Tài liệu Phân lập virus gây bệnh Viêm gan vịt và nghiên cứu biến đổi bệnh lý của bệnh ở vịt gây bệnh thực nghiệm

LuËn v¨n Cao häc NguyÔn Kh¸nh Ly Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Tr−êng ®¹i häc n«ng nghiÖp I -----------0o0----------- nguyÔn kh¸nh ly Ph©n lËp virus g©y bÖnh Viªm gan vÞt vµ nghiªn cøu biÕn ®æi bÖnh lý cña bÖnh ë vÞt g©y bÖnh thùc nghiÖm LuËn v¨n th¹c sü khoa häc n«ng nghiÖp Hµ Néi - 2004 0 LuËn v¨n Cao häc NguyÔn Kh¸nh Ly Lêi cam ®oan T«i xin cam ®oan r»ng, kÕt qu¶ nghiªn cøu trong luËn v¨n nµy lµ trung thùc, ch−a ®−îc sö dông ®Ó b¶o vÖ mét häc vÞ nµo. C¸c th«ng tin trÝch dÉn trong luËn v¨n ®Òu ®−îc ghi râ nguån gèc. Hµ Néi, th¸ng 12 n¨m 2004 T¸c gi¶ luËn v¨n NguyÔn Kh¸nh ly 1 LuËn v¨n Cao häc NguyÔn Kh¸nh Ly Lêi c¶m ¬n Tr−íc hÕt, t«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n Bé gi¸o dôc vµ §µo t¹o, tr−êng §¹i häc N«ng nghiÖp I ®· cho phÐp t«i ®−îc tham gia líp Cao häc khãa 11 cña tr−êng vµ cã c¬ héi ®Ó hoµn thµnh luËn v¨n nµy. T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n Khoa Sau ®¹i vµ khoa Ch¨n nu«i Thó y - Tr−êng §¹i häc N«ng nghiÖp I ®· nhiÖt t×nh gióp ®ì t«i trong qu¸ tr×nh häc tËp vµ thùc hiÖn luËn v¨n. T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n TiÕn sÜ NguyÔn H÷u Nam, Phã tr−ëng Bé m«n Vi sinh vËt - TruyÒn nhiÔm - BÖnh lý - Tr−êng §¹i häc N«ng nghiÖp I vµ TiÕn sÜ NguyÔn V¨n C¶m, Phã Gi¸m ®èc, Tr−ëng bé m«n Gi¶i phÉu bÖnh, Trung t©m ChÈn ®o¸n Thó y Trung −¬ng ®· h−íng dÉn vµ t¹o mäi ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó t«i thùc hiÖn vµ hoµn thµnh luËn v¨n nµy. T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c thÇy c« gi¸o ®· nhiÖt t×nh d¹y b¶o vµ gióp ®ì t«i trong qu¸ tr×nh häc tËp. Ngoµi ra, trong qu¸ tr×nh häc tËp vµ thùc hiÖn luËn v¨n, t«i nhËn ®−îc sù ®éng viªn vµ gióp ®ì tËn t×nh cña Ban l·nh ®¹o Trung t©m ChÈn ®o¸n Thó y Trung −¬ng, cña b¹n bÌ ®ång nghiÖp nhÊt lµ c¸c ®ång nghiÖp ë Trung t©m ChÈn ®o¸n Thó y Trung −¬ng, c¸c c¸n bé ë ViÖn 69 vµ nh÷ng ng−êi th©n. T«i xin ®−îc bµy tá lßng biÕt ¬n ch©n thµnh ®èi víi sù gióp ®ì quý b¸u ®ã. Hµ Néi, th¸ng 12 n¨m 2004 T¸c gi¶ luËn v¨n NguyÔn Kh¸nh Ly 2 LuËn v¨n Cao häc NguyÔn Kh¸nh Ly Môc lôc §Æt vÊn ®Ò . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ch−¬ng 1: Tæng quan tµi liÖu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.1. BÖnh Viªm gan vÞt do virus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.1.1. Giíi thiÖu vÒ bÖnh viªm gan vÞt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.1.2. LÞch sö nghiªn cøu vµ ph¹m vi bÖnh. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.1.3. MÇm bÖnh. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.1.4. CÊu tróc vµ ®Æc tÝnh sinh häc. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.1.5. Søc ®Ò kh¸ng víi c¸c yÕu tè vËt lý, ho¸ häc. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.1.6. TÝnh g©y bÖnh. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2. BÖnh lý vµ dÞch tÔ häc. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2.1. VËt chñ tù nhiªn vµ vËt chñ thÝ nghiÖm. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2.2. Sù l©y truyÒn. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2.3. VËt mang bÖnh vµ vËt chñ trung gian. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.3. MiÔn dÞch häc. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.3.1. MiÔn dÞch chñ ®éng. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.3.2. MiÔn dÞch thô ®éng. