Tài liệu Nguyên nhân và giải pháp khắc phục hiện tượng lạm phát ở việt nam

Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 lêi nãi ®Çu Trong ®êi sèng hµng ngµy, l¹m ph¸t lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ vÜ m«, ®· trë thµnh mèi quan t©m lín cña c¸c nhµ chÝnh trÞ vµ c«ng chóng. Nã lµ mét hiÖn t-îng mÊt c©n b»ng kinh tÕ kh¸ phæ biÕn trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng. Khi l¹m ph¸t ®· trë thµnh con bÖnh, ®Õn møc hai con sè trë lªn, xuÊt hiÖn siªu l¹m ph¸t th× nã trë thµnh søc c¶n, g©y t¸c ®éng ph¸ ho¹i rÊt nghiªm träng. ë ViÖt nam l¹m ph¸t hai con sè ®· diÔn ra liªn tôc nhiÒu n¨m trong thêi kú kinh tÕ theo c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung quan liªu bao cÊp. Sau hai cuéc ®iÒu chØnh gi¸ - l-¬ng vµ gi¸ - l-¬ng - tiÒn 1981-1985, l¹m ph¸t ®· trë thµnh siªu l¹m ph¸t 3 con sè trong c¸c n¨m 1986-1988. Song chØ sau §¹i héi §¶ng Céng s¶n ViÖt nam lÇn thø VI míi ®¸nh gi¸ ®óng møc ph¸ ho¹i to lín cña con bÖnh l¹m ph¸t vµ nh÷ng gi¶i ph¸p ®-îc ¸p dông ®· mang l¹i nh÷ng kÕt qu¶ ®Çy triÓn väng. Sau mét thêi gian thùc tËp ë Ban nghiªn cøu chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m« - ViÖn nghiªn cøu qu¶n lý kinh tÕ Trung -¬ng, ®-îc xem xÐt, nghiªn cøu nhiÒu tµi liÖu vÒ nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ c¬ b¶n, em ®· nhËn thøc ®-îc ý nghÜa cña vÊn ®Ò l¹m ph¸t ®èi víi nÒn kinh tÕ nãi chung vµ cña nÒn kinh tÕ ViÖt nam nãi riªng. V× vËy em chän ®Ò tµi: “Nguyªn nh©n vµ gi¶i ph¸p kh¾c phôc hiÖn t­îng l¹m ph¸t ë ViÖt nam“ lµm ®Ò tµi cho chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp cña m×nh. Th«ng qua viÖc t×m hiÓu b¶n chÊt cña l¹m ph¸t, ¶nh h-ëng cña nã tíi nÒn kinh tÕ, em ®· hiÓu s©u s¾c h¬n vÒ l¹m ph¸t vµ ¶nh h-ëng cña nã ®Õn nÒn kinh tÕ cña tõng quèc gia theo c¸c møc ®é kh¸c nhau. Trong ®Ò tµi em ®· ®-a ra nh÷ng kh¸i niÖm c¬ b¶n, ph©n lo¹i c¸c lo¹i l¹m ph¸t, nh÷ng nguyªn nh©n chÝnh ®-îc xem xÐt trªn gãc ®é lý thuyÕt, c¸c gi¶i ph¸p chung ®Ó kh¾c phôc hiÖn t-îng l¹m ph¸t. Tõ nh÷ng c¬ së lý thuyÕt nµy kÕt hîp víi nh÷ng kiÕn thøc kinh tÕ ®· ®-îc häc em ®· x©y dùng nªn mét sè m« h×nh l¹m ph¸t th«ng qua ý t-ëng cña mét vµi tr-êng ph¸i kinh tÕ nh- tr-êng ph¸i tiÒn tÖ, tr-êng ph¸i cÊu tróc. TiÕp theo ®ã lµ viÖc ®¸nh gi¸ hiÖn t-îng l¹m ph¸t ë ViÖt nam tõ sau ngµy ®æi míi, t×m ra nh÷ng 1 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 nguyªn nh©n, ®-a ra nh÷ng gi¶i ph¸p kh¾c phôc hiÖn t-îng nµy. Vµ cuèi cïng, dùa vµo sè liÖu thùc tÕ thu thËp ®-îc t¹i ViÖn nghiªn cøu qu¶n lý kinh tÕ Trung -¬ng, em ®-a ra mét vµi m« h×nh thùc nghiÖm vÒ l¹m ph¸t cña ViÖt nam ta trong thêi kú tõ 1986-2003. CÊu tróc cña bµi viÕt gåm cã: - PhÇn I: Kh¸i niÖm vÒ l¹m ph¸t. - PhÇn II: M« h×nh vÒ l¹m ph¸t. - PhÇn III: §¸nh gi¸ t×nh h×nh l¹m ph¸t ë ViÖt nam trong suèt thêi gian sau thêi kú ®æi míi. - PhÇn IV: M« h×nh l¹m ph¸t ë ViÖt nam. Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn bµi viÕt nµy, em ®· ®-îc sù gióp ®ì nhiÖt t×nh cña c¸c thÇy: thÇy Ng« V¨n Mü - Gi¸o viªn khoa To¸n kinh tÕ, §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n; thÇy Hoµng V¨n Thµnh - C¸n bé thuéc Ban nghiªn cøu chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m«, ViÖn nghiªn cøu qu¶n lý kinh tÕ Trung -¬ng. Em xin bµy tá lßng biÕt ¬n cña m×nh tíi c¸c thÇy! Hµ néi, ngµy 15-4-2005 Sinh viªn: Tr-¬ng SÜ Quý 2 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 PhÇn I: Lý thuyÕt vÒ l¹m ph¸t 1. Kh¸i niÖm vÒ l¹m ph¸t: Nãi vÒ l¹m ph¸t lµ nãi vÒ mét vÊn ®Ò lín cña mét nÒn kinh tÕ, nã lµ mét biÕn vÜ m« quan träng mµ bÊt kú mét ChÝnh phñ cña mét quèc gia nµo ®ã còng kh«ng thÓ bá qua nã khi tiÕn hµnh ho¹ch ®Þnh mét chÝnh s¸ch kinh tÕ. HiÓu vµ vËn dông ®óng ®¾n ph¹m trï vÒ l¹m ph¸t kh«ng ph¶i lµ mét vÊn ®Ò ®¬n gi¶n víi bÊt kú mét quèc gia nµo nhÊt lµ ®èi víi nh÷ng n-íc ®ang ph¸t triÓn nh- n-íc ta. V× vËy trong cïng mét quèc gia cã thÓ cã nhiÒu sè liÖu kh¸c nhau vÒ con sè l¹m ph¸t trong n¨m cña quèc gia ®ã. D-íi gãc ®é cña bµi viÕt nµy, chóng ta cã thÓ quan niÖm vÒ l¹m ph¸t qua mét sè kh¸i niÖm d-íi ®©y: L¹m ph¸t lµ sù t¨ng lªn cña møc gi¸ trung b×nh theo thêi gian. Mét ®Þnh nghÜa kh¸c: l¹m ph¸t lµ tû lÖ phÇn tr¨m nãi lªn sù mÊt gi¸ cña ®ång tiÒn trong th¸ng nµy so víi th¸ng tr-íc, kú nµy so víi kú tr-íc, n¨m nµy so víi n¨m tr-íc,... L¹m