú êëu
phaát sinh ra tònh duåc vaâ triïåu chûáng. Vêåy maâ àiïìu ngaåc nhiïn laâ
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên têm hoåc nhêåp mön
49
nhûäng biïën cöë treã con naây khöng phaãi bao giúâ cuäng coá thûåc. Àuáng
thïë, trong phêìn lúán trûúâng húåp nhûäng biïën cöë naây khöng thûåc vaâ
trong möåt vaâi trûúâng húåp chuáng laåi coân traái laåi hùèn sûå thûåc lõch sûã
nûäa. Sûå khaám phaá ra àiïìu naây, hún hïët moåi lyá leä coá thïí laâm cho ta
mêët loâng tin cêåy àöëi vúái lúâi kïí cuãa ngûúâi bïånh maâ chuáng ta duâng
laâm cùn baãn àïí phên tñch vaâ tòm hiïíu bïånh thêìn kinh. Sûå khaám
phaá naây laâm chuáng ta böëi röëi àïën cûåc àöå. Nïëu nhûäng biïën cöë trong
àúâi söëng treã con luác naâo cuäng coá thûåc, chuáng ta caãm tûúãng nhû
àang hoaåt àöång trïn àêët rùæn, nïëu chuáng khöng coá thûåc, chó laâ troâ
bõa àùåt cuãa ngûúâi bïånh, chuáng ta lêåp tûác phaãi rúâi boã chuáng àïí ài
tòm möåt con àûúâng khaác. Nhûng chuáng ta khöng phaãi theo con
àûúâng naâo trong hai con àûúâng àoá caã: nhûäng biïën cöë trong thúâi thú
êëu do phên tñch lêåp laåi hay gúåi ra àûúåc, khi thò sai hoaân toaân, khi
laåi àuáng hoaân toaân vaâ trong phêìn lúán trûúâng húåp chuáng vûâa sai
vûâa àuáng. Vò vêåy nhûäng triïåu chûáng khi thò hònh dung àuáng
nhûäng biïën cöë coá thïí xaãy ra thûåc vaâ trong trûúâng húåp naây chuáng coá
aãnh hûúãng àïën sûå àõnh cû cuãa khaát duåc, khi thò chó laâ nhûäng àiïìu
bõa àùåt cuãa ngûúâi bïånh khöng coá möåt tñnh chêët cùn bïånh gò caã.
Tònh traång naây laâm cho chuáng ta böëi röëi ghï gúám. Nhûng töi nhùæc
àïí caác baån nhúá rùçng möåt vaâi kyã niïåm trong thúâi thú êëu maâ con
ngûúâi giûä laåi àûúåc trong yá thûác cuäng coá thïí khöng àuáng sûå thûåc
hay ñt nhêët cuäng vûâa àuáng vûâa sai. Vêåy maâ trong nhûäng trûúâng
húåp àoá rêët ñt khi chuáng laåi khöng tòm ra bùçng chûáng vïì sûå sai lêìm,
thaânh ra chuáng ta cuäng coá thïí tûå an uãi khi nghô rùçng àiïìu laâm cho
chuáng ta böëi röëi khöng phaãi do cöng trònh phên tñch gêy ra maâ
chñnh do ngûúâi bïånh gêy ra.
Chó cêìn nghô ngúåi möåt chuát laâ ta hiïíu ngay caái gò àaä laâm cho
chuáng ta böëi röëi trong tònh traång naây: àoá chñnh laâ loâng khinh gheát
sûå thûåc, khöng chuá troång àïën sûå khaác biïåt giûäa sûå thûåc vaâ tûúãng
tûúång. Chuáng ta coá veã nhû khoá chõu vúái ngûúâi bïånh vò anh ta àaä
bõa chuyïån ra àïí laâm cho chuáng ta bûåc mònh. Chuáng ta coá caãm
tûúãng nhû sûå thûåc bõ ngùn caách vúái tûúãng tûúång bùçng möåt höë sêu
khöng thïí lêëp bùçng àûúåc vaâ chuáng ta muöën sûå thûåc phaãi xuêët hiïån
dûúái hònh thûác khaác. Àoá chñnh laâ yá kiïën cuãa ngûúâi bïånh khi hoå
nghô ngúåi bònh thûúâng. Khi ngûúâi bïånh àûa cho chuáng ta nhûäng
vêåt liïåu nêëp sau triïåu chûáng heá ra cho chuáng ta biïët nhûäng traång
thaái àûúåc boáp nùån theo nhûäng biïën cöë trong àúâi söëng treã con maâ
têm àiïím chñnh laâ möåt sûå ham muöën àûúåc thoãa maän, chuáng ta bao
giúâ cuäng bùæt àêìu bùçng caách tûå hoãi khöng biïët nhûäng àiïìu àoá àuáng
sûå thûåc hay laâ nhûäng tûúãng tûúång. Sau àoá coá möåt vaâi dêëu hiïåu
http://ebooks.vdcmedia.com
Sigmund Freud
50
giuáp cho ta traã lúâi àûúåc cêu hoãi àoá vaâ chuáng ta cho ngay ngûúâi
bïånh biïët nhûng viïåc cho ngûúâi bïånh biïët khöng phaãi laâ khöng gùåp
khoá khùn. Nïëu ngay luác àêìu chuáng ta baão hoå laâ hoå àang kïí chuyïån
tûúãng tûúång àïí che giêëu viïåc xaãy ra trong thúâi thú êëu y nhû nhûäng
dên töåc ngaây xûa thûúâng àem huyïìn thoaåi thay thïë lõch sûã cuãa hoå
thò ngûúâi bïånh lêåp tûác khöng coân muöën tiïëp tuåc cêu chuyïån àang
kïí nûäa, maâ àiïìu àoá khöng phaãi laâ àiïìu ta mong muöën. Chñnh
ngûúâi bïånh cuäng muöën coá kinh nghiïåm vïì nhûäng àiïìu thûåc sûå àaä
xaãy ra vaâ tuyïn böë gheát cay gheát àùæng nhûäng gò àaä tûúãng tûúång.
Nhûng nïëu muöën àaåt àûúåc kïët quaã, chuáng ta phaãi cho ngûúâi bïånh
caãm tûúãng laâ nhûäng àiïìu hoå kïí àuáng vúái nhûäng biïën cöë thûåc sûå xaãy
ra trong thúâi thú êëu thò biïët àêu sau àoá ngûúâi bïånh chùèng traách
moác vaâ cûúâi vaâo muäi chuáng ta vò chuáng ta àaä toã ra quaá dïî tin.
Ngûúâi bïånh khoá loâng hiïíu àûúåc taåi sao chuáng ta laåi coi viïåc àuáng
hay sai laâ khöng quan troång, khöng cêìn biïët xem nhûäng biïën cöë
xaãy ra trong thúâi thú êëu cuãa hoå àuáng hay sai sûå thûåc. Vêåy maâ thaái
àöå cuãa chuáng ta àöëi vúái saãn phêím cuãa tinh thêìn khöng thïí naâo
khaác àûúåc. Búãi vò nhûäng saãn phêím naây cuäng coá nhiïìu àiïìu àuáng sûå
thûåc: chó coá àiïìu laâ chñnh ngûúâi bïånh àaä bõa ra nhûäng chuyïån
tûúãng tûúãng; nhûng àûáng vïì phûúng diïån bïånh thêìn kinh thò viïåc
ngûúâi bïånh tûúãng tûúång ra nhûäng cêu chuyïån cuäng khöng keám
phêìn quan troång so vúái viïåc chñnh ngûúâi bïånh àaä söëng qua nhûäng
biïën cöë maâ hoå kïí cho ta nghe. Chñnh nhûäng cêu chuyïån bõa àùåt
cuäng coá möåt thûåc thïí tinh thêìn traái vúái thûåc thïí vêåt chêët vaâ dêìn
dêìn chuáng ta tòm ra chên lyá naây: trong thïë giúái cuãa bïånh thêìn
kinh thò thûåc thïí tinh thêìn giûä vai troâ quan troång hún caã.
Thûåc laâ möåt àiïìu sai lêìm nïëu cho têët caã nhûäng àiïìu àoá àïìu laâ
tûúãng tûúång, khöng coá möåt cùn baãn thûåc sûå naâo caã. Traái laåi chuáng
ta coá thïí hoãi baâ con nhiïìu tuöíi hún cuãa ngûúâi bïånh àïí biïët roä
nhûäng àiïìu coá thûåc hay khöng? Vñ duå nhû möåt àûáa beá vaåch chim
ra chúi maâ khöng biïët rùçng àoá laâ möåt àiïìu cêëm, coá thïí bõ cha meå
hay ngûúâi lúán doåa seä cùæt chim hay cùæt baân tay laâm bêåy ài. Cha meå
àûúåc hoãi vïì viïåc naây seä cöng nhêån laâ coá ngay vò hoå cho rùçng laâm
nhû vêåy laâ phaãi; nhiïìu ngûúâi bïånh nhúá roä sûå àe doåa naây lùæm nhêët
laâ khi sûå àe doåa xaãy ra vaâo luác treã con àaä húi lúán. Khi ngûúâi àe doåa
laâ ngûúâi meå hay thuöåc phaái nûä, hoå thûúâng noái laâ nïëu khöng thöi hoå
seä baão ngûúâi cha hay ngûúâi thêìy thuöëc thiïën. Võ baác sô chuyïn vïì
nhi khoa úã Franfurt ghi laåi trong möåt cuöën saách nöíi tiïëng laâ khi
àûáa beá muát tay ngûúâi ta thûúâng doåa ngùæt tay cuãa noá. Sûå thûåc laâ
trûúâng húåp treã con bõ ngûúâi lúán doåa thiïën khöng nhiïìu nhû nhûäng
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên têm hoåc nhêåp mön
51
ngûúâi bïånh thêìn kinh thûúâng kïí cho nhaâ phên têm hoåc nghe. Coá
thïí laâ àûáa beá tûúãng tûúång ra sûå àe doåa àoá nhúâ vaâo möåt vaâi àiïìm
aám chó àaä àûúåc nghe, hoùåc laâ vò noá biïët ngûúâi lúán khöng cho noá
nghõch ngúåm nhû thïë hoùåc vò àaä nhòn thêëy böå phêån sinh duåc cuãa
con gaái. Ngay caã trong nhûäng gia àònh khöng ngheâo naân, rêët ñt khi
treã con àûúåc chûáng kiïën sûå giao húåp cuãa cha meå hay ngûúâi lúán àïí
sau naây nhúá laåi, chuáng thûúâng phaãn ûáng laåi vúái caãm giaác àaä nhêån
àûúåc khi chûáng kiïën nhûäng caãnh àoá. Nhûng khi treã con taã laåi
nhûäng cuöåc giao húåp maâ noá coá thïí àaä chûáng kiïën vúái quaá nhiïìu chi
tiïët coá thïí quan saát àûúåc, nhêët laâ noá laåi taã nhû chñnh noá tröng thêëy
têån mùæt caãnh tûúång giao húåp àoá, ngûúâi ta seä khöng coân nghi ngúâ gò
nûäa laâ nhûäng àiïìu noá taã laâ nhûäng àiïìu noá tröng thêëy trong khi
chûáng kiïën sûå giao húåp cuãa giöëng vêåt (vñ duå nhû giöëng choá) trong
khi chñnh àûáa beá àïën tuöíi dêåy thò cuäng thêëy raåo rûåc trong loâng khi
chûáng kiïën caãnh tûúång giao húåp. Trûúâng húåp àùåc biïåt hún caã laâ
àûáa beá cho rùçng chñnh mùæt mònh nhòn thêëy roä raâng cha meå àang
giao húåp vúái nhau khi chñnh noá coân àang úã tuöíi coân buá meå. Viïåc bõ
ngûúâi lúán quyïën ruä cêìn àûúåc quan têm àùåc biïåt hún vò thûúâng
thûúâng noá khöng phaãi laâ trûúâng húåp tûúãng tûúång maâ chñnh laâ kyã
niïåm coân giûä àûúåc cuãa möåt sûå viïåc coá xaãy ra thûåc. Nhûng duâ coá hay
khöng xaãy ra chùng nûäa thò con söë nhûäng sûå viïåc naây cuäng ñt hún
ngûúâi ta tûúãng khi ngûúâi bïånh kïí laåi. Viïåc möåt àûáa beá gaái bõ nhûäng
treã trai lúán hún hay cuâng tuöíi quyïën ruä hay xaãy ra hún trûúâng húåp
bõ ngûúâi lúán quyïën ruä nhêët laâ trong khi chñnh àûáa beá gaái kïí laåi
ngûúâi quyïën ruä noá chñnh laâ ngûúâi cha, chuáng ta coá thïí chùæc chùæn
rùçng àoá laâ nhûäng chuyïån tûúãng tûúång vaâ chuáng ta khöng coân nghi
ngúâ gò vïì lyá do taåi sao chuáng ta buöåc töåi ngûúâi cha nhû thïë. Treã con
vaâo tuöíi bõ tònh duåc giaây voâ thûúâng bõa ra chuyïån bõ quyïën ruä àïí
chûáng minh viïåc mònh thuã dêm. Caác baån cuäng àûâng tin rùçng viïåc
ngûúâi lúán tòm caách thoãa maän tònh duåc vúái nhûäng àûáa beá hoaân toaân
do trñ tûúãng tûúång thïu dïåt ra. Phêìn lúán caác nhaâ phên têm hoåc àïìu
àaä phaãi chûäa chaåy nhûäng trûúâng húåp nhû thïë röìi vaâ laåm duång tònh
duåc naây quaã àaä coá xaãy ra nhiïìu lêìn khöng ai chöëi caäi àûúåc: chó coá
àiïìu laâ nhûäng sûå laåm duång naây thûúâng xaãy ra chêåm hún laâ thúâi
gian maâ con treã thûúâng kïí.
Ngûúâi ta coá caãm tûúãng rùçng têët caã nhûäng biïën cöë xaãy ra
trong thúâi thú êëu naây laâ yïëu töë cêìn thiïët cuãa moåi bïånh thêìn kinh.
Nïëu nhûäng biïën cöë naây phuâ húåp vúái sûå thûåc thò caâng hay, nïëu
khöng àuáng vúái sûå thûåc têët nhiïn laâ chuáng àûúåc hònh thaânh bùçng
möåt vaâi dêëu vïët röìi àûúåc trñ tûúãng tûúång böí tuác thïm thùæt vaâo. Kïët
http://ebooks.vdcmedia.com
Sigmund Freud
52
quaã thò vêîn nhû nhau duâ àiïìu kïí ra àuáng sûå thûåc hay khöng. ÚÃ
àêy chuáng ta coá möåt liïn quan böí tuác àaä àûúåc noái àïën rêët nhiïìu
nhûng liïn quan úã àêy laâ liïn quan laå luâng nhêët trong caác liïn
quan maâ chuáng ta biïët tûâ trûúác túái giúâ. Taåi sao treã con laåi cêìn phaãi
bõa ra nhûäng chuyïån àoá vaâ noá lêëy taâi liïåu úã àêu àïí bõa nhû thïë? Vïì
lyá do taåi sao chuáng laåi bõa thò chùèng coân gò höì nghi nûäa, àiïìu cêìn
cùæt nghôa laâ taåi sao, bao giúâ cuäng chó coá tûâng êëy chuyïån bõa xuêët
hiïån, nöåi dung giöëng hïåt nhû nhau? Töi biïët caác baån seä cho cêu traã
lúâi cuãa töi laâ quaá taáo baåo. Töi nghô rùçng nhûäng chuyïån bõa àoá àïìu
coá tñnh caách sú khai vaâ do yá muöën dûå phoâng àûúåc öng baâ truyïìn laåi
cho. Do nhûäng chuyïån bõa naây, ngûúâi bïånh laåi ngêåp àêìu trong àúâi
söëng cöí sú khi thêëy àúâi mònh hiïån àang söëng cöí löî quaá. Coá thïí laâ
nhûäng àiïìu bõa àùåt àoá chuyïån bõ quyïën ruä, chuyïån bõ kñch thñch
khi nhòn thêëy cha meå giao húåp, chuyïån bõ àe doåa àem thiïën hay
chuyïån bõ thiïën thûåc - àïìu laâ nhûäng chuyïån coá thûåc, àaä xaãy ra
trong thûåc sûå trong nhûäng giai àoaån sú khúãi cuãa nhên loaåi, vaâ khi
duâng trñ tûúãng tûúång bõa àùåt ra nhûäng chuyïån àoá àûáa beá chó duâng
sûå thûåc cuãa thúâi tiïìn sûã àïí lêëp möåt chöî tröëng trong sûå thûåc cuãa
ngûúâi àúâi. Töi luön luön coá caãm tûúãng rùçng têm lyá cuãa nhûäng bïånh
nhên thêìn kinh coá thïí cho chuáng ta biïët nhiïìu àiïìu vïì nhûäng giai
thoaåi àêìu tiïn cuãa loaâi ngûúâi lúán hún bêët cûá möåt taâi liïåu naâo.
Nhûäng vêën àïì vûâa àûúåc nghiïn cûáu buöåc chuáng ta phaãi xeát
àïën vêën àïì nguöìn göëc vaâ vai troâ cuãa sûå hoaåt àöång trñ thûác maâ
ngûúâi ta goåi laâ “sûå tû tûúãng trong ngöng cuöìng naây”. Ngûúâi ta chuá
troång nhiïìu àïën trñ tûúãng tûúång ngöng cuöìng naây nhûng khöng
biïët roä võ trñ thûåc sûå cuãa noá nhû thïë naâo trong àúâi söëng tinh thêìn.
Àêy laâ nhûäng àiïìu töi coá thïí noái vúái caác baån vïì vêën àïì. Vò bõ sûå cêìn
thiïët cuãa cuöåc àúâi thöi thuác nïn con ngûúâi dêìn dêìn biïët phaán àoaán
sûå thûåc möåt caách àuáng hún, biïët dung hoâa thaái àöå cuãa mònh vúái
àiïìu maâ ngûúâi ta goåi laâ “nguyïn lyá thûåc tïë” vaâ taåm thúâi rúâi boã
nhûäng àöëi tûúång vaâ muåc àñch cuãa caác khuynh hûúáng hûúãng laåc, kïí
caã khuynh hûúáng tònh duåc. Sûå rúâi boã naây àöëi vúái con ngûúâi laâ möåt
àiïìu khöí súã vaâ con ngûúâi luön luön tòm caách àïí àïìn buâ vaâo àoá. Vò
thïë cho nïn con ngûúâi tûå daânh cho mònh möåt sûå hoaåt àöång tinh
thêìn, àïí laâm sao cho nhûäng sûå hûúãng laåc maâ anh ta bõ bùæt buöåc
phaãi rúâi boã vêîn töìn taåi dûúái möåt hònh thûác khaác khöng traái vúái sûå
àoâi hoãi cuãa thûåc tïë vaâ àiïìu maâ chuáng ta goåi laâ “sûå thûã thaách cuãa
cuöåc àúâi”. Luác àoá moåi khuynh hûúáng àïìu lêëp dûúái hònh thûác maâ noá
cho àaä àûúåc thoãa maän, con ngûúâi luác àoá cuäng caãm thêëy àûúåc thoãa
maän vúái nhûäng àiïìu maâ trñ oác tûúãng tûúång laâ thoãa maän vaâ khöng
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên têm hoåc nhêåp mön
53
thêëy thùæc mùæc gò caã. Vò vêåy con ngûúâi vêîn tiïëp tuåc àûúåc tûå do hoaåt
àöång trong trñ tûúãng tûúång cuãa mònh trong khi trong àúâi söëng thûåc
tïë khöng coân àûúåc tûå do nûäa. Con ngûúâi àaä laâ, àûúåc möåt àiïìu vö
cuâng khoá khùn laâ coá thïí vûâa söëng nhû con vêåt ài tòm khoaái laåc vûâa
söëng nhû möåt con ngûúâi coá àuã lyá trñ. Nhûng sûå thoãa maän ñt oãi maâ
anh ta coá àûúåc khöng chõu dûâng laåi úã àoá. Th.Fontane àaä noái:
“Chuáng ta khöng thïí naâo boã qua àûúåc nhûäng sûå xêy dûång phuå
thuöåc”. Sûå saáng taåo ra vûúng quöëc tinh thêìn cuãa trñ tûúãng tûúång
tinh thêìn giöëng hïåt nhû sûå dûå trûä taâi nguyïn thiïn nhiïn trong
nhûäng núi maâ àoâi hoãi cuãa canh nöng, giao thöng vaâ kyä nghïå àaä
biïën àöíi hùèn tñnh chêët sú khai cuãa àêët maâu, àïën nöîi ngûúâi ta
khöng coân nhêån ra möåt dêëu vïët gò cuãa tònh traång sú khúãi nûäa, maâ
ngûúâi ta àaä bõ bùæt buöåc phaãi hy sinh vò lúåi ñch cuãa thûåc tïë. Trong sûå
dûå trûä àoá, moåi àiïìu kïí caã nhûäng àiïìu vö ñch nguy haåi àïìu àûúåc tûå
do phaát triïín. Vûúng quöëc tinh thêìn cuãa trñ tûúãng tûúång ngöng
cuöìng chñnh laâ sûå dûå trûä taâi nguyïn thiïn nhiïn nhû thïë vaâ khöng
chõu sûå kiïím soaát cuãa thûåc tïë.
Saãn phêím àûúåc biïët roä nhêët cuãa trñ tûúãng tûúång chñnh laâ
nhûäng “giêëc mú trong khi thûác” hiïån thên cho nhûäng sûå thoãa maän
tûúãng tûúång cuãa nhûäng tham voång to lúán, tònh aái, caâng àêìy àuã, huy
hoaâng bao nhiïu khi àúâi söëng thûåc tïë khiïm nhûúâng vaâ àoâi hoãi
kiïn nhêîn bêëy nhiïu. Trong caác giêëc mú trong khi thûác naây ngûúâi
ta nhêån thêëy thûåc chêët cuãa caái haånh phuác tûúãng tûúång laâm cho con
ngûúâi àûúåc hûúãng moåi sûå khoaái laåc bêët cêìn nhûäng thûåc tïë cuãa cuöåc
àúâi. Chuáng ta biïët nhûäng giêëc mú trong khi thûác àoá chñnh laâ trung
têm àiïím vaâ àiïín hònh cho nhûäng giêëc mú ban àïm. Möåt giêëc mú
ban àïm chùèng khaác gò hún laâ möåt giêëc mú trong khi thûác àûúåc
àún giaãn hoáa nhúâ caác khuynh hûúáng àûúåc tûå do hoaåt àöång trong
àïm, bõ biïën daång búãi sûå hoaåt àöång ban àïm cuãa tinh thêìn. Chuáng
ta àaä quen vúái yá tûúãng cho rùçng nhûäng giêëc mú trong khi thûác
khöng phaãi luác naâo cuäng nùçm trong yá thûác vaâ coá nhûäng giêëc mú
trong khi thûác vö thûác naây cuäng coá thïí trúã thaânh nguöìn göëc cuãa
nhûäng triïåu chûáng bïånh thêìn kinh chùèng khaác gò nhûäng giêëc mú
ban àïm.
Àiïìu àoá chñnh laâ giuáp cho caác baån hiïíu roä vïì àõa võ cuãa trñ
tûúãng tûúång ngöng cuöìng trong viïåc thaânh lêåp triïåu chûáng. Töi àaä
noái rùçng trong nhûäng trûúâng húåp bõ thiïëu thöën, tònh duåc thûúâng
luâi vïì dô vaäng, chiïëm laåi nhûäng võ trñ àaä vûúåt qua, nhûng vêîn àïí
laåi trong nhûäng võ trñ àoá möåt caái gò cuãa chñnh mònh. Khöng muöën
http://ebooks.vdcmedia.com
Sigmund Freud
54
thay àöíi möåt àiïìu gò trong àiïìu khùèng àõnh àoá, töi muöën àûa cho
caác baån xem möåt mêëu chöët úã giûäa caái dêy chuyïìn àoá. Khaát duåc laâ
caách naâo tòm thêëy laåi con àûúâng àûa noá quay vïì nhûäng àiïím àõnh
cû? Nhûäng àöëi tûúång vaâ chiïìu hûúáng vêîn coân töìn taåi vúái möåt cûúâng
àöå naâo àoá trong sûå phaát hiïån cuãa trñ tûúãng tûúång ngöng cuöìng.
Khaát duåc chó cêìn tòm laåi nhûäng sûå phaát hiïån àoá àïí tòm thêëy con
àûúâng dêîn mònh vïì àiïím àõnh cû, bõ döìn eáp. Nhûäng sûå phaát hiïån
naây àaä thaã loãng möåt phêìn naâo vaâ khöng xung àöåt vúái caái töi, tuy
vêîn luön luön ài ngûúåc àûúâng vúái caái töi vúái möåt àiïìu kiïån naâo àoá,
möåt àiïìu kiïån coá tñnh chêët lûúång hún laâ phêím, vaâ chñnh àiïìu kiïån
naây àaä bõ xaáo tröån khi khaát duåc quay trúã laåi vúái nhûäng àöëi tûúång
tûúãng tûúång. Chñnh vò coá sûå quay vïì naây nïn nùng lûúång cuãa
nhûäng àöëi tûúång àöåt nhiïn tùng lïn vaâ àoâi hoãi möåt sûå thoãa maän.
Do àoá múái phaát sinh ra sûå xung àöåt vúái caái töi. Duâ trûúác kia chuáng
coá tñnh chêët yá thûác hay tiïìm thûác chùng nûäa thò bêy giúâ chuáng bõ
caái töi döìn eáp vaâ hûúáng vïì vö thûác. Tûâ nhûäng sûå tûúãng tûúång
ngöng cuöìng vö thûác àoá, khaát duåc quay trúã vïì nguöìn göëc cuãa chuáng
trong vö thûác àïën nhûäng àiïím àõnh cû cuãa chñnh mònh.
Sûå thuåt luâi cuãa khaát duåc vïì nhûäng àöëi tûúång tûúãng tûúång
chñnh laâ möåt giai àoaån úã giûäa trïn con àûúâng dêîn túái sûå phaát sinh
ra triïåu chûáng. Vaâ giai àoaån naây àaáng àûúåc goåi bùçng möåt tïn
riïng. C.G. Jung àïì nghõ möåt caái tïn rêët hay laâ möåt sûå “taái nhêåp
nöåi têm”. Ta goåi sûå taái nhêåp nöåi têm laâ viïåc khaát duåc xa laánh caác
sûå thoãa maän thûåc sûå àïí quay vïì vúái nhûäng sûå tûúãng tûúång ngöng
cuöìng maâ tûâ trûúác túái nay ngûúâi ta thûúâng cho laâ vö haåi. Möåt ngûúâi
“taái nhêåp nöåi têm” chûa hùèn laâ bõ bïånh thêìn kinh nhûng cuäng úã
vaâo möåt tònh traång bêët àõnh: möåt khi khöng tòm àûúåc löëi thoaát cho
sûå thoãa maän tònh duåc, anh ta seä trúã thaânh ngûúâi bïånh. Traái laåi vúái
tñnh caách khöng thûåc cuãa sûå thoãa maän trong bïånh cuâng vúái sûå xoáa
boã caác sûå khaác biïåt giûäa trñ tûúãng tûúång vaâ sûå thûåc coá mùåt ngay tûâ
giai àoaån àêìu tiïn cuãa sûå taái nhêåp nöåi têm.
Caác baån hùèn àaä nhêån thêëy rùçng trong nhûäng lúâi giaãi thñch
gêìn nhêët, töi àaä àûa ra möåt yïëu töë múái trong viïåc tòm cùn bïånh àoá
laâ nùng lûúång, àöå lúán cuãa nghõ lûåc àem duâng, möåt yïëu töë maâ chuáng
ta phaãi coi troång. Phên tñch maâ chó noái àïën phêím chêët cuãa caác àiïìu
kiïån cùn bïånh thöi thò khöng àuã. Hay noái cho roä hún möåt quan
niïåm thuêìn tuáy di àöång cuãa caác hoaåt àöång tinh thêìn laâ thiïëu soát:
chuáng ta coân phaãi coá möåt quan niïåm kinh tïë nûäa. Chuáng ta phaãi tûå
baão laâ sûå xung àöåt giûäa hai khuynh hûúáng chó buâng nöí khi chuáng
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên têm hoåc nhêåp mön
55
àaåt túái möåt cûúâng àöå naâo àoá thöi, duâ rùçng nhûäng àiïìu kiïån thuöåc
vïì nöåi dung cuãa caác khuynh hûúáng àoá coá tûâ lêu röìi. Têìm quan
troång vïì phûúng diïån cuãa caác yïëu töë cêëu taåo baãn chêët cuäng tuây
thuöåc úã sûác maånh vïì lûúång cuãa khuynh hûúáng naây hay khuynh
hûúáng khaác liïn quan àïën nhûäng tñnh tònh cêëu taåo baãn chêët. Ngûúâi
ta coá thïí cho rùçng nhûäng cêëu tñnh cuãa con ngûúâi àïìu giöëng nhau vïì
lûúång maâ thöi. Ngay caã caác yïëu töë vïì lûúång cuãa nhûäng sûå chöëng àöëi
vïì cùn bïånh thêìn kinh múái xuêët hiïån cuäng coá tñnh chêët quyïët àõnh
khöng keám. Moåi sûå àïìu tuây thuöåc vaâo söë lûúång tònh duåc khöng
àûúåc duâng àïën maâ coá möåt ngûúâi coá thïí tñch luäy àûúåc vaâ vaâo caái
phêìn to hay nhoã cuãa tònh duåc maâ ngûúâi àoá coá thïí hûúáng dêîn ra
khoãi con àûúâng tònh duåc vïì sûå hoaán chuyïín. Vïì phûúng diïån phêím
chêët muåc àñch cuöëi cuâng cuãa sûå hoaåt àöång tinh thêìn àûúåc mö taã
nhû möåt khuynh hûúáng tòm khoaái laåc vaâ traánh sûå khoá nhoåc, nhûng
vïì phûúng diïån kinh tïë, muåc àñch naây phaãi àûúåc coi nhû möåt cöë
gùæng àïí chïë ngûå àûúåc sûå kñch àöång úã trung têm guöìng maáy tinh
thêìn vaâ nhû möåt cöë gùæng àïí traánh sûå khoá nhoåc xaãy àïën vò tñnh
caách tuâ tuáng cuãa nhûäng sûå kñch àöång àoá.
Àoá laâ têët caã nhûäng àiïìu töi muöën noái vúái caác baån vïì sûå phaát
sinh ra triïåu chûáng bïånh thêìn kinh nhûng töi cêìn nhêët maånh rùçng
töi chó noái àïën sûå phaát minh ra caác bïånh bõ aám aãnh, tuy nhûäng sûå
kiïån cùn bïånh naáo loaån thêìn kinh giûä möåt àõa võ quan troång bêåc
nhêët trong bïånh aám aãnh vúái tû caách cuãa nhûäng sûå thaânh lêåp coá
tñnh caách phaãn ûáng. Trong caác bïånh thêìn kinh khaác àang àûúåc
nghiïn cûáu, chuáng ta cuäng thêëy coá nhûäng sûå khaác biïåt giöëng y nhû
thïë vaâ coá khi coân sêu xa hún.
Trûúác khi chêëm dûát baâi naây töi muöën caác baån àïí yá àïën möåt
khña caånh thñch thuá nhêët trong àúâi söëng tûúãng tûúång. Coá möåt con
àûúâng ngûúåc trúã laåi dêîn tûâ trñ tûúãng tûúång ngöng cuöìng quay vïì
vúái thûåc tïë àoá laâ nghïå thuêåt. Ngûúâi nghïå sô chñnh laâ möåt con ngûúâi
taái nhêåp nöåi têm gêìn giöëng nhû ngûúâi bïånh thêìn kinh. Bõ thuác àêíy
búãi nhûäng khuynh hûúáng vö cuâng maånh meä, ngûúâi nghïå sô muöën
chiïëm àoaåt àûúåc danh voång, quyïìn haânh, cuãa caãi, vinh quang vaâ
tònh aái. Nhûng nghïå sô khöng coá phûúng tiïån àïí àaåt muåc tiïu àoá.
Vò thïë nïn, cuäng nhû nhûäng ngûúâi khöng àûúåc thoãa maän khaác,
nghïå sô quay mùåt ài àïí khöng nhòn thûåc tïë nûäa, têåp trung hïët moåi
quan têm, tònh duåc cuãa mònh vaâo nhûäng sûå ham muöën maâ trñ
tûúãng tûúång cuãa mònh àaä taåo ra vaâ àiïìu àoá coá thïí laâm cho anh ta
bõ bïånh thêìn kinh àûúåc. Muöën khoãi ài àïën chöî àoá cêìn coá nhiïìu àiïìu
http://ebooks.vdcmedia.com
Sigmund Freud
56
kiïån thuêån lúåi khaác: vaâ àaä coá biïët bao nhiïu nghïå sô khöí súã vò bïånh
thêìn kinh nïn phaãi ngûâng hoaåt àöång. Coá thïí laâ baãn chêët nghïå sô
dïî àûa àïën nhûäng sûå hoaán chuyïín hún vaâ yïëu úát hún trong viïåc
döìn eáp caác khuynh hûúáng gêy bïånh. Vaâ àêu laâ löëi maâ nhûäng nghïå
sô àaä duâng àïí thêëy laåi con àûúâng cuãa thûåc tïë. Töi khöng cêìn noái
cho caác baån biïët nghïå sô khöng phaãi laâ nhûäng ngûúâi duy nhêët söëng
möåt cuöåc àúâi tûúãng tûúång. Phaåm vi cuãa trñ tûúãng tûúång ngöng
cuöìng laâ con àûúâng trung dung àûúåc moåi ngûúâi trong thïë giúái quñ
mïën vaâ têët caã nhûäng ngûúâi naâo thiïëu thöën möåt caái gò thûúâng
(phaâm nhên) chó àûúåc trñ tûúãng tûúång ngöng cuöìng daânh cho möåt
khoaái laåc giúái haån. Nhûäng sûå döìn eáp khöng thûúng haåi trong hoå
bùæt buöåc hoå phaãi taåm haâi loâng vúái nhûäng giêëc mú trong khi thûác
maâ nhiïìu khi hoåc khöng yá thûác àûúåc. Ngûúâi nghïå sô thûåc sûå coá thïí
laâm hún thïë. Öng ta gaán cho nhûäng giêëc mú trong khi thûác cuãa
mònh möåt hònh thûác mêëy hïët tñnh caách caá nhên laâm cho ngûúâi
khaác khoá chõu vaâ trúã thaânh möåt nguöìn hûúãng thuå cho ngûúâi khaác.
Nghïå sô cuäng biïët laâm cho sûå vêåt àeåp lïn àïí che giêëu nguöìn göëc
àaáng nghi. Nghïå sô coân coá quyïìn lûåc bñ êín nhaâo nùån caác vêåt liïåu àïí
trúã thaânh hònh aãnh trung thaânh cuãa trñ tûúãng tûúång vö thûác laâ cho
trñ tûúãng tûúång naây gêy ra möåt nguöìn khoaái laåc àuã àïí che giêëu baãn
hay huãy boã, duâ chó laâ taåm thúâi nhûäng sûå döìn eáp. Thûåc hiïån àûúåc
nhûäng àiïìu àoá, nghïå sô coá thïí hiïën cho ngûúâi khaác niïìm an uãi
trong nguöìn hûúãng thuå cuãa vö thûác cuãa chñnh hoå: nghïå sô vò thïë
àûúåc moåi ngûúâi caãm ún vaâ kñnh phuåc, bùçng caách àoá àaä àaåt àûúåc
nhûäng àiïìu trûúác kia chó coá trong tûúãng tûúång cuãa mònh thöi: àoá laâ
danh voång, quyïìn lûåc vaâ tònh aái.
24. TINH THÊÌN BÊËT AN
Trong nhûäng baâi trûúác chuáng ta àaä giaãi quyïët nhûäng vêën àïì
thûåc khoá khùn. Bêy giúâ töi muöën noái thùèng vúái caác baån.
Töi biïët laâ caác baån bêët bònh, vò àaä tûå cho mònh möåt quan
niïåm khaác hùèn vïì phên têm hoåc nhêåp mön. Caác baån chúâ àúåi töi
àûa àïën cho caác baån nhûäng thñ duå lêëy trong cuöåc söëng chûá khöng
trònh baây möåt lyá thuyïët. Caác baån tûå nhuã laâ khi töi noái cho caác baån
nghe cêu chuyïån: úã têìng dûúái vaâ têìng lêìu möåt, caác baån cuäng àaä
biïët àûúåc möåt vaâi àiïìu vïì cùn bïånh thêìn kinh, nhûng tiïëc rùçng töi
àaä àûa ra möåt chuyïån tûúãng tûúång thay vò möåt chuyïån lêëy trong
cuöåc söëng thûåc. Hay khi töi noái cho caác baån nghe vïì hai triïåu
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên têm hoåc nhêåp mön
57
chûáng, lêìn naây coá thûåc chûá khöng phaãi tûúãng tûúång cho caác baån
xem chuáng mêët ài nhû thïë naâo bùçng caách noái roä liïn quan cuãa
chuáng vúái ngûúâi bïånh, caác baån àaä heá nhòn thêëy yá nghôa cuãa triïåu
chûáng vaâ hy voång töi cûá tiïëp tuåc àûúâng löëi àoá maäi. Nhûng röìi töi laåi
àûa ra trònh baây nhûäng lyá thuyïët daâi lï thï khöng bao giúâ àuã caã,
luön luön bõ thïm thùæt àiïìu naây àiïìu noå, laâm viïåc vúái nhûäng khaái
niïåm maâ töi chûa hïì noái cho caác baån nghe bao giúâ, ài tûâ löëi trònh
baây coá tñnh caách mö taã sang quan niïåm di àöång, röìi quan niïåm
kinh tïë. Chùæc caác baån tûå hoãi khöng biïët coá phaãi töi duâng nhûäng
chûä cuâng möåt nghôa vaâ súã dô coá thay àöíi trong chûä duâng laâ vò muöën
traánh nhùæc ài nhùæc laåi maäi nguyïn lyá khoaái laåc, nguyïn lyá thûåc tïë,
di saãn di truyïìn dûå phoâng: vaâ àaáng leä phaãi àûa baån ài sêu vaâo möåt
chuã thuyïët töi laåi chó àûa ra nhûäng àiïìu caâng ngaây caác baån caâng
thêëy ài xa dêìn khoãi têìm mùæt caác baån.
Taåi sao töi laåi khöng bùæt àêìu cöng viïåc nhêåp mön vïì lyá
thuyïët vïì cùn bïånh thêìn kinh bùçng caách trònh baây nhûäng àiïìu maâ
chñnh caác baån àaä biïët vïì nhûäng bïånh àoá, nhûäng àiïìu maâ caác baån
àaä quan têm tûâ lêu. Taåi sao töi laåi khöng bùæt àêìu bùçng caách noái
àïën thûåc chêët àùåc biïåt cuãa nhûäng ngûúâi tinh thêìn bêët an, vïì phaãn
ûáng khöng thïí naâo hiïíu àûúåc cuãa hoå trong sûå giao thiïåp vúái ngûúâi
khaác vaâ vúái nhûäng aãnh hûúãng bïn ngoaâi, vïì sûå caáu kónh cuãa hoå vaâ
vïì viïåc hoå khöng hïì biïët lo xa vaâ thñch ûáng laâ gò? Taåi sao töi laåi
khöng àûa caác baån tûâ sûå hiïíu biïët nhûäng hònh thûác giaãn dõ àûúåc
quan saát haâng ngaây àïën sûå hiïíu biïët nhûäng vêën àïì dñnh daáng àïën
sûå phaát triïín cûåc àoan vaâ bñ êín trong tinh thêìn bêët an.
Töi khöng phuã nhêån àiïìu húåp lyá cuãa nhûäng lúâi àoâi hoãi àoá. Töi
khöng hïì coá aão tûúãng vïì nghïå thuêåt trònh baây cuãa töi àïën nöîi gaán
cho caã nhûäng löîi lêìm cuãa mònh möåt veã gò duyïn daáng. Àùåc biïåt, töi
cöng nhêån rùçng trònh baây theo löëi khaác löëi töi thûúâng laâm hùèn coá
lúåi cho caác baån hún, vaâ quaã thûåc töi cuäng coá yá àoá. Nhûng thûåc hiïån
àûúåc nhûäng àiïìu mònh muöën duâ laâ nhûäng àiïìu húåp lyá àêu coá phaãi
dïî daâng. Trong caác vêën àïì àûa ra nghiïn cûáu coá möåt caái gò laâm cho
mònh khöng thïí theo àûúåc con àûúâng mònh muöën luác àêìu. Ngay caã
cöng viïåc vö nghôa lyá nhû viïåc xïëp àùåt vêåt liïåu nhiïìu khi cuäng
khöng tuyâ thuöåc yá muöën cuãa taác giaã: caác vêåt liïåu tûå chuáng xïëp
haång lêëy vaâ chó maäi sau àoá chuáng ta múái tûå hoãi taåi sao nhûäng vêåt
liïåu àoá laåi xïëp theo thûá tûå naây chûá khöng theo thûá tûå khaác?
Coá thïí laâ àêìu àïì cuãa cuöën saách naây: phên têm hoåc nhêåp mön,
khöng phuâ húåp vúái phêìn noái vïì nhûäng bïånh thêìn kinh. Phên têm
http://ebooks.vdcmedia.com
Sigmund Freud
58
hoåc nhêåp mön chó giaãi quyïët vêën àïì nhûäng haânh vi sai laåc vaâ giêëc
mú thöi, coân lyá thuyïët vïì bïånh thêìn kinh chñnh laâ phên têm hoåc
röìi coân nhêåp mön gò nûäa. Töi khöng tin rùçng trong möåt thúâi gian
ngùæn nhû thïë vaâ dûúái möåt hònh thûác cö àoång nhû thïë töi àaä hiïën
cho caác baån nhûäng àiïìu hiïíu biïët àuã duâng vïì thuyïët bïånh thêìn
kinh. Töi chó coá yá cho caác baån biïët möåt yá niïåm toaân thïí vïì yá nghôa,
vaâ têìm quan troång, sûå hoaåt àöång vaâ sûå thaânh lêåp caác triïåu chûáng
bïånh thêìn kinh thöi. Àoá chñnh laâ àiïìu maâ phên têm hoåc coá thïí daåy
chuáng ta. Coá rêët nhiïìu àiïìu cêìn noái vïì tònh duåc vaâ sûå phaát triïín
cuãa noá cuäng nhû vïì sûå phaát triïín cuãa caái töi. Coân vïì nhûäng àiïìu
cêìn biïët trûúác tiïn vïì kyä thuêåt laâm viïåc vaâ nhûäng khaái niïåm vïì vö
thûác vaâ döìn neán thò caác baån àaä àûúåc biïët ngay tûâ buöíi àêìu cuãa
nhûäng baâi hoåc naây röìi. Trong möåt baâi sau, caác baån seä thêëy cöng
viïåc nghiïn cûáu cuãa phên têm hoåc tiïën àïën àêu röìi khi töi trúã laåi
vúái vêën àïì. Töi khöng giêëu giïëm caác baån rùçng têët caã nhûäng diïîn
dõch cuãa chuáng ta àïìu têåp trung vaâo möåt loaåi bïånh thêìn kinh;
bïånh thêìn kinh hoaán chuyïín. Ngay caã khi nghiïn cûáu sûå thaânh
lêåp triïåu chûáng töi chó noái àïën bïånh naáo loaån thêìn kinh. Cho rùçng
caác baån chûa tiïëp thu àûúåc möåt àiïìu hiïíu biïët gò vûäng chùæc, khöng
nhúá àûúåc nhûäng chi tiïët chùng nûäa thò ñt nhêët caác baån cuäng coá möåt
khaái niïåm vïì phûúng tiïån hoaåt àöång cuãa mön phên têm hoåc vaâ
nhûäng kïët quaã àaä àaåt àûúåc.
