Tài liệu Nguyên lý thứ năm

Nguyên lý thứ năm | Peter M. Senge 1 | http://www.taisachhay.com Nguyên lý thứ năm | Peter M. Senge Peter M. Senge NGUYÊN LÝ THỨ NĂM: Nghệ thuật & Thực hành Tổ chức Học tập Nguyên tác: THE FIFTH DISCIPLINE: The Art & Practice of The Learning Organization Nhà xuất bản: NXB Thời Đại Dự án 1.000.000 ebook cho thiết bị di động Phát hành ebook: http://www.taisachhay.com Tạo ebook: Tô Hải Triều Ebook thực hiện dành cho những bạn chưa có điều kiện mua sách. Nếu bạn có khả năng hãy mua sách gốc để ủng hộ tác giả, người dịch và Nhà Xuất Bản 2 | http://www.taisachhay.com Nguyên lý thứ năm | Peter M. Senge MỤC LỤC NGUYÊN LÝ THỨ NĂM: Nghệ thuật & Thực hành Tổ chức Học tập ................................................................................ 2 Giới thiệu sách ............................................................................ 9 LỜI GIỚI THIỆU DÀNH CHO ẤN BẢN MỚI .................. 18 HỆ THỐNG QUẢN LÝ ĐANG THỊNH HÀNH ............ 19 THỜI CỦA CÁC TƯ TƯỞNG ĐỐI LẬP ........................ 29 TIẾNG NÓI CỦA NGƯỜI ĐI TRƯỚC ........................... 34 PHẦN I: Cách thức mà các Hành động tạo nên Thực tế của Chúng ta... và cách Chúng ta thay đổi điều đó ........................................................................................................ 39 CHƯƠNG 1: “HÃY CHO TÔI MỘT ĐÒN BẨY ĐỦ DÀI... VÀ BẰNG MỘT TAY TÔI CÓ THỂ NÂNG CẢ THẾ GIỚI” ............................................................................. 40 CHƯƠNG 2: TỔ CHỨC CỦA BẠN CÓ BỊ THIỂU NĂNG HỌC TẬP ? ............................................................... 79 1. “TÔI CHỈ LÀM PHẦN VIỆC CỦA TÔI” ............... 82 3 | http://www.taisachhay.com Nguyên lý thứ năm | Peter M. Senge 2. “KẺ THÙ Ở BÊN NGOÀI” ....................................... 84 3. ẢO TƯỞNG CỦA VIỆC NHẬN TRÁCH NHIỆM .............................................................................................. 87 4. ĐÓNG KHUNG VÀO CÁC SỰ KIỆN .................... 89 5. TRUYỆN NGỤ NGÔN VỀ CON ẾCH BỊ NẤU CHÍN ................................................................................... 92 6. ẢO TƯỞNG VỀ VIỆC HỌC TẬP TỪ KINH NGHIỆM ............................................................................ 95 7. HUYỀN THOẠI VỀ ĐỘI NGŨ QUẢN LÝ ............ 98 CHƯƠNG 3: TÙ NHÂN TRONG HỆ THỐNG HAY TRONG SUY NGHĨ CỦA CHÍNH MÌNH?.................. 105 PHẦN II: Nguyên lý thứ năm: Nền tảng của tổ chức học tập...................................................................................... 177 CHƯƠNG 4: NHỮNG QUY LUẬT CỦA NGUYÊN LÝ THỨ NĂM[1] .................................................................... 178 1. Những vấn đề của ngày hôm nay phát sinh từ các “giải pháp” của ngày hôm qua...................... 178 4 | http://www.taisachhay.com Nguyên lý thứ năm | Peter M. Senge 2. Bạn càng nỗ lực thì hệ thống càng phản hồi ngược lại mạnh hơn ................................................. 181 3. Hành vi sẽ tốt hơn trước khi nó trở nên xấu đi ........................................................................................... 185 4. Lối thoát dễ dàng thường dẫn đến điểm khó khăn cũ ........................................................................... 188 5. Liệu pháp có thể tệ hơn căn bệnh ................. 