ph¸t lµ biÓu hiÖn viÖc tiªu dïng qu¸ víi kh¶ n¨ng hiÖn cã vÒ lùc l-îng hµng ho¸. Song còng cã ®«i lóc, l¹m ph¸t kh«ng ph¶n ¸nh ®óng thùc chÊt nãi ë trªn. L¹m ph¸t lµ hiÖn t-îng chung cña tÊt c¶ c¸c n-íc trªn thÕ giíi, kh«ng ph¶i riªng cña n-íc ta. §èi víi n-íc cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn, ®êi sèng chÝnh trÞ æn ®Þnh, Nhµ n-íc ®iÒu hµnh tµi giái sÏ cã tû lÖ l¹m ph¸t hîp lý. N-íc kÐm ph¸t triÓn hoÆc cã sù biÕn ®éng vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ sÏ dÉn ®Õn tû lÖ l¹m ph¸t kh«ng hîp lý. L¹m ph¸t ®-îc ®Æc tr-ng bëi chØ sè gi¸ chung cña gi¸ c¶ vµ lo¹i chØ sè biÓu hiÖn l¹m ph¸t hay chØ sè gi¸ chung cña toµn bé hµng ho¸ cÊu thµnh tæng s¶n phÈm quèc d©n. 3 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 ChØ sè gi¸ lµ tû lÖ phÇn tr¨m ph¶n ¸nh sù biÕn ®éng gi¸ c¶ khi so s¸nh hai mÆt hµng víi nhau trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh (th¸ng, quý, n¨m) trong mét kh«ng gian nhÊt ®Þnh. ChØ sè gi¸ cã ý nghÜa rÊt lín trong viÖc xem xÐt t×nh h×nh biÕn ®éng gi¸ c¶ trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh. Th«ng qua tû gi¸ vµ chØ sè gi¸, ng-êi s¶n xuÊt, kinh doanh sÏ thÊy ®-îc mÆt hµng nµo ®ang ®-îc lîi vÒ gi¸, mÆt hµng nµo ®ang thua thiÖt vÒ gi¸. Tõ ®ã cã nh÷ng quyÕt ®Þnh thÝch hîp trong s¶n xuÊt kinh doanh. Th«ng qua chØ sè gi¸, Nhµ n-íc ®-a ra nh÷ng chÝnh s¸ch phï hîp víi chiÕn l-îc ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt n-íc. ViÖc x©y dùng chØ sè gi¸ ®-îc tiÕn hµnh nh- sau: §Çu tiªn, lùa chän mét “giá h¯ng ho¸” ®Ó tÝnh chØ sè gi¸ c¶. Tæng c¸c møc gi¸ cho mçi n¨m. Sau ®ã, lùa chän n¨m gèc. Chia møc gi¸ n¨m hiÖn t¹i cho n¨m gèc vµ nh©n víi 100. PI  Pt x100 P0 Trong ®ã: PI lµ chØ sè gi¸ Pt lµ tæng c¸c møc gi¸ hiÖn t¹i P0 lµ tæng c¸c møc gi¸ n¨m gèc. Khi “n¨m hiÖn thêi” còng l¯ “n¨m gèc” th× chØ sè n¯y bºng 100. §èi víi mét n¨m bÊt kú, c¸c møc gi¸ n¨m hiÖn thêi vµ c¸c møc gi¸ n¨m gèc sÏ kh«ng gièng cã thÓ x¶y ra nhÊt. NÕu møc gi¸ hiÖn thêi lín h¬n møc gi¸ gèc, chØ sè nµy sÏ lín h¬n 100. Ng-îc l¹i, nÕu møc gi¸ hiÖn thêi nhá h¬n møc gi¸ n¨m gèc th× chØ sè nµy sÏ nhá h¬n 100. Møc gi¸ æn ®Þnh ®-îc ®o bëi phÇn tr¨m thay ®æi hµng n¨m cña chØ sè gi¸: p  %P  ( P1  P0 ) / P0 L¹m ph¸t lµ sù t¨ng lªn cña møc gi¸ chung, nã ®-îc ®o b»ng chØ sè gi¸. L-u ý r»ng ®©y kh«ng ph¶i sù t¨ng lªn cña tÊt c¶ c¸c møc gi¸ trong suèt qu¸ tr×nh l¹m ph¸t. Mét vµi møc gi¸ vÉn gi¶m xuèng, nh-ng c¸c møc gi¸ nµy ®ang cã khuynh h-íng t¨ng kÐo gi¸ c¶ chung t¨ng lªn. 4 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Gi¶m ph¸t lµ sù gi¶m xuèng cña møc gi¸ c¶ chung, nã còng ®-îc ®o b»ng chØ sè gi¸. L-u ý r»ng nã kh«ng bao gåm sù gi¶m xuèng tÊt c¶ c¸c møc gi¸ trong qu¸ tr×nh gi¶m ph¸t. Mét vµi møc gi¸ thùc tÕ vÉn t¨ng nh-ng nã ®ang cã khuynh h-íng gi¶m xuèng kÐo møc gi¸ chung gi¶m xuèng. L¹m ph¸t ®-îc ®o b»ng chØ sè gi¸ c¶: chØ sè gi¸ c¶ ®-îc dïng réng r·i nhÊt lµ chØ sè gi¸ c¶ hµng tiªu dïng CPI. Gi¸ tiªu dïng lµ gi¸ c¶ mµ ng-êi tiªu dïng mua hµng ho¸ vµ chi tr¶ c¸c dÞch vô nh»m phôc vô trùc tiÕp cho ®êi sèng hµng ngµy cña ng-êi d©n. Gi¸ tiªu dïng ®-îc thÓ hiÖn b»ng gi¸ b¸n lÎ hµng ho¸ trªn thÞ tr-êng vµ gi¸ c¸c lo¹i dÞch vô, nh»m phôc vô sinh ho¹t ®êi sèng cña c¸c tÇng líp d©n c-. Muèn tÝnh chØ sè gi¸ tiªu dïng ph¶i cã c¸c ®iÒu kiÖn: Thø nhÊt, ph¶i cã danh môc mÆt hµng tiªu dïng vµ dÞch vô ®¹i diÖn thèng nhÊt trong c¶ n-íc ®Ó thèng kª gi¸ tiªu dïng. Thø hai, tæ chøc m¹ng l-íi ®iÒu tra vµ ph-¬ng ph¸p ®iÒu tra gi¸ b¸n lÎ hµng ho¸ vµ dÞch vô tiªu dïng. Thø ba, ph¶i cã b¶ng gi¸ kú gèc cè ®Þnh vµ quyÒn sè cè ®Þnh dïng ®Ó tÝnh chØ sè gi¸ tiªu dïng. B¶ng danh môc hµng ho¸ vµ dÞch vô ®¹i diÖn thèng kª gi¸ tiªu dïng hiÖn nay ®-îc chia thµnh 3 ph©n nhãm nh- sau: 10 nhãm cÊp I bao gåm: + L-¬ng thùc, + Uèng vµ hót, + May mÆc, mò nãn giµy dÐp, + ë, + ThiÕt bÞ vµ ®å dïng gia ®×nh, + Y tÕ, ch¨m sãc søc khoÎ, + §i l¹i vµ b-u ®iÖn, + Gi¸o dôc, + V¨n ho¸, thÓ thao, gi¶i trÝ, 5 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 + §å dïng vµ dÞch vô kh¸c. 10 nhãm trªn ®-îc gäi 10 nhãm cÊp I ®-îc chia thµnh hai bé phËn hµng ho¸ tiªu dïng vµ dÞch vô tiªu dïng. Nhãm cÊp II cã 34 nhãm Nhãm cÊp III cã 86 nhãm Nh- vËy, CPI tÝnh chi phÝ cña mét giá hµng tiªu dïng vµ dÞch vô trªn thÞ tr-êng. §Ó tÝnh CPI ng-êi ta dùa vµo tû träng cña phÇn chi cho tõng mÆt hµng