Töi nghô rùçng caác baån muöën töi bùæt àêìu bùçng viïåc trònh baây
vïì bïånh thêìn kinh bùçng caách mö taã thaái àöå cuãa nhûäng ngûúâi tinh
thêìn bêët an vïì caách hoå àau khöí vò bïånh thêìn kinh vaâ chñnh hoå cho
laâ khöng bõ vaâ khöng thêëy khoá chõu. Àoá chñnh laâ vêën àïì thuá võ giuáp
cho ta hoåc hoãi àûúåc nhiïìu, khöng khoá nghiïn cûáu nhûng nïëu bùæt
àêìu bùçng vêën àïì àoá thò kïí cuäng húi nguy hiïím. Bùæt àêìu bùçng
nhûäng bïånh thêìn kinh têìm thûúâng, quen thuöåc, chuáng ta seä khöng
tòm ra àûúåc nhûäng àiïìu kiïån khöng biïët. Phuã nhêån têìm quan
troång cuãa tònh duåc, bõ aãnh hûúãng búãi àûúâng löëi maâ nhûäng bïånh naây
àaä duâng àïí trònh diïån trûúác caái töi cuãa ngûúâi tinh thêìn bêët an. Têët
nhiïn caái töi naây coân lêu múái trúã thaânh möåt võ thêím phaán vö tû vaâ
chùæc chùæn. Trong khi caái töi coá quyïìn phuã nhêån vö thûác vaâ döìn eáp
noá, laâm sao chuáng ta coá thïí chúâ àúåi caái töi coá thïí phaán àoaán cöng
bònh vïì vö thûác àûúåc? Trong caác àöëi tûúång bõ döìn eáp, chuáng ta phaãi
noái trûúác tiïn àïën nhûäng sûå àoâi hoãi khöng àûúåc taán thaânh cuãa tònh
duåc; àiïìu naây coá nghôa rùçng nïëu dûåa theo löëi caái töi quan niïåm vïì
nhûäng sûå àoâi hoãi naây chuáng ta khöng bao giúâ biïët àûúåc àöå lúán vaâ
têìm quan troång cuãa chuáng. Kïí tûâ khi chuáng ta thêëy xuêët hiïån
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên têm hoåc nhêåp mön
59
quan àiïím cuãa sûå döìn eáp, chuáng ta àûúåc baáo trûúác laâ khöng thïí
duâng möåt trong hai àöëi thuã trong cuöåc xung àöåt àïí laâm quan toaâ,
nhêët laâ àöëi thuã xûa nay vêîn giûä phêìn thùæng. Chuáng ta biïët rùçng
têët caã àiïìu caái töi noái cho chuáng ta nghe àïìu chó coá muåc àñch àûa
chuáng ta vaâo con àûúâng sai lêìm. Ngûúâi ta coá thïí tröng cêåy vaâo caái
töi àûúåc nïëu ngûúâi ta biïët noá tñch cûåc trong caách phaát biïíu cuãa noá,
biïët rùçng chñnh noá àaä phaát sinh vaâ muöën phaát sinh ra caác triïåu
chûáng. Nhûng trong nhiïìu trûúâng húåp caái töi coá veã tiïu cûåc vaâ
chñnh thaái àöå tiïu cûåc laâ àiïìu maâ noá tòm caách giêëu giïëm vaâ trònh
baây dûúái möåt hònh thûác khöng phaãi cuãa noá. Vaã laåi caái töi khöng
daám laâm cuöåc thñ nghiïåm àoá vaâ bõ bùæt buöåc phaãi cöng nhêån rùçng
trong triïåu chûáng cuãa bïånh bõ aám aãnh, noá phaãi chöëng àöëi laåi möåt
caách rêët khoá nhoåc àöëi vúái nhûäng sûác maånh ngoaåi lai.
Nhûäng ngûúâi naâo khöng chõu nghe lúâi caãnh baáo cho nhûäng
àiïìu chó dêîn sai lêìm cuãa caái töi laâ nhûäng àiïìu coá thûåc seä thñch thuá
ghï lùæm vaâ traánh khoãi nhûäng chûúáng ngaåi vêåt chöëng laåi sûå giaãi
thñch cuãa phên têm hoåc vaâ vö thûác, vïì tònh duåc vaâ tñnh caách tiïu
cûåc cuãa caái töi. Nhûng ngûúâi àoá coá thïí cuâng vúái Alfred Adier khùèng
àõnh rùçng chñnh “tñnh caách tinh thêìn bêët an” múái laâ nguyïn nhên
gêy ra bïånh thêìn kinh, chûá khöng phaãi laâ hêåu quaã cuãa bïnh naây,
nhûng hoå seä khöng thïí cùæt nghôa bêët cûá möåt chi tiïët naâo trong viïåc
thaânh lêåp triïåu chûáng vaâ bêët cûá möåt giêëc mú naâo duâ vö nghôa lyá
nhêët.
Caác baån seä hoãi: “Vêåy chuáng ta khöng thïí naâo quan têm àïën
phêìn àoáng goáp cuãa caái töi trong bïånh thêìn kinh bêët an vaâ trong sûå
thaânh lêåp caác triïåu chûáng maâ khöng boã qua möåt caách quaá löå liïîu
nhûäng yïëu töë maâ do phên têm hoåc tòm ra sao?. Töi traã lúâi: “Viïåc àoá
coá thïí laâm àûúåc vaâ chùæc chùæn seä laâm möåt ngaây naâo àoá nhûng theo
chiïìu hûúáng cuãa phên têm hoåc thò chuáng ta coá thïí biïët trûúác luác
naâo laâm viïåc àoá àûúåc: Chuáng ta coá thïí biïët trûúác luác naâo phên têm
hoåc seä phaãi nghiïn cûáu vêën àïì àoá. Coá nhûäng bïånh thêìn kinh trong
àoá caái töi phaát biïíu vúái möåt cûúâng àöå maånh hún trong nhûäng bïånh
chuáng ta àaä tham gia khaão cûáu tûâ trûúác túái nay: àoá laâ bïånh
“Narcissime” (chûáng bïånh cuãa nhûäng ngûúâi mï chñnh mònh). Sûå
phên tñch chûáng bïånh naây seä giuáp cho chuáng ta hiïíu àûúåc möåt caách
vö tû vaâ chùæc chùæn phêìn àoáng goáp cuãa caái töi trong caác bïånh thêìn
kinh.
Nhûng coá möåt thaái àöå cuãa caái töi àöëi vúái bïånh thêìn kinh cuãa
chñnh mònh àaáng àûúåc chuá troång àïën àöå àaáng leä phaãi àûúåc khaão
http://ebooks.vdcmedia.com
Sigmund Freud
60
saát ngay tûâ àêìu. Thaái àöå naây coá veã nhû khöng vùæng mùåt trong bêët
cûá trûúâng húåp naâo, nhûng nöíi lïn àùåc biïåt trong möåt chûáng bïånh
maâ chuáng ta chûa biïët: àoá laâ bïånh thêìn kinh do vïët thûúng. Caác
baån nïn biïët rùçng, trong sûå hoaåt àöång cuãa têët caã caác bïånh thêìn
kinh bao giúâ chuáng ta cuäng chó thêëy sûå xuêët hiïån coá chûâng êëy yïëu
töë vúái sûå khaác biïåt laâ yïëu töë naây trúã nïn quan troång hún yïëu töë
khaác trong bïånh naây hay bïånh khaác y nhû diïîn viïn trong möåt
gaánh haát: taâi tûã naâo ngoaâi nhûäng vai vêîn àoáng xûa nay — vai anh
huâng, gian tùåc, quên sûå, v.v...coân àoáng nhûäng vai troâ khaác nûäa.
Khöng úã àêu trñ tûúãng tûúång ngöng cuöìng biïën thaânh triïåu chûáng
laåi xuêët hiïån roä raâng hún trong bïånh naáo loaån thêìn kinh; traái laåi
trong bïånh aám aãnh thò nhûäng sûå chöëng àöëi hay phaãn ûáng laåi àûáng
haâng àêìu; ngoaâi ra àiïìu maâ trong giêëc mú chuáng ta goåi laâ cöng
trònh xêy dûång phuå, laåi giûä àõa võ quan troång haâng àêìu trong bïånh
voång cuöìng, vúái tñnh caách sai lêìm.
Vò thïë nïn trong bïånh thêìn kinh vò vïët thûúng, nhêët laâ
nhûäng vïët thûúng do chiïën tranh gêy ra chuáng ta thò thêëy möåt lyá
do thuác àêíy coá tñnh caách caá nhên, ñch kyã, vuå lúåi, tûå baão vïå, tûå noá
khöng gêy nöíi bïånh, nhûng seä laâm cho bïånh phaát triïín maånh vaâ
töìn taåi maäi möåt khi bïånh àaä phaát ra röìi. Chñnh lyá do naây che chúã
cho caái töi chöëng laåi nhûäng hiïím nguy maâ nhûäng sûå àe doaå phaát
hiïån chñnh laâ nguyïn nhên gêy bïånh seä laâm cho bïånh khöng thïí
khoãi àûúåc möåt khi ngûúâi bïånh khöng àûúåc baão àaãm rùçng nhûäng sûå
hiïím nguy àoá khöng taái xuêët hay khi ngûúâi bïånh khöng àûúåc àïìn
buâ vò àaä mùæc bïånh.
Nhûng trong nhûäng trûúâng húåp tûúng tûå khaác, caái töi quan
têm nhû nhau àïën luác bùæt àêìu cuäng nhû sûå töìn taåi cuãa caác bïånh
thêìn kinh. Chuáng ta àaä biïët laâ caái töi cuäng àoáng goáp phêìn mònh
vaâo viïåc thaânh lêåp triïåu chûáng, búãi vò chñnh triïåu chûáng naây cuäng
biïën cho khuynh hûúáng cuãa caái töi àang tòm caách döìn eáp möåt sûå
thoaã maän naâo àoá. Vaã laåi caách giaãi quyïët cuöåc xung àöåt bùçng sûå
thaânh lêåp triïåu chûáng chñnh laâ caách giaãi quyïët tiïån lúåi nhêët vaâ húåp
vúái nguyïn lyá khoaái laåc nhêët; khöng ai phuã nhêån àûúåc rùçng caách
àoá àaä khiïën cho caái töi khoãi phaãi laâm bïn trong möåt cöng viïåc khoá
khùn vaâ nùång nhoåc. Coá nhûäng trûúâng húåp chñnh öng baác sô cuäng
phaãi cöng nhêån rùçng bïånh thêìn kinh chñnh laâ caách giaãi quyïët cuöåc
xung àöåt vö haåi nhêët, coá lúåi nhêët vïì phûúng diïån xaä höåi. Caác baån
àûâng ngaåc nhiïn khi thêëy chñnh öng baác sô laåi àûáng vïì phe cùn
bïånh maâ öng ta phaãi chûäa chaåy. Öng ta khöng muöën thu heåp vai
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên têm hoåc nhêåp mön
61
troâ cuãa mònh nhû möåt keã cuöìng tñn trong viïåc baão vïå sûác khoeã, öng
ta biïët rùçng úã àúâi coân coá nhûäng sûå khöí súã khaác ngoaâi nhûäng sûå khöí
súã do bïånh thêìn kinh gêy nïn, coân nhiïìu sûå àau khöí thûåc sûå vaâ
khoá chûäa hún; rùçng nhiïìu khi vò cêìn thiïët möåt con ngûúâi phaãi hi
sinh sûác khoeã cuãa mònh vò chó coá sûå hi sinh naây múái traánh cho
nhûäng ngûúâi khaác khoãi bõ möåt sûå àau khöí to lúán, ghï gúám. Búãi vêåy
ngûúâi ta coá thïí noái rùçng, möåt ngûúâi bïånh muöën traánh cuöåc xung
àöåt khöng coân caách naâo hún laâ nuáp ngay trong cùn bïånh cuãa mònh,
thò ngûúâi ta cuäng phaãi cöng nhêån rùçng trong möåt vaâi trûúâng húåp sûå
tröën traánh àoá coá thïí tûå baâo chûäa àûúåc vaâ öng baác sô sau khi hiïíu roä
tònh thïë chó coân caách ruát lui coá trêåt tûå khöng noái nùng gò vúái têët caã
moåi àiïìu gûúång nheå coá thïí.
Nhûng chuáng ta haäy boã ra möåt bïn nhûäng trûúâng húåp àùåc
biïåt àoá. Trong nhûäng trûúâng húåp thûúâng, viïåc tröën traánh trong cùn
bïånh cuãa mònh hiïën cho caái töi möåt àiïìu lúåi coá tñnh caách nöåi têm vaâ
bïånh hoaån, röìi trong möåt vaâi traång thaái laåi coá thïm möåt àiïìu lúåi
bïn ngoaâi maâ giaá trõ thûåc sûå thay àöíi tûâ trûúâng húåp naây sang
trûúâng húåp khaác. Chuáng ta haäy lêëy möåt vñ duå hay xaãy ra nhêët
trong loaåt naây. Möåt ngûúâi vúå bõ chöìng àöëi xûã taân tïå, khai thaác
khöng thûúng haåi coá thïí tröën laánh vaâo trong cùn bïånh cuãa mònh,
khi àûúåc hûúáng vïì àoá do chñnh tñnh tònh cuãa mònh, khi vò quaá heân
nhaát hay quaá lûúng thiïån nïn khöng daám ngao du bñ mêåt vúái ngûúâi
àaân öng khaác. Khi khöng àuã sûác maånh chöëng laåi nhûäng quy — ûúác
— xaä - höåi àïí coá thïí xa chöìng, khi khöng coá yá àõnh gûúång nheå àöëi
vúái mònh bùçng caách tòm möåt ngûúâi chöìng khaác vaâ trïn hïët khi
chñnh baãn nùng cuãa mònh vêîn du mònh vïì phña ngûúâi chöìng àöåc aác
àoá. Bïånh cuãa ngûúâi àoá trúã thaânh möåt khñ giúái trong cöng viïåc chöëng
àöëi laåi ngûúâi chöìng maâ sûác maånh àaä laâm baâ ta ngaä quyå, möåt khñ
giúái maâ baâ ta coá thïí duâng àïí tûå baão vïå vaâ baáo thuâ. Ngûúâi àoá coá thïí
phaân naân vïì bïånh têåt cuãa mònh khi khöng thïí phaân naân vïì hön
nhên cuãa mònh. Tòm àûúåc úã öng baác sô möåt ngûúâi vïì phe mònh, baâ
ta bùæt buöåc ngûúâi chöìng luác thûúâng khöng chõu nhûúâng nhõn gò
phaãi gûúång nheå àöëi vúái mònh, chi tiïu cho mònh, cho pheáp mònh
vùæng nhaâ thoaát khoãi trong möåt vaâi giúâ sûå cheân eáp cuãa ngûúâi chöìng.
Trong trûúâng húåp sûå lúåi ñch bïn ngoaâi hay tònh cúâ maâ bïånh hiïën
cho caái töi trúã nïn to lúán àïën nöíi khöng thïí àûúåc thay thïë bùçng möåt
lúåi ñch gò coá thûåc hún thò sûå chûäa chaåy coá thïí khöng àûa àïën kïët
quaã.
http://ebooks.vdcmedia.com
Sigmund Freud
62
Caác baån seä caäi laåi rùçng àiïìu töi kïí cho caác baån nghe vïì nhûäng
àiïìu lúåi ñch do bïånh têåt cung cêëp chó laâ möåt lyá leä àûa ra àïí bïnh
vûåc quan niïåm maâ töi àaä gaåt boã, vaâ theo quan niïåm àoá, thò chñnh
caái töi muöën taåo ra bïånh thêìn kinh. Nhûng caác baån haäy yïn têm.
Nhûäng sûå kiïån àoá chûáng toã rùçng nhûäng caái töi cuäng thêëy thoaãi maái
trong cùn bïånh vaâ chñnh vò khöng thïí ngùn caãn bïånh phaát sinh
àûúåc nïn caái töi àõnh lúåi duång cùn bïånh triïët àïí trong trûúâng húåp
cùn bïånh muöën coá sûå lúåi duång noá. Khi cùn bïånh coá nhûäng lúåi ñch àoá
thò caái töi cuäng lúåi duång chuáng dïî daâng nhûng coá mêëy khi laåi coá
nhûäng lúåi ñch àoá. Ngûúâi ta nhêån thêëy rùçng khi hoaâ mònh vaâo vúái
bïånh, caái töi àaä laâm möåt cöng viïåc bêët lúåi. Noá phaãi traã möåt giaá rêët
àùæt cho sûå giaãm búát cûúâng àöå cuãa sûå xung àöåt vaâ nhûäng caãm giaác
àau àúán ài liïìn vúái caác triïåu chûáng, nïëu khöng thïí tûúng àûúng vúái
nhûäng sûå day dûát cuãa sûå xung àöåt maâ noá thay thïë khöng phaãi vò
thïë maâ khöng laâm cho bïånh tùng lïn. Caái töi rêët muöën gaåt boã
nhûäng caái gò khoá chõu trong caác triïåu chûáng maâ khöng phaãi boã
nhûäng àiïìu lúåi thu lûúåm àûúåc trong bïånh nhûng bêët lûåc, caái töi
thûåc ra khöng tñch cûåc nhû noá tûúãng tûúång.
Sau naây khi trúã thaânh baác sô chûäa bïånh cho hoå, caác baån seä
nhêån thêëy rùçng khöng phaãi nhûäng ngûúâi bïånh phaân naân nhiïìu
nhêët vïì bïånh cuãa hoå laâ nhûäng ngûúâi muöën dûúåc chûäa chaåy vaâ ñt
chöëng àöëi nhêët. Traái laåi nûäa. Nhûng caác baån seä hiïíu rùçng têët caã
nhûäng àiïìu lúåi thu lûúåm àûúåc trong traång thaái bïånh hoaån seä laâm
tùng cûúâng àöå chöëng àöëi cuãa sûå döìn eáp vaâ laâm khoá khùn thïm
nhiïìu cho viïåc chûäa chaåy. Ngoaâi àiïìu lúåi do traång thaái bïånh hoaån
gêy nïn, möåt traång thaái xuêët hiïån cuâng nhûäng triïåu chûáng, chuáng
ta cêìn thïm möåt àiïìu lúåi nûäa chó xuêët hiïån sau àoá thöi. Möåt khi
möåt töí chûác tinh thêìn nhû bïånh thêìn kinh töìn taåi àûúåc trong möåt
thúâi gian thò chùèng bao lêu noá seä trúã thaânh möåt thûåc thïí àöåc lêåp,
tûå phaát sinh ra möåt baãn nùng tûå vïå, thoaã hiïåp vúái caác töí chûác tinh
thêìn khaác, ngay caã vúái nhûäng töí chûác àöëi nghõch vúái mònh vaâ rêët ñt
khi laåi khöng chûáng toã laâ mònh cuäng giuáp ñch àûúåc vaâ do àoá àûúåc
daânh cho möåt nhiïåm vuå múái phuå thuöåc coá muåc àñch laâm cho cuöåc
söëng cuãa bïånh hoaån keáo daâi vaâ töìn taåi maäi. Chuáng ta lêëy thñ duå
trong bïånh lyá, möåt trûúâng húåp xaãy ra thûúâng ngaây. Coá möåt ngûúâi
thúå àang laâm viïåc àïí söëng, àöåt nhiïn bõ têåt nguyïìn sau möåt tai
naån nghïì nghiïåp vaâ khöng laâm viïåc àûúåc nûäa. Anh ta àûúåc cêëp möåt
moán tiïìn cêëp dûúäng haâng thaáng, vaâ cuäng lúåi duång luön têåt nguyïìn
cuãa mònh àïí ài ùn xin. Tònh traång hiïån thúâi cuãa anh ta trúã nïn
nghiïm troång hún do sûå kiïån àêìu tiïn àaä laâm àúâi anh tan vúä. Nïëu
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên têm hoåc nhêåp mön
63
coá caách naâo boã àûúåc têåt nguyïìn cuãa anh ta ài, caác baån seä cêët luön
cuãa anh ta möåt phûúng tiïån kiïëm ùn búãi vò chuáng ta seä tûå hoãi anh
coân àuã sûác laâm viïåc laåi hay khöng. Àiïìu maâ bïånh thêìn kinh coi
nhû möåt àiïìu lúåi phuå thuöåc thu lûúåm àûúåc do tònh traång bïånh hoaån
coá thïí coi nhû möåt àiïìu lúåi thïm vaâo àiïìu lúåi àêìu tiïn.
Töi cêìn cho caác baån biïët rùçng duâ khöng àaánh giaá quaá thêëp
têìm quan troång thûåc tïë cuãa àiïìu lúåi do traång thaái bïånh hoaån gêy
nïn chuáng ta khöng nïn loaá mùæt vò sûå kiïån àoá vïì phûúng diïån lyá
thuyïët. Ngoaâi nhûäng ngoaåi lïå àûúåc cöng nhêån trong phêìn trïn,
àiïìu lúåi naây laâm cho chuáng ta nghô àïën sûå thöng minh cuãa loaâi vêåt
noái trong cuöën Fliegende latter. Möåt ngûúâi AÃ Rêåp cûúäi möåt con laåc
àaâ ài trong khe nuái. Àïën möåt chöî reä anh ta thêëy trûúác mùæt möåt con
sû tûã sùæp nhaãy lïn vöì mònh. Khöng coá löëi thoaát naâo: möåt bïn laâ nuái
cao vaâ döëc, möåt bïn laâ vûåc thùèm, khöng ruát lui vaâ cuäng khöng coá
caách naâo tröën thoaát. Ngûúâi AÃ Rêåp tûúãng mònh sùæp chïët, nhûng con
laåc àaâ laåi khöng nghô thïë, noá nhaãy vöåi xuöëng vûåc sêu laâm cho con
sû tûã trú khêëc. Sûå giuáp àúä maâ bïånh thêìn kinh daânh cho ngûúâi
bïånh cuäng giöëng nhû viïåc laåc àaâ nhaãy xuöëng vûåc. Vò thïë cho nïn
giaãi phaáp thaânh lêåp triïåu chûáng àïí giaãi quyïët cuöåc xung àöåt chó laâ
möåt cuöåc diïîn biïën maáy moác vò ngûúâi bïånh toã ra khöng àuã khaã
nùng àaáp laåi sûå àoâi hoãi cuãa cuöåc söëng vaâ khöng chõu duâng nhûäng
sûác maånh cao nhêët vaâ to lúán nhêët cuãa mònh. Nïëu àûúåc quyïìn choån
coá leä ngûúâi ta seä choån sûå thêët baåi veã vang sau möåt cuöåc giaáp chiïën
laá caâ vúái àõnh mïånh.
Töi phaãi cho caác baån roä nhûäng lyá do khaác àaä khiïën cho töi
khöng thïí bùæt àêìu baâi hoåc vïì bïånh thêìn kinh bùçng caách noái àïën
bïånh tinh thêìn bêët an chung cho moåi ngûúâi trûúác. Coá baån cho rùçng
töi phaãi laâm thïë vò nïëu laâm khaác töi seä gùåp nhiïìu khoá khùn khi
muöën chûáng minh rùçng tònh duåc chñnh laâ cùn bïånh chñnh yïëu cuãa
bïånh thêìn kinh. Caác baån lêìm, trong nhûäng bïånh thêìn kinh hoaân
chuyïín, muöën àaåt túái quan niïåm àoá chuáng ta phaãi bùæt àêìu bùçng
caách giaãi thñch thoaã àaáng caác triïåu chûáng. Trong caác hònh thûác
thöng thûúâng cuãa bïånh thêìn kinh goåi laâ hiïån taåi, vai troâ gêy bïånh
cuãa cuöåc söëng tònh duåc laâ möåt sûå kiïån hiïín nhiïn, rêët dïî nhêån
thêëy. Caách àêy hún hai mûúi nùm, möåt höm, sau khi tûå hoãi taåi sao
trong khi nghiïn cûáu nhûäng ngûúâi tinh thêìn bêët an, ngûúâi ta laåi
khöng àïí yá gò àïën àúâi söëng tònh duåc cuãa hoå, töi vêëp phaãi sûå kiïån
naây. Luác àoá töi àaânh phaãi hy sinh caãm tònh cuãa thên chuã àïí
nghiïn cûáu roä raâng hún, nhûng cuäng phaãi mêët bao nhiïu cöng
http://ebooks.vdcmedia.com
Sigmund Freud
64
trònh múái nhêån ra rùçng àúâi söëng tònh duåc bònh thûúâng khöng gêy
bïånh thêìn knh (töi muöën noái bïånh thêìn kinh hiïån nay). Têët nhiïn
àïì luêån naây coi reã nhûäng sûå caá biïåt, giûäa con ngûúâi coá möåt caái bêët
àõnh thûúâng ài liïìn vúái hai chûä “bònh thûúâng”, nhûng vïì phûúng
diïån chiïìu hûúáng noái chung thò cho túái ngaây nay noá vêîn giûä
nguyïn giaá trõ. Ngay tûâ daåo àoá töi àaä êën àõnh àûúåc liïn quan àùåc
biïåt giûäa möåt vaâi hònh thûác cuãa sûå tinh thêìn bêët an vaâ möåt vaâi sûå
röëi loaån trong àúâi söëng tònh duåc, vaâ töi tin chùæc rùçng nïëu töi coá
nhûäng vêåt liïåu vaâ thên chuã giöëng nhû ngaây xûa thò coá leä ngaây nay
töi cuäng ài àïën kïët luêån tûúng tûå. Töi coá dõp nhêån thêëy rùçng khi
möåt ngûúâi duâng möåt löëi thoaã maän tònh duåc khöng àêìy àuã, nhû thuã
dêm chùèng haån, seä mùæc möåt chûáng bïånh thêìn kinh hiïån taåi vaâ
chûáng bïånh naây seä àöíi sang möåt hònh thûác khaác khi ngûúâi naây
duâng möåt löëi thoaã maän khaác löëi bònh thûúâng. Do àoá khi thêëy coá
thay àöíi trong ngûúâi bïånh laâ töi àoaán ra ngay ngûúâi àoá àaä thay àöíi
phûúng tiïån thoaã maän. Töi vöën coá thoái quen laâ khöng chõu boã rúi
nhûäng àiïìu dûå àoaán vaâ nghi ngúâ trûúác khi laâm cho ngûúâi bïånh
phaãi boã thaái àöå khöng thaânh thûåc, bùæt hoå phaãi thuá nhêån nhûäng
àiïìu hoå laâm. Vò thïë coá nhiïìu ngûúâi bïånh thñch thay àöíi baác sô hún
laâ thuá nhêån nhûäng àiïìu bñ êín vïì àúâi söëng tònh duåc.
Töi khöng phaãi laâ khöng nhêån thêëy rùçng khöng phaãi bêët cûá
bïånh thêìn kinh naâo cuäng bùæt nguöìn úã àúâi söëng tònh duåc. Coá nguöìn
trûåc tiïëp úã möåt sûå röëi loaån vïì tònh duåc, nhûng cuäng coá bïånh chó
phaát sinh sau khi mêët moán tiïìn quan troång hay sau khi bõ möåt
bïånh nùång naâo trong cú thïí. Maäi sau naây chuáng ta múái cùæt nghôa
àûúåc sûå viïåc naây khi bùæt àêìu nhêån thêëy liïn quan höî tûúng giûäa
caái töi vaâ khaát duåc, röìi khi coá àûúåc nhiïìu bùçng chûáng hún vïì sûå
liïn quan naây thò àiïìu cùæt nghôa trïn caâng coá giaá trõ hún. Möåt
ngûúâi chó bõ bïånh thêìn kinh khi caái töi cuãa anh ta khöng thïí chïë
ngûå àûúåc sûå khaát duåc bùçng caách naây hay caách khaác. Caái töi caâng
khoeã bao nhiïu caâng dïî chïë ngûå khaát duåc bêëy nhiïu. Möîi khi caái
töi bõ yïëu ài, bêët cûá vò leä gò, thò lêåp tûác khaát duåc maånh lïn theo vaâ
múã àûúâng cho bïånh thêìn kinh phaát triïín. Giûäa caái töi vaâ khaát duåc
coân coá nhiïìu liïn quan mêåt thiïët nûäa, nhûng chuáng ta khöng noái
àïën vò khöng liïn quan gò àïën vêën àïì cuãa chuáng ta hiïån nay. Àiïìu
cêìn thiïët vaâ coá yá nghôa laâ trong moåi trûúâng húåp, duâ bïånh phaát hiïån
ra caách naâo mùåc loâng, nhûng triïåu chûáng bao giúâ cuäng do khaát duåc
cung cêëp, do àoá khaát duåc phaãi tiïu phñ nhiïìu sinh lûåc trong trûúâng
húåp naây.
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên têm hoåc nhêåp mön
65
Bêy giúâ töi phaãi yïu cêìu caác baån chuá yá àïën sûå khaác biïåt cú
baãn giûäa bïånh thêìn kinh hiïån taåi vaâ bïånh thêìn kinh têm lyá, tûâ
trûúác túái nay chuáng ta chó múái àïí yá àïën loaåi trïn, bïånh thêìn kinh
hoaán chuyïín thöi. Trong khi caã hai trûúâng húåp caác triïåu chûáng àïìu
bùæt nguöìn úã khaát duåc. Caã hai àïìu coá sûå tiïu phñ khaác thûúâng vïì
sinh lûåc cuãa khaát duåc vaâ trong caã hai trûúâng húåp àïìu coá sûå thoaã
maän àûúåc thay thïë. Nhûng nhûäng triïåu chûáng trong bïånh thêìn
kinh hiïån taåi nhû: nhûác àêìu, choaáng vaáng, caãm giaác àau àúán, möåt
cú quan naâo àoá bõ kñch àöång, möåt cú nùng naâo àoá bõ yïëu ài hay thöi
hoaåt àöång,v.v...àïìu khöng coá möåt yá nghôa tinh thêìn naâo. Nhûäng
triïåu chûáng àoá coá tñnh caách thên thïí, khöng nhûäng trong caác phaát
hiïån (nhû trong bïånh naáo loaån thêìn kinh chùèng haån) cuäng nhû
trong quaá trònh phaát hiïån maâ khöng coá sûå tham dûå cuãa möåt diïîn
biïën tinh thêìn naâo. Trong tònh traång àoá chuáng laâm sao coá thïí
tûúng ûáng vúái sûå hoaåt àöång cuãa sûå khaát duåc trong khi sûå khaát duåc
chñnh laâ möåt àöång lûåc tinh thêìn. Cêu traã lúâi khöng thïí giaãn dõ hún.
Caác baån cho pheáp töi nhùæc laåi möåt trong nhûäng lúâi chó trñch mön
phên têm hoåc. Daåo àoá ngûúâi ta noái rùçng mön phên têm hoåc maâ
muöën êën àõnh möåt lyá thuyïët têm lyá thuêìn tuyá vïì bïånh thêìn kinh
thò mêët thò giúâ vö ñch vò lyá thuyïët têm lyá khöng thïí naâo hiïíu àûúåc
möåt cùn bïånh. Nhûng khi àûa lyá leä àoá ra ngûúâi ta quïn mêët rùçng
cú nùng tònh duåc khöng phaãi chó coá tñnh chêët thuêìn tuyá tinh thêìn
cuäng nhû cú thïí. Nïëu chuáng ta nhêån ra trong caác triïåu chûáng cuãa
bïånh thêìn kinh têm lyá nhûäng sûå phaát hiïån tinh thêìn cuãa caác sûå
röëi loaån vïì tònh duåc, chuáng ta khöng ngaåc nhiïån khi thêëy nhûäng
kïët quaã trûåc tiïëp vïì cú thïí cuãa chuáng trong bïånh thêìn kinh hiïån
taåi.
Khoa chuêín bïånh cho chuáng ta möåt chó dêîn quyá baáu vïì caách
quan niïåm bïånh thêìn kinh hiïån taåi. Trong viïåc phaát hiïån triïåu
chûáng vaâ trong aãnh hûúãng cuãa chuáng túái caác cú nùng vaâ hoaåt àöång
khaác cuãa cú thïí, bïånh thêìn kinh hiïån taåi rêët giöëng vúái traång thaái
bïånh hoaån do caác chêët àöåc tûâ bïn ngoaâi vaâo gêy nïn hay do sûå àöåt
nhiïn thiïëu caác chêët àoá trong cú thïí, nghôa laâ do sûå nhiïîm àöåc
cuäng nhû do sûå vùæng mùåt cuãa caác chêët àöåc. Sûå giöëng nhau caâng
mêåt thiïët hún nûäa khi chêët àöåc khöng phaãi do tûâ bïn ngoaâi àûa
vaâo maâ do sûå xuêët hiïån ngay trong cú thïí, vñ duå nhû trong bïånh
Basedow. Theo yá töi sûå giöëng nhau àoá àûa àïën kïët luêån laâ bïånh
thêìn kinh bùæt nguöìn úã nhûäng sûå röëi loaån trong viïåc thay àöíi caác
phên tûã tònh duåc trong cú thïí, hoùåc vò nhûäng phên tûã naây phaát ra
quaá nhiïìu chêët àöåc khiïën cho ngûúâi bïånh khöng chõu nöíi, hoùåc vò
http://ebooks.vdcmedia.com
Sigmund Freud
66
möåt vaâi àiïìu kiïån bïn trong hay tinh thêìn laâm röëi loaån sûå hoaåt
àöång cuãa caác phên tûã naây. Quêìn chuáng khön ngoan phaát biïíu yá
kiïën vïì tñnh chêët cuãa nhu cêìu tònh duåc cho rùçng aái tònh laâ sûå say
sûa do möåt vaâi thûá àöì uöëng hay nûúác ngaãi gêy ra. Trong khi àoá
nhûäng chûä nhû “thay àöíi phên tûã tònh duåc” àöëi vúái chuáng ta khöng
coá nghôa gò roä rïåt, chuáng ta noái rùçng coá hai chêët maâ möåt laâ chêët
“àûåc” vaâ möåt laâ chêët “caái” hoùåc noái rùçng chó coá möåt chêët àöåc tònh
duåc laâ nguyïn nhên cuãa moåi sûå kñch àöång khaát duåc. Toaâ lêu àaâi lyá
thuyïët cuãa phên têm hoåc maâ chuáng ta saáng taåo ra thûåc ra chó laâ
möåt thûúång têìng kiïën thiïët maâ chuáng ta phaãi àùåt trïn möåt haå têìng
cú súã lêëy trong cú thïí. Nhûng àiïìu àoá chuáng ta chûa laâm àûúåc.
Àiïìu biïíu thõ cho phên têm hoåc, vïì phûúng diïån khoa hoåc,
khöng phaãi laâ vêåt chêët maâ khoa naây nghiïn cûáu, chñnh laâ kyä thuêåt
àem duâng. Ngûúâi ta coá thïí àem aáp duång noá vaâo lõch sûã vùn minh,
khoa hoåc tön giaáo vaâ thêìn thoaåi hoåc cuäng nhû lyá thuyïët bïånh thêìn
kinh. Muåc tiïu vaâ sûå àoáng goáp duy nhêët cuãa noá laâ sûå khaám phaá ra
vö thûác trong àúâi söëng tinh thêìn. Nhûäng vêën àïì liïn quan àïën
bïånh thêìn kinh hiïån taåi vúái triïåu chûáng bùæt nguöìn úã nhûäng vïët
thûúng laâm àöåc trûåc tiïëp, khöng thuöåc phaåm vi phên têm hoåc. Mön
naây vò khöng thïí cung cêëp àûúåc möåt àiïìu gò vïì vêën àïì àaânh phaãi
tröng mong vaâo caác cöng trònh nghiïn cûáu cuãa khoa sinh lyá y hoåc.
Nïëu töi àaä hûáa vúái caác baån laâ seä coá nhûäng baâi hoåc vïì “thêìn kinh
bïånh hoåc nhêåp mön” àaáng leä töi phaãi bùæt àêìu bùçng nhûäng hònh
thûác giaãn dõ nhêët cuãa bïånh thêìn kinh hiïån taåi, röìi múái noái àïën
thêìn kinh phûác taåp hún hêåu quaã cuãa nhûäng sûå röëi loaån trong khaát
duåc, vaâ nhû thïë coá veã tûå nhiïn hún. Àöëi vúái bïånh thêìn kinh hiïån
taåi àaáng leä töi phaãi trònh baây têët caã nhûäng gò hoåc têåp àûúåc tûâ moåi
phña hay têët caã nhûäng àiïìu chuáng ta tûúãng laâ mònh biïët, vaâ möåt
khi àïën bïånh thêìn kinh têm lyá, àaáng leä töi phaãi noái vïì phên têm
hoåc nhû möåt phûúng tiïån kyä thuêåt phuå thuöåc quan troång nhêët
trong têët caã nhûäng phûúng tiïån coá trong tay chuáng ta àïí hiïíu roä
caác traång thaái àoá. Nhûng töi chó muöën hiïën caác baån nhûäng baâi hoåc
vïì “phên têm hoåc nhêåp mön” töi muöën cho caác baån coá möåt yá niïåm
vïì phên têm hoåc hún laâ bïånh thêìn kinh vaâ àiïìu naây khöng bùæt
buöåc töi phaãi bùæt àêìu bùçng bïånh thêìn kinh hiïån taåi, möåt àïì taâi vö
tñch sûå àöëi vúái phên têm hoåc. Töi cho rùçng choån lûåa nhû thïë coá lúåi
cho caác baån hún vò phên têm hoåc laâ mön àaáng cho moåi ngûúâi coá hoåc
thûác quan têm àïën vò nhûäng tiïìn àïì sêu xa vaâ liïn quan muön
mùåt cuãa noá. Coân thuyïët vïì bïånh thêìn kinh chó laâ möåt chûúng cuãa y
khoa giöëng nhû caác chûúng khaác.
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên têm hoåc nhêåp mön
67
Vêåy maâ caác baån coá quyïìn chúâ àúåi chuáng ta quan têm möåt
phêìn naâo àïën nhûäng bïånh thêìn kinh hiïån taåi. Chuáng ta bùæt buöåc
phaãi quan têm àïën vò nhûäng liïn quan chùåt cheä cuãa bïånh naây vúái
bïånh thêìn kinh têm lyá. Vò thïë nïn töi cho caác baån biïët laâ chuáng ta
phên biïåt ba hònh thûác thuêìn tuyá cuãa bïånh thêìn kinh hiïån taåi:
thêìn kinh suy nhûúåc, lo súå vaâ u uêët. Sûå phên chia naây khöng phaãi
laâ khöng bõ chó trñch. Danh tûâ thò ai cuäng biïët röìi. Coá nhûäng baác sô
nhêët àõnh phaãn àöëi moåi sûå phên loaåi trong thïë giúái höîn loaån cuãa
bïånh thêìn kinh, moåi sûå àöìng nhêët hoaá trong viïåc chuêín bïånh,
trong moåi caá nhên bïånh hoaån, khöng cöng nhêån caã sûå phên chia
thaânh bïånh thêìn kinh hiïån àaåi vaâ têm lyá. Töi cho rùçng caác võ baác
sô naây ài quaá xa, khöng theo con àûúâng dêîn túái moåi tiïën böå khoa
hoåc. Coá khi bïånh thêìn kinh xuêët hiïån dûúái hònh thûác thuêìn tuyá,
nhûng thûúâng chuáng liïn kïët vúái möåt vaâi hònh thûác khaác hay vúái
möåt bïånh thêìn kinh têm lyá. Nhûng khöng phaãi vò thïë maâ chuáng ta
coá thïí khöng chêëp nhêån sûå phên chia noái trïn. Caác baån haäy nghô
àïën sûå khaác biïåt giûäa caác quùång vaâ caác sùæc àaá do khoaáng vêåt àùåt
ra. Nhûäng quùång thûúâng xuêët hiïån dûúái hònh thûác caá nhên coá leä vò
chuáng do caác tinh thïí húåp thaânh vaâ tinh thïí naâo cuäng taách riïng
ra möåt chöî khöng liïn can gò àïën tinh thïí bïn caånh. Àaá taãng do caác
khoaáng chêët húåp thaânh, chêët khoaáng naây liïn kïët vúái nhau theo
möåt hònh thûác naâo àoá lïå thuöåc vaâo caác àiïìu kiïån riïng cuãa sûå cêëu
taåo. Chuáng ta biïët quaá ñt vïì khúãi àiïím cuäng nhû vïì quaá trònh phaát
triïín cuãa bïånh thêìn kinh àïí coá thïí thiïët lêåp möåt lyá thuyïët tûúng tûå
vúái lyá thuyïët vïì àaá taãng. Nhûng chuáng ta nghô àuáng khi cho rùçng
bïånh thêìn kinh cuäng do nhûäng thûåc thïí àöåc lêåp hoåp laåi chùèng khaác
gò tinh thïí trong quùång.
Giûäa nhûäng triïåu chûáng cuãa bïnh tinh thêìn hiïån àaåi vaâ bïånh
thêìn kinh têm lyá coá möåt liïn quan rêët hay giuáp cho chuáng ta hiïíu
àûúåc sûå thaânh lêåp cuãa caác triïåu chûáng trong bïånh thêìn kinh têm
lyá: triïåu chûáng cuãa bïnh thêìn kinh hiïån àaåi coá thïí coi nhû haåt
nhên vaâ giai àoaån àêìu tiïn cuãa bïnh thêìn kinh têm lyá. Liïn quan
naây cuäng coá giûäa bïånh suy nhûúåc thêìn kinh vaâ bïånh thêìn kinh
hoaán chuyïín, giûäa bïånh lo súå vaâ bïånh naáo loaån thêìn kinh do sûå lo
súå gêy ra, giûäa bïånh u uêët vaâ bïånh loaån thêìn kinh treã con. Chuáng
ta lêëy thñ duå giûäa bïånh àau àêìu vaâ chûáng àau höng trong bïånh
naáo loaån thêìn kinh. Phên tñch cho thêëy rùçng bùçng sûå cö àoång vaâ di
chuyïín, nhûäng sûå àau àúán naây dûúåc duâng nhû sûå thoaã maän thay
thïë cuãa möåt sûå kñch àöång khaát duåc. Chuáng ta khöng chuã trûúng
rùçng moåi triïåu chûáng loaån thêìn kinh naâo àïìu coá möåt haåt nhên nhû
http://ebooks.vdcmedia.com
Sigmund Freud
68
thïë; duâ trûúâng húåp naây àùåc biïåt xêíy ra luön luön, thûúâng àûúåc
bïånh naáo loaån thêìn kinh, trong viïåc thaânh lêåp triïåu chûáng, thñch
duâng moåi aãnh hûúãng, duâ coá tñnh caách bònh thûúâng hay bïånh hoaån
maâ sûå kñch àöång khaát duåc coá thïí coá àûúåc trïn cú thïí. Chuáng giûä vai
troâ cuãa nhûäng haåt caát bao truâm trïn voã xaâ cûâ cuãa caác con öëc. Bïånh
thêìn kinh têm lyá cuäng duâng nhûäng dêëu hiïåu taåm thúâi cuãa sûå kñch
àöång tònh duåc, thûúâng ài cuâng vúái sûå giao húåp nhû nhûäng vêåt liïåu
tiïån lúåi nhêët, thñch húåp nhêët thaânh lêåp triïåu chûáng.
Möåt sûå diïîn tiïën cuâng loaåi cuäng coá möåt àiïím àaáng quan têm
àùåc biïåt trong viïåc chuêín bïånh vaâ chûäa bïånh. Coá nhûäng ngûúâi tuy
khöng mùæc möåt bïånh thêìn kinh naâo roä raâng caã nhûng àöåt nhiïn
mùæc bïånh naây chó vò coá möåt sûå thay àöíi bïånh hoaån naâo phaát ra
trong cú thïí, vñ duå nhû möåt vïët thûúng hay möåt vïët boãng, laâm cho
cöng viïåc hoaân thaânh triïåu chûáng bõ thûác tónh laâm cho triïåu chûáng
do thûåc tïë cung cêëp trúã thaânh àaåi diïån cuãa moåi trñ tûúãng tûúång
ngöng cuöìng vö thûác chó chúâ bêët cûá möåt cú höåi naâo àïí xuêët
hiïån.Trong trûúâng húåp naây baác sô chûäa chaåy theo löëi naây hay löëi
khaác: hoùåc tòm caách huyã boã cùn baãn cú thïí maâ khöng àïí yá gò àïën
toaâ lêu àaâi bïånh thêìn kinh àang hoaânh haânh, hoùåc tòm caách chûäa
bïånh thêìn kinh vûâa tònh cúâ xuêët hiïån maâ khöng àïí yá gò àïën
nguyïn nhên do cú thïí àaä gêy ra bïånh àoá. Chó cêìn nhòn vaâo kïët
quaã thu lûúåm àûúåc laâ ngûúâi ta thêëy ngay phûúng phaáp naâo hiïåu
nghiïåm nhûng muöën coá möåt quy tùæc chung cho nhûäng sûå viïåc àoá
quaã thûåc laâ khoá.