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.4. TriÖu chøng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.5. Tû lÖ nhiÔm vµ chÕt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.6. BÖnh tÝch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.6.1. BÖnh tÝch ®¹i thÓ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.6.2. BÖnh tÝch vi thÓ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.6.3. BÖnh tÝch siªu vi thÓ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.7. ChÈn ®o¸n bÖnh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 3 3 3 3 7 8 8 9 11 11 11 12 12 12 12 13 13 13 13 13 14 14 14 15 1.7.1. ChÈn ®o¸n ph©n biÖt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 16 LuËn v¨n Cao häc NguyÔn Kh¸nh Ly 1.7.2. Ph−¬ng ph¸p siªu vi trïng häc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 1.7.3. Ph−¬ng ph¸p huyÕt thanh häc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 1.8. Phßng chèng bÖnh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 1.8.1. Qui tr×nh qu¶n lý . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 1.8.2. Phßng bÖnh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 1.8.3. §iÒu trÞ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 1.9. CÊu t¹o mét sè tæ chøc c¬ quan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 1.9.1. CÊu t¹o vµ chøc n¨ng cña gan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 1.9.2. CÊu t¹o vµ chøc n¨ng cña l¸ch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 1.9.3. CÊu t¹o vµ chøc n¨ng cña thËn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 Ch−¬ng 2: Nguyªn liÖu vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu . . . . . . . . . . 25 2.1. §èi t−îng nghiªn cøu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 2.2. Néi dung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 2.3. §Þa ®iÓm nghiªn cøu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.4. Thêi gian nghiªn cøu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.5. Nguyªn liÖu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.6. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.6.1. Ph−¬ng ph¸p mæ kh¸m . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.6.2. Ph−¬ng ph¸p lÊy mÉu vµ b¶o qu¶n mÉu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.6.3. Ph−¬ng ph¸p parafin (c¾t nÕn), c¾t l¹nh ®Ó chÈn ®o¸n vi thÓ . . . . . . . . 2.6.4. Ph−¬ng ph¸p kiÓm tra tiªu b¶n trªn kÝnh hiÓn vi quang häc . . . . . . . . . 2.6.5. Ph−¬ng ph¸p lµm tiªu b¶n chÈn ®o¸n siªu vi thÓ . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.6.6. Ph−¬ng ph¸p g©y bÖnh thùc nghiÖm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.7. Ph−¬ng ph¸p xö lý sè liÖu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 26 26 26 27 31 31 32 33 35 35 36 Ch−¬ng 3: KÕt qu¶ vµ th¶o luËn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.1. KÕt qu¶ ®iÒu tra tû lÖ èm vµ tû lÖ chÕt do bÖnh Viªm gan vÞt do virus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 36 LuËn v¨n Cao häc NguyÔn Kh¸nh Ly 3.2. KÕt qu¶ theo dâi triÖu chøng l©m sµng cña vÞt m¾c bÖnh tù nhiªn 3.3. KÕt qu¶ nghiªn cøu bÖnh tÝch ®¹i thÓ cña vÞt m¾c bÖnh Viªm gan vÞt do virus tù nhiªn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 46 3.3.1. KÕt qu¶ nghiªn cøu bÖnh tÝch ®¹i thÓ cña gan vÞt m¾c bÖnh Viªm gan vÞt do virus tù nhiªn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 3.3.2. KÕt qu¶ nghiªn cøu bÖnh tÝch ®¹i thÓ cña l¸ch, thËn vÞt m¾c bÖnh Viªm gan vÞt do virus tù nhiªn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.4. 48 KÕt qu¶ nghiªn cøu bÖnh tÝch vi thÓ cña gan vÞt m¾c bÖnh Viªm gan vÞt do virus tù nhiªn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 KÕt qu¶ ph©n lËp virus Viªm gan vÞt tõ æ dÞch tù nhiªn . . . . . . . . . 55 3.5.1. KÕt qu¶ ph©n lËp virus Viªm gan vÞt trªn vÞt mÉn c¶m 7 ngµy tuæi . . . 55 3.5.2. KÕt qu¶ ph©n lËp virus Viªm gan vÞt trªn ph«i vÞt 14 ngµy tuæi . . . . . . 59 3.5. 