trong tæng chi tiªu cho tiªu dïng cña thêi kú cã l¹m ph¸t. CPIt = wi   w P i ,t i ,t / Pi ,0  Pi , 0 Qi ,0 P i ,0 Qi , 0 Nh- vËy: CPIt = PQ P Q i ,t i ,0 i ,0 i ,0 Qi,0 : khèi l-îng hµng ho¸ tiªu dïng ë thêi k× i tõ thêi gian gèc Pi,0 : møc gi¸ hµng ho¸ ë thêi k× i tõ thêi gian gèc Pi,t : møc gi¸ s¶n phÈm thêi k× t. Tû lÖ l¹m ph¸t ®-îc x¸c ®Þnh bëi: INFt = 100(Pt – Pt – 1)/Pt – 1 Trong ®ã: INFt lµ tû lÖ l¹m ph¸t n¨m t Pt, Pt – 1 lµ møc gi¸ n¨m t vµ t-1 Mét vµi chØ sè liªn quan ®Õn l¹m ph¸t kh¸c lµ: - CCPI ®o møc gi¸ tiªu dïng chung nh-ng lo¹i trõ c¸c nh©n tè cÊu thµnh c¸c møc gi¸ kh«ng æn ®Þnh vµ biÕn ®æi nªn kh«ng thÓ dù b¸o c¸c lý do tõ thêi kú nµy ®Õn thêi kú kia, vÝ dô nh- møc gi¸ cña l-¬ng thùc vµ n¨ng l-îng. - ChØ sè gi¸ s¶n xuÊt (PPI) ®o møc gi¸ chung ph¶i tr¶ cho tµi s¶n h÷u h×nh, b¸n thµnh phÈm vµ thiÕt bÞ s¶n xuÊt. Nã ®-îc tÝnh to¸n hµng th¸ng. Sù biÕn ®éng cña PPI co thÓ dù ®o¸n sù biÕn ®éng t-¬ng lai cña CPI. 6 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 - CPPI ®o møc gi¸ s¶n xuÊt chung nh-ng lo¹i trõ c¸c nh©n tè cÊu thµnh c¸c møc gi¸ kh«ng æn ®Þnh vµ biÕn ®æi nªn kh«ng thÓ dù b¸o ®-îc. Sù biÕn ®éng trong chØ sè CPPI cã khuynh h-íng dù b¸o sù biÕn ®éng trong t-¬ng lai cña chØ sè CCPI. 2. Ph©n lo¹i l¹m ph¸t: Cã nhiÒu c¸ch ph©n biÖt l¹m ph¸t dùa trªn c¸c tiªu thøc kh¸c nhau: + VÒ mÆt ®Þnh l-îng: Dùa trªn ®é lín nhá cña tØ lÖ % l¹m ph¸t tÝnh theo n¨m, ng-êi ta chia l¹m ph¸t ra thµnh: - L¹m ph¸t mét con sè mçi n¨m: Samuelson gäi lµ l¹m ph¸t võa ph¶i. Lo¹i l¹m ph¸t nµy x¶y ra khi gi¸ c¶ t¨ng chËm vµ tû lÖ l¹m ph¸t d-íi 10% mét n¨m. §©y lµ møc l¹m ph¸t mµ nÒn kinh tÕ chÊp nhËn ®-îc, víi møc l¹m ph¸t nµy nh÷ng t¸c ®éng kÐm hiÖu qña cña nã lµ kh«ng ®¸ng kÓ. - L¹m ph¸t 2 con sè: khi tû lÖ t¨ng, gi¸ ®· b¾t ®Çu t¨ng ®Õn hai con sè mçi n¨m. ë møc thÊp (11, 12, 13%/n¨m) th× t¸c ®éng cña nã ®Õn nÒn kinh tÕ lµ kh«ng ®¸ng kÓ, nÒn kinh tÕ cã thÓ vÉn chÊp nhËn ®-îc. Nh-ng khi tû lÖ t¨ng gi¸ ë møc 2 ch÷ sè cao, l¹m ph¸t sÏ trë thµnh kÎ thï cña s¶n xuÊt vµ thu nhËp v× nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc cña nã lµ kh«ng nhá. L¹m ph¸t hai ch÷ sè trë thµnh mèi ®e do¹ ®Õn sù æn ®Þnh cña nÒn kinh tÕ. - Siªu l¹m ph¸t: tuú theo quan niÖm cña c¸c nhµ kinh tÕ, ngoµi c¸c lo¹i l¹m ph¸t trªn ®©y cßn cã l¹m ph¸t ba ch÷ sè. NhiÒu ng-êi coi c¸c lo¹i l¹m ph¸t nµy lµ siªu l¹m ph¸t v× nã cã tû lÖ l¹m ph¸t rÊt cao vµ tèc ®é t¨ng rÊt nhanh. Víi siªu l¹m ph¸t t¸c ®éng tiªu cùc cña nã ®Õn ®êi sèng vµ nÒn kinh tÕ lµ hÕt søc nghiªm träng: kinh tÕ suy sôp mét c¸ch nhanh chãng, thu nhËp thùc tÕ cña ng-êi lao ®éng gi¶m m¹nh. Chóng ta cã thÓ thÊy mét h×nh ¶nh cña siªu l¹m ph¸t lµ ë n-íc §øc n¨m 1922-1923. §©y cã thÓ nãi nã lµ h×nh ¶nh ®iÓn h×nh vÒ siªu l¹m ph¸t trong lÞch sö l¹m ph¸t thÕ giíi, gi¸ c¶ t¨ng tõ 1 ®Õn 10 triÖu lÇn. + VÒ mÆt ®Þnh tÝnh: 7 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 - L¹m ph¸t c©n b»ng vµ l¹m ph¸t kh«ng c©n b»ng: L¹m ph¸t c©n b»ng: khi nã t¨ng t-¬ng øng víi thu nhËp, do vËt l¹m ph¸t kh«ng ¶nh h-ëng ®Õn ®êi sèng cña ng-êi lao ®éng. L¹m ph¸t kh«ng c©n b»ng: tû lÖ l¹m ph¸t t¨ng kh«ng t-¬ng øng víi thu nhËp. Thùc tÕ th× l¹m ph¸t kh«ng c©n b»ng th-êng hay x¶y ra nhÊt. - L¹m ph¸t dù ®o¸n tr-íc vµ l¹m ph¸t bÊt th-êng: L¹m ph¸t dù ®o¸n tr-íc: l¹m ph¸t x¶y ra trong mét thêi gian t-¬ng ®èi dµi víi tû lÖ l¹m ph¸t hµng n¨m kh¸ ®Òu ®Æn, æn ®Þnh. Do vËy, ng-êi ta cã thÓ dù ®o¸n tr-íc ®-îc tû lÖ l¹m ph¸t cho nh÷ng n¨m tiÕp sau. VÒ mÆt t©m lý, ng-êi d©n ®· quen víi t×nh h×nh l¹m ph¸t ®ã vµ ng-êi ta ®· cã nh÷ng chuÈn bÞ ®Ó thÝch nghi víi t×nh h×nh l¹m ph¸t nµy. L¹m ph¸t bÊt th-êng: l¹m ph¸t x¶y ra cã ®ét biÕn mµ tr-íc ®ã ch-a hÒ xuÊt hiÖn. Do vËy, vÒ t©m lý, cuéc sèng vµ thãi quen cña mäi ng-êi ®Òu ch-a thÝch nghi ®-îc. L¹m ph¸t bÊt th-êng g©y ra nh÷ng có sèc cho nÒn kinh tÕ vµ sù thiÕu tin t-ëng cña ng-êi d©n vµo chÝnh quyÒn ®-¬ng ®¹i. LÞch sö l¹m ph¸t còng chØ ra r»ng, l¹m ph¸t ë c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn th-êng diÔn ra trong thêi gian kh¸ dµi, vµ v× thÕ, hËu qu¶ cña nã phøc t¹p vµ trÇm träng h¬n. Còng v× vËy dùa vµo c¸c lo¹i l¹m ph¸t ®· ph©n chia ë trªn kÕt hîp víi ®é dµi thêi gian l¹m ph¸t ®Ó chia l¹m ph¸t ë c¸c n-íc nµy thµnh 3 lo¹i: - L¹m ph¸t kinh niªn th-êng kÐo dµi trªn 3 n¨m víi tû lÖ l¹m ph¸t ®Õn 50% mét n¨m. - L¹m ph¸t nghiªm träng