25. SÛÅ LO SÚ PHÊÅP PHÖÌNG
Nhûäng àiïìu töi trònh baây trong phêìn trïn vïì tinh thêìn bêët
an chung cho moåi ngûúâi coá thïí laâm cho baâi trònh baây trúã thaânh
khöng àêìy àuã. Töi biïët thïë vaâ àiïìu laâm baån ngaåc nhiïn hùèn laâ viïåc
taåi sao töi khöng noái möåt cêu naâo vïì vêën àïì lo súå phêåp phöìng caã
trong khi noá chñnh laâ möåt triïåu chûáng maâ moåi ngûúâi tinh thêìn bêët
an àïìu phaân naân caã, coá ngûúâi coân cho laâ chñnh sûå lo súå àaä laâm cho
hoå àau khöí ghï gúám nhêët, coá ngûúâi cho rùçng chñnh nöîi lo súå àaä àaåt
túái möåt cûúâng àöå ghï gúám nhêët thuác àêíy hoå laâm nhûäng haânh vi vö
lyá nhêët. Töi khöng hïì coá yá muöën tröën traánh vêën àïì, traái laåi töi laåi
muöën àem möí xeã vêën àïì túái nhûäng chi tiïët thûåc nhoã.
Töi khöng cêìn giúái thiïåu vúái caác baån vïì sûå lo súå; möîi ngûúâi
caác baån ñt nhêët trong àúâi mònh cuäng àaä möåt lêìn caãm thêëy caái caãm
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên têm hoåc nhêåp mön
69
giaác àoá hay noái àuáng hún traång thaái tònh caãm àoá. Coá leä chûa ai tûå
hoãi taåi sao chñnh nhûäng ngûúâi tinh thêìn bêët an laåi laâ nhûäng ngûúâi
àau khöí vò lo súå ngûúâi khaác? Ngûúâi ta thêëy sûå àoá hïët sûác tûå nhiïn,
ngûúâi ta chaã àaä lêîn löån hai chûä “bêët an” vaâ “lo súå” àêëy sao? Coá veã
nhû hai thûá chó laâ möåt. Ngûúâi ta lêìm vò coá nhiïìu ngûúâi lo súå maâ
tinh thêìn khöng bêët an vaâ nhûäng ngûúâi tinh thêìn bêët an coá àuã moåi
triïåu chûáng trûâ triïåu chûáng lo súå.
Duâ sao thò vêën àïì lo súå cuäng laâ núi maâ moåi vêën àïì quan troång
nhêët, linh tinh nhêët àïìu hûúáng vïì, möåt àiïìu bñ êín nïëu àûúåc giaãi ra
seä àûa laåi khöng biïët bao nhiïu aánh saáng soi toã àúâi söëng tinh thêìn.
Töi khöng baão rùçng töi seä àem laåi cho caác baån möåt giaãi phaáp hoaân
haão, nhûng caác baån cuäng thêëy trûúác rùçng phên têm hoåc seä nghiïn
cûáu vêën àïì àoá bùçng nhûäng phûúng phaáp khaác hùèn phûúng phaáp y
khoa cöí àiïín. Y khoa cöí àiïín quan têm nhêët àïën vêën àïì xem nöîi lo
súå coá cùn baãn giaãi phêîu naâo trong cú thïí khöng? Hoå cho àoá laâ möåt
sûå kñch thñch tuyã haânh vaâ ngûúâi bïånh àûúåc biïët hoå bõ bïånh thêìn
kinh cuãa mú höì. Tuyã haânh hay tuyã daâi laâ möåt vêën àïì rêët àûáng àùæn,
rêët àeåp. Töi nhúá laåi laâ ngaây xûa töi àaä töën bao nhiïu thò giúâ vaâ khoá
nhoåc àïí hoåc cú quan àoá. Nhûng ngaây nay töi àaä thuá nhêån trong sûå
viïåc nghiïn cûáu nöîi lo súå chaã coá gò laâm cho töi lú laâ hún laâ sûå tòm
hiïíu con àûúâng maâ sûå kñch àöång thêìn kinh ài tûâ tuyã haânh xuöëng
theo.
Trûúác hïët chuáng ta coá thïí noái rêët lêu àïën sûå lo súå maâ khöng
cêìn noái àïën bïånh thêìn kinh bêët an noái chung. Caác baån seä hiïíu maâ
khöng cêìn giaãi thñch gò thïm khi thêëy töi goåi nöîi lo súå thûåc sûå
ngûúåc laåi vúái nöîi lo trong bïånh thêìn kinh. Nöîi lo súå thûåc sûå laâ möåt
caái gò dïî hiïíu vaâ húåp leä phaãi. Àoá laâ phaãn ûáng vúái yá nghô laâ mònh
sùæp gùåp möåt sûå nguy hiïím tûâ bïn ngoaâi, möåt sûå nguy hiïím maâ
mònh chúâ àúåi, biïët trûúác, liïn kïët vúái yá tûúãng boã tröëng phaãi àûúåc coi
nhû sûå phaát triïín cuãa baãn nùng tûå baão vïå. Lo súå thûúâng xaãy ra
trûúác àöëi tûúång vaâ trong tònh traång naâo? Àiïìu àoá phuå thuöåc vaâo
mûác àöå hiïíu biïët vaâ quyïìn lûåc cuãa mònh àöëi vúái thïë giúái bïn ngoaâi.
Ngûúâi moåi rúå súå möåt khêíu àaåi baác àïí trûúác mùåt hay khi thêëy coá
nhêåt thûåc, trong khi möåt ngûúâi da trùæng biïët àiïìu khiïín àaåi baác vaâ
biïët trûúác laâ coá nhêåt thûåc seä khöng súå haäi gò. Nhiïìu khi chñnh vò
hiïíu biïët quaá nhiïìu maâ ngûúâi ta lo súå vò biïët trûúác sûå nguy hiïím
quaá súám. Möåt ngûúâi moåi rúå quen söëng trong rûâng tröng thêëy möåt
con àûúâng moân múã ra trûúác mùæt laâ súå röìi vò biïët àoá laâ àûúâng ài cuãa
möåt daä thuá, trong khi ngûúâi vùn minh khöng quen söëng trong rûâng
http://ebooks.vdcmedia.com
Sigmund Freud
70
khöng súå gò caã vò khöng roä mònh àang úã caånh möåt con vêåt nguy
hiïím. Möåt ngûúâi thuãy thuã àêìy kinh nghiïåm súå haäi nhòn möåt laân
mêy nhoã trïn trúâi vò biïët rùçng àaám mêy àoá baáo trûúác möåt cún
giöng töë sùæp túái trong khi ngûúâi ài trïn taâu vêîn thaãn nhiïn vò
khöng biïët àiïìu àoá.
Suy nghô kyä chuáng ta seä thêëy laâ chuáng ta cêìn xeát laåi yá kiïën
cho rùçng nöîi lo súå thûåc sûå laâ àiïìu húåp leä phaãi vaâ thñch ûáng vaâo möåt
muåc àñch naâo àoá. Thaái àöå húåp leä phaãi nhêët khi mònh àûáng trûúác
möåt möëi nguy hiïím naâo laâ liïåu xem sûác mònh coá thïí chöëng laåi sûå
nguy hiïím àoá khöng, röìi seä quyïët àõnh xem nïn chaåy tröën, nïn
chöëng cûå laåi hay nïn têën cöng trûúác. Nhûng trong thaái àöå àoá khöng
coá chöî cho sûå lo súå: duâ coá lo súå cuäng khöng giaãi quyïët àûúåc gò, sûå gò
àïën vêîn àïën vaâ coá khi khöng lo súå sûå viïåc seä töët àeåp hún chûa biïët
chûâng. Nhû vêåy khi nöîi lo súå lïn quaá maånh, noá seä laâm tï liïåt moåi
hoaåt àöång vaâ coá khi tï liïåt caã yá muöën chaåy tröën nûäa. Thûúâng
thûúâng phaãn ûáng chöëng laåi sûå nguy hiïím laâ sûå dung hoâa loâng lo súå
vúái haânh vi tûå vïå. Khi möåt con vêåt lo súå, boã chaåy, chó coá thaái àöå boã
chaåy múái húåp lyá coân sûå lo súå khöng àaáp ûáng möåt muåc tiïu naâo caã.
Vò vêåy, ngûúâi ta coá thïí cho rùçng sûå lo súå khöng bao giúâ húåp lyá
hïët. Nhûng chuáng ta nïn phên tñch thûåc kyä caâng tònh traång do sûå
lo súå taåo nïn nïëu chuáng ta muöën coá möåt yá niïåm àuáng àùæn vïì àiïìu
àoá. Trûúác hïët àûúng sûå àaä sûãa soaån àoán nhêån nguy hiïím vò thïë
nïn múái toã yá lo ngaåi vaâ tinh thêìn cuâng caãm giaác múái cùng thùèng.
Tònh traång chúâ àúåi vaâ sûãa soaån naây laâ möåt tònh traång töët vò nïëu
khöng àûúng sûå seä gùåp nhiïìu möëi nguy hiïím to lúán. Do tònh traång
àoá maâ coá haânh àöång cú nùng: hoùåc chaåy tröën hoùåc tûå baão vïå tñch
cûåc; röìi sau àoá múái coá lo ngaåi. Sûå lo súå caâng phaát triïín giúái haån bao
nhiïu, caâng toã ra laâ möåt dêëu hiïåu bêëy nhiïu, vaâ sûå diïîn tiïën biïën
àöíi tònh traång sûãa soaån lo ngaåi phêåp phöìng thaânh haânh vi caâng
xaãy ra caâng nhanh vaâ húåp lyá bêëy nhiïu. Vò thïë cho nïn trong sûå lo
súå phêåp phöìng chó coá sûå sûãa soaån àoán nhêån nguy hiïím múái laâ yïëu
töë coá ñch, coân sûå lo súå coá veã nhû traái vúái muåc tiïu.
Töi boã qua vêën àïì xem xeát trong tiïëng noái thûúâng naây nhûäng
chûä lo êu, súå haäi, kinh hoaâng coá chó duâng möåt thûá hay nhiïìu thûá
khaác nhau khöng. Töi cho rùçng sûå lo súå àïìu coá liïn quan àïën traång
thaái con ngûúâi chûá khöng liïn can àïën àöëi tûúång trong khi trong sûå
súå haäi, àûúng sûå thûúâng chuá yá àïën àöëi tûúång gêy súå haäi hún. Sûå
kinh hoaâng àöëi vúái töi coá möåt yá nghôa àùåc biïåt chó möåt haânh vi
chöëng laåi möåt sûå nguy hiïím maâ ngûúâi ta khöng chúâ àúåi vaâ khöng
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên têm hoåc nhêåp mön
71
àûúåc biïët trûúác. Ngûúâi ta coá thïí cho rùçng ngûúâi ta duâng lo súå àïí
chöëng laåi sûå kinh hoaâng.
Duâ sao caác baån cuäng thêëy rùçng hai chûä lo súå coá rêët nhiïìu
nghôa thaânh ra chùèng coá nghôa naâo thûåc àuáng vaâ do àoá hai chûä àoá
trúã nïn mú höì bêët àõnh. Luön luön ngûúâi ta coi sûå lo súå nhû möåt
traång thaái chuã quan do yá nghôa lo súå caâng ngaây caâng tùng gêy nïn
vaâ ngûúâi ta goåi traång thaái àoá laâ traång thaái tònh caãm. Nhûng traång
thaái tònh caãm laâ gò vïì phûúng diïån àöång lûåc? Àoá laâ möåt caái gò rêët
phûác taåp. Möåt traång thaái tònh caãm trûúác hïët göìm coá möåt vaâi taác
duång thêìn kinh hay phoáng àöång röìi múái àïën möåt vaâi caãm giaác, vaâ
caãm giaác naây göìm hai loaåi: möåt laâ sûå ghi nhêån nhûäng haânh vi cú
nùng àaä xaãy ra röìi àïën caãm giaác khoá chõu hay dïî chõu. Chñnh caãm
giaác khoá chõu hay dïî chõu cho ta biïët roä vïì tñnh caách cú baãn cuãa
traång thaái tònh caãm noái trïn. Töi khöng tin rùçng noái thïë laâ àaä noái
hïët nhûäng àiïìu cêìn biïët vïì traång thaái tònh caãm. Trong möåt söë
traång thaái chuáng ta coá thïí vûúåt qua nhûäng yïëu töë noái trïn vaâ nhêån
ra rùçng caái nhên cuãa traång thaái naây chñnh laâ sûå lùåp ài lùåp laåi
nhiïìu lêìn cuãa möåt vaâi biïën cöë quan troång, coá yá nghôa maâ àûúng sûå
àaä söëng. Biïën cöë naây coá thïí chó laâ möåt caãm giaác rêët cuä kyä, coá tñnh
caách rêët töíng quaát coá khi thuöåc vïì thúâi tiïìn sûã khöng phaãi cuãa caá
nhên maâ cuãa noâi giöëng nûäa. Muöën cho dïî hiïíu hún, traång thaái tònh
caãm cuäng àûúåc cêëu taåo chùèng khaác gò bïånh naáo loaån thêìn kinh,
nghôa laâ göìm coá möåt kyã niïåm ghi vaâo trong têm trñ ngûúâi bïånh tûâ
lêu. Vêåy cún naáo loaån thêìn kinh coá thïí àem so saánh vúái möåt traång
thaái tònh caãm vûâa hoåp thaânh xong vaâ traång thaái tònh caãm coá thïí
àûúåc coi nhû sûå phaát biïíu möåt bïånh naáo loaån thêìn kinh àaä trúã
thaânh di truyïìn.
Caác baån àûâng cho rùçng àiïìu töi noái vïì traång thaái tònh caãm àaä
àûúåc cöng nhêån trong têm lyá hoåc bònh thûúâng. Traái laåi àoá chó laâ
mêìm möëng do phên têm hoåc taåo nïn vaâ chó àûáng trong phaåm vi
trong phên têm hoåc thöi. Àiïìu maâ têm lyá hoåc cho chuáng ta biïët vïì
nhûäng traång thaái tònh caãm nhû thuyïët cuãa Fames Lange chùèng
haån, chùèng laâm sao hiïíu àûúåc àöëi vúái nhûäng nhaâ phên têm hoåc
chuáng ta, vaâ cuäng chùèng thïí àem ra thaão luêån àûúåc. Nhûng chuáng
ta cuäng khöng cho rùçng yá kiïën cuãa chuáng ta vïì traång thaái tònh caãm
àuáng hoaân toaân; caác baån chó nïn coi àiïìu töi sùæp noái vïì vêën àïì naây
nhû möåt bûúác àêìu tiïn túái möi trûúâng töëi tùm naây. Töi tiïëp tuåc. Töi
tin rùçng traång thaái tònh caãm do sûå lo súå biïíu thõ chñnh laâ caãm giaác
thuåt luâi maâ sûå lo súå söëng laåi sau khi àaä thêëy ài, thêëy laåi nhiïìu lêìn.
http://ebooks.vdcmedia.com
Sigmund Freud
72
Àoá coá thïí laâ möåt sûå sinh àeã, nghôa laâ möåt haânh vi coá àuã möåt caãm
giaác àau buöìn, moåi khuynh hûúáng phoáng àöång, moåi caãm giaác trong
cú thïí têåp trung vaâo yá tûúãng súå haäi àúåi chúâ möåt sûå hiïím nguy sùæp
túái maâ chuáng ta àaä àûúåc biïët àïën nhiïìu lêìn röìi, nghôa laâ àaä coá
nhiïìu kinh nghiïåm röìi. Chñnh vò maáu trong huyïët quaãn àûúåc thay
thïë quaá nhanh laâm tùng sûå kñch àöång lïn nïn chuáng ta múái caãm
thêëy lo súå phêåp phöìng. Vêåy sûå lo súå àêu tiïn coá tñnh chêët nhiïîm
àöåc. Nhû chûä “lo súå phêåp phöìng” (angoisse göëc úã tiïëng La Tinh
angustiae coá nghôa laâ chêåt heåp, tiïëng Àûác laâ augst) coá nghôa laâ
ngûúâi ta ngêåp ngûâng khoá thúã khi àûáng trûúác möåt tònh traång coá
thûåc vaâ bêy giúâ laåi söëng laåi trong traång thaái tònh caãm. Chuáng ta seä
thêëy laâ viïåc traång thaái lo súå phêåp phöìng khi lêìn àêìu tiïn àûáa con
phaãi söëng xa ngûúâi meå laâ möåt sûå viïåc coá yá nghôa. Chuáng töi cho
rùçng chñnh nöîi lo àêìu tiïn naây àûúåc söëng ài söëng laåi nhiïìu lêìn
trong têm tûúãng cuãa con ngûúâi tûâ thïë hïå naây qua thïë hïå khaác àaä in
sêu vaâo têm tûúãng cuãa con ngûúâi àïën nöîi khöng möåt caá nhên naâo
coá thïí thoaát khoãi traång thaái tònh caãm ngay caã khi ngûúâi ta laâ
Macduff, möåt con ngûúâi ra àúâi möåt caách khaác hún laâ tûâ trong buång
meå chui ra. Chuáng ta khöng biïët àöëi vúái nhûäng giöëng vêåt khaác
khöng phaãi laâ loaâi vêåt coá vuá sûå lo súå àaä xaãy ra nhû thïë naâo. Vò thïë
chuáng ta khöng biïët sûå lo súå àoá coá giöëng sûå lo súå cuãa chuáng ta
khöng?
Chùæc caác baån toâ moâ muöën biïët taåi sao ngûúâi ta laåi coá thïí àaåt
túái caái yá niïåm laâ chñnh sûå sinh àeã àaä laâ nguöìn göëc cuãa traång thaái
tònh caãm maâ sûå lo súå laâ biïíu thõ. YÁ niïåm naây khöng lêëy trong lyá
thuyïët: töi coá yá àoá sau khi nghô àïën tû tûúãng ngêy thú cuãa àaåi
chuáng. Möåt höm - tûâ lêu lùæm röëi mêëy baác sô chuáng töi ngöìi ùn cúm
quanh möåt caái baân trong möåt tiïåm cúm. Möåt ngûúâi trong boån kïí
cho nghe möåt cêu chuyïån lyá thuá xaãy ra trong kyâ thi nûä höå sinh vûâa
qua. Ngûúâi ta hoãi möåt nûä thñ sinh taåi sao trong nûúác àêìu öëi laåi coá
cûát xu, thò cö ta traã lúâi “vò àûáa beá lo súå”. Caác giaám khaão cûúâi êìm lïn
vaâ àaánh trûúåt cö thñ sinh. Riïng töi, töi coá caãm tûúãng laâ cö thñ sinh
àaáng thûúng haåi naây àaä coá caãm giaác mú höì vïì liïn quan giûäa hai
sûå viïåc noái trïn vaâ töi àûáng vïì phña cö ta.
Bêy giúâ chuáng ta noái àïën sûå lo súå cuãa nhûäng ngûúâi tinh thêìn
bêët an, sûå phaát hiïån cuãa chuáng nhû thïë naâo? Chuáng coá liïn quan
gò múái khöng? Coá nhiïìu àiïìu phaãi noái lùæm. Trûúác hïët chuáng ta coá
möåt traång thaái lo súå töíng quaát, bêåp bïình luác naâo cuäng sùén saâng
bêëu vñu vaâo bêët kyâ möåt hònh dung naâo hiïën àûúåc cho noá möåt
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên têm hoåc nhêåp mön
73
nguyïn cúá, aãnh hûúãng túái sûå phaán àoaán, sùén saâng chúâ àúåi thûåc lêu
àïí gùåp àûúåc möåt cú höåi chûáng minh haânh vi cuãa mòn. Traång thaái
naây chuáng ta goåi laâ “traång thaái lo súå trong chúâ àúåi” hay “traång thaái
lo súå phêåp phöìng”. Nhûäng ngûúâi lo súå nhû thïë naây thûúâng tiïn liïåu
thêëy nhûäng biïën cöë thûåc ghï gúám, trong biïën cöë tònh cúâ naâo cuäng
nhû nhòn thêëy baáo trûúác möåt tai naån, bao giúâ cuäng cho laâ mònh seä
gùåp nhûäng àiïìu xêëu xa nhêët khi thêëy xaãy ra möåt chuyïån gò khöng
roä raâng. Khuynh hûúáng chúâ àúåi tai naån naây laâ möåt àùåc tñnh coá
trong rêët nhiïìu ngûúâi maâ ngoaâi löîi lo súå naây ra khöng coá veã gò laâ bõ
bïånh caã; ngûúâi ta thûúâng traách hoå hay buöìn rêìu bi quan; nhûng sûå
lo súå trong chúâ àúåi naây cuäng xaãy ra vúái möåt mûác àöå maånh hún
trong cùn bïånh maâ töi goåi laâ “bïånh thêìn kinh lo súå” àûúåc xïëp vaâo
loaåi bïånh thêìn kinh hiïån àaåi.
Möåt hònh thûác lo súå khaác traái laåi coá tñnh caách tinh thêìn liïn
kïët vúái nhûäng àöëi tûúång vaâ traång thaái: àoá laâ “chûáng súå”. Nhaâ têm
lyá hoåc Myä nöíi tiïëng Stanley Halt àaä àûa ra caã möåt lö chûáng súå àoá
vúái nhûäng danh tûâ Hy Laåp rêët kïu. Nhûäng chûáng súå naây giöëng nhû
mûúâi vïët thûúng Ai Cêåp nhûng nhiïìu hún nhiïìu. Caác baån haäy
nghe àêy têët caã caái gò coá thïí thaânh àöëi tûúång cuãa chûáng súå: súå boáng
töëi, súå ngúâi trúâi, khoaãng khöng múã röång, súå meâo, nhïån, sêu, rùæn,
chuöåt, giöng töë, muäi nhoån, mêëu, nhûäng chöî àoáng kñn, àöng ngûúâi,
cö àöåc, qua cêìu, du lõch trïn biïín hay bùng àûúâng xe lûãa, v.v...
Cöng trònh nghiïn cûáu àêìu tiïn phên biïåt ba loaåi: möåt vaâi àöëi
tûúång hay traång thaái coá möåt veã gò ghï súå ngay caã nhûäng ngûúâi bònh
thûúâng, vò thïë nïn nhûäng chûáng súå naây àöëi vúái chuáng ta chùèng coá
gò khoá hiïíu tuy rùçng cûúâng àöå súå haäi húi quaá àaáng. Vñ duå nhû súå
rùæn, chûáng súå rùæn laâ chung cho caã nhên loaåi. Chñnh Ch.Darwin àaä
taã cho chuáng ta nghe öng ta súå rùæn nhû thïë naâo khi trûúác mùåt öng
ta coá caã möåt chiïëc àôa bùçng thuãy tinh che chúã. Trong loaåi thûá hai
chuáng ta xïëp nhûäng trûúâng húåp coá liïn quan àïën möåt vaâi sûå nguy
hiïím nhûng maâ àoá laâ sûå nguy hiïím maâ chuáng ta khöng àïí yá àïën.
Vñ duå nhû ài xe lûãa coá thïí bõ nguy hiïím hún laâ úã nhaâ: bõ xe àêm
nhau chùèng haån; ài taâu coá thïí bõ àùæm taâu vaâ bõ chïët àuöëi; vêåy maâ
chuáng ta vêîn ài xe lûãa vaâ ài taâu àiïån maâ khöng hïì lo súå, khöng
nghô àïën nguy hiïím. Ài qua cêìu cuäng coá thïí bõ rúi xuöëng söng nïëu
cêìu bõ gaäy, nhûng khi qua cêìu chuáng ta àêu coá nghô àïën àiïìu àoá.
Sûå cö àöåc cuäng coá thïí mang laåi möåt vaâi sûå nguy hiïím, coá khi chuáng
ta tòm caách traánh noá nhûng khöng phaãi vò thïë maâ chuáng ta khöng
daám chõu àûång möåt vaâi luác cö àöåc. Têët caã nhûäng àiïìu giaãi thñch
trïn cuäng àuáng vúái sûå súå nhûäng àaám àöng, súå núi bõ àoáng kñn, súå
http://ebooks.vdcmedia.com
Sigmund Freud
74
giöng töë, v.v... Àiïìu laâm chuáng ta thêëy laå laâ trong nhûäng chûáng súå
haäi naây khöng phaãi laâ nöåi dung maâ laâ cûúâng àöå cuãa sûå súå. Ngûúâi ta
súå maâ khöng coá caái gò ngùn trúã àûúåc. Coá khi chuáng ta coá caãm tûúãng
rùçng nhûäng ngûúâi bïånh khöng súå nhû chuáng ta cuäng súå trûúác
nhûäng traång thaái hay àöëi tûúång maâ hoå gùåp.
Loaåi thûá ba laâ nhûäng chûáng súå maâ chuáng ta khöng hiïíu nöíi.
Khi thêëy möåt ngûúâi àaân öng khoãe maånh, àûáng tuöíi, súå haäi khi ài
qua möåt con àûúâng phöë trong tónh nhaâ maâ anh ta biïët rêët roä. Hay
möåt ngûúâi àaân baâ bïì ngoaâi tröng rêët khoãe maånh maâ co ruám ngûúâi
laåi khi coá möåt con meâo àuång nheå vaâo aáo hay möåt con chuöåt chaåy
qua phoâng, laâm sao chuáng ta coá thïí biïët giûäa nhûäng caái súå àoá coá
thïí coá liïn quan naâo vaâ thêëy àûúåc sûå nguy hiïím maâ chó coá ngûúâi súå
múái tin laâ coá thöi? Vïì chûáng súå giöëng vêåt ta thêëy roä àoá chó laâ nhiïìu
ngûúâi quaá gheát nhûäng giöëng vêåt àoá thöi vò chuáng ta coá nhûäng bùçng
cúá traái laåi maâ coá rêët nhiïìu ngûúâi laåi khöng bao giúâ ài qua möåt con
meâo hay möåt con choá maâ khöng vuöët ve chuáng. Coân chuöåt maâ rêët
nhiïìu baâ súå àaä àûúåc duâng àïí goåi nhau rêët êu yïëm: coá cö gaái lêëy laâm
thñch thuá khi àûúåc ngûúâi yïu goåi laâ “con chuöåt nhùæt cuãa anh” laåi
heát lïn ghï ngûúâi khi thêëy möåt con chuöåt chaåy qua. Vïì nhûäng
ngûúâi súå àûúâng phöë chuáng ta chùèng coân caách naâo khaác àïí cùæt nghôa
hún laâ cho hoå chó laâ nhûäng àûáa beá con. Chñnh ngûúâi lúán àaä cho àûáa
beá biïët rùçng nïëu ài vaâo chöî àöng ngûúâi hay ra phöë laâ coá thïí gùåp
hiïím nguy vaâ anh chaâng bõ chûáng súå naây hïët súå khi coá ngûúâi ài
cuâng.
Hai hònh thûác lo súå noái trïn, hònh thûác lo súå trong chúâ àúåi vaâ
chûáng súå khöng liïn quan gò àïën nhau caã. Ngûúâi ta khöng thïí noái
rùçng sûå súå naây laâ möåt giai àoaån tiïìn tiïën cuãa sûå súå kia vaâ nïëu coá
ngûúâi naâo coá caã hai chûáng àoá cuâng möåt luác thò àoá chó laâ tònh cúâ vaâ
rêët ñt khi xaãy ra. Traång thaái lo súå töíng quaát nùång nhêët cuäng khöng
thûúâng keâm theo chûáng súå noái trïn; coá nhûäng ngûúâi suöët àúâi súå caái
naây àïën caái noå nhûng laåi khöng mùæc chûáng súå töíng quaát, nguöìn
göëc cuãa bi quan. Àaä coá bùçng chûáng chó ra rùçng coá nhiïìu chûáng súå
nhû súå khöng gian, xe lûãa, chó xaãy àïën àöëi vúái nhûäng ngûúâi àûáng
tuöíi, coân nhûäng chûáng khaác nhû súå boáng töëi, giöng töë loaâi vêåt coá veã
nhû àaä xaãy ra ngay trong nhûäng nùm àêìu tiïn cuãa cuöåc àúâi.
Nhûäng bïånh trïn coá veã trúã thaânh bïånh nùång, coân nhûäng chûáng
dûúái thò coá tñnh caách àùåc biïåt thöi. Khi möåt ngûúâi bõ nhûäng chûáng
súå loaåi sau naây, chuáng ta coá àuã lyá leä àïí tin rùçng hoå coân súå nhiïìu sûå
khaác nûäa, chuáng ta xïëp têët caã nhûäng chûáng súå naây vaâo loaåi naáo
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên têm hoåc nhêåp mön
75
loaån thêìn kinh lo súå. Nghôa laâ coi chuáng nhû möåt bïånh rêët gêìn vúái
chûáng naáo loaån thêìn kinh hoaán chuyïín (hysteárie de conversion).
Loaåi thûá ba àùåt chuáng ta trûúác möåt àiïìu bñ êín vò chuáng ta
khöng thïí biïët àûúåc giûäa sûå lo súå naây vaâ sûå hiïím nguy àe doåa
ngûúâi bïånh coá nhûäng liïn quan gò. Trong bïånh naáo loaån thêìn kinh
chùèng haån, sûå lo súå ài liïìn vúái nhûäng triïåu chûáng naáo loaån khaác
hay xaãy ra trong bêët cûá àiïìu kiïån kñch àöång naâo; thaânh ra trong
khi chúâ àúåi möåt sûå phaát hiïån tònh caãm, chuáng ta ngaåc nhiïn nhiïìu
khi xuêët hiïån möåt sûå lo súå maâ chuáng ta khöng chúâ àúåi. Sau cuâng lo
súå coá thïí xuêët hiïån maâ chùèng cêìn àiïìu kiïån gò caã, y nhû möåt cún súå
àöåt nhiïn xuêët hiïån chùèng coá möåt nguyïn nhên gò. Trong nhûäng
cún súå xuêët hiïån tûå nhiïn naây chuáng ta thêëy chuáng coá thïí bõ phên
tñch ra àûúåc. Caã cún súå coá thïí xuêët hiïån bùçng möåt triïåu chûáng duy
nhêët cûúâng àöå rêët maånh nhû run lêíy bêíy, choaáng vaáng, höìi höåp,
ngheån ngaâo. Chuáng ta khöng thêëy trong sûå lo súå naây tònh caãm
chung cho moåi sûå lo súå khaác. Nhûäng traång thaái naây phaãi àûúåc coi
nhû lo súå thûåc sûå caã vïì phûúng diïån chuêín bõ cuäng nhû cùn bïånh.
Àïën àêy coá hai cêu hoãi àöåt nhiïn xuêët hiïån. Giûäa sûå lo súå
trong bïånh thêìn kinh trong àoá sûå nguy hiïím khöng giûä möåt vai troâ
naâo caã, hay chó giûä möåt vai troâ chùèng coá nghôa gò vaâ sûå lo súå thûåc
sûå bao giúâ cuäng laâ phaãn ûáng àöëi vúái möåt möëi nguy thûåc sûå coá liïn
quan gò khöng? Phaãi hiïíu sûå lo súå thêìn kinh àoá nhû thïë naâo?
Chuáng töi muöën trûúác hïët khöng boã àûúåc nguyïn tùæc: möîi khi coá sûå
lo súå xaãy ra têët phaãi coá möåt àiïìu gò gêy ra sûå lo súå àoá.
Quan saát trong bïånh viïån cho thêëy möåt söë yïëu töë giuáp ta hiïíu
àûúåc bïånh lo súå thêìn kinh. Töi muöën àem vêën àïì ra thaão luêån vúái
caác baån.
A/Chuáng ta khöng khoá gò khi cho rùçng sûå lo súå trong chúâ àúåi
hay lo súå töíng quaát lïå thuöåc vaâo möåt vaâi hoaåt àöång cuãa àúâi söëng
tònh duåc hay noái cho àuáng hún vaâo möåt vaâi sûå aáp duång tñnh khaát
duåc. Trûúâng húåp giaãn dõ vaâ böí ñch nhêët cho sûå hoåc hoãi laâ trûúâng
húåp cuãa nhûäng ngûúâi chõu kñch àöång vö böí, thêëy thoãa maän, nhû
nhûäng ngûúâi àaân öng trong thúâi kyâ àñnh hön hay nhûäng ngûúâi àaân
baâ coá chöìng bêët lûåc, hay súå coá mang nïn thûúâng ruát dûúng vêåt ra
ngoaâi êm höå trûúác khi xuêët tinh. Trong nhûäng trûúâng húåp naây sûå
kñch àöång khaát duåc biïën mêët nhûúâng chöî cho lo súå hoùåc lo súå trong
chúâ àúåi hoùåc möåt cún lo súå coá mang thûúâng gêy bïånh thêìn kinh lo
súå cho àaân öng vaâ nhêët laâ cho àaân baâ vaâ xaãy ra nhiïìu àïën nöîi möîi
khi àûáng trûúác möåt ngûúâi bïånh caác baác sô thûúâng baão nhau nïn
http://ebooks.vdcmedia.com
Sigmund Freud
76
nghô àïën cùn bïånh àoá trûúác nhêët. Laâm nhû thïë chuáng ta coá dõp
quan saát rùçng bïånh àoá biïën mêët ngay möåt khi ngûúâi chöìng thöi
khöng ngûâng giao húåp trûúác khi xuêët tinh nhû thïë.
Theo chöî töi biïët thò chñnh nhûäng baác sô úã ngoaâi mön phên
têm hoåc cuäng cöng nhêån liïn quan giûäa sûå ngûng giao húåp vaâ bïånh
thêìn kinh lo súå. Nhûng coá nhiïìu ngûúâi seä cho rùçng súã dô coá nhûäng
ngûúâi ngûng giao húåp nhû thïë laâ vò hoå àaä coá sùén mêìm möëng cuãa sûå
lo súå trong ngûúâi tûâ lêu röìi. Lyá luêån naây àûúåc caãi chñnh ngay tûác
khùæc bùçng thaái àöå cuãa ngûúâi àaân baâ maâ hoaåt àöång tònh duåc coá tñnh
caách tiïu cûåc, nghôa laâ chõu theo hûúáng dêîn cuãa àaân öng. Möåt
ngûúâi àaân baâ caâng coá nhiïìu khñ chêët bao nhiïu caâng thñch giao húåp
bêëy nhiïu, caâng coá khaã nùng hûúãng thuå tònh duåc bêëy nhiïu vaâ
caâng coá phaãn ûáng bùçng hiïån tûúång lo súå àöëi vúái sûå bêët lûåc vaâ sûå
ngûng giao húåp cuãa ngûúâi àaân öng bêëy nhiïu.
Sûå tiïët duåc àûúåc nhiïìu baác sô khuyïn nïn duâng têët nhiïn chó
gêy ra traång thaái lo súå trong trûúâng húåp sûå khaát duåc khöng àûúåc
thoãa maän àaä tùng lïn àïën möåt cûúâng àöå naâo àoá vaâ khöng bõ huãy boã
vò nhûäng caái duâng àïí thay thïë. Sûå phaát sinh ra traång thaái bïånh
hoaån bao giúâ cuäng lïå thuöåc vaâo nhûäng yïëu töë chêët lûúång. Nhûng
ngay caã khi khöng noái àïën chuyïån bïånh têåt nûäa maâ chó noái àïën
tñnh tònh thöi, nhûäng ngûúâi tiïët duåc thûúâng laâ nhûäng ngûúâi tñnh
nïët bêët àõnh, nay lo súå, nghi ngúâ, coân nhûäng ngûúâi baåo daån, luön
luön khöng bao giúâ laâm caái troâ ngûng giao húåp bao giúâ. Duâ àúâi söëng
vùn minh àaä thay àöíi nhûäng liïn quan giûäa àúâi söëng tònh duåc vaâ
tñnh nïët con ngûúâi thïë naâo chùng nûäa thò nhûäng liïn quan àoá cuäng
vêîn mêåt thiïët hún bao giúâ.
Töi chûa noái cho caác baån nghe vïì nhûäng quan saát xaác àõnh
nhûäng liïn quan naây giûäa khaát duåc vaâ sûå lo súå. Chuáng ta seä phaãi
noái àïën vai troâ cuãa möåt vaâi giai àoaån trong àúâi söëng nhû tuöíi dêåy
thò hay tuöíi tùæt kinh chùèng haån trong viïåc phaát sinh ra bïånh lo súå,
nhûäng giai àoaån naây laâ thûúâng laâm tùng sûå khaát duåc lïn rêët nhiïìu.
Trong nhiïìu trûúâng húåp khi bõ kñch àöång, ngûúâi ta coân quan saát
thêëy sûå dung hoâa giûäa khaát duåc vaâ bïånh lo súå vaâ sûå thay thïë tònh
duåc bùçng sûå lo súå nûäa. Tûâ nhûäng sûå kiïån naây, chuáng ta àûa ra hai
kïët luêån: ngûúâi ta coá caãm tûúãng rùçng àoá chó laâ sûå tñch luäy cuãa sûå
khaát duåc bõ ngùn trúã khöng cho hoaåt àöång vaâ têët caã moåi sûå diïîn
biïën àaä nhêån thêëy àïìu coá tñnh caách cú thïí. Ngûúâi ta khöng nhòn
thêëy sûå lo súå àaä phaát sinh ra nhû thïë naâo tûâ sûå khaát duåc; ngûúâi ta
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên têm hoåc nhêåp mön
77
chó nhêån thêëy rùçng khaát duåc àaä vùæng mùåt vaâ àûúåc thay thïë bùçng lo
súå.
B/Möåt àiïím khaác àaä àûúåc sûå phên tñch bïånh thêìn kinh têm
lyá nhêët laâ bïånh naáo loaån thêìn kinh cung cêëp. Chuáng ta àaä biïët laâ
trong nhûäng bïånh naây sûå lo súå chó xuêët hiïån cuâng vúái caác triïåu
chûáng nhûng cuäng coá khi coá möåt sûå lo súå khöng liïn quan gò àïën
triïåu chûáng caã vaâ xuêët hiïån dûúái hònh thûác cuãa tûâng cún möåt hay
trong möåt tònh traång thûúâng trûåc. Ngûúâi bïånh khöng biïët taåi sao
hoå laåi lo súå nhû thïë vaâ thûúâng gaán cho chûáng súå naây cho sûå lo súå
thöng thûúâng nhêët: súå chïët, súå bõ àiïn daåi, súå àöång kinh. Khi phên
tñch sûå lo súå hay triïåu chûáng ài cuâng vúái sûå lo súå ngûúâi ta thûúâng
tòm ra nguyïn do chñnh laâ vò doâng hoaåt àöång cuãa tinh thêìn bònh
thûúâng khöng lûu thöng vaâ àaä bõ lo súå thay thïë. Hay noái roä hún
chuáng ta coi sûå hoaåt àöång cuãa vö thûác khöng chõu möåt sûå döìn eáp
naâo, phaát triïín bònh thûúâng cho túái khi àïën yá thûác. Sûå diïîn tiïën
naây thûúâng coá möåt traång thaái tònh caãm ài theo vaâ chuáng ta ngaåc
nhiïn khi thêëy rùçng traång thaái tònh caãm naây trong moåi trûúâng húåp
àïìu bõ döìn eáp vaâ thay thïë bùçng sûå lo súå duâ àùåc tñnh cuãa traång thaái
êëy ra sao mùåc loâng. Cho nïn khi àûáng trûúác möåt traång thaái lo súå
naáo loaån thêìn kinh, chuáng ta coá quyïìn cho rùçng àöìng baån vö thûác
ài cuâng vúái noá hoùåc laâ möåt tònh caãm cuâng tñnh chêët - nhû lo súå, xêëu
höí, ngûúång nguâng - hoùåc laâ sûå kñch àöång khaát duåc hoùåc laâ möåt tònh
caãm àöëi nghõch, hung hùng nhû sûå giêån dûä ghï gúám hay bònh
thûúâng. Vêåy sûå lo súå tûác laâ möåt moán tiïìn thûúâng àûúåc duâng àïí àöíi
lêëy sûå kñch àöång tònh caãm cuãa nöåi dung cuãa chuáng àaä bõ sûå phaát
biïíu huãy diïåt vaâ döìn eáp.
C/Möåt cuöåc thñ nghiïåm thûá ba lêëy trong nhûäng ngûúâi bõ aám
aãnh, nhûäng ngûúâi hêìu nhû khöng bõ lo súå bao giúâ. Khi chuáng ta
ngùn caãn khöng cho nhûäng ngûúâi bõ aám aãnh laâm nhûäng cûã chó aám
aãnh cuãa hoå hay khi chñnh hoå tûå yá thöi khöng laâm nhûäng cûã chó àoá
nûäa, hoå thûúâng bõ lo súå xêm chiïëm vaâ nhiïìu khi phaãi laâm laåi
nhûäng cûã chó aám aãnh naây. Àïën àoá chuáng ta hiïíu rùçng lo súå luön
luön nuáp àaâng sau nhûäng cûã chó aám aãnh vaâ nhûäng cûã chó naây àûúåc
thûåc hiïån chó vò ngûúâi bïånh muöën traánh khoãi lo súå. Vò thïë nïn
trong bïånh thêìn kinh aám aãnh sûå lo súå khöng xuêët hiïån ra ngoaâi vò
àaä àûúåc caác triïåu chûáng thay thïë; vaâ nïëu chuáng ta quay trúã laåi vúái
bïånh naáo loaån thêìn kinh, chuáng ta cuäng thêëy tònh traång tûúng tûå,
kïët quaã cuãa sûå döìn eáp: hoùåc laâ möåt nöîi lo súå thuêìn tuáy, hoùåc möåt
sûå lo súå ài keâm caác triïåu chûáng hoùåc laâ toaân thïí caác triïåu chûáng
http://ebooks.vdcmedia.com
Sigmund Freud
78
àêìy àuã khöng coá lo súå. Nhû thïë chuáng ta coá thïí noái rùçng, nïëu
nhûäng triïåu chûáng xuêët hiïån thò chó laâ vò chuáng muöën ngùn caãn
khöng cho lo súå xuêët hiïån vaâ nïëu khöng coá chuáng thò lo súå thïë naâo
cuäng xuêët hiïån. Quan niïåm naây laâm cho sûå lo súå trúã thaânh trung
têm àiïím cuãa sûå quan têm cuãa chuáng ta àöëi vúái vêën àïì coá liïn
quan àïën bïånh thêìn kinh.
Nhûäng àiïìu quan saát cuãa chuáng ta liïn quan àïën bïånh lo súå
thêìn kinh àûa àïën kïët luêån laâ chñnh sûå di chuyïín cuãa khaát duåc ra
ngoaâi con ngûúâi thûúâng ngaây gêy ra sûå lo súå chñnh laâ giai àoaån cuöëi
cuâng cuãa sûå diïîn tiïën cuãa cú thïí. Phên tñch bïånh naáo loaån thêìn
kinh vaâ bïånh bõ aám aãnh, chuáng ta cuäng ài àïën kïët luêån nhû thïë vò
noá cho ta thêëy roä sûå ài sai àûúâng vaâ sûå lo súå àïìu bùæt nguöìn úã sûå tûâ
chöëi khöng chõu can thiïåp cuãa caác yïëu töë tinh thêìn. Àoá laâ têët caã
nhûäng àiïìu chuáng ta biïët vïì caách phaát sinh ra bïånh lo súå trong
bïånh thêìn kinh; nïëu nhûäng àiïìu naây coá thïí mú höì thò luác naây töi
chûa tòm ra con àûúâng coá thïí àûa chuáng ta ài xa hún.
Coân möåt vêën àïì khoá giaãi quyïët nûäa laâ vêën àïì quy àõnh nhûäng
liïn quan vïì sûå lo súå thêìn kinh, bùæt nguöìn tûâ möåt sûå hoaåt àöång bêët
bònh thûúâng cuãa khaát duåc vaâ sûå lo súå thûåc hiïån tûúng ûáng vúái möåt
phaãn ûáng chöëng laåi möåt möëi nguy hiïím. Ngûúâi ta tûúãng rùçng àoá laâ
nhûäng caái gò rúâi raåc, nhûng thûåc ra chuáng ta khöng coá phûúng tiïån
naâo àïí phên biïåt àûúåc hai loaåi lo súå naây.
