Tài liệu Những bức tường tư tưởng

NHÛÄNG BÛÚÁC ÀÛÚÂNG TÛ TÛÚÃNG CUÃA TÖI NHÛÄNG BÛÚÁC ÀÛÚÂNG TÛ TÛÚÃNG CUÃA TÖI (In theo baãn cuãa NXB Vùn hoáa - 1958) 169 170 TOAÂN TÊÅP XUÊN DIÏÅU NHÛÄNG BÛÚÁC ÀÛÚÂNG TÛ TÛÚÃNG CUÃA TÖI 171 NHÛÄNG BÛÚÁC ÀÛÚÂNG TÛ TÛÚÃNG CUÃA TÖI BA EM BEÁ Trong cuöåc àêëu tranh thöëng nhêët vaâ tiïën dêìn lïn chuã nghôa xaä höåi, noá mang nhûäng khoá khùn rêët lúán vaâ bao göìm caã nhûäng vêëp vaáp sai lêìm, nhûäng ngûúâi vùn nghïå vaâ trñ thûác chuáng ta coá nhûäng luác têm trñ nhû chuân laåi. Nhûäng chuyïån “tiïìn kiïëp” trong möîi con ngûúâi chuáng ta thónh thoaãng laåi khuêëy buân vêín lïn, gieo rù’c hoang mang trong nhûäng àaáy sêu kñn nhêët cuãa têm trñ. Nhûäng luác coá thïí mêët àõa baân nhû vêåy, riïng töi, töi thûúâng “ön cöë tri tên”; töi lêìn nhêím laåi nhûäng bûúác àûúâng maâ tû tûúãng töi àaä traãi qua, tûâ luác biïët nghô cho àïën giúâ; töi nhêån àõnh àñch xaác xem tûâ chöî sa lêìy naâo maâ töi àaä vûún lïn, do quaá trònh tû tûúãng naâo maâ töi àaä àïën vúái chuã nghôa cöång saãn. Töi thoåc sêu vaâo boáng cuãa quaá khûá àïí so saánh nöíi bêåt caái aánh saáng cuãa hiïån taåi vaâ tûúng lai. Vaâ töi laåi thêëy sao Bù’c àêíu choái loåi. Nhû möåt ngûúâi laâm meå àaä thêëy mònh mang caái mêìm söëng tûâ úã trong daå, töi thêëy àoáa hoa sen cuãa tû tûúãng, 172 TOAÂN TÊÅP XUÊN DIÏÅU töët thay! àaä àeâ àûúåc nhûäng lúáp buân maâ núã trong têm trñ mònh. Noá àaä núã röìi, khöng gò coá thïí dòm noá àûúåc nûäa. Vêng, chñnh nhûäng chuyïån “tiïìn kiïëp” cuãa chïë àöå cuä, möîi khi nhúá àïën, laåi giuáp àúä töi chiïën thù’ng cho àûúåc nhûäng chöng gai múái trïn con àûúâng daâi cuãa sûå nghô suy; phaãi phaá cho àûúåc, san cho àûúåc con àûúâng ài túái trûúác vö biïn cuãa cuöåc àúâi, chûá khöng thïí ngûåa quen àûúâng cuä, quay löån trúã laåi caái trêìm luên xûa àaä quaá û àau khöí! Con möåt öng tuá taâi nho ngheâo, daåy hoåc, tûâ nöng thön chuyïín dêìn ra úã thaânh phöë, khaá giaã dêìn lïn túái mûác tiïíu tû saãn lúáp giûäa, töi sinh vaâ lúán lïn úã miïìn Nam Trung böå, khöng bao giúâ giaâu, nhûng chûa bao giúâ phaãi chõu caái àoái, caái reát vaâo thên. Tuy nhiïn, töi cuäng àuã thûúng àau àïí maâ àûáng lïn töë khöí khöng tiïëc lúâi caái xaä höåi cuä. Chuyïån àúâi trûúác daâi lù’m. Khöng phaãi trûúâng húåp kïí úã àêy. Àïí laâm chûáng cho caái àúâi chùèng ra àúâi trûúác kia, töi chó kïí laåi ba em beá: Cuöëi nùm 1940, tûâ Myä Tho lïn Saâi Goân, töi àïën thùm nhaâ möåt anh baån cuâng laâm tham taá nhaâ Àoan(1) nhû töi; bù’t àêìu Nhêåt thuöåc röìi, laâm cöng chûác cuöëi muâa cho Phaáp cúä “viïn ngoaåi” nhû thïë, cùn nhaâ thuï cuãa anh xuïình xoaâng, baân ghïë qua loa. Luác êëy vaâo khoaãng ba, böën giúâ chiïìu ngaây chuã nhêåt, töi thêëy baâ vuá giaâ àang döî àûáa chaáu àêìu lïn ba tuöíi, múái biïët noái. Chaáu khoác nho nhoã, keáo daâi, khöng giêån húân, khöng voâi vônh; vuá giaâ hoãi chaáu: - “Chaáu àau úã chöî naâo, noái vúái baâ”. Meå chaáu döî chaáu: - “Meå mua baánh cho con nheá”. Chaáu lù’c àêìu, vaâ tiïëp tuåc khoác. Ngûúâi ta nûång nõu, vuöët ve em, ngûúâi ta hoãi em: - “Taåi sao em khoác?” Em beá chó traã lúâi bùçng gioång (1) Douanes: Thûúng chñnh, thuïë quan. NHÛÄNG BÛÚÁC ÀÛÚÂNG TÛ TÛÚÃNG CUÃA TÖI 173 Nghïå An coá möåt tiïëng: - “Buöìn!”. Chõ baån lo lù’ng phên trêìn vúái töi, ngú ngaác nhû khöng hiïíu gò: - “Chaáu thónh thoaãng vïì chiïìu laåi khoác nhû thïë; chaáu chùèng àoâi gò caã, khaám baác sô cuäng khöng thêëy chaáu coá bïånh gò; chaáu chó kïu laâ ”Buöìn", vaâ khoác. Töi, thò töi muöën noái vúái chõ: “Húäi ngûúâi meå àaáng quñ vaâ àaáng thûúng! con cuãa chõ cuäng nhû töi, noá àau ”bïånh thúâi àaåi" àêëy! Noá laâ caái biïíu ào noáng laånh cuãa cuöåc àúâi naây; têm höìn non yïëu cuãa noá caãm rêët nhaåy caái àiïìu baâng baåc úã trong khöng khñ, úã ngoaâi phöë, úã quanh chuáng ta: buöíi chiïìu buöìn quaá, àúâi söëng buöìn quaá!". Tûâ khi àoá, trúã