th-êng kÐo dµi trªn 3 n¨m víi tû lÖ l¹m ph¸t trªn 50% mét n¨m. - Siªu l¹m ph¸t kÐo dµi trªn 1 n¨m víi tû lÖ l¹m ph¸t trªn 200% mét n¨m. 3. Nguyªn nh©n cña l¹m ph¸t: 3.1. L¹m ph¸t do tiÒn tÖ: Ta xÐt lý thuyÕt vÒ l-îng cña tiÒn tÖ: H×nh thøc ho¸ th«ng th-êng nhÊt cña lý thuyÕt ®ã lµ c«ng tøc Irving Fisher: 8 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 MxV=PxT Trong ®ã: M lµ khèi l-îng tiÒn tÖ l-u th«ng; V lµ tèc ®é l-u th«ng cña tiÒn tÖ (cïng mét ®¬n vÞ tiÒn tÖ cã thÓ qua nhiÒu chu tr×nh chi tr¶ trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh); P lµ mÆt b»ng chung cña gi¸ c¶; T lµ khèi l-îng giao dÞch ph¶i b¶o ®¶m. Mét ®Þnh nghÜa réng h¬n cña khèi l-îng tiÒn tÖ dÉn ®Õn biÓu thøc: M x V + M’ x V’ = P x T Trong ®ã ph©n biÖt l­îng tiÒn tÖ l­u th«ng M víi tiÒn göi (M’), mçi th¯nh phÇn cña khèi l-îng tiÒn tÖ chung l¹i cã mét tèc ®é l-u th«ng (t-¬ng øng víi V v¯ V’). ý nghÜa ®¬n gi¶n nhÊt lµ mäi sù t¨ng tiÒn tÖ cao h¬n t¨ng s¶n xuÊt thùc tÕ ®Òu ®-îc thÓ hiÖn (®èi víi mét tèc ®é l-u th«ng kh«ng ®æi cña tiÒn tÖ) ra b»ng sù hiÖu chØnh gi¸ c¶ chung sao cho gi¸ trÞ tæng thÓ cña trao ®æi b»ng gi¸ trÞ cña khèi l-îng tiÒn tÖ míi ®ang l-u th«ng. Trong thêi h¹n ng¾n hoÆc trong tr-êng hîp bé m¸y s¶n xuÊt kh«ng ®¸p øng ®-îc nhu cÇu t¨ng lªn, biÕn ®éng cña gi¸ c¶ sÏ tØ lÖ thuËn víi biÕn ®éng cña khèi l-îng tiÒn tÖ. Nhµ kinh tÕ häc A. Marshall cho r»ng sù ph¸t hµnh tiÒn víi t- c¸ch lµ nhu cÇu tiÒn tÖ phô thuéc vµo thu nhËp thùc tÕ cña quèc gia (Y), mÆt b»ng chung cña gi¸ c¶ (P) vµ mét hÖ sè (k), hÖ sè nµy tuú theo c¸c t¸c gi¶ biÓu thÞ tØ sè gi÷a khèi l-îng tiÒn tÖ vµ thu nhËp phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè kh«ng ®¬n thuÇn lµ mét hÖ sè kü thuËt. C«ng thøc M = k x P x Y cã ý nghÜa khèi l-îng tiÒn tÖ quyÕt ®Þnh gi¸ trÞ giao dÞch, l-îng tiÒn tÖ mong muèn t¸c ®éng lªn l-îng tiÒn tÖ l-u th«ng. Nh- vËy, ®é lín cña khèi l-îng tiÒn tÖ quyÕt ®Þnh gi¸ trÞ cña thu nhËp quèc gia (P x Y); nh-ng nÕu nã t×m c¸ch ®-a tiÒn tÖ vµo nÒn kinh tÕ thËt th× nã l¹i bá qua c¸c quan hÖ gi÷a cung vµ cÇu cña tiÒn tÖ. Sau ®ã nhµ kinh tÕ M. Friedman ®· ®Þnh râ nhu cÇu cña tiÒn tÖ nhê hµm sè: Md  f ( y, w; RM , RB, RE , G p ; u ) P 9 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Trong ®ã: Md biÓu thÞ nhu cÇu tiÒn tÖ; P lµ mÆt b»ng gi¸ c¶; y lµ thu nhËp th-êng xuyªn; w lµ tØ lÖ gi÷a thu nhËp tõ thiÕt bÞ vµ con ng-êi; RM, RB, RE lµ hiÖu suÊt danh nghÜa dù kiÕn cña tiÒn tÖ, tr¸i phiÕu vµ cæ phÇn. Gp lµ tØ lÖ l¹m ph¸t dù kiÕn; u lµ biÕn biÓu thÞ c¸c yÕu tè kh¸c. ¤ng kh»ng ®Þnh rºng “l¹m ph¸t lóc n¯o v¯ ë ®©u còng l¯ mét hiÖn t-îng tiÒn tÖ” m¯ tr¸ch nhiÖm thuéc vÒ chÝnh s¸ch cña Nh¯ n­íc. §èi víi Friedman, viÖc ph¸t hµnh tiÒn tÖ thuéc vÒ c¸c quyÕt ®Þnh hoÆc mét sù kiÓm so¸t cña chÝnh phñ. BÞ søc Ðp th-êng xuyªn cña c¸c yÕu tè kh¸c nhau hoÆc cña hÖ thèng ng©n hµng, Nhµ n-íc ph¶i tiªu nhiÒu mµ kh«ng t¨ng thuÕ kÞp, hoÆc hîp thøc ho¸ c¸c kho¶n nî cña t- nh©n ®Ó duy tr× ho¹t ®éng kinh tÕ hoÆc gióp ®ì mét tÇng líp x· héi n¯o ®ã. Nh­ vËy, viÖc ph¸t h¯nh tiÒn tÖ cho phÐp dÉn ®Õn “thuÕ l¹m ph¸t”, c¸c kho¶n thu cña Nhµ n-íc t¨ng chõng nµo c¸c kho¶n thuÕ lîi tøc kh«ng khíp mét c¸ch m¸y mãc víi l¹m ph¸t vµ chõng nµo c¸c b¶n tæng kÕt tµi s¶n cña c¸c doanh nghiÖp kh«ng tÝnh l¹i gi¸. Cïng trong thêi gian ®ã, nî cña Nhµ n-íc còng nhÑ bít ®i. Nh­ vËy, “ChÝnh phñ ë kh¾p mäi n¬i ph°i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ l¹m ph¸t”. Muèn k×m h·m l¹m ph¸t, theo Friedman nªn k×m h·m sù t¨ng thªm tiÒn ë mét tØ lÖ cè ®Þnh vµ võa ph¶i, nã cã hiÖu qña lµ æn ®Þnh ®-îc c¸c dù ®o¸n vÒ l¹m ph¸t vµ h-íng c¬ chÕ ®Õn mét sù c©n b»ng bÒn trªn tÊt c¶ c¸c thÞ tr-êng. NhÞp ®iÖu t¨ng tr-ëng cña tiÒn tÖ ph¶i cïng nhÞp ®iÖu t¨ng tr-ëng cña nÒn s¶n xuÊt ®Ých thùc duy tr× trong thêi gian dµi vµ b¶o ®¶m ®-îc mét sù ph¸t triÓn kinh tÕ kh«ng l¹m ph¸t. LÞch sö vÒ l¹m ph¸t chØ ra r»ng kh«ng cã cuéc l¹m ph¸t nµo cao mµ kh«ng cã sù t¨ng tr-ëng m¹nh mÏ vÒ tiÒn tÖ. L-îng tiÒn t¨ng cµng nhanh th× l¹m ph¸t 10 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 cµng cao vµ bÊt kú mét chÝnh s¸ch vÜ m« nµo gi¶m ®-îc tèc ®é t¨ng tiÒn còng dÉn ®Õn gi¶m tØ lÖ l¹m ph¸t vµ ®iÒu nµy ®Æc biÖt phï hîp víi thêi k× ng¾n h¹n. Khi ng©n s¸ch th©m hôt lín c¸c chinh phñ cã thÓ in thªm tiÒn ®Ó trang tr¶i, l-îng tiÒn danh nghÜa t¨ng lªn lµ mét nguyªn