Nhûng dêy liïn laåc àoá hiïån ra ngay khi chuáng ta xeát àïën sûå
traái ngûúåc giûäa caái töi vaâ sûå khaát duåc. Nhû chuáng ta àaä biïët, lo súå
súã dô xuêët hiïån nhû möåt sûå phaãn ûáng cuãa caái töi vaâ laâ dêëu hiïåu baáo
trûúác sûå chaåy tröën; trong sûå lo ngaåi bïånh thêìn kinh chuáng ta cuäng
coá thïí cho rùçng caái töi tòm caách chaåy tröën àïí thoaát khoãi sûå àoâi hoãi
khaát duåc, coi sûå hiïím nguy bïn trong ngaây caâng khaác möëi nguy
hiïím bïn ngoaâi. Quan àiïím naây dêîn túái möåt kïët luêån: möîi khi coá
sûå lo súå laâ phaãi coá möåt sûå kiïån gêy ra sûå lo súå àoá. Nhûng sûå giöëng
nhau giûäa hai loaåi coân ài xa hún nûäa. Cuäng nhû gùåp möåt möëi nguy
hiïím bïn ngoaâi naâo àoá lo súå thûúâng tòm caách chaåy tröën. Nhûng
chñnh sûå mûu toan chaåy tröën naây laåi dêîn àïën sûå dûâng chên laåi àïí
tòm caách chöëng cûå, sûå phaát triïín cuãa sûå lo súå cuäng bõ ngûng laåi búãi
sûå xuêët hiïån cuãa caác triïåu chûáng àïí röìi sau cuâng nhûúâng chöî cho
chuáng.
Àiïìu khoá hiïíu trong caác liïn quan giûäa sûå lo súå vaâ caác triïåu
chûáng nùçm chöî khaác. Lo súå coá nghôa laâ caái töi chaåy tröën trûúác khaát
duåc, vêåy maâ chñnh sûå khaát duåc laåi gêy ra lo súå. Sûå kiïån naây tuy
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên têm hoåc nhêåp mön
79
khöng àêåp vaâo mùæt ngûúâi ta, vêîn laâ möåt sûå kiïån coá thûåc; vò thïë nïn
chuáng ta àûâng quïn rùçng khaát duåc cuãa ngûúâi naâo àoá cuäng laâ möåt
thaânh phêìn trong ngûúâi àoá vaâ khöng thïí chöëng laåi ngûúâi àoá nhû
möåt sûå kiïån tûâ bïn ngoaâi vaâo. Àiïìu chuáng ta chûa hiïíu roä laâ sûå
söëng àöång chung cho moåi nöîi lo súå, laâ vêën àïì tûå hoãi xem trong khi
hoaåt àöång thò nhûäng nghõ lûåc tinh thêìn àem duâng laâ nhûäng nghõ
lûåc naâo vaâ nghõ lûåc naây tûâ nhûäng hïå thöëng tinh thêìn naâo àïën. Töi
khöng thïí hûáa traã lúâi àûúåc caác cêu hoãi noái trïn, nhûng chuáng ta seä
xem xeát hai dêëu vïët khaác nhau vaâ àoâi hoãi khöng chó nghiïn cûáu vaâ
quan saát trûåc tiïëp hiïën cho chuáng ta möåt sûå khùèng àõnh cêìn thiïët.
Chuáng ta seä xeát àïën vêën àïì phaát sinh ra sûå lo súå àöëi vúái treã con vaâ
vêën àïì nguöìn göëc cuãa sûå lo súå trong bïånh thêìn kinh liïn kïët vúái caác
chûáng súå.
Traång thaái lo súå luön luön xaãy ra àöëi vúái treã con vaâ thûåc khoá
biïët, sûå lo súå cuãa treã con coá phaãi laâ möåt sûå lo súå thûåc sûå hay chó laâ
möåt sûå lo súå do bïånh thêìn kinh gêy ra khöng. Chñnh thaái àöå cuãa
treã con caãi chñnh sûå khaác biïåt maâ chuáng ta daânh cho hai loaåi lo súå
naây. Möåt àùçng chuáng ta thêëy coá gò laå luâng khi thêëy àûáa treã con toã
ra lo súå khi àûáng trûúác ngûúâi laå mùåt, trûúác nhûäng tònh thïë múái vaâ
nhûäng àöëi tûúång múái. Chuáng ta hiïíu phaãn ûáng naây cuãa chuáng vò
chuáng yïëu úát vaâ khöng biïët nhiïìu. Vò vêåy chuáng ta cho rùçng treã
con lo sú thûåc sûå vaâ khi ra àúâi chuáng àaä mang mêìm möëng cuãa sûå lo
súå naây röìi vúái tñnh caách di truyïìn. Treã con chó lêåp laåi thaái àöå cuãa
ngûúâi cöí sú vaâ ngûúâi moåi rúå, vò khöng biïët roä vaâ khöng coá caách tûå
baão vïå, nïn toã ra lo súå trûúác nhûäng caái gò múái, trûúác nhûäng sûå viïåc
àöëi vúái nhûäng con ngûúâi vùn minh thò chùèng coá nghôa lyá gò, àaä trúã
thaânh quen thuöåc vaâ khöng hïì laâm cho hoå lo súå. Vaâ têët nhiïn
nhûäng chûáng súå cuãa treã con cuäng coá thïí àûúåc coi nhû tûúng tûå vúái
nhûäng àiïìu chuáng ta thûúâng gaán cho nhûäng giai àoaån cöí sú trong
quaá trònh phaát triïín cuãa ngûúâi lúán .
Duâ sao chuáng ta khöng nïn boã qua sûå viïåc laâ khöng phaãi bêët
cûá àûáa treã con naâo cuäng baây toã möåt nöîi lo súå giöëng nhau, cuâng möåt
cûúâng àöå nhû nhau vaâ àûáa treã naâo toã ra lo súå trûúác bêët cûá vêåt gò vaâ
tònh thïë gò àïìu laâ nhûäng àûáa sau naây seä mùæc bïånh thêìn kinh. Vêåy
mêìm möëng bïånh thêìn kinh coá sùén trong ngûúâi àûáa beá cuäng phaát
hiïån dûúái hònh thûác cuãa möåt tñnh nïët dïî daâng, lo súå thûåc sûå, traång
thaái lo súå xuêët hiïån nhû möåt traång thaái àêìu tiïn, vaâ ngûúâi ta kïët
luêån rùçng treã con cuäng nhû ngûúâi lúán àïìu toã ra lo súå trûúác sûác
maånh cuãa khaát duåc chñnh laâ vò hoå súå bêët cûá möåt caái gò. Quan niïåm
http://ebooks.vdcmedia.com
Sigmund Freud
80
sûå viïåc nhû thïë chùèng khaác gò phuã nhêån rùçng chñnh sûå khaát duåc àaä
sinh ra lo súå, vaâ khi xeát nhûäng àiïìu kiïån cuãa möåt sûå lo súå thûåc sûå,
chuáng ta seä tûå nhiïn ài àïën kïët luêån laâ chñnh caái yá thûác rùçng mònh
bêët lûåc, yïëu úát, khöng coá giaá trõ gò caã maâ treã con cuäng nhû ngûúâi
lúán sau naây mùæc bïånh thêìn kinh, noái khaác ài, chñnh yá thûác naây laâ
nguyïn nhên àêìu tiïn gêy ra bïånh thêìn kinh, khi yá thûác thay vò
phaãi chêëm dûát khi hïët tuöíi êëu thú laåi cûá tiïëp tuåc töìn taåi trong
ngûúâi lúán.
Löëi lyá luêån naây coá veã giaãn dõ vaâ quyïën ruä khiïën cho chuáng ta
chuá troång àïën. Nhûng noá laåi àûa àïën hêåu quaã laâ di chuyïín àiïìu bñ
mêåt vïì tinh thêìn bêët an sang möåt chöî khaác. Vò yá tûúãng rùçng mònh
khöng coá giaá trõ gò caã cûá töìn taåi maäi àûúåc coi nhû möåt àiïìu coá thûåc
àïën nöîi chuáng ta phaãi tûå hoãi taåi sao nhûäng ngûúâi àoá coá khi laåi coá
möåt sûác khoãe bònh thûúâng. Nhûng traång thaái lo súå cuãa treã con cho
ta biïët nhûäng gò? Àûáa beá chó toã ra lo súå khi àûáng trûúác nhûäng
ngûúâi laå ài keâm, coân nhûäng àöì vêåt múái gêy lo súå cho treã chó àïën sau
ngûúâi vaâ tònh thïë noái trïn. Nhûng àûáa treã lo súå trûúác möåt ngûúâi laå
chó vò noá cho rùçng ngûúâi naây àöëi vúái noá coá yá xêëu, vò noá caãm thêëy
mònh quaá yïëu àöëi vúái ngûúâi laå, ngûúâi naây coá thïí mang laåi cho noá
möåt möëi hiïím nguy àöëi vúái àúâi söëng, an ninh vaâ sûå sung sûúáng cuãa
noá. Thûåc ra khöng laâm gò coá nhûäng àûáa beá luác naâo cuäng nghi ngúâ,
luác naâo cuäng lo súå mònh bõ têën cöng vaâ nhûäng sûå têën cöng naây traân
ngêåp caã nhên loaåi. Àuáng hún àûáa beá súã dô lo súå khi àûáng trûúác mùåt
ngûúâi laå laâ vò tûâ xûa túái nay noá chó quen nhòn möåt ngûúâi maâ noá yïu
mïën: àoá laâ ngûúâi meå. Sûå thêët voång vaâ buöìn rêìu cuãa noá biïën thaânh
lo súå; vêåy sûå lo súå àoá chñnh laâ sûå khaát duåc khöng coân duâng àûúåc
nûäa vaâ sûå khaát duåc naây vò khöng duâng àûúåc nûäa nïn phaãi biïën
thaânh lo súå. Vaâ khöng phaãi laâ ngêîu nhiïn nïëu chuáng ta thêëy trong
sûå lo súå cuãa àûáa treã hònh aãnh cuãa sûå lo súå àêìu tiïn xaãy ra trong luác
mònh múái sinh, sûå taách baåch àûáa treã ra khoãi loâng ngûúâi meå.
Chûáng súå àêìu tiïn nhêån thêëy úã àûáa treã con laâ chûáng súå boáng
töëi vaâ cö àún; chûáng àêìu tiïn coân töìn taåi maäi trong suöët cuöåc àúâi vaâ
caã hai chûáng àïìu coá möåt nguyïn nhên chung nhau, àoá laâ sûå vùæng
mùåt cuãa ngûúâi meå yïu dêëu vaâ chùm soác noá. Möåt àûáa beá lo súå trong
boáng töëi heát lïn noái vúái ngûúâi cö ngöìi trong phoâng bïn: “Cö úi, cö
noái cho con nghe ài, con súå lùæm” - “Cö noái lïn thò coá lúåi gò cho con vò
con coá tröng thêëy cö àêu”. Àûáa beá traã lúâi: “Khi coá tiïëng ngûúâi, chaáu
caãm thêëy nhû trúâi saáng hún”. Vêåy sûå buöìn rêìu caãm thêëy trong
boáng töëi biïën thaânh sûå lo súå boáng töëi. Vêåy khi chuáng ta noái rùçng sûå
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên têm hoåc nhêåp mön
81
lo súå trong bïånh thêìn kinh laâ möåt hiïån tûúång phuå thuöåc vaâ chó laâ
möåt trûúâng húåp àùåc biïåt cuãa sûå lo súå thûåc sûå thöi, chuáng ta àaä noái
möåt àiïìu khöng àuáng: ngoaâi ra àöëi vúái àûáa treã, trong sûå lo súå thûåc
sûå vaâ sûå lo súå thêìn kinh coá möåt àiïím chung nhau: àoá laâ úã caã hai
núi àïìu coá möåt nguyïn nhên. Sûå khaát duåc àaä khöng àûúåc àem
duâng. Coân vïì nöîi lo sú thûåc sûå treã con coá veã nhû chó coá trong möåt
mûác àöå khöng lêëy gò laâm nùång lùæm. Trong têët caã nhûäng tònh thïë
sau naây coá thïí trúã nïn chûáng súå nhû àûáng trïn nuái cao, ài cêìu heåp
trïn mùåt nûúác, ài xe lûãa hay ài trïn taâu biïín, treã em khöng toã veã lo
súå vò noá khöng biïët. Àaáng leä ra treã con phaãi nhêån àûúåc bùçng di
truyïìn nhiïìu baãn nùng tûå vïå hún vaâ nhû thïë nhiïåm vuå cuãa nhûäng
giaám thõ tröng nom cho chuáng khoãi bõ nguy hiïím seä trúã nïn dïî
daâng hún nhiïìu. Nhûng trong thûåc tïë nhiïìu khi treã khöng coá tûå
lûúång sûác mònh maâ laâm nhiïìu àiïìu nguy hiïím, chñnh vò noá khöng
biïët thïë naâo laâ nguy hiïím. Noá chaåy trïn búâ nûúác, treâo lïn cûãa söí,
chúi dao keáo, àöì nhoån hay vúái lûãa, nghôa laâ têët caã nhûäng thûá gò
nguy haåi cho noá vaâ laâm cho moåi ngûúâi lo súå. Chñnh sûå giaáo duåc àaä
laâm cho lo súå phaát sinh búãi vò chuáng ta khöng thïí àïí cho chuáng tûå
hoåc lêëy nhûäng àiïìu àoá bùçng kinh nghiïåm àûúåc.
Nïëu coá nhûäng àûáa treã chõu aãnh hûúãng cuãa sûå giaáo duåc phaát
sinh ra lo súå naây túái möåt mûác àöå laâm cho chuáng tûå mònh tòm àûúåc
nhûäng sûå nguy hiïím maâ ngûúâi lúán àaä noái àïën nhûng khöng bao giúâ
biïët trûúác laâ nguy hiïím, chñnh laâ vò trong ngûúâi chuáng coá möåt nhu
cêìu khaát duåc maånh hún hay vò chuáng coá thoái quen thoãa maän tònh
duåc rêët súám. Chuáng ta khöng ngaåc nhiïn khi thêëy nhiïìu àûáa treã
sau naây seä trúã nïn nhûäng keã tinh thêìn bêët an búãi leä khöng coá gò
laâm cho bïånh thêìn kinh dïî phaát ra hún laâ viïåc con ngûúâi khöng àuã
khaã nùng chõu àûång trong möåt thúâi gian daâi hay ngùæn cuãa sûå döìn
eáp khaát duåc. Caác baån haäy nhêån thêëy rùçng, úã àêy chuáng ta chuá
troång àïën yïëu töë cêëu thaânh maâ quan troång chûa hïì bõ chuáng ta
phuã nhêån. Chuáng ta chó chöëng àöëi laåi caái quan niïåm, chó chuá troång
àïën yïëu töë cêëu thaânh thöi maâ khöng àïí yá àïën nhûäng yïëu töë khaác,
rùçng cho yïëu töë cêëu thaânh möåt àõa võ quan troång nhêët ngay caã
trong trûúâng húåp yïëu töë naây chó giûä möåt vai troâ phuå thuöåc thöi hay
khöng coá liïn can gò caã.
Bêy giúâ caác baån cho pheáp töi toám tùæt nhûäng kïët quaã lûúåm
àûúåc trong viïåc quan saát traång thaái lo súå trong àûáa treã: sûå lo súå cuãa
àûáa treã con gêìn nhû khöng coá gò chung vúái sûå lo súå thûåc sûå, traái laåi
rêët gêìn sûå lo súå bïånh thêìn kinh cuãa ngûúâi lúán. Noá bùæt nguöìn tûâ
http://ebooks.vdcmedia.com
Sigmund Freud
82
möåt sûå khaát duåc khöng àem duâng, röìi chó vò khöng tòm àûúåc àöëi
tûúång àïí têåp trung tònh aái vaâo àaä thay thïë khaát duåc bùçng möåt vêåt
bïn ngoaâi hay möåt tònh thïë múái.
Vaâ bêy giúâ caác baån hùèn khöng bûåc mònh khi nghe töi noái rùçng
chuáng ta chùèng cêìn gò hoåc caác chûáng súå nûäa. Trong caác chûáng súå
naây giöëng y nhûäng sûå lo súå cuãa treã con: khaát duåc khöng àûúåc àem
duâng luön luön biïën thaânh möåt sûå lo súå thûåc sûå vaâ do àoá bêët cûá
möåt sûå nguy hiïím naâo tûâ bïn ngoaâi vaâo àïìu coá thïí trúã thaânh möåt
caái gò thay thïë cho sûå àoâi hoãi cuãa khaát duåc. Sûå tûúng àöìng caác
chûáng súå vaâ sûå lo súå treã con chùèng coá gò àaáng cho ta ngaåc nhiïn caã
vò nhûäng chûáng súå treã con khöng nhûäng chó àiïín hònh cho nhûäng
chûáng súå cuãa ngûúâi lúán maâ coân laâ àiïìu kiïån phaát sinh trûåc tiïëp cuãa
nhûäng chûáng naây nûäa. Bêët cûá möåt chûáng súå naâo trong bïånh naáo
loaån thêìn kinh cuãa ngûúâi lúán bao giúâ cuäng bùæt nguöìn úã möåt chûáng
súå treã con vaâ chó tiïëp tuåc chûáng súå naây ngay caã khi noá coá möåt nöåi
dung khaác hùèn vaâ coá möåt tïn khaác. Hai chûáng bïånh noái trïn chó
khaác nhau vïì caách hoaåt àöång thöi. Trong ngûúâi lúán, muöën cho sûå lo
súå trúã thaânh khaát duåc, sûå viïåc khaát duåc khöng àûúåc duâng àïën
trong möåt khoaãng thúâi gian naâo àoá chûa àuã. Ngûúâi lúán tûâ lêu àaä
biïët taåm xïëp khaát duåc ra möåt bïn vaâ duâng noá möåt caách khaác.
Nhûng khi khaát duåc laâ thaânh phêìn cuãa möåt sûå hoaåt àöång tinh
thêìn àaä bõ döìn eáp thò ngûúâi ta laåi thêëy möåt tònh traång giöëng nhû
tònh traång cuãa treã con khi chuáng khöng phên biïåt àûúåc giûäa vö
thûác vaâ yá thûác. Chñnh nhúâ sûå thuåt luâi vïì chûáng súå treã con naây maâ
khaát duåc tòm àûúåc möåt phûúng saách tiïån lúåi àïí biïën thaânh lo súå.
Chuáng ta àaä noái nhiïìu àïën sûå döìn eáp nhûng bao giúâ cuäng àïí yá àïën
söë phêìn cuãa traång thaái tònh caãm ài liïìn vúái sûå biïíu thõ cuãa sûå döìn
eáp vaâ maäi àïën têån bêy giúâ múái biïët àûúåc söë phêån àêìu tiïn cuãa
traång thaái tònh caãm naây laâ phaãi biïën thaânh lo súå mùåc dêìu trong
traång thaái bònh thûúâng àùåc tñnh cuãa noá ra sao. Sûå biïën àöíi cuãa
traång thaái tònh caãm naây laâ phêìn quan troång nhêët cuãa sûå hoaåt àöång
cuãa sûå döìn eáp. Noái àïën noá khöng phaãi dïî daâng gò vò chuáng ta
khöng thïí khùèng àõnh sûå coá mùåt cuãa nhûäng traång thaái tònh caãm vö
thûác nhû chuáng ta àaä khùèng àõnh sûå coá mùåt cuãa caác sûå phaát biïíu
vö thûác. Duâ vö thûác hay hûäu thûác thò bao giúâ sûå phaát biïíu cuäng
vêîn coá nhûäng tñnh chêët nhû nhau vaâ chuáng ta rêët coá thïí noái àïën
caái gò àaä tûúng ûáng cho möåt sûå phaát biïíu vö thûác. Nhûng möåt
traång thaái tònh caãm bao giúâ cuäng laâ möåt sûå hoaåt àöång phoáng àiïån
vaâ phaãi àûúåc quan niïåm khaác möåt sûå phaát biïíu; chûa tòm caách
phên tñch vaâ vaåch roä nhûäng tiïìn àïì liïn quan àïën nhûäng hoaåt àöång
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên têm hoåc nhêåp mön
83
tinh thêìn, chuáng ta chûa thïí noái trong traång thaái tònh caãm sûå vö
thûác tûúng ûáng vúái caái gò. Vò thïë nïn chuáng ta khöng laâm cöng viïåc
àoá úã àêy, nhûng chuáng ta muöën giûä nguyïn caái caãm tûúãng laâ sûå
phaát triïín cuãa lo súå gùæn liïìn vaâo hïå thöëng vö thûác.
Töi àaä noái rùçng sûå biïën àöíi cuãa khaát duåc thaânh lo súå hay noái
cho àuáng hún sûå phaát hiïån cuãa khaát duåc dûúái hònh thûác lo súå laâ söë
phêån àêìu tiïn daânh cho khaát duåc bõ döìn eáp. Töi muöën noái rùçng àoá
khöng phaãi laâ söë phêån duy nhêët vaâ cuöëi cuâng cuãa khaát duåc. Trong
bïånh thêìn kinh coá khi xaãy ra sûå diïîn biïën laâm ngùn trúã sûå phaát
triïín cuãa lo súå vaâ thaânh cöng viïåc naây bùçng nhiïìu caách khaác nhau.
Trong caác chûáng súå, chùèng haån ngûúâi ta nhêån thêëy coá hai giai àoaån
trong sûå diïîn biïën bïånh thêìn kinh. Giai àoaån thûá nhêët laâ giai àoaån
trong àoá khaát duåc bõ döìn eáp vaâ biïën thaânh lo súå trong khi lo súå gùæn
liïìn vaâo möåt möëi hiïím nguy bïn ngoaâi. Trong giai àoaån thûá hai
moåi sûå àïì phoâng vaâ baão àaãm àûúåc àûa ra àïí ngùn trúã khaát duåc
khöng cho tiïëp xuác vúái möëi nguy hiïím bïn ngoaâi naây. Sûå döìn eáp
àûúåc coi nhû möåt mûu toan cuãa caái töi chaåy tröën trûúác sûå khaát duåc
maâ caái töi coi nhû möåt möëi nguy hiïím. Chûáng súå coá thïí coi nhû
möåt tröën traánh chöëng vúái sûå nguy hiïím bïn ngoaâi luác naây àang
thay vaâo chöî cuãa khaát duåc. Sûå yïëu keám cuãa hïå thöëng phoâng thuã
àem duâng trong chûáng súå laâ úã chöî caái thaânh trò rêët maånh úã bïn
ngoaâi laåi khöng maånh úã bïn trong. Khaát duåc khöng thaânh cöng
hoaân toaân trong viïåc àêíy luâi sûå nguy hiïím ra ngoaâi. Vò thïë cho nïn
trong caác bïånh thêìn kinh khaác múái coá hïå thöëng phoâng thuã khaác
chöëng laåi sûå phaát triïín coá thïí xaãy ra cuãa sûå lo súå. Àoá laâ möåt
chûúng múái rêët hay trong têm lyá bïånh thêìn kinh, chuáng ta khöng
thïí àïì cêåp àïën vêën àïì naây ngay àûúåc súå noá seä dêîn ta ài rêët xa,
nhêët laâ muöën hiïíu àûúåc chuáng ta cêìn coá nhûäng àiïìu hiïíu biïët àùåc
biïåt sêu xa. Töi chó cêìn thïm möåt vaâi cêu vaâo nhûäng àiïìu vûâa noái.
Töi àaä noái àïën sûå phaãn cöng cuãa caái töi àïí baão vïå sûå döìn eáp vúái
muåc àñch giûä cho sûå döìn eáp àûúåc töìn taåi, nghôa laâ àïí chöëng laåi sûå
phaát triïín cuãa sûå lo súå thûúâng keâm theo sûå döìn eáp.
Chuáng ta haäy quay trúã laåi caác chûáng súå. Töi àaä trònh baây laâ
nïëu chó tòm caách cùæt nghôa nöåi dung cuãa caác chûáng súå hay chó tòm
xem àöëi tûúång naây hay àöëi tûúång noå hoùåc traång thaái naây hay traång
thaái noå seä trúã thaânh àöëi tûúång cuãa chûáng súå thöi thò quaã laâ möåt
àiïìu thiïëu soát. Àöëi vúái chûáng súå thò nöåi dung cuãa noá chùèng khaác gò
caái mùåt trûúác cuãa giêëc mú roä raâng àöëi vúái chñnh giêëc mú. Ngûúâi ta
coá thïí cöng nhêån rùçng trong caác nöåi dung cuãa chûáng súå, coá möåt vaâi
http://ebooks.vdcmedia.com
Sigmund Freud
84
àöëi tûúång, àuáng nhûng lúâi Stanleyfall noái, coá thïí trúã thaânh àöëi
tûúång cho sûå lo súå cöng viïåc dûå phoâng gêy ra. Giaã thuyïët naây àûúåc
xaác nhêån bùçng sûå kiïån rùçng rêët nhiïìu àöëi tûúång lo súå naây chó liïn
quan vúái sûå hiïím nguy möåt caách tûúång trûng thöi.
Nhû thïë chuáng ta àaä roä àõa võ vö cuâng quan troång cuãa vêën àïì
lo súå trong têm lyá cuãa bïånh thêìn kinh. Chuáng ta biïët roä sûå liïn laåc
chùåt cheä cuãa phaát triïín lo súå vúái nhûäng sûå àöíi thay cuãa khaát duåc
vaâ hïå thöëng vö thûác. Quan niïåm cuãa chuáng ta tuy nhiïn vêîn coân
möåt löî höíng àoá laâ chuáng ta chûa thïí xaác àõnh xem viïåc möåt sûå lo súå
thûåc sûå phaãi àûúåc coi nhû möåt sûå phaát biïíu cuãa baãn nùng tûå baão
töìn cuãa caái töi do àêu maâ ra.
26. THUYÏËT KHAÁT DUÅC VAÂ BÏÅNH THÊÌN KINH “NARCISSISME”
(Bïånh cuãa nhûäng ngûúâi mï say chñnh sùæc àeåp cuãa mònh)
Àaä nhiïìu lêìn vaâ ngay múái àêy thöi, chuáng ta àaä phên biïåt
khuynh hûúáng cuãa caái töi vaâ nhûäng khuynh hûúáng tñnh duåc. Sûå
döìn eáp cho thêëy laâ luön luön giûäa hai khuynh hûúáng naây coá sûå
phaãn àöëi nhau vaâ trong cuöåc xung àöåt àoá bao giúâ nhûäng khuynh
hûúáng tònh duåc cuäng thua vaâ phaãi tòm caách thoaã maän bùçng nhûäng
phûúng saách thuåt luâi khaác: trong thûåc tïë ngûúâi ta khöng thïí chïë
ngûå àûúåc nhûäng khuynh hûúáng tònh duåc, nhûng nhûäng khuynh
hûúáng naây tòm thêëy trong tñnh caách khöng thïí chïë ngûå àûúåc naây
möåt sûå àïìn buâ cho sûå thêët baåi cuãa mònh. Chuáng ta àaä thêëy hai loaåi
khuynh hûúáng naây coá hai thaái àöå khaác nhau àûáng trûúác nhu cêìu
cuãa àúâi söëng thûåc tïë vaâ do àoá chuáng theo hai con àûúâng phaát triïín
khaác nhau vaâ liïn laåc vúái thûåc tïë bùçng hai caách khaác nhau. Chuáng
ta tûúãng rùçng nhûäng khuynh hûúáng tònh duåc liïn laåc chùåt cheä vúái
traång thaái tònh caãm cuãa caái töi hún nhûäng khuynh hûúâng cuãa
chñnh caái töi, nhûng àiïìu naây hoaân toaân àêìy àuã àöëi vúái möåt vêën àïì
quan troång duy nhêët. Cho nïn àïí höî trúå kïët quaã naây chuáng ta phaãi
kïí àïën sûå kiïån àaáng chuá yá laâ sûå khöng thoaã maän caái àoái vaâ caái
khaát, hai baãn nùng tûå töìn taåi sú àùèng nhêët khöng bao giúâ biïën
nhûäng khuynh hûúáng àoá thaânh nhûäng khuynh hûúáng lo súå, trong
khi viïåc khaát duåc khöng àûúåc thoaã maän bao giúâ cuäng biïën thaânh
khuynh hûúáng lo súå àaä trúã thaânh möåt hiïån tûúång luön luön xaãy ra
vaâ àûúåc biïët àïën nhiïìu nhêët.
Vò vêåy chuáng ta quaã coá quyïìn phên biïåt nhûäng khuynh
hûúáng tònh duåc vaâ khuynh hûúáng cuãa caái töi vaâ khöng ai phuã nhêån
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên têm hoåc nhêåp mön
85
quyïìn àoá àûúåc. Chñnh caái quyïìn phên biïåt àoá àaä phaát sinh ra viïåc
coá mùåt cuãa baãn nùng tònh duåc vúái tñnh caách möåt sûå hoaåt àöång cuãa
con ngûúâi. Chó coá àiïìu cêìn hoãi laâ chuáng ta gaán cho sûå phên biïåt àoá
möåt têìm quan troång, möåt tñnh caách sêu xa nhû thïë naâo? Chuáng ta
chó coá thïí traã lúâi cêu hoãi àoá möåt khi êën àõnh roä raâng sûå khaác nhau
trong khi hoaåt àöång cuãa nhûäng khuynh hûúáng tònh duåc trong caách
phaát hiïån vïì phûúng diïån cú thïí vaâ tinh thêìn vaâ nhûäng khuynh
hûúáng khaác traái ngûúåc vúái chuáng, vaâ nhêët laâ khi chuáng ta biïët roä
àûúåc têìm quan troång cuãa nhûäng hêåu quaã do sûå khaác nhau naây gêy
ra. Têët nhiïn chuáng ta khöng coá lyá do gò àïí noái rùçng giûäa caác
khuynh hûúáng naây coá sûå khaác nhau gò vïì thûåc chêët. Caã hai loaåi
àïìu chó laâ nhûäng nguöìn nghõ lûåc vaâ tòm hiïíu xem coá phaãi thûåc ra
hai loaåi naây chó laâ möåt hay khöng, hay giûäa chuáng coá möåt sûå khaác
nhau vïì möåt thûåc chêët naâo hay khöng vaâ nïëu trong thûåc tïë chuáng
chó laâ möåt thò khi naâo chuáng taách baåch nhau ra; vêën àïì naây phaãi
àûúåc thaão luêån khöng dûåa trïn nhûäng khaái niïåm trûâu tûúång maâ
phaãi dûåa trïn cùn baãn nhûäng sûå kiïån do sinh lyá hoåc cung cêëp.
Nhûäng sûå hiïíu biïët cuãa chuáng ta vïì vêën àïì naây coân thiïëu soát,
nhûng duâ khöng thiïëu soát chùng nûäa thò vêën àïì àoá cuäng chùèng
thuöåc phaåm vi mön phên têm hoåc.
Chuáng ta seä khöng coá lúåi gò khi chêëp nhêån yá kiïën cuãa Jung vïì
tñnh duy nhêët, cùn baãn cuãa moåi baãn nùng vaâ gaán cho nhûäng nghõ
lûåc àûúåc phaát hiïån ra trong caác baãn nùng àoá caái danh dûå “khaát
duåc”. Vò khöng thïí naâo gaåt boã àûúåc cú nùng tònh duåc ra ngoaâi àúâi
söëng tinh thêìn, chuáng ta bõ bùæt buöåc phaãi noái àïën möåt sûå khaát duåc
coá tñnh chêët tònh duåc vaâ möåt sûå khaát duåc khöng coá tònh chêët tònh
duåc. Chuáng ta coá lñ do khi chó duâng danh tûâ khaát duåc chó nhûäng
khuynh hûúáng tònh duåc thöi vaâ tûâ trûúác túái nay chuáng ta bao giúâ
vêîn cuäng chó duâng danh tûâ khaát duåc theo nghôa àoá thöi.
Vò thïë nïn töi nghô rùçng vêën àïì nïn ài xa túái mûác naâo trong
viïåc phên biïåt nhûäng khuynh hûúáng tònh duåc vaâ caác khuynh
hûúáng tûå baão töìn khaác khöng thaânh vêën àïì, khöng quan troång àöëi
vúái phên têm hoåc. Phên têm hoåc khöng coá thêím quyïìn giaãi quyïët
vêën àïì àoá. Tuy nhiïn sinh lyá hoåc cho ta vaâi àiïìu chó dêîn chûáng toã
rùçng sûå phên caách àoá coá yá nghôa sêu xa. Tònh duåc laâ cú nùng àöåc
nhêët trong cú thïí con ngûúâi vûúåt ra khoãi caá nhên vaâ raâng buöåc con
ngûúâi vúái doâng giöëng con ngûúâi. Sûå hoaåt àöång cuãa cú nùng naây
khöng coá ñch cho caá nhên nhû caác cú nùng khaác, traái laåi coân gêy ra
biïët bao nhiïu nguy hiïím àe doåa àúâi söëng con ngûúâi, nhiïìu khi coân
http://ebooks.vdcmedia.com
Sigmund Freud
86
laâm mêët àúâi söëng naây nûäa, khi cú nùng àaåt àïën mûác khoaái laåc cao.
Vaã laåi coá thïí möåt phêìn naâo àúâi söëng sau vúái tñnh caách di truyïìn.
Sau cuâng con ngûúâi caá nhên thûúâng tûå coi nhû yïëu töë cêìn thiïët
nhêët vaâ coi tònh duåc nhû möåt caách thoaã maän nhû trùm ngaân caách
khaác, vïì phûúng diïån sinh lyá chó laâ möåt giai àoaån trong bao nhiïu
thïë hïå, möåt caái bûúáu trong möåt nguyïn sinh chêët bêët diïåt, möåt
ngûúâi chiïëm lônh taåm thúâi trong möåt sûå giao thaác di saãn.
Tuy nhiïn, sûå giaãi thñch bïånh thêìn kinh vïì phûúng diïån
phên têm hoåc khöng cêìn àïën nhêån xeát coá têìm quan troång quaá cao
nhû thïë. Sûå khaão saát riïng biïåt khuynh hûúáng tònh duåc vaâ khuynh
hûúáng cuãa caái töi àaä cung cêëp cho ta phûúng saách tòm hiïíu bïånh
thêìn kinh hoaán chuyïín. Bïånh naây chñnh laâ kïët quaã cuãa sûå xung
àöåt giûäa nhûäng khuynh hûúáng tònh duåc vaâ nhûäng khuynh hûúáng
baãn nùng tûå baão töìn, hay noái vïì phûúng diïån sinh lyá bùçng nhûäng
danh tûâ mú höì hún, giûäa caái töi àûúåc hiïíu nhû caá nhên con ngûúâi
àöåc lêåp, vúái caái töi coi nhû möåt phêìn tûã cuãa möåt thïë hïå. Chuáng ta
coá àuã lyá do tin rùçng chó loaâi ngûúâi múái coá sûå phên biïåt giûäa hai caái
töi caá nhên vaâ xaä höåi naây; cho nïn trong têët caã caác giöëng vêåt trïn
mùåt àêët, con ngûúâi àaä hiïën cho chuáng ta möåt möi trûúâng töët nhêët
àïí khaão saát vïì bïånh thêìn kinh. Sûå phaát triïín quaá mûác cuãa khaát
duåc cuãa con ngûúâi, àúâi söëng tinh thêìn döìi daâo, hêåu quaã cuãa sûå phaát
triïín khaát duåc coá veã nhû àaä taåo àiïìu kiïån gêy ra sûå xung àöåt àoá.
Têët nhiïn chñnh nhûäng àiïìu kiïån naây cuäng laâ àiïìu kiïån phaát sinh
ra nhûäng tiïën böå to lúán cuãa loaâi ngûúâi, nhûäng àiïìu tiïën böå giuáp cho
loaâi ngûúâi boã laåi àùçng sau têët caã nhûäng caái gò coá chung vúái loaâi vêåt,
thaânh ra tñnh di truyïìn laâm cho con ngûúâi dïî mùæc bïånh thêìn kinh
chñnh laâ mùåt traái cuãa chiïëc mïì àay, nghôa laâ cuãa nhûäng nùng
khiïëu coá tñnh chêët thuêìn tuyá cuãa con ngûúâi. Nhûng thöi chuáng ta
haäy taåm gaác laåi nhûäng àiïìu lyá luêån chó coá taác duång àûa chuáng ta ài
xa nhûäng vêën àïì hiïån àaåi.
Tûâ trûúác túái nay chuáng ta laâm viïåc trïn cùn baãn àõnh àïì laâ coá
thïí phên biïåt àûúåc nhûäng khuynh hûúáng cuãa caái töi vaâ nhûäng
khuynh hûúáng tònh duåc dûåa theo sûå phaát hiïån cuãa caã hai. Àöëi vúái
bïånh thêìn kinh hoaán chuyïín thò sûå phên biïåt nhû thïë chùèng gùåp
khoá khùn gò. Chuáng ta àaä goåi laâ khaát duåc nhûäng sûå hao phñ sinh
lûåc maâ caái töi daânh cho nhûäng àöëi tûúång cuãa caác khuynh hûúáng
tònh duåc vaâ goåi laâ “lúåi ñch” nhûäng sûå hao phñ sinh lûåc bùæt nguöìn
trong caác baãn nùng tûå baão töìn; bùçng caách theo doäi moåi àõnh cû cuãa
khaát duåc, nhûäng sûå biïín àöíi vaâ söë phêån sau cuâng cuãa noá, chuáng ta
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên têm hoåc nhêåp mön
87
àaä coá àûúåc möåt khaái niïåm àêìu tiïn vïì sûå hoaåt àöång cuãa caác àöång
lûåc tinh thêìn. Vïì phûúng diïån naây, bïånh thêìn kinh hoaán chuyïín
àaä hiïën cho ta vêåt liïåu àûúåc viïåc nhêët. Nhûng vïì chñnh caái töi, vïì
nhûäng töí chûác cuãa caái töi, caách cêëu taåo vaâ hoaåt àöång cuãa nhûäng töí
chûác naây ta chûa biïët gò hïët vaâ chuáng ta chó coá thïí àöì chûâng laâ biïët
àêu sûå phên tñch caác bïånh thêìn kinh khaác chùèng giuáp cho ta roåi
aánh saáng vaâo nhûäng vêën àïì àoá.
Chuáng ta àaä múã röång quan àiïím phên têm hoåc cuãa chuáng ta
àïën nhûäng chûáng bïånh khaác naây. Chñnh vò thïë nïn nùm 1908 sau
möåt cuöåc thaão luêån vúái töi, K.Abraham àaä àûa ra àïì luêån laâ àùåc
tñnh chñnh cuãa bïånh àiïn súám phaát nùçm trong sûå viïåc khaát duåc
khöng àõnh cû trïn nhûäng àöëi tûúång cuãa cùn bïånh naây (giûäa bïånh
naáo loaån thêìn kinh vaâ bïånh àiïn súám phaát coá nhûäng sûå khaác nhau
vïì têm lyá tònh duåc). Nhûng möåt khi khaát duåc cuãa nhûäng ngûúâi
àiïn khöng àõnh cû trïn nhûäng àöëi tûúång thò noá ài àêu? Abraham
traã lúâi laâ khaát duåc quay trúã laåi vúái caái töi vaâ chñnh sûå quay trúã laåi
naây, viïåc khaát duåc nhaãy vöåi vïì vúái caái töi chñnh laâ nguöìn göëc cuãa
thoái quen kyâ cuåc thñch danh voång cao sang trong bïång àiïn phaát
súám. Thoái quen kyâ cuåc thñch danh voång cao sang coá thïí so saánh vúái
sûå thaái quaá vïì giaá trõ tònh duåc cuãa àöëi tûúång maâ ngûúâi ta nhêån
thêëy trong àúâi söëng tònh aái. Àêy laâ lêìn àêìu tiïn chuáng ta nhêån
thêëy möåt àùåc àiïím cuãa bïånh têm lyá àûáng trûúác möåt àúâi söëng tònh
aái bònh thûúâng.
Töi phaãi noái ngay vúái caác baån: nhûäng quan niïåm àêìu tiïn cuãa
Abraham vêîn coân töìn taåi trong phên têm hoåc vaâ trúã thaânh cùn baãn
trong thaái àöå cuãa chuáng ta àöëi vúái bïånh thêìn kinh. Dêìn dêìn ngûúâi
ta quen vúái yá nghô laâ sûå khaát duåc maâ chuáng thûúâng thêëy àõnh cû
trïn caác àöëi tûúång, sûå phaát hiïån cuãa möåt khuynh hûúáng tòm àûúåc
thoaã maän bùçng nhûäng àöëi tûúång àoá, sûå khaát duåc cuäng coá thïí boã rúi
caác àöëi tûúång àoá vaâ thay thïë chuáng bùçng caái töi. Luác àoá ngûúâi ta
múái tòm cho sûå phaát hiïån naây möåt hònh thûác hoaân haão hún bùçng
caách àùåt nhûäng liïn laåc chùåt cheä hún giûäa nhûäng yïëu töë cêëu thaânh
cuãa noá. Chûä “narcissisme” maâ chuáng ta àïí chó sûå di chuyïín noái
trïn lêëy úã möåt bïånh maâ P.Nacke àaä mö taã, trong àoá ngûúâi àûáng
tuöíi àöëi vúái thên thïí mònh coá möåt sûå say mï êu yïëm thûúâng thêëy
trong möåt àöëi tûúång tònh duåc bïn ngoaâi.
Ngûúâi ta àaä tûå nhuã laâ nïëu möåt khi khaát duåc coá thïí àõnh cû
ngay trïn chñnh thên thïí mònh thay vò phaãi àõnh cû trïn möåt àöëi
tûúång khaác thò sûå viïåc àoá khöng thïí àûúåc coi laâ möåt sûå viïåc àùåc
http://ebooks.vdcmedia.com
Sigmund Freud
88
biïåt vaâ khöng coá yá nghôa; maâ bïånh “narcissisme” chñnh laâ traång
thaái noái chung vaâ sú khúãi röìi tûâ àoá múái phaát sinh ra tònh aái àöëi vúái
möåt àöëi tûúång vaâ sûå phaát sinh naây khöng vò thïë maâ laâm mêët ài
bïånh “narcissisme”. Theo nhûäng àiïìu chuáng ta biïët vïì sûå phaát
triïín cuãa khaát duåc àöëi vúái àöëi tûúång, rêët nhiïìu khuynh hûúáng tònh
duåc luác àêìu àaä àûúåc sûå thoaã maän maâ ngûúâi ta goåi laâ tûå thoaã maän
naây giaãi thñch taåi sao tònh duåc laåi chêåm trïî trong viïåc thñch ûáng vúái
nguyïn lyá thûåc tïë do giaáo duåc mang laåi. Nhû vêåy, tûác laâ sûå tûå thoaã
maän laâ hoaåt àöång tònh duåc trong giai àoaån “naác sñt” cuãa sûå àõnh cû
khaát duåc.
Toám laåi, chuáng ta àaä tûå taåo ra möåt hònh dung vïì caác liïn
quan giûäa khaát duåc cuãa caái töi vaâ khaát duåc khaách quan maâ töi coá
thïí cuå thïí hoaá bùçng möåt sûå so saánh lêëy trong àöång vêåt hoåc. Caác
baån hùèn biïët nhûäng sinh vêåt sú àùèng göìm coá möåt nguyïn sinh chêët
chó húi khaác nhau chuát ñt. Nhûäng sinh vêåt naây phoáng ra nhûäng
chên giaã àïí tiïu thoaát sûác söëng cuãa chuáng. Nhûng chuáng cuäng coá
thïí ruát nhûäng chên giaã àoá laåi vaâ cuöën troân mònh laåi nhû möåt viïn
troân. Chuáng ta vñ nhûäng chên giaã àoá vúái sûå vûún mònh cuãa khaát
duåc túái nhûäng àöëi tûúång trong khi khöëi chñnh cuãa noá vêîn nùçm
trong caái töi, chuáng ta cho rùçng trong nhûäng trûúâng húåp bònh
thûúâng khaát duåc cuãa caái töi coá thïí biïën thaânh khaát duåc khaách
quan vaâ chñnh khaát duåc khaách quan cuäng coá thïí quay trúã laåi vúái
caái töi àûúåc.
