Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
PhÇn më ®Çu
Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta, §¶ng ta lu«n x¸c ®Þnh thµnh phÇn
kinh tÕ nhµ níc ph¶i n¾m vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ quèc d©n, ®iÒu tiÕt
c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c theo ®Þnh híng XHCN. Cïng víi qu¸ tr×nh
chuyÓn ®æi c¬ chÕ qu¶n lý, khu vùc kinh tÕ nhµ níc ®· ®îc s¾p xÕp l¹i vµ cã
nhiÒu chuyÓn biÕn tÝch cùc, gi¶m ®îc gÇn mét nöa sè doanh nghiÖp, chñ yÕu
lµ c¸c doanh nghiÖp ®Þa ph¬ng nhá bÐ ho¹t ®éng kh«ng hiÖu qu¶. Sè lín
doanh nghiÖp cßn l¹i ®îc tæ chøc l¹i vµ tõng bíc ph¸t huy quyÒn tù chñ kinh
doanh lµm ¨n n¨ng ®éng vµ cã hiÖu qu¶. Nh×n chung, kinh tÕ nhµ níc ®îc ®æi
míi mét bíc c¬ b¶n, ®· vµ ®ang ph¸t huy vai trß chñ ®¹o víi néi dung thùc
chÊt h¬n theo yªu cÇu cña c¬ chÕ míi, gãp phÇn thùc hiÖn môc tiªu gi÷ v÷ng
æn ®Þnh vµ tõng bíc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi do ®¹i héi §¶ng VI - VII vµ
VIII ®Ò ra.
Tuy nhiªn, trong qu¸ tr×nh ®æi míi doanh nghiÖp nhµ níc vÉn cßn nhiÒu
khã kh¨n, bªn c¹nh mét sè doanh nghiÖp ®· thÝch øng víi c¬ chÕ míi lµm ¨n
cã hiÖu qu¶, cã l·i. Cßn l¹i hÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp ®Òu lµm ¨n thua lç,
kh«ng t¬ng xøng víi sè vèn mµ nhµ níc bá ra, nhiÒu doanh nghiÖp ®ang ®øng
tríc nguy c¬ bÞ ph¸ s¶n g©y g¸nh nÆng cho ng©n s¸ch nhµ níc vµ ¶nh hëng
lín tíi nÒn kinh tÕ quèc d©n. Do ®ã, nhu cÇu hiÖn nay cÇn ph¶i t×m ra nh÷ng
gi¶i ph¸p h÷u hiÖu, t×m bíc kh¾c phôc nh÷ng h¹n chÕ trªn.
Cæ phÇn hãa c¸c doanh nghiÖp nhµ níc lµ mét chñ tr¬ng ®óng ®¾n cña
§¶ng vµ nhµ níc ta trong qu¸ tr×nh tæ chøc s¾p xÕp l¹i c¸c doanh nghiÖp nhµ
níc, nã kh«ng nh÷ng kh¾c phôc ®îc nh÷ng khã kh¨n nªu trªn mµ cßn cã kh¶
n¨ng t¹o ra m«i trêng c¹nh tranh b×nh ®¼ng gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, ®©y
lµ yÕu tè c¬ b¶n ®Ó ph¸t triÓn nÒnkt thÞ trêng. Cæ phÇn hãa doanh nghiÖp Nhµ
níc, ®· ®îc §¶ng vµ Nhµ níc ta ®Ó ra tõ rÊt sím sau ®æi míi (tõ nh÷ng n¨m
92) tíi nay ®· ®îc mét sè kÕt qu¶ nhÊt ®Þnh. Tuy nhiªn trong qu¸ tr×nh triÓn
khai thùc hiÖn ®· vÊp ph¶i nhiÒu khã kh¨n, khiÕn cho nã kh«ng tiÕn triÓn kÞp
víi yªu cÇu vµ kÕ ho¹ch ®Ò ra.
ViÖc bµi viÕt nµy ®a ra ®Ò tµi “Gi¶i ph¸p ®Ó ®Èy nhanh tiÕn tr×nh cæ
phÇn hãa c¸c doanh nghiÖp Nhµ níc ë ViÖt Nam” víi môc ®Ých cã thÓ ®a ra
mét sè gi¶i ph¸p nh»m ®Èy nhanh b¸nh xe cæ phÇn hãa theo ®óng môc tiªu ®·
®Þnh - Mét vÊn ®Ò bøc b¸ch ®ang ®Æt ra hiÖn nay.
Víi kÕt cÊu vµ néi dung nh trªn bµi viÕt ®Ò cËp tíi nh÷ng néi dung chñ
yÕu sau:
1. Ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp nhµ
níc ë níc ta tõ khi ®æi míi ®Õn nay.
2. Ph©n tÝch nh÷ng nguyªn nh©n dÉn tíi thùc tr¹ng cæ phÇn hãa ë níc ta
diÔn ra mét c¸ch chËm ch¹p vµ khã kh¨n.
3. KiÕn nghÞ mét sè gi¶i ph¸p ®Ó ®Èy nhanh tiÕn tr×nh cæ phÇn hãa c¸c
doanh nghiÖp nhµ níc.
MÆc dï ®· cã nhiÒu cè g¾ng vµ nç lùc cña b¶n th©n nhng do tr×nh ®é vµ
thêi gian cã h¹n, bµi viÕt kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng sai sãt nhÊt ®Þnh, rÊt
mong ®îc ®éc gi¶ gãp ý kiÕn, söa ch÷a.
Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n thÇy NguyÔn Minh H»ng ®· gióp ®ì em hoµn
thµnh bµi viÕt nµy.
Hµ Néi, th¸ng 1 n¨m 1999
Sinh viªn
Ngo huu tam
B. PhÇn néi dung
I/ Cæ phÇn hãa doanh nghiÖp nhµ níc - Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn chung
I.1. Cæ phÇn hãa lµ g×?
Kh¸i niÖm cæ phÇn hãa: Cæ phÇn hãa c¸c doanh nghiÖp nhµ níc (DNNN)
lµ mét c«ng viÖc rÊt míi mÎ, ®Çy khã kh¨n vµ phøc t¹p ®èi víi chÝnh phñ, nhµ
níc. Song ®©y l¹i lµ gi¶i ph¸p c¬ b¶n ®Ó c¶i c¸ch x¾p xÕp l¹i c¸c DNNN ë níc
ta hiÖn nay.
Khi bµn vÒ vÊn ®Ò cæ phÇn hãa, c¸c nhµ nghiªn cøu ®· ®a ra nhiÒu quan
niÖm kh¸c nhau. Ta cã thÓ kh¸i qu¸t thµnh ba nhãm ý kiÕn kh¸c nhau.
Nhãm ý kiÕn thø nhÊt cho r»ng: “Thùc chÊt cæ phÇn hãa lµ t nh©n hãa”.
Theo quan ®iÓm nµy hä cho r»ng cæ phÇn hãa lµ qu¸ tr×nh chuyÓn DNNN sang
h×nh thøc c«ng ty cæ phÇn cã sù tham gia cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c”.
Nhãm ý kiÕn thø hai l¹i cho r»ng “Cæ phÇn hãa lµ nh»m x¸c ®Þnh chñ së
h÷u cô thÓ ®èi víi doanh nghiÖp”. Theo hä, tríc ®©y khi doanh nghiÖp cßn lµ
DNNN th× viÖc x¸c ®Þnh chñ së h÷u lµ kh«ng râ rµng, khi doanh nghiÖp ®ã
chuyÓn thµnh c«ng ty cæ phÇn th× c¸c cæ ®«ng chÝnh lµ chñ së h÷u cña c«ng ty
cæ phÇn.
Nhãm ý kiÕn thø ba th× cho r»ng “Thùc chÊt cæ phÇn hãa lµ qu¸ tr×nh x·
héi hãa doanh nghiÖp nhµ níc”.
Nh×n chung, mçi nhãm quan ®iÓm trªn ®©y ®· ®a ra ®îc mét vµi khÝa
c¹nh nµo ®ã vÒ vÊn ®Ò cæ phÇn hãa.
§Ó cã mét c¸i nh×n tæng quan vÒ vÊn ®Ò cæ phÇn hãa DNNN, ta cã thÓ
hiÓu “Cæ phÇn hãa DNNN lµ qua chuyÓn toµn bé hoÆc mét phÇn tµi s¶n, vèn
vµ quyÒn qu¶n lý DNNN sang c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c díi d¹ng c«ng ty
cæ phÇn”.
* C«ng ty cæ phÇn - h×nh thøc kinh doanh phæ biÕn trong nÒn kinh tÕ
thÞ trêng.
Sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña c«ng ty cæ phÇn g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh ph¸t
triÓn cña nÒn s¶n xuÊt hµng hãa- nÒn kinh tÕ thÞ trêng. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ
ph¸t triÓn c«ng ty cæ phÇn tr¶i qua c¸c giai ®o¹n sau:
H×nh th¸i kinh doanh mét chñ: §©y lµ h×nh th¸i phæ biÕn thèng trÞ trong
nÒn s¶n xuÊt hµng hãa nhá vµ trong giai ®o¹n ®Çu cña chñ nghÜa t b¶n c¹nh
tranh tù do. Ph¬ng thøc kinh doanh nµy cã ®Æc ®iÓm, ngêi së h÷u ®ång thêi lµ
ngêi lao ®éng vµ ngêi ®ã chØ cã thÓ lµm giµu b»ng lao ®éng cña chÝnh m×nh,
do vËy sù ph¸t triÓn s¶n xuÊt cã ®îc rÊt chËm ch¹p, quy m« më réng tõ tõ tïy
theo sù ph¸t triÓn cña thÞ trêng ®Þa ph¬ng vµ khu vùc.
H×nh th¸i kinh doanh chung vèn. Khi s¶n xuÊt ph¸t triÓn, quy m« ngµy
cµng më réng ®ßi hái cÇn cã nguån vèn ®Çu t lín dÉn tíi sù ra ®êi h×nh thøc
kinh doanh chung vèn. XÐt vÒ mÆt lÞch sö, ®ã lµ bíc tiÕn hãa trong chÕ ®é tÝn
dông tõ ph¬ng thøc kinh doanh chñ yÕu dùa vµo vay mîn sang ph¬ng thøc
kinh doanh chñ yÕu dùa vµo gãp vèn. V× vËy, xÐt vÒ mÆt së h÷u, h×nh th¸i kinh
doanh chung vèn lµ ®iÓm xuÊt ph¸t cña h×nh th¸i c«ng ty cæ phÇn víi t c¸ch lµ
sù chung vèn cña nhiÒu ngêi cïng tham gia kinh doanh, cïng chia xÎ lîi
nhuËn vµ rñi ro theo tØ lÖ gãp vèn.