vïì, töi khöng sao quïn àûúåc vêën àïì ghï rúån maâ em beá àùåt ra. Trúâi àêët úi, möåt em beá múái ra àúâi, chûa biïët noái thaânh cêu maâ àaä phaãi khoác vò buöìn, thò cuöåc àúâi naây coân söëng thïë naâo nûäa! Nùm 1942, töi ài xe lûãa tûâ Saâi Goân ra Haâ Nöåi, àïën vaâo khoaãng Àöìng Haâ, Tên ÊËp thò àûúâng àûát vò vaâi tuêìn trûúác mûa, baäo, phaãi “sang taâu”. Vuâng naây àang bõ àoái to, àïën khoai, sù’n cuäng thiïëu. Trong möåt nhaâ tranh luåp xuåp, möåt ngûúâi àaân baâ khoaãng hai mûúi nhùm tuöíi àang àuát cho con ùn lûng baát cúm vúi. Em beá ba tuöíi khöng ùn, noá khoác, maáu döìn lïn àoã caã àêìu; noá dêåm chên xuöëng àêët, nhêët quyïët bù’t àïìn ngûúâi meå: - “Traã àêy! traã àêy!” Ngûúâi meå döî noá: - “Thöi con ùn ài, con nheá, meå thûúng.” Noá khöng chõu, caâng khoác: - “Nhaã ra! Nhaã ra! Traã àêy!” Thò ra ngûúâi meå cuäng àoái quaá, trong khi àuát cúm cho con, cêìm loâng khöng àêåu, àaä ùn mêët cuãa con mêëy thòa. Con quaá àoái, quaá tham ùn, àoâi laåi mêëy thòa cúm nhû möåt aám aãnh. Con cûá bù’t àïìn, meå cûá cöë gù’ng döî. Ngûúâi àaân baâ treã vaâ ngheâo ûáa nûúác mù’t, theån thuâng vò àaä àïí cho caái àoái laâm töín thûúng caái tûå troång cuãa möåt ngûúâi laâm meå. Em beá thò nhû bõ möåt cún khuãng hoaãng naäo cên, cûá ngoaáy maäi vaâo chöî àau thûúng. Ngûúâi meå vö kïë khaã thi. 174 TOAÂN TÊÅP XUÊN DIÏÅU Àûáa con tiïëng àaä khaãn röìi, vêîn dêåm chên xuöëng àêët. Mûúâi lùm phuát êëy àöëi vúái töi daâi dùçng dùåc; cho àïën khi têìu àaä xõch baánh chaåy, maâ vêîn coân nghe em beá: “Traã àêy! Nhaã ra!”. Nùm 1945, naån àoái khuãng khiïëp úã miïìn Bù’c. Ngûúâi chïët nhû raå úã gêìm Cêìu söng Caái, úã caác lïì àûúâng Haâ Nöåi. Caái xaä höåi cuä noá taân aác àïën thïë laâ cuâng. Ngûúâi naâo ài ùn yïën cûá ùn, gùåm chûa hïët möåt miïëng thõt àaä boã vaâo àôa xûúng àïí gù’p miïëng khaác; ngûúâi naâo chïët àoái cûá chïët, lùn ra nhû chuöåt. Bûäa ùn, chuáng töi phaãi àoáng cûãa laåi. Øn nhû ùn vuång! Øn nhû laâ mònh giaânh mêët cúm cuãa ngûúâi chïët àoái. Chuáng töi thuï troå trïn möåt cùn gaác phöë Haâng Böng, quen thên hai öng baâ dûúái nhaâ cuäng úã thuï, coá cûãa haâng baán muä bêåc trung, vúå chöìng hiïìn laânh, biïët phaãi. Möåt buöíi saáng, töi trïn gaác xuöëng, nghe úã nhaâ dûúái àang la om. Töi nhòn ra trûúác cûãa, thêëy möåt em nhoã con trai àöå mûúâi tuöíi àang daán mònh vaâo phña ngoaâi möåt bïn khung cûãa kñnh baây haâng. Em trêìn truöìng nhû möåt con nhöång, khöng coá möåt tñ thõt naâo nûäa, chïët hïët caã ngûúâi röìi, chó coân hai con mù’t. Khöng hiïíu em tûâ goác phöë naâo àïën, maâ nhêët àõnh ài vaâo trong nhaâ naây, àïí xin möåt ñt chaáo chùng. Coá leä em khöng coân thêëy àêy laâ cûãa kñnh, em cûá ài vaâo, bõ cûãa kñnh chùån laåi àûáng sûäng; nhûng em vêîn bõ huát búãi caái söëng úã bïn trong, cûá dêën mònh vaâo gûúng. Ngûúâi ta la mù’ng àuöíi em ài, quaát naåt thêåt to vaâ lêu àïí cöë thuãng vaâo tai em, ngûúâi ta kiïng, ngûúâi ta ghï súå, coi em nhû quyã nhêåp traâng; em, em cuãa töi, mùåt em cuäng thöng minh vaâ xinh àeåp, nïëu em no. Mûúâi ba nùm tûâ êëy àïën nay, töi vêîn coân nghe tiïëng la theát àuöíi em beá. Em nhû möåt con ruöìi mù’c vaâo kñnh tuã, ruöìi mù’c tûâ trong ra, em thò mù’c tûâ ngoaâi vaâo; khöng coá loâng thûúng xoát naâo coá thïí cûáu em, vò ngûúâi ta boá tay ngao ngaán NHÛÄNG BÛÚÁC ÀÛÚÂNG TÛ TÛÚÃNG CUÃA TÖI 175 trûúác caái chïët àoái kinh khuãng, mïnh möng. Giûäa àúâi söëng hùçng ngaây, coá nhûäng bûác tûúâng thuãy tinh daây ngùn caách; nhûäng ngûúâi hay “thûúng vay” nhû töi, thi sô, àaânh dûúng àöi mù’t ïëch nhòn àöìng baâo mònh chïët qua tûúâng kñnh, maâ khöng nhù’c chên àöång tay cûáu giuáp gò àûúåc! Àêëy, caái xaä höåi cuä coá ba em beá kia noá töët àeåp nhû thïë àêëy! Töi coân muöën thïm möåt em beá thûá tû. Luác töi lïn chñn tuöíi, do nghõch caãnh gia àònh phong kiïën, töi phaãi söëng xa maá töi, maâ úã vúái thêìy töi. Bïn