Nhúâ nhûäng hònh dung naây chuáng ta coá thïí giaãi thñch, hay noái
möåt caách khiïm nhûúâng hún, mö taã möåt söë lúán traång thaái tinh thêìn
phaãi àûúåc coi nhû nùçm trong àúâi söëng bònh thûúâng, thaái àöå tinh
thêìn trong tònh aái, trong caác chûáng bïånh cú thïí, trong giêëc nguã. Vïì
traång thaái giêëc nguã, chuáng ta àaä noái rùçng giêëc nguã chñnh laâ sûå
thoaát khoãi aãnh hûúãng cuãa àúâi söëng bïn ngoaâi phuå thuöåc vaâo ham
muöën àûúåc nguã ngon. Chuáng ta àaä noái rùçng moåi hoaåt àöång tinh
thêìn ban àïm trong giêëc mú àïìu laâm viïåc cho sûå ham muöën naây,
chõu sûå quy àõnh vaâ chïë ngûå cuãa nhûäng lyá do ñch kyã. Àûáng vïì
phûúng diïån khaát duåc chuáng ta cho rùçng giêëc nguã laâ möåt traång
thaái trong àoá moåi sinh lûåc, khaát duåc hay ñch kyã, gùæn liïìn vaâo àöëi
tûúång, rúâi khoãi caác àöëi tûúång àoá àïí quay vaâo caái töi. Caác baån coá
thêëy rùçng quan niïåm naây chó roä cho ta thêëy tñnh chêët sûå nghó ngúi
vaâ sûå mïåt nhoåc trong giêëc nguã khöng? Quang caãnh àûúåc thoaát khoãi
àúâi söëng bïn ngoaâi möåt caách sung sûúáng nhû thïë àûúåc böí tuác vïì
phûúng diïån tinh thêìn. Traång thaái phên phöëi khaát duåc cöí xûa laåi
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên têm hoåc nhêåp mön
89
trúã laåi trong ngûúâi nguã: trong àoá khaát duåc laâ lúåi ñch cuãa caái töi
söëng, chuáng rêët hoaâ húåp, dñnh liïìn vaâo nhau trong möåt caái töi
khöng cêìn àïën bêët cûá möåt yïëu töë naâo khaác.
ÚÃ àêy chuáng ta cêìn hai nhêån xeát: Thûá nhêët chuáng ta laâm thïë
naâo phên biïåt àûúåc “naác xñt” vaâ sûå ñch kyã? Theo yá töi, “naác xñt”
chñnh laâ sûå böí tuác coá tñnh caách khaát duåc cho sûå ñch kyã. Noái àïën ñch
kyã chuáng ta chó nghô àïën nhiïìu àiïìu gò coá ñch cho caá nhên; nhûng
noái àïën “naác xñt” chuáng ta nghô àïën sûå thoaã maän khaát duåc cuãa caá
nhên. Vïì phûúng diïån thûåc tïë, sûå khaát biïåt giûäa ñch kyã vaâ “naác xñt”
coá thïí ài xa nûäa. Ngûúâi ta coá thïí rêët ñch kyã nhûng vêîn khöng thöi
gaán cho möåt vaâi àöëi tûúång rêët nhiïìu sinh lûåc khaát duåc trong khi sûå
thoaã maän naây tûúng ûáng vúái nhûäng sûå àoâi hoãi cuãa caái töi. Sûå ñch kyã
seä laâm sao cho sûå theo àuöíi nhûäng àöëi tûúång àoá khöng laâm haåi àïën
caái töi caã. Ngûúâi ta coá thïí vûâa ñch kyã maâ laåi vûâa coá tñnh “naác xñt”
rêët trêìm troång nûäa. Nghôa laâ coá thïí gaåt ra ngoaâi nhûäng àöëi tûúång
tònh duåc möåt caách dïî daâng hoùåc vïì phûúng diïån cuãa thoaã maän tònh
duåc trûåc tiïëp hoùåc vïì phûúng diïån cuãa nhûäng khuynh hûúáng dêîn
xuêët tûâ nhu cêìu tònh duåc maâ chuáng ta thûúâng àöëi lêåp vúái tònh duåc
thuêìn tuyá, àiïìu naây chuáng ta goõ laâ tònh aái. Trong têët caã caác traång
thaái phoãng àoaán nay sûå ñch kyã xuêët hiïån nhû möåt yïëu töë àùåt trïn
hïët moåi àiïìu phaãn àöëi, möåt yïëu töë bêët biïën, trong khi “naác xñt” chó
laâ yïëu töë luön luön thay àöíi. Sûå traái ngûúåc cuãa ñch kyã, sûå võ tha
khöng hïì truâng húåp vúái sûå phuå thuöåc cuãa caác àöëi tûúång vaâo sûå khaát
duåc, khaác ñch kyã úã chöî khöng theo àuöíi sûå thoaã maän tònh duåc. Chó
trong traång thaái tònh aái tuyïåt àöëi, loâng võ tha múái truâng húåp vúái sûå
têåp trung khaát duåc vaâo möåt àöëi tûúång. Àöëi tûúång tònh duåc thu huát
vaâo cho mònh möåt phêìn cuãa “naác xñt” do àoá chuáng ta múái coá caái maâ
chuáng ta goåi laâ “sûå thaái quaá giaá trõ tònh duåc cuãa àöëi tûúång”. Nïëu
thïm vaâo àoá chuáng ta coá tñnh võ tha cuãa sûå ñch kyã truyïìn vaâo àöëi
tûúång tònh duåc thò àöëi tûúång naây trúã nïn maånh vö cuâng: ngûúâi ta coá
thïí cho rùçng àöëi tûúång àoá àaä thu huát caã caái töi.
Sau baâi thuyïët trònh khö khan vaâ khoá nhai cuãa khoa hoåc
chùæc caác baån seä khoan khoaái khi nghe möåt baâi ca taã sûå traái ngûúåc
giûäa “naác xñt” vaâ traång thaái tònh yïu. Töi lêëy baâi naây trong
Westostilicher Divan cuãa Goïth:
SULEIKA
Caác dên töåc duâ laâ keã nö lïå hay keã chiïën thùæng
Bao giúâ cuäng àöìng yá vúái nhau úã àiïím naây:
http://ebooks.vdcmedia.com
Sigmund Freud
90
Haånh phuác tuyïåt àöëi cuãa treã con trong traái àêët,
Chó thêëy trong caá tñnh con ngûúâi thöi.
Duâ àúâi söëng nhû thïë naâo chùng nûäa, ngûúâi ta cuäng söëng àûúåc,
Möåt khi ngûúâi ta biïët roä chñnh mònh,
Chaã coá gò mêët ài hïët,
Möåt khi ngûúâi ta vêîn nguyïn nhû ngûúâi ta bêy giúâ,
HATEM
Coá thïí àûúåc lùæm. Àoá laâ dûå luêån thûúâng thûúâng.
Nhûng töi theo moåt con àûúâng khaác.
Têët caã haånh phuác trïn traái àêët naây,
Töi chó thêëy têåp trung hïët trong ngûúâi Suleika thöi.
Chó trong trûúâng húåp naâng ban cho töi nhûäng àùåc ên.
Nïëu naâng khöng theâm nhòn töi,
Töi cho rùçng,
Töi seä mêët hïët.
Seä khöng coân thùçng Hatem nûäa.
Nhûng töi biïët töi seä laâm gò.
Töi seä hoaâ mònh vaâo trong con ngûúâi sung sûúáng.
Àûúåc naâng ban cho nhûäng caái hön.
Nhêån xeát thûá hai cuãa töi böí tuác cho thuyïët vïì giêëc mú. Chuáng
ta seä khöng thïí cùæt nghôa àûúåc sûå phaát sinh ra giêëc mú nïëu chuáng
ta khöng cöng nhêån, vúái tñnh caách böí tuác, rùçng vö thûác bõ döìn eáp
trúã nïn àöåc lêåp vúái caái töi trong möåt mûác àöå naâo àoá, thaânh ra noá
khöng chõu sûå chïë ngûå cuãa ham muöën trong giêëc nguã vaâ giûä vûäng
võ trñ cuãa noá duâ rùçng moåi sinh lûåc khaác phuå thuöåc vaâo caái töi àïìu bõ
thu huát àïí phuåc vuå giêëc nguã trong mûác àöå maâ chuáng gùæn liïìn vaâo
nhûäng àöëi tûúång. Àïën luác àoá chuáng ta múái hiïíu taåi sao caái vö thûác
coá thïí lúåi duång àûúåc sûå huyã boã hay giaãm suát cuãa kiïím duyïåt trong
àïm àïí cûúáp lêëy “nhûäng caái gò coân soát laåi ban ngaây” àïí cuâng vúái caác
vêåt liïåu do nhûäng caái gò coân soát laåi cung cêëp, húåp thaânh möåt ham
muöën trong mú bõ cêëm àoaán. Ngoaâi ra cuäng coá thïí laâ “nhûäng caái gò
coân soát laåi ban ngaây”, do viïåc noá giao tiïëp vúái caái vö thûác bõ döìn eáp
coá àuã khaã nùng chöëng laåi khaát duåc bõ giêëc nguã xêm chiïëm hïët.
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên têm hoåc nhêåp mön
91
Trong sûå kiïån naây coá möåt àùåc tñnh vö cuâng quan troång coá tñnh caách
söëng àöång maâ chuáng ta phaãi àûa vaâo trong quan niïåm cuãa chuáng
ta liïn can àïën sûå thaânh lêåp giêëc mú.
Möåt bïånh trong cú thïí, möåt caái gò laâm cho mònh àau àúán; möåt
chûáng viïm úã cú quan naâo àoá àïìu taåo ra möåt traång thaái maâ hêåu
quaã laâ sûå taách rúâi cuãa sûå khaát duåc ra khoãi àöëi tûúång cuãa noá. Khaát
duåc sau khi rúâi khoãi àöëi tûúång cuãa mònh trúã vaâo vúái caái töi àïí baám
chùåt vaâo böå phêån àau àúán trong thên thïí. Ngûúâi ta coá thïí khùèng
àõnh rùçng trong nhûäng àiïìu kiïån naây sûå taách rúâi cuãa khaát duåc ra
khoãi àöëi tûúång cuãa noá coân maånh hún sûå taách rúâi cuãa sûå ñch kyã àöëi
vúái thïë giúái bïn ngoaâi. Àiïìu naây nhû múã àûúâng cho chuáng ta hiïíu
roä bïånh uêët trong àoá, möåt cú quan cuäng laâm cho caái töi bêån têm rêët
nhiïìu nhûng chuáng ta khöng biïët rùçng caái töi luác àoá cuäng àang
bïånh. Nhûng töi khöng muöën ài sêu hún vaâo con àûúâng naây nûäa,
hay phên tñch nhûäng traång thaái maâ giaã thuyïët vïì sûå quay trúã vïì
trong caái töi cuãa sûå khaát duåc coá thïí laâm thaânh dïî hiïíu hún hay cuå
thïí hún: lyá do laâ töi muöën nhanh choáng traã lúâi hai àiïím maâ caác
baån muöën hoãi. Thûá nhêët, caác baån muöën biïët taåi sao khi noái àïën
giêëc nguã, àïën bïånh têåt vaâ caác tònh traång khaác, töi laåi phên biïåt
“khaát duåc” vaâ “lúåi ñch”, “khuynh hûúáng tònh duåc” vaâ “khuynh
hûúáng cuãa caái töi” trong khi ngûúâi ta coá thïí phên tñch caác sûå àoá
bùçng caách chó noái àïën möåt sinh lûåc duy nhêët, sinh lûåc naây trong
khi hoaåt àöång coá thïí hoùåc baám vaâo àöëi tûúång, hoùåc baám vaâo caái töi,
phuåc vuå cho khuynh hûúáng naây hay khuynh hûúáng khaác. Thûá hai
caác baån ngaåc nhiïån khi thêëy töi coi sûå taách rúâi khaát duåc ra khoãi àöëi
tûúång nhû nguöìn göëc cuãa möåt traång thaái bïånh hoaån trong khi sûå
biïën àöíi cuãa khaát duåc khaách quan thaânh khaát duåc cuãa caái töi, cuäng
thuöåc thaânh phêìn caác hoaåt àöång tinh thêìn bònh thûúâng lùåp ài lùåp
laåi haâng ngaây, haâng àïm.
Töi traã lúâi nhû sau. Lúâi baâi baác thûá nhêët cuãa baån nghe àûúåc.
Viïåc xem xeát nhûäng traång thaái giêëc nguã, bïånh têåt vaâ tònh aái coá leä
khöng bao giúâ seä dêîn túái sûå phên biïåt giûäa khaát duåc khaách quan vaâ
khaát duåc cuãa caái töi, giûäa khaát duåc vaâ lúåi ñch. Nhûng baån àaä quïn
mêët nhûäng cöng trònh khaão cûáu khúãi àêìu cuãa chuáng ta, nhûäng
cöng trònh àaä roåi aánh saáng vaâo nhûäng traång thaái tinh thêìn maâ
chuáng ta àaä khaão cûáu tûâ trûúác túái nay. Chó vò àaä chûáng kiïën sûå
xung àöåt phaát sinh ra bïånh thêìn kinh chuyïín hoaán maâ giûäa nhûäng
baãn nùng tònh duåc vaâ baãn nùng tûå baão töìn. Chuáng ta khöng thïí
naâo boã àûúåc sûå phên biïåt àoá. Viïåc khaát duåc cuãa caác àöëi tûúång coá thïí
http://ebooks.vdcmedia.com
Sigmund Freud
92
biïën thaânh khaát duåc cuãa caái töi, viïåc phaãi xeát àïën sûå coá mùåt cuãa
khaát duåc cuãa caái töi laâ caách giaãi thñch duy nhêët coá giaá trõ àöëi vúái
nhûäng àiïìu bñ êín cuãa bïånh thêìn kinh maâ chuáng ta goåi laâ “naác xñt”,
vñ duå nhû bõ àiïn súám phaát, àöëi vúái nhûäng àiïìu giöëng nhau vaâ khaác
nhau giûäa bïånh naây möåt àùçng vaâ bïånh naáo loaån thêìn kinh cuâng
bïånh aám aãnh àùçng khaác. Hiïån nay chuáng ta aáp duång cho giêëc nguã,
bïånh têåt vaâ traång thaái tònh aái nhûäng àiïìu maâ chuáng ta thêëy khöng
thïí chöëi caäi àûúåc taåi núi khaác. Chuáng ta cêìn tiïëp tuåc sûå aáp duång àoá
àïí xem chuáng seä àûa chuáng ta túái àêu. Àïì luêån duy nhêët khöng
àûúåc ruát ra möåt caách trûåc tiïëp tûâ sûå nghiïn cûáu phên têm hoåc laâ
nhû sau: khaát duåc vêîn laâ khaát duåc, duâ àem aáp duång cho caác àöëi
tûúång hay cho caái töi cuãa àûúng sûå vaâ khöng bao giúâ noá biïën thaânh
lúåi ñch, ñch kyã caã; àöëi vúái lúåi ñch cuäng vêåy, noá khöng bao giúâ biïën
thaânh khaát duåc caã. Nhûng àïì luêån naây cuäng giöëng nhû sûå phên
biïåt giûäa khuynh hûúáng tònh duåc vaâ khuynh hûúáng cuãa caái töi, sûå
phên biïåt maâ chuáng ta phaãi giûä laåi cho túái khi noá bõ phuã nhêån vò lyá
do ñch lúåi cuãa sûå phaát minh.
Lúâi baâi baác thûá hai cuãa baån cuäng àuáng nhûng ài sai àûúâng
hûúáng. Têët nhiïn sûå quay trúã vïì vúái caái töi cuãa khaát duåc sau khi
taách rúâi khoãi àöëi tûúång khöng phaãi laâ nguyïn nhên trûåc tiïëp gêy
bïånh; chuáng ta chùèng àaä thêëy hiïån tûúång naây xaãy ra trûúác khi bùæt
àêìu giêëc nguã àïí röìi laåi thuåt luâi trúã laåi sau khi thûác dêåy sao? Giöëng
vêåt li ti trong nguyïn sinh chêët thuåt chên giaã vaâo röìi laåi thoâ ra khi
gùåp cú höåi. Nhûng sûå viïåc xaãy ra khaác hùèn khi coá möåt sûå diïîn tiïën
naâo àoá rêët cûúng quyïët bùæt buöåc khaát duåc phaãi taách rúâi khoãi àöëi
tûúång. Khaát duåc sau khi trúã thaânh “naác xñt” khöng tòm laåi àûúåc con
àûúâng trúã vïì àöëi tûúång nûäa vaâ chñnh sûå giaãm suát cuãa tñnh di àöång
cuãa khaát duåc múái laâ nguyïn nhên gêy bïånh. Ngûúâi ta coá thïí noái
rùçng trong möåt vaâi giúái haån naâo àoá sûå tñch luyä cuãa khaát duåc khöng
chõu àûång àûúåc. Nïëu khaát duåc phaãi baám vaâo möåt àöëi tûúång naâo àoá
chñnh laâ vò caái töi gêy nïn. Nïëu chuáng ta àõnh ài vaâo chi tiïët cuãa
bïånh àiïn súám phaát, töi seä cho caác baån hay rùçng sûå diïîn tiïën laâm
cho khaát duåc sau khi taách rúâi khoãi àöëi tûúång khöng tòm àûúåc quay
vïì vúái nhûäng àöëi tûúång àoá nûäa - sûå diïîn tiïën àoá cuäng gêìn sûå döìn eáp
hay möåt sûå gò giöëng thïë. Nïëu töi noái cho baån hay rùçng nhûäng àiïìu
kiïån cuãa sûå döìn eáp thò caác baån seä coá caãm tûúãng nhû àang ài trïn
con àûúâng quen thuöåc. Sûå xung àöåt coá veã nhû chó laâ möåt, vaâ diïîn
ra bùçng nhûäng sûác maånh giöëng nhau. Nïëu kïët quaã cuãa cuöåc xung
àöåt àoá coá khaác nhau nhû trong bïånh naáo loaån thêìn kinh chùèng haån
thò àoá chó laâ do sûå khaác nhau vïì baãn chêët. Trong ngûúâi bïånh cuãa
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên têm hoåc nhêåp mön
93
chuáng ta, phêìn yïëu trong quaá trònh phaát triïín cuãa khaát duåc, phêìn
gêy ra triïåu chûáng, laåi úã chöî khaác. Coá leä tûúng ûáng vúái giai àoaån sú
khai cuãa “naác xñt” maâ bïånh àiïn súám phaát quay trúã laåi trong giai
àoaån cuöëi cuâng cuãa noá. Àiïìu àaáng chuá yá laâ chuáng ta bõ bùæt buöåc
phaãi cöng nhêån trong khaát duåc cuãa têët caã caác bïånh thêìn kinh “naác
xit” nhûäng àiïím àõnh cû tûúng ûáng vúái nhûäng giai àoaån phaát triïín
súám hún trong caác bïånh naáo loaån thêìn kinh vaâ aám aãnh nhiïìu.
Nhûng caác baån biïët rùçng nhûäng khaái niïåm chuáng ta thu lûúåm àûúåc
trong khi khaão saát bïånh thêìn kinh chuyïín hoaán cuäng giuáp cho
chuáng ta tòm àûúåc àûúâng hûúáng phaãi theo trong bïånh thêìn kinh
“naác xñt” khoá tòm hún nhiïìu vïì phûúng diïån thûåc tïë. Nhûäng àiïím
giöëng nhau rêët nhiïìu vaâ thûåc ra chó coá möåt hiïån tûúång thöi. Vò thïë
cho nïn baån hiïíu roä nhûäng sûå khoá khùn, nïëu khöng noái laâ khöng
thïí àûúåc àöëi vúái nhûäng muöën dûåa vaâo thêìn kinh hoåc àïí cùæt nghôa
nhûäng bïånh naây maâ khöng biïët gò vïì bïånh thêìn kinh hoaán chuyïín
phên têm hoåc.
Bïånh àiïn súám phaát khöng phaãi chó coá nhûäng triïåu chûáng
thoaát ra tûâ sûå taách baåch cuãa khaát duåc khoãi caác àöëi tûúång röìi tñch
luyä laåi bïn trong caái töi, vúái tñnh chêët cuãa möåt khaát duåc “naác xñt”.
Ngûúâi ta phaãi daânh chöî lúán cho nhûäng hiïån tûúång khaác gùæn liïìn
vaâo nhûäng cöë gùæng cuãa khaát duåc àöëi vúái caác àöëi tûúång, nghôa laâ
tûúng ûáng vúái möåt mûu toan traã laåi hay khúãi bïånh. Nhûäng triïåu
chûáng sau naây coân êìm ô àaáng chuá yá hún nûäa. Chuáng coá nhiïìu àiïím
giöëng nhau vúái triïåu chûáng cuãa bïånh naáo loaån thêìn kinh, ñt àiïím
giöëng nhau hún vúái bïånh aám aãnh, tuy nhiïn vêîn khaác caã hai bïånh
naây vïì nhûäng àiïím khaác. Coá veã nhû trong sûå cöë gùæng quay trúã laåi
vúái àöëi tûúång bïånh trong thêìn kinh súám phaát, khaát duåc àaä thaânh
cöng trong viïåc baám vaâo caác àöëi tûúång àoá nhûng thûåc sûå chó baám
vaâo àûúåc boáng cuãa caác àöëi tûúång àoá thöi, nghôa laâ vaâo sûå phaát biïíu
thaânh lúâi noái cuãa caác àöëi tûúång àoá. Töi khöng thïí noái nhiïìu hún
nûäa nhûng cho rùçng thaái àöå cuãa khaát duåc trong khi cöë gùæng quay
vïì vúái caác àöëi tûúång àaä giuáp cho ta hiïíu roä àûúåc sûå khaác biïåt thûåc
sûå giûäa möåt sûå khaác biïåt hûäu thûác vaâ möåt sûå phaát biïíu vö thûác.
Töi àaä àûa caác baån vaâo möåt vuâng àêët trong àoá mön phên têm
hoåc seä àaåt àûúåc nhiïìu tiïën böå. Kïí tûâ khi chuáng ta quen vúái danh tûâ
“khaát duåc cuãa caái töi” chuáng ta àaä tòm hiïíu àûúåc bïånh thêìn kinh
naác xñt; cöng viïåc cuãa chuáng ta coân laâ tòm àûúåc caách giaãi thñch sinh
àöång vïì caác bïånh naây vaâ luön thïí böí tuác nhûäng àiïìu hiïíu biïët cuãa
chuáng ta vïì àúâi söëng tinh thêìn bùçng caách àaâo sêu nhûäng àiïìu àaä
http://ebooks.vdcmedia.com
Sigmund Freud
94
biïët vïì caái töi. Têm lyá cuãa caái töi maâ chuáng ta àõnh xêy dûång,
khöng thïí dûåa trïn cùn baãn cuãa nhûäng dûä kiïån cuãa sûå quan saát
nöåi têm, maâ phaãi dûåa trïn cùn baãn cuãa sûå phên tñch nhûäng àiïìu
röëi loaån vaâ phên taán cuãa caái töi nhû trong sûå khaát duåc. Coá thïí sau
khi xong cöng viïåc àoá thò giaá trõ cuãa nhûäng àiïìu hiïíu biïët vïì bïånh
thêìn kinh hoaán chuyïín vaâ liïn quan àïën khaát duåc seä giaãm ài.
Nhûng cöng viïåc naây chûa tiïën àûúåc bao nhiïu. Chuáng ta khöng
thïí duâng hïët kyä thuêåt cuãa chuáng ta trong viïåc tòm hiïíu bïånh thêìn
kinh naác xñt nhû trong bïånh thêìn kinh hoaán chuyïín. Töi noái cho
caác baån nghe taåi sao. Möåt khi tiïën lïn möåt bûúác trong bïånh thêìn
kinh naác xñt, chuáng ta nhû caãm thêëy möåt bûác tûúâng bùæt chuáng ta
dûâng laåi trong möåt luác. Trong caác bïånh thêìn kinh hoaán chuyïín tuy
coá gùåp nhûäng àiïím chöëng àöëi nhûng chuáng ta àaä phaá boã àûúåc tûâng
chûúáng ngaåi vêåt möåt. Trong bïånh thêìn kinh naác xñt, sûå àïì khaáng
coá veã nhû khöng thïí naâo vûúåt qua àûúåc. Chuáng ta chó coá thïí kiïîng
chên nhòn qua bûác tûúâng àïí rònh xem àùçng sau coá gò khöng. Vò vêåy
chuáng ta phaãi thay thïë kyä thuêåt hiïån thúâi bùçng kyä thuêåt khaác,
chuáng ta chûa biïët seä thay thïë nhû thïë naâo. Têët nhiïn vêåt liïåu vïì
caác bïånh naây khöng hïì thiïëu. Bïånh phaát hiïån bùçng nhiïìu caách, duâ
khöng phaãi bùçng nhûäng caách húåp yá chuáng ta vaâ trong luác naây
chuáng ta àaânh phaãi giaãi thñch nhûäng phaát hiïån àoá thöi bùçng caách
duâng nhûäng àiïìu àaä thu nhêån àûúåc trong khi nghiïn cûáu bïånh
thêìn kinh hoaán chuyïín. Hai loaåi bïånh naây khaá giöëng nhau àuã àïí
gùåt haái àûúåc nhûäng kïët quaã xaác thûåc trong bûúác àêìu, duâ rùçng
chuáng ta khöng thïí noái chùæc laâ kyä thuêåt àoá coá thïí àûa chuáng ta ài
xa hún.
Coân nhiïìu khoá khùn nûäa xuêët hiïån laâm ngùn trúã bûúác tiïën
cuãa chuáng ta. Bïånh thêìn kinh naác xñt vaâ têm lyá chó heá múã nhûäng
bñ êín cuãa chuáng cho nhûäng ngûúâi àaä hoåc qua trûúâng phên têm hoåc
vïì bïånh thêìn kinh hoaán chuyïín thöi. Vêåy maâ nhûäng nhaâ thêìn
kinh hoåc khöng hïì biïët àïën phên têm hoåc trong khi nhûäng nhaâ
phên têm hoåc laåi khöng thêëy coá nhiïìu trûúâng húåp thêìn kinh hoåc.
Chuáng ta cêìn möåt thïë hïå nhûäng nhaâ thêìn kinh hoåc qua möåt trûúâng
phên têm hoåc nhû möåt khoa hoåc sûãa soaån. Hiïån nay úã Myä àaä coá
hai cöë gùæng loaåi naây, trong àoá nhûäng nhaâ thêìn kinh hoåc nöíi tiïëng
daåy sinh viïn vïì phên têm hoåc vaâ caác nhaâ giaám àöëc nhaâ thûúng
àiïn cöng hay tû cuäng duâng phên têm hoåc àïí quan saát bïånh nhên
cuãa hoå. Chuáng ta cuäng àaä nhòn qua tûúâng thêëy möåt vaâi àiïìu vïì
bïånh thêìn kinh naác xñt dûúái àêy.
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên têm hoåc nhêåp mön
95
Hònh thûác bïånh hoaån cuãa bïånh voång tûúãng vaâ bïånh àiïn kinh
niïn giûäa möåt àõa võ mú höì trong viïåc phên loaåi cuãa bïånh thêìn
kinh hoåc töëi tên. Vêåy maâ nhûäng chûáng bïånh naây rêët gêìn vúái chûáng
bïånh àiïån súám phaát dûúái danh tûâ “paraphrenie” theo nöåi dung thò
bïånh voång tûúãng coá thïí àûúåc mö taã nhû thoái quen kyâ cuåc thñch
danh voång cao sang, coá caãm tûúãng nhû mònh bõ haânh haå, cuöìng
duåc, ghen tuöng... Chuáng ta khöng chúâ àúåi thêìn kinh hoåc àûa ra
nhûäng lúâi giaãi thñch. Töi lêëy möåt vñ duå (xaãy ra tûâ lêu lùæm röìi vaâ coá
thïí mêët ài möåt phêìn giaá trõ) àoá laâ sûå cöë gùæng dûåa vaâo möåt triïåu
chûáng àïí tòm ra möåt triïåu chûáng khaác bùçng caách dûåa vaâo lyá luêån
tri thûác cuãa ngûúâi bïånh: ngûúâi bïånh coá caãm tûúãng rùçng mònh bõ
haânh haå chñnh laâ vò mònh laâ ngûúâi quan troång, do àoá múái phaát sinh
ra chûáng bïånh kyâ cuåc thñch danh voång cao sang laâ hêåu quaã ngay
tûác khùæc cuãa sûå tñch luyä sùæc duåc quaá nhiïìu trong caái töi laâm cho caái
töi trúã thaânh quan troång; àoá laâ bïånh naác xñt phuå thuöåc, xuêët hiïån
nhû hêåu quaã cuãa bïånh naác xñt sú khai, nghôa laâ cuãa nhûäng ngaây
àêìu tiïn cuãa tuöíi thú êëu. Nhûng möåt quan saát cuãa töi trong bïånh
bõ haânh haå àûa töi àïën möåt dêëu vïët khaác. Töi nhêån thêëy rùçng
trong phêìn lúán caác trûúâng húåp ngûúâi ta bõ haânh haå cuäng nhû keã
haânh haå àïìu cuâng thuöåc möåt phaái (nam hay nûä). Ngûúâi ta coá thïí
cùæt nghôa sûå kiïån naây bùçng nhiïìu caách, nhûng trong möåt vaâi
trûúâng húåp àûúåc nghiïn cûáu kyä ngûúâi ta nhêån thêëy rùçng chñnh
ngûúâi cuâng phaái maâ mònh yïu mïën nhêët trûúác khi mùæc bïånh àaä trúã
thaânh ngûúâi haânh haå mònh trong khi bõ bïånh. Tònh traång coá thïí
phaát triïín bùçng sûå thay thïë ngûúâi mònh yïu mïën bùçng möåt ngûúâi
khaác, vñ duå nhû thay thïë ngûúâi cha bùçng ngûúâi gia sû, hay ngûúâi
cao hún. Tûâ nhûäng kinh nghiïåm àoá töi àûa ra nhêån xeát rùçng bïånh
bõ haânh haå chó laâ hònh thûác bïånh hoaån trong àoá ngûúâi bïånh chöëng
laåi möåt khuynh hûúáng àöìng tñnh luyïën aái quaá maånh. Sûå biïën àöíi
cuãa loâng yïu thaânh thuâ hêån, möåt sûå biïën àöíi coá thïí trúã thaânh möåt
sûå àe doaå cho sûå söëng cuãa con ngûúâi vûâa àûúåc yïu, vûâa bõ thuâ gheát,
trong nhûäng trûúâng húåp naây tûúng ûáng vúái sûå biïën àöíi cuãa nhûäng
khuynh hûúáng khaát duåc thaânh lo súå, hêåu quaã cuãa sûå döìn eáp. Caác
baån haäy nghe àiïìu quan saát múái nhêët cuãa töi vïì vêën àïì àoá. Möåt võ
baác sô treã tuöíi bõ bùæt buöåc phaãi rúâi boã thaânh phöë núi sinh cuãa mònh
vò àaä àe doaå giïët chïët con trai möåt võ giaáo sûå àaåi hoåc trong thaânh
phöë àoá, anh con trai naây trûúác àêy laâ baån thên cuãa anh ta. Võ baác
sô naây cho rùçng ngûúâi baån cuä cuãa mònh coá nhûäng yá tûúãng thêåt kinh
khuãng, möåt sûác maånh cuãa quyã sûá, cho rùçng chñnh anh àaä gêy ra
möåt nöîi khöí súã xaãy àïën cho gia àònh mònh trong mêëy nùm qua, gêy
http://ebooks.vdcmedia.com
Sigmund Freud
96
ra moåi àiïìu khöng may vïì gia àònh cuäng nhû xaä höåi. Nhûng nhû
thïë vêîn chûa àuã, anh con trai baån cuä vaâ cha anh ta, öng giaáo sû
àaåi hoåc coân phaãi chõu traách nhiïåm vïì chiïën tranh àaä xaãy ra vò àaä
goåi quên Nga àïën xêm lùng Töí quöëc cuãa mònh. Bïånh nhên cuãa
chuáng ta cho rùçng anh ta àaä nhiïìu lêìn suyát chïët vò öng baån quyá vaâ
cho rùçng chó coá caái chïët anh naây múái laâm cho anh ta hïët moåi nöîi
àau àúán thöi. Vêåy maâ loâng yïu àöëi vúái ngûúâi baån cuä coân maånh àïën
nöîi möåt höm khi coá dõp duâng suáng luåc bùæn chïët anh naây, ngûúâi
bïånh thêëy tay mònh nhû tï liïåt. Trong cuöåc noái chuyïån vúái ngûúâi
bïånh töi biïët laâ tònh baån giûäa hai ngûúâi khúãi àêìu tûâ nhûäng nùm
àêìu tiïn hoåc trung hoåc. Ñt nhêët coá möåt lêìn tònh baån àaä vûúåt quaá
giúái haån cuãa tònh baån. Möåt àïm cuâng nguã vúái nhau möåt giûúâng hoå
àaä giao cêëu vúái nhau hoaân toaân. Ngûúâi bïånh khöng bao giúâ caãm
thêëy möåt tònh caãm àöëi vúái àaân baâ nhû nhûäng ngûúâi cuâng tuöíi vaâ
cuâng phaái. Anh ta àaä àñnh hön vúái möåt cö gaái àeåp, nhûng cö naây
thêëy anh chùèng toã caãm tònh êu yïëm gò nïn dûát tònh luön. Nhiïìu
nùm sau bïånh cuãa anh ta àûúåc phaát hiïån sau khi àaä thoaã maän
hoaân toaân möåt ngûúâi àaân baâ. Ngûúâi naây vûâa hön anh xong thò àöåt
nhiïn anh thêëy àau àúán kyâ laå, nhû coá ngûúâi lêëy dao böí oác ra laâm
àöi. Sau àoá anh cho rùçng, anh coá caãm tûúãng nhû ngûúâi ta böí àöi oác
anh ta àïí loâi xûúng soå ra nhû trong phoâng giaãi phêîu hay trong viïåc
möí soå; thïë röìi vò ngûúâi baån thên laåi chuyïn mön vïì giaãi phêîu soå
nïn anh cho rùçng chñnh ngûúâi baån àaä gûãi ngûúâi àaân baâ àïën caám döî
anh ta. Àïën luác àoá anh múái múã mùæt ra vaâ hiïíu rùçng moåi sûå haânh
haå khaác àïìu do anh baån cuä maâ ra caã.
Töi àaä coá dõp quan saát möåt trûúâng húåp nhû thïë vaâ khùèng
àõnh quan niïåm cuãa töi mùåc duâ bïì ngoaâi coá veã mêu thuêîn. Ngûúâi
con gaái tûúãng tûúång rùçng mònh bõ möåt ngûúâi àaân öng àaä àïën chöî
heån vúái naâng hai lêìn röìi haânh haå, thûåc ra laâ naâng àaä bùæt àêìu thuâ
gheát möåt ngûúâi àaân baâ maâ naâng coi laâ àaä thay thïë meå naâng. Maäi
sau khi àïën chöî heån lêìn thûá hai vúái ngûúâi àaân öng, naâng múái
chuyïín sûå thuâ gheát ngûúâi àaân baâ sang ngûúâi àaân öng. Vêåy àiïìu
kiïån ngûúâi cuâng phaái àaä àûúåc thûåc hiïån trong trûúâng húåp thûá hai
naây cuäng nhû trong trûúâng húåp thûá nhêët. Trong lúâi phaân naân cuãa
naâng àöëi vúái võ luêåt sûå vaâ võ baác sô cuãa mònh, ngûúâi bïånh àaä khöng
àaã àöång gò àïën giai àoaån àêìu tiïn àoá vaâ chñnh àiïìu naây coá veã nhû
àaä caãi chñnh quan niïåm cuãa chuáng ta vïì vêën àïì ngûúâi cuâng phaái.
Trong giai àoaån sú khai, sûå àöìng tñnh luyïën aái trong viïåc
choån lûåa àöëi tûúång giöëng bïånh “naác xñt” úã nhiïìu àiïím hún laâ giöëng
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên têm hoåc nhêåp mön
97
bïånh luyïën aái thûúâng tònh. Vò thïë cho nïn khi muöën traánh möåt
khuynh hûúáng àöìng tñnh luyïën aái quaá maånh, ngûúâi ta thûúâng quay
vïì bïånh naác xñt möåt caách dïî daâng hún. Cho túái nay töi chûa coá dõp
noái cho caác baån nghe vïì nïìn moáng cuãa àúâi söëng aái tònh nhûng ngay
bêy giúâ töi cuäng chûa thïí lêëp chöî tröëng àoá àûúåc. Têët caã nhûäng àiïìu
coá thïí noái cho caác baån nghe laâ sûå lûåa choån àöëi tûúång, sûå tiïën böå
trong sûå phaát triïín khaát duåc sau giai àoaån naác xñt coá thïí tiïën haânh
theo hai giai àoaån khaác nhau: hoùåc theo loaåi naác xñt, caái töi cuãa
àûúng sûå àûúåc thay thïë bùçng möåt caái töi naâo àoá giöëng noá nhêët;
hoùåc theo loaåi múã röång, nhûäng ngûúâi àûúåc choån laâm àöëi tûúång cho
khaát duåc laâ nhûäng ngûúâi trúã nïn cêìn thiïët vò giuáp vaâo viïåc thoãa
maän nhûäng nhu cêìu khaác cuãa àúâi söëng. Khi naâo khaát duåc choån àöëi
tûúång theo loaåi naác xñt, töi cho rùçng khaát duåc thuöåc thaânh phêìn
nhûäng keã hûúáng vïì àöìng tñnh luyïën aái nhiïìu hún.
Trong möåt baâi hoåc trûúác àêy töi coá noái chuyïån cho caác baån
nghe vïì trûúâng húåp cuãa ngûúâi àaân baâ coá thoái ghen tuöng. Bêy giúâ
sùæp àïën luác baâi hoåc chêëm dûát chùæc caác baån toâ moâ muöën biïët töi giaãi
thñch möåt thoái quen nhû thïë naâo àûáng vïì phûúng diïån phên têm
hoåc. Töi tiïëc laâ chó coá thïí noái cho caác baån nghe vïì àiïím naây ñt hún
nhûäng àiïìu baån chúâ àúåi úã töi. Súã dô chuáng ta khöng thïí duâng lyá
luêån vaâ kinh nghiïåm àïí cùæt nghôa nhûäng hònh aãnh tûúng tûå trong
bïånh aám aãnh laâ vò coá nhûäng liïn quan cuãa noá vúái vö thûác maâ chñnh
yá tûúãng aám aãnh vaâ caái thoái quen kyâ cuåc naây laåi àaåi diïån cho vö
thûác vaâ chïë ngûå noá. Hai bïånh naây chó khaác nhau vïì mùåt ngoaâi vaâ
tñnh caách söëng àöång thöi.
Cuäng nhû trong bïånh voång tûúãng chuáng ta cuäng tòm thêëy
trong bïånh buöìn rêìu u uêët möåt vïët raån giuáp cho ta lúâi traách moác
khöng thûúng haåi maâ nhûäng keã buöìn rêìu u uêët thûúâng àûa ra àïí
tûå gaán cho mònh thûåc ra aáp duång cho möåt ngûúâi khaác, àöëi tûúång
tònh duåc maâ hoå àaä mêët hay khöng coân kñnh phuåc nhû trûúác nûäa.
Chuáng ta àaä ài àïën kïët luêån laâ nïëu ngûúâi buöìn rêìu u uêët àaä àaánh
rúi àöëi tûúång cuãa khaát duåc thò àöëi tûúång àoá seä trúã vaâo trong caái töi
sau möåt diïîn biïën maâ ngûúâi ta goåi laâ möåt sûå àöìng nhêët hoáa coá tñnh
caách naác xñt. Töi chó coá thïí hiïën cho caác baån möåt hònh aãnh cuãa sûå
àoá thöi chûá khöng thïí cho möåt sûå mö taã vïì bïn ngoaâi cuäng nhû vïì
tñnh caách söëng àöång. Luác àoá caái töi àûúåc àöëi xûã nhû möåt àöëi tûúång
bõ boã rúi, chõu moåi sûå têën cöng vaâ thuâ hùçn maâ noá gaán cho àöëi
tûúång. Dûåa vaâo quan niïåm naây chuáng ta coá thïí dïî daâng cùæt nghôa
mûu toan tûå tûã thûúâng thêëy úã con ngûúâi u uêët vò ngûúâi bïånh nhêët
http://ebooks.vdcmedia.com
Sigmund Freud
98
àõnh huyã boã cuâng möåt luác chñnh mònh vaâ àöëi tûúång vûâa yïu vûâa
gheát. Trong bïånh u uêët cuäng nhû caác bïånh naác xñt khaác, thûúâng
phaát hiïån ra möåt àùåc tñnh cuãa àúâi söëng tònh caãm maâ chuáng ta goåi
laâ song àûúâng. Àoá laâ sûå coá mùåt cuãa nhûäng tònh caãm thên thiïån vaâ
thuâ nghõch àöëi vúái möåt ngûúâi khaác. Khöng may laâ töi laåi khöng coá
cú höåi àïí noái chuyïín cho caác baån nghe vïì sûå song àûúâng naây.
Caånh sûå àöìng nhêët naác xñt coân coá möåt sûå àöìng nhêët trong
naáo loaån thêìn kinh maâ chuáng ta biïët roä tûâ lêu. Töi muöën chó roä cho
caác baån xem giûäa hai sûå àöìng nhêët naây coá nhûäng khaác biïåt nhúâ
vaâo mêëy thñ duå àûúåc lûåa choån cêín thêån. Vïì hònh thûác àõnh kyâ vaâ
chu kò cuãa bïånh u uêët, töi coá thïí noái cho caác baån nghe möåt àiïìu maâ
chùæc caác baån rêët thñch. Nïëu coá àiïìu kiïån thuêån lúåi chuáng ta coá thïí
duâng löëi noái chûäa chaåy theo phên têm hoåc trong nhûäng thúâi gian
giûäa khi nöíi cún ngùn caãn khöng cho tònh traång u uêët trúã laåi duâ
dûúái khña caånh tònh caãm naâo. Ngûúâi ta seä nhêån ra rùçng trong bïånh
u uêët cuäng nhûäng trong thoái quen kyâ cuåc àïìu coá caách giaãi quyïët
möåt cuöåc xung àöåt coá tñnh caách àùåc biïåt maâ caác yïëu töë àïìu giöëng y
nhû trong caác bïånh thêìn kinh khaác. Caác baån thêëy ngay laâ têm lñ
hoåc coân coá nhiïìu dûä kiïån phaãi thu lûúåm àûúåc trong phaåm vi naây.
Töi cuäng àaä noái cho caác baån biïët rùçng, chuáng ta coá thïí nhúâ
phên têm hoåc thu lûúåm àûúåc nhiïìu àiïìu hiïíu biïët liïn quan àïën
caái töi, àïën nhûäng yïëu töë cêëu thaânh cuãa noá. Chuáng ta cuäng àaä bùæt
àêìu nhòn thêëy sûå cêëu thaânh naây, nhûäng yïëu töë naây. Khi phên tñch
thoái quen kyâ cuåc quan saát, chuáng ta tûúãng àaä coá thïí kïët luêån àûúåc
rùçng trong caái töi quaã coá möåt caái gò quan saát chó trñch, so saánh maäi
khöng biïët mïåt vaâ chöëng àöëi laåi nhûäng phêìn khaác cuãa caái töi. Vò
thïë cho nïn töi cho rùçng ngûúâi bïånh àaä noái sûå thûåc — möåt sûå thûåc
maâ chuáng ta khöng quan têm àïën möåt caách xûáng àaáng — khi phaân
naân rùçng möîi bûúác ài cuãa anh ta àïìu bõ quan saát rònh moâ, möîi yá
nghô àïìu bõ veán maân bñ mêåt vaâ chó trñch. Àiïìu lêìm àöåc nhêët cuãa
ngûúâi bïånh laâ àùåt caái àöång lûåc khoá chõu àoá úã bïn ngoaâi. Ngûúâi bïånh
thêëy trong mònh coá möåt caái gò àang ào lûúâng caái töi hiïån thúâi cuãa
mònh vaâ möîi sûå phaát biïíu cuãa caái töi àoá theo möåt caái töi lyá tûúãng
maâ anh ta tûå taåo ra trong quaá trònh phaát triïín. Töi nghô rùçng sûå tûå
taåo àoá àûúåc thûåc hiïån vúái yá muöën lêåp laåi sûå tûå bùçng loâng mònh, möåt
sûå tûå bùçng loâng mònh ài liïìn vúái tñnh caách naác xñt luác sú khai thúâi
thú êëu àaä bõ biïët àau biïët bao nhiïu röëi loaån vaâ àau buöìn. Caái gò
àang rònh moâ àoá, chuáng ta biïët roä: àoá chñnh laâ con ngûúâi kiïím
duyïåt cuãa caái töi: yá thûác con ngûúâi. Chñnh yá thûác naây kiïím duyïåt
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên têm hoåc nhêåp mön
99
caác giêëc mú, àoá chñnh laâ núi xuêët phaát cuãa nhûäng sûå döìn eáp caác
ham muöën khöng thïí chêëp nhêån àûúåc. Chõu aãnh hûúãng cuãa thoái
quen hay quan saát, yá thûác bõ tan raä vaâ cho ngûúâi ta biïët roä nguöìn
göëc cuãa noá: àoá laâ nhûäng aãnh hûúãng cuãa cha meå, nhûäng nhaâ giaáo
duåc, bêìu khöng khñ giaáo duåc xung quanh; àöìng hoaá vúái möåt vaâi
ngûúâi maâ ta chõu aãnh hûúãng.