H×nh th¸i c«ng ty cæ phÇn: Sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn ngµy cµng m¹nh mÏ
cña chÕ ®é tÝn dông, hÖ thèng ng©n hµng, thÞ trêng tµi chÝnh ®· dÉn tíi sù ra
®êi cña c«ng ty cæ phÇn, gióp cho c¸c c«ng ty nµy më réng vµ x©m nhËp ngµy
cµng m¹nh mÏ ra hÇu hÕt c¸c lÜnh vùc cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng t b¶n chñ
nghÜa. Sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña c¸c c«ng ty cæ phÇn ®¸nh dÊu sù chuyÓn híng nÒn kinh tÕ tõ tr¹ng th¸i vay mîn chñ yÕu qua ng©n hµng hoÆc chung vèn
sang huy ®éng vèn trªn thÞ trêng tµi chÝnh. C¸c c«ng ty cæ phÇn lµ nguån cung
cÊp s¶n phÈm cho sù phån vinh cña thÞ trêng nµy. §èi l¹i, sù thÞnh vîng cña
thÞ trêng tµi chÝnh t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c c«ng ty cæ phÇn sinh s«i n¶y në.
Qua viÖc ph©n tÝch vÒ qu¸ tr×nh h×nh thµnh c«ng ty cæ phÇn ë trªn ta thÊy
sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña c«ng ty cæ phÇn lµ s¶n phÈm tÊt yÕu cña sù ph¸t
triÓn nÒn kinh tÕ thÞ trêng. §æi l¹i, c¸c c«ng ty cæ phÇn ®· ®ãng vai trß lÞch sö
hÕt søc to lín trong sù ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ trêng TBCN. Nã cã vai trß c¬
b¶n sau:
- §Èy nhanh qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp chung t b¶n c¸c c«ng ty cæ phÇn ra
®êi lµm xuÊt hiÖn nhiÒu xÝ nghiÖp cã quy m« vµ nguån vèn khæng lå mµ víi t
b¶n riªng lÎ kh«ng thÓ nµo thiÕt lËp ®îc.
- Lµ kÕt qu¶ cña sù vËn ®éng t¸ch biÖt hai mÆt cña së h÷u, biÓu hiÖn ë
mèi quan hÖ gi÷a quyÒn së h÷u vµ quyÒn kinh doanh. C«ng ty cæ phÇn ra ®êi
cho phÐp më réng quy m« s¶n xuÊt nhanh chãng mµ kh«ng bÞ giíi h¹n bëi
tÝch lòy cña tõng t b¶n riªng biÖt, ®Èy nhanh qu¸ tr×nh x· héi hãa s¶n xuÊt.
- Ngoµi ra, sù ph¸t triÓn cña c«ng ty cæ phÇn ®· trùc tiÕp mang h×nh th¸i
t b¶n x· héi, ®èi lËp víi t b¶n t nh©n. §ã chÝnh lµ sù thñ tiªu t b¶n víi t c¸ch
së h÷u t nh©n trong khu«n khæ cña b¶n th©n ph¬ng thøc s¶n xuÊt t b¶n chñ
nghÜa.
I.2. §iÒu kiÖn tiÕn hµnh cæ phÇn ë c¸c DNNN
Cæ phÇn hãa lµ mét néi dung cña ®a d¹ng hãa së h÷u, x©y dùng nÒn kinh
tÕ nhiÒu thµnh phÇn, lµ qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi h×nh thøc së h÷u cña mét ®¬n vÞ
kinh tÕ quèc doanh nh»m ®¹t tíi hiÖu qu¶ kinh tÕ cao h¬n.
Cæ phÇn hãa kinh tÕ quèc doanh hiÖn nay ®ang trë thµnh bøc thiÕt vµ
Nhµ níc ta coi ®ã lµ chñ tr¬ng lín trong chÝnh s¸ch c¶i c¸ch kinh tÕ ®Êt níc.
Kh¸i niÖm chung vÒ cæ phÇn hãa vµ môc tiªu cña nã ®· ®îc giíi thiÖu
trªn nhiÒu b¸o chÝ. Trong bµi nµy, chóng t«i xin ®Ò cËp ®Õn nh÷ng ®iÒu kiÖn vµ
bíc ®i tiÕn hµnh cæ phÇn hãa.
Nãi chung vÒ nguyªn t¾c, c¸c DNNN ®¨ng ký kinh doanh theo nghÞ ®Þnh
388/H§BT ®Òu cã thÓ tiÕn hµnh cæ phÇn hãa. Tuy nhiªn trong ®iÒu kiÖn níc ta
hiÖn nay, víi môc tiªu ®· nªu ë trªn, nh÷ng doanh nghiÖp cã ®ñ c¸c yÕu tè sau
®©y sÏ lµ ®èi tîng tèt ®Ó thùc hiÖn cæ phÇn hãa.
Thø nhÊt lµ, nhng doanh nghiÖp cã quy m« võa (kh«ng qu¸ lín, mµ còng
kh«ng qu¸ nhá). Qu¸ lín khã t×m ®ñ cæ ®«ng. Qu¸ nhá mang tÝnh chÊt “kh«ng
bâ c«ng”. ThÕ nµo lµ quy m« võa? ViÖc ph©n lo¹i ë møc t¬ng ®èi. VËn dông
kinh nghiÖm cña c¸c níc vµo níc ta cho thÊy ®Ó tiÕn hµnh cæ phÇn hãa cã hiÖu
qu¶ ®èi víi c¸c doanh nghiÖp, cÇn b¶o ®¶m:
- Vèn cæ phÇn kh«ng díi 500 triÖ ®ång
- Sè ngêi mua cæ phiÕu (sè cæ ®«ng) cho phÐp b¸n hÕt cæ phiÕu cña
doanh nghiÖp. §iÒu nµy ®Æt ra vÊn ®Ò khi tiÕn hµnh cæ phÇn hãa ph¶i dù tÝnh
®îc sè lîng cæ phiÕu b¸n ra cÇn thiÕt.
Thø hai, c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ quèc doanh kh«ng n»m trong danh môc nhµ
níc cÇn ®Çu t 100% vèn.
Thø ba, Nh÷ng DNNN lµm ¨n cã l·i thùc, hoÆc tríc m¾t tuy kh«ng cã
l·i, gÆp khã kh¨n, song cã thÞ trêng æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn, høa hÑn mét t¬ng lai
tèt ®Ñp. Cã mÊy lý do ®Ó chän ®¬n vÞ lµm ¨n cã l·i vµ cã t¬ng lai høa hÑn ®Ó
cæ phÇn hãa.
Mét lµ nÕu lµm ¨n thua lç th× sÏ kh«ng ai mua khi b¸n. Ngêi mua cæ
phÇn hy väng vµo tÝnh sinh lîi cña ®ång vèn trong t¬ng lai cña doanh nghiÖp.
T¬ng lai ®Çy høa hÑn sÏ cã søc hÊp dÉn ®èi víi nh÷ng ngêi muèn trë thµnh cæ
®«ng cña doanh nghiÖp.
Hai lµ, ®Ó cã ®iÒu kiÖn n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt - kinh doanh h¬n n÷a.
h¹n chÕ tèi ®a rñi ro ®èi víi ®ång vèn cña nh÷ng ngêi lao ®éng nghÌo gãp l¹i.
Ba lµ, cho phÐp nhµ níc thu håi ®îc vèn ®Ó ®Çu t vµo nh÷ng nhu cÇu thiÕt
yÕu kh¸c. Bëi v× doanh nghiÖp cã l·i míi cã ngêi bá tiÒn ra mua. Nhê ®ã nhµ
níc míi rót ®îc vèn. Tøc lµ thùc hiÖn ®îc cæ phÇn hãa.
CÇn ph¶i thÊy r»ng, bíc ®Çu thùc hiÖn cæ phÇn hãa DNNN nªn xuÊt ph¸t
tõ nh÷ng doanh nghiÖp lµm ¨n cã l·i. Khi c«ng viÖc nµy trë nªn b×nh thêng th×
yÕu tè c¬ b¶n nhÊt ®Ó thùc hiÖn thµnh c«ng cæ phÇn hãa lµ nh÷ng doanh
nghiÖp.
- Cã ph¬ng ¸n s¶n xuÊt - kinh doanh hiÖu qu¶, ®Çy triÓn väng, cã kh¶
n¨ng t¹o ra ®îc lîi nhuËn cao (tÝnh sinh lîi cña ®ång vèn cao).
- Gi¸ b¸n phï hîp.
I.3. Khu vùc kinh tÕ nhµ níc trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta hiÖn
nay
I.3.1. Vai trß kinh tÕ cña nhµ níc trong viÖc ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ quèc d©n
Khu vùc kinh tÕ nhµ níc ®îc hiÓu lµ khu vùc kinh tÕ bao gåm “nh÷ng
doanh nghiÖp do nhµ níc n¾m toµn bé hoÆc mét phÇn së h÷u vµ nhµ níc kiÓm
so¸t tíi mét møc ®é nhÊt ®Þnh qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh cña doanh nghiÖp”
Kinh tÕ nhµ níc cã mÆt ë hÇu hÕt c¸c quèc gia trªn thÕ giíi vµ ®· trë
thµnh mét bé phËn quan träng thiÕt thùc trong c¬ cÊu kinh tÕ cña mçi níc. Tuy
nhiªn, tïy ®Æc ®iÓm cña mçi níc mµ khu vùc kinh tÕ nhµ níc cã ph¹m vi vµ
vµi trß kh¸c nhau.
ë c¸c níc t b¶n ph¸t triÓn. Dùa vµo häc thuyÕt kinh tÕ cña Keynes ®Ó
thùc hiÖn mét hÖ thèng chÝnh s¸ch can thiÖp cña nhµ níc vµo nÒn kinh tÕ
nh»m ®iÒu tiÕt chukú ph¸t triÓn. Khu vùc kinh tÕ nhµ níc ë c¸c níc t b¶n ph¸t
triÓn tuy chØ chiÕm tû träng thÊp trong nÒn kinh tÕ quèc d©n nhng ®· cã ®ãng
gãp quan träng vµ duy tr× ®îc tèc ®é t¨ng trëng æn ®Þnh trong thêi kú dµi cña
nh÷ng n¨m 1960-1970.
ë c¸c níc x©y dùng nÒn kinh tÕ XHCN. Theo m« h×nh kinh tÕ chØ huy vµ
kÕ ho¹ch hãa tËp trung ®· vËn dông häc thuyÕt M¸c - Lªnin ®Ó thùc hiÖn chÕ
®é c«ng h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt mµ nhµ níc lµ ®¹i ®iÖn, coi ®ã lµ nÒn t¶ng kinh
tÕ ®Ó xãa bá sù ph©n hãa giµu nghÌo, bÊt c«ng trong x· héi do c¬ chÕ thÞ trêng
vµ chÕ ®é t h÷u g©y ra vµ x©y dùng mét x· héi c«ng b»ng do nh©n d©n lao
®éng lµm chñ.