ngoaåi caách bïn nöåi àöå vaâi cêy söë; lêu lêu töi tröën vïì thùm maá cho àúä nhúá thûúng. Möåt buöíi chiïìu, töi tröën vïì vúái maá; maá àang bêån vöåi ài chúå, maá cho töi böën àöìng tiïìn ùn ba(1) , röìi àïí töi ài. Töi ra khoãi nhaâ maá, lï tûâng bûúác möåt, ài doåc ngûúåc theo con söng Goâ Böìi maâ trúã vïì nhaâ thêìy. Buöìn quaá. Töi thêëy buöìn mang mang maâ khöng hiïíu àûúåc. Töi àûáng laåi bïn búâ söng, nhòn con àûúâng, nhòn caác dùång tre, nhòn gioâng nûúác, nhòn trïn mùåt söng Goâ Böìi nù’ng xiïn khoai vaâng uáa; töi thêëy nhû caái gò cuäng khöng biïët àïí laâm gò caã; vaâ àûáa treã con chñn tuöíi beân cêìm böën àöìng tiïìn trõ giaá mûúâi hai àöìng keäm, neám xuöëng mùåt söng, mùåc dêìu “mûúâi hai àöìng” luác àoá coá thïí mua nhûäng mûúâi traái öíi. TIÏËNG ÀOAÅN TRÛÚÂNG CUÃA VØN HOÅC Lúán lïn ài hoåc àïën thaânh chung, röìi àïën “tuá taâi”, töi yïu thú vö haån, rêët mï thñch vùn hoåc. Nhûäng àiïìu kiïån cuãa gia àònh vaâ xaä höåi àaä laâm töi buöìn sùén, laåi hoåc vaâo (1) Thúâi phong kiïën, úã Trung kyâ coá nhûäng tiïìn àöìng ùn ba, ùn saáu, ùn mûúâi tiïìn keäm. Möåt xu àöíi àûúåc 15 àöìng tiïìn ùn ba. 176 TOAÂN TÊÅP XUÊN DIÏÅU möåt nïìn vùn hoåc nùång buöìn baä, than thúã, bi quan. ÚÃ lúáp nhêët(1), thú Taãn Àaâ àaä ru töi, nhûng cuäng àïí laåi cho têm höìn töi möåt võ àù’ng: Gioá hiu, trùng laånh, tiïëng ve sêìu. ÏËch kïu àêìy phöë, tiïëng xe húi. - Veâo tröng laá ruång àêìy sên... têët caã moåi sûå chùèng qua cuäng veâo! Töi thuöåc nhuyïîn baâi thú Àoaân Nhû Khuï: Biïín thaãm möng mïnh soáng luåt trúâi. Em thiïëu niïn múái chúáp mi mù’t nhòn ra cuöåc àúâi, àaä thêëy möåt reâm gioåt lïå! Vaâo nùm àêìu bêåc thaânh chung(2) , töi nhòn miïång öng giaáo quöëc vùn àoåc, say mï uöëng tûâng lúâi du dûúng ïm aái: “Giaã sûã ngay khi trûúác, Liïu Dûúng caách trúã, duyïn chaâng Kim àûâng dúã viïåc ma chay...” (3) Sao maâ vùn thú cûá tiïëc nuöëi möåt caái gò; coá möåt caái gò bònh rúi gûúng vúä, ruång caãi rúi kim úã trong vùn hoåc! Àöìng thúâi, Tuyïët höìng lïå sûã dõch cuãa Tûâ Trêím AÁ mï lõm töi trong nhûäng àiïåu ca tûâ thêåt laâ reáo rù’t, têët caã quyïín saách laâ möåt cuöåc nhùåt hoa rúi, chön hoa ruång, khoác hoa taân! Lúán thïm vaâi tuöíi, vùn hoåc nûúác Phaáp bù’t àêìu huyïîn diïåu töi vúái Caái Höì cuãa La Maáctin: ÛÂ röìi cûá tröi ài maäi maäi Trong àïm trûúâng trúã laåi àûúåc nao! Töi àaä bù’t àêìu coá yá thûác lûâng khûâng àûáng laåi khöng chõu ài, trong luác ngoaåi vêåt vaâ thúâi gian thò cûá àêíy cho con ngûúâi mêët huát vaâo vônh viïîn. Bêëy giúâ trong töi coá hai lûåc lûúång: möåt mùåt, tuöíi thanh niïn àûa àïën cho töi nhûäng luöìng maáu noáng rûåc, say mï, hùng haái; möåt mùåt xaä höåi phong kiïën, àïë quöëc cuâng vúái hïå thöëng tû tûúãng (1) Tûúng àûúng cuöëi cêëp Möåt. (2) Tûúng àûúng cêëp Hai. (3) Tûåa Truyïån Kiïìu cuãa Chu Maånh Trinh (Àoaãn Quyâ dõch) NHÛÄNG BÛÚÁC ÀÛÚÂNG TÛ TÛÚÃNG CUÃA TÖI 177 vaâ vùn hoáa cuä chuåp lïn têm trñ töi möåt lúáp buöìn sêìu aãm àaåm, caâng hoåc lïn nhiïìu, caâng bi quan, bïë tù’c. Töi thêëy trong töi aâo lïn möåt nguöìn thú söi nöíi, múái meã; nhûng töi vûâa têåp tïînh àïën ngûúäng cûãa cuãa laâng vùn, thò La Búâruye (La Bruyeâre)(1) àaä lù’c àêìu niïm yïët möåt cêu bêët lûåc: “Têët caã àïìu àaä noái caã röìi, vaâ ngûúâi ta àïën muöån quaá, tûâ böën ngaân nùm nay maâ àaä coá nhûäng con ngûúâi, vaâ hoå suy nghô.” Phûúng ngön Êu Têy cuäng noái: “Khöng coá caái gò múái úã dûúái mùåt trúâi”. Trûúác töi möåt trùm nùm, thi sô Muyátxï (Musset) àaä kïu lïn: “Ta sinh ra muöån quaá trong möåt thïë giúái giaâ quaá chùng?”