Tài liệu Phân biệt tranh chấp kinh doanh, thương mại và tranh chấp dân sự theo pháp luật việt nam

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT TẠ NGỌC NAM PHÂN BIỆT TRANH CHẤP KINH DOANH, THƢƠNG MẠI VÀ TRANH CHẤP DÂN SỰ THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2015 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT TẠ NGỌC NAM PHÂN BIỆT TRANH CHẤP KINH DOANH, THƢƠNG MẠI VÀ TRANH CHẤP DÂN SỰ THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM Chuyên ngành: Luật Kinh tế Mã số: 60 38 50 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS NGUYỄN NHƢ PHÁT HÀ NỘI - 2015 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong luận văn đảm bảo độ tin cậy, chính xác và trung thực. Những kết luận khoa học của luận văn chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. TÁC GIẢ LUẬN VĂN Tạ Ngọc Nam MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 Chƣơng 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ PHÂN BIỆT TRANH CHẤP KINH DOANH, THƢƠNG MẠI VÀ TRANH CHẤP DÂN SỰ .............................................. Error! Bookmark not defined. 1.1. KHÁI NIỆM VÀ BẢN CHẤT CỦA TRANH CHẤP KINH DOANH, THƢƠNG MẠI VÀ TRANH CHẤP DÂN SỰError! Bookmark not defined. 1.1.1. Khái niệm tranh chấp kinh doanh, thƣơng mại và tranh chấp dân sựError! Bookma 1.1.2. Bản chất của tranh chấp kinh doanh, thƣơng mại và tranh chấp dân sự .................................................. Error! Bookmark not defined. 1.2. PHÂN BIỆT GIỮA HÀNH VI DÂN SỰ VÀ HÀNH VI THƢƠNG MẠIError! Bookma 1.2.1. Lịch sử phát sinh và phát triển của hành vi dân sự và hành vi thƣơng mại .......................................... Error! Bookmark not defined. 1.2.2. Khái niệm hành vi dân sự và khái niệm hành vi thƣơng mạiError! Bookmark no 1.2.3. Tính chất của hành vi dân sự và hành vi thƣơng mạiError! Bookmark not defin 1.3. CÁCH THỨC XÁC ĐỊNH HÀNH VI THƢƠNG MẠIError! Bookmark not define 1.3.1. Phân loại hành vi thƣơng mại ............. Error! Bookmark not defined. 1.3.2. Các thành tố của hành vi thƣơng mại .. Error! Bookmark not defined. 1.3.3. Một số loại trừ khi xác định hành vi thƣơng mạiError! Bookmark not defined. Chƣơng 2: THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VIỆT NAM VỀ PHÂN BIỆT TRANH CHẤP KINH DOANH, THƢƠNG MẠI VÀ TRANH CHẤP DÂN SỰ - KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆNError! Bookmark no 2.1. THỰC TRẠNG CÁC QUI ĐỊNH PHÁP LUẬT VỀ PHÂN BIỆT TRANH CHẤP KINH DOANH, THƢƠNG MẠI VÀ TRANH CHẤP DÂN SỰ ............................................... Error! Bookmark not defined. 2.1.1. Thực trạng các qui định pháp luật trực tiếp phân biệt tranh chấp kinh doanh, thƣơng mại và tranh chấp dân sựError! Bookmark not defined. 2.1.2. Thực trạng các qui định pháp luật đặt nền tảng cho sự phân biệt tranh chấp kinh doanh, thƣơng mại và tranh chấp dân sựError! Bookmark not d 2.2. THỰC TIỄN GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP CÓ LIÊN QUAN ĐẾN PHÂN BIỆT DẠNG TRANH CHẤP ..... Error! Bookmark not defined. 2.3. KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN PHÁP LUẬTError! Bookmark not defined. 2.3.1. Kiến nghị về hoàn thiện Luật thƣơng mạiError! Bookmark not defined. 2.3.2. Kiến nghị về việc xác định thẩm quyền giải quyết tranh chấpError! Bookmark no 2.3.3. Kiến nghị về việc xác định chế độ pháp lý về năng lực chủ thể thực hiện hành vi ................................. Error! Bookmark not defined. 