3.6. KÕt qu¶ g©y bÖnh Viªm gan vÞt do virus cho vÞt thùc nghiÖm . . . . 63 Ch−¬ng 4 - KÕt luËn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74 4.1. KÕt luËn. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74 4.2. §Ò nghÞ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 tµi liÖu tham kh¶o. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 I/ TiÕng ViÖt. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . II/ TiÕng n−íc ngoµi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 76 80 LuËn v¨n Cao häc NguyÔn Kh¸nh Ly §Æt vÊn ®Ò Trong nh÷ng n¨m qua, ViÖt Nam ®· thùc hiÖn ®−îc nhiÒu chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch ph¸t triÓn n«ng nghiÖp, n«ng d©n ®Þa ph−¬ng h¨ng h¸i t¨ng gia s¶n xuÊt, tÝch cùc xãa ®ãi gi¶m nghÌo, lµm giµu trªn m¶nh ®Êt cña m×nh. Nhê vËy ®· ®−a n«ng nghiÖp lªn mét tÇm cao míi, ®ãng gãp mét phÇn kh«ng nhá vµo c«ng cuéc ®æi míi, x©y dùng ®Êt n−íc. Mét trong nh÷ng lÜnh vùc mòi nhän ®· ®ãng gãp ®¸ng kÓ vµo thµnh tÝch chung cña toµn ngµnh n«ng nghiÖp ®ã lµ lÜnh vùc ch¨n nu«i. Ngµnh ch¨n nu«i ngµy cµng chiÕm mét vÞ trÝ quan träng trong nÒn kinh tÕ quèc d©n, tæng ®µn gia sóc gia cÇm ngµy mét t¨ng, nhiÒu gièng míi cho n¨ng suÊt cao ®· ®−îc nhËp néi nh»m phôc vô c«ng t¸c c¶i t¹o ®µn gièng néi ®Þa còng ®· cho nh÷ng kÕt qu¶ tèt. C¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu khoa häc thó y ®· ®−îc g¾n liÒn víi c«ng cuéc c¶i tiÕn ph−¬ng thøc ch¨n nu«i vµ ngµy cµng ®−îc thùc tÕ s¶n xuÊt tiÕp thu, ¸p dông. Bªn c¹nh c¸c ngµnh ch¨n nu«i lín nh− bß s÷a, lîn c«ng nghiÖp, gµ c«ng nghiÖp ph¶i kÓ ®Õn ngµnh ch¨n nu«i vÞt. Ch¨n nu«i vÞt ë n−íc ta còng ®ang ®−îc ®Èy m¹nh theo quy m« lín, ngµy cµng nhiÒu con gièng cao s¶n nh− siªu trøng, siªu thÞt ®−îc nhËp néi vµ ®−a vµo s¶n xuÊt. Víi ph−¬ng thøc ch¨n nu«i c«ng nghiÖp nh− vËy ch¾c ch¾n sÏ kh«ng tr¸nh khái bÞ mét sè dÞch bÖnh truyÒn nhiÔm ®e do¹ nÕu thiÕu c«ng t¸c thó y. Trong thùc tÕ s¶n xuÊt, vÞt hay m¾c mét sè bÖnh nh− bÖnh Viªm gan vÞt do virus, DÞch t¶ vÞt, Salmonella.v.v.. trong ®ã ®¸ng kÓ nhÊt lµ bÖnh Viªm gan vÞt do virus. §©y lµ mét bÖnh truyÒn nhiÔm cÊp tÝnh 6 LuËn v¨n Cao häc NguyÔn Kh¸nh Ly th−êng x¶y ra ë vÞt con d−íi 6 tuÇn tuæi. BÖnh th−êng x¶y ra ë tuÇn ®Çu tiªn, cã ®Æc ®iÓm tû lÖ èm rÊt cao vµ chÕt rÊt nhanh. N¬i nhiÔm nÆng tû lÖ chÕt cã thÓ lªn tíi 90% g©y thiÖt h¹i kinh tÕ kh«ng nhá cho ng−êi ch¨n nu«i. Tr−íc nhu cÇu cÊp thiÕt cña thùc tÕ, nh»m x©y dùng qui tr×nh chÈn ®o¸n nhanh, chÝnh x¸c vµ phï hîp víi ®iÒu kiÖn trang thiÕt bÞ phßng thÝ nghiÖm, chóng t«i tiÕn hµnh nghiªn cøu ®Ò tµi: “Ph©n lËp virus g©y bÖnh Viªm gan vÞt vµ nghiªn cøu biÕn ®æi bÖnh lý cña bÖnh trªn vÞt g©y bÖnh thùc nghiÖm”. 7 LuËn v¨n Cao häc NguyÔn Kh¸nh Ly Ch−¬ng 1: Tæng quan 1.1. BÖnh Viªm gan vÞt do virus 1.1.1. Giíi thiÖu chung vÒ bÖnh Viªm gan vÞt do virus (Duck Hepatitis DHV) BÖnh Viªm gan vÞt do virus lµ bÖnh truyÒn nhiÔm cÊp tÝnh ë vÞt con d−íi 6 tuÇn tuæi víi ®Æc ®iÓm lµ møc ®é l©y lan rÊt cao vµ kh¶ n¨ng g©y chÕt nhanh; ®Æc biÖt lµ vÞt con d−íi 3 tuÇn tuæi rÊt mÉn c¶m. HiÖn nay ng−êi ta x¸c ®Þnh bÖnh g©y ra do virus Viªm gan vÞt (Duck Hepatitis virus - DHV) gåm 3 type kh¸c nhau vµ ®Æt tªn lµ type 1, 2 vµ 3; nh−ng phæ biÕn h¬n vµ ph©n bè réng kh¾p thÕ giíi chñ yÕu lµ DHV type 1 thuéc hä Enterovirus. Môc tiªu tÊn c«ng cña virus chñ yÕu lµ tÕ bµo tæ chøc gan g©y xuÊt huyÕt, ho¹i tö vµ tho¸i hãa gan. BÖnh Viªm gan vÞt do virus cã tû lÖ nhiÔm bÖnh cao vµ tû lÖ chÕt cã khi lªn tíi 95% nÕu kh«ng can thiÖp kÞp thêi. 1.1.2. LÞch sö nghiªn cøu vµ ph¹m vi bÖnh BÖnh Viªm gan vÞt do virus (Duck Hepatitis - DH) ®−îc Levine vµ Hofstad ph¸t hiÖn lÇn ®Çu tiªn vµo mïa xu©n n¨m 1945 ë Mü, nh−ng ch−a ph©n lËp ®−îc mÇm bÖnh. §Õn mïa xu©n n¨m 1949, Levine vµ Fabricant ®· theo dâi c¸c