. Trûúác töi nùm mûúi nùm, thi sô Veáclen (Verlaine) cuäng laåi kïu lïn: “Ta sinh quaá súám hay laâ quaá muöån? Ta àïën trong àúâi naây àïí laâm gò?” Möång Haâ, nhên vêåt chñnh cuãa Tuyïët höìng lïå sûã vaâ Ngoåc lïå höìn, hay sêìu, say, vaâ thöí huyïët, àaä tûå toám tù’t têm höìn bùçng ba bûúác: uöëng rûúåu xong thò “ngaâ ngaâ maâ say, ngêy ngêy maâ sêìu, röìi laåi rêìu rêìu maâ khoác.” Rúnï (Reneá)(2), öng töí cuãa Möång Haâ úã Phaáp, thò ài giûäa mêy, sûúng, gioá, bõ aám búãi con quyã cuãa traái tim “noá laâ möåt con rù’n tûå nhai mònh”; Veácte (Werther), (3) öng töí xa hún cuãa Möång Haâ úã Àûác, thò duâng suáng luåc tûå tûã vò khöng lêëy àûúåc möåt ngûúâi àaân baâ àaä hûáa hön vúái ngûúâi khaác trûúác khi gùåp anh. Thêåt àuáng vúái cêu thú Nguyïîn Du: Ma giù’t löëi, quyã àûa àûúâng, Laåi tòm nhûäng löëi àoaån trûúâng maâ ài! Tûâ 1934 vïì sau, nhûäng saách töi àoåc noái sûå cuâng àûúâng möåt caách tinh vi, sêu sù’c hún; noá cuäng khöng coân (1) Nhaâ vùn Phaáp thïë kyã 17. (2) "Anh huâng laäng maån" cuãa Chateaubriand (1749-1818). (3) "Anh huâng laäng maån" cuãa Goethe (1749-1832). 178 TOAÂN TÊÅP XUÊN DIÏÅU laâ sûå laäng maån ñt hay nhiïìu thú möång nûäa, maâ laâ möåt sûå bi quan coá triïët lyá. Nhûäng àiïìu töi thu hoaåch àûúåc, goáp chù’p cöí vúái kim, àöng vúái têy, chûáng minh trûúác trñ tuïå möåt baâi toaán dêîn àïën söë khöng. Böàúle (Baudelaire) kïu theát lïn nhû àang bõ chaáy nhaâ, hay lûãa chaáy vaâo ngûúâi: Öi àau àúán! Öi àau àúán! thúâi gian ùn cuöåc söëng! Möåt cuå daåy chûä Haán úã trûúâng “tuá taâi” giaãng cho töi nghe möåt baâi Saám dêm vùn (rùn höëi caái dêm) vaâ noái: Luác xûa coá möåt ngûúâi mï sù’c quaá, àaä tûå chûäa cho mònh bùçng caách: hïî nhòn thêëy möåt ngûúâi àaân baâ àeåp, thò tûúãng tûúång trûúác mù’t ngûúâi àaân baâ êëy khi chïët, doâi ùn boå àuåc, vaâ chó coân laâ möåt böå xûúng, möåt toåa cö lêu (cö lêu möång), tûác khù’c “bïånh Tïì Tuyïn hïët nöíi lïn àuâng àuâng”! Coá caái “nhên vùn” gò maâ taân nhêîn nhû thïë? Hùngri àúâ Rïnhiï (Henri de Reágnier)(1) chûa àïën nöîi nghô nhû anh noå, nhûng nhêîn têm coá keám gò! Trong baâi thú “Kinh nghiïåm”, àaåi khaái nhaâ thú noái: - Töi ài trïn búâ gaânh biïín; phña trûúác töi coá àöi trai gaái àang tûå tònh, hoå ài xa dêìn, àù’m àuöëi trong mï ly, thïì heån muön àiïìu töët àeåp... Nhûng töi, töi biïët “caái chûä kïët thuác cuãa giêëc quaái möång têìm phaâo”! - Coá thïí, trong xaä höåi tû baãn, öng àaä tûâng phuå nhiïìu ngûúâi vaâ bõ nhiïìu ngûúâi phuå laåi, coá thïí öng khöng thêëy vúå öng laâ àaáng yïu nûäa, nhûng sao öng laåi töíng kïët vöåi vaâng vaâ aác yá nhû vêåy? Sao laåi lêëy con mù’t cuãa ngûúâi giaâ tuöíi, giaâ loâng maâ nhòn nhûäng baån treã àang yïn mïën, tin tûúãng vö cuâng? Nïëu nhaâ vùn coá tinh thêìn traách nhiïåm hún, thò àúâi naâo laåi ài daåy caái chaán chûúâng nhû thïë? (1) Thi sô tûúång trûng Phaáp (1854-1936) NHÛÄNG BÛÚÁC ÀÛÚÂNG TÛ TÛÚÃNG CUÃA TÖI 179 Vêån mïånh con ngûúâi khöng biïët túái àêu; àïën vuä truå cuäng khöng biïët túái àêu. Möåt nhaâ triïët lyá chïët treã, àêìy loâng thûúng yïu con ngûúâi nhû Guyö (Guyau)(1), nhûng khöng cêët mònh ra khoãi àûúåc hïå thöëng tû tûúãng cuãa nhûäng giai cêëp suy taân, cuäng àaä laâm cho töi taái tï caã coäi loâng, khi öng taã caái àeåp, caái maånh cuãa biïín lúán mïnh möng, buöìn rùçng têët caã caái nùng lûúång vö vaân kia cuäng chó coân möåt ñt boåt soáng cho gioá bay tung, vaâ haå möåt cêu: “Traái tim cuãa quaã àêët àêåp, khöng hy voång.” ÀÛÚÂNG VÏÌ THU TRÛÚÁC XA LØM LØÆM... Dûúái nhûäng aãnh hûúãng gia àònh, xaä höåi vaâ vùn hoáa nhû vêåy, nhûäng bûúác àûúâng tû tûúãng cuãa töi trûúác Caách maång laâ nhûäng bûúác súâ soaång, lûu laåc, thûúng àau. Töi chûa höåi yá vúái caác baån thú Thïë Lûä, Lûu Troång Lû, Huy Thöng, Chïë Lan Viïn, Nguyïîn Bñnh v.v... nhûng coá leä, úã àêy, töi cuäng noái, bùçng nhûäng khña caånh cuãa töi, caái tònh traång chung àau khöí tinh thêìn cuãa caác anh, khi laåc àûúâng quêìn chuáng, khi chûa tòm thêëy aánh saáng cuãa Àaãng. Vùn hoáa cuä vúái phûúng phaáp tû tûúãng “siïu hònh” (meátaphysique) cuãa noá, dù’t têm trñ töi, tûâ khi nhoã àïën luác lúán, vaâo möåt con àûúâng ruát vaâo trön öëc thêåt laâ tù’c tõ! Tûå nghô mònh laâ möåt keã taâi tònh, möåt “taâi nhên” biïët yïu caái àeåp, quyá caái hay, troång caái phaãi, vaâ laåi coân taåo ra caái hay, caái àeåp laâ àùçng khaác, töi - vaâ haâng vaån hoåc sinh, nghïå sô, trñ thûác khaác - tûå àùåt caái töi nhû möåt thûåc (1) Nhaâ triïët hoåc Phaáp (1854-1888). 