Àoá laâ möåt vaâi kïët quaã thu lûúåm àûúåc nhúâ sûå aáp duång phên
têm hoåc cho caác bïånh thêìn kinh naác xñt. Töi cöng nhêån nhûäng kïët
quaã naây khöng nhiïìu lùæm, khöng àûúåc roä raâng lùæm tuy sûå roä raâng
naây chó coá thïí coá àûúåc khi chuáng ta quen dêìn vúái phaåm vi múái naây.
Súã dô àaåt àûúåc nhûäng kïët quaã àoá laâ nhúâ chuáng ta àaä duâng àïën khaái
niïåm vïì sûå khaát duåc naác xñt vaâ chñnh khaái niïåm naây àaä giuáp cho
chuáng ta múã röång àïën caác bïånh naác xñt nhûäng àiïìu àaä khaão saát
àûúåc trong bïånh thêìn kinh hoaán chuyïín. Vaâ bêy giúâ chùæc caác baån
tûå hoãi khöng biïët chuáng ta coá thïí àaåt àûúåc möåt kïët quaã theo àoá thò
têët caã moåi sûå röëi loaån naác xñt vaâ caác chûáng bïånh vïì têm lñ àïìu bùæt
nguöìn úã khaát duåc caã khöng, vaâ khöng biïët coá phaãi yïëu töë khaát duåc
trong àúâi söëng tinh thêìn chõu traách nhiïåm vïì sûå phaát triïín sinh ra
bïånh thêìn kinh maâ khöng coá möåt sûå thay àöíi naâo trong sûå hoaåt
àöång cuãa caác baãn nùng tûå baão töìn khöng? Töi cho rùçng luác naây
chûa cêìn traã lúâi cêu hoãi àoá vaâ noá cuäng àuã chñn àïí chuáng ta àûa ra.
Chuáng ta haäy chúâ àúåi cho khoa hoåc tiïën triïín thïm nûäa. Möåt ngaây
kia töi seä khöng ngaåc nhiïn nïëu thêëy nhûäng khuynh hûúáng khaát
duåc chiïëm àöåc quyïìn trong viïåc phaát sinh ra bïånh thêìn kinh vaâ
thêëy thuyïët vïì khaát duåc toaân thùæng trong moåi lônh vûåc tûâ nhûäng
bïånh thêìn kinh hiïån taåi àún giaãn nhêët cho túái bïånh àiïn khuâng
nùång nhêët àöëi vúái con ngûúâi. Chuáng ta àaä chùèng thêëy rùçng àiïìu
biïíu thõ cho sûå khaát duåc chñnh laâ sûå tûâ chöëi khöng chõu khuêët phuåc
thûåc tïë trong cuöåc àúâi cuãa noá sao? Nhûng töi coá caãm tûúãng rùçng
nhûäng khuynh hûúáng cuãa caái töi, bõ caác sûå thuác àêíy cuãa khaát duåc
löi cuöën, cuäng caãm thêëy nhûäng böëi röëi trong khi hoaåt àöång, Vaâ nïëu
möåt ngaây kia töi àûúåc tin rùçng trong caác bïånh têm lñ nùång nhûäng
khuynh hûúáng cuãa caái töi coá thïí coá nhûäng cöng trònh khaão cûáu cuãa
phên têm hoåc àaä ài laåc hûúáng. Nhûng àoá chó laâ vêën àïì trong tûúng
lai, ñt nhêët cuäng àöëi vúái caác baån. Caác baån haäy cho pheáp töi quay trúã
laåi sûå lo súå möåt chuát àïí ruä boã möåt àiïím chûa àûúåc roä raâng. Chuáng
ta àaä noái rùçng vò nhûäng liïn quan roä raâng giûäa sûå lo súå vaâ khaát
duåc, chuáng ta khöng thïí chêëp nhêån àûúåc rùçng sûå lo súå khi àûáng
trûúác möåt möëi nguy hiïím laåi laâ sûå phaát biïíu cuãa nhûäng baãn nùng
tûå baão töìn — vêåy maâ àiïìu àoá laåi khöng thïí naâo chöëi caäi àûúåc. Coá thïí
http://ebooks.vdcmedia.com
Sigmund Freud
100
naâo traång thaái tònh caãm do sûå biïíu thõ laåi khöng bùæt nguöìn úã
nhûäng baãn nùng ñch kó cuãa caái töi maâ bùæt nguöìn úã sûå khaát duåc cuãa
caái töi khöng? Sûå thûåc laâ traång thaái lo súå khöng húåp lñ möåt chuát
naâo vaâ tñnh bêët húåp lñ àoá xuêët hiïån caâng roä hún khi noá àaåt túái mûác
àöå cao hún. Lo súå luác àoá laâm röëi loaån haânh vi cuãa con ngûúâi, haânh
vi chaåy tröën hay haânh vi tûå baão vïå, haânh vi àöåc nhêët húåp lñ àïí tûå
baão töìn. Vò thïë cho nïn khi chuáng ta gaán caái phêìn tònh caãm trong
sûå lo súå thûåc sûå cho sûå khaát duåc cuãa caái töi, vaâ gaán haânh vi phaát
hiïån trong dõp àoá cho baãn nùng tûå bao töìn, chuáng ta àaä gaåt boã àûúåc
nhûäng khoá khùn vïì lyá thuyïët. Caác baån khöng tin möåt caách àuáng
àùæn rùçng — töi hy voång nhû thïë — ngûúâi ta lo súå vaâ chaåy tröën chó vò
ngûúâi ta lo súå chûá? Khöng, ngûúâi ta lo súå vaâ chaåy tröën vò möåt
nguyïn cúá: àoá laâ vò ngûúâi ta thêëy möëi nguy hiïím hiïån ra. Nhûäng
ngûúâi àaä gùåp nhiïìu sûå nguy hiïím ghï ghúám kïí laåi rùçng hoå khöng
hïì lo súå maâ chó haânh àöång bùçng caách chôa khñ giúái vïì phña con vêåt.
Chùèng haån, àoá quaã thûåc laâ möåt phaãn ûáng khöng gò húåp lñ hún àûúåc.
27. Sûå hoaán chuyïín
Vò nhûäng baâi hoåc naây sùæp àïën thúâi kyâ chêëm dûát nïn chùæc caác
baån àang chúâ àúåi möåt sûå gò maâ noá khöng àûúåc pheáp trúã thaânh möåt
möëi thêët voång. Caác baån seä tûå nhuã laâ nïëu töi hûúáng dêîn caác baån ài
vaâo möåt chi tiïët lúán nhoã trong phên têm hoåc, chùæc khöng phaãi àïí
tûâ biïåt caác baån maâ khöng noái gò àïën caách trõ liïåu laâm nïìn taãng cho
moåi hoaåt àöång cuãa phên têm hoåc. Töi khöng thïí lêín traánh vêën àïì
àoá búãi leä laâm nhû thïë tûác laâ khöng cho caác baån biïët vïì möåt sûå kiïån
múái giuáp cho caác baån böí tuác nhûäng àiïìu àaä hoåc.
Têët nhiïn caác baån khöng chúâ àúåi töi hiïën cho caác baån caách aáp
duång kyä thuêåt, caách phên tñch vúái muåc àñch trõ liïåu. Caác baån chó
muöën biïët möåt caách töíng quaát vïì phûúng saách hoaåt àöång cuãa mön
tinh thêìn trõ liïåu trong phên têm hoåc thöi vaâ kïët quaã cuãa noá ra
sao. Caác baån coá quyïìn àoá, khöng ai phuã nhêån àûúåc nhûng töi
khöng muöën noái cho caác baån biïët gò hïët, muöën àïí caác baån tûå tòm ra
phûúng saách àoá vaâ kïët quaã cuãa noá bùçng phûúng tiïån riïng cuãa caác
baån.
Caác baån thûã nghô xem caác baån biïët hïët nhûng àiïìu cêìn biïët
cuãa chûáng bïånh, nhûäng yïëu töë aáp duång phûúng saách àöëi vúái ngûúâi
bïånh. Coá veã nhû möåt phûúng phaáp trõ liïåu chùèng cêìn coá mùåt laâm gò
nûäa. Trûúác hïët àêy laâ sûå di truyïìn, chuáng ta khöng noái àïën sûå viïåc
naây luön, ngûúâi khaác àaä noái àïën möåt caách cûúng quyïët röìi vaâ
chuáng ta khöng coá gò múái àïí thïm vaâo nhûäng àiïìu hoå noái. Caác baån
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên têm hoåc nhêåp mön
101
àûâng cho rùçng töi phuã nhêån têìm quan troång cuãa noá! Chuáng ta súã
dô biïët àïën sûác maånh cuãa tñnh di truyïìn chñnh laâ vúái tû caách cuãa
möåt ngûúâi chuyïn trõ liïåu. Chuáng ta chùèng thay àöíi àûúåc gò vaâo àoá
caã: bao giúâ sûå di truyïìn naây àöëi vúái chuáng ta cuäng nhû möåt àiïìu àaä
coá sùén, nhû möåt àöång lûåc àûa ra nhûäng giúái haån cho sûå cöë gùæng cuãa
chuáng ta. Röìi nhûäng aãnh hûúãng cuãa nhûäng biïën cöë trong thúâi thú
êëu àêìu tiïn maâ chuáng ta àaä quen daânh cho möåt chöî ngöìi töët nhêët
cho viïåc phên tñch; chuáng thuöåc vïì quaá khûá vaâ chuáng ta khöng thïí
coi nhû khöng coá chuáng àûúåc. Sau cuâng chuáng ta coá têët caã nhûäng
caái gò maâ chuáng ta goåi chung laâ “möåt sûå tûâ boã thûåc sûå” moåi sûå àau
khöí trïn àûúâng àúâi bùæt buöåc con ngûúâi phaãi tûâ boã tònh aái, gêy ra
biïët bao àiïìu àau àúán, bao sûå bêët hoaâ trong gia àònh, bao cuöåc hön
nhên khöng cên xûáng àoá laâ chûa noái àïën nhûäng àiïìu kiïån khoá
khùn trong xaä höåi vaâ nhûäng sûå àoâi hoãi khùæt khe vïì luên lyá maâ ai
cuäng phaãi chõu aáp lûåc. Têët nhiïn àoá cuäng laâ con àûúâng múã röång àïí
àûa laåi möåt sûå trõ liïåu hûäu hiïåu, nhûng laâ trõ liïåu theo löëi cuãa
hoaâng àïë Joseph, theo nhû möåt huyïìn thoaåi úã thaânh Vienne; möåt
sûå can thiïåp cuãa möåt con ngûúâi coá uy quyïìn cûåc maånh bùæt moåi
ngûúâi khuêët phuåc trûúác yá chñ cuãa mònh vaâ san bùçng moåi khoá khùn.
Nhûng chuáng ta laâ ngûúâi nhû thïë naâo àïí coá thïí àûa ra möåt phûúng
phaáp trõ liïåu nhû thïë? Chuáng ta laâ nhûäng ngûúâi ngheâo khöng coá
möåt uy quyïìn gò trong xaä höåi, phaãi haânh nghïì maâ söëng, chuáng ta
khöng thïí khöng chûäa chaåy khöng cöng cho nhûäng ngûúâi ngheâo
trong khi nhûäng baác sô khaác theo löëi chûäa chaåy khaác laåi àuã phûúng
tiïån àïí giuáp àúä ngûúâi ngheâo trong khi chuáng ta khöng laâm àûúåc.
Löëi trõ liïåu cuãa chuáng ta laâ möåt löëi trõ liïåu lêu daâi, phaãi mêët nhiïìu
thò giúâ laâm múái coá hiïåu quaã. Coá thïí khi duyïåt laåi nhûäng yïëu töë àaä
kïí caác baån coá thïí àùåc biïåt chuá troång àïën möåt yïëu töë naâo àoá vaâ cho
rùçng yïëu töë àoá coá thïí duâng laâm àõa àiïím aáp duång phûúng phaáp trõ
liïåu cuãa chuáng ta. Nïëu xaä höåi bùæt buöåc con ngûúâi phaãi úã trûúác möåt
giúái haån naâo àoá vïì luên lyá vaâ chñnh caái giúái haån àoá laâm cho ngûúâi
bïånh àau khöí, thò taåi sao chuáng ta laåi khöng chûäa chaåy bùçng caách
khuyïën khñch hoå ruä boã nhûäng sûå giúái haån naây, tòm caách thoaã maän
vaâ lêëy laåi sûác khoeã maâ khöng theâm àïí yá gò àïën sûå theo àuöíi möåt lyá
tûúãng maâ xaä höåi àùåt ra trong khi chñnh xaä höåi cuäng khöng theo.
Àiïìu àoá coá nghôa laâ ngûúâi bïånh seä khoãi bïånh nïëu söëng hoaân toaân
tûâ àêìu àïën cuöëi àúâi tònh duåc cuãa mònh. Nïëu sûå chûäa chaåy phaãi ài
àïën chöî àoá thûåc thò ngûúâi ta seä traách laâ noá àaä ài traái laåi con àûúâng
luên lyá töíng quaát cuãa xaä höåi vò noá àaä cho caá nhên con ngûúâi caái maâ
noá àaä lêëy ài cuãa têåp thïí.
http://ebooks.vdcmedia.com
Sigmund Freud
102
Nhûng caác baån àaä lêìm. Viïåc khuyïn ngûúâi ta söëng hoaân toaân
àêìy àuã cuöåc àúâi tònh duåc cuãa mònh khöng liïn can gò hïët sûå trõ liïåu
trong phên têm hoåc vaâ duâ rùçng töi àaä coá lêìn noái rùçng trong ngûúâi
bïånh luön luön coá xung àöåt giûäa khuynh hûúáng khaát duåc vaâ sûå döìn
eáp tònh duåc, giûäa khña caånh tònh duåc vaâ khña caånh luên lyá cuãa
ngûúâi bïånh. Chuáng ta khöng giaãi quyïët cuöåc xung àöåt bùçng caách
giuáp cho bïn noå thùæng bïn kia. Àöëi vúái nhûäng ngûúâi tinh thêìn bêët
an thò laâ luên lyá àaä thùæng vúái hêåu quaã laâ khuynh hûúáng tònh duåc
seä àûúåc àïìn buâ bùçng sûå xuêët hiïån triïåu chûáng bïånh thêìn kinh.
Traái laåi, nïëu khña caånh tònh duåc cuãa con ngûúâi thùæng trêån thò khña
caånh luên lyá seä bõ döìn eáp vaâ cuäng seä tòm caách tûå àïìn buâ bùçng sûå
xuêët hiïån cuãa caác triïåu chûáng. Hai giaãi phaáp naây àïìu khöng thïí
chêëm dûát cuöåc xung àöåt vò thïë naâo cuäng coá möåt bïn khöng thoaã
maän. Nhûäng trûúâng húåp trong àoá cuöåc xung àöåt yïëu àïën nöîi chó
cêìn coá sûå cam thiïåp cuãa baác sô laâ giaãi quyïët àûúåc ngay rêët hiïëm, vaâ
noái thûåc ra nhûäng trûúâng húåp nhû thïë thò khöng cêìn àïën sûå chûäa
chaåy cuãa phên têm hoåc. Nhûäng ngûúâi coá thïí dïî daâng chõu aãnh
hûúãng nhû thïë cuãa baác sô coá thïí àaåt àûúåc kïët quaã maâ khöng cêìn
àïën baác sô. Khi möåt ngûúâi bõ thiïëu soát tònh duåc ài tòm sûå thoaã maän
bùçng àuã moåi caách, hoå àêu coá cêìn xin pheáp öng baác sô hay nhaâ phên
têm hoåc.
Ngûúâi ta thûúâng khöng chuá troång àïën möåt àiïím quan troång
cêìn thiïët trong vêën àïì naây, àoá laâ möåt xung àöåt gêy bïånh thêìn kinh
khöng thïí àem so saánh vúái sûå xung àöåt thûúâng coá giûäa caác khuynh
hûúáng tinh thêìn, àöëi vúái nhûäng ngûúâi bïånh thêìn kinh thò sûå xung
àöåt xaãy ra giûäa nhûäng àöång lûåc trong àoá möåt vaâi àöång lûåc àaä tiïën
àïën giai àoaån tiïìn yá thûác vaâ yá thûác trong khi nhûäng àöång lûåc khaác
chûa ra khoãi giai àoaån vö thûác. Chñnh vò thïë nïn cuöåc xung àöåt
khöng thïí tiïëp xuác bùçng möåt giaãi phaáp àûúåc. Hai bïn àöëi thuã
khöng daân mùåt nhau nhû con gêëu trùæng vaâ con caá voi trong thñ duå
maâ têët caã caác baån àïìu biïët. Möåt giaãi phaáp thûåc sûå chó coá thïí àaåt
àûúåc khi caã hai bïn àöëi thuã àïìu ra mùåt trêån. Töi cho rùçng phûúng
phaáp trõ liïåu duy nhêët laâ laâm sao cho hoå daân mùåt ra vúái nhau àïí
gùåp mùåt nhau.
Caác baån seä lêìm nûäa nïëu tin rùçng phên têm hoåc coá thïí thaânh
cöng àûúåc bùçng caách khuyïn baão vaâ hûúáng dêîn. Traái laåi chuáng ta
chó muöën coá möåt àiïìu laâ laâm sao cho ngûúâi bïånh tûå quyïët àõnh lêëy.
Vò thïë cho nïn chuáng ta khuyïn ngûúâi bïånh haäy chúâ àïën khi khoãi
bïånh haäy quyïët àõnh vïì nhûäng vêën àïì quan troång nhû choån nghïì
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên têm hoåc nhêåp mön
103
buön baán, laâm ùn cûúái xin hay ly dõ. Caác baån phaãi cöng nhêån rùçng
caác baån hùèn khöng nghô àïën àiïìu àoá. Chó khi naâo ngûúâi bïånh rêët
treã, khöng biïët tûå baão vïå, chûa chùæc chùæn, chuáng ta múái àoáng vai
troâ cuãa öng baác sô hay nhaâ giaáo duåc. Nhûng luác àoá chuáng ta vò yá
thûác àûúåc traách nhiïåm cuãa mònh nïn caâng phaãi cêín troång hún
nhiïìu.
Khi thêëy töi, trong viïåc trõ liïåu, khöng muöën thuác àêíy ngûúâi
bïånh söëng àêìy àuã cuöåc àúâi tònh duåc cuãa hoå, caác baån àûâng cho rùçng
töi bïnh vûåc luên lyá xaä höåi. Cöng viïåc naây cuäng nhû cöng viïåc trïn,
chuáng ta khöng hïì muöën laâm. Thûåc ra chuáng ta khöng phaãi laâ
nhûäng ngûúâi muöën caãi caách maâ chó laâ nhûäng ngûúâi biïët quan saát
thöi. Nhûng cuäng khöng thïí chó quan saát maâ khöng phï bònh chó
trñch: vò thïë nïn chuáng ta khöng thïí bïnh vûåc nïìn luên lyá cuãa xaä
höåi vïì tònh duåc, taán thaânh phûúng caách maâ xaä höåi àûa ra àïí giaãi
quyïët vêën àïì àúâi söëng tònh duåc. Àiïìu xaä höåi goåi laâ luên lyá cuãa xaä
höåi àoâi hoãi nhiïìu sûå hy sinh khöng àûa laåi nhûäng kïët quaã cên
xûáng, xaä höåi thiïëu caã khöng ngoan lêîn thaânh thûåc. Chuáng ta
khöng ngêìn ngaåi gò maâ khöng noái cho ngûúâi bïånh nghe nhûäng àiïìu
vûâa noái, laâm cho hoå quen dêìn vúái sûå suy nghô vïì nhûäng sûå kiïån
tònh duåc maâ khöng coá thaânh kiïën cuäng nhû àöëi vúái moåi sûå kiïån
khaác, àïí röìi sau khi chûäa chaåy xong, nïëu hoå trúã nïn àöåc lêåp vaâ
choån möåt giaãi phaáp dung hoaâ giûäa möåt àúâi söëng tònh duåc buöng thaã
vaâ möåt àúâi söëng khöí haånh tuyïåt àöëi thò chuáng ta chùèng coá gò àaáng
höí theån trong lûúng têm. Keã naâo, sau khi àaä chöëng laåi chñnh mònh,
tiïën àïën sûå thûåc cuãa cuöåc àúâi, keã àoá seä traánh àûúåc hïët moåi hiïím
nguy cuãa moåi sûå vö luên vaâ hiïën cho mònh möåt bêåc thang giaá trõ vïì
luên lyá khaác vúái bêåc thang thûúâng aáp duång vai troâ cuãa sûå kòm haäm
tònh duåc trong viïåc phaát sinh ra bïånh thêìn kinh. Chó trong rêët ñt
trûúâng húåp laâ chuáng ta coá thïí chêëm dûát tònh traång bïånh hoaån do
sûå thiïëu thöën tònh duåc vaâ tñch luyä khaát duåc gêy nïn bùçng caách
thoaã maän nhûäng àoâi hoãi tònh duåc bùçng giao cêëu.
Vêåy caác baån khöng thïí cùæt nghôa taác duång trõ liïåu cuãa phên
têm hoåc bùçng caách noái rùçng phûúng phaáp naây cho pheáp ngûúâi ta
söëng hoaân toaân vaâ àêìy àuã àúâi söëng tònh duåc. Caác baån haäy tòm möåt
caách cùæt nghôa khaác. Biïët àêu khi giaãi caác àiïìu sai lêìm cuãa caác baån
töi laåi chùèng àaä àùåt caác baån lïn möåt con àûúâng töët. Caác baån nghô
rùçng phên têm hoåc súã dô coá ñch búãi vò àaä tòm caách thay thïë vö thûác
bùçng hûäu thûác, diïîn taã vö thûác bùçng hûäu thûác àuáng àùæn. Àûa vö
thûác vaâo hûäu thûác chuáng ta huyã boã àûúåc sûå döìn eáp, boã àûúåc nhûäng
http://ebooks.vdcmedia.com
Sigmund Freud
104
àiïìu kiïån phaát sinh ra triïåu chûáng, biïën cuöåc xung àöåt gêy bïånh
thaânh möåt cuöåc xung àöåt bònh thûúâng duâ sao cuäng coá thïí giaãi
quyïët àûúåc bùçng caách naây hay caách khaác, chuáng ta khöng laâm gò
hún laâ laâm cho ngûúâi bïånh coá sûå thay àöíi trong tinh thêìn maâ khi
àaåt àûúåc kïët quaã àoá thò ngûúâi bïånh seä khoãi. Khi khöng huyã boã àûúåc
sûå döìn eáp hay nhûäng diïîn biïën tinh thêìn cuâng loaåi thò phûúng
phaáp trõ liïåu cuãa chuáng ta thêët baåi.
Chuáng ta coá thïí diïîn taã muåc tiïu cuãa chuáng ta dûúái nhiïìu
hònh thûác: chuáng ta coá thïí noái chuáng ta muöën laâm cho vö thûác
thaânh hûäu thûác, hay huyã boã sûå döìn eáp hay lêëp chöî tröëng trong
bïånh mêët trñ nhúá, têët caã moåi hònh thûác naây àïìu coá giaá trõ nhû
nhau. Nhûng lúâi xaác nhêån naây khöng laâm cho caác baån haâi loâng.
Caác baån hiïíu ngûúâi bïånh theo möåt yá khaác, coá baån muöën noái rùçng
sau khi khoãi bïånh hoå trúã thaânh möåt ngûúâi khaác hùèn; vêåy maâ töi laåi
baão rùçng hoå súã dô khoãi bïånh chó vò hoå coá thïm möåt vaâi yá thûác, mêët
ài möåt vaâi vö thûác hún trûúác thöi. Caác baån cho rùçng thay àöíi nhû
thïë chùèng coá lúåi gò. Ngûúâi bïånh sau khi khoãi bïånh trúã thaânh möåt
ngûúâi khaác, cöë nhiïn, nhûng thûåc ra anh ta vêîn nhû trûúác, nghôa
laâ trûúác khi bõ bïånh vúái nhûäng àiïìu kiïån khaã quan hún thöi. Thïë laâ
nhiïìu lùæm röìi. Caác baån cho rùçng thay àöíi chuát ñt thïë thò ùn thua gò
nhûng caác baån seä khöng coân nghi ngúâ vïì têìm quan troång cuãa sûå
khaác nhau chuát ñt àoá trong tinh thêìn ngûúâi bïånh möåt khi thêëy
chuáng ta phaãi mêët bao nhiïu cöë gùæng, laâm biïët bao nhiïu chuyïån
múái àaåt àûúåc kïët quaã àoá.
Töi muöën hoãi caác baån coá biïët gò vïì möåt phûúng phaáp maâ
ngûúâi ta goåi laâ trõ liïåu bùçng caách huyã caác nguyïn nhên gêy bïånh
khöng. Phûúng phaáp naây khöng àaánh thùèng vaâo caách phaát sinh
cuãa bïånh maâ tòm caách huyã boã nhûäng nguyïn nhên gêy ra bïånh.
Phûúng phaáp trõ liïåu trong phên têm hoåc coá tòm caách huyã boã
nguyïn nhên gêy ra bïånh hay khöng? Cêu traã lúâi khöng giaãn àún
tñ naâo nhûng seä giuáp chuáng ta thêëy cêu hoãi àoá àùåt ra thûåc khöng
àuáng luác. Khi phûúng phaáp trõ liïåu phên têm hoåc khöng àùåt cho
mònh muåc tiïu gêìn nhêët laâ phaãi huyã boã ngay tûác khùæc nhûäng triïåu
chûáng thò phûúng phaáp naây quaã coá tòm caách huyã boã nguyïn nhên
gêy bïånh nhûng dûúái möåt khña caånh khaác phûúng phaáp naây laåi
khöng coá tñnh caách àoá. Tûâ lêu chuáng ta àaä theo doäi sûå liïn tuåc cuãa
caác nguyïn nhên tûâ sûå döìn eáp àïën nhûäng tñnh di truyïìn vaâ baãn
nùng, tûâ nhûäng cûúâng àöå tûúng àöëi cuãa chuáng trong ngûúâi bïånh
àïën nhûäng àûúâng ài sai laåc cuãa chuáng trong quaá trònh phaát triïín
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên têm hoåc nhêåp mön
105
bònh thûúâng. Bêy giúâ giaã duå nhû chuáng ta coá thïí duâng möåt chêët
hoaá hoåc gò can thiïåp vaâo cêëu taåo con ngûúâi, laâm tùng lïn hay giaãm
ài chêët lûúång khaát duåc trong möåt luác naâo àoá, tùng cûúâng möåt baãn
nùng naây laâm yïëu ài möåt baãn nùng khaác: àoá chñnh laâ möåt mön trõ
liïåu têån göëc, ài tûâ caác nguyïn nhên theo nghôa àen cuãa nhûäng chûä
naây, möåt phûúng phaáp maâ phên têm hoåc àaä duâng trong giai àoaån
tòm hiïíu àêìu tiïn cêìn thiïët. Vêåy maâ caác baån hùèn biïët rùçng luác naây
khöng phaãi laâ luác mònh tòm caách aãnh hûúãng túái sûå hoaåt àöång cuãa
khaát duåc; phûúng phaáp cuãa chuáng ta àaánh vaâo möåt voâng nhoã trong
xêu chuöîi nguyïn nhên àoá; nïëu caái voâng nhoã naây khöng phaãi laâ
thaânh phêìn cuãa nhûäng cöåi rïî cuãa caác hiïån tûúång maâ chuáng ta coá
thïí nhòn thêëy àûúåc, khöng phaãi vò thïë maâ khöng rêët xa vúâi àöëi vúái
caác triïåu chûáng vaâ súã dô chuáng ta biïët àûúåc chñnh laâ nhúâ nhûäng
trûúâng húåp hïët sûác thuêån tiïån.
Àiïìu chuáng ta biïët vïì vö thûác khöng truâng húåp vúái àiïìu maâ
ngûúâi bïånh biïët vïì vö thûác khi ta cho ngûúâi bïånh biïët nhûäng àiïìu
ta biïët, ngûúâi bïånh khöng hïì thay thïë vö thûác bùçng nhûäng àiïìu
vûâa àûúåc cho biïët maâ chó àùåt nhûäng àiïìu vûâa biïët caånh vö thûác
thöi vaâ nhû thïë laâ khöng coá thay àöíi gò caã. Chuáng ta phaãi gaán cho
caái vö thûác naây möåt hònh aãnh cuå thïí bïn ngoaâi, tòm vö thûác trong
nhûäng àiïìu noá nhúá laåi trong khi noá àûúåc thaânh lêåp sau khi xaãy ra
möåt sûå döìn eáp. Chuáng ta chó cêìn huyã diïåt sûå döìn eáp laâ vö thûác lêåp
tûác àûúåc thay thïë bùçng hûäu thûác. Nhûng laâm thïë naâo àïí huyã diïåt
àûúåc sûå döìn eáp? Giai àoaån thûá hai trong cöng viïåc cuãa chuáng ta bùæt
àêìu. Trûúác hïët phaãi tòm xem coá sûå döìn eáp khöng röìi sau àoá múái tòm
caách huyã diïåt sûå àïì khaáng giuáp cho sûå döìn eáp àûúåc töìn taåi. Laâm
thïë naâo huyã diïåt àûúåc sûå àïì khaáng? Cuäng bùçng caách veán maân bñ
mêåt àùåt noá trûúác mùæt ngûúâi bïånh, nghôa laâ sûå àïì khaáng cuäng bùæt
nguöìn úã möåt sûå döìn eáp, hoùåc sûå döìn eáp maâ ta àang tòm hoùåc möåt
sûå döìn eáp xuêët hiïån àöåt ngöåt trûúác àoá. Sûå àïì khaáng phaát sinh ra
möåt hoaåt àöång phaãn cöng coá muåc àñch döìn eáp khuynh hûúáng tuåc
tôu. Vêåy trong luác naây chuáng ta laåi laâm cöng viïåc luác àêìu: giaãi
thñch, khaám phaá, cho ngûúâi bïånh biïët roä nhûäng àiïìu khaám phaá naây
nhûng lêìn naây laâm àuáng chöî hún lêìn trûúác. Sûå phaãn cöng hay sûå
àïì khaáng khöng thuöåc vö thûác maâ thuöåc caái töi, ngay caã khi sûå àïì
khaáng khöng coá trong yá thûá. ÚÃ àêy thûåc ra hai chûä “vö thûác” coá hai
nghôa: vö thûác nhû möåt hiïån tûúång, vaâ vö thûác nhû möåt hïå thöëng.
Àiïìu naây coá veã khoá hiïíu, khöng roä raâng, nhûng thûåc ra noá khöng
phaãi laâ hai thûá giöëng nhau sao? Chuáng ta àaä chuêín bõ tûâ lêu röìi.
Chuáng ta hi voång rùçng ngay khi àùåt trûúác mùæt ngûúâi bïånh sûå àïì
http://ebooks.vdcmedia.com
Sigmund Freud
106
khaáng, sûå phaãn cöng naây thò lêåp tûác caã hai phaãi biïën mêët ngay.
Trong nhûäng trûúâng húåp àoá chuáng ta laâm viïåc vúái nhûäng àöång lûåc
naâo? Chuáng ta tröng mong vaâo chöî chñnh ngûúâi bïånh cuäng muöën
khoãi bïånh vaâ vò muöën thïë nïn múái nhúâ chuáng ta chûäa; chuáng ta
tröng mong vaâo trñ thöng minh cuãa anh ta trong khi chuáng ta can
thiïåp àïí nêng àúä trñ thöng minh àoá. Nïëu coá chuáng ta giuáp vaâo têët
nhiïn trñ thöng minh cuãa ngûúâi bïån seä nhêån ra ngay sûå àïì khaáng
vaâ tòm àûúåc xem caái gò àaä bõ döìn eáp. Nïëu töi baão caác baån: “Haäy
nhòn lïn trúâi seä thêëy möåt caái phi cú”, têët nhiïn baån seä tòm thêëy roä
raâng phi cú àoá hún laâ nïëu töi chó baão baån nhòn lïn trúâi khöng thöi
maâ khöng noái roä phaãi tòm thêëy gò. Ngûúâi sinh viïn lêìn àêìu tiïn
nhòn vaâo kñnh hiïín vi seä khöng thêëy gò caã nïëu khöng àûúåc öng
thêìy cho biïët phaãi nhòn gò.
Röìi chuáng ta laåi coá nhûäng sûå kiïån trong nhiïìu bïånh nhû
bïånh naáo loaån thêìn kinh, bïånh lo súå, bïånh bõ aám aãnh, nhûäng tiïìn
àïì cuãa chuáng ta àaä àûúåc chûáng nghiïåm. Bùçng caách khaão cûáu vïì sûå
döìn eáp, khaám phaá ra sûå àïì khaáng, tòm ra caái gò àaä bõ döìn eáp, chuáng
ta àaä giaãi quyïët àûúåc vêën àïì, thùæng àûúåc sûå àïì khaáng, huyã diïåt
àûúåc sûå döìn eáp, biïën vö thûác thaânh hûäu thûác, chuáng ta thêëy roä
raâng möîi khi cêìn thùæng möåt àïì khaáng, trong têm höìn ngûúâi bïånh
thûúâng diïîn ra möåt sûå tranh àêëu ghï gúám, möåt sûå àêëu tranh vïì
tinh thêìn bònh thûúâng, trïn phûúng diïån têm lyá giûäa nhûäng àöång
lûåc traái ngûúåc, möåt àùçng muöën giûä cho sûå phaãn cöng àûúåc töìn taåi,
möåt àùçng muöën huyã diïåt noá. Nhûäng àöång lûåc trïn laâ nhûäng àöång
lûåc cuä kyä gêy ra sûå döìn eáp; nhûäng àöång lûåc dûúái laâ nhûäng àöång lûåc
àöåt nhiïn xuêët hiïån múái àêy coá veã nhû phaãi quyïët àõnh cuöåc xung
àöåt theo yá chuáng ta muöën vò thïë chuáng ta àaä thaânh cöng trong viïåc
àaánh thûác dêåy cuöåc xung àöåt cuä àaä gêy ra sûå döìn eáp vaâ xeát laåi möåt
vêën àïì tranh chêëp coá veã nhû àaä giaãi quyïët xong tûâ lêu. Nhûäng sûå
kiïån múái xuêët hiïån àïí bïnh vûåc sûå xeát laåi naây laâ chuáng ta nhùæc cho
ngûúâi bïånh biïët rùçng trûúác khi àaä coá möåt quyïët àõnh naâo àoá laâm
cho bïånh phaát ra, muöën khoãi bïånh cêìn coá möåt quyïët àõnh khaác vaâ
tûâ khi bïånh phaát ra cho túái bêy giúâ, caác àiïìu kiïån àaä thay àöíi rêët
nhiïìu. Vaâo thúâi kyâ bïånh phaát ra caái töi öëm yïëu, êëu trô vaâ àaä coá àuã
lyá do àïí tûâ khûúác nhûäng àoâi hoãi cuãa khaát duåc vò súå xaãy ra nguy
hiïím. Ngaây nay caái töi khoeã hún, coá kinh nghiïåm hún vaâ nhêët laâ
àûúåc baác sô höî trúå möåt caách trung thaânh vaâ têån têm. Vò thïë cho nïn
chuáng ta coá quyïìn chúâ àúåi cuöåc xung àöåt ngaây xûa àûúåc àùåt laåi trïn
baân möí seä àûúåc giaãi quyïët thoaã àaáng hún ngaây xûa luác múái phaát
sinh vaâ gêy ra sûå döìn eáp, nhûäng sûå thaânh cöng cuãa chuáng ta trong
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên têm hoåc nhêåp mön
107
lônh vûåc bïånh naáo loaån thêìn kinh, bïånh lo súå vaâ bïånh bõ aám aãnh àaä
chûáng minh sûå chúâ àúåi cuãa chuáng ta.
Tuy nhiïn coá nhûäng bïånh tuy cuäng coá àiïìu kiïån giöëng nhû
bïånh trïn maâ chuáng ta chûa bao giúâ thaânh cöng caã. Vêåy maâ trong
àoá cuäng coá möåt sûå xung àöåt sú khai giûäa caái töi vaâ khaát duåc, cuäng
àûa àïën möåt sûå döìn eáp, mùåc duâ bïì ngoaâi ra sao chùng nûäa; chuáng
ta cuäng tòm thêëy trong àúâi ngûúâi bïånh nhûäng àiïím phaát khúãi sûå
döìn eáp y nhû trong bïånh khaác; chuáng ta cuäng duâng phûúng phaáp
nhû nhau, cuäng hûáa heån ngûúâi bïånh nhûäng hûáa heån àoá, cuäng giuáp
àúä hoå nhû thïë, nghôa laâ cuäng hûúáng dêîn hoå bùçng nhûäng hònh dung
chúâ àúåi, vaâ giûäa luác sûå döìn eáp phaát khúãi vaâ luác naây coá möåt thúâi
gian thuêån tiïån cho viïåc gaåt ra ngoaâi möåt sûå àïì khaáng cuäng nhû
huyã diïåt àûúåc sûå döìn eáp. Nhûäng ngûúâi bïånh naây, hoùåc voång tûúãng,
hoùåc uêët, hoùåc àiïn súám phaát àïìu toã ra trú nhû àaá vûäng nhû àöìng
trûúác löëi chûäa chaåy cuãa phên têm hoåc. Lyá do taåi sao nhó? Têët nhiïn
khöng phaãi vò ngûúâi bïånh keám thöng minh. Chuáng ta thûúâng cho
rùçng ngûúâi bïånh coá möåt trònh àöå trñ thûác naâo àoá vaâ trònh àöå naây
khöng phaãi laâ khöng coá trong ngûúâi bïånh voång tûúãng laâ nhûäng
ngûúâi rêët kheáo leáo trong viïåc xïëp àùåt sûå viïåc. Cuäng khöng phaãi laâ
thiïëu möåt yïëu töë naâo àoá. Traái laåi vúái nhûäng ngûúâi voång tûúãng, boån
ngûúâi uêët thûúâng biïët rùçng mònh bõ bïånh vaâ àau àúán rêët nhiïìu,
nhûng khöng phaãi vò thïë maâ hoå coá thïí khoãi bïånh bùçng phên têm
hoåc àûúåc. Chuáng ta àûáng trûúác möåt sûå kiïån maâ chuáng ta khöng
hiïíu nöíi, thaânh ra nhiïìu khi chuáng ta tûå hoãi khöng biïët chuáng ta
àaä biïët roä nhûäng àiïìu kiïån thaânh cöng trong nhûäng bïånh khaác
khöng?
Nïëu chó kïí àïën nhûäng bïånh naáo loaån thêìn kinh vaâ lo súå thöi,
chuáng ta cuäng thêëy hiïån ra möåt sûå kiïån múái maâ chuáng ta khöng hïì
biïët trûúác àïí chuêín bõ. Chó möåt ñt lêu laâ chuáng ta thêëy nhûäng
ngûúâi bïånh naây coá thaái àöå rêët kyâ laå àöëi vúái chuáng ta. Chuáng ta
tûúãng àaä duyïåt laåi hïët moåi yïëu töë cêìn thiïët cho viïåc chûäa chaåy,
tûúãng àaä laâm cho lêåp trûúâng cuãa chuáng ta àöëi vúái ngûúâi bïånh thûåc
roä raâng nhû möåt con tñnh; nhûng khöng ngúâ trong con tñnh àoá noá
len loãi vaâo möåt yïëu töë maâ ta khöng àïí yá àïën. Yïëu töë bêët ngúâ naây
xuêët hiïån dûúái nhiïìu hònh thûác khaác nhau nïn töi chó mö taã cho
caác baån xem nhûäng hònh thûác àeä hiïíu nhêët vaâ xaãy ra nhiïìu nhêët.
Trûúác hïët ngûúâi bïånh thûúâng laâ muöën choáng khoãi bïånh, têët
nhiïn quan têm möåt caách àùåc biïåt àïën öng baác sô. Têët caã nhûäng
àiïìu gò liïn quan àïën öng naây àöëi vúái anh ta trúã thaânh quan troång
http://ebooks.vdcmedia.com
Sigmund Freud
108
hún chñnh bïånh cuãa anh ta vaâ anh ta khöng àïí yá àïën bïånh têåt nûäa.
Vò thïë nïn trong luác àêìu giao thiïåp giûäa ngûúâi bïånh vaâ baác sô rêët
dïî chõu; ngûúâi bïånh luön luön toã ra biïët àoán yá baác sô, toã loâng biïët
ún bêët cûá luác naâo coá cú höåi, àûa ra aánh saáng nhûäng àiïím tïë nhõ vaâ
nhûäng àûác tñnh maâ chuáng ta khöng ngúâ àïën. Ruát cuåc ngûúâi bïånh
laâm cho öng baác sô coá caãm tûúãng töët àöëi vúái mònh, vaâ öng naây caãm
ún sûå tònh cúâ àaä àûa àïën möåt cú höåi àïí giuáp àúä möåt con ngûúâi àùåc
biïåt dïî chõu. Röìi baâ con cuãa ngûúâi bïånh seä cho öng baác sô biïët rùçng
ngûúâi bïånh mïën öng thêìy thuöëc lùæm, luön luön noái àïën öng ta vaâ
caâng ngaây caâng tòm ra nhûäng àûác tñnh quyá baáu khaác núi öng thêìy
thuöëc. “Chaáu noá chó nghô àïën öng thöi, tin tûúãng núi öng möåt caách
muâ quaáng, möîi lúâi öng noái noá àïìu coi nhû trñch trong Thaánh kinh.
Noá noái àïën öng nhiïìu quaá laâm chuáng töi nghe maäi chaán caã tai”.
Ngûúâi thêìy thuöëc têët nhiïn cuäng àuã khiïm töën àïí thêëy rùçng
nhûäng lúâi khen ngúåi àoá chó laâ sûå phaát biïíu sûå thoaã maän cuãa ngûúâi
bïånh trûúác nhûäng hy voång khoãi bïånh maâ öng thêìy thuöëc àaä baây ra
trûúác mùæt ngûúâi bïånh. Vò thïë nïn cöng viïåc chûäa chaåy tiïën haânh
trong nhûäng àiïìu kiïån àùåc biïåt töët àeåp; ngûúâi bïånh hiïíu nhûäng
àiïìu chó dêîn, àaâo sêu nhûäng vêën àïì múái xuêët hiïån, yá tûúãng vaâ kyã
niïåm hiïån ra döìi daâo, nhûäng lúâi phaán àoaán cuãa ngûúâi bïånh rêët
chñnh xaác vaâ chùæc chùæn àïën nöîi laâm öng thêìy thuöëc ngaåc nhiïn,
öng naây khoan khoaái khi thêëy ngûúâi bïånh chêëp nhêån nhûäng àiïìu
têm lyá múái laå thûúâng gùåp nhiïìu chöëng àöëi cuãa nhûäng ngûúâi khoeã
maånh bònh thûúâng. Keâm theo vúái thaái àöå dïî chõu cuãa ngûúâi bïånh,
ngûúâi ta cuäng caãm nhêån thêëy coá sûå tiïën böå khaách quan cuãa traång
thaái bïånh hoaån.