2.3.4. Kiến nghị về xác định thời hiệu tố tụng và thời hiệu hợp đồngError! Bookmark no KẾT LUẬN .................................................... Error! Bookmark not defined. DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................... 6 MỞ ĐẦU 1. Sự cần thiết nghiên cứu của đề tài Kinh tế thị trƣờng thúc đẩy kinh doanh, thƣơng mại phát triển, đồng thời kéo theo sự gia tăng các tranh chấp kinh doanh, thƣơng mại. Nhu cầu giải quyết đúng đắn các tranh chấp này đòi hỏi có cơ chế giải quyết thỏa đáng. Sự đòi hỏi này cùng với sự đòi hỏi khác của sinh hoạt chính trị, kinh tế, xã hội thúc đẩy cải cách pháp luật. Trong tiến trình cải cách pháp luật, việc xóa đi quan niệm về ngành luật kinh tế theo nghĩa truyền thống của chủ nghĩa xã hội là một cải cách mạnh dạn và có đóng góp cho việc phát triển kinh tế thị trƣờng ở Việt Nam. Gần nhƣ thay thế ngành luật này là ngành luật thƣơng mại - một ngành luật mới đƣợc hồi sinh. Bƣớc tiếp sự tiêu vong và sự hồi sinh này là sự hợp nhất tố tụng dân sự và tố tụng kinh tế để đƣa ra một bộ luật chung mà hiện nay gọi là Bộ luật Tố tụng dân sự. Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2004 ra đời đã xóa đi sự tản mạn của luật tố tụng giải quyết các tranh chấp tƣ, tuy nhiên mang trong lòng nó không ít bất cập. Bộ luật này có các qui định phân biệt giữa tranh chấp kinh doanh, thƣơng mại và tranh chấp dân sự. Các qui định này gây không ít rắc rối cho thực tiễn tƣ pháp, mặc dù luật nội dung có sự phân biệt tƣơng đối giữa luật dân sự và luật thƣơng mại. Ngay trong học thuật, phân biệt giữa luật dân sự và luật thƣơng mại nói chung và phân biệt giữa tranh chấp dân sự và tranh chấp kinh doanh, thƣơng mại nói riêng là rất khó khăn và thiếu sức thuyết phục. Bởi vì, suy cho cùng, pháp luật thƣơng mại chỉ là lĩnh vực của pháp luật tƣ với Bộ luật Dân sự là luật gốc. Mặt khác, phân biệt tranh chấp kinh doanh, thƣơng mại và tranh chấp 1 dân sự là vấn đề có ý nghĩa cả về lý luận và thực tiễn. Phân biệt các loại tranh chấp này để giải quyết tại các Tòa chuyên trách (Tòa Dân sự, Tòa Kinh tế). Việc phân biệt này cũng góp phần bảo đảm tốt việc giải quyết những tranh chấp thƣơng mại tại trung tâm Trọng tài thƣơng mại. Bên cạnh đó, hiện về mặt lý luận chƣa có nhiều công trình nghiên cứu chuyên về sự phân biệt giữa tranh chấp dân sự và tranh chấp kinh doanh, thƣơng mại để tạo thành nền tảng vững chắc cho thực tiễn xây dựng pháp luật, cũng nhƣ thực tiễn thi hành và áp dụng pháp luật. Vì các lẽ trên và mong muốn đóng góp cho nghiên cứu khoa học của bản thân, tôi xin lựa chọn đề tài "Phân biệt tranh chấp kinh doanh, thương mại và tranh chấp dân sự theo pháp luật Việt Nam" làm đề tài cho luận văn thạc sĩ luật học của mình. 2. Tình hình nghiên cứu Phân biệt tranh chấp kinh doanh, thƣơng mại và tranh chấp dân sự không hoàn toàn là một đề tài mới. Nó đã đƣợc nghiên cứu ở nhiều cấp độ khác nhau ở cả Việt Nam và nhiều nƣớc trên thế giới. Thế nhƣng chƣa có nghiên cứu ở nƣớc ngoài về vấn đề này của Việt Nam hiện nay. Trong khi đó các công trình nghiên cứu ở trong nƣớc chƣa đi sâu vào nền tảng lý luận và còn thiếu bao quát. Vì vậy, khoảng đất trống cho đề tài nghiên cứu này vẫn còn. Có thể kể đến một số công trình nghiên cứu tiêu biểu của các luật