180 TOAÂN TÊÅP XUÊN DIÏÅU taåi bêët di bêët dõch, tûå àïì cao caái baãn ngaä, coi noá laâ möåt tuyïåt àöëi. Töi laâ töi, laâ khaác vúái ngûúâi khaác, laâ muåc àñch, laâ cûáu caánh. Vò vêåy nïn hai ngûúâi yïu nhau, maâ Em laâ em, Anh vêîn cûá laâ anh Coá thïë naâo qua Vaån Lyá Trûúâng thaânh... Àaä dûång caái töi lïn sûâng sûäng nhû möåt Hi Maä Laåp Sún, thò tûå khù’c tûå cö lêåp mònh, khöng hoâa nöíi mònh vaâo vúái taåo vêåt, thiïn nhiïn, vaâo vúái nhên quêìn, xaä höåi: caái hònh baãn ngaä mang caái nghiïåp cuãa noá, laâ caái boáng cö àún. Gioá, trùng, hoa, coã, Soáng gúån traâng giang buöìn àiïåp àiïåp(1) Gioâng nûúác buöìn thiu hoa bù’p lay(2), trong phöë chêåt, giûäa chúå àöng, úã àêu cuäng thêëy àûúåc mònh laâ leã chiïëc möåt mònh. Luön luön thêëy rúån úã trong höìn möåt luöìng gioá heo may laånh toaát. Muöën àoáng caái töi nhû möåt caái coåc cöë àõnh, vônh viïîn úã trong àúâi söëng, cho nïn khi thêëy ngoaåi caãnh thay àöíi, thò cuöëng cuöìng lïn. Nhaâ triïët hoåc tû saãn Phaáp Beácxöng (Bergson) phên tñch rêët tinh vi, tïë nhõ rùçng cuöåc söëng laâ chuyïín àöång, laâ àöíi thay, nhûng laåi khöng muöën thêëy quaá trònh biïån chûáng vaâ lõch sûã, nghôa laâ tiïën böå cuãa sûå vêåt; hoåc moát cuãa Beácxöng, töi ngoaáy sêu vaâo nöîi thay àöíi Caái bay khöng àúåi caái tröi, Tûâ töi phuát trûúác sang töi phuát naây, nhûng muâ mõt khöng thêëy àûúåc sûå thay àöíi biïån chûáng vaâ tiïën böå, chó thêëy àöíi thay laâ nöíi nïnh, tröi chaãy, xiïu àöí, tan taác, tûâ ly! Röìi àêm ra “vöåi vaâng”, “giuåc (1) Thú Huy Cêån. (2) Thú Haân Mùåc Tûã. NHÛÄNG BÛÚÁC ÀÛÚÂNG TÛ TÛÚÃNG CUÃA TÖI 181 giaä”, saãng söët. Trong khi àoá, thò nhûäng baâi haát chiïëu boáng, nhûäng àôa haát tiïëng Phaáp àûa sang, roát vaâo tai oác töi nhûäng yá niïåm àaåi loaåi nhû: Töi mú möåt böng hoa Khöng bao giúâ chïët caã... ... Nhûng noá khúâ daåi quaá Giêëc möång cuãa töi mú. Cûá möîi lêìn haát baâi naây, thò laåi nhû ai nghiïën trong loâng, ûáa nûúác mù’t. Chó thêëy cuöëi àûúâng laâ giaâ, laâ chïët, nïn lêìn chêìn khöng muöën bûúác; phña trûúác àaä cuåt àûúâng vêåy, khöng ài túái àûúåc nûäa, beân thoaái lui, ngoaãnh laåi ài vïì phña sau. Têm höìn cûá phoáng ra cho thêåt xa, cho thêåt vu vú, cho thêåt viïîn voång... Xa, vaâ Xûa! Nhiïìu thi sô mú möång thuúã nhûäng öng ngheâ vinh quy cûúäi ngûåa, Quên hêìu reo chuyïín àêët, Tung caán loång vûâa quay(1); chuáng töi cûá ài ngûúåc thúâi gian, búái tòm nhûäng gò buåi bùåm àêu àêu trong ngaây thaáng cuä. Chïë Lan Viïn, nhaâ thú 16 tuöíi, àaä diïîn taã rêët taâi tònh caái têm traång àoá: Àûúâng vïì thu trûúác xa lùm lù’m, Maâ keã ài vïì chó möåt töi... Nïëu yïu möåt ngûúâi, thò cûá muöën chiïëm lêëy têët caã ngûúâi ta, bù’t ngûúâi yïu phaãi phuå thuöåc vaâo caái töi cuãa mònh, truy lônh möåt caách àau öëm caã tuöíi nhoã cuãa ngûúâi ta, cho nïn rêët àöång loâng khi tòm thêëy caái trûúâng xûa, ngûúâi yïu hoåc tûâ luác coân beá xñu! Öi! con àûúâng trön öëc, caâng ài caâng ruát maäi vaâo chöî thuãy têån sún cuâng! (1) Thú Nguyïîn Nhûúåc Phaáp. 182 TOAÂN TÊÅP XUÊN DIÏÅU ÚÃ chöî têån cuâng cheo veo àoá, Chiïëc àaão höìn töi rúån böën bïì; caái töi thu laåi chó bùçng àêìu möåt muäi kim, vaâ qua vaån truâng àaåi dûúng, lïn tiïëng goåi kïu cûáu tuyïåt voång: Giú tay ta vêîy ngoaâi vö têån, Chùèng biïët xa loâng coá nhûäng ai!