nh©n g©y ra l¹m ph¸t. Vµ mét khi gi¸ c¶ t¨ng lªn th× sù th©m hôt míi l¹i n¶y sinh ®ßi hái ph¶i in thªm mét l-îng tiÒn míi vµ l¹m ph¸t tiÕp tôc t¨ng vät. KiÓu l¹m ph¸t xo¸y èc nµy th-êng x¶y ra trong thêi kú siªu l¹m ph¸t. Tuy nhiªn c¸c chÝnh phñ cã thÓ tµi trî th©m hôt b»ng c¸ch vay d©n qua b¸n tÝn phiÕu. L-îng tiÒn danh nghÜa kh«ng t¨ng lªn thªm nªn kh«ng cã nguy c¬ l¹m ph¸t. Nh-ng nÕu th©m hôt kÐo dµi, sè tiÒn ph¶i tr¶ cho d©n c¶ gèc lÉn l·i sÏ lín ®Õn møc cÇn ph¶i in tiÒn ®Ó trang tr¶i th× kh¶ n¨ng cã l¹m ph¸t m¹nh lµ ®iÒu ch¾c ch¾n. 3.2. L¹m ph¸t do nhu cÇu: Quan hÖ tiÒn tÖ - nhu cÇu, sù cung cÊp s¶n phÈm t¹o ra nhu cÇu chÝnh nã, ®iÒu ®ã cã nghÜa lµ nhu cÇu tæng thÓ ®-îc t¹o nªn bëi toµn bé thu nhËp ®-îc ph©n phèi vµo dÞp s¶n xuÊt, còng tøc lµ nã nhÊt thiÕt ph¶i b»ng sù cung øng tæng thÓ, kh«ng cã sù tÝch tr÷ tiÒn cña. VËy nhu cÇu qu¸ møc chØ cã thÓ cã do sù t¨ng tr-ëng kh«ng kiÓm so¸t ®-îc c¸c ph-¬ng tiÖn chi tr¶ trong tay nh÷ng ng-êi cã nhu cÇu. Häc thuyÕt tiÒn tÖ cho r»ng nhu cÇu cã thÓ xuÊt ph¸t tõ sù t¨ng ®éc lËp tèc ®é l-u th«ng tiÒn tÖ, tõ sù du nhËp c¸c ngo¹i tÖ, hoÆc lîi nhuËn vµ l·i cæ phÇn tõ n-íc ngoµi chuyÓn vÒ n-íc, hoÆc tõ chç gi¶m tÝch tr÷ hoÆc gi¶m ®Ó dµnh. ViÖc t¨ng xu h-íng tiªu dïng nµy cã thÓ gi¶i thÝch b»ng sù xuÊt hiÖn cña nh÷ng s¶n phÈm míi, cña sù söa ®æi hÖ thèng gi¸ t-¬ng ®èi, cña viÖc mét sè tÇng líp x· héi giÇu lªn cho phÐp hä mua ®-îc nh÷ng cña c¶i míi, hoÆc cña mét sù thay ®æi trong dù ®o¸n gi¸ c¶, thu nhËp hoÆc thï lao tiÕt kiÖm. ViÖc ph¸t hµnh tiÒn tÖ mÆc dÇu nhiÒu hay Ýt còng chØ dÉn ®Õn l¹m ph¸t trong tr-êng hîp bé m¸y s¶n xuÊt kh«ng thÓ ®¸p øng ®-îc møc t¨ng cña nhu cÇu. Sù hiÖu chØnh cung - cÇu ®-îc thùc hiÖn b»ng gi¸ c¶ thay cho sè l-îng, vµ tr-êng hîp víi mäi t×nh tr¹ng ph¸t hµnh tiÒn tÖ. 11 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Do ®ã, viÖc t¨ng gi¸ chØ xuÊt hiÖn khi n¨ng lùc s¶n xuÊt ë ng-êi, c«ng cô vµ nguyªn liÖu ®Òu ®· ®-îc huy ®éng tèi ®a, khi c¸c khèi hµng dù tr÷ ®Òu kh«ng ®ñ vµ khi nhËp khÈu kh«ng tho¶ m·n ®-îc nhu cÇu trong n-íc. Nh-ng nã chØ trë thµnh l¹m ph¸t nÕu nhu cÇu qu¸ møc l¹i n¶y sinh vµ kh«ng cã yÕu tè nµo can thiÖp vµo ®Ó lµm t¨ng møc cung øng tæng thÓ ®ñ tho¶ m·n nhu cÇu. BiÖn ph¸p duy nhÊt ®Ó lËp l¹i c©n b»ng cung cÇu sÏ lµ mét sù hiÖu chØnh b»ng gi¸ c¶. H¬n n÷a, viÖc t¹o nªn thu nhËp phô do viÖc t¨ng gi¸ tÊt yÕu n¶y sinh mét ®éng lùc l¹m ph¸t toµn diÖn. 3.3. L¹m ph¸t do chi phÝ: L¹m ph¸t do chi phÝ s¶n xuÊt lµ l¹m ph¸t ph¸t sinh tõ chç t¨ng tiÒn chi cho c¸c yÕu tè s¶n xuÊt cao h¬n kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña chóng. Sù t¨ng ®ã ®· kÝch ®éng c¸c chñ doanh nghiÖp t¨ng gi¸ s¶n phÈm cña hä b¸n cho c¸c doanh nghiÖp hoÆc gia ®×nh. Nh÷ng ng-êi nµy l¹i cã xu h-íng t¨ng gi¸ cña hä hoÆc l¹i yªu cÇu t¨ng tiÒn l-¬ng. Cø nh- thÕ qu¸ tr×nh l¹m ph¸t ®-îc h×nh thµnh vµ duy tr×. Theo quan ®iÓm nµy, nguån gèc cña l¹m ph¸t lµ ë trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh chi phÝ vµ cung cÊp. NÕu tiÒn l-¬ng t¨ng lªn trong mét hay nhiÒu ngµnh th× nã còng ®-îc ¸p dông cho tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp cña c¸c ngµnh ®ã dï ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt cã nh- thÕ nµo ch¨ng n÷a, råi nã cã xu h-íng lan ®Õn phÇn cßn l¹i cña nÒn kinh tÕ, mÆc dÇu víi møc ®é thÊp h¬n vµ g©y khã kh¨n cho nh÷ng doanh nghiÖp s¶n xuÊt kÐm h¬n. Ngay c¶ khi s¶n l-îng ch-a ®¹t tiÒm n¨ng nh-ng vÉn cã kh¶ n¨ng vµ trªn thùc tÕ ®· x¶y ra l¹m ph¸t ë nhiÒu n-íc, kÓ c¶ c¸c n-íc ph¸t triÓn cao. §ã lµ ®Æc ®iÓm cña l¹m ph¸t hiÖn ®¹i. KiÓu l¹m ph¸t nµy gäi lµ l¹m ph¸t chi phÝ ®Èy, võa l¹m ph¸t võa suy gi¶m s¶n l-îng, t¨ng thªm thÊt nghiÖp nªn còng cßn gäi lµ “l¹m ph¸t ®×nh trÖ”. C¸c c¬n sèt gi¸ c¶ cña thÞ tr-êng ®Çu vµo ®Æc biÖt lµ c¸c vËt t- c¬ b¶n nhx¨ng dÇu, ®iÖn... lµ nguyªn nh©n chñ yÕu ®Èy chi phÝ lªn cao. Tuy tæng cÇu kh«ng thay ®æi nh-ng gi¸ c¶ ®· t¨ng lªn vµ s¶n l-îng l¹i gi¶m xuèng. 