gia Việt Nam về vấn đề phân biệt giải quyết tranh chấp kinh doanh, thƣơng mại và tranh chấp dân sự nhƣ sau: Thứ nhất, công trình nghiên cứu mang tên "Những khác biệt giữa luật thương mại Việt Nam và các chế định pháp luật thương mại các nước" của PGS.TS Nguyễn Nhƣ Phát và PGS.TS Ngô Huy Cƣơng (Đề tài nhánh của đề tài nghiên cứu xây dựng Luật Thƣơng mại năm 2005 do UNDP tài trợ năm 2004); thứ hai, đề tài nghiên cứu mang tên "Đảm 2 bảo quyền tự do lựa chọn phương thức giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại ở Việt Nam" do TS. Phan Thị Thanh Thủy chủ trì (năm 2013 2014); thứ ba, công trình mang tên "Giải quyết tranh chấp trong kinh doanh theo pháp luật Việt Nam" của PGS.TS. Phạm Hữu Nghị (đăng trong "Kỷ yếu hội thảo giải quyết tranh chấp kinh doanh và phá sản doanh nghiệp", Trung tâm nghiên cứu và hỗ trợ pháp lý (leres), Trƣờng Đại học Khoa học xã hội và nhân văn, dƣới sự tài trợ của Konrad Adenauer Stifftung, Nxb Giao thông vận tải, 2000); thứ tư, công trình mang tên "Tăng cường vai trò của tòa án trong việc giải quyết tranh chấp kinh tế" của TS. Phan Chí Hiếu (đăng trong "Kỷ yếu hội thảo giải quyết tranh chấp kinh doanh và phá sản doanh nghiệp", Trung tâm nghiên cứu và hỗ trợ pháp lý (leres), Trƣờng Đại học Khoa học xã hội và nhân văn, dƣới sự tài trợ của Konrad Adenauer Stifftung, Nxb Giao thông vận tải, 2000); thứ năm, công trình mang tên "Pháp luật giải quyết tranh chấp nội bộ công ty: nhận thức, thực trạng và cải cách" của PGS.TS Ngô Huy Cƣơng (đăng trong Tạp chí Nhà nƣớc và pháp luật, số 11(295)/2012, tr. 48- 58&82); thứ sáu: "Giáo trình luật thương mại - Phần chung và Thương nhân" của PGS.TS Ngô Huy Cƣơng, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, 2013; thứ bảy: "Áp dụng tập quán giải quyết các tranh chấp thương mại ở Việt Nam" của Nguyễn Mạnh Thắng (Luận án tiến sĩ Luật học, Đại học Quốc gia Hà Nội, 2015)... Các công trình này đã khơi thông các vấn đề lý luận nền tảng liên quan tới việc phân biệt giữa tranh chấp dân sự và tranh chấp kinh doanh, thƣơng mại. Tuy nhiên, các công trình này không nghiên cứu trực tiếp sự phân biệt này và nhìn nhận vấn đề từ phƣơng diện pháp luật kinh doanh. 3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là làm rõ các vấn đề lý luận chủ yếu về phân biệt giữa tranh chấp dân sự và tranh chấp kinh doanh, thƣơng 3 mại và trên cơ sở đó phân tích thực trạng pháp luật, rồi đƣa ra các kiến nghị liên quan. Các nhiệm vụ nghiên cứu cụ thể bao gồm: + Nghiên cứu các vấn đề lý luận chủ yếu của sự phân biệt giữa tranh chấp kinh doanh, thƣơng mại và tranh chấp dân sự dựa trên mô hình lớn của pháp luật Việt Nam hiện nay; + Phân tích thực trạng pháp luật Việt Nam có liên quan; + Kiến nghị cải cách pháp luật liên quan. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Luận văn xác định đối tƣợng nghiên cứu chủ yếu là những vấn đề lý luận chung về phân biệt tranh chấp kinh doanh, thƣơng mại và tranh chấp dân sự; và các qui định pháp luật Việt Nam liên quan và thực trạng áp dụng chúng. Luận văn chỉ nghiên cứu vấn đề phân biệt giữa các loại tranh chấp này mà không đi sâu vào các kỹ năng liên quan, cũng nhƣ không dự định đƣa ra các kiến nghị có tầm bao quát cả hệ thống pháp luật. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu Các phƣơng pháp nghiên cứu đƣợc sử dụng trong luận văn bao gồm: phƣơng pháp phân tích qui phạm; phƣơng pháp phân loại pháp lý; phƣơng pháp diễn dịch; phƣơng pháp quy nạp; phƣơng pháp so sánh pháp luật; phƣơng pháp xây dựng mô hình. Các phƣơng pháp này đƣợc sử dụng trên cơ sở phƣơng pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và duy vật lịch sử. Phƣơng pháp phân loại pháp lý, phƣơng pháp diễn dịch, phƣơng pháp quy nạp và phƣơng pháp so sánh pháp luật đƣợc dùng chủ yếu để nghiên cứu các vấn đề lý luận liên quan. 4 Phƣơng pháp phân tích qui phạm và phân tích tình huống đƣợc sử dụng chủ yếu để nghiên cứu thực trạng pháp luật liên quan. Phƣơng pháp quy nạp và phƣơng pháp xây dựng mô hình chủ yếu dùng để đƣa ra các kiến nghị cải cách pháp luật. 6. Tính mới và những đóng góp của đề tài Đề tài nghiên cứu một cách toàn diện về cả lý luận và thực tiễn vấn đề, xác định những hạn chế, bất cập của pháp luật Việt Nam về phân biệt tranh chấp kinh doanh, thƣơng mại và tranh chấp dân sự, đồng thời phân tích kinh nghiệm pháp luật một số quốc gia trên thế giới về vấn đề này. Tác giả của luận văn với mong muốn đây là công trình nghiên cứu có ít nhiều giá trị về mặt lý luận cũng nhƣ thực tiễn để làm tài liệu tham khảo cho các hoạt động giảng dạy pháp lý và công tác xét xử, cũng nhƣ tạo những gợi ý có giá trị cho các nhà lập pháp hoàn thiện hơn hệ thống pháp luật về việc phân biệt các loại tranh chấp này. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm 2 chƣơng: Chương 1: Những vấn đề lý luận về phân biệt tranh chấp kinh doanh, thƣơng mại và tranh chấp dân sự. Chương 2: Thực trạng pháp luật Việt Nam về phân biệt tranh chấp kinh doanh, thƣơng mại và tranh chấp dân sự - kiến nghị hoàn thiện. 5 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Chính quyền Việt Nam Cộng hòa (1972), Bộ luật Thương mại của Việt Nam Cộng hòa. 2. Ngô Huy Cƣơng (2000), "Luật thƣơng mại: Khái niệm và phƣơng pháp điều chỉnh", Nghiên cứu lập pháp, (3), tr. 28-32. 3. Ngô Huy Cƣơng (2000), “Luật thƣơng mại: Cơ sở kinh tế - xã hội hình thành, phát triển và các chức năng”, Nghiên cứu lập pháp, (4), tr. 44-56. 4. Ngô Huy Cƣơng (2002), "Hành vi thƣơng mại", Nghiên cứu lập pháp, (1), tr. 23-26. 5. Ngô Huy Cƣơng (2011), Pháp luật kinh tế dành cho cao học, Bài giảng điện tử. 6. Ngô Huy Cƣơng (2012), "Pháp luật giải quyết tranh chấp nội bộ công ty: nhận thức, thực trạng và cải cách", Nhà nước và pháp luật, 11 (295), tr. 48-58, 82. 7. Ngô Huy Cƣơng (2012), Luật so sánh, Bài giảng điện tử. 8. Ngô Huy Cƣơng (2013), Giáo trình Luật thương mại - Phần chung và Thương nhân, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội. 9. Francis Lemeunier (1993), Nguyên lý và thực hành luật thương mại, luật kinh doanh, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. 10. Phan Chí Hiếu (2000), "Tăng cƣờng vai trò của tòa án trong việc giải quyết tranh chấp kinh tế", Kỷ yếu hội thảo giải quyết tranh chấp kinh doanh và phá sản doanh nghiệp, Trung tâm nghiên cứu và hỗ trợ pháp lý (leres), Trƣờng đại học Khoa học xã hội và nhân văn, dƣới sự tài trợ 6 của Konrad- Adenauer- Stifftung, Nxb Giao thông vận tải, Hà Nội. 11. Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội (2001), Giáo trình Luật kinh tế Việt Nam, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội. 12. Phạm Hữu Nghị (2000), "Giải quyết tranh chấp trong kinh doanh theo pháp luật Việt Nam", Kỷ yếu hội thảo giải quyết tranh chấp kinh doanh và phá sản doanh nghiệp, Trung tâm nghiên cứu và hỗ trợ pháp lý (leres), Trƣờng đại học Khoa học xã hội và nhân văn, dƣới sự tài trợ của Konrad- Adenauer- Stifftung, Nxb Giao thông vận tải, Hà Nội. 13. Phạm Duy Nghĩa (2004), Chuyên khảo luật kinh tế (Chương trình sau đại học), Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội. 14. Nhà Pháp luật Việt - Pháp (1998), Bộ luật Dân sự Cộng hòa Pháp, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. 15. Nguyễn Nhƣ Phát (Chủ biên) (2013), Giáo trình Luật kinh tế Việt Nam, Nxb Tƣ pháp, Hà Nội. 16. Nguyễn Nhƣ Phát, Ngô Huy Cƣơng (2004), Những khác biệt giữa luật thương mại Việt Nam và các chế định pháp luật thương mại các nước, Dự án UNDP - Bộ Thƣơng mại. 17. Quốc hội (1997), Luật Thương mại, Hà Nội. 18. Quốc hội (2004), Bộ luật Tố tụng dân sự, Hà Nội. 19. Quốc hội (2005), Luật Thương mại, Hà Nội. 20. Quốc hội (2005), Luật Đầu tư, Hà Nội. 21. Quốc hội (2005), Luật Doanh nghiệp, Hà Nội. 22. Quốc hội (2011), Bộ luật Tố tụng dân sự (sửa đổi, bổ sung), Hà Nội. 23. Nguyễn Mạnh Thắng (2014), Áp dụng tập quán giải quyết các tranh chấp thương mại ở Việt Nam, Luận án tiến sĩ Luật học, Khoa Luật - Đại 7 học Quốc gia Hà Nội. 24. Phan Thị Thanh Thủy (2014), Đảm bảo quyền tự do lựa chọn phương thức giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại ở Việt Nam, Đề tài nghiên cứu khoa học, Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội. 25. Tòa án nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh (2007), Bản án số 531/2007/ KDTM-ST ngày 04/4/2007 Về việc tranh chấp giữa các thành viên công ty, Thành phố Hồ Chí Minh. 26. Tòa án nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh (2007), Bản án số 1784/2007/ KDTM-ST ngày 24/9/2007 về việc tranh chấp hợp đồng đại lý, Thành phố Hồ Chí Minh. 27. Tòa án nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh (2008), Bản án số 141/2008/ ST-KDTM ngày 25/01/2008 về việc tranh chấp hợp đồng mua bán, Thành phố Hồ Chí Minh. 28. Trung Kỳ (1936), Bộ luật Thương mại. 29. Lê Tài Triển, Nguyễn Vạng Thọ và Nguyễn Tân (1972), Luật thương mại Việt Nam dẫn giải, Quyển I, Sài Gòn. 30. Trƣờng Đại học Luật Hà Nội (2007), Giáo trình Luật thương mại, Tập II, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội. 31. Trƣờng Đại học Luật Hà Nội (2009), Giáo trình Lý luận nhà nước và pháp luật, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội. 32. Đào Trí Úc (1997), "Một số vấn đề có bản về Bộ luật Dân sự Việt Nam", Nhà nước và pháp luật, (Số chuyên đề), tr. 13-27. 33. Unidroit (2005), Bộ nguyên tắc của Unidroit về hợp đồng thương mại quốc tế 2004, (Bản dịch tiếng Việt với sự tài trợ của Tổ chức quốc tế Pháp 8 ngữ), Nxb Tƣ pháp, Hà Nội. 34. Viện Khoa học pháp lý - Bộ Tƣ pháp (2000), Đạo luật Mẫu về Thương mại Điện tử của Ủy ban Liên hợp quốc về Luật Thương mại soạn thảo, (Tài liệu dịch tham khảo), Hà Nội. 35. Viện Khoa học pháp lý - Bộ Tƣ pháp (2002), Bộ luật Thương mại Cộng hòa Czech, (Tài liệu dịch tham khảo), Hà Nội. 36. Viện Ngôn ngữ học (2006), Từ điển tiếng Việt, Nxb Đà Nẵng, Đà Nẵng. 9 VUI LÒNG TẢI VỀ ĐỂ XEM BẢN FULL ĐẦY ĐỦ ! VUI LÒNG TẢI VỀ ĐỂ XEM BẢN FULL ĐẦY ĐỦ ! VUI LÒNG TẢI VỀ ĐỂ XEM BẢN FULL ĐẦY ĐỦ ! VUI LÒNG TẢI VỀ ĐỂ XEM BẢN FULL ĐẦY ĐỦ ! VUI LÒNG TẢI VỀ ĐỂ XEM BẢN FULL ĐẦY ĐỦ ! VUI LÒNG TẢI VỀ ĐỂ XEM BẢN FULL ĐẦY ĐỦ !