(1) Àöëi vúái caái xaä höåi traái ngûúåc, taân nhêîn quanh mònh, töi chó biïët lêëy möåt loâng thûúng mïnh mang, àau àúán; luön luön nghô àïën vêën àïì àau khöí cuãa con ngûúâi, töi khöng coá caách gò giaãi quyïët àûúåc, àaânh raãi ài nhûäng Phêën thöng vaâng, mong xoa dõu nhûäng nöîi khöí möåt phêìn naâo!... Töi àaä diïîn taã àuáng caái hoang mang trûúác xaä höåi bùçng hònh aãnh: Thuyïìn töi khöng laái cuäng khöng neo, Trïn biïín àau thûúng daåo caánh beâo; Trïn biïín àau thûúng ài lùång leä, Thuyïìn töi khöng laái cuäng khöng cheâo... Àöëi vúái nghïå thuêåt, töi say mï, quyá troång, nhûng taåi sao töi thêëy ngoaâi xaä höåi coi thûúâng, coi khinh. Ngay tûâ beá, àûáng nghe möåt ngûúâi muâ dù’t em con gaái nhoã, gêíy chiïëc àaân bêìu, haát nhûäng baâi ca Huïë rêët mûåc laâ hay vaâ xin tûâng àöìng xu, töi àaä chaånh loâng nghô àïën thên töi: “Nghïå thuêåt ngheâo heân, hay laâ Ngûúâi muâ haát daåo”. Möåt ngûúâi thi sô, trong xaä höåi Phaáp thuöåc, ai quyá troång? Coá taâi nhû Taãn Àaâ, cuäng àïën nöîi phaãi boái söë Haâ Laåc àïí sinh nhai. Anphöngxú Àöàï (Alphonse Daudet) (2) veä möåt ngûúâi coá oác vaâng, phaãi naåo oác ra maâ baán; töi nghô truyïån möåt “Ngûúâi lïå ngoåc”, khoác nûúác mù’t ra thaânh ngoåc àïí àöå (1) Thú Phaåm Hêìu. (2) Nhaâ vùn Phaáp (1840-1897). NHÛÄNG BÛÚÁC ÀÛÚÂNG TÛ TÛÚÃNG CUÃA TÖI 183 nhêåt, àïën luác lïå caån, phaãi chêm gai vaâo mù’t cho lïå ngoåc cöë rúi ra! Búãi thêëy nhûäng ngûúâi taâi tònh úã trong àúâi bõ thiïíu söë vaâ bõ khinh thûúâng, töi nghô möåt baâi vùn àïí “Chiïu taâi tûã”, goåi nhau tûâ xûa àïën nay laåi, àùång tri êm vúái nhau, thûúng lêëy nhau. Khi nghïå thuêåt khöng coá lyá luêån caách maång soi àûúâng, khöng coá quêìn chuáng nuöi dûúäng, noá cêìu bú cêìu bêët nhû thïë àêëy! Àïën khi aách Nhêåt thuöåc quaâng thïm vaâo cöí, tû tûúãng töi caâng ngaây caâng bñ. Töi cöë baám lêëy lêåp trûúâng tiïíu tû saãn àûáng giûäa cuãa töi: möåt mùåt khöng hïì chõu ài thi tri huyïån laâm quan, gheát sûå buön baán, sûå “laâm giaâu”, laánh xa boån ùn trïn ngöìi tröëc cuãa xaä höåi; phaãn àöëi nhûäng ngûúâi laâm thú truåy laåc, viïët vùn ca tuång thuöëc phiïån; àoâi hoãi sûå laânh maånh, sûå saáng suãa trong vùn hoåc; möåt mùåt khöng biïët, khöng daám ài vúái quêìn chuáng cêìn lao, ngheâo khöí; töi àûáng giûäa, giûä möåt thûá “trong saåch” tiïu cûåc, cuãa nhûäng keã “taâi tònh laâ luåy muön àúâi”. Tûâ trûúác, chó biïët buöìn àau, chûá chûa hïì viïët möåt cêu khinh baåc àöëi vúái cuöåc àúâi, nhûng àïën nùm 1942-43, töi àaä cûúâi móa taåo vêåt cûá lùåp ài lùåp laåi maäi, ngûúâi con gaái lêëy chöìng, àeã con, laåi lùåp laåi caái sûå yïu con... Nùm 1943-44, úã trïn caái gaác Haâng Böng, töi chaåy buön chúå àen thò khöng buön àûúåc, viïët vùn thò cûá noái maäi caái buöìn cuäng hïët chuyïån, töi ngöìi giúã quêìn aáo cuä ra vaá giûäa möåt boáng chiïìu thu àöng laånh vaâ heáo xaám nhû hoa khö. Àêëy, thûa nhûäng ai hiïån nay coân cao àaåo vaâ coân tûå cho caái töi cuãa mònh laâ öng trúâi, caái töi cuä noá vinh quang nhû thïë àêëy! Öm maäi caái töi maâ lùån nguåp trêìm luên maäi vúái noá, töi ài àïën chiïm ngûúäng nuå cûúâi cuãa àûác Phêåt, súâ soaång möåt caách giaãi quyïët naâo àoá trong “sù’c sù’c, khöng 184 TOAÂN TÊÅP XUÊN DIÏÅU khöng”. Taåi vò, múái bûúác vaâo tuöíi thanh niïn, töi àaä àoåc nhaâ thú lúán Ba Tû Öma Khayam (Omar Khayam): - Caái bònh thon thon kia, xûa laâ möåt ngûúâi àaân baâ coá lûng ong rêët àeåp; hoùåc: Ta àûâng dêîm hoân àêët nhoã noå, xûa àoá laâ con mù’t cuãa möåt ngûúâi... Nhûäng hònh aãnh nghïå thuêåt quaá hay àoá lùån sêu vaâo thêm têm töi, bêy giúâ laåi nöíi lïn. Taåi vò, trûúác töi, möåt ngûúâi rêët taâi hoa, rêët thöng minh, maâ töi rêët phuåc, nhû Thaánh Thaán, viïët vùn phï bònh Têy sûúng kyá coá khñ, coá thïë nhû vêåy, maâ cuöëi têåp Maái Têy, laåi thêëy kinh nhaâ Phêåt àïí chuá caác cêu thú; töi àoåc chûúng Kinh möång cuöëi cuâng, chöî Quên Thuåy ài ra kinh àïí thi, nùçm mú thêëy Oanh Oanh chaåy doäi theo mònh, maâ Thaánh Thaán bònh luêån, noái caái giaác ngöå vïì sûå “chiïm bao”, böîng nhiïn töi laånh ruâng caã linh höìn: thò ra caã caái tònh yïu kia àaä laâm mònh mï mïåt tûâ àêìu saách àïën