tr−êng hîp bÖnh t−¬ng tù nh− n¨m 1945 trªn ®µn vÞt tr¾ng B¾c Kinh ë ®¶o Long (Hoa Kú) vµ thu thËp ®−îc c¸c th«ng tin nh− sau: bÖnh x¶y ra ë 70 tr¹i vÞt lín, ®Çu tiªn bÖnh x¶y ra ë ®µn vÞt 2-3 tuÇn tuæi sau ®ã tÊn c«ng vµo ®µn vÞt Ýt tuÇn tuæi h¬n råi ®Õn vÞt d−íi 1 tuÇn tuæi. Tû lÖ chÕt ë nh÷ng tr¹i nhiÔm bÖnh nÆng cã khi lªn tíi 95%. ¦íc tÝnh vÞt chÕt trong trËn dÞch n¨m ®ã lµ kho¶ng 750.000 con chiÕm 15% tæng ®µn (Woolcock vµ Fabricant, 1997) [73]. N¨m 1950, Levine vµ Fabricant ®· ph©n lËp ®−îc virus Viªm gan vÞt typ 1 trªn m«i tr−êng x¬ ph«i gµ, virus nµy kh¸c h¼n víi virus DÞch t¶ vÞt (Levine vµ Fabricant, 1950) [53]. 8 LuËn v¨n Cao häc NguyÔn Kh¸nh Ly §Õn n¨m 1956, Hanson vµ Alberts ®· ph¸t hiÖn bÖnh ë bang Massachuset, Illinois, Michigan vµ x¶y ra kh¾p n−íc Mü (Woolcock vµ Fabricant, 1997) [73]. N¨m 1957, Fabricant J., C.G. Richard vµ P.P. Levine ®· nghiªn cøu biÕn ®æi bÖnh lý vµ hä ®· t×m ra cã sù biÕn ®æi vi thÓ cña gan vÞt bÖnh (Fabricant J., C.G. Richard vµ P.P. Levine, 1957) [38]. N¨m 1958, Asplin ®· chÕ ®−îc v¾c-xin nh−îc ®éc phßng ®−îc bÖnh cho vÞt con. Tõ n¨m 1960, trªn thÕ giíi ®· cã v¾c-xin phßng bÖnh nµy ®Æc biÖt lµ v¾cxin ®−îc chÕ tõ gièng nh−îc ®éc Asplin (Asplin, 1958) [29]. N¨m 1965, ë Norfolk - Anh ®· x¶y ra mét æ Viªm gan vÞt do virus mÆc dï ®µn ®· tiªm phßng v¾c-xin nh−îc ®éc typ 1. Ng−êi ta ®· ph©n lËp ®−îc virus Viªm gan vÞt typ 2 kh¸c h¼n víi virus Viªm gan vÞt typ 1. Virus typ2 chØ x¶y ra ë Anh vµ ®Õn gi÷a n¨m 1980 bÖnh kh«ng x¶y ra n÷a (Woolcock vµ Fabricant, 1997) [73]. N¨m 1968, theo Tempel vµ Beer cho r»ng bÖnh Viªm gan vÞt do virus typ1 ®· x¶y ra trªn kh¾p thÕ giíi trong ®ã cã Trung Quèc vµ Hµn Quèc (Woolcock vµ Fabricant, 1997) [73]. N¨m 1968, Toth ®· quan s¸t thÊy bÖnh Viªm gan x¶y ra ë ®µn vÞt con ®· ®−îc miÔn dÞch ®èi víi virus Viªm gan typ 1. ¤ng ®· ph©n lËp ®−îc lo¹i virus cã nh÷ng ®Æc ®iÓm kh¸c víi virus typ1 vµ typ 2, «ng ®Æt tªn lµ virus Viªm gan vÞt typ 3. BÖnh do virus nµy chØ x¶y ra ë Mü (Woolcock vµ Fabricant, 1997) [73]. N¨m 1969, Tausora vµ céng sù ®· xÕp virus Viªm gan vÞt typ 1 vµo nhãm Picornavirus (Tausora, N. M., G. E. Coghill vµ M. J. Klutch, 1969) [70]. N¨m 1970, Asplin F.D ®· kiÓm tra huyÕt thanh tõ nh÷ng loµi cÇm hoang d· ®Ó t×m kh¸ng thÓ virus dÞch t¶ vÞt, viªm gan vÞt, cóm vÞt. Còng vµo n¨m nµy, Hwang J. ®· nghiªn cøu t¹o miÔn dÞch cho vÞt mÑ b»ng chñng virus viªm gan vÞt cÊy truyÒn qua ph«i gµ (Asplin F.D, 1970) [31]. 9 LuËn v¨n Cao häc NguyÔn Kh¸nh Ly N¨m 1972 - 1974, mét sè t¸c gi¶ nh− Friend, Trainer ... ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu vÒ bÖnh Viªm gan vÞt do virus ë vÞt trêi (Woolcock vµ Fabricant, 1997) [73]. N¨m 1976 -1988, cã c¸c t¸c gi¶ nh− Hanson L.E., Balla L., T.Veress, Crighton G.W., P.R. Woolcock...®· tiÕn hµnh nhiÒu nghiªn cøu trong viÖc t¹o ra miÔn dÞch cho vÞt con b»ng c¸c chñng virus nh−îc ®éc (Woolcock vµ Fabricant, 1997) [73]. N¨m 1991, Woolcock P.R. ®· nghiªn cøu v¾c-xin virus typ 1 v« ho¹t dïng cho vÞt ®Î. Cßn Zhao X., R.M.Philips, G.Li vµ A. Zhong ®· nghiªn cøu vÒ viÖc ph¸t hiÖn kh¸ng thÓ Viªm gan vÞt do virus b»ng ph−¬ng ph¸p ELISA (Woolcock vµ Fabricant, 1997) [73]. Cho ®Õn nay, bÖnh Viªm gan vÞt do virus type 1 ë vÞt ®· ph©n bè réng r·i trªn kh¾p thÕ giíi trong ®ã cã ViÖt Nam. ë ViÖt nam, theo t¸c gi¶ TrÇn Minh Ch©u, n¨m 1978 ®· nghi cã bÖnh Viªm gan vÞt do virus nh−ng ch−a ph©n lËp ®−îc virus (TrÇn Minh Ch©u, Lª Thu Hång, 1985) [3]. Tõ n¨m 1979 ®Õn n¨m 1983, bÖnh næ ra ë nhiÒu ®Þa ph−¬ng vµ lµm chÕt rÊt nhiÒu vÞt nh−: n¨m 1979-1980 dÞch lín ®· x¶y ra ë §«ng Anh (TrÇn Minh Ch©u, Lª Thu Hång, 1985) [3]; n¨m 1983 dÞch x¶y ra ë Gia L©m - Hµ Néi lµm chÕt hµng ngµn vÞt (theo c¸c t¸c gi¶ Lª Thanh Hßa, NguyÔn Nh− Thanhtr−êng §¹i häc N«ng nghiÖp I) [7]. Theo c¸c t¸c gi¶ TrÇn Minh Ch©u, Lª ThÞ Nång vµ NguyÔn §øc T¹o, n¨m 1983 ë ViÖt Nam ®· ph©n lËp ®−îc mét chñng virót Viªm gan vÞt c−êng ®éc tõ mét tr¹i vÞt cña tØnh Hµ S¬n B×nh cò. Chñng nµy ®· bÞ yÕu ®i, kh«ng g©y bÖnh ®−îc cho vÞt do nu«i cÊy trªn ph«i gµ nh−ng vÉn cã kh¶ n¨ng t¹o kh¸ng thÓ nªn chñng nµy cã thÓ sö dông chÕ v¾c-xin (TrÇn Minh Ch©u, Lª ThÞ Nång vµ NguyÔn §øc T¹o, 1985) [4]. 