Nhûäng ngaây tûúi àeåp nhû thïë thûúâng khöng keáo daâi, vaâ àïën
möåt ngaây naâo àoá tònh thïë seä xêëu ài. Nhiïìu khoá khùn xuêët hiïån,
ngûúâi bïånh cho rùçng mònh khöng nhúá gò nûäa hïët, khöng quan têm
àïën cöng viïåc chûäa chaåy nûäa vaâ khöng cêìn àïí yá gò àïën àïì nghõ phaãi
noái hïët nhûäng àiïìu gò hiïån ra trong àêìu, khöng theâm àïí yá gò àïën
nhûäng lúâi khuyïn rùn hay phï bònh. Ngûúâi bïånh haânh àöång nhû
khöng hïì coá bïånh gò phaãi chûäa chaåy caã, vaâ chûa tûâng kyá kïët gò vúái
öng thêìy thuöëc hïët; roä raâng laâ anh ta àang bêån têm vïì möåt àiïìu gò
maâ khöng muöën noái ra. Àoá laâ möåt tònh thïë nguy hiïím cho viïåc
chûäa chaåy. Coá xaãy ra möåt sûå àïì khaáng maånh meä, coá sûå gò àaä xaãy
ra?
Nguyïn nhên phaãi tòm trong têëm loâng êu yïëm quaá mûác cuãa
ngûúâi bïånh àöëi vúái öng baác sô, trong khi khöng coá gò chûáng minh
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên têm hoåc nhêåp mön
109
àûúåc tònh caãm àoá. Hònh thûác vaâ muåc àñch cuãa loâng êu yïëm àoá têët
nhiïn phuå thuöåc vaâo sûå giao thiïåp giûäa hai ngûúâi. Nïëu öng baác sô
laâ möåt ngûúâi coân treã vaâ ngûúâi bïånh laâ möåt thiïëu nûä thò ngûúâi bïånh
coá yïu öng baác sô cuäng laâ möåt sûå tûå nhiïn vò ngûúâi con gaái thûúng
yïu ngûúâi luön luön úã bïn caånh mònh nghe àûúåc nöîi loâng mònh, laåi
coá veã cao quyá hún mònh, vò laâ ngûúâi cûáu mònh ra khoãi bïånh têåt;
ngûúâi ta quïn rùçng àöëi vúái möåt ngûúâi bïånh thêìn kinh thò möåt tònh
caãm nhû thïë hùèn laâ do möåt sûå röëi loaån naâo àoá cuãa baãn nùng khaát
duåc. Sûå giao tiïëp giûäa ngûúâi bïånh vaâ öng thêìy thuöëc caâng ài xa giaã
thuyïët bao nhiïu thò chuáng ta caâng ngaåc nhiïn bêëy nhiïu khi thêëy
lêìn naâo cuäng vêåy, sûå viïåc àoá cuäng diïîn laåi àuáng tùm tùæp. Khöng
noái àïën trûúâng húåp möåt ngûúâi àaân baâ vò àau khöí trong gia àònh
nïn àêm ra yïu öng thêìy thuöëc, baâ ta tuyïn böë sùén saâng ly dõ àïí
lêëy öng ta, vaâ nïëu coá gùåp gò trúã ngaåi trong viïåc thûåc hiïån yá àõnh
naây thò cuäng khöng ngêåp ngûâng gò maâ khöng trúã thaânh tònh nhên
cuãa öng ta. Sûå viïåc àoá xaãy ra maâ khöng cêìn coá sûå can thiïåp cuãa
phên têm hoåc. Nhûng trong nhûäng trûúâng húåp àang nghiïn cûáu,
ngûúâi àaân baâ hay cö thiïëu nûä tuyïn böë nhûäng àiïìu liïn can àïën
caách chûäa chaåy: hoå cho rùçng bao giúâ hoå cuäng biïët chó coá aái tònh múái
chûäa khoãi bïånh hoå thöi vaâ ngay trong nhûäng buöíi àêìu chûäa chaåy
hoå àaä biïët rùçng sûå giao tiïëp vúái öng baác sô seä àûa laåi cho hoå àiïìu
maâ cuöåc àúâi luön luön tûâ chöëi khöng àûa cho hoå. Chñnh vò hy voång
nhû thïë nïn hoå toã ra cöë gùæng vaâ vûúåt qua àûúåc nhûäng khoá khùn
trong viïåc giaäi baây têm sûå. Töi thïm rùçng chñnh vò hy voång nhû
thïë nïn hoå múái hiïíu àûúåc dïî daâng nhûäng àiïìu maâ ngûúâi khaác hiïíu
möåt caách khoá khùn, Lúâi thuá nhêån nhû thïë laâm chuáng ta chïët àûáng
vò ngaåc nhiïn vaâ phaá boã moåi sûå tñnh toaán. Coá thïí naâo laâ chuáng ta
àaä boã qua möåt yïëu töë quan troång nhêët khöng?
Caâng nhiïìu kinh nghiïåm bao nhiïu thò chuáng ta caâng thêëy
khoá khùn maâ chöëng laåi möåt nhêån xeát nhuåc nhaä cho nhûäng yá tûúãng
khoa hoåc cuãa chuáng ta. Luác àêìu ai cuäng cho rùçng àoá chó laâ möåt khoá
khùn nhêët thúâi khöng liïn can gò àïën viïåc chûäa chaåy caã. Nhûng
khi thêëy lêìn naâo sûå viïåc cuäng xaãy ra àïìu àïìu nhû thïë ngay caã khi
khöng coá nhûäng àiïìu kiïån thuêån tiïån, ngay caã khi sûå khaác biïåt
giûäa thêìy thuöëc vaâ ngûúâi bïånh trúã nïn kò cuåc, vñ duå nhû ngûúâi
bïånh laâ möåt öng giaâ, vaâ öng thêìy thuöëc laâ möåt ngûúâi rêu toác baåc
phú, nghôa laâ trong nhûäng trûúâng húåp khöng thïí coá chuyïån gò hêëp
dêîn thò ngûúâi ta bùæt buöåc phaãi gaåt boã yá kiïën cho rùçng sûå viïåc xaãy
ra chó vò ngêîu nhiïn vaâ phaãi cöng nhêån rùçng àoá laâ möåt hiïån tûúång
coá liïn laåc chùåt cheä vúái thûåc chêët cuãa traång thaái bïånh hoaån.
http://ebooks.vdcmedia.com
Sigmund Freud
110
Sûå kiïån múái naây chùèng laâ gò khaác hún laâ sûå hoaán chuyïín. Àoá
chó laâ möåt sûå hoaán chuyïín tònh caãm tûâ ngûúâi bïånh sang öng thêìy
thuöëc vò chuáng ta khöng tin rùçng cöng viïåc chûäa chaåy àaä laâm tònh
caãm àoá naãy núã ra. Sûå xaãy ra nhanh choáng naây hùèn phaãi coá möåt
nguyïn nhên khaác, vaâ phaãi coá sùén trong ngûúâi bïånh dûúái traång
thaái tiïìm taâng vaâ àaä chuyïín qua ngûúâi thêìy thuöëc trong luác chaåy
chûäa. Sûå chuyïín hoaán coá thïí phaát hiïån hoùåc dûúái hònh thûác cuãa
möåt sûå àoâi hoãi tònh aái êìm ô, hoùåc dûúái nhûäng hònh thûác nheå nhaâng
hún. Àûáng trûúác öng thêìy thuöëc coá tuöíi, ngûúâi thiïëu nûä bõ bïånh coá
thïí naãy ra yá muöën khöng phaãi trúã thaânh tònh nhên cuãa öng ta,
nhûng trúã thaânh con gaái cuãa öng ta maâ öng ta yïu quñ hún vaâ
muöën trúã thaânh möåt tònh baån lêu daâi. Coá möåt vaâi ngûúâi àaân baâ biïët
gaán cho sûå hoaán chuyïín möåt hònh thûác khaác, nhaâo nùån laâm cho noá
trúã thaânh söëng àûúåc; ngûúâi khaác, traái laåi, àïí cho noá phaát hiïån dûúái
hònh thûác nguyïn traång, phöi thai vaâ khöng thïí chõu nöíi. Nhûng
caã hai hònh thûác àïìu do möåt hiïån tûúång cuâng möåt nguöìn göëc.
Trûúác khi chuáng ta tûå hoãi nïn àùåt sûå kiïån múái naây vaâo núi
naâo, caác baån haäy cho pheáp töi hoaân têët sûå mö taã. Sûå viïåc xaãy ra
nhû thïë naâo nïëu ngûúâi bïånh laâ àaân öng? Ngûúâi àaân öng coá thïí
thoaát khoãi caái tònh thïë khoá chõu bùæt nguöìn úã sûå khaác phaái cuãa öng
thêìy thuöëc khöng? Khöng, hoå cuäng khöng thoaát. Hoå cuäng yïu mïën
öng thêìy nhû thïë, cuäng coá yá tûúãng quaá àaáng vïì àûác tñnh cuãa öng
ta, cuäng àïí yá àïën nhûäng caái gò dñnh daáng àïën öng ta vaâ cuäng ghen
vúái nhûäng ngûúâi àïën gêìn öng ta chùèng khaác gò bïånh nhên àaân baâ.
Nhûäng hònh thûác thay thïë sûå hoaán chuyïín xaãy ra luön luön nhûäng
sûå àoâi hoãi vïì tònh duåc trûåc tiïëp ñt hún möåt khi sûå àöìng tñnh luyïën
aái giûä möåt vai troâ khöng quan troång bùçng caác yïëu töë cêëu thaânh baãn
nùng. Trong ngûúâi bïånh àaân öng, thêìy thuöëc thûúâng nhêån thêëy coá
möåt sûå hoaán chuyïín maâ thoaåt nhòn ngûúâi ta coá caãm tûúãng traái
ngûúåc hùèn vúái têët caã nhûäng caái gò àaä àûúåc mö taã tûâ trûúác túái nay:
àoá laâ sûå hoaán chuyïín thuâ nghõch hay tiïu cûåc.
Trûúác hïët chuáng ta nghô rùçng sûå hoaán chuyïín phaát hiïån ra
ngay tûâ luác bùæt àêìu ài vaâo chûäa chaåy vaâ trong möåt thúâi gian àaä
thaânh möåt àöëi tûúång chùæc chùæn nhêët trong cöng viïåc àoá. Ngûúâi ta
khöng thêëy noá vaâ khöng chuá troång möåt khi cöng viïåc chûäa chaåy
tröi chaãy àïìu àïìu. Nhûng khi noá biïën thaânh möåt sûå àïì khaáng thò
ngûúâi ta phaãi chuá troång àïën vaâ sûå liïn quan cuãa noá àöëi vúái caách
chûäa chaåy coá thïí thay àöíi úã hai àiïím khaác nhau traái ngûúåc nhau:
thûá nhêët loâng êu yïëm trúã nïn maånh meä, sûå àoâi hoãi tònh duåc trúã
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên têm hoåc nhêåp mön
111
nïn roä raâng àïën nöîi phaát sinh ra möåt sûå àïì khaáng bïn trong; thûá
hai, nhûäng tònh caãm êu yïëm coá thïí biïën thaânh tònh caãm thuâ
nghõch. Noái chung thò nhûäng tònh caãm thuâ nghõch bao giúâ cuäng
nêëp sau tònh caãm êu yïëm vaâ xuêët hiïån sau nhiïìu; sûå coá mùåt cuãa
hai loaåi tònh caãm traái ngûúåc nhû thïë trong phên lúán sûå giao thiïåp
cuãa chuáng ta vúái ngûúâi khaác. Cuäng nhû nhûäng tònh caãm êu yïëm,
nhûäng tònh caãm thuâ nghõch cuäng laâ dêëu hiïåu cuãa möåt tònh caãm yïu
dêëu y nhû sûå thaách thûác vaâ sûå vêng lúâi cuäng diïîn taã möåt tònh caãm
lïå thuöåc duâ vúái dêëu hiïåu traái nhau. Tònh caãm thuâ nghõch àöëi vúái
öng thêìy thuöëc cuäng laâ möåt “hoaán chuyïín” vò tònh thïë do sûå chûäa
chaåy gêy nïn khöng thïí laâm naãy núã àûúåc möåt tònh caãm nhû thïë; do
àoá chuáng ta phaãi chêëp nhêån sûå coá mùåt cuãa sûå hoaán chuyïín tiïu
cûåc, àiïìu naây chûáng toã rùçng chuáng ta àaä khöng lêìm khi noái àïën sûå
hoaán chuyïín tñch cûåc hay nhûäng tònh caãm yïu dêëu.
Sûå hoaán chuyïín tûâ àêu maâ ra? Noá àaä àûa cho chuáng ta
nhûäng khoá khùn gò? Chuáng ta laâm sao àïí vûúåt qua nhûäng khoá
khùn àoá? Chuáng ta coá lúåi gò vïì nhûäng khoá khùn àoá khöng? Têët caã
nhûäng vêën àïì naây chó coá thïí àûúåc nghiïn cûáu vaâo chi tiïët trong
möåt baâi vïì kyä thuêåt phên têm hoåc. ÚÃ àêy töi noái qua cho caác baån
nghe thöi. Têët nhiïn chuáng ta seä khöng nhûúång böå trûúác sûå àoâi hoãi
cuãa ngûúâi bïånh do sûå hoaán chuyïín gêy nïn; nhûng giêån dûä gaåt boã
chuáng ài laâ möåt àiïìu khöng húåp lñ. Chuáng ta vûúåt qua àûúåc sûå
hoaán chuyïín bùçng caách noái cho ngûúâi bïånh biïët laâ nhûäng tònh caãm
cuãa anh ta khöng phaãi do sûå giao thiïåp vúái öng baác sô gêy ra, maâ
chñnh laâ do möåt tònh traång xaãy ra tûâ lêu nay laåi söëng laåi trong
ngûúâi anh ta thöi. Chuáng ta buöåc ngûúâi bïånh phaãi ài ngûúåc trúã laåi
tûâ luác tònh caãm naây phaát sinh ra àïën luác khúãi thuyã coân ghi laåi kó
niïåm trong ngûúâi bïånh. Khi àaåt àûúåc kïët quaã naây röìi thò sûå hoaán
chuyïín, duâ êu yïëm hay thuâ nghõch cuäng àùåt vaâo tay chuáng ta caái
chòa khoaá àïí múã àûúåc têët caã caác cûãa thêìm kñn nhêët trong àúâi söëng
tinh thêìn. Töi muöën noái möåt vaâi àiïìu àïí laâm tan sûå ngaåc nhiïn cuãa
caác baån vïì hiïån tûúång bêët ngúâ naây. Caác baån àûâng quïn rùçng cùn
bïånh àang nghiïn cûáu naây khöng phaãi laâ hiïån tûúång àaä hoaân têët,
cûáng rùæn maâ laâ hiïån tûúång luön luön phaát triïín vaâ lúán maånh nhû
möåt sinh vêåt vêåy. Luác àêìu viïåc chûäa chaåy khöng chêëm dûát àûúåc sûå
phaát triïín àoá, nhûng möåt khi ngûúâi bïånh àaä tòm hiïíu thò nhûäng cûá
àiïím cêëu thaânh múái cuãa cùn bïånh àûúåc têåp trung laåi úã möåt àiïím
duy nhêët: sûå giao thiïåp giûäa ngûúâi bïånh vaâ öng thêìy thuöëc. Sûå
hoaán chuyïín coá thïí àûúåc àem so saánh vúái nhûäng lúáp giûäa thên cêy
vaâ voã cêy, khúãi àiïím cho sûå cêëu thaânh múái cuãa nhûäng mö múái laâm
http://ebooks.vdcmedia.com
Sigmund Freud
112
cho thên cêy ngaây caâng dêìy hún. Khi sûå hoaán chuyïín trúã nïn khaá
quan troång röìi thò cöng viïåc nghiïn cûáu caác kyã niïåm cuãa ngûúâi
bïånh bõ chêåm trïî rêët nhiïìu. Ngûúâi ta coá thïí noái rùçng, ngûúâi ta
khöng phaãi àang chûäa möåt cùn bïånh xaãy ra tûâ trûúác maâ àang chûäa
möåt cùn bïånh hoaân toaân múái, biïën daång hùèn, thay thïë cùn bïånh
trûúác. Lúáp múái àïën thïm vaâo lúáp cuä naây chuáng ta àaä theo doäi ngay
tûâ luác àêìu, àaä tröng thêëy noá phaát sinh ra vaâ phaát triïín, vò chuáng
ta àûáng úã trung têm àiïím nïn chuáng ta coá thïí tòm ra chiïìu hûúâng
dïî daâng. Têët caã nhûäng triïåu chûáng àïìu mêëy hïët yá nghôa luác sú
khúãi, coá möåt yá nghôa múái coá liïn quan vúái sûå hoaán chuyïín. Hay chó
coân nhûäng triïåu chûáng cuä chõu biïën àöíi vúái sûå xuêët hiïån cuãa hoaán
chuyïín laâ coân laåi thöi. Chïë ngûå àûúåc cùn bïånh thêìn kinh nhên taåo
naây tûác laâ huyã boã àûúåc cùn bïånh do sûå chûäa chaåy gêy nïn. Hai kïët
quaã naây ài liïìn vúái nhau vaâ khi àaåt àûúåc thò cöng viïåc chûäa chaåy
cuãa chuáng ta chêëm dûát. Con ngûúâi trong sûå giao thiïåp vúái öng thêìy
thuöëc àaä trúã thaânh bònh thûúâng, thoaát khoãi àûúåc caác khuynh
hûúáng bõ döìn eáp, cuäng seä vêîn giûä àûúåc mûác bònh thûúâng àoá möåt khi
öng thêìy thuöëc khöng coá mùåt nûäa.
Chñnh trong bïånh naáo loaån thêìn kinh, bïånh lo súå coá bïånh aám
aãnh maâ sûå hoaán chuyïín coá têìm quan troång àùåc biïåt kyâ laå àoá. Vò
thïë nïn ngûúâi ta coá lyá khi goåi nhûäng bïånh naây laâ “bïånh thên kinh
hoaán chuyïín”. Ngûúâi naâo khaão cûáu vïì phên têm hoåc àaä coá möåt
khaái niïåm khaác àuáng vïì thûåc chêët cuãa sûå hoaán chuyïín hùèn biïët roä
khöng coân gò höì nghi nûäa, rùçng nhûäng khuynh hûúáng bõ döìn eáp vaâ
xuêët hiïån dûúái hònh thûác triïåu chûáng bïånh thêìn kinh coá àùåc tñnh
gò röìi, seä khöng coân àoâi hoãi bùçng chûáng gò nûäa vïì tñnh chêët khaát
duåc cuãa caác khuynh hûúáng àoá. Chuáng ta coá thïí noái rùçng loâng tin
tûúãng cuãa chuáng vïì têìm quan troång cuãa caác triïåu chûáng bùæt nguöìn
úã sûå thoaã maän khaát duåc bùçng caách thay thïë chuáng bùçng caách khaác
chó àûúåc khùèng àõnh hoaân toaân sau khi nghiïn cûáu vïì sûå hoaán
chuyïín naây.
Vaâ bêy giúâ chuáng ta coá hún möåt lñ do àïí hoaân bõ hoaá quan
niïåm trûúác àêy cuãa chuáng ta vïì caách chûäa khoãi bïånh, laâm cho
quan niïåm naây ùn khúáp vúái quan niïåm múái. Khi ngûúâi bïånh bùæt
àêìu chöëng laåi sûå àïì khaáng maâ chuáng ta àaä cho anh ta biïët roä, anh
ta cêìn möåt sûå thuác àêíy thûåc maånh meä àïí cho sûå quyïët àõnh
nghiïng vïì phña chuáng ta muöën, nghôa laâ vïì phña khoãi bïånh. Nïëu
khöng, sûå quyïët àõnh coá thïí nghiïng vïì phña lêåp laåi tònh traång
trûúác vaâ döìn eáp trúã laåi nhûäng caái gò maâ chuáng ta àaä àûúåc àïën gêìn yá
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên têm hoåc nhêåp mön
113
thûác. Àiïìu quyïët àõnh trong sûå viïåc naây khöng phaãi sûå thöng minh
cuãa ngûúâi bïånh - trñ thöng minh naây khöng àuã maånh, khöng àuã tûå
do àïí laâm viïåc àoá — maâ chñnh laâ thaái àöå cuãa ngûúâi bïånh àöëi vúái öng
thêìy thuöëc. Nïëu sûå hoaán chuyïín coá tñnh chêët tñch cûåc thò ngûúâi
thêìy thuöëc trúã nïn coá uy tñn thûåc töët àeåp, biïën àöíi sûå thöng caãm
thaânh loâng tin tûúãng. Nïëu khöng coá sûå hoaán chuyïín àoá, hay sûå
hoaán chuyïín chó coá tñnh caách tiïu cûåc thò ngûúâi bïånh seä khöng
theâm àïí yá gò àïën lúâi thêìy thuöëc. Loâng tin tûúãng trong dõp naây lùåp
laåi chñnh lõch sûã phaát sinh cuãa mònh: noá laâ con àeã cuãa tònh aái vaâ
khöng cêìn àïën lyá leä naâo khaác luác ban àêìu. Chó maäi vïì sau naây noá
múái bõ gaán cho caái lyá leä möåt têìm quan troång àuã àïí àem ra nghiïn
cûáu khi nhûäng lyá leä àoá do caác ngûúâi yïu dêëu àûa ra, khöng coá vaâ
khöng bao giúâ coá möåt taác duång gò trong àúâi söëng cuãa phêìn lúán moåi
ngûúâi. Vò thïë cho nïn chuáng ta chó coá thïí àaánh vaâo khña caånh trñ
thûác cuãa con ngûúâi möåt khi con ngûúâi coá àuã khaã nùng tñch luyä àûúåc
nhiïìu àöëi tûúång khaát duåc, chuáng ta coá nhiïìu lyá do àïí cho rùçng
phên têm hoåc chó coá aãnh hûúãng túái möåt mûác àöå naâo àoá àöëi vúái
ngûúâi bïånh vaâ mûác àöå àoá tuyâ thuöåc vaâo mûác àöå cuãa bïånh naác xñt
cuãa ngûúâi bïånh.
Ngûúâi bònh thûúâng naâo cuäng coá khaã nùng tñch luyä trong
ngûúâi mònh möåt söë sinh lûåc khaát duåc. Khuynh hûúáng hoaán chuyïín
noái trïn chó laâ sûå quaá àöå kyâ laå cuãa khaã nùng tñch luyä naây thöi. Coá
àiïìu kyâ laå laâ möåt àùåc tñnh quan troång vaâ xaãy ra rêët nhiïìu nhû thïë
maâ khöng àûúåc chuá troång cho àuáng giaá trõ cuãa noá. Vò thïë nïn noá
khöng loåt qua mùæt nhûäng nhaâ quan saát kyä lûúäng. Vò thïë nïn
Bernheim àaä toã ra rêët sêu sùæc khi thaânh lêåp thuyïët vïì hiïån tûúång
thöi miïn dûåa trïn àïì luêån laâ têët caã moåi ngûúâi àïìu coá thïí “dïî bõ aám
thõ”. Tñnh caách “dïî bõ aám thõ” naây chùèng laâ gò khaác hún khuynh
hûúáng hoaán chuyïín, hiïíu theo nghôa heåp nghôa laâ coá hoaán chuyïín
tiïu cûåc. Tuy nhiïn Bernheim chûáng minh cho chuáng ta biïët sûå aám
thõ laâ möåt sûå kiïån cú baãn khöng cêìn biïët roä nguöìn göëc. Öng ta
khöng nhòn roä dêy liïn laåc giûäa sûå “dïî bõ aám thõ” vaâ tònh duåc hay
sûå hoaåt àöång cuãa khaát duåc. Chuáng ta cêìn biïët rùçng nïëu trong kyä
thuêåt cuãa chuáng ta, chuáng ta àaä boã rúi thöi miïn chñnh laâ àïí laåi
tòm thêëy sûå aám thõ dûúái hònh thûác cuãa sûå hoaán chuyïín.
Nhûng töi dûâng laåi úã àêy vaâ nhûúâng lúâi cho caác baån. Töi chúåt
thêëy rùçng caác baån coá möåt lúâi baâi baác maånh àïën nöîi nïëu khöng cho
caác baån noái ra caác baån seä khöng thïí naâo tiïëp tuåc theo doäi baâi trònh
baây cuãa töi àûúåc. Caác baån seä noái: “Vêåy tûác laâ ruát cuåc giaáo sû cuäng
http://ebooks.vdcmedia.com
Sigmund Freud
114
cöng nhêån rùçng giaáo sû àaä laâm viïåc vúái sûå trúå giuáp cuãa sûå aám thõ
chùèng khaác gò caác nhaâ thöi miïn hoåc. Chuáng töi chúâ àúåi àiïìu àoá tûâ
lêu röìi. Nïëu chó coá sûå aám thõ múái laâ yïëu töë duy nhêët coá hiïåu quaã thò
têët caã nhûäng àiïìu àaä laâm nhû gúåi laâ kyã niïåm cuãa dô vaäng, khaám
phaá ra vö thûác, giaãi thñch nhûäng sûå biïën daång, mêët bao nhiïu cöë
gùæng, bao nhiïu cöng cuãa thúâi giúâ duâng àûúåc vaâo viïåc gò àêy? Taåi
sao öng laåi khöng trûåc tiïëp hoaán võ caác triïåu chûáng cuäng nhû
nhûäng nhaâ thöi miïn hoåc lûúng thiïån khaác. Nïëu àïí baâo chûäa viïåc
ài loanh quanh maäi, öng cho rùçng öng àaä khaám phaá ra nhiïìu àiïìu
vïì phûúng diïån têm lñ quan troång thò coá caái gò àaãm baão giaá trõ cuäng
nhû sûå khaám phaá àoá? Nhûng sûå khaám phaá àoá khöng phaãi laâ kïët
quaã cuãa sûå aám thõ sao, nhûäng sûå aám thõ khöng coá yá? Öng khöng
thïí duâng phûúng phaáp cuãa öng bùæt buöåc ngûúâi bïånh phaãi theo
nhûäng àiïìu öng muöën vaâ cho laâ àuáng sao?
Àiïìu caác baån noái àoá thûåc hay vaâ cêìn àûúåc traã lúâi. Nhûng vò
khöng coá thò giúâ nïn töi khöng thïí traã lúâi ngay àûúåc. Töi seä chó
chêëm dûát nhûäng àiïìu àaä bùæt àêìu. Töi àaä hûáa vúái caác baån laâ cho caác
baån biïët taåi sao chuáng ta laåi thêët baåi trong viïåc chûäa chaåy bïånh
thêìn kinh naác xñt.
Töi chó cêìn noái vaâi àiïìu thöi vaâ caác baån seä thêëy laâ nhûäng
àiïìu àoá thûåc giaãn dõ vaâ phuâ húåp vúái moåi àiïìu khaác. Quan saát cho
thêëy rùçng nhûäng ngûúâi bïånh naác xñt khöng coá khaã nùng chuyïín
hoaán hay nïëu coá thò chó coá rêët ñt, chùèng coá nghôa lyá gò. Hoå àêíy öng
thêìy thuöëc ra khöng phaãi vò thuâ nghõch maâ vò lú laâ. Vò thïë nïn
chuáng ta khöng aãnh hûúãng àïën hoå àûúåc: nhûäng àiïìu öng thêìy
thuöëc noái chùèng ùn thua gò vúái hoå caã, hoå toã veã laånh luâng; vò thïë cho
nïn cöng viïåc chûäa chaåy dûåa trïn viïåc laâm söëng laåi sûå xung àöåt
gêy bïånh, vûúåt qua àûúåc sûå àïì khaáng cuãa sûå döìn eáp, àaä toã ra rêët
hiïåu quaã trong caác bïånh khaác laåi toã ra chùèng ùn thua gò trong bïånh
naây. Ngûúâi bïånh vêîn nhû cuä. Chñnh hoå cuäng àaä cöë gùæng àïí lêëy laåi
tònh thïë nhûng nhûäng cöë gùæng naây chó àûa àïën nhûäng hêåu quaã
bïånh hoaån maâ thöi. Chuáng ta chùèng laâm gò àïí thay àöíi tònh traång
àoá àûúåc.
Dûåa vaâo nhûäng dûä kiïån bïånh lñ chuáng ta khùèng àõnh rùçng àöëi
vúái ngûúâi bïånh naây khaát duåc àaä taách rúâi khoãi caác àöëi tûúång vaâ biïën
thaânh khaát duåc cuãa caái töi. Chuáng ta tûúãng coá thïí duâng àùåc tñnh
naây àïí phên biïåt bïånh thêìn kinh naây vúái loaåi bïånh thêìn kinh àêìu
tiïn (naáo loaån thêìn kinh, lo súå, aám aãnh). Vêåy maâ thaái àöå cuãa bïånh
naây trong viïåc chûäa chaåy àaä xaác nhêån quan àiïím cuãa chuáng ta. Vò
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên têm hoåc nhêåp mön
115
khöng coá hiïån tûúång chuyïín hoaá nïn nhûäng ngûúâi bïånh naây thoaát
khoãi aãnh hûúãng cuãa chuáng ta vaâ khöng thïí khoãi bïånh bùçng nhûäng
phûúng saách hiïån coá cuãa chuáng ta.
28. PHÛÚNG PHAÁP TRÕ LIÏÅU PHÊN TÊM HOÅC
Caác baån hùèn biïët àïì taâi cuãa cuöåc noái chuyïån höm nay laâ gò.
Caác baån àaä hoãi taåi sao trong trõ liïåu trong phêm têm hoåc chuáng ta
laåi khöng duâng löëi aám thõ trûåc tiïëp, möåt khi chuáng ta cöng nhêån
rùçng aãnh hûúãng cuãa chuáng ta chó dûåa trïn sûå hoaán chuyïín nghôa
laâ sûå aám thõ? Trûúác sûå coá mùåt cuãa sûå aám thõ caác baån höì nghi vïì giaá
trõ caác khaám phaá cuãa chuáng ta vïì phûúng diïån têm lyá. Töi àaä hûáa
laâ seä traã lúâi baån tûâng chi tiïët möåt.
Sûå aám thõ trûåc tiïëp laâ sûå aám thõ chôa muäi duâi vaâo sûå phaát
hiïån triïåu chûáng, laâ cuöåc àêëu tranh giûäa uy quyïìn cuãa caác baån vaâ
nhûäng lyá do cuãa traång thaái bïånh hoaån. Duâng sûå aám thõ laâ caác baån
khöng àïí yá àïën caác lñ do naây, caác baån chó buöåc ngûúâi bïånh khöng
àûúåc diïîn taã nhûäng lñ do naây bùçng caác triïåu chûáng. Viïåc baån coá àùåt
ngûúâi bïånh trong traång thaái thöi miïn khöng, khöng phaãi laâ àiïìu
quan hïå. Chñnh Bernheim àaä nhêån xeát rùçng sûå aám thõ laâ sûå kiïån
cêìn thiïët trong thöi miïn, maâ thöi miïn laåi chó laâ hêåu quaã cuãa sûå
aám thõ trong traång thaái thûác vò cho rùçng traång thaái thûác cuäng àûa
àïën kïët quaã nhû trong sûå aám thõ thöi miïn.
Vêåy trong vêën àïì naây caác baån chuá troång àïën vêën àïì naâo hún:
nhûäng dûä kiïån cuãa thñ nghiïåm hay nhûäng nhêån xeát vïì lyá thuyïët?
Chuáng ta bùæt àêìu bùçng nhûäng dûä kiïån cuãa thñ nghiïåm. Töi laâ hoåc
troâ cuãa Bernheim úã Nancy nùm 1899 vaâ àaä dõch cuöën saách cuãa öng
vïì sûå aám thõ ra tiïëng Àûác. Trong nhiïìu nùm töi àaä duâng thöi miïn
àïí chûäa bïånh ài keâm vúái sûå aám thõ tûå baão vïå, vaâ vúái sûå khaão saát
ngûúâi bïånh theo phûúng phaáp cuãa Bernheim. Vêåy töi coá àuã kinh
nghiïåm àïí noái vïì thöi miïn hay aám thõ. Nïëu àuáng nhû möåt cêu
phûúng ngön vïì y khoa, phûúng phaáp trõ liïåu lyá tûúãng laâ phûúng
phaáp coá taác duång nhanh, àuáng vaâ khöng laâm ngûúâi bïånh khoá chõu
thò phûúng phaáp cuãa Bernheim ñt nhêët coá àûúåc hai trong ba àiïìu
kiïån naây. Phûúng phaáp naây coá thïí àem aáp duång rêët nhanh cho
ngûúâi bïånh, nhanh hún phûúng phaáp phên têm hoåc nhiïìu, khöng
laâm mïåt ngûúâi bïånh, khöng àûa laåi möåt sûå khoá chõu naâo. Àöëi vúái
möåt öng thêìy thuöëc maâ cûá aáp duång maäi möåt phûúng phaáp, laâm maäi
möåt vaâi cöng viïåc àïí laâm mêët ài triïåu chûáng rêët khaác nhau maâ
http://ebooks.vdcmedia.com
Sigmund Freud
116
khöng hïì biïët gò vïì yá nghôa vaâ têìm quan troång cuãa nhûäng triïåu
chûáng naây, quaã laâ möåt àiïìu chaán naãn. Àoá laâ cöng viïåc cuãa möåt anh
lao cöng, chaã coá gò laâ khoa hoåc, coá veã nhû laâm phuâ thuyã, aão thuêåt;
tuy vêåy ngûúâi ta vêîn tiïëp tuåc laâm cöng viïåc àoá vò lúåi ñch cuãa ngûúâi
bïånh. Nhûng phûúng phaáp naây thiïëu àiïìu kiïån thûá ba, nghôa laâ
khöng chùæc chùæn nöët. Chó trong ñt lêu laâ bïånh laåi taái phaát hay àûúåc
thay thïë bùçng bïånh khaác. Ngûúâi ta laåi duâng thöi miïn, nhûng
duâng thöi miïn maäi àêu coá àûúåc: theo lúâi nhûäng ngûúâi coá thêím
quyïìn thò duâng thöi miïn maäi, ngûúâi bõ thöi miïn seä mêët hùèn tñnh
àöåc lêåp, dêìn dêìn quen vúái thöi miïn nhû quen vúái thuöëc nguã vêåy.
Ngay caã trong nhûäng trûúâng húåp rêët hiïëm, ngûúâi ta thu lûúåm àûúåc
möåt vaâi kïët quaã àêìy àuã vaâ lêu daâi ngûúâi ta cuäng khöng biïët taåi sao,
theo àiïìu kiïån naâo, kïët quaã àoá àûúåc tiïëp tuåc. Coá möåt lêìn töi àaä
thêëy möåt bïånh rêët nùång maâ töi àaä chûäa khoãi sau khi duâng thöi
miïn, taái phaát àuáng vaâo thúâi kyâ ngûúâi bïånh bùæt àêìu gheát töi. Töi
laåi chûäa khoãi, khaã nùng hún lêìn trûúác vaâ ngûúâi bïånh laåi trúã laåi coá
caãm tònh vúái töi. Nhûng bïånh laåi phaát laåi lêìn thûá ba khi ngûúâi
bïånh laåi gheát töi. Möåt nûä bïånh nhên khaác àûúåc töi duâng thöi miïn
chûäa khoãi nhiïìu lêìn àöåt nhiïån nhaãy lïn öm lêëy cöí töi trong khi töi
àang chûäa cho naâng àuáng vaâo luác àang lïn cún thêìn kinh. Duâ
muöën duâ khöng, àûáng trûúác sûå viïåc àoá, chuáng ta cuäng phaãi àùåt laåi
vêën àïì vïì thûåc chêët vaâ nguöìn göëc cuãa sûå aám thõ.
Àoá laâ thñ nghiïåm. Nhûäng cuöåc thñ nghiïåm naây cho ta thêëy
khi boã rúi sûå aám thõ chuáng ta khöng phaãi àaä boã rúi möåt àiïìu gò töëi
cêìn thiïët. Bêy giúâ töi xin pheáp noái vaâi àiïìu nûäa vïì vêën àïì naây. Löëi
trõ liïåu bùçng thöi miïn chó àoâi hoãi úã ngûúâi bïånh möåt cöë gùæng gêìn
nhû vö nghôa lyá. Trong y giúái löëi chûäa bïånh naây àûúåc rêët nhiïìu
ngûúâi bïånh thñch. Ngûúâi thêìy thuöëc noái vúái ngûúâi bïånh: “Baån
khöng thiïëu gò caã. Thûåc chêët cuãa chûáng bïånh cuãa baån laâ thûåc chêët
tinh thêìn. Töi coá thïí duâng vaâi lúâi noái vaâ trong vaâi phuát laâm cho
moåi rùæc röëi mêët ài”. Nhûng chuáng ta cho rùçng, ngûúâi ta khöng thïí
huy àöång möåt khöëi lúán sinh lûåc trong ngûúâi bùçng caách àaánh thùèng
vaâo noá maâ khöng duâng möåt duång cuå àùåc biïåt naâo. Kinh nghiïåm cho
thêëy laâ löëi laâm viïåc naây khöng thaânh cöng trong bïånh thêìn kinh
cuäng nhû trong cú khñ. Tuy nhiïn töi biïët lyá luêån naây khöng phaãi
laâ khöng thïí bõ baâi baác, nghôa laâ cuäng coá sú húã.
Nhûäng àiïìu hiïíu biïët thu lûúåm àûúåc trong khi nghiïn cûáu
phên têm hoåc giuáp cho ta nhòn thêëy roä raâng nhûäng sûå khaác biïåt
giûäa sûå aám thõ thöi miïn vaâ sûå aám thõ phên têm. Phûúng phaáp
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên têm hoåc nhêåp mön
117
thöi miïn tòm caách bao truâm giêëu giïëm möåt caái gò trong àúâi söëng
tinh thêìn: phûúng phaáp phên têm traái laåi àûa caái àoá ra aánh saáng
vaâ gaåt boã ra möåt bïn. Phûúng phaáp trïn taác duång bïn ngoaâi, trong
khi phûúng phaáp dûúái taác duång nhû möåt cuöåc giaãi phêîu. Phûúng
phaáp thöi miïn sûå aám thõ àïí ngùn chùån triïåu chûáng khöng phaát ra
àûúåc, tùng cûúâng sûå döìn eáp nhûng khöng àöång àïën nhûäng sûå hoaåt
àöång àûa àïën sûå phaát sinh ra triïåu chûáng. Traái laåi phûúng phaáp
phên têm khi àûáng trûúác nhûäng cuöåc xung àöåt phaát sinh ra triïåu
chûáng, tòm caách trúã vïì têån nguöìn göëc röìi duâng sûå aám thõ àïí biïën
àöíi theo yá muöën kïët quaã cuãa caác cuöåc xung àöåt naây. Phûúng phaáp
thöi miïn laâm cho ngûúâi bïånh thuå àöång, khöng thay àöíi gò caã vaâ
nhû thïë tûác laâ khöng coá phaãn ûáng gò trûúác möåt nguyïn nhên múái
phaát sinh ra bïånh múái. Phûúng phaáp phên têm buöåc ngûúâi bïånh
cuäng nhû ngûúâi thêìy thuöëc coá nhûäng cöë gùæng khoá nhoåc àïí chïë ngûå
àûúåc nhûäng sûå àïì khaáng bïn trong. Khi nhûäng sûå àïì khaáng àoá àaä
thêët baåi, àúâi söëng tinh thêìn cuãa ngûúâi bïånh seä thay àöíi lêu daâi,
àûúåc nêng lïn möåt trònh àöå cao hún vaâ vêîn àûúåc baão vïå chöëng laåi
nhûäng cùn bïånh múái coá thïí xaãy ra. Cöng viïåc chöëng laåi moåi sûå àïì
khaáng laâ cöng viïåc chñnh yïëu cuãa phên têm hoåc vaâ chñnh ngûúâi
bïånh phaãi laâm cöng viïåc naây, öng thêìy thuöëc chó duâng sûå aám thõ àïí
giuáp àúä ngûúâi bïånh bùçng caách giaáo duåc anh ta thöi. Cho nïn ngûúâi
ta coá lyá khi cho rùçng viïåc chûäa bïånh theo phên têm hoåc chñnh laâ
möåt löëi giaáo duåc.
Töi tûúãng àaä laâm cho caác baån hiïíu àûúåc sûå khaác biïåt giûäa hai
phûúng phaáp noái trïn trong viïåc duâng sûå aám thõ. Dûåa vaâo sûå biïën
àöíi tûâ aám thõ sang chuyïín hoaán, hùèn caác baån àaä hiïíu taåi sao löëi
chûäa chaåy theo phûúng phaáp thöi miïn laåi khöng chùæc chùæn trong
khi löëi phên têm laåi coá thïí giuáp cho ta theo doäi tûâng kïët quaã möåt.
Khi aáp duång thöi miïn hoåc chuáng ta lïå thuöåc vaâo khaã nùng hoaán
chuyïín cuãa ngúâi bïånh maâ khöng coá caách naâo taác duång àûúåc àöëi vúái
khaã nùng naây. Sûå hoaán chuyïín cuãa ngûúâi bõ thöi miïn coá thïí coá
tñnh caách tiïu cûåc hay song àûúâng: ngûúâi bïånh coá thïí duâng vaâi thaái
àöå àùåc biïåt àïí tûå baão vïå àöëi vúái sûå hoaán chuyïín: chuáng ta taác duång
trûåc tiïëp àïën sûå hoaán chuyïín, gaåt boã nhûäng caái gò chöëng àöëi laåi noá
vaâ chôa muäi duâi theo chiïìu hûúáng ta muöën. Chuáng ta coá thïí lúåi
duång sûác maånh cuãa sûå aám thõ vaâ sûå aám thõ trúã nïn dïî baão hún
trong mûác àöå naâo maâ anh ta chõu nhêån sûå hûúáng dêîn àoá.
Nhûng caác baån seä noái laâ mònh muöën goåi caái àöång lûåc noái trïn
laâ hoaán chuyïín hay aám thõ cuäng àûúåc khöng coá gò quan hïå. Khöng
http://ebooks.vdcmedia.com
Sigmund Freud
118
phaãi vò thïë maâ aãnh hûúãng maâ ngûúâi bïånh phaãi chõu khöng laâm cho
chuáng ta höì nghi giaá trõ khaách quan cuãa nhûäng àiïìu ta àûa ra.
Àiïìu gò coá ñch cho phûúng phaáp trõ liïåu laåi coá haåi cho nghiïn cûáu.
Lúâi baâi baác naây luön àûúåc àûa ra àïí chöëng laåi phên têm hoåc,
nhûng duâ coá sai lêìm ài nûäa thò ngûúâi ta cuäng khöng thïí gaåt boã noá
àûúåc nhû möåt àiïìu gò vö nghôa lyá. Nhûng nïëu lúâi baác boã naây àuáng
thò têët caã nhûäng àïì luêån cuãa phên têm hoåc liïn can àïën nhûäng aãnh
hûúãng cuãa àúâi söëng, sûå söëng àöång tinh thêìn, àïën vö thûác àïìu coi
nhû nûúác laä ra söng hïët, chó coân laåi möåt phaát hiïån trõ liïåu duâng aám
thõ àùåc biïåt cöng hiïåu thöi. Nhûäng ngûúâi àöëi nghõch vúái chuáng ta
nghô nhû thïë àoá. Hoå cho rùçng nhûäng àïì luêån cuãa chuáng ta vïì àúâi
söëng tònh duåc, vïì têìm quan troång cuãa àúâi söëng naây chó laâ saãn phêím
cuãa trñ tûúãng tûúång lïåch laåc cuãa chuáng ta vaâ chñnh chuáng ta àaä
thuác àêíy ngûúâi bïånh noái nhûäng àiïìu hoå àaä noái. Chuáng ta dïî daâng
baác nhûäng luêån àiïåu naây bùçng thñ nghiïåm hún laâ bùçng lyá thuyïët.