giúâ, vöën chó laâ möång mõ, möång mõ!... Khöng coá con àûúâng àïí giaãi quyïët thoãa àaáng caái töi, töi beân tûâ chöî maâi nhoån sù’c caái töi nhû nûä thi sô Anna àúâ Nöay (Anna de No äilles)(1) muöën tûå taåo mònh thaânh “sinh vêåt àöåc nhêët vö song, khöng gò thay thïë àûúåc”, tûâ chöî quaá khñch naây, töi sang chöî quaá khñch khaác, - hai thûá àïìu duy têm caã - laâ töi rêët caãm ún nhaâ tön giaáo ÊËn Àöå Cúritnamuyácti (Khrisnamurti)(2) troã cho töi con àûúâng huãy diïåt caái töi. “Möåt àïm sao”,(3) nùçm nhòn lïn trúâi, töi diïîn taã caái caãm giaác cö àún cuâng cûåc: “... Tuöìng nhû töi àaä tröi giaåt trong khöng röång, vaâ hai mù’t töi àaä rúâi ra xa caách töi; (1) Nûä thi sô Phaáp nöíi tiïëng (1876-1933). (2) Khrisnamurti, Ramakhrisna, Vivekananda: nhûäng nhaâ tön giaáo ÊËn Àöå cuöëi thïë kyã 19, àêìu thïë kyã 20. (3) Àùng taåp chñ Thanh Nghõ 1944. NHÛÄNG BÛÚÁC ÀÛÚÂNG TÛ TÛÚÃNG CUÃA TÖI 185 vaâ chñnh hai mù’t cuäng reä nhau khöng song song nûäa, lûu li thêët laåc möîi chiïëc möåt àûúâng.” Cuöëi baâi, töi kïët thuác: “Ta nguyïån thaânh möåt àúåt soáng úã giûäa àaåi dûúng, möåt haåt buåi trong baäi caát, möåt baánh xe khi trúâi chuyïín phaáp luên. Khi gioá giêëy lïn, khi nûúác cuöån, ta lùn quay trong tay cuãa chuáa àúâi. Laâm gò coá caái ”ta"! Àoá laâ aão aãnh cuãa tuöíi treã; àoá laâ nhêìm lêîn cuãa chuáng sinh ham söëng..." Thïë laâ tû tûúãng cuãa töi, cuöëi möåt con àûúâng daâi mûúâi lùm nùm ài tòm chên lyá, àaä àïën cêu ca voång cöí reã tiïìn: - “Thaâ rùçng thaânh chim hoáa àaá, vêín vú núi nuái Súã söng Têìn...” Trong khi quêìn chuáng caâng úã dûúái aách Phaáp Nhêåt caâng cuâng khöí vaâ àaä bù’t àêìu chïët àoái, thò ngûúâi trñ thûác, ngûúâi nghïå sô úã töi sa lêìy trêìm troång vaâo caã möåt hïå thöëng tû tûúãng cuä nhû vêåy, noá laâ möåt taåp pñ luâ tû tûúãng cuãa phong kiïën, tû saãn vaâ tiïíu tû saãn; töi cûá ngöìi vaá aáo vaâ phaát ra nhûäng tiïëng kïu àau àúán xeá ruöåt xeá gan. Töi caâng nghô suy, caâng va àêìu vaâo mêu thuêîn. Têm höìn, trñ tuïå töi laâ möåt con chim löìng maâ khöng tûå biïët, thêëy mònh coá àöång caánh, thò tûúãng mònh bay; cûá lêëy traái tim àêåp vaâo cûãa cuãa “vônh viïîn”, cuãa “vö cuâng”, kïu khoác: “Múã ra! múã ra cho töi”, nhûng noá khöng múã ra bao giúâ, vò laâm gò coá thûá cûãa cöë àõnh, siïu hònh êëy maâ múã! TRONG KHI ÊM CÛÅC, DÛÚNG HÖÌI... Àïën hiïån nay, maâ coân coá nhûäng ngûúâi tûå goåi laâ suy nghô, laåi dûåa vaâo cúá naây, cúá noå àïí deâ bóu Liïn Xö, deâ bóu Caách maång do giai cêëp vö saãn dêîn àûúâng, töi laâ möåt ngûúâi àaä nhiïìu àau khöí baãn thên, töi thêëy nhûäng keã êëy 186 TOAÂN TÊÅP XUÊN DIÏÅU khöng biïët àiïìu thaái quaá! Nïëu khöng coá Caách maång thaáng Taám àïën löi bêåt töi ra khoãi caái vuäng lêìy quùçn quaåi, thò sau 1945, chù’c töi khöng coân coá thïí tiïëp tuåc ngöìi xoã kim vaá aáo möåt caách “trong saåch” nhû thïë maäi; maâ möåt nûäa laâ töi ài vaâo truåy laåc, baán vùn buön chûä, sa àoåa thaânh böìi buát chñnh trõ; hai nûäa laâ töi hoáa àiïn; chûá thïë têët sûå lûãng lú khöng thïí keáo daâi quaá möåt mûác naâo àoá àûúåc. Nhûäng thiïn taâi vùn hoåc cuä, duâ sûå nghiïåp trûúác taác rúä raâng laâm giaâu têm höìn töi vö haån, vaâ daåy cho töi nhiïìu vö cuâng vïì con ngûúâi vaâ cuöåc söëng, nhûng têët caã nhûäng trang rêët mûåc taâi tònh àoá àïìu khöng àêåp phaá gò höå töi àûúåc caái nhaâ tuâ tû tûúãng siïu hònh, vò chñnh hoå cuäng khöng tûå phaá nöíi cho hoå. Cuå Voä Liïm Sún, taác giaã thiïn tiïíu thuyïët àêìy yá töët nhûng bi quan Cö lêu möång(1), àaä xua tay rêët àuáng, “laåy caã noán” caái xaä höåi cuä: Thöi Thöi Thöi Thöi thaánh hiïìn, tiïn phêåt, haâo kiïåt, anh huâng! Nhûäng baâi ca caãm khaái cuãa cuå thiïëu hùèn möåt nûãa. Vêng, êm cûåc thò dûúng höìi, têët caã nhûäng võ trïn àêy khöng cûáu gò cho tû tûúãng töi àûúåc; duy ngaây 19 thaáng 8 nùm 1945, coá quêìn chuáng, coá Àaãng Cöång saãn, coá