12 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Gi¸ c¶ s¶n phÈm trung gian t¨ng ®ét biÕn th-êng do c¸c nguyªn nh©n: thiªn tai, chiÕn tranh, sù biÕn ®éng kinh tÕ, chÝnh trÞ... §Æc biÖt sù biÕn ®éng gi¸ dÇu löa do OPEC t¹o ra trong nh÷ng n¨m 1970 ®· g©y ra c¸c cuéc l¹m ph¸t ®×nh trÖ trÇm träng trªn quy m« thÕ giíi. P AS ASo E1 P1 E0 P0 AD Y Y1 Y0 L¹m ph¸t chi phÝ ®Èy ViÖc t¨ng c¸c lo¹i chi phÝ, viÖc t×m c¸ch t¨ng kh¶ n¨ng s¶n xuÊt hoÆc hiÖu suÊt, còng nh- mong muèn tiªu dïng dÉn ®Õn ph-¬ng c¸ch cuèi cïng lµ c¸c doanh nghiÖp vµ c¸c gia ®×nh ph¶i vay thªm nî. NÕu gia t¨ng lµm nhÑ ®i mét phÇn g¸nh nÆng nî nÇn cña nh÷ng ng-êi ®i vay th× sè nî ®ã vÉn t¨ng kh«ng kÐm vµ ®Î ra nh÷ng chi phÝ phô, ®iÒu ®ã lµm viÖc t¨ng gi¸ thiÕt bÞ ®-îc tr¶ b»ng tiÒn ®i vay. Cã thÓ nãi l¹m ph¸t vµ t¨ng l-¬ng lu«n ®i liÒn víi nhau. TiÒn l-¬ng lµ mét bé phËn cÊu thµnh quan träng nhÊt cña tæng chi phÝ s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp. MÆt kh¸c ng-êi ta thÊy mét sù ®ång bé chung cña t¨ng tr-ëng tiÒn l-¬ng vµ gi¸ 13 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 s¶n phÈm trong c¸c n-íc c«ng nghiÖp lín, gi¸ c¶ cµng t¨ng vät th× l-¬ng t¨ng cµng nhiÒu. 3.4. L¹m ph¸t, hiÖn t-îng cÊu tróc: Nh÷ng c¸ch gi¶i thÝch l¹m ph¸t do tiÒn tÖ, do nhu cÇu vµ do chi phÝ, nÕu xÐt riªng tõng c¸ch th× c¸ch nµo còng cã mét phÇn sù thËt. H¬n n÷a chóng cã thÓ bæ sung cho nhau ®Ó cho mét c¸ch ph©n tÝch chÆt chÏ qu¸ tr×nh l¹m ph¸t. Nh-ng chóng ®Òu cã thiÕu sãt lµ kh«ng ®Æt l¹m ph¸t trong bèi c¶nh cña sù tiÕn triÓn cña hÖ thèng kinh tÕ ®· x¶y ra l¹m ph¸t. V× vËy, l¹m ph¸t râ rµng kh«ng ph¶i lµ hiÖn t-îng tho¸ng qua cña mét nÒn kinh tÕ bÊt kú vµ trõu t-îng, còng kh«ng ph¶i lµ hËu qu¶ cña mét sù qu¶n lý tåi cña c¸c nhµ chøc tr¸ch tiÒn tÖ mµ lµ mét hiÖn t-îng g¾n liÒn víi cÊu tróc cña chñ nghÜa t- b¶n thÕ giíi vµ cña c¸c thµnh phÇn quèc gia cña nã. §iÒu nµy kh«ng cã nghÜa lµ trong nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ kh«ng cã t¨ng gi¸. ViÖc t¨ng gi¸ cã thÓ ®-îc quyÕt ®Þnh ®Ó ph¶n ¸nh träng l-îng ®Çu t- ®· thùc hiÖn, sù khan kiÖt cña mét sè nguyªn liÖu hoÆc sù thiÕu hôt cña mét sè s¶n phÈm nh»m môc ®Ých h¹n chÕ tiªu dïng. L¹m ph¸t kh«ng ph¶i lµ hËu qu¶ cña mét sù ho¹t ®éng tåi cña mét nÒn kinh tÕ, lµm rèi lo¹n t×nh tr¹ng b×nh th-êng cña møc trung b×nh cña gi¸ c¶ æn ®Þnh, nh÷ng sù rèi lo¹n ®ã lµ do ph¸t hµnh tiÒn tÖ hoÆc do tr¶ tiÒn thï lao qu¸ cao hoÆc do nhu cÇu qu¸ nhiÒu, hoÆc do nh÷ng có sèc ngo¹i sinh. NÕu tÊt c¶ nh÷ng yÕu tè ®ã ®Òu ®-îc tÝnh ®Õn, chóng kh«ng ®éc lËp víi nhau mµ t¹o thµnh mét tæng thÓ chÆt chÏ. §iÒu ®ã lµm cho chi tiªu t¨ng lªn kÐo gi¸ c¶ lªn nhanh h¬n viÖc nhµ kinh doanh cã thÓ lµm t¨ng ®Çu ra. Ng-êi ta gäi ®ã lµ l¹m ph¸t cÇu - kÐo. P P1 P0 AD0 AD1 AS 14 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Trªn h×nh vÏ, mét sù t¨ng lªn trong toµn bé cÇu tõ AD 0 ®Õn AD1 kÐo gi¸ t¨ng tõ P0 lªn P1. NÕu nÒn kinh tÕ kh«ng cã ®ñ viÖc lµm, l¹m ph¸t cÇu kÐo lµm t¨ng s¶n l-îng ®Çu ra vµ gi¶m bít thÊt nghiÖp. N¹n thÊt nghiÖp vµ n¹n l¹m ph¸t dai d¼ng cã thÓ x¶y ra ®ång thêi. Cã sù mÊt liªn hÖ gi÷a c¸c thñ tôc quy ®Þnh tiÒn l-¬ng vµ t×nh h×nh thÞ tr-êng viÖc lµm. Cã thÓ nãi thÊt nghiÖp lµ mét trong nh÷ng hËu qu¶ nÆng nÒ nhÊt cña t×nh tr¹ng l¹m ph¸t. §Ó ®iÒu tiÕt mèi quan hÖ nµy Nhµ n-íc cã mét vai trß hÕt søc quan träng, næi bËt lµ nh÷ng vai trß sau: Thø nhÊt, ph¸p luËt liªn quan ®Õn giíi lao ®éng, tÝnh chÊt tËp thÓ vµ b¾t buéc ®èi víi mäi ng-êi, cña nh÷ng ®iÒu quy ®Þnh vÒ luËt x· héi, vÒ nh÷ng ®iÒu kiÖn th¶i håi vµ vÒ ®Þnh møc l-¬ng. VÝ dô nh- viÖc t¹o ra møc l-¬ng tèi thiÓu cho c¸c nghÒ, viÖc ®Þnh thêi gian lµm viÖc trong tuÇn... Thø hai, Nhµ n-íc vµ c¸c c¬ quan Nhµ n-íc gi÷ quyÒn ®iÒu tiÕt rÊt lín ®èi víi nhu cÇu tæng thÓ qua sè tiÒn cña c¸c kho°n chi c«ng céng, “tiÒn l­¬ng gi¸n tiÕp”, v¯ sù t¹o lËp c¸c ph­¬ng tiÖn chi tr¶ theo kh¶ n¨ng cña nÒn kinh tÕ. VÒ c¸c kho¶n chi c«ng céng, viÖc t¨ng tØ lÖ phÇn tr¨m c¸c kho¶n nép b¾t buéc nh- thuÕ trùc tiÕp vµ thuÕ gi¸n tiÕp... thi hµnh trong toµn thÓ c¸c n-íc ph¸t triÓn lµ mét yÕu tè quan träng æn ®Þnh nhu cÇu tæng thÓ. V× vËy sè d- ng©n s¸ch 15 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 trë thµnh mét hiÖn t-îng ngo¹i lÖ vµ nÕu nã x¶y ra nã cã thÓ ®¬n gi¶n ®-îc dïng ®Ó tr¶ tr-íc nî cña Nhµ n-íc. Sau cïng, chÝnh s¸ch tiÒn tÖ theo nghÜa réng do c¸c nhµ cÇm quyÒn ®iÒu hµnh ®· ®¶o lén c¸c ®iÒu kiÖn cÊp vèn cña nÒn kinh tÕ. Sù huû bá vÜnh viÔn viÖc ®èi chiÕu víi mét khèi l-îng dù tr÷ kim lo¹i vµ gi¸ trÞ b»ng vµng cña tiÒn tÖ ®· cho phÐp th¶ láng viÖc t¹o lËp ra c¸c ph-¬ng tiÖn chi tr¶. V× thÕ, mét hÖ thèng tiÒn tÖ míi trong n-íc vµ quèc tÕ ®· ®-îc thµnh lËp. Nã cã chøc n¨ng t¹o ra c¸c ph-¬ng tiÖn chi tr¶ cho phÐp b¶o ®¶m sù