ë c¸c níc ®ang ph¸t triÓn. Sau khi ®· tho¸t khái chÕ ®é thùc d©n kiÓu cò
vµ giµnh ®îc ®éc lËp vÒ chÝnh trÞ, th× sù can thÖp trùc tiÕp cña nhµ níc th«ng
qua quèc h÷u hãa c¸c c¬ së kinh tÕ cña t b¶n níc ngoµi vµ x©y dùng c¸c c¬ së
c«ng nghiÖp quèc doanh trë nªn rÊt phæ biÕn. Khu vùc kinh tÕ nulµ c«ng cô
quan träng ®Ó nhµ níc ®iÒu tiÕt vÜ m« nÒn kinh tÕ chèng l¹i sù ph¸t triÓn m¹nh
mÏ cña CNTB víi chÕ ®é t h÷u ®îc coi lµ nguyªn nh©n cña sù nghÌo khæ, bÊt
b×nh ®¼ng, sù bãc lét vµ ¸p bøc thùc d©n.
Nh vËy, sù tån t¹i cña kinh tÕ nhµ níc ë hÇu hÕt c¸c níc trªn thÕ giíi vµ
vai trß quan träng cña nã trong nÒn kinh tÕ quèc d©n chøng tá sù cÇn thiÕt
kh¸ch quan cña khu vùc kinh tÕ nµy trong bèi c¶nh kinh tÕ hiÖn ®¹i. Khi c¸c
ho¹t ®éng qu¶n lý vÜ m« ®ßi hái nhµ níc ph¶i ®ãng vai trß ngµy cµng lín trong
nÒn kinh tÕ. Cã thÓ nãi, khu vùc kinh tÕ nhµ níc gi÷ vai trß nh mét c«ng cô
kinh tÕ cña nhµ níc, võa thùc hiÖn chøc n¨ng kinh tÕ võa lµm mét phÇn chøc
n¨ng x· héi, gãp phÇn thùc hiÖn sù t¨ng trëng vµ æn ®Þnh nÒn kinh tÕ mçi níc.
ë níc ta, sau ®¹i héi VI (1986) chóng ta ®· chuyÓn tõ c¬ chÕ tËp trung,
bao cÊp sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc theo ®Þnh híng
XHCN, ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng hãa nhiÒu thµnh phÇn. Tuy nhiªn §¶ng ta
lu«n x¸c ®Þnh kinh tÕ nhµ níc lµ thµnh phÇn kinh tÕ chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ
quèc d©n ®¶m b¶o ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa.
I.3.2. Thùc tr¹ng khu vùc kinh tÕ nhµ níc ë níc hiÖn nay
Còng gièng nh c¸c níc XHCN, tríc ®©y chóng ta thùc hiÖ m« h×nh kÕ
ho¹ch hãa tËp trung, lÊy viÖc më réng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ nhµ níc bao trïm
tµon bé nÒn kinh tÕ quèc d©n, lµm môc tiªu cho c«ng cuéc c¶i t¹o vµ x©y dùng
chñ nghÜa x· héi. V× vËy, khu vùc kinh tÕ nhµ níc ®· ®îc ph¸t triÓn mét c¸ch
nhanh chãng réng kh¾p trong tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc c¬ b¶n víi tû träng tuyÖt ®èi
trong nÒn kinh tÕ bÊt kÓ hiÖu qu¶ ®Ých thùc mµ nã mang l¹i, trong ®ã ph¶i kÓ
®Õn sù ra ®êi trµn lan cña c¸c doanh nghiÖp do cÊp ®Þa ph¬ng qu¶n lý. Theo sè
liÖu thèng kª, ®Õn ngµy 1 th¸ng 1 n¨m 1990, c¶ níc cã 12.084 doanh nghiÖp
nhµ níc trong ®ã cã 1.695 doanh nghiÖp do trung ¬ng qu¶n lý, 10.389 doanh
nghiÖp do cÊp ®Þa ph¬ng qu¶n lý. Khu vùc kinh tÕ nucã sè vèn trÞ gi¸ kho¶ng
10 tû USD, chiÕm 85% tæng gi¸ trÞ tµi s¶n toµn x· héi. Tuy nhiªn, khu vùc nµy
chØ míi t¹o ra kho¶ng tõ 30-38% gi¸ trÞ tæng s¶n phÈm x· héi (GDP) vµ thu
nhËp quèc d©n kho¶ng 25-30%.
HiÖn nay, tû träng cña kinh tÕ nhµ níc trong tæng s¶n phÈm x· héi cña
tõng ngµnh t¬ng øng lµ: x©y dùng 76%; trång rõng trong l©m nghiÖp 35%;
n«ng nghiÖp 3%, trong c¸c ngµnh bu chÝnh viÔn th«ng, vËn t¶i ®êng s¾t, hµng
kh«ng chiÕm 100%, viÔn d¬ng chiÕm 98%, ®êng bé 80%. Trong nhiÒu ngµnh
s¶n xuÊt c«ng nghiÖp: dÇu khÝ, ®iÖn than, khai th¸c quÆng, hÇu hÕt c¸c ngµnh
chÕ t¹o, hãa chÊt c¬ b¶n, xi m¨ng, thuèc l¸... Khu vùc kinh tÕ nhµ níc vÉn
n¾m chñ yÕu.
Trong lÜnh vùc xuÊt nhËp khÈu, tÝn dông, ng©n hµng... hÇu hÕt lµ do kinh
tÕ nhµ níc n¾m gi÷. Hµng n¨m, kinh tÕ nhµ níc vÉn lµ nguån thu chñ yÕu cña
ng©n s¸ch nhµ níc (chiÕm kho¶ng 60% ®Õn 70% tæng thu ng©n s¸ch). Tuy
nhiªn, so víi khèi lîng vèn ®Çu t vµ kho¶n trî cÊp ngÇm qua tÝn dông u ®·i
cña ng©n hµng, còng nh phÇn khÊu hao c¬ b¶n vµ mét phÇn rÊt lín thuÕ tiªu
thô ®Æc biÖt céng víi c¸c lo¹i thuÕ gi¸n thu kh¸c ®¸nh vµo ngêi tiªu dïng mµ
nhµ níc thu qua doanh nghiÖp th× møc ®é ®ãng gãp trªn cßn cha t¬ng xøng.
C¸c doanh nghiÖp nhµ níc ë níc ta ®îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn trªn c¬
së nguån vèn cÊp ph¸t cña ng©n s¸ch nhµ níc vµ do ®ã tÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng
®Òu chÞu sù kiÓm so¸t vµ chi phèi trùc tiÕp cña nhµ níc. Do ®ã, kh«ng ph¸t
huy ®îc tÝnh chñ ®éng s¸ng t¹o cña c¸c doanh nghiÖp dÉn tíi hËu qu¶ lµ hÇu
hÕt c¸c doanh nghiÖp nhµ níc ®Òu ho¹t ®éng hÕt søc kÐm hiÖu qu¶. Cã thÓ
minh ho¹ nhËn xÐt nµy, qua mÊy chØ tiªu cô thÓ sau:
- Tû träng tiªu hao vËt chÊt trong tæng s¶n phÈm x· héi cña khu vùc kinh
tÕ nhµ níc cao gÊp 1,5 lÇn vµ chi phÝ ®Ó s¸ng t¹o ra mét ®ång thu nhËp quèc
d©n thêng cao gÊp hai lÇn so víi kinh tÕ t nh©n.
Møc tiªu hao vËt chÊt cña c¸c DNNN trong s¶n xuÊt cho mét gi¸ trÞ ®¬n
vÞ tæng s¶n phÈm x· héi ë níc ta thêng cao cÊp 1,3 lÇn so víi møc trung b×nh
trªn thÕ giíi.
- ChÊt lîng s¶n phÈm cña nhiÒu doanh nghiÖp nhµ níc rÊt thÊp vµ kh«ng
æn ®Þnh. Trung b×nh khu vùc kinh tÕ nhµ níc chØ cã kho¶ng 15% ®¹t tiªu
chuÈn xuÊt khÈu, 20% sè s¶n phÈm kÐm chÊt lîng. Dã ®ã, hiÖn tîng hµng hãa
ø ®äng víi khèi lîng lín vµ chiÕm h¬n 10% sè vèn lu ®éng cña toµn x· héi.
- HÖ sè sinh lêi cña khu vùc kinh tÕ nhµ níc rÊt thÊp. VÝ dô, hÖ sè sinh
lêi cña vèn lu ®éng tÝnh chung chØ ®¹t 7%/n¨m trong ®ã ngµnh giao th«ng ®¹t
2%/n¨m, ngµnh c«ng nghiÖp ®¹t kho¶ng 3%/ n¨m, ngµnh th¬ng nghiÖp ®¹t
22%/n¨m.
- HiÖu qu¶ khai th¸c vèn ®Çu t cña khu vùc kinh tÕ nhµ níc hÕt søc thÊp.
Cô thÓ lµ trong mÊy n¨m gÇn ®©y, hµng n¨m nhµ níc giµnh vèn 70% vèn ®Çu
t ng©n s¸ch cña toµn x· héi cho c¸c doanh nghiÖp nhµ níc, tuy nhiªn chóng
chØ t¹o ra ®îc tõ 34%-35% tæng s¶n phÈm x· héi. H¬n n÷a khu vùc nµy l¹i sö
dông hÇu hÕt lao ®éng cã tr×nh ®é ®¹i häc, c«ng nh©n kü thuËt.
- Sè c¸c doanh nghiÖp thua lç chiÕm tØ träng lín. Theo sè liÖu thèng kª
th× trong sè 12.084 c¬ së quèc doanh th× cã tíi 4.584 ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh
doanh thua lç, chiÕm 34% tæng sè c¸c doanh nghiÖp nhµ níc. Trong ®ã, quèc
doanh trung ¬ng cã 501 c¬ së thua lç, b»ng 29,6% sè c¬ së trung ¬ng qu¶n lý;
Quèc doanh ®Þa ph¬ng cã 4.083 c¬ së thua lç chiÕm 39,95 sè ®¬n vÞ do ®Þa
ph¬ng qu¶n lý. C¸c sè liÖu trªn cho thÊy viÖc lµm ¨n thua lç cña c¸c doanh
nghiÖp nhµ níc ®· g©y tæng thÊt rÊt nÆng nÒ cho ng©n s¸ch nhµ níc vµ lµ mét
trong nh÷ng nguyªn nh©n g©y ra viÖc béi chi ng©n s¸ch trong nh÷ng n¨m qua.
Nguyªn nh©n c¬ b¶n dÉn tíi sù ho¹t ®éng kÐm hiÖu qu¶ cña khu vùc kinh tÕ
nhµ níc lµ do c¬ chÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung bao cÊp mÊy chôc n¨m qua. Tríc
®©y do ®Êt níc cã chiÕn tranh, nÒn kinh tÕ ®îc qu¶n lý sÏ ®¶m b¶o huy ®éng ë
møc cao nhÊt mäi tiÒm lùc cho kh¸ng chiÕn th¾ng lîi mµ kh«ng cÇn tÝnh tíi
hiÖu qu¶. Tuy nhiªn, khi ®Êt níc chuyÓn sang thêi kú hßa b×nh th× viÖc kÐo dµi
qu¸ l©u c¬ chÕ qu¶n lý nµy ®· k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt vµ
®Èy nÒn kinh tÕ tíi khñng ho¶ng.
Tõ n¨m 1989 ®Õn nay, nÒn kinh tÕ níc ta ®· thùc sù bíc sang ho¹t ®éng
theo c¬ chÕ thÞ trêng. Mét sè doanh nghiÖp ®· thÝch øng ®îc víi c¬ chÕ thÞ tr-
êng lµm ¨n cã hiÖu qu¶, nhng phÇn lín c¸c doanh nghiÖp nhµ níc vÉn ë trong
t×nh tr¹ng lµm ¨n kÐm hiÖu qu¶. Nguyªn nh©n chñ yÕu lµ do t tëng bao cÊp
trong ®Çu t vÉn cßn rÊt nÆng nÒ tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp ®îc thµnh lËp ®Òu ®îc
cÊp toµn bé vèn tõ ng©n s¸ch nhµ níc, hµng n¨m trªn 85% vèn tÝn dông víi l·i
suÊt u ®·i ®îc giµnh cho c¸c doanh nghiÖp nhµ níc vay. DÉn tíi thùc tr¹ng lµ
viÖc thÊt thu vèn cho nhµ níc; vÊn ®Ò nî nÇn vßng vo mÊt kh¶ n¨ng thanh
to¸n cßn diÔn ra kh¸ nghiªm träng; viÖc bu«ng láng qu¶n lý cña nhµ níc dÉn
tíi n¹n tham nhòng, l·ng phÝ diÔn ra ë møc b¸o ®éng, ®êi sèng cña c¸n bé
c«ng nh©n chËm ®îc c¶i thiÖn. Tõ ®ã lµm suy yÕu nghiªm träng khu vùc kinh
tÕ nhµ níc tríc sù c¹nh tranh ngµy cµng gay g¾t cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ
kh¸c, ®Æc biÖt lµ c¸c c¬ së kinh tÕ cã vèn ®Çu t níc ngoµi. §Ó ®¶m b¶o vai trß
chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ quèc d©n vµ lµ c«ng cô ®¾c lùc trong viÖc ®iÒu tiÕt
vÜ m« nÒn kinh tÕ cña nhµ níc, yªu cÇu kh¸ch quan ®Æt ra cÇn ph¶i ®æi míi,
s¾p xÕp l¹i khu vùc kinh tÕ nhµ níc.
I.4. Cæ phÇn hãa biÖn ph¸p tèi u ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ vµ ®æi míi
khu vùc kinh tÕ nhµ níc ë níc ta.
XuÊt ph¸t tõ nh÷ng kinh nghiÖm, thùc tiÔn vµ qu¸ tr×nh nghiªn cøu ®Æc
®iÓm s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c DNNN ë níc ta. Chóng ta cã thÓ ®a ra 3 ph¬ng ph¸p kh¾c phôc nh÷ng yÕu kÐm vµ n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh
cña c¸c DNNN. §ã lµ:
- T nh©n hãa
- Liªn doanh víi níc ngoµi
- Cæ phÇn hãa
T nh©n hãa, lµ viÖc chuyÓn c¸c doanh nghiÖp tõ tay nhµ níc sang tay t
nh©n th«ng qua b¸n. Nh ®· nãi ë trªn t nhan hãa còng lµ mét trong nh÷ng gi¶i
ph¸p kh¾c phôc t×nh tr¹ng thua lç cña c¸c DNNN vµ lµm gi¶m g¸nh nÆng cho
ng©n s¸ch nhµ níc. Tuy nhiªn qua kinh nghiÖm cña mét sè níc ®· tiÕn hµnh,
th× viÖc t nh©n hãa ®Òu gÆp ph¶i nh÷ng trë ng¹i sau:
C¸c chÝnh phñ chØ muèn b¸n nh÷ng xÝ nghiÖp ho¹t ®éng kh«ng cã hiÖu
qu¶, thua lç kÐo dµi víi c¸c ®iÒu kiÖn vµ gi¸ c¶ do chÝnh phñ ®Æt ra, nªn kh«ng
hÊp dÉn ngêi mua, do ®ã viÖc thùc hiÖn kÕ ho¹ch t nh©n hãa gÆp nhiÒu khã
kh¨n vµ thêng kh«ng ®¹t ®îc dù tÝnh mong muèn.
Trong x· héi, thêng chØ cã mét sè Ýt ngêi míi cã kh¶ n¨ng mua cá phÇn
cña c¸c xÝ nghiÖp hãa gi¸, v× vËy trong nÒn kinh tÕ vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng. Khi mµ m«i trêng ph¸p lý còng nh m«i trêng kinh doanh cßn cha hoµn
thiÖn nh ë níc ta th× thêng dÉn tíi t×nh tr¹ng ®éc quyÒn hãa cña mét sè Ýt ngêi.
ë c¸c níc ®ang ph¸t triÓn, do sù h¹n chÕ vÒ nguån vèn trong níc nªn c¸c
xÝ nghiÖp hãa thêng r¬i vµo c¸c c«ng ty t b¶n ®éc quyÒn cña c¸c níc t b¶n
ph¸t triÓn, t¹o ®iÒu kiÖn cho t b¶n níc ngoµi th©m nhËp s©u vµo nÒn kinh tÕ
lµm cho nguån tµi nguyªn, lao ®éng bÞ v¬ vÐt vµ bãc lét.
Ngoµi ra t nh©n hãa cßn lµm suy yÕu ®i khu vùc kinh tÕ nhµ níc. Do ®ã,
trong hoµn c¶nh kinh tÕ níc ta, th× viÖc t nh©n hãa lµ kh©u phï hîp.
Liªn doanh víi níc ngoµi lµ h×nh thøc liªn kÕt, hîp t¸c gi÷a c¸c doanh
nghiÖp trong níc víi c¸c nhµ t b¶n níc ngoµi. ë níc ta tõ khi thùc hiÖn chÝnh
s¸ch më cöa, h×nh th¸i nµy ®· ®îc ph¸t triÓn nhanh chãng vµ ®ãng gãp mét
phÇn ®¸ng kÓ vµo sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. Tuy nhiÕnno ®· béc
lé nh÷ng m¨t h¹n chÕ trong qu¸ tr×nh triÓn khai. ë níc ta, ®Ó thÊy ®îc u thÕ
h¬n h¼n cña h×nh thøc cæ phÇn hãa víi liªn doanh víi níc ngoµi ta ®i so s¸nh
sù kh¸c nhau cña chóng.
C«ng ty cæ phÇn
1. Trong trêng hîp cæ ®«ng kh«ng
®ång t×nh víi ph¬ng ¸n lµm ¨n cña
c«ng ty, hä cã thÓ b¸n cæ phÇn cho
ngêi kh¸c, nhng ®iÒu ®ã kh«ng ¶nh hëng tíi ho¹t ®éng cña c«ng ty.
2. Ho¹t ®éng cña c«ng ty kh«ng cã
thêi gian h¹n ®Þnh. §Çu t chØ chÊm
døt khi c«ng ty bÞ ph¸ s¶n.
3. Héi ®ång qu¶n trÞ do ®¹i héi cæ
®«ng bÇu ra. Héi ®ång qu¶n trÞ cö ra
ban gi¸m ®èc lµm viÖc trùc tiÕp víi
c«ng ty
4. Môc ®Ých ®Çu t cña cæ ®«ng lµ
thèng nhÊt, hä muèn lµm ¨n l©u dµi
vµ muèn c«ng ty ngµy cµng ph¸t triÓn.
C«ng ty liªn doanh
1. NÕu mét trong hai bªn liªn doanh
v× lý do g× ®ã mµ rót vèn th× ph¬ng híng kinh doanh cña c«ng ty lËp tøc bÞ
sôp ®æ.
2. Ho¹t ®éng cña c«ng ty cã thêi h¹n
®Þnh. HÕt h¹n c¸c bªn ký kÕt thu håi
vèn chÊm døt ®Çu t.
3. Héi ®ång qu¶n trÞ lµ ®¹i diÖn cña
hai bªn liªn doanh.
4. Môc ®Ých ®Çu t liªn doanh cña c¸c
bªn lµ kh¸c nhau. C¸c bªn ®Òu muèn
hoµn vèn nhanh, chÊm døt liªn doanh
vµ chuyÓn vèn ®Çu t vµo lÜnh vùc
kh¸c.
Qua sù so s¸nh trªn ®©y ta cã thÓ thÊy nh÷ng u thÕ cña cæ phÇn hãa so
víi t nh©n hãa nh sau:
- Cæ phÇn hãa cã kh¶ n¨ng huy ®éng vèn ®Çu t vµ më réng s¶n xuÊt kinh
doanh.
- Cã sù thèng nhÊt vÒ môc tiªu gi÷a nh÷ng ngêi cïng gãp vèn.
- Cã sù liªn tôc vµ kh«ng h¹n ®Þnh vÒ thêi gian ho¹t ®éng.
- Cã sù ph©n t¸n cao ®é rñi ro m¹o hiÓm.
Nh vËy trong ba ph¬ng ¸n trªn, ta thÊy cæ phÇn hãa lµ ph¬ng ¸n tèi u võa
n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt võa cñng cè vai trß cña c¸c doanh nghiÖp nhµ níc
trong nÒn kinh tÕ quèc d©n, phï hîp víi ®êng lèi x©y dùng ®Êt níc mµ §¶ng
ta ®· ®Ò ra. Së dÜ nh vËy lµ v× cæ phÇn hãa DNNN ë níc ta hiÖn nay cã vai trß
quan träng nh sau:
NÕu xÐt trªn ph¹m vi doanh nghiÖp:
Cæ phÇn hãa t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc huy ®éng vµ thu hót vèn
cho c¸c DNNN. C¸c doanh nghiÖp nhµ níc hiÖn ®ang thiÕu vèn nghiªm träng.
Trong khi ®ã nhµ níc ®ang béi chi ng©n s¸ch, kh«ng thÓ vµ còng kh«ng nªn
tiÕp tôc bao cÊp vèn cho mét khu vùc lµm ¨n kÐm hiÖu qu¶ nh vËy. Cæ phÇn
hãa sÏ huy ®éng c¸c nguån vèn qu¶n lý trong x· héi mét c¸ch nhanh chãng ®Ó
ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh. Khi doanh nghiÖp lµm ¨n cã l·i th× nguån vèn
dåi dµo trong d©n c sÏ ®æ vµo n¬i cã lîi nhuËn cao, lµm cho c¸c doanh nghiÖp
cæ phÇn hãa ngµy cµng cã nguån vèn lín ®Ó trang bÞ kü thuËt, më réng s¶n
xuÊt. §ång thêi nguån vèn ngµy cµng ®îc sö dông tèt l¹i t¹o ®iÒu kiÖn cho
doanh nghiÖp cã thÓ ph¸t hµnh cæ phiÕu liªn tôc. C¸c doanh nghiÖp khi ®· cæ
phÇn hãa sÏ liªn doanh ®îc víi c¸c doanh nghiÖp trong vµ ngoµi níc tõ ®ã sÏ
thu hót ®îc nhiÒu vèn h¬n n÷a.