10 LuËn v¨n Cao häc NguyÔn Kh¸nh Ly Còng vµo n¨m 1983, TrÇn Minh Ch©u cïng céng sù ®· dïng ba chñng virus Viªm gan vÞt nh−îc ®éc ®Ó tiÕn hµnh thö nghiÖm chÕ v¾c-xin ®ã lµ: Chñng E52 (Ph¸p), Chñng TN (Hungari) vµ chñng VN (ph©n lËp ®−îc ë ViÖt nam). Qu¸ tr×nh thö nghiÖm v¾c-xin trong phßng thÝ nghiÖm cho kÕt qu¶ rÊt tèt, nh÷ng chñng nµy ®¶m b¶o ®−îc c¸c yªu cÇu nh−: an toµn, hiÖu lùc vµ b¶o hé ®µn vÞt thÝ nghiÖm 75-100% tæng ®µn. Mét sè ®Þa ph−¬ng nh− huyÖn Thanh Tr× - Hµ Néi, tØnh Hµ S¬n B×nh cò ®· ®−îc chän thÝ ®iÓm ®Ó thö nghiÖm v¾c-xin cho vÞt vµ ®Òu ®¹t nh÷ng kÕt qu¶ rÊt kh¶ quan (TrÇn Minh Ch©u, Lª ThÞ Nång vµ NguyÔn §øc T¹o, 1985) [4]. §Õn n¨m 1984, c¸c t¸c gi¶ Lª Thanh Hßa, NguyÔn Nh− Thanh, NguyÔn B¸ Hiªn vµ c¸c céng sù ®· nghiªn cøu s¶n xuÊt v¾c-xin Viªm gan vÞt b»ng chñng TN cña Asplin. C¸c t¸c gi¶ nhËn thÊy virus chñng TN cña Asplin vÉn ®¶m b¶o tÝnh thÝch øng trªn ph«i gµ 10-14 ngµy tuæi vµ cho tû lÖ chÕt ph«i cao, cã thÓ sö dông ®Ó s¶n xuÊt v¾c-xin sau khi vËn chuyÓn tõ n−íc ngoµi vÒ (Lª Thanh Hßa, NguyÔn Nh− Thanh, NguyÔn B¸ Hiªn vµ c¸c céng sù, 1984) [7]. §Õn n¨m 1985, TrÇn Minh Ch©u vµ Lª Thu Hång ®· nghiªn cøu chÕ t¹o thö nghiÖm v¾c-xin nh−îc ®éc Viªm gan vÞt do virus b»ng chñng virus ph©n lËp ®−îc t¹i ®Þa ph−¬ng vµ ®· rót ra kÕt luËn: qua nhiÒu lÇn tiÕp ®êi trªn ph«i gµ, chñng virus Viªm gan vÞt do virus ®Þa ph−¬ng ®· gi¶m ®éc víi vÞt con vµ cho miÔn dÞch tèt (TrÇn Minh Ch©u vµ Lª Thu Hång, 1985) [3]. S¸u th¸ng ®Çu n¨m cña 2001, C«ng ty cæ phÇn D−îc vµ VËt t− thó y ®· ®iÒu tra mét sè æ dÞch ë Tõ Liªm, §«ng Anh (Hµ Néi), Hµ T©y, Hµ Nam vµ Tuyªn Quang vµ kÕt luËn lµ cã 5032 vÞt con bÞ bÖnh, trong ®ã sè vÞt chÕt chiÕm tíi 73% (3311 con) (NguyÔn H÷u Vò, NguyÔn §øc L−u, TrÇn Thu HiÒn, NguyÔn Kh¸nh Ly, 2001) [26]. N¨m 2001, theo th«ng b¸o cña Côc Thó y ®· x¶y ra mét æ dÞch Viªm gan Siªu vi trïng vÞt ë Nam §Þnh, cã 10 000 vÞt nhiÔm bÖnh, trong ®ã sè vÞt chÕt vµ xö lý lµ 7 000 con chiÕm 70% (Côc Thó y, 2002) [5]. 11 LuËn v¨n Cao häc NguyÔn Kh¸nh Ly Theo Lª V¨n T¹o (2001): th¸ng 3 n¨m 2001 t¹i N«ng Cèng - Thanh Hãa x¶y ra bÖnh Viªm gan vÞt do virus cã tû lÖ chÕt cao, xo¸ sæ nhiÒu ®µn vÞt, chØ trong 5 ngµy cã ®µn chÕt kh«ng cßn con nµo (Côc Thó y, 2002) [5] 1.1.3. MÇm bÖnh Nguyªn nh©n g©y bÖnh Viªm gan vÞt do virus thuéc 3 type kh¸c nhau ®ã lµ type 1, type 2, type 3, nh−ng g©y bÖnh chñ yÕu lµ type 1. - DHV type 1: lµ virus cã chøa RNA, virus nµy lµ lo¹i Entrovirus thuéc hä Picornaviridae vµ kh«ng cã mèi liªn hÖ víi virus g©y DÞch t¶ vÞt vÒ mÆt huyÕt thanh häc vµ virus g©y Viªm gan B cña vÞt vÒ tÝnh g©y bÖnh. Chñng virus nµy cã mÆt ë kh¾p n¬i trªn thÕ giíi. - DHV type 2: lÇn ®Çu tiªn ph¸t hiÖn ë Anh n¨m 1965, virus nµy lµ lo¹i Astrovirus. Nã g©y bÖnh cho vÞt con tõ 10 ngµy - 6 tuÇn tuæi, tÝnh g©y bÖnh còng t−¬ng tù nh− DHV type 1. Virus type nµy chØ thÊy ë Ch©u ¢u. - DHV type 3: Type nµy ®éc lùc thÊp h¬n DHV type 1, tû lÖ chÕt kh«ng v−ît qu¸ 30%. VÒ c¬ b¶n kh¸c h¼n víi DHV type 1 vµ type 2 vµ ®−îc xem nh− thuéc hä Picornaviridae nh−ng kh«ng cã mèi quan hÖ víi DHV type 1. Khi quan s¸t d−íi kÝnh hiÓn vi ®iÖn tö virus cã kÝch th−íc lµ 30nm. DHV type 3 chØ thÊy xuÊt hiÖn ë Mü. 1.1.4. CÊu tróc vµ ®Æc tÝnh sinh häc Virus Viªm gan vÞt lµ nh÷ng h¹t virus (virion) cã kÝch th−íc rÊt nhá, xuyªn qua mµng läc Reckefeld vµ Seitz EK (Levine vµ Fabricant, 1950; Asplin vµ Lauchlan, 1954; Reuss, 1959)[53][64] d−íi kÝnh hiÓn vi ®iÖn tö virus lµ nh÷ng h¹t trßn bÒ mÆt xï x×, kh«ng cã vá bäc, kÝch th−íc tõ 20-40nm Fitzgerald vµ Hanson ®· kh«ng thùc hiÖn ®−îc ph¶n øng ng−ng kÕt ë hång cÇu gµ, vÞt, cõu, ngùa, chuét, r¾n, lîn vµ thá b»ng m«i tr−êng nu«i cÊy DHV type 1. TÕ bµo nu«i cÊy g©y nhiÔm DHV kh«ng hÊp phô hång cÇu khØ Rhesus, chuét 12 LuËn v¨n Cao häc NguyÔn Kh¸nh Ly ®ång, chuét lang, ng−êi nhãm m¸u O, ngçng, vÞt vµ gµ 1 ngµy tuæi. ChuÈn ®é hång cÇu ë nång ®é cao kh«ng g©y ng−ng kÕt hång cÇu cña c¸c loµi nµy khi lµm ph¶n øng ë pH thay ®æi tõ 6,8-7,4 vµ ë nhiÖt ®é 40C, 240C, 370C (Tauraso vµ céng sù, 1969) [70]. 1.1.5. Søc ®Ò kh¸ng víi c¸c yÕu tè vËt lý, hãa häc • VHD cã søc ®Ò kh¸ng víi Ether vµ Chloroform, cã kh¶ n¨ng chÞu nhiÖt, tån t¹i thêi gian dµi trong ®iÒu kiÖn m«i tr−êng b×nh th−êng. • DHV cã kh¶ n¨ng kh¸ng: Trypsin, Methanol 30% hay Amonium Sulphate. Nh−ng DHV cã thÓ tån t¹i ë pH=3 trong 9 giê. • VHD kh«ng bÞ v« ho¹t bëi Lysol 2% hay Formallin 0,1%; Creolin 15%, Naphthalysol, Xylonaphtha hay Anhydrous sodium carbonat 20%. • Hoµn toµn v« ho¹t trong Formaldehyde 1% hay sót ¨n da 1% trong 2giê ë nhiÖt ®é 15-200C; Chloramin 3% trong thêi gian 5 giê; Formalin 0,2% trong 2 giê vµ trong Phenol 5%. • ë 500C trong 1 giê kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn chuÈn ®é virus, nh−ng phÇn lín virus bÞ v« ho¹t ë 560C sau 30 phót. • ë nhiÖt ®é 370C, DHV tån t¹i 21 ngµy. Cßn ë ®iÒu kiÖn m«i tr−êng tù nhiªn virus tån t¹i Ýt nhÊt 10 tuÇn trong c¸c ®µn bÞ nhiÔm vµ h¬n 37 ngµy trong ph©n Èm chuång m¸t, ®Æc biÖt ë nhiÖt ®é -200C virus tån t¹i 9 n¨m. 1.1.6. TÝnh g©y bÖnh A/ TÝnh thÝch øng cña virus Asplin (1958) [28] vµ Reuss (1959) [64] ®· c«ng bè DHV type 1 mÊt kh¶ n¨ng g©y bÖnh cho vÞt con sau nhiÒu lÇn cÊy truyÒn qua ph«i gµ. Hwang (1965) [47] ®· t×m thÊy mét chñng virus mÊt kh¶ n¨ng g©y bÖnh cho vÞt tõ lÇn tiªm truyÒn ph«i gµ thø 20 trë lªn. §ång thêi «ng còng thÊy ë chñng ®ã mÊt kh¶ n¨ng 13 LuËn v¨n Cao häc NguyÔn Kh¸nh Ly g©y bÖnh cho vÞt con sau lÇn cÊy truyÒn thø 6 cho x¬ ph«i vÞt nh−ng vÉn cã kh¶ n¨ng g©y bÖnh cho ph«i gµ (Hwang, 1965) [47]. Hwang vµ Dougherty cã b¸o c¸o vÒ c¸c chñng tiÕp truyÒn trªn ph«i gµ, chóng kh«ng cã kh¶ n¨ng g©y bÖnh cho vÞt con nh−ng chóng l¹i nh©n lªn trong tæ chøc ph«i víi hiÖu gi¸ cña virus thÊp h¬n hiÖu gi¸ cña chñng tù nhiªn. Chñng tù nhiªn tËp trung ë n·o vÞt con kh¸ cao, cßn chñng tiªm truyÒn qua ph«i gµ kh«ng t×m thÊy hoÆc t×m thÊy ë n·o rÊt thÊp (Hwang vµ Dougherty,1964) [46]. Mét chñng nh−îc ®éc t−¬ng tù ®−îc c«ng bè khi DHV tiÕp truyÒn qua ph«i vÞt (Bezrukavaya, 1978) [33]. Chñng DHV qua ph«i ®· pha lo·ng vÉn cã kh¶ n¨ng g©y bÖnh rÊt nhÑ vµ cã biÕn ®æi tæ chøc sau khi tiªm (Syurin vµ céng sù, 1977) [69] ®ång thêi cã sù biÕn ®æi ®éc lùc sau khi tiªm truyÒn vÞt con (Woolcock vµ Crighton, 1979, 1981) [74]. 14 LuËn v¨n Cao häc NguyÔn Kh¸nh Ly B/ Trong phßng thÝ nghiÖm • Nu«i cÊy virus trªn ph«i Levine vµ Fabricant ®Çu tiªn ®· tiªm truyÒn virus vµo xoang niÖu m« trøng gµ cã ph«i 9 ngµy tuæi. §Õn ngµy thø 5, 6 sau khi tiªm truyÒn, ph«i chÕt 10-60%, víi bÖnh tÝch ph«i cßi cäc vµ phï (Levine vµ Fabricant, 1950) [53]. Hwang vµ Dougher ®· tiªm truyÒn DHV type 1 cho ph«i gµ 10 ngµy tuæi, vµ ®Õn lÇn tiªm truyÒn thø 20-26 th× virus kh«ng cã kh¶ n¨ng g©y bÖnh cho vÞt con míi në. HiÖu gi¸ virus trong ph«i gµ lµ 1-3log10 thÊp h¬n hiÖu gi¸ virus ph¸t triÓn trong ph«i vÞt. Ph«i ngçng còng mÉn c¶m víi virus viªm gan vÞt, ph«i cã thÓ chÕt trong vßng 2-3 ngµy sau khi tiªm vµo xoang niÖu m« (Hwang vµ Dougherty, 1964) [46]. • M«i tr−êng tÕ bµo Virus ph¸t triÓn tèt trªn m«i tr−êng tÕ bµo ph«i vÞt vµ ph«i gµ. Maiboroda ®· cÊy truyÒn virus DHV type 1 trªn m«i tr−êng tÕ bµo mét líp thËn vÞt. B»ng kü thuËt huúnh quang trùc tiÕp, sau 8 giê quan s¸t thÊy sù ph¸t quang vµ sau 24 giê th× râ nhÊt. Sau 2 ngµy quan s¸t ®−îc bÖnh tÝch tÕ bµo (Cytopathogenic effects CPE) vµ nång ®é virus ®¹t cao nhÊt. Maiboroda vµ Kontrimavichus ®· nu«i cÊy vµ quan s¸t ®−îc sù ph¸ hñy tÕ bµo thËn ë ph«i ngçng. Kurilenko vµ Strelnikov còng cã kÕt qu¶ t−¬ng tù khi tiÕn hµnh lµm trªn m«i tr−êng thËn lîn con (Woolcock vµ Fabricant, 1997) [73]. • Davis vµ Woolcock cho r»ng chñng DHV type 1 nh−îc ®éc cã thÓ ph¸t triÓn trªn m«i tr−êng nu«i cÊy ph«i cña ngçng, gµ t©y, chim cót, chim trÜ, gµ NhËt vµ gµ nhµ. Trong khi ®ã c¸c chñng c−êng ®éc chØ ph¸t triÓn trªn m«i tr−êng tÕ bµo ph«i gµ NhËt, gµ t©y vµ chim cót ë c¸c møc ®é rÊt kh¸c nhau (Woolcock vµ Fabricant, 1997) [73]. 15 LuËn v¨n Cao häc 1.2. NguyÔn Kh¸nh Ly BÖnh lý vµ dÞch tÔ häc 1.2.1. VËt chñ tù nhiªn vµ vËt chñ thÝ nghiÖm Trong c¸c æ dÞch tù nhiªn, DHV type 1 chØ g©y bÖnh ë vÞt con vµ vÞt ®Î mang trïng nªn kh«ng cã biÓu hiÖn triÖu chøng l©m sµng vµ kh«ng gi¶m tû lÖ ®Î trøng. Trong thùc tÕ gµ vµ gµ t©y ®Òu kh¸ng bÖnh nµy. C¸c loµi gia cÇm nh− ngçng con, vÞt trêi, ngan con, chim bå c©u, gµ l«i con, ngçng vµ gµ NhËt ®Òu bÞ nhiÔm khi g©y bÖnh thÝ nghiÖm. 1.2.2. Sù l©y truyÒn Trong ®iÒu kiÖn tù nhiªn, bÖnh l©y nhiÔm rÊt nhanh cho tÊt c¶ vÞt con mÉn c¶m trong ®µn. BÖnh g©y nªn tû lÖ chÕt cao vµ nhanh ë c¸c ®µn vÞt nhiÔm nÆng. Nh−ng vÉn x¶y ra nh÷ng tr−êng hîp ngo¹i lÖ nh− cã tr¹i dÞch næ ra vµ g©y chÕt tíi 65% tæng sè vÞt trong ®µn, trong khi ®ã tr¹i ngay s¸t bªn c¹nh chØ c¸ch 14 inch th× tû lÖ chÕt l¹i kh«ng ®¸ng kÓ. BÖnh kh«ng truyÒn qua trøng. VÞt con míi në cã nguån gèc tõ ®µn bè mÑ nhiÔm bÖnh vÉn kháe m¹nh nÕu vËn chuyÓn ®Õn nu«i ë n¬i tr−íc ®ã kh«ng cã bÖnh, ®iÒu nµy ®· ®−îc Asplin kh¼ng ®Þnh (Asplin, 1958) [29]. Cã thÓ g©y bÖnh cho vÞt con b»ng c¸ch tiªm b¾p chñng virus DHV ®· ®−îc tiªm truyÒn qua trøng, thêi gian ñ bÖnh lµ 24 giê vµ vÞt chÕt tËp trung vµo ngµy thø 4. Nh÷ng vÞt con kh«ng g©y bÖnh nh−ng nu«i cïng chuång víi ®µn vÞt g©y bÖnh còng bÞ l©y bÖnh vµ chÕt sau vÞt g©y bÖnh mét thêi gian. Priz cho r»ng b»ng ph−¬ng ph¸p phun s−¬ng g©y bÖnh cho vÞt con chñng Yagotinski còng g©y chÕt vÞt con. Hanson vµ Tripathy ®· g©y bÖnh thµnh c«ng cho vÞt con chñng DHV type I nh−îc ®éc qua ®−êng tiªu hãa. Nh−ng Toth vµ Norcross cho r»ng ®−êng x©m nhËp chÝnh cña mÇm bÖnh lµ häng hay ®−êng h« hÊp trªn (Woolcock vµ Fabricant, 1997) [73]. 1.2.3. VËt mang bÖnh vµ vËt chñ trung gian 16 LuËn v¨n Cao häc NguyÔn Kh¸nh Ly Reuss b¸o c¸o r»ng nh÷ng vÞt håi phôc cã thÓ bµi tiÕt virus qua ph©n ®Õn 8 tuÇn. Theo Asplin ®· chøng minh r»ng, loµi chim hoang d· nh− nh÷ng vËt truyÒn c¬ häc cña virus trong kho¶ng c¸ch ng¾n. Bªn c¹nh ®ã, Demakov vµ céng sù ®· chØ ra r»ng chuét n©u cã vai trß nh− mét vËt chñ cña DHV. Virus bÞ tiªu hãa tån t¹i trong c¬ thÓ tíi 35 ngµy vµ virus ®−îc bµi tiÕt sau 18-22 ngµy sau khi g©y bÖnh. Kh¸ng huyÕt thanh còng xuÊt hiÖn 12-24 ngµy sau khi g©y nhiÔm (Woolcock vµ Fabricant, 1997) [73]. 1.3. MiÔn dÞch häc 1.3.1. MiÔn dÞch chñ ®éng MiÔn dÞch chñ ®éng lµ miÔn dÞch ®−îc t¹o ra khi ®µn vÞt tiÕp xóc víi virus Viªm gan vÞt c−êng ®éc tù nhiªn hoÆc do con ng−êi ®−a vµo c¬ thÓ chóng mét l−îng virus sèng nh−îc ®éc hoÆc virus v« ho¹t thÝch hîp. Nh− theo Asplin (1958) [29] nh÷ng vÞt khái bÖnh th−êng cã miÔn dÞch v÷ng ch¾c vµ cã kh¸ng thÓ trung hßa trong huyÕt thanh. Ngoµi ra cßn cã thÓ g©y miÔn dÞch chñ ®éng cho vÞt mÑ b»ng vacxin tr−íc khi cho trøng 2-4 tuÇn. Sau 4-7 ngµy vÞt con sÏ cã miÔn dÞch ch¾c ch¾n nÕu ®−îc tiªm vacxin nh−îc ®éc. 1.3.2. MiÔn dÞch thô ®éng MiÔn dÞch thô ®éng lµ miÔn dÞch truyÒn tõ mÑ sang con th«ng qua lßng ®á trøng. VÞt con nhËn ®−îc miÔn dÞch thô ®éng lµ do kh¸ng thÓ truyÒn tõ huyÕt thanh vÞt mÑ sang lßng ®á trøng. Ngoµi ra ng−êi ta cã thÓ dïng kh¸ng huyÕt thanh cña nh÷ng vÞt ®· khái bÖnh hoÆc nh÷ng vÞt ®· ®−îc tèi miÔn dÞch hay dïng kh¸ng thÓ lßng ®á ®Ó g©y miÔn dÞch thô ®éng cho vÞt con (Levine vµ Fabricant, 1950) [53]. 