th-¬ng phÈm ho¸ c¸c s¶n phÈm vµ dÞch vô lµm ra, ë mét møc gi¸ thÝch hîp ®Ó sù t¨ng tr-ëng tiÕp tôc vµ t-¬ng hîp víi c¸c môc tiªu cña thu nhËp thùc tÕ. 3.5. C¸c nguyªn nh©n kh¸c: Trong mét nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng më cã rÊt nhiÒu yÕu tè t¸c ®éng ®Õn cung tiÒn tÖ, lµm t¨ng chi phÝ s¶n xuÊt... mµ chóng trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp t¸c ®éng lµm t¨ng tû lÖ l¹m ph¸t. Còng vËy, c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m« cña c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch còng cã thÓ g©y ra l¹m ph¸t. Mét trong nh÷ng nguyªn nh©n kh¸c n÷a g©y ra t×nh tr¹ng l¹m ph¸t lµ l¹m ph¸t theo tû gi¸ hèi ®o¸i. Tû gi¸ hèi ®o¸i gi÷a ®ång néi tÖ so víi ®¬n vÞ tiÒn tÖ n-íc ngoµi t¨ng còng lµ nguyªn nh©n g©y ra l¹m ph¸t. Khi tû gi¸ t¨ng, ®ång néi tÖ mÊt gi¸, tr-íc hÕt nã t¸c ®éng lªn t©m lý cña nh÷ng ng-êi s¶n xuÊt trong n-íc, muèn kÐo gi¸ hµng lªn theo møc t¨ng cña tû gi¸ hèi ®o¸i. Thø hai, khi tû gi¸ t¨ng, gi¸ nguyªn liÖu, hµng ho¸ nhËp khÈu còng t¨ng cao, ®Èy chi phÝ vÒ nguyªn liÖu t¨ng lªn, l¹i quay trë vÒ l¹m ph¸t phÝ - ®Èy nh- ®· nãi ë trªn. ViÖc t¨ng gi¸ cña nguyªn liÖu vµ hµng ho¸ nhËp khÈu th-êng g©y ra ph¶n øng d©y chuyÒn, lµm t¨ng gi¸ c¶ ë rÊt nhiÒu c¸c hµng ho¸ kh¸c, ®Æc biÖt lµ c¸c hµng ho¸ cña nh÷ng ngµnh cã sö dông nguyªn liÖu nhËp khÈu vµ nh÷ng ngµnh cã mèi liªn hÖ chÆt chÏ víi nhau (nguyªn liÖu cña ngµnh nµy lµ s¶n phÈm cña ngµnh kh¸c...). 16 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Mét nguyªn nh©n n÷a dÉn ®Õn l¹m ph¸t lµ l·i suÊt tiÒn göi. L·i suÊt thùc tÕ th-êng Ýt thay ®æi vµ ë møc mµ c¶ ng-êi cho vay vµ ng-êi ®i vay ®Òu cã thÓ chÊp nhËn ®-îc. NÕu kh¸c ®i cã thÓ t¹o møc d- cÇu hoÆc d- cung vµ sÏ ®Èy l·i suÊt nµy vÒ møc æn ®Þnh. Nh-ng l·i suÊt danh nghÜa l¹i biÕn ®éng theo l¹m ph¸t. Khi l¹m ph¸t thay ®æi l·i suÊt danh nghÜa sÏ thay ®æi ®Ó duy tr× l·i suÊt thùc tÕ ë møc æn ®Þnh. VËy l·i suÊt thùc tÕ = l·i suÊt danh nghÜa - tû lÖ l¹m ph¸t. Khi tû lÖ l¹m ph¸t t¨ng lªn, l·i suÊt danh nghÜa t¨ng theo, t¨ng chi phÝ c¬ héi cña viÖc gi÷ tiÒn, cµng gi÷ nhiÒu tiÒn cµng thiÖt. §iÒu nµy ®Æc biÖt ®óng trong c¸c cuéc siªu l¹m ph¸t, tiÒn mÊt gi¸ cµng m¹nh, t¨ng møc ®é göi tiÒn vµo ng©n hµng, vµo quü tiÕt kiÖm hoÆc ®Èy ra thÞ tr-êng ®Ó mua vÒ mäi lo¹i hµng ho¸ cã thÓ dù tr÷ g©y thªm mÊt c©n b»ng cung cÇu trªn thÞ tr-êng hµng ho¸ vµ tiÕp tôc ®Èy gi¸ lªn cao. 4. T¸c ®éng cña l¹m ph¸t: Tõ thùc tÕ diÔn biÕn l¹m ph¸t cña c¸c n-íc trªn thÕ giíi, c¸c nhµ kinh tÕ cho r»ng: l¹m ph¸t cao vµ triÒn miªn cã ¶nh h-ëng xÊu ®Õn mäi mÆt cña ®êi sèng kinh tÕ, chÝnh trÞ vµ x· héi cña mét quèc gia. T¸c ®éng g©y Ên t-îng m¹nh cña l¹m ph¸t lµ trong quan hÖ gi÷a chñ nî vµ con nî, g©y nªn sù chuyÓn dÞch cña c¶i gi÷a c¸c t¸c nh©n; nh-ng nh÷ng t¸c ®éng ®ã thay ®æi gia s¶n cña hä mét c¸ch kh«ng ®ång ®Òu, tuú theo tÝnh chÊt cña nã (tiÒn mÆt, tµi s¶n sinh lîi, bÊt ®éng s¶n...). MÆt kh¸c, nÕu nhÞp ®iÖu l¹m ph¸t ¶nh h-ëng trùc tiÕp ®Õn kh¶ n¨ng sinh lîi cña c¸c doanh nghiÖp, th× nã còng trë nªn s¸ng râ qua c¸ch øng xö cña nh÷ng doanh nghiÖp ®ã v× ë trong lßng nã h×nh thµnh gi¸ c¶ hµng ho¸ vµ tiÒn l-¬ng ®-îc tho¶ thuËn. Nh-ng nh÷ng øng xö nh- vËy trong l¹m ph¸t gÆp ph¶i mét trë lùc lín khi sù c¹nh tranh quèc tÕ x¶y ra nhanh h¬n; nh÷ng kho¶ng c¸ch lín cña c¸c biÕn ®éng gi¸ c¶ c¸c n-íc thay ®æi c¸c ®iÒu kiÖn cña c¹nh tranh quèc tÕ vµ t¸c ®éng trë l¹i 17 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 ho¹t ®éng trong n-íc. Mét tû lÖ l¹m ph¸t trong n-íc cao h¬n ë nh÷ng n-íc nã c¹nh tranh k×m h·m xuÊt khÈu, n©ng cao nhËp khÈu vµ sù th©m hôt ®èi ngo¹i tiÕp theo cã nguy c¬ g©y ra sù mÊt gi¸ cña ®ång tiÒn quèc gia dÉn ®Õn sù l¹m ph¸t du nhËp míi. Nh-ng sù gi¶m l¹m ph¸t kh«ng ph¶i chØ cã nh÷ng hiÖu qu¶ tÝch cùc. Ng-îc l¹i víi l¹m ph¸t, nã trõng ph¹t nh÷ng t¸c nh©n m¾c nî, k×m h·m sù kÝch thÝch ®Çu t- vµ sù phôc håi ho¹t ®éng vµ viÖc lµm chõng nµo l·i suÊt danh nghÜa ch-a h¹ b»ng møc h¹ cña l¹m ph¸t. Tuy nhiªn sù gi¶m l¹m ph¸t cã thÓ lµm cho nhu cÇu phôc håi khi gi¸ kh«ng t¨ng nhiÒu b»ng l-¬ng. Nh-ng viÖc t¨ng møc mua ®ã nhÊt thiÕt bÞ h¹n chÕ bëi v× sù gi¶m l¹m ph¸t ®óng lµ dùa trªn sù t¨ng võa ph¶i ®ång l-¬ng danh nghÜa. 