- N©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c DNNN. Tríc ®©y, trong
c¬ chÕ quan liªu bao cÊp, c¸c DNNN ®îc nhµ níc bao cÊp hoµn toµn, ho¹t
®éng díi sù kiÓm so¸t trùc tiÕp cña nhµ níc do ®ã kh«ng ph¸t huy ®îc tÝnh
n¨ng ®éng s¸ng t¹o cña c¸c doanh nghiÖp dÉn tíi thùc tr¹ng lµ hÇu hÕt c¸c
doanh nghiÖp lµm ¨n thua lç. Khi chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ trêng, trong c¸c
doanh nghiÖp ®· ®îc ho¹t ®éng tù chñ h¬n nhng do bu«ng láng qu¶n lý dÉn
tíi tÖ n¹n tham nhòng, l·ng phÝ ¶nh hëng lín tíi nÒn kinh tÕ, x· héi. Khi c¸c
doanh nghiÖp nhµ níc ®· chuyÓn sang c¸c c«ng ty cæ phÇn ®· kh¾c phôc ®îc
nh÷ng khuyÕt ®iÓm trªn. §Ó thÊy râ vÊn ®Ò ta thö xem xÐt cÊu tróc qu¶n lý vµ
kiÓm so¸t cña c«ng ty cæ phÇn qua s¬ ®å sau:
§¹i héi cæ ®«ng
Héi ®ång qu¶n trÞ
Ban kiÓm so¸t
Gi¸m ®èc ®iÒu hµnh
Phã gi¸m ®èc
®iÒu hµnh
Phßng
chuyªn
m«n
Phã gi¸m ®èc
®iÒu hµnh
Phßng
chuyªn
m«n
Phßng
chuyªn
m«n
Phã gi¸m ®èc
®iÒu hµnh
Phßng
chuyªn
m«n
Qua s¬ ®å trªn ta thÊy c¬ cÊu ho¹t ®éng cña c«ng ty cæ phÇn lµ rÊt chÆt
chÏ, héi ®ång qu¶n trÞ sÏ bÇu ra (hoÆc ®i thuª) ban gi¸m ®èc vµ thùc hiÖn gi¸m
s¸t trùc tiÕp ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp. Ngoµi ra cßn cã ban kiÓm so¸t ho¹t
®éng ®éc lËp do ®¹i héi cæ ®«ng bÇu ra. Do ®ã c¸c c«ng ty cæ phÇn sÏ ho¹t
®éng mét c¸ch an toµn vµ hiÖu qu¶.
- Cæ phÇn hãa t¹o ®iÒu kiÖn cho ngêi lao ®éng thùc sù lµm chñ doanh
nghiÖp. Tríc ®©y do cha coi träng vµ cha cã c¬ chÕ cô thÓ ®Ó ngêi lao ®éng
thùc hiÖn quyÒn lµm chñ vÒ kinh tÕ. Tõ ®ã quyÒn lµm chñ chØ dõng l¹i ë
nguyªn t¾c, khÈu hiÖu chø kh«ng ®i vµo thùc chÊt. Víi viÖc cæ phÇn hãa
DNNN tÊt c¶ c¸c c¸n bé c«ng nh©n viªn trong doanh nghiÖp ®Òu cã thÓ tham
gia mua cæ phÇn cña c«ng ty. Hä trë thµnh ngêi chñ thùc sù cña doanh nghiÖp,
cã tr¸ch nhiÖm râ rµng cô thÓ th«ng qua l¸ phiÕu biÓu quyÕt t¬ng øng víi sè
cæ phÇn së h÷u. QuyÒn lîi cña hä g¾n liÒn víi kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh do
®ã t¹o ®iÒu kiÖn thóc ®Èy hä lµm viÖc. Vµ ®iÒu quan träng kh¸c lµ hä cã
quyÒn trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp tham gia qu¶n lý c«ng ty. §ã lµ sù lµm chñ thùc
sù cña ngêi lao ®éng.
Ngoµi c¸c vai trß trªn cña qu¸ tr×nh cæ phÇn hãa ®èi víi ho¹t ®éng cña
c¸c doanh nghiÖp. XÐt trªn ph¹m vi toµn x· héi, cæ phÇn hãa c¸c DNNN cßn
cã vai trß quan träng trong viÖc cÊu tróc l¹i nguån vèn ®Çu t cña nhµ níc, lµnh
m¹nh hãa nÒn tµi chÝnh quèc gia; thu hót tiÒm n¨ng vèn nhµn rçi trong d©n
chóng, thóc ®Èy qu¸ tr×nh hoµn thiÖn quan hÖ s¶n xuÊt x· héi chñ nghÜa xuÊt
ph¸t tõ vai trß to lín ®ã ta cã thÓ kh¼ng ®Þnh cæ phÇn hãa lµ sù lùa chän ®óng
®¾n cña §¶ng vµ nhµ níc trong qu¸ tr×nh tæ chøc s¾p xÕp l¹i khu vùc kinh tÕ
nhµ níc ë níc ta hiÖn nay.
II/ Thùc tr¹ng qu¸ tr×nh cæ phÇn hãa DNNN ë níc ta hiÖn nay.
KÓ tõ khi cã quyÕt ®Þnh 202/CP cña chÝnh phñ ngµy 8/6/1992 vÒ viÖc cæ
phÇn hãa doanh nghiÖp, ®Õn nay ®· ®îc h¬n 6 n¨m. Trong qu¸ tr×nh cæ phÇn
hãa cã rÊt nhiÒu vÊn ®Ò n¶y sinh cÇn gi¶i quyÕt, tuy nhiªn, trong ph¹m vi bµi
viÕt nµy, chØ ®i vµo nghiªn cøu tiÕn tr×nh cæ phÇn hãa DNNN vµ nªu ra c¸c
nguyªn nh©n dÉn ®Õn t×nh tr¹ng cæ phÇn hãa ë níc ta diÔn ra mét c¸ch chËm
ch¹p vµ khã kh¨n ®Ó tõ ®ã ®a ra c¸c biÖn ph¸p phï hîp ®Èy nhanh tiÕn tr×nh cæ
phÇn hãa DNNN.
II.1. Cæ phÇn hãa DNNN ë níc ta - tèc ®é cha ®¸p øng ®îc yªu cÇu.
TÝnh tíi ngµy 1/9/1998, c¶ níc cã 38 DNNN ®· hoµn thµnh cæ phÇn
hãa , trong ®ã cã 12 c«ng ty ®· ®i vµo ho¹t ®éng h¬n mét n¨m, cã thÓ thÊy,
vèn ®iÒu lÖ cña c¸c doanh nghiÖp nµy t¨ng b×nh qu©n 19,06%, doanh thu t¨ng
b×nh qu©n 46%/n¨m, c¸c kho¶n nép ng©n s¸ch t¨ng b×nh qu©n 82%/n¨m, tØ
suÊt lîi nhuËn trªn vèn së h÷u n¨m 1997 lµ 44% sè lao ®éng lµm viÖc t¹i c«ng
ty cæ phÇn t¨ng 30%/n¨m, thu nhËp cña ngêi lao ®éng t¨ng b×nh qu©n
14,3%/n¨m. Tuy nhiªn nÕu ®em so s¸nh víi sè lîng doanh nghiÖp nhµ níc
kh«ng thuéc diÖn nhµ níc gi÷ l¹i 100% vèn vµ môc tiªu chuyÓn 150 DNNN
thµnh c«ng ty cæ phÇn n¨m 1998 th× qu¸ tr×nh nµy diÔn ra qu¸ chËm vµ kh«ng
®ång ®Òu gi÷a c¸c ngµnh c¸c ®Þa ph¬ng.
(*)
§Ó lµm râ vÊn ®Ò, chóng ta h·y xem xÐt tiÕn tr×nh cæ phÇn hãa DNNN tõ
th¸ng 6/1992 tíi nay.
Qu¸ tr×nh cæ phÇn hãa DNNN ®îc b¾t ®Çu tõ ngµy 8/6/1992 khi chñ tÞch
héi ®ång bé trëng (nay lµ thñ tíng chÝnh phñ) ban hµnh quyÕt ®Þnh 203/CT vÒ
danh s¸ch DNNN ®îc chän ®Ó chØ ®¹o thÝ ®iÓm thµnh c«ng ty cæ phÇn gåm 7
doanh nghiÖp:
- Nhµ m¸y xµ phßng miÒn Nam
- Nhµ m¸y diªm thèng nhÊt
- XÝ nghiÖp nguyªn liÖu chÕ biÕn thøc ¨n gia sóc
- XÝ nghiÖp chÕ biÕn gç Long B×nh
- C«ng ty vËt t tæng hîp H¶i Hng
- XÝ nghiÖp s¶n xuÊt bao b× Hµ Néi
- XÝ nghiÖp may mÆc Legamex thµnh phè HCM
(*)
Theo sè liÖu cña Thêi b¸o kinh tÕ 26/9/1998
KÕt qu¶ sau 6 th¸ng triÓn khai th× chØ cã duy nhÊt xÝ nghiÖp may mÆc
Legamex chuyÓn thµnh c«ng ty cæ phÇn vµo th¸ng 12/1992. Cßn l¹i c¸c doanh
nghiÖp kh¸c th× hoÆc lµ muèn rót lui hoÆc lµ muèn chê ®îi, nhng cha cã nµo
cã v¨n b¶n ®Ò nghÞ chÝnh thøc. Nguyªn nh©n c¬ b¶n lµ do môc tiªu cæ phÇn
hãa cña doanh nghiÖp cña chÝnh phñ cha phï hîp. Mét sè vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ c¬
chÕ chÝnh s¸ch cha phï hîp. Mét sè vÊn ®Ò vÒ c¬ chÕ chÝnh s¸ch cha phï hîp
víi thùc tÕ kh¸ch quan, cha khuyÕn khÝch ®îc doanh nghiÖp tham gia cæ phÇn
hãa. MÆt kh¸c cã sù kh«ng ®ång t×nh tõ phÝa l·nh ®¹o doanh nghiÖp vµ c«ng
nh©n do cã sù ®ông ch¹m vÒ quyÒn lîi, lîi Ých vËt chÊt vµ viÖc lµm.
Sau n¨m 1992, qu¸ tr×nh cæ phÇn hãa vÉn tiÕp tôc ®îc triÓn khai, tuy
nhiªn tèc ®é qu¸ chËm. Trong 3 n¨m tõ n¨m 1993-1995 chóng ta chØ cæ phÇn
hãa ®îc thªm 5 doanh nghiÖp n÷a lµ: §¹i lý LH vËn chuyÓn (Tæng c«ng ty
hµng h¶i); C¬ ®iÖn l¹nh (TP. HCM); GiÇy HiÖp An (Bé C«ng nghiÖp); CB hµng
xu©t khÈu Long An; C«ng ty chÕ biÕn thøc ¨n gia sóc (Bé n«ng nghiÖp). Tõ
n¨m 1996, tèc ®é cã t¨ng lªn, n¨m 1996 ta cæ phÇn hãa ®îc 6 DNNN, n¨m
1997 ta cæ phÇn hãa ®îc 4 DNNN gåm kh¸ch s¹n Sµi gßn, CTCP Nam §« (TP.