Ngûúâi naâo àaä aáp duång phên têm hoåc seä hiïíu rùçng ngûúâi ta khöng
thïí naâo aám thõ ngûúâi bïånh àïën mûác àoá àûúåc. Têët nhiïn muöën cho
ngûúâi bïånh theo möåt lyá thuyïët naâo, tin theo àiïìu sai lêìm naâo cuãa
ngûúâi thêìy thuöëc khöng khoãi laâ möåt àiïìu khoá. Ngûúâi bïånh trong
trûúâng húåp àoá cuäng chùèng khaác gò ngûúâi thûúâng, nhû möåt ngûúâi
hoåc troâ chùèng haån; chó coá àiïìu trong möåt trûúâng húåp naây ngûúâi ta
duâng aãnh hûúãng taác duång khöng phaãi trïn cùn bïånh maâ laâ trïn trñ
thöng minh cuãa ngûúâi bïånh. Ngûúâi ta chó coá thïí giaãi quyïët cuöåc
xung àöåt vaâ tiïu huyã sûå àïì khaáng bùçng caách gêy ra cho ngûúâi bïånh
nhûäng biïíu tûúång àúåi chúâ truâng húåp vúái sûå thûåc. Àiïìu gò trong sûå
aám thõ cuãa ngûúâi thêìy thuöëc khöng phuâ húåp vúái sûå thûåc phaãi àûúåc
gaåt boã ngay vaâ thay thïë bùçng nhûäng àïì luêån àuáng hún. Ngûúâi ta
duâng möåt kyä thuêåt thñch húåp vaâ chùm chuá àïí ngùn khöng cho sûå
aám thõ coá nhûäng hiïåu quaã nhêët thúâi, nhûng duâ sao nhûäng hiïåu quaã
naây coá xuêët hiïån chùng nûäa thò cuäng chùèng sao vò khöng bao giúâ
chuáng ta ngûâng laåi úã möåt kïët quaã àêìu tiïn. Sûå phên tñch seä khöng
chêëm dûát möåt khi nhûäng àiïím töëi tùm chûa àûúåc àûa ra aánh saáng,
nhûäng löî höíng trong trñ nhúá chûa àûúåc san bùçng, moåi trûúâng húåp
döìn deáp chûa àûúåc àiïìu chónh laåi. Nhûäng kïët quaã quaá nhanh
choáng seä thaânh nhûäng trúã lûåc hún laâ nhûäng àiïìu kiïån thuêån tiïån
cho cöng viïåc phên tñch vaâ khi ngûúâi ta huyã boã sûå hoaán chuyïín ài,
ngûúâi ta seä huyã boã luön sûå thaânh cöng noái trïn. Chñnh àùåc àiïím
naây chûáng toã sûå khaác biïåt vúái löëi chûäa chaåy thuêìn tuyá aám thõ, giûäa
nhûäng kïët quaã do phên têm hoåc vaâ do sûå aám thõ thu lûúåm àûúåc.
Trong löëi chûäa bùçng sûå aám thõ, khaác löëi phên têm hoåc, sûå hoaán
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên têm hoåc nhêåp mön
119
chuyïín àûúåc nêng niu, gûúång nheå khöng ai daám àöång àïën: phên
têm hoåc traái laåi tòm caách taác àöång hùèn vaâo sûå hoaán chuyïín, löåt mùåt
naå cuãa noá vaâ phên hoaá noá mùåc duâ noá coá thïí xuêët hiïån dûúái bêët cûá
hònh thûác naâo. Sau khi chûäa xong bùçng phên têm hoåc, sûå hoaán
chuyïín phaãi bõ tiïu diïåt, hêåu quaã seä lêu daâi, sûå thaânh cöng khöng
dûåa trïn sûå aám thõ giaãn dõ vaâ thuêìn tuyá maâ trïn caác kïët quaã thu
lûúåm àûúåc do sûå aáp duång aám thõ: huyã diïåt sûå àïì khaáng bïn trong,
thay àöíi caác àiïìu kiïån nöåi têm ngûúâi bïånh.
Sûå aám thõ caâng theo nhau xuêët hiïån bao nhiïu chuáng ta caâng
phaãi chöëng laåi nhûäng sûå àïì khaáng luön luön àe doaå biïën thaânh
hoaán chuyïín tiïu cûåc (nghôa laâ àöëi nghõch) bêëy nhiïu. Nhûäng kïët
quaã do phên têm hoåc thu lûúåm àûúåc, maâ ngûúâi ta cho laâ saãn phêím
cuãa sûå aám thõ thûåc ra bùæt nguöìn úã möåt núi úã trïn hïët moåi àiïìu nghi
ngúâ. Nhûäng ngûúâi àaãm baão cho chuáng ta chñnh laâ nhûäng ngûúâi
àiïn vaâ voång tûúãng: nhûäng ngûúâi naây khöng ai coá thïí noái laâ àaä
chõu aãnh hûúãng cuãa sûå aám thõ àûúåc. Àiïìu hoå kïí ra cho ta nghe phuâ
húåp vúái kïët quaã do cöng trònh nghiïn cûáu vïì vö thûác trong bïånh
thêìn kinh hoaán chuyïín cung cêëp vaâ xaác nhêån tñnh àuáng àùæn vaâ
khaách quan vïì caác àiïìu giaãi thñch cuãa chuáng ta. Caác baån seä khöng
sai lêìm khi tin tûúãng vaâo phûúng phaáp phên têm.
Bêy giúâ chuáng ta böí tuác sûå trònh baây vïì phûúng phaáp trõ liïåu
vïì phûúng diïån lyá thuyïët. Ngûúâi bïånh thêìn kinh khöng coá khaã
nùng hûúãng thuå vaâ haânh àöång: khöng hûúãng thuå àûúåc vò khaát duåc
cuãa anh ta khöng hûúáng vïì möåt àöëi tûúång naâo coá thûåc; khöng haânh
àöång àûúåc vò anh ta buöåc phaãi tiïu phñ nhiïìu sinh lûåc àïí giûä gòn
khaát duåc trong tònh traång döìn eáp vaâ chöëng àúä vúái sûå têën cöng cuãa
khaát duåc. Bïånh anh ta chó khoãi khi khöng coân xung àöåt giûäa caái töi
vaâ sûå khaát duåc nûäa, khi caái töi àaä chïë ngûå àûúåc khaát duåc. Nhiïåm
vuå cuãa phûúng phaáp trõ liïåu laâ laâm cho khaát duåc thoaát khoãi nhûäng
sûå raâng buöåc hiïån thúâi khöng do caái töi kiïím soaát vaâ àùåt khaát duåc
trúã laåi võ trñ phuång sûå caái töi nhû trûúác. Khaát duåc cuãa ngûúâi bïånh
thêìn kinh nêëp úã àêu? Cêu traã lúâi rêët dïî: noá bõ troái buöåc vaâo nhûäng
triïåu chûáng vò chó coá triïåu chûáng múái cung cêëp cho noá sûå thoaã maän
thay thïë duy nhêët. Vêåy phaãi toám lêëy caác triïåu chûáng, tiïu huyã
chuáng ài, nghôa laâ laâm cöng viïåc maâ ngûúâi bïånh àoâi hoãi.
Muöën tiïu huyã triïåu chûáng phaãi quay trúã vïì nguöìn göëc cuãa
chuáng, laâm söëng laåi sûå xung àöåt gêy ra caác triïåu chûáng àoá, hûúáng
cuöåc xung àöåt naây vïì möåt hûúáng khaác, lúåi duång nhûäng yïëu töë
khöng thuöåc quyïìn sûã duång cuãa ngûúâi bïånh trong thúâi kyâ phaát
http://ebooks.vdcmedia.com
Sigmund Freud
120
sinh ra triïåu chûáng. Sûå xeát laåi diïîn biïën cuãa sûå döìn eáp chó coá thïí
laâm tûâng phêìn bùçng caách theo doäi nhûäng dêëu vïët maâ noá àïí laåi.
Àiïìu töëi yïëu trong cöng viïåc chaåy chûäa laâ ài tûâ thaái àöå àöëi vúái öng
thêìy thuöëc, tûâ sûå hoaán chuyïín taåo ra möåt êën baãn múái cuãa nhûäng
cuöåc xung àöåt cuä laâm cho ngûúâi bïånh giöëng nhû thúâi kyâ phaát sinh
ra bïånh, nhûng lêìn naây phaãi huy àöång àöång lûåc tinh thêìn sùén
saâng coá àïí tòm ra möåt giaãi phaáp khaác. Sûå hoaán chuyïín vò vêåy trúã
nïn möåt baäi chiïën trûúâng trong àoá moåi àöång lûåc àêëu tranh vúái
nhau àïìu phaãi nhêåp cuöåc.
Têët caã khaát duåc vaâ sûå àïì khaáng vúái khaát duåc àïìu têåp trung
trong thaái àöå ngûúâi bïånh àöëi vúái öng thêìy thuöëc; vaâo dõp àoá nhêët
dõnh seä coá sûå taách baåch giûäa nhûäng triïåu chûáng vaâ khaát duåc,
nhûäng triïåu chûáng seä khöng coân dêëu vïët gò cuãa khaát duåc nûäa.
Thay thïë vaâo bïånh, chuáng ta seä coân möåt sûå hoaán chuyïín do chuáng
ta taåo ra vaâ nïëu baån thñch hún, coá möåt bïånh vïì sûå hoaán chuyïín
thay vaâo chöî cuãa nhûäng àöëi tûúång vûâa phûác taåp vûâa khöng thûåc
cuãa khaát duåc, chuáng ta coá möåt àöëi tûúång duy nhêët cuäng ly kyâ
khöng keám: àoá laâ öng thêìy thuöëc. Nhûäng sûå aám thõ do öng thêìy
thuöëc àûa ra seä laâm cho sûå tranh àêëu chung quanh àöëi tûúång naây
tiïën àïën giai àoaån tinh thêìn cao nhêët, thaânh ra chuáng ta chó coân
àûáng trûúác möåt cuöåc xung àöåt tinh thêìn bònh thûúâng. Chöëng laåi
möåt sûå döìn eáp múái khöng cho noá xuêët hiïån ra, chuáng ta chêëm dûát
sûå taách àöi caái töi vaâ khaát duåc, taái lêåp tñnh caách duy nhêët cuãa tinh
thêìn. Khi khaát duåc rúâi khoãi àöëi tûúång nhêët thúâi laâ öng thêìy thuöëc,
noá khöng thïí quay trúã laåi vúái caác àöëi tûúång ngaây xûa nûäa; noá sùén
saâng phuåc vuå caái töi laåi. Nhûäng sûác maånh maâ ngûúâi ta phaãi chöëng
laåi trong cöng viïåc trõ liïåu naây laâ: möåt àùçng laâ sûå chöëng àöëi laåi möåt
vaâi chiïìu hûúáng cuãa khaát duåc, phaát hiïån dûúái hònh thûác khuynh
hûúáng döìn eáp; möåt àùçng sûå dai dùèng baám riïët cuãa khaát duåc vaâo
nhûäng àöëi tûúång cuãa noá maâ noá khöng sùén loâng rúâi boã.
Cöng cuöåc trõ liïåu vò thïë chia laâm hai giai àoaån: trong giai
àoaån thûá nhêët khaát duåc taách rúâi khoãi caác triïåu chûáng àïí àõnh cû
trïn sûå hoaán chuyïín, trong giai àoaån thûá hai sûå tranh àêëu diïîn
tiïën chung quanh àöëi tûúång múái àïí sau cuâng laâm cho khaát duåc
thoaát khoãi àöëi tûúång naây. Kïët quaã thuêån lúåi naây chó coá thïí coá àûúåc
khi trong cuöåc xung àöåt múái naây, ngûúâi ta thaânh cöng trong viïåc
ngùn caãn sûå xuêët hiïån cuãa möåt sûå döìn eáp múái, nïëu khöng khaát duåc
seä lêëp vaâo trong vö thûác vaâ laåi thoaát khoãi sûå kiïím soaát cuãa caái töi.
Nhúâ coá aãnh hûúãng cuãa sûå aám thõ caái töi seä biïën àöíi ài vaâ sûå biïën
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên têm hoåc nhêåp mön
121
àöíi naây seä giuáp chuáng ta àaåt àûúåc kïët quaã thuêån lúåi noái trïn. Nhúâ
phên têm hoåc biïën vö thûác thaânh hûäu thûác nïn caái töi múái lúán
maånh hún, nhúâ nhûäng lúâi khuyïn baão cuãa thêìy thuöëc, caái töi seä toã
ra khoan dung hún àöëi vúái khaát duåc daânh cho khaát duåc möåt vaâi sûå
thoaã maän vaâ do àoá ngûúâi bïånh seä búát e deâ khaát duåc hún, vò ngûúâi
bïånh coá thïí thoaát khoãi àûúåc khaát duåc nhúâ sûå hoaán chuyïín. Sûå diïîn
tiïën nhû trïn caâng àïën gêìn tònh traång lyá tûúãng vûâa àûúåc mö taã bao
nhiïu thò sûå thaânh cöng trong cöng viïåc chûäa chaåy caâng chùæc chùæn
bêëy nhiïu. Àiïìu laâm cho sûå thaânh cöng bõ haån chïë laâ möåt àaâng sûå
khaát duåc khöng àuã mïìm moãng àïí coá thïí rúâi khoãi dïî daâng nhûäng
àöëi tûúång maâ noá baám vaâo; àùçng khaác laâ sûå cûáng rùæn cuãa bïånh naác
xñt chó chõu sûå hoaán chuyïín tûâ àöëi tûúång naây sang àöëi tûúång khaác
trong möåt giúái haån naâo àoá thöi. Àiïìu laâm cho caác baån hiïíu roä tñnh
caách söëng àöång cuãa löëi chûäa bïånh, hún nûäa laâ viïåc chuáng ta coá thïí
nùæm trong tay têët caã sûå khaát duåc àang tòm caách thoaát khoãi caái töi
bùçng caách keáo möåt phêìn sûå khaát duåc vïì vúái chuáng ta bùçng sûå hoaán
chuyïín.
Sûå àõnh cû cuãa khaát duåc trong luác chûäa chaåy vaâ sau khi chûäa
xong, khöng hïì cho ta biïët gò vïì àiïím àõnh cû cuãa noá trong thúâi kyâ
bïånh nùång. Giaã duå nhû trong khi chûäa bïånh, chuáng ta nhêån thêëy
coá sûå hoaán chuyïín khaát duåc àïën ngûúâi cha vaâ chuáng ta àaä taách rúâi
àûúåc noá ra khoãi ngûúâi cha àïí hûúáng dêîn vïì öng thêìy thuöëc chùèng
haån: chuáng ta seä lêìm lúán nïëu cho rùçng ngûúâi bïånh àau khöí vò khaát
duåc cuãa mònh àaä àõnh cû trïn ngûúâi cha möåt caách vö thûác. Sûå hoaán
chuyïín cuãa ngûúâi cha chó laâ baäi chiïën trûúâng trïn àoá chuáng ta toám
àûúåc khaát duåc, nhûng khöng phaãi khaát duåc coá mùåt trïn chiïën
trûúâng ngay tûâ luác àêìu, nguöìn göëc cuãa noá úã chöî khaác. Baäi chiïën
trûúâng chûa hùèn àaä laâ möåt võ trñ quan troång cuãa àõch quên. Sûå baão
vïå kinh àö cuãa àõch quên khöng nhêët thiïët phaãi àûúåc töí chûác ngay
cûãa ngoä kinh àö àoá chó sau khi huyã diïåt àûúåc sûå hoaán chuyïín cuöëi
cuâng, chuáng ta múái biïët àûúåc khaát duåc àaä àõnh cû úã àêu trong thúâi
kyâ chûäa bïånh.
Àûáng vïì phûúng diïån lyá thuyïët cuãa khaát duåc, chuáng ta coá thïí
thïm möåt vaâi àiïìu liïn quan àïën giêëc mú. Giêëc mú cuãa ngûúâi bïånh
thêìn kinh cuäng nhû nhûäng haânh vi sai laåc vïì nhûäng kyã niïåm cuãa
hoå giuáp cho chuáng ta biïët roä àûúåc yá nghôa cuãa caác triïåu chûáng vaâ
tòm àûúåc núi àõnh cû cuãa khaát duåc. Dûúái hònh thûác thoaã maän mong
muöën vaâo nhûäng àöëi tûúång naâo maâ khaát duåc àaä baám vaâo àïí thoaát
khoãi sûå kiïím soaát cuãa caái töi. Vò thïë cho nïn sûå giaãi thñch giêëc mú
http://ebooks.vdcmedia.com
Sigmund Freud
122
giûä möåt vai troâ quan troång trong phên têm hoåc vaâ trong nhiïìu
trûúâng húåp trúã thaânh phûúng saách chñnh trong viïåc nghiïn cûáu.
Chuáng ta biïët rùçng giêëc nguã coá kïët quaã laâ thaã loãng möåt phêìn naâo
cho sûå döìn eáp. Vò sûå kòm haäm nheå hún nïn sûå ham muöën trong
giêëc mú coá thïí coá möåt hònh thûác roä raâng hún sûå ham muöën xuêët
hiïån dûúái hònh thûác triïåu chûáng trong khi thûác. Vò thïë cho nïn
viïåc nghiïn cûáu giêëc mú múã àûúâng cho chuáng ta hiïíu roä vö thûác bõ
döìn eáp maâ trong vö thûác àoá laåi coá mùåt sûå khaát duåc thoaát khoãi àûúåc
sûå kiïìm chïë cuãa caái töi.
Giêëc mú cuãa nhûäng ngûúâi bïånh thêìn kinh khöng khaác giêëc
mú cuãa ngûúâi thûúâng möåt àiïím naâo caã; khöng nhûäng thïë chuáng ta
khoá maâ phên biïåt àûúåc roä raâng hai loaåi giêëc mú àoá. Chuáng ta seä vö
lyá khi viïåc tòm trong giêëc mú cuãa ngûúâi bïånh thêìn kinh möåt sûå giaãi
thñch khöng coá giaá trõ àöëi vúái giêëc mú cuãa ngûúâi thûúâng. Vò thïë nïn
chuáng ta phaãi noái rùçng sûå khaác biïåt giûäa tònh traång cuãa traång thaái
bõ bïånh thêìn kinh vaâ traång thaái bònh thûúâng chó coá trong tònh
traång thûác cuãa hai traång thaái àoá vaâ sûå khaác biïåt naây biïën mêët
trong giêëc mú ban àïm. Chuáng ta bùæt buöåc phaãi aáp duång cho ngûúâi
bònh thûúâng möåt söë caác dûä kiïån dêîn xuêët tûâ nhûäng liïn quan giûäa
giêëc mú vaâ triïåu chûáng cuãa bïånh thêìn kinh. Chuáng ta phaãi thûâa
nhêån rùçng ngûúâi bònh thûúâng trong àúâi söëng tinh thêìn cuäng coá möåt
caái gò khiïën cho giêëc mú vaâ triïåu chûáng coá thïí phaát sinh ra àûúåc vaâ
ngûúâi bònh thûúâng cuäng phaãi tranh àêëu vúái sûå döìn eáp, cuäng phaãi
àem sinh lûåc ra àïí ngùn chùån nhûäng döìn eáp àoá. Hïå thöëng vö thûác
cuãa ngûúâi bònh thûúâng cuäng chûáa àûång nhûäng sûå ham muöën bõ chïë
ngûå vaâ möåt phêìn cuãa sûå khaát duåc cuäng thoaát khoãi sûå kiïìm chïë cuãa
caái töi. Vêåy ngûúâi bònh thûúâng cuäng laâ ngûúâi bïånh thêìn kinh tiïn
tiïën nhûng hònh nhû chó coá giêëc mú laâ triïåu chûáng duy nhêët coá thïí
thaânh lêåp àûúåc. Nhûng àoá chó laâ bïì ngoaâi vò khi àem àúâi söëng
trong khi thûác cuãa möåt ngûúâi bònh thûúâng ra nghiïn cûáu thûåc kyä,
chuáng ta cuäng thêëy laâ àúâi söëng maâ ta tûúãng bònh thûúâng naây cuäng
chûáa àûång rêët nhiïìu triïåu chûáng thûåc ra khöng coá nghôa lyá gò vaâ
khöng quan troång gò trong thûåc tïë.
Vêåy sûå khaác biïåt giûäa sûác khoeã bònh thûúâng vaâ bïånh thêìn
kinh chó laâ möåt sûå khaác biïåt vïì àúâi söëng thûåc tïë vaâ phuå thuöåc vaâo
mûác hûúãng thuå vaâ hoaåt àöång maâ ngûúâi àoá coân laâm àûúåc. Sûå khaác
biïåt naây ruát laåi chó laâ khaác biïåt giûäa nhûäng söë lûúång sinh lûåc coân
àûúåc tûå do vaâ söë lûúång sinh lûåc bõ ngûng hoaåt àöång vò sûå coá mùåt
cuãa döìn eáp. Vêåy sûå khaác biïåt khöng phaãi vïì phêím maâ vïì lûúång. Töi
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên têm hoåc nhêåp mön
123
khöng cêìn nhùæc laåi laâ quan àiïím trïn àêy hiïën cho ta möåt cùn baãn
àïí tin tûúãng bïånh thêìn kinh coá thïí chûäa khoãi duâ chuáng coá tñnh di
truyïìn.
Àoá laâ àiïìu maâ sûå àöìng nhêët giûäa giêëc mú cuãa ngûúâi bònh
thûúâng vaâ giêëc mú cuãa ngûúâi bïånh thêìn kinh giuáp cho ta kïët luêån
vïì àùåc tñnh cuãa sûác khoeã bònh thûúâng. Nhûng vïì phûúng diïån giêëc
mú, chuáng ta coân ruát tûâ sûå àöìng nhêët naây ra möåt kïët luêån nûäa àoá
laâ viïåc chuáng ta khöng àûúåc taách rúâi giêëc mú ra khoãi nhûäng liïn
quan cuãa noá àöëi vúái nhûäng triïåu chûáng bïånh thêìn kinh, rùçng ta
khöng nïn tin rùçng chuáng ta àaä mö taã àûúåc thûåc chêët cuãa giêëc mú
khi noái rùçng noá chùèng laâ gò khaác hún sûå phaát biïíu sú khai cöí löî cuãa
möåt vaâi yá tûúãng hay tû tûúãng, rùçng chuáng ta phaãi chêëp nhêån giêëc
mú coá thïí cho chuáng ta biïët nhûäng núi toaå laåc vaâ àõnh cû cuãa khaát
duåc coá thûåc.
Töi sùæp chêëm dûát nhûäng baâi hoåc naây. Caác baån coá leä thêët voång
khi thêëy töi chó noái àïën vêën àïì vïì lyá thuyïët trong chûúng noái vïì
caách chûäa bïånh trong phên têm hoåc, maâ khöng noái gò àïën nhûäng
àiïìu kiïån phaãi coá khi bùæt àêìu duâng phûúng phaáp trõ liïåu àoá vaâ
nhûäng hiïåu quaã cêìn phaãi àaåt dûúåc. Töi chó noái àïën lyá thuyïët vò
khöng hïì coá yá hiïën caác baån möåt kim chó nam thûåc haânh phên têm
hoåc, töi coá lyá do àïí khöng noái àïën nhûäng caách laâm viïåc vaâ kïët quaã
cuãa phên têm hoåc. Töi àaä noái ngay trong nhûäng buöíi àêìu laâ nïëu
gùåp àiïìu kiïån thuêån tiïån chuáng ta àaä thu lûúåm thûåc sûå thaânh cöng
rûåc rúä trong cöng viïåc chûäa chaåy khöng keám gò nhûäng sûå thaânh
cöng huy hoaâng nhêët cuãa mön nöåi thûúng trong y hoåc, töi coá thïí
thïm rùçng, nhûäng sûå thaânh cöng maâ phên têm hoåc àaä thu lûúåm
àûúåc, khöng möåt mön naâo khaác coá thïí àaåt àûúåc. Nïëu noái nhiïìu nûäa
súå caác baån nghi ngúâ laâ töi muöën àem quaãng caáo êìm yä àïí che lêëp
nhûäng tiïëng reo hoâ cuãa nhûäng keã thuâ nghõch phên têm hoåc. Coá
nhiïìu baån àöìng nghiïåp àe doaå caác nhaâ phên têm hoåc trong nhûäng
buöíi hoåp cöng cöång laâ hoå seä múã mùæt cho cöng chuáng xem sûå ngheâo
naân cuãa löëi chûäa cuãa chuáng ta bùçng caách cöng böë danh saách nhûäng
thêët baåi tai haåi maâ phên têm hoåc àaä phaåm phaãi. Khöng noái gò àïën
tñnh chêët bó öíi cuãa möåt haânh àöång nhû thïë, möåt haânh àöång chó coá
tñnh chêët thuâ hêån, cho duâ ngûúâi ta coá cöng böë thûåc nhûäng àiïìu noái
trïn chùng nûäa thò sûå cöng böë naây cuäng chùèng giuáp gò cho cöng
viïåc phaán àoaán àuáng àùæn vïì hiïåu quaã cuãa cöng viïåc chûäa chaåy thay
löëi phên têm. Phûúng phaáp trõ liïåu phên têm múái ra àúâi àêy thöi,
cêìn coá nhiïìu thúâi gian múái öín àõnh àûúåc kyä thuêåt maâ cöng viïåc naây
http://ebooks.vdcmedia.com
Sigmund Freud
124
laåi chó laâm àûúåc trong khi nghiïn cûáu vaâ nhúâ phaãn ûáng àöëi vúái
kinh nghiïåm trûåc tiïëp. Vò gùåp nhiïìu khoá khùn trong viïåc giaãng daåy
phên têm hoåc nïn ngûúâi thêìy thuöëc treã tuöíi bùæt àêìu vaâo nghïì
phên têm thûúâng phaãi tûå mònh tröng cêåy vaâo mònh àïí hoaân bõ
nghïå thuêåt, thaânh ra nhûäng kïët quaã thu lûúåm àûúåc khöng thïí noái
laâ coá lúåi hay coá haåi cho cöng viïåc chûáng toã laâ löëi chûäa chaåy cuãa
phên têm hoåc coá hiïåu quaã hay khöng.
Nhiïìu cöng viïåc chûäa chaåy àaä thêët baåi trong buöíi àêìu cuãa
phên têm hoåc vò àaä àûúåc thûåc hiïån trong nhûäng trûúâng húåp khöng
thuöåc phaåm vi mön hoåc vaâ hiïån nay chuáng ta gaåt boã rêët nhiïìu àiïìu
chó dêîn cuãa nhûäng trûúâng húåp àoá. Nhûng chñnh vò coá nhûäng cuöåc
chûäa thûã àoá nïn ngaây nay chuáng ta múái tiïën àûúåc. Trûúác kia ngûúâi
ta àêu coá biïët bïånh àiïn súám phaát vaâ bïånh voång tûúãng khöng thïí
chûäa àûúåc bùçng phên têm hoåc, vêåy maâ ngûúâi ta vêîn coá quyïìn duâng
phûúng phaáp àoá àïí chûäa nhiïìu bïånh khaác nhau nûäa. Tuy nhiïn ta
phaãi cöng bùçng maâ noái rùçng, nïëu trong nhûäng nùm àêìu tiïn phên
têm hoåc àaä gùåp nhiïìu thêët baåi thò àoá khöng phaãi do thêìy thuöëc
thiïëu kinh nghiïåm maâ chñnh vò nhûäng àiïìu kiïån khöng thuêån tiïån.
Tûâ trûúác àïën nay chuáng ta chó noái àïën nhûäng sûå àïì khaáng bïn
trong; nhûäng sûå àïì khaáng naây do ngûúâi bïånh àûa ra rêët cêìn thiïët
vaâ khöng thïí khùæc phuåc àûúåc. Nhûng coân nhûäng chûúáng ngaåi vêåt
bïn ngoaâi, xung quanh ngûúâi bïånh, do ngûúâi xung quanh taåo ra,
tuy khöng coá lúåi ñch gò vïì lyá thuyïët, nhûng laåi rêët quan troång trong
thûåc tïë. Phûúng phaáp trõ liïåu phên têm hoåc giöëng nhû möåt cuöåc
giaãi phêîu, nghôa laâ phaãi àûúåc thûåc hiïån trong nhûäng àiïìu kiïån
khiïën cho nhûäng cú höåi thêët baåi phaãi àûúåc ruát àïën mûác töëi thiïíu.
Caác baån hùèn biïët ngûúâi giaãi phêîu phaãi cêín troång nhû thïë naâo: coá
phoâng thñch húåp, aánh saáng àêìy àuã, ngûúâi phuå taá coá kinh nghiïåm
nghïì nghiïåp, cêëm ngûúâi thên bïånh nhên coá mùåt trong phoâng...Coá
bao nhiïu cuöåc giaãi phêîu thaânh cöng nïëu àûúåc diïîn ra trûúác mùåt
àöng àuã ngûúâi thên cuãa bïånh nhên kïu la rïn xiïët möîi khi thêëy
lûúäi dao lûúát qua ngûúâi bïånh. Trong cöng cuöåc chûäa chaåy cuãa phên
têm hoåc, sûå coá mùåt cuãa ngûúâi thên ngûúâi bïånh laâ möåt àiïìu nguy
hiïím, nhûng laâm sao cho hoå khöng coá mùåt bêy giúâ? Chuáng ta àuã
caách àïì phoâng chöëng laåi nhûäng sûå àïì khaáng bïn trong, chuáng ta
laåi biïët rùçng nhûäng sûå àïì khaáng àoá rêët cêìn thiïët; nhûng laâm sao
chöëng laåi nhûäng sûå àïì khaáng tûâ bïn ngoaâi? Khöng coá caách naâo
thuyïët phuåc ngûúâi thên bïånh nhên àûáng ngoaâi cuöåc chûäa chaåy;
ngoaâi ra khöng bao giúâ nïn toã veã hoaâ àöìng vúái ngûúâi thên bïånh
nhên vò ngûúâi bïånh seä khöng coân tin tûúãng úã öng thêìy thuöëc nûäa,
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên têm hoåc nhêåp mön
125
vò ngûúâi bïånh bùæt buöåc rùçng ngûúâi maâ anh ta tin cêåy àïën àöå noái
cho nghe hïët nhûäng àiïìu bñ êín cuãa loâng mònh phaãi àûáng vïì phña
mònh trong moåi trûúâng húåp. Ngûúâi naâo quen vúái nhûäng sûå caäi coå
trong gia àònh thûúâng hiïíu rùçng nhiïìu khi möåt ngûúâi trong gia
àònh ngûúâi bïånh coá lúåi khi àïí cho ngûúâi bïånh cûá tiïëp tuåc bõ bïånh
maäi chûá khöng muöën cho ngûúâi bïånh khoãi. Trong nhûäng trûúâng
húåp luön luön xaãy ra khi coá bïånh thêìn kinh chñnh laâ hêåu quaã cuãa
quyïìn lúåi tûúng phaãn giûäa nhûäng ngûúâi trong gia àònh thò ngûúâi
thên cuãa bïånh nhên thûúâng khöng coá gò phaãi choån lûåa giûäa quyïìn
lúåi cuãa chñnh mònh vaâ sûå khoãi bïånh cuãa ngûúâi bïånh. Cho nïn
chuáng ta seä khöng ngaåc nhiïn khi thêëy möåt ngûúâi chöìng khöng
thñch cho thêìy thuöëc biïët töåi löîi cuãa mònh. Vò thïë nïn nhûäng nhaâ
phên têm hoåc chuáng töi khöng ngaåc nhiïn vaâ chuáng töi khöng
chêëp nhêån nhûäng àiïìu traách moác khi cöng cuöåc chûäa chaåy thêët baåi
hay phaãi dûâng lûng chûâng vò coá sûå àïì khaáng cuãa ngûúâi chöìng àïën
phuå lûåc cho sûå àïì khaáng cuãa ngûúâi bïånh. Chuáng ta àaä laâm möåt
cöng viïåc khöng thïí thaânh cöng àûúåc trong nhûäng àiïìu kiïån nhû
thïë. Töi chó kïí cho caác baån nghe trong möåt trûúâng húåp thöi trong
àoá töi trúã thaânh naån nhên maâ khöng daám noái ra chó vò nhûäng àiïìu
nhêån xeát thuêìn tuyá y hoåc. Caách àêy vaâi nùm, töi chûäa bïånh cho
möåt thiïëu nûä bõ bïånh thêìn kinh lo súå àïën nöîi khöng daám ài ra
ngoaâi hay úã nhaâ möåt mònh. Dêìn dêìn cö ta cho töi biïët súã dô nhû thïë
laâ vò chñnh mùæt cö àaä àûúåc chûáng kiïën cuöåc giao du tònh aái giûäa meå
cö vaâ möåt ngûúâi baån giaâu coá cuãa gia àònh. Cö ta àaä vuång vïì hay
quaá tïë nhõ àïí cho meå biïët nhûäng viïåc gò àaä xaãy ra trong nhûäng
buöíi chûäa bïånh bùçng phên têm hoåc: àïí traánh khoãi phaãi ngöìi möåt
mònh cö baám chùåt lêëy meå, khöng cho meå ài àêu hïët. Ngûúâi meå
trûúác kia cuäng bõ bïånh thêìn kinh vaâ àaä àûúåc chûäa khoãi trong möåt
bïånh viïån chûäa bùçng nûúác. Trong thúâi kyâ nùçm viïån, baâ ta quen
biïët möåt öng sau àoá àaä giao du thên mêåt vúái baâ ta vaâ laâm cho baâ ta
rêët haâi loâng vïì moåi phûúng diïån. Thêëy con àoâi hoãi maånh meä nhû
thïë, baâ àöåt nhiïn hiïíu roä taåi sao con gaái mònh laåi lo súå nhû thïë,
rùçng con gaái mònh laâm ra veã bõ bïånh àïí ngùn cêëm khöng cho meå ài
ra ngoaâi vaâ coá cú höåi gùåp laåi ngûúâi yïu. Baâ bêët thêìn chêëm dûát moåi
sûå chûäa chaåy. Ngûúâi con gaái àûúåc àûa vaâo möåt bïånh viïån thêìn
kinh vaâ trong bao nhiïu nùm ngûúâi ta rïu rao laâ cö ta laâ möåt naån
nhên àaáng thûúng cuãa mön phên têm hoåc. Ngûúâi ta àaä traách moác
töi nhiïìu vïì kïët quaã thaãm haåi cuãa viïåc chûäa chaåy. Töi phaãi giûä im
lùång vò bñ mêåt nghïì nghiïåp. Maäi nhiïìu nùm vïì sau, möåt ngûúâi baån
thûúâng ài laåi trong bïånh viïån cuãa cö gaái cho töi biïët rùçng cuöåc giao
http://ebooks.vdcmedia.com
Sigmund Freud
126
du tònh aái giûäa baâ meå vaâ ngûúâi baån giaâu, vúái sûå àöìng loaä cuãa ngûúâi
chöìng vúä lúã khiïën cho ai cuäng biïët. Vêåy ngûúâi ta àaä nhên danh
àiïìu “bñ mêåt” naây àïí chêëm dûát sûå chûäa chaåy bùçng phên têm.
Trong nhûäng nùm trûúác khi xaãy ra chiïën tranh (Àaåi chiïën
lêìn thûá nhêët (1914), vò coá nhiïìu ngûúâi ngoaåi quöëc nïn töi khöng àïí
yá àïën sûå hoan nghïnh hay khöng cuãa thaânh phöë quï hûúng töi
nûäa, töi àaä tûå àùåt cho mònh quy tùæc laâ khöng chûäa cho bêët cûá ngûúâi
naâo nïëu ngûúâi àoá khöng àöåc lêåp vúái ngûúâi thên. Àoá laâ möåt quy tùæc
maâ khöng phaãi bêët cûá möåt nhaâ phên têm hoåc naâo cuäng theo àûúåc.
Nhûng vò töi baão caác baån nïn àïì phoâng vúái thên nhên cuãa ngûúâi
bïånh, caác baån seä cho rùçng nhûäng ngûúâi bïånh àûúåc chûäa bùçng phên
têm hoåc phaãi söëng xa gia àònh vaâ ngûúâi quen biïët vaâ löëi chûäa chaåy
naây chó coá thïí aáp duång cho nhûäng ngûúâi nùçm trong bïånh viïån thêìn
kinh. Khöng phaãi thïë àêu: nïëu khöng bõ bïånh quaá nùång, ngûúâi
bïånh seä coá lúåi vö cuâng nïëu àûúåc chûäa chaåy trong bêìu khöng khñ
quen thuöåc, trong àoá hoå coá thïí giaãi quyïët àûúåc nhûäng vêën àïì cuãa
hoå. Baâ con cuãa hoå chó cêìn àûâng coá thaái àöå thuâ nghõch vúái öng thêìy
thuöëc vaâ can thiïåp vaâo sûå chûäa chaåy cuãa öng ta thöi. Nhûng nhûäng
àiïìu àoá sao maâ khoá laâm thïë! Têët nhiïn baån seä dïî daâng nhêån thêëy
rùçng chûäa bïånh coá thaânh cöng hay khöng laâ tuyâ thuöåc vaâo bêìu
khöng khñ xaä höåi chung quanh ngûúâi bïånh vaâ trònh àöå hoåc thûác
cuãa gia àònh ngûúâi bïånh.
Têët caã nhûäng àiïìu àoá khöng àuã cho ta coá möåt yá niïåm cao caã
vïì sûå cöng hiïåu cuãa phûúng phaáp trõ liïåu phên têm hoåc, duâ rùçng
phêìn lúán nhûäng sûå thêët baåi cuãa chuáng ta laâ do nhûäng àiïìu kiïån
bïn ngoaâi. Nhiïìu baån cuãa phên têm hoåc thuác giuåc töi cöng böë danh
saách nhûäng sûå thaânh cöng cuãa mön naây àïí àaáp laåi danh saách cuãa
nhûäng sûå thêët baåi. Töi khöng chêëp nhêån lúâi khuyïn naây. Àïí bïnh
vûåc yá kiïën naây, töi cho rùçng möåt sûå thöëng kï chùèng coá giaá trõ gò khi
nhûäng con söë àûa ra khöng giöëng nhau, maâ nhûäng bïånh do phên
têm hoåc chûäa chaåy laåi khaác nhau rêët nhiïìu vaâ rêët xa. Vaã laåi thúâi
gian chûa àuã àïí khùèng àõnh rùçng ngûúâi bïånh àaä khoãi hoaân toaân, coá
nhiïìu trûúâng húåp chûa lêëy gò laâm chùæc chùæn. Nhûäng trûúâng húåp
naây laâ trûúâng húåp cuãa nhûäng ngûúâi giêëu khöng muöën cho ngûúâi
khaác biïët mònh bõ bïånh vaâ àaä àûúåc chûäa khoãi. Nhûng trïn têët caã
caác àiïìu khaác, àiïìu töi àûa ra àïí bïnh vûåc quan àiïím cuãa töi trong
vêën àïì naây laâ thaái àöå khöng húåp lyá cuãa moåi ngûúâi àöëi vúái moåi
phûúng phaáp trõ liïåu, khöng thïí duâng nhûäng lyá leä húåp lyá àûa vaâo
thñ nghiïåm cuäng nhû àïí thuyïët phuåc hoå. Möåt àiïìu múái laå trong
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên têm hoåc nhêåp mön
127
phûúng phaáp trõ liïåu thûúâng àûúåc àoán tiïëp hoùåc bùçng möåt thaái àöå
hoan nghïnh êìm ô nhû àöåc töë lao àêìu tiïn cuãa Koch chùèng haån,
hoùåc bõ nghi ngúâ möåt caách laâm naãn loâng ngûúâi nhû phûúng phaáp
phoâng ngûâa cuãa Jenner chùèng haån maâ cho maäi têån bêy giúâ vêîn coân
nhiïìu ngûúâi chó trñch. Phên têm hoåc vêëp phaãi möåt thaái àöå thiïn võ
roä raâng. Khi noái vïì möåt sûå thaânh cöng cuãa phên têm hoåc, ngûúâi ta
thûúâng noái: “Àiïìu àoá chùèng noái lïn gò caã, vò giaã duå nhû khöng àûúåc
öng chûäa thò ngaây nay ngûúâi bïånh vêîn khoãi nhû thûúâng”. Röìi möåt
khi ngûúâi bïånh sau böën chu kyâ buöìn rêìu vaâ coá thoái quen kyâ cuåc,
àûúåc chûäa chaåy trong möåt khoaãng thúâi gian taåm khoãi, ba tuêìn sau
laåi thêëy bïånh taái phaát laâ moåi ngûúâi trong gia àònh àoá coá caã möåt y sô
thûúång thùång kïu la lïn rùçng sûå taái phaát naây laâ hêåu quaã têët nhiïn
cuãa löëi chûäa haåy trong phên têm. Àöëi vúái nhûäng thaânh kiïën àoá,
chuáng ta chó coá viïåc khoanh tay. Cêìn àïí cho thúâi gian qua ài múái
xoaá nhoaâ àûúåc nhûäng thaânh kiïën àoá. Möåt ngaây kia nhûäng ngûúâi
naây seä nghô laåi, khaác vúái nhûäng àiïìu hoå nghô trûúác kia. Nhûng taåi
sao höm trûúác hoå khöng nghô nhû höm nay? Àoá laâ möåt àiïìu bñ mêåt
àöëi vúái hoå cuäng nhû àöëi vúái chuáng ta.
Cuäng coá thïí laâ nhûäng thaânh kiïën naây àaä ài thuåt luâi vò ngaây
nay phên têm hoåc àaä àûúåc phöí biïën vaâ nhiïìu y sô treã tuöíi cuäng àaä
duâng phên têm hoåc àïí chûäa bïånh. Khi coân laâ möåt thêìy thuöëc treã
tuöíi töi àaä àûúåc chûáng kiïën ngûúâi ta la oá giêån dûä ra sao trong giúái
y hoåc àïí àoá tiïëp phûúng phaáp trõ liïåu bùçng thöi miïn y nhû ngaây
nay ngûúâi ta la oá trûúác phûúng phaáp trõ liïåu bùçng phên têm hoåc.
Nhûng vïì tñnh chêët trõ liïåu thöi miïn hoåc àaä khöng giûä àûúåc lúâi àaä
hûáa trong buöíi àêìu; nhûäng nhaâ phên têm hoåc nhû chuáng ta, chuáng
ta biïët àaä chõu ún thöi miïn hoåc nhû thïë naâo vaâ àaä coi mònh nhû
nhûäng ngûúâi thûâa kïë cuãa mön naây. Nhûäng àiïìu ngûúâi ta chó trñch
phên têm hoåc bùæt nguöìn úã chöî coá nhûäng hiïån tûúång nhêët thúâi gêy
nïn búãi möåt vaâi sûå aáp duång vuång vïì vaâ bõ ngûâng laåi bêët thêìn cuãa
möåt vaâi cuöåc chûäa chaåy. Bêy giúâ vaâo luác caác baån àaä biïët thaái àöå cuãa
chuáng ta àöëi vúái ngûúâi bïånh ra sao röìi thò baån hùèn biïët thaái àöå àoá
coá gêy cho ngûúâi bïånh àiïìu thiïåt haåi gò lêu daâi hay khöng. Têët
nhiïn phên têm hoåc coá thïí àûa àïën nhiïìu sûå laåm duång vaâ sûå hoaán
chuyïín àùåc biïåt laâ möåt phûúng saách nguy hiïím trong tay möåt nhaâ
phên têm hoåc khöng têån têm. Nhûng coá phûúng phaáp trõ liïåu naâo
maâ khöng bõ laåm duång? Muöën chûäa khoãi bïånh, lûúäi dao giaãi phêîu
phaãi cùæt chûá laâm sao bêy giúá?
http://ebooks.vdcmedia.com
Sigmund Freud
128
Töi àaä chêëm dûát nhûäng baâi hoåc naây vaâ tiïëc rùçng trong nhûäng
baâi hoåc naây coân coá nhûäng thiïëu soát vaâ löî höíng. Töi tiïëc laâ àaä hûáa
vúái caác baån quay trúã laåi möåt vaâi vêën àïì nhûng röìi laåi chó noái phúát
qua thöi vaâ àaä khöng thïí giûä lúâi hûáa vò chiïìu hûúáng cuãa nhûäng baâi
hoåc naây. Töi àaä laâm cöng viïåc múã àûúâng cho caác baån ài vaâo möåt
mön hoåc àang phaát triïín, coân thiïëu soát nhiïìu vaâ vò muöën toám tùæt
laåi töi àaä àûa ra möåt baâi trònh baây coân thiïëu soát. Hún möåt lêìn töi
àaä têåp trung nhûäng vêåt liïåu àïí àûa ra möåt kïët luêån maâ röìi sau töi
khöng àûa ra. Töi khöng coá tham voång laâm cho caác baån trúã thaânh
nhûäng nhaâ chuyïn mön. Töi chó muöën múã àûúâng cho caác baån vaâ
thuác àêíy caác baån thöi.
Hïët
http://ebooks.vdcmedia.com
- Xem thêm -