1.4. TriÖu chøng VÞt con bÞ nhiÔm bÖnh lóc ®Çu kh«ng theo kÞp ®µn. Trong mét thêi gian ng¾n chóng kh«ng ®i l¹i ®−îc, n»m bÑp mét chç vµ hai m¾t nh¾m nghiÒn. VÞt ng· 17 LuËn v¨n Cao häc NguyÔn Kh¸nh Ly vÒ mét bªn, liÖt hai ch©n råi chÕt. VÞt chÕt cã t− thÕ rÊt ®Æc tr−ng: ®Çu ngÑo vÒ phÝa sau, hai ch©n duçi th¼ng nh− b¬i chÌo. VÞt chÕt sau khi cã biÓu hiÖn triÖu chøng l©m sµng. Trong thêi kú diÔn ra æ dÞch, vÞt èm vµ chÕt rÊt nhanh, vÞt chÕt th−êng tËp trung vµo ngµy thø 3-4. 1.5. Tû lÖ nhiÔm vµ chÕt Khi x¶y ra dÞch DHV, tû lÖ nhiÔm cã thÓ tíi 100% cßn tû lÖ chÕt rÊt kh¸c nhau: vÞt d−íi 1 tuÇn tuæi tû lÖ chÕt lªn tíi 95%, vÞt con 1-3 tuÇn tuæi tû lÖ chÕt kho¶ng 50%, cßn ë vÞt 4-5 tuÇn tuæi th× tû lÖ chÕt thÊp hoÆc kh«ng ®¸ng kÓ. 1.6. BÖnh tÝch 1.6.1. BÖnh tÝch ®¹i thÓ BÖnh tÝch chñ yÕu tËp trung ë gan, gan s−ng to vµ cã ®iÓm lèm ®èm xuÊt huyÕt hay xuÊt huyÕt thµnh m¶ng trªn bÒ mÆt gan. L¸ch ®«i khi s−ng vµ xuÊt huyÕt lÊm tÊm. Trong nhiÒu tr−êng hîp thËn phï vµ cã hiÖn t−îng xung huyÕt. 1.6.2. BÖnh tÝch vi thÓ BÖnh Viªm gan Siªu vi trïng vÞt, ë tr−êng hîp cÊp tÝnh th× bÖnh tÝch vi thÓ c¬ b¶n lµ ho¹i tö c¸c tÕ bµo gan, t¨ng sinh c¸c tÕ bµo lympho vµ c¸c tÕ bµo ®¬n nh©n; ë tr−êng hîp m¹n tÝnh lµ hiÖn t−îng t¨ng sinh m¹nh c¸c tÕ bµo ®¬n nh©n vµ èng mËt ë qu·ng cöa. Tïy theo c¸c møc ®é kh¸c nhau cña bÖnh mµ ph¶n øng tÕ bµo viªm vµ xuÊt huyÕt còng kh¸c nhau. ë vÞt con håi phôc cã sù t¸i t¹o nhu m« gan. Tiªm truyÒn virus DHV type 1 cho ph«i gµ 10 ngµy tuæi, cø sau 12 giê mæ kh¸m vµ kiÓm tra bÖnh tÝch vi thÓ mét lÇn trong thêi gian liªn tôc 10 ngµy. BiÕn ®æi bÖnh tÝch ë ph«i gµ lµ: phï d−íi da, ho¹i tö ë gan, t¨ng sinh èng mËt, t¨ng sinh c¸c tÕ bµo h¹t ë c¸c tæ chøc kh¸c nhau vµ kh«ng t×m thÊy thÓ bao hµm. 18 LuËn v¨n Cao häc NguyÔn Kh¸nh Ly 1.6.3. BÖnh tÝch siªu vi thÓ G©y bÖnh VHD cho vÞt 6 ngµy tuæi b»ng c¸ch nhá mòi hay tiªm b¾p, tiÕn hµnh mæ kh¸m sau 14-24 giê vµ lÊy gan lµm tiªu b¶n siªu vi thÓ kiÓm tra d−íi kÝnh hiÓn vi ®iÖn tö. KÕt qu¶ lµ sau 1 giê cã hiÖn t−îng vì Glycogen trong tÕ bµo gan vµ quan s¸t thÊy nh÷ng h¹t cã ®−êng kÝnh 100-300nm, c¸c tÕ bµo ho¹i tö sau 12 giê nhiÔm. C¸c h¹t virus ®−îc t×m thÊy sau 1 giê vµ 18-24 giê g©y bÖnh. Adamiker ®· kiÓm tra l¸ch vµ c¬ cña vÞt nhiÔm DHV type 1 d−íi kÝnh hiÓn vi ®iÖn tö , quan s¸t thÊy: l¸ch cã sù biÕn ®æi sau 6 giê vµ ho¹i tö sau 24 giê g©y bÖnh, sù biÕn ®æi nh©n trong t−¬ng bµo nguyªn nh©n cã thÓ do virus, c¬ chØ cã biÕn ®æi nhÑ (Adamiker, 1969) [28]. 1.7. ChÈn ®o¸n bÖnh §Ó chÈn ®o¸n s¬ bé bÖnh Viªm gan Siªu vi trïng vÞt vµ cã biÖn ph¸p xö lý kÞp thêi t¹i c¬ së ch¨n nu«i, ng−êi ta dùa vµo ®Æc ®iÓm dÞch tÔ, triÖu chøng l©m sµng vµ diÔn biÕn bÖnh lý. Tuy nhiªn trong nhiÒu tr−êng hîp diÔn biÕn bÖnh phøc t¹p nªn viÖc chÈn ®o¸n cßn dùa vµo kÕt qu¶ cña c¸c kü thuËt. 1.7.1. ChÈn ®o¸n ph©n biÖt ChÈn ®o¸n ph©n biÖt lµ ph−¬ng ph¸p dùa vµo dÞch tÔ häc, triÖu chøng l©m sµng vµ bÖnh tÝch cña bÖnh ®Ó ph©n biÖt víi c¸c bÖnh kh¸c. CÇn ph¶i chÈn ®o¸n ph©n biÖt bÖnh Viªm gan siªu vi trïng vÞt víi c¸c bÖnh sau: • BÖnh DÞch t¶ vÞt (Duck Plaque) : vÞt m¾c bÖnh Viªm gan Siªu vi trïng th−êng dÔ nhÇm víi bÖnh DÞch t¶ vÞt, v× vËy tr−íc tiªn cÇn ph©n biÖt hai bÖnh nµy. BÖnh DÞch t¶ vÞt th−êng x¶y ra ë mäi løa tuæi víi c¸c triÖu chøng ®iÓn h×nh nh−: s−ng ®Çu, ®au m¾t, liÖt ch©n, liÖt c¸nh, ®Æc biÖt lµ cã hiÖn t−îng ®i ngoµi ph©n tr¾ng. Mæ kh¸m thÊy hiÖn t−îng viªm xuÊt huyÕt ®−êng ruét. 19