HCM); xÝ nghiÖp s¬n B¹ch TuyÕt (TP. HCM). N¨m 1998 ta ®· cæ phÇn hãa ®îc 17 doanh nghiÖp. Hµ Néi vµ thµnh phè Hå ChÝ Minh lµ hai ®Þa ph¬ng dÉn
®Çu vÒ sè lîng doanh nghiÖp cæ phÇn hãa trong c¶ níc. Cho tíi n¨m 1998,
thµnh phè HCM cã 662 DNNN, cïng víi viÖc chuÈn bÞ s½p xÕp l¹i DNNN
viÖc cæ phÇn hãa mét bé phËn DNNN còng ®îc ®Èy m¹nh. Tõ khi cã nghÞ
®Þnh 28/CP ngµy 7/5/1996 cña chÝnh phñ vÒ viÖc cæ phÇn hãa DNNN thµnh
phè cho thÊy: ngoµi hai c«ng ty: c¬ ®iÖn l¹nh, c«ng ty ong mËt ®· thùc hiÖn cæ
phÇn hãa trong thêi gian lµm thÝ ®iÓm, 7 doanh nghiÖp ®· chuyÓn sang c«ng ty
cæ phÇn, 3 doanh nghiÖp ®ang ë giai ®o¹n thÈm tra gi¸ trÞ doanh nghiÖp, 15
doanh nghiÖp ®ang x©y dùng ®Ò ¸n. Cïng víi thµnh phè Hå ChÝ Minh, Thñ ®«
Hµ Néi lµ n¬i thùc hiÖn sím nhÊt ch¬ng tr×nh cæ phÇn hãa c¸c DNNN. Trong
3 n¨m ®Çu thµnh phè ®· chän xÝ nghiÖp ®å méc lµm thÝ ®iÓm. Tõ cuèi n¨m
1996 tíi hÕt n¨m 1997 khi chÝnh phñ ban hµnh nghÞ ®Þnh 28/CP, thµnh phè ®·
cã 10 doanh nghiÖp triÓn khai cæ phÇn hãa, trong ®ã 5 doanh nghiÖp thuéc
ngµnh th¬ng m¹i dÞch vô vµ 5 doanh nghiÖp kh¸c thuéc ngµnh s¶n xuÊt vµ x©y
dùng. Sang n¨m 1998, c¸c ®¬n vÞ: C«ng ty giÇy Thôy Khuª, XÝ nghiÖp c¬ khÝ
®iÖn tö, nhµ m¸y thùc phÈm chïa Béc... còng ®ang tÝch cùc triÓn khai c¸c bíc
cæ phÇn hãa doanh nghiÖp. Tuy nhiªn trong tÊt c¶ doanh nghiÖp nãi trªn hiÖ
míi chØ cã 4 doanh nghiÖp ®· chuyÓn thµnh c«ng ty cæ phÇn lµ: C«ng ty ®Çu t
s¶n xuÊt th¬ng m¹i, c«ng ty cæ phÇn kh¸ch s¹n Phó Gia, CTCP Thµnh C«ng,
XN s¶n xuÊt ®å méc.
Nh vËy so víi môc tiªu n¨m 1998 thµnh phè HCM v 20 doanh nghiÖp vµ
theo ®¸nh gi¸ cña «ng §inh H¹nh - Phã chñ tÞch UBND thµnh phè Hµ Néi th×
tèc ®é cæ phÇn hãa cña hai thµnh phè Hµ Néi, TP Hå ChÝ Minh - hai thµnh
phè ®îc coi lµ ®Þa ph¬ng ®Çu ®µn vÒ cæ phÇn hãa - qu¸ chËm ch¹p vµ cha ®¸p
øng yªu cÇu.
Qua thùc tiÔn h¬n 6 n¨m thùc hiÖn cæ phÇn hãa DNNN, bµi viÕt xin ®a ra
mét sè ®¸nh gi¸ vÒ nh÷ng mÆt ®îc vµ cha ®îc trong thÝ ®iÓm cæ phÇn hãa mét
sè DNNN.
- Thø nhÊt, vÒ môc tiªu lý tëng vµ môc tiªu ®¹t ®îc trong thùc tÕ. VÒ
môc tiªu lý tëng §¶ng ta ®a ra ba môc tiªu c¬ b¶n qu¸ tr×nh cæ phÇn hãa. Mét
lµ, chuyÓn mét phÇn së h÷u nhµ níc thµnh së h÷u cña cæ ®«ng nh»m n©ng cao
hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh. Hai lµ, ph¶i huy ®éng ®îc mét khèi lîng vèn
nhÊt ®Þnh ë trong vµ ngoµi níc ®Ó ®Çu t cho s¶n xuÊt kinh doanh. Ba lµ, t¹o
®iÒu kiÖn ®Ó ngêi lao ®éng thùc sù lµm chñ doanh nghiÖp. KÕt qu¶ thùc tÕ lµ:
VÒ môc tiªu thø nhÊt, hÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp ®Òu ®¹t ®îc môc tiªu
nµy, hiÖu qu¶ s¶n xuÊt ®îc n©ng cao, doanh thu t¨ng 146%, lîi nhuËn doanh
nghiÖp t¨ng 181%, nép ng©n s¸ch nhµ níc t¨ng 157%. Ngoµi ra, nhµ níc cßn
cã thÓ cæ tøc cña 18% vèn.
VÒ môc tiªu thø ba, c¸c doanh nghiÖp ®îc cæ phÇn ®· huy ®éng ®îc mét
khèi lîng vèn trong níc. Tuy nhiªn, hiÖn nay sè vèn thu mua tõ c¸c nhµ ®Çu t
níc ngoµi th«ng qua c«ng ty cæ phÇn lµ rÊt Ýt do ®ã cÇn ph¶i cã gi¶i ph¸p ®Ó
khuyÕn khÝch c¸c cæ ®«ng lµ ngêi ngo¹i quèc trong thêi gian tíi.
VÒ môc tiªu thø ba, th× phÇn lín c¸c cæ ®«ng ë c¸c c«ng ty cæ phÇn lµ
c¸n bé c«ng nh©n viªn chøc trong doanh nghiÖp cò, hä lµm chñ thùc sù c«ng
ty cña hä, hä ho¹t ®éng kh«ng chØ v× ®ång l¬ng mµ cßn v× lîi tøc ho¹t ®éng vµ
gi¸ trÞ cæ phÇn trong c«ng ty.
- Thø hai, vÒ ph¬ng ph¸p cæ phÇn hãa. Do cha cã sù thèng nhÊt cña c¬
quan chØ ®¹o cæ phÇn hãa nhµ níc vÒ sù cÇn thiÕt ®Ó l¹i cæ ®«ng nhµ níc, møc
®é ®Ó l¹i lµ bao nhiªu phÇn tr¨m, v× vËy c¸c doanh nghiÖp cæ phÊn hãa ®Òu ®Ó
l¹i mét phÇn cæ ®«ng cña nhµ níc. Nhng møc ®é kh¸c nhau. ViÖc x¸c ®Þnh tØ
lÖ phÇn tr¨m vÒ b¸n cho ai? C¸n bé c«ng nh©n trong doanh nghiÖp, b¸n ra bªn
ngoµi vµ ®Ó l¹i cæ ®«ng nhµ níc thiÕu sù quy ®Þnh thèng nhÊt.
- Thø ba, vÒ quyÒn lîi cña ngêi lao ®éng trong c¸c c«ng ty cæ phÇn hãa.
VÊn ®Ò nµy trong qu¸ tr×nh cæ phÇn hãa ®îc th¶o luËn nhiÒu, vÒ sau ®· cã
th«ng t 09/L§TB-XH cña Bé Lao ®éng híng dÉn. Tuy nhiªn khi vÒ ®Þa ph¬ng,
c¸c c¬ quan qu¶n lý lao ®éng vµ b¶o hiÓm x· héi l¹i cha ®îc qu¸n triÖt v×
thiÕu sù chØ dÉn cña cÊp trªn vÒ ph¬ng ph¸p tiÕn hµnh cho ®Õn nay vÉn cha ®îc gi¶i quyÕt triÖt ®Ó.
Thø t, vÊn ®Ò c¸c tæ chøc §¶ng, c«ng ®oµn, c¸c tæ chøc x· héi kh¸c ho¹t
®éng nh thÕ nµo. HiÖn nay trong c¸c c«ng ty cæ phÇn hãa, c¸c ho¹t ®éng cña
c¸c tæ chøc §¶ng, c«ng ®oµn, ®oµn thanh niªn vÉn diÔn ra b×nh thêng. Tuy
nhiªn, ®· n¶y sinh ra mét sè vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt:
- Môc tiªu, nãi chung vµ ph¬ng ph¸p l·nh ®¹o cña tæ chøc §¶ng trong
c¸c c«ng ty cæ phÇn, mèi quan hÖ gi÷a sù l·nh ®¹o cña tæ chøc §¶ng víi héi
®ång qu¶n trÞ.
- Môc tiªu nãi chung, ph¬ng ph¸p ho¹t ®éng c«ng ®oµn trong c¸c c«ng ty
cæ phÇn mµ trong ®ã võa cã së h÷u cña nhµ níc võa cã së h÷u cña c¸c cæ
®«ng. §¹i héi cña c¸c cæ ®«ng vµ ®¹i héi c«ng nh©n viªn chøc trong c«ng ty
sÏ tiÕn hµnh ra sao...
- Chi phÝ cho c¸c ho¹t ®éng cña §¶ng, c«ng ®oµn c«ng ty ph¶i cã ®ãng
gãp nh tríc ®©y kh«ng.
II.2. V× sao cæ phÇn hãa doanh nghiÖp nhµ níc l¹i diÔn ra chËm ch¹p
vµ khã kh¨n
MÆc dï, chÝnh phñ ®· ban hµnh quyÕt ®Þnh vÒ cæ phÇn hãa DNNN c¸ch
®©y h¬n 6 n¨m, trong thêi gian ®ã chÝnh phñ, c¸c bé, c¸c ngµnh ®· ban hµnh
nhiÒu nghÞ quyÕt, chØ thÞ vÒ viÖc híng dÉn, thi hµnh, tuy nhiªn qu¸ tr×nh cæ
phÇn hãa DNNN trªn thùc tÕ diÔn ra rÊt chËm ch¹p, vËy nguyªn nh©n nµo lµm
cho c¸c DNNN chÇn chõ khi tham gia vµo qu¸ tr×nh cæ phÇn hãa. Sau ®©y lµ
mét sè nguyªn nh©n c¬ b¶n:
Còng nh c¸c níc thuéc phe XHCN tríc ®©y, khã kh¨n, c¶n trë lín nhÊt
cña níc ta khi tiÕn hµnh cæ phÇn hãa lµ c¬ chÕ qu¶n lý quan liªu bao cÊp ®îc
duy tr× qu¸ l©u v× vËy khu vùc t nh©n lu«n ®îc coi lµ ®èi tîng c¶i t¹o XHCN.