chuã nghôa Maác - Lïnin aáp duång vaâo hoaân caãnh möåt nûúác nöng nghiïåp thuöåc àõa, coá Caách maång thaáng Taám, em cuãa Caách (1) Voä Liïm Sún (1888-1949) viïët Cö lêu möång nùm 1928, xuêët baãn nùm 1934. NHÛÄNG BÛÚÁC ÀÛÚÂNG TÛ TÛÚÃNG CUÃA TÖI 187 maång thaáng Mûúâi, àaä cûáu töi vaâ cûáu tû tûúãng cuãa töi. Roä raâng laâ tûâ trûúác, töi mù’c keåt nûãa ngûúâi vaâo möåt caánh cûãa múã àoáng lûâng khûâng, cûãa cûá nghiïën, töi cûá kïu vö ñch vaâ thêët thanh, cêìu cûáu khù’p caác thûá saách vúã trïn àúâi ngoaâi saách vúã Maác - Lïnin, nïn khöng ài àïën àêu caã. Quêìn chuáng lao khöí, raách rûúái, chïët àoái àaä àûáng lïn theo Àaãng cuãa giai cêëp vö saãn, löi cuöën caã toaân dên töåc, àaåp tung caánh cûãa lûâng khûâng cuãa lõch sûã, tûå cûáu mònh vaâ cûáu haâng vaån nhûäng nghïå sô, trñ thûác chïët keåt nhû töi. Nhû vêåy maâ baão töi quïn ún, thò quïn laâm sao àûúåc? Nhûäng vêën àïì mêu thuêîn tñch luäy haâng trùm, ngaân nùm, quêìn chuáng vûúåt bêåc giaãi quyïët, Àaãng cuãa giai cêëp vö saãn giaãi quyïët. Trûúác hïët chûa giaãi quyïët nhûäng àau ngûáa phiïìn toaái cuãa töi, maâ haäy keáo töi àûáng lïn, goåi tïn thêåt cuãa töi laâ möåt Con Ngûúâi, xoáa trïn traán töi caái vïët sù’t nung cuãa thúâi nö lïå, traã cho töi möåt Töí quöëc möåt dên töåc, cho töi möåt yá nghôa cuöåc àúâi. Tûâ trûúác, hoåc têåp möåt nïìn vùn hoåc Êu chêu vaâo haâng rûåc rúä laâ vùn hoåc Phaáp, töi àaä nhêån thêëy àaåi khaái trong àoá, trïn neát lúán, thúâi kyâ cöí àiïín thò tòm chuöång leä phaãi (la raison) thúâi kyâ laäng maån thò tòm chuöång tònh caãm (le sentiment), àïën thúâi kyâ sa àoåa tiïëp theo, nhiïìu trûúâng phaái vùn hoåc laåi tòm chuöång caái phêìn thêëp cuãa con ngûúâi, laâ caãm giaác (la sensation). Cuöëi thïë kyã mûúâi chñn, vaâ nhêët laâ sang thïë kyã hai mûúi, nhûäng “nhaâ vùn” tû saãn Phaáp àuã caác cúä ài xuåc vaâo caái muäi ngûãi, caái lûúäi nïëm, caái mù’t nhòn àûúâng neát sù’c maâu, coi ngûúâi ta laâ möåt caái tuái àïí àûång caác thûá sûúáng vui, àêåp vaâo nhûäng phêìn sú àùèng nhêët, con vêåt nhêët cuãa thùçng ngûúâi; vaâ hoå àêìu tû nhiïìu nhêët laâ vaâo nhûäng xuác caãm sinh duåc! Cuöëi thúâi kyâ thûá ba naây, vùn 188 TOAÂN TÊÅP XUÊN DIÏÅU hoåc tû saãn Phaáp khöng coá thúâi kyâ thûá tû naâo àïí maâ ài nûäa. Caái bñ àûúâng cuãa noá nhêåp caãng sang Viïåt Nam, “nhaâ vùn” khöng coân thïí thöëng gò söët, lùn vaâo baân àeân laâm möåt con thiïu thên chaán chûúâng vaâ aác khêíu; vùn hoåc khöng coân coá tû tûúãng, möåt söë “nhaâ vùn” ba hoa baán trúâi khöng vùn tûå, nhûng thûåc chêët laâ muöën ùn ngon, chúi sûúáng maâ laåi rêët nhaác lûúâi! Nhûäng ngûúâi coân biïët tûå troång vaâ tiïëp tuåc tòm chên lyá cuãa cuöåc àúâi, thò loay hoay maäi cuäng khöng thïí naâo giaãi quyïët bùçng “tinh thêìn” àûúåc. Caách maång àïën! Caách maång Viïåt Nam mang túái caái maâ vùn hoåc tû saãn Phaáp khöng coá nöíi, laâ sûå haânh àöång (l’action). Khöng phaãi caái thûá “haânh àöång àïí maâ haânh àöång” (acte gratuit) cuãa Øngàúrï Git (Andreá Gide), maâ haânh àöång caách maång, haânh àöång cuâng vúái quêìn chuáng, haânh àöång coá muåc àñch vaâ coá hiïåu quaã. Nhûäng ngaây Caách maång thaáng Taám, töi cuâng bao nghïå sô, trñ thûác khaác say sûa möîi ngûúâi möåt viïåc, ngaây àïm cöng taác. Hoaåt àöång, cöng taác caách maång àaä giaãi quyïët sûå hoang mang vö böí cuãa trñ tuïå töi, nhuáng trñ tuïå töi trúã laåi trong caái yá nghôa cú baãn cuãa sûå lao àöång. Thûåc dên Phaáp àaánh Nam Böå, röìi toaân quöëc Khaáng chiïën, Àaãng trao nhiïåm vuå giïët giùåc cûáu nûúác cho ngoâi buát töi. Töi röång múã bûúác vaâo Khaáng chiïën trûúâng kyâ, vaâ tû tûúãng cuãa töi coân gùåp gúä, traãi vûúåt nhiïìu chùång àûúâng xuöëng lïn khöng phaãi laâ àún giaãn... CAÂNG SÊU NGHÔA BÏÍ, CAÂNG DAÂI TÒNH SÖNG Muöën tûå cöng bùçng vúái mònh, töi phaãi tûå nhêån caái ûu àiïím coá hïå thöëng cuãa töi, laâ ngay tûâ nhoã, do laâ con möåt