4.1. L¹m ph¸t vµ l·i suÊt: §Ó duy tr× vµ æn ®Þnh sù ho¹t ®éng cña m×nh, c¸c ng©n hµng ph¶i lu«n cè g¾ng duy tr× tÝnh hiÖu qu¶ cña c¶ tµi s¶n nî vµ tµi s¶n cã cña m×nh, tøc lµ lu«n lu«n ph¶i gi÷ cho l·i suÊt thùc ë møc æn ®Þnh. Khi tû lÖ l¹m ph¸t t¨ng cao, nÕu muèn cho l·i suÊt thùc æn ®Þnh, l·i suÊt danh nghÜa ph¶i t¨ng lªn cïng víi tû lÖ l¹m ph¸t. ViÖc t¨ng l·i suÊt danh nghÜa sÏ dÉn ®Õn hËu qu¶ mµ nÒn kinh tÕ ph¶i g¸nh chÞu lµ suy tho¸i kinh tÕ vµ thÊt nghiÖp t¨ng cao. 4.2. L¹m ph¸t vµ thu nhËp thùc tÕ: Trong tr-êng hîp thu nhËp danh nghÜa kh«ng ®æi, l¹m ph¸t x¶y ra sÏ lµm gi¶m thu nhËp thùc tÕ cña ng-êi lao ®éng. L¹m ph¸t kh«ng chØ lµm gi¶m gi¸ trÞ thùc cña nh÷ng tµi s¶n kh«ng cã l·i mµ nã cßn lµm hao mßn gi¸ trÞ cu¶ nh÷ng tµi s¶n cã l·i, tøc lµ lµm gi¶m thu nhËp thùc tõ c¸c kho¶n l·i, c¸c kho¶n lîi tøc. §iÒu ®ã x¶y ra lµ do chÝnh s¸ch thuÕ cña Nhµ n-íc ®-îc tÝnh trªn c¬ së cña thu nhËp danh nghÜa. Khi l¹m ph¸t t¨ng cao, nh÷ng ng-êi ®i vay t¨ng l·i suÊt danh nghÜa ®Ó bï vµo tû lÖ l¹m ph¸t t¨ng cao, ®iÒu ®ã lµm cho sè tiÒn thuÕ thu nhËp mµ ng-êi cã tiÒn cho vay ph¶i nép t¨ng cao. KÕt qña cuèi cïng lµ thu nhËp rßng 18 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 (thu nhËp sau thuÕ), thùc (sau khi ®· lo¹i trõ t¸c ®éng cña l¹m ph¸t ) mµ ng-êi cho vay nhËn ®-îc bÞ gi¶m ®i. Suy tho¸i kinh tÕ, thÊt nghiÖp gia t¨ng, ®êi sèng cña con ng-êi lao ®éng trë nªn khã kh¨n h¬n sÏ lµm gi¶m lßng tin cña d©n chóng ®èi víi ChÝnh phñ vµ nh÷ng hËu qu¶ vÒ chÝnh trÞ, x· héi cã thÓ x¶y ra. Trong thêi gian dµi, viÖc t¨ng gi¸ th-êng kÕt hîp víi c¸c pha ph¸t triÓn, v× nã t¹o nªn mét t×nh tr¹ng æn ®Þnh, thËm chÝ c¶ sù t¨ng nhanh kh¶ n¨ng sinh lêi cña vèn ®Çu t-, tho¶ m·n nh÷ng ng-êi n¾m gi÷ vèn. Tuy nhiªn nh÷ng biÕn ®éng trªn thÞ tr-êng thÕ giíi nh- có sèc dÇu má ®· lµm doanh lîi kinh tÕ cña c¸c doanh nghiÖp gi¶m, vµ ng-îc l¹i sù gi¶m l¹m ph¸t ®· lµm cho nã t¨ng lªn. 4.3. L¹m ph¸t vµ ph©n phèi thu nhËp kh«ng b×nh ®¼ng: Trong quan hÖ kinh tÕ gi÷a ng-êi cho vay vµ ng-êi ®i vay, khi l¹m ph¸t t¨ng cao ng-êi cho vay sÏ lµ ng-êi chÞu thiÖt vµ ng-êi ®i vay sÏ lµ ng-êi ®-îc lîi. §iÒu nµy ®· t¹o nªn sù ph©n phèi thu nhËp kh«ng b×nh ®¼ng gi÷a ng-êi cho vay vµ ng-êi ®i vay. H¬n thÕ n÷a, nã cßn thóc ®Èy nh÷ng ng-êi kinh doanh t¨ng c-êng thu hót tiÒn vay ®Ó ®Çu c¬ kiÕm lîi. Do vËy cµng t¨ng thªm nhu cÇu tiÒn vay trong nÒn kinh tÕ, ®Èy l·i suÊt lªn cao. L¹m ph¸t t¨ng cao cßn khiÕn nh÷ng ng-êi thõa tiÒn vµ giµu cã, dïng tiÒn cña m×nh v¬ vÐt vµ thu gom hµng ho¸, tµi s¶n, n¹n ®Çu c¬ xuÊt hiÖn, t×nh tr¹ng nµy cµng lµm mÊt c©n ®èi nghiªm träng quan hÖ cung - cÇu hµng ho¸ tiªu dïng thiÕt yÕu, trong khi ®ã, nh÷ng kÎ ®Çu c¬ ®· v¬ vÐt s¹ch hµng ho¸ vµ trë nªn cµng giµu cã h¬n. T×nh tr¹ng l¹m ph¸t nh- vËy sÏ cã thÓ g©y ra nh÷ng rèi lo¹n trong nÒn kinh tÕ vµ t¹o ra kho¶ng c¸ch lín vÒ thu nhËp, vÒ møc sèng gi÷a ng-êi giµu vµ ng-êi nghÌo. 4.4. L¹m ph¸t vµ nî quèc gia: L¹m ph¸t cao lµm cho ChÝnh phñ ®-îc lîi do thuÕ thu nhËp ®¸nh vµo ng-êi d©n, nh-ng nh÷ng kho¶n nî n-íc ngoµi sÏ trë nªn trÇm träng h¬n. ChÝnh phñ 19 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 ®-îc lîi trong n-íc nh-ng sÏ bÞ thiÖt víi nî n-íc ngoµi do l¹m ph¸t ®· lµm tû gi¸ t¨ng cao vµ ®ång tiÒn trong n-íc trë nªn mÊt gi¸ nhanh h¬n so víi ®ång tiÒn n-íc ngoµi tÝnh trªn c¸c kho¶n nî. 4.5. L¹m ph¸t vµ thÊt nghiÖp: L¹m ph¸t vµ thÊt nghiÖp lµ hai c¨n bÖnh nÆng cña kinh tÕ thÞ tr-êng. Nhµ kinh tÕ häc A.W.Phillips ®· nghiªn cøu mèi quan hÖ gi÷a hai hiÖn t-îng nµy vµ ra ®êi mét ®-êng gäi lµ ®-êng cong Phillips biÓu hiÖn mèi quan hÖ nµy. Ban ®Çu ®-êng cong Phillips cã d¹ng: (h×nh 1) gp = -  (u-u*) Trong ®ã: gp lµ tû lÖ l¹m ph¸t. u lµ tû lÖ thÊt nghiÖp thùc tÕ. u* lµ tû lÖ thÊt nghiÖp tù nhiªn.  lµ ®é dèc cña ®-êng cong Phillips. §-êng nµy cho thÊy mèi quan hÖ nghÞch gi÷a thÊt nghiÖp vµ l¹m ph¸t, ®iÒu nµy nãi lªn mét ®iÒu r»ng cã thÓ ®¸nh ®æi l¹m ph¸t ®Ó lÊy thÊt nghiÖp thÊp. Cã thÓ thÊy l¹m ph¸t b»ng kh«ng khi tû lÖ thÊt nghiÖp b»ng tû lÖ tù nhiªn. Khi thÊt nghiÖp thùc tÕ thÊp h¬n tû lÖ tù nhiªn th× l¹m ph¸t x¶y ra. §é dèc  cµng lín th× mét sù t¨ng, gi¶m nhá cña thÊt nghiÖp sÏ x¶y ra sù t¨ng gi¶m ®¸ng kÓ vÒ l¹m ph¸t. §é lín cña  ph¶n ¸nh sù ph¶n øng cña tiÒn l-¬ng. NÕu tiÒn l-¬ng cã ®é ph¶n øng m¹nh th×  lín, nÕu cã tÝnh × cao th×  nhá. NÕu ®-êng Phillips n»m ngang th× l¹m ph¸t ph¶n øng rÊt kÐm víi thÊt nghiÖp. L¹m ph¸t TiÒn l-¬ng gp u PC Tû lÖ thÊt nghiÖp 0 20 H×nh 1 u* B §-êng Phillips ban ®Çu PC