Sù nhá bÐ vµ yÕu ít cña khu vùc kinh tÕ t nh©n ph¶n ¸nh tr×nh ®é chËm ph¸t
triÓn cña kinh tÕ thÞ trêng, trong ®ã h×nh th¸i kinh tÕ mét chñ tù ®óng ra kinh
doanh lµ phæ biÕn, h×nh th¸i c«ng ty cæ phÇn cßn xa l¹ víi hÇu hÕt mäi ngêi.
§iÒu nay g©y ra sù bì ngì cho c¶ mÉu ®Çu t lÉn ngêi sö dông vèn ®Çu t díi
h×nh thøc cæ phiÕu vµ ®ã còng lµ mét trong nh÷ng nh©n c¬ b¶n lµm cho ch¬ng
tr×nh cæ phÇn hãa ë níc ta ph¶i thùc hiÖn trong mét thêi gian dµi.
Cïng víi sù yÕt ít, nhá bÐ cña khu vùc kinh tÕ t nh©n lµ sù thiÕu v¾ng
mét thÞ trêng tµi chÝnh thùc sù, trong ®ã ph¶i kÓ tíi thÞ trêng chøng kho¸n. ThÞ
trêng chøng kho¸n ®îc hiÓu lµ n¬i diÔn ra c¸c ho¹t ®éng giao dÞch vµ mua b¸n
chøng kho¸n. Chøng kho¸n bao gåm nhiÒu lo¹i song cæ phiÕu lµ c¬ b¶n. Do
®ã, thÞ trêng chøng kho¸n lµ trung t©m ph¶n ¸nh tr¹ng th¸i ho¹t ®éng cña c¸c
c«ng ty cæ phÇn trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng. Do thiÕu v¾ng thÞ trêng chøng
kho¸n do ®ã viÖc huy ®éng vèn, trao ®æi, giao dÞch chøng kho¸n gÆp nhiÒu
khã kh¨n, do ®ã nã ®· g©y khã kh¨n vµ lµm c¶n trë qu¸ tr×nh cæ phÇn hãa cña
chóng ta trong mÊy n¨m qua.
Tuy ®· x¸c ®Þnh ®îc c¸c môc tiªu chñ yÕu cÇn ®¹t tíi qua cæ phÇn hãa
“N©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ kinh doanh, huy ®éng mét bé phËn vèn vµ t¹o
®iÒu kiÖn ph¸t huy quyÒn lµm chñ cña ngêi lao ®éng” lµ ®óng, song mét lo¹t
vÊn ®Ò cã tÝnh nguyªn t¾c cÇn xö lý ®Ó ®¶m b¶o thùc hiÖn c¸c môc tiªu trªn ®·
kh«ng ®îc ®Þnh híng râ rµng, døt kho¸t trªn c¬ së nhËn thøc nhÊt qu¸n. H¬n
n÷a kh«ng ph¶i mäi môc tiªu nªu ra lµ hoµn toµn thèng nhÊt víi nhau, nhÊt lµ
ph¬ng ¸n lùa chän tØ lÖ c¸c lo¹i cæ ®«ng hay c¸c phÇn gi¸ trÞ doanh nghiÖp
b¸n cho c¸c cæ ®«ng. DÉn ®Õn lóng tóng trong xö lý c«ng viÖc.
Sù cha æn ®Þnh trong chÝnh s¸ch vÜ m« cña nhµ níc vÒ luËt ph¸t, thuÕ
khãa, tiÒn tÖ... chøa ®ùng nhiÒu yÕu tè rñi ro cho nh÷ng ngêi ®Çu t l©u dµi.
NhiÒu chÝnh s¸ch kinh tÕ ra ®êi chång chÐo, m©u thuÉn nhau vµ thay ®æi ®ét
ngét, sù ®æi míi cña hÖ thèng ng©n hµng vµ c¬ chÕ ho¹t ®éng tÝn dông qu¸
chËm so víi ®ßi hái cña kinh tÕ thÞ trêng... lµ yÕu tè g©y bÊt lîi cho qu¸ tr×nh
cæ phÇn hãa c¸c DNNN.
Nhµ níc thiÕu mét nguån tµi chÝnh cÇn thiÕt ®Ó gi¶i quyÕt hµng lo¹t c¸c
vÊn ®Ò cã liªn quan tíi ch¬ng tr×nh cæ phÇn hãa nh: c¸c kho¶n trî cÊp cho ngêi lao ®éng thÊt nghiÖp, chi phÝ cho chÝnh s¸ch x· héi vµ b¶o hiÓm x· héi, c¸c
chi phÝ ®Ó thùc hiÖn viÖc t vÊn qu¶ng c¸o, m«i giíi ®Çu t, chi phÝ ph¸t hµnh vµ
c¸c giao dÞch bu«n b¸n cæ phiÕu... c¸c kho¶n phÝ tæn nµy thêng lµ rÊt lín, tuy
nhiªn nÕu bá qua sÏ kh«ng khuyÕn khÝch ®îc qu¸ tr×nh chuyÓn tõ DNNN sang
c«ng ty cæ phÇn.
HÖ thèng kiÓm to¸n cha trë thµnh mét ho¹t ®éng phæ biÕn vµ thèng nhÊt.
Sù yÕu kÐm trong hÖ thèng kiÓm to¸n g©y nhiÒu trë ng¹i cho viÖc ®¸nh chÝnh
x¸c gi¸ trÞ cña doanh nghiÖp, t×nh h×nh ho¹t ®éng vµ triÓn väng kinh doanh
cña c¸c doanh nghiÖp ®îc chän lµm cæ phÇn hãa, do ®ã g©y khã kh¨n cho viÖc
cung cÊp c¸c th«ng tin trung thùc, tin cËy cho nh÷ng ngêi cã nhu cÇu ®Çu t
b»ng cæ phÇn hãa víi nh÷ng doanh nghiÖp nµy.
Trong ph¹m vi doanh nghiÖp, nguyªn nh©n c¬ b¶n lµ do c¸c doanh
nghiÖp nhµ níc cña ta hÇu hÕt cã trang bÞ m¸y mãc cò kÜ, c«ng nghÖ l¹chËu,
kh¶ n¨ng c¹nh tranh vµ thÝch nghi thÊp... do ®ã khã cã thÓ tiÕn hµnh cæ phÇn
hãa ë c¸c doanh nghiÖp nµy, sè doanh nghiÖp cã møc lîi nhuËn ®ñ hÊp dÉn
cßn qu¸ Ýt mÆt kh¸c ®èi víi c¸c doanh nghiÖp cã lîi nhuËn cao th× phÇn lín
nhµ níc cha cã ý ®Þnh cæ phÇn hãa. §iÒu nµy g©y khã kh¨n cho viÖc lùa chän
c¸c doanh nghiÖp cæ phÇn, còng nh thu hót sù hëng øng cña ®«ng ®¶o nh÷ng
ngêi cã vèn ®Çu t b»ng cæ phiÕu.
Qu¸ tr×nh cæ phÇn hãa vÉn cha ®îc sù ®ång t×nh ñng hé cña c¸n bé, c«ng
nh©n trong c¸c DNNN v× vÊn ®Ò cæ phÇn hãa ®éng ch¹m tíi lîi Ých cña hä, ngêi c«ng nh©n th× cha tháa ®¸ng víi viÖc ®¸nh ®æi gi÷a lîi tøc cæ phÇn thu ®îc
vµ sù thÊt nghiÖp, ®èi víi c¸n bé qu¶n lý ®øng tríc nguy c¬ mÊt viÖc nÕu
kh«ng lµm tèt. §iÒu nay g©y c¶n trë lín cho qu¸ tr×nh cæ phÇn hãa v× cæ phÇn
hãa ®îc tiÕn hµnh lµ do nguyÖn väng cña c¸c bªn tham gia.
VÒ t tëng vµ t©m lý cña ®¹i ®a sè mäi ngêi trong x· héi cßn cha quen víi
vÊn ®Ò míi mÎ nµy, thËm chÝ cßn cã nh÷ng ph¶n øng nhÊt ®Þnh ®èi víi nh÷ng
ngêi ®ang sèng yªn æn trong khu vùc nhµ níc. VÒ mÆt suy nghÜ, nhiÒu ngêi
lµm c«ng t¸c l·nh ®¹o vµ qu¶n lý nhµ níc vÉn cha ®o¹n tuyÖt ®îc quan ®iÓm
coi kinh tÕ nhµ níc lµ CNXH vµ v× vËy thu hÑp khu vùc nµy cã nghÜa lµ xa rêi
víi CNXH, lµ ph¸ vì c¬ chÕ kinh tÕ CNXH... §ã lµ nh÷ng trë ng¹i chñ quan
kh«ng thÓ kh«ng tÝnh ®Õn trong qu¸ tr×nh tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸.
II3. Kinh nghiÖm cæ phÇn ho¸ ë c¸c níc trªn thÕ giíi vµ bµi häc rót
ra cho ViÖt Nam.
II.3.1. Cæ phÇn ho¸ qua kinh nghiÖm cña c¸c níc trªn thÕ giíi.
Cæ phÇn ho¸ DNNN tuy lµ míi mÎ so víi níc ta nhng trªn thùc tÕ hÇu hÕt
c¸c níc ph¸t triÓn thoe nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Òu ®· tiÕn hµnh. Lµ mét níc ®i
sau, chóng ta cÇn häc hái kinh nghiÖm cña c¸c níc ®i tríc vµ qua ®ã rót ra bµi
häc cho qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ ë níc ta.
* Cæ phÇn ho¸ ë c¸c níc t b¶n ph¸t triÓn.
TiÕn tr×nh cæ phÇn ho¸ DNNN ®îc c¸c níc t b¶n ph¸t triÓn (®Æc biÖt ë
T©y ©u) tiÕn hµnh m¹nh mÏ trong thËp kû 80. ChÝnh s¸ch cæ phÇn ho¸ bao
trïm ë c¸c níc nµy dùa trªn quan ®iÓm cho r»ng, viÖc tæ chøc ®êi sèng x· héi
tu©n theo c¸c qui luËt thÞ trêng th¬ng m¹i ho¸ s¶n xuÊt vµ c¹nh tranh b×nh
®¼ng cã hiÖu qu¶ h¬n lµ tu©n theo c¸c quan hÖ chØ huy tËp trung vµ c¬ chÕ
hµnh chÝnh.
ViÖc cæ phÇn ho¸ ë c¸c níc cã nÒn kinh tÕ thÞ trêng ph¸t triÓn kh«ng ph¶i
lµ ®Ó xo¸ bá nh÷ng chøc n¨ng ®Æc biÖt vÒ kinh tÕ mµ chØ cã khu vùc kinh tÕ
nhµ níc míi ®¶m nhËn ®îc mµ lµ nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña khu
vùc nµy. Do ®ã chÝnh phñ mçi níc ®· lùa chän c¸c ph¬ng ph¸p tiÕn hµnh cæ
phÇn ho¸ sao cho kh«ng lµm suy yÕu khu vùc kinh tÕ nhµ níc, mµ tr¸i l¹i nã
®· cñng cè ®Þa vÞ xøng ®¸ng cho c¸c doanh nghiÖp nhµ níc.
XÐt vÒ qui m«, sau khi tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸ khu vùc kinh tÕ nhµ níc ë
c¸c níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn cã sù thu hÑp theo c¸c chØ sè vÒ tØ lÖ viÖc lµm tØ
träng vèn ®Çu t t b¶n cè ®Þnh vµ thu nhËp quèc d©n. Tuy nhiªn, sù suy gi¶m
nµy kh«ng lµm thay ®æi vai trß cña khu vùc kinh tÕ nhµ níc trong nh÷ng
ngµnh, nh÷ng lÜnh vùc quan träng ®èi víi nÒn kinh tÕ.
NÐt ®Æc trng qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ ë c¸c níc t b¶n ph¸t triÓn lµ h×nh
thµnh c ¸c c«ng ty cæ phÇn hçn hîp nhµ níc, t nh©n ho¹t ®éng trªn c¬ së thÞ trêng vµ ph¸p luËt cña nhµ níc. Nh÷ng c«ng ty quèc doanh ®îc ®æi míi thµnh
c¸c c«ng ty cæ phÇn quan träng lµm cho qu¸ tr×nh ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh
doanh cña c¸c ®¬n vÞ nµy trë lªn n¨ng ®éng.
* Cæ phÇn ho¸ ë nhãm c¸c níc ®ang ph¸t triÓn.
ë ®©y chóng ta nghiªn cøu kinh nghiÖm cæ phÇn ho¸ DNNN ë c¸c níc
®ang ph¸t triÓn ch©u ¸. Môc tiªu chÝnh cña cæ phÇn ho¸ ë c¸c níc nµy lµ nhµ
níc rót khái c¸c lÜnh vùc ho¹t ®éng xÐt thÊy kh«ng cÇn thiÕt ph¶i n¾m gi÷ vµ
duy tr× sù ®éc quyÒn cña nhµ níc mµ chuyÓn giao cho khu vùc t nh©n, nh»m
thùc hiÖn c¹nh tranh ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶, môc tiªu n÷a cña cæ phÇn ho¸ ë
c¸c níc nµy lµ ph¸t triÓn thÞ trêng chøng kho¸n trong níc. §iÒu nµy cho phÐp
cïng víi viÖc b¸n cæ phÇn cña nhµ níc cho t nh©n, th× viÖc më réng thÞ trêng
vµ huy ®éng vèn qua ®¨ng ký vµ ph¸t hµnh cæ phiÕu trªn thÞ trêng chøng
kho¸n còng ®· trë lªn phæ biÕn vµ do ®ã sè lîng c¸c lo¹i h×nh c«ng ty cæ
phiÕu ë c¸c níc nµy t¨ng nhanh chãng. Sè tiÒn thu ®îc tõ viÖc b¸n cæ phiÕu
cña c¸c DNNN sÏ ®îc bæ sung vµo kho¶n ng©n s¸ch giµnh cho ®Çu t vµo c¬ së
h¹ tÇng, vµ c¸c ngµnh kinh tÕ chiÕn lîc mµ nhµ níc cÇn kiÓm so¸t.
* Cæ phÇn ho¸ ë nhãm c¸c níc XHCN tríc ®©y thuéc §«ng ¢u.
Kh¸c víi c¸c níc ph¸t triÓn vµ ®ang ph¸t triÓn, n¬i cã nÒn kinh tÕ thÞ trêng kh¸ ph¸t triÓn vµ qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ nh»m híng vµo thóc ®Èy c¸c ho¹t
®éng cña thÞ trêng s½n cã. §«i víi c¸c níc XHCN cò ë §«ng ©u ®· trë thµnh
cuéc thö nghiÖm quan träng ®èi víi c¸c chÝnh phñ míi thµnh lËp, cam kÕt thùc
hiÖn chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng vµ chuyÓn sang mét hÖ thèng chÝnh trÞ
dùa trªn quyÒn së h÷u t nh©n vµ quyÒn tù do c¸ nh©n.
§èi víi c¸c níc nµy, viÖc tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸ vµ t nh©n ho¸ ®îc ®Æt
trong mét ch¬ng tr×nh t nh©n ho¸ réng lín, diÔn ra mét c¸ch å ¹t, cho nªn qu¸
tr×nh nµy trë nªn hÕt søc khã kh¨n vµ phøc t¹p, qui m« vµ ph¹m vi tiÕn hµnh
®å sé mµ thêi gian ®ßi hái ng¾n h¬n nhiÒu so víi c¸c níc kh¸c, h¬n n÷a hÇu
hÕt c¸c DNNN lµm ¨n kÐm hiÖu qu¶.
II.3.2. Mét sè bµi häc rót ra cho ViÖt Nam qua kinh nghiÖm cæ phÇn
ho¸ DNNN ë c¸c níc trªn thÕ giíi.
Qua nghiªn cøu kinh nghiÖm cña c¸c níc trªn thÕ giíi, cã thÓ rót ra mét
sè bµi häc cho qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ DNNN ë níc nh sau:
* TÝnh phæ biÕn cña qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸.
ViÖc triÓn khai cã tÝnh chÊt toµn cÇu ho¸ qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ ®îc tiÕn
hµnh m¹nh mÏ tõ nh÷ng n¨m 80 tíi nay ®· chøng tá r»ng hÇu hÕt c¸c chÝnh
phñ c¸c níc ®Òu thÊy sù cÇn thiÕt ph¶i x¸c lËp l¹i mèi quan hÖ gi÷a kinh tÕ
nhµ níc vµ khu vùc kinh tÕ t nh©n theo híng gi¶m bít møc ®é së hò vµ kiÓm
so¸t trùc tiÕp cña nhµ níc, giµnh sù ®iÒu tiÕt m¹nh mÏ h¬n cho c¬ chÕ thÞ trêng.
TiÕn tr×nh ®æi míi kinh tÕ ë ViÖt Nam kh«ng thÓ thiÕu néi dung c¬ cÊu
l¹i nÒn kinh tÕ, trong ®ã ®Æc biÖt quan t©m tíi vÊn ®Ò thu hÑp së h÷u nhµ níc
vµ sù can thiÖp trùc tiÕp cña nhµ níc trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña
doanh nghiÖp coi träng vai trß ®iÒu tiÕt cña c¬ chÕ thÞ trêng. V× vËy, tiÕn hµnh
cæ phÇn ho¸ DNNN ë níc ta lµ tÊt yÕu kh¸ch quan vµ còng lµ mét ®ßi hái
kh¸ch quan cña qu¸ tr×nh chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng cã sù ®iÒu tiÕt cña
nhµ níc.
* TÝnh ®Æc thï cña qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸. Qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ ph¶n
¸nh c¸c s¾c th¸i kh¸c nhau v× môc tiªu, c¸c tæ chøc, bíc ®i vµ c¸c biÖn ph¸p
cô thÓ do nh÷ng ®Æc ®iÓm vÒ hoµn c¶nh chÝnh trÞ, kinh tÕ x· héi cña mçi níc,
còng nh quan niÖm x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ cña mçi chÝnh phñ qui
®Þnh. ë c¸c níc cã nÒn kinh tÕ thÞ trêng ph¸t triÓn, nhÊt lµ ®· cã ho¹t ®éng
m¹nh mÏ cña thÞ trêng chøng kho¸n th× gÆp thuËn lîi h¬n nhiÒu so víi nh÷ng
níc cã nÒn kinh tÕ thÞ trêng chËm ph¸t triÓn vµ thÞ trêng chøng kho¸n cha h×nh
thµnh. §Æc biÖt lµ ë c¸c níc §«ng ¢u do thiÕu nh÷ng ®iÒu kiÖn hÕt søc quan
träng cho nªn qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ cña c¸c níc nµy diÔn ra l©u dµi vµ phøc
t¹p h¬n nhiÒu so víi c¸c níc t b¶n ph¸t triÓn.
Qu¸ tr×nh cæ phÇn ë ViÖt Nam, chóng ta kh«ng thÓ kh«ng chó ý ®Õn tÝnh
®Æc thï vÒ ®iÒu kiÖn qui ®Þnh môc tiªu, ph¬ng ph¸p bíc ®i trong qu¸ tr×nh cæ
phÇn ho¸ c¸c DNNN. Trong ®iÒu kiÖn ë níc ta cha cã thÞ trêng chøng kho¸n,
khu vùc kinh tÕ nhµ níc cßn chiÕm tØ träng lín, th× cã thÓ häc tËp kinh nghiÖm
cña c¸c níc cã ®iÒu kiÖn t¬ng ®ång. Tuy nhiªn, trong qu¸ tr×nh vËn dông
nh÷ng kinh nghiÖm ®ã cÇn chó ý tíi tÝnh ®Æc thï cña mçi níc ®Ó sµng läc vµ
thö nghiÖm kü cµng trong ®iÒu kiÖn cña níc ta.
TÝnh chiÕn lîc cña qu¸ tr×nh thùc hiÖn cæ phÇn ho¸: NhiÒu c«ng tr×nh
nghiªn cøu vÒ kinh nghiÖm cña mét sè níc vÒ vÊn ®Ò nµy ®Òu cho thÊy cæ
phÇn ho¸ lµ mét bé phËn cña qu¸ tr×nh c¶i c¸ch toµn bé nÒn kinh tÕ vµ v× vËy,
nã ®ái hái ph¶i ®îc suy xÐt vµ hµnh ®éng mang tÝnh chiÕn lîc cao. V× vËy ë
hÇu hÕt c¸c níc, ®Ó cho ch¬ng tr×nh thùc hiÖn thµnh c«ng, chÝnh phñ ®Òu lËp
ra c¬ quan ®¹i diÖn ®øng ®Çu hoµn toµn chÞu tr¸ch nhiÖm ®èi víi vÊn ®Ò cæ
phÇn ho¸. C¬ quan nµy ph¶i qu¶n lý toµn bé qu¸ tr×nh theo nh÷ng quan ®iÓm
cã tÝnh chiÕn lîc trong viÖc ®¸nh gi¸, so¹n th¶o chØ ®¹o, kiÓm tra vµ ®iÒu
chØnh. §©y lµ mét yÕu tè cèt lâi trong sù thµnh c«ng cña ch¬ng tr×nh cæ phÇn
ho¸ ë nhiÒu níc.
T¹o m«i trêng ph¸p lý cho viÖc cæ phÇn ho¸. C¸c níc khi tiÕn hµnh cæ
phÇn ho¸ ®Òu ph¶i t¹o ra mét m«i trêng ph¸p lý cÇn thiÕt. §ã lµ c¸c bé luËt
quan träng vµ lµ ®iÒu kiÖn ®Ó x¸c lËp, æn ®Þnh kinh tÕ vÜ m«, t¹o ra c¸c khung
ph¸p luËt cho sù chuyÓn ho¸ vµ ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp ®îc cæ phÇn
ho¸ vµ c¸c c«ng ty nãi chung. ë ViÖt Nam ®Ó tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸ vµ ®æi
.DOC 
32 
66 
63 