189 6. Nhanh hơn có thể là chậm hơn....................... 191 7. Nguyên nhân và hậu quả không liên quan mật thiết với nhau về thời gian và không gian ...... 194 8. Những thay đổi nhỏ có thể tạo ra những kết quả lớn - nhưng phần đòn bẩy mạnh nhất thường ít lộ diện nhất.............................................. 196 9. Bạn có thể lấy bánh và cũng có thể ăn bánh nhưng không phải cùng một lúc ......................... 200 10. Chia một con voi làm hai không có nghĩa là có hai con voi nhỏ...................................................... 202 11. Không có sự đổ lỗi ............................................. 206 5 | http://www.taisachhay.com Nguyên lý thứ năm | Peter M. Senge CHƯƠNG 5: MỘT SỰ THAY ĐỔI TƯ DUY ............ 207 CHƯƠNG 6: KHUÔN MẪU TỰ NHIÊN: NHẬN DẠNG CÁC MÔ HÌNH ĐIỀU CHỈNH SỰ KIỆN ...... 263 NGUYÊN MẪU 1: GIỚI HẠN TĂNG TRƯỞNG. 270 NGUYÊN MẪU 2: HOÁN ĐỔI GÁNH NẶNG ..... 290 CHƯƠNG 7: SỰ TĂNG TRƯỞNG TỰ DUY TRÌ HAY TỰ GIỚI HẠN .................................................................... 313 PHẦN III: Những nguyên lý cốt lõi: Xây dựng tổ chức học tập...................................................................................... 345 CHƯƠNG 8: SỰ HOÀN THIỆN CÁ NHÂN .............. 346 CHƯƠNG 9: NHỮNG MÔ HÌNH TƯ DUY .............. 435 CHƯƠNG 10: TẦM NHÌN CHUNG ............................ 512 CHƯƠNG 11: HỌC TẬP THEO NHÓM .................... 577 PHẦN IV: Những suy ngẫm từ thực hành ................. 678 CHƯƠNG 12: NHỮNG NỀN TẢNG ........................... 683 6 | http://www.taisachhay.com Nguyên lý thứ năm | Peter M. Senge HÌNH THÀNH MỘT VĂN HÓA SUY NGẪM VÀ TRAO ĐỔI SÂU HƠN ................................................. 684 NHỮNG TỔ CHỨC ..................................................... 706 CHƯƠNG 13: SỰ THÔI THÚC .................................... 722 CHƯƠNG 14: NHỮNG CHIẾN LƯỢC ...................... 750 1. HỢP NHẤT HỌC TẬP VÀ CÔNG VIỆC ........... 761 2. BẤT KỂ BẠN LÀ AI, HÃY KHỞI ĐẦU TỪ VỊ TRÍ CỦA MÌNH ..................................................................... 775 3. TRỞ NÊN ĐA VĂN HÓA ...................................... 785 4. TẠO RA CÁC KHU VỰC THỰC HÀNH ........... 795 5. KẾT NỐI VỚI CỐT LÕI KINH DOANH ........... 803 6. XÂY DỰNG CỘNG ĐỒNG HỌC TẬP ................ 813 7. HỢP TÁC VỚI “NGƯỜI KHÁC” ........................ 820 8. PHÁT TRIỂN CƠ SỞ HẠ TẦNG HỌC TẬP .... 827 CHƯƠNG 15: CÔNG VIỆC MỚI CỦA NHÀ LÃNH ĐẠO ...................................................................................... 840 7 | http://www.taisachhay.com Nguyên lý thứ năm | Peter M. Senge CHƯƠNG 16: NHỮNG CÔNG DÂN HỆ THỐNG .. 908 CHƯƠNG 17: NHỮNG BIÊN GIỚI ............................ 972 PHẦN V: Đoạn cuối ........................................................... 1008 CHƯƠNG 18: CÁI TOÀN THỂ KHÔNG THỂ TÁCH RỜI ...................................................................................... 1009 PHỤ LỤC 1: CÁC NGUYÊN LÝ HỌC TẬP ................... 1019 PHỤ LỤC 2: CÁC NGUYÊN MẪU HỆ THỐNG[1] .... 1029 PHỤ LỤC 3: TIẾN TRÌNH HÌNH CHỮ U .................... 1055 LỜI CẢM ƠN ........................................................................ 1064 PETER M.SENGE ................................................................ 1076 8 | http://www.taisachhay.com Nguyên lý thứ năm | Peter M. Senge Giới thiệu sách Nguyên lý thứ Năm được Tạp chí THE FINANCIAL TIMES vinh danh là một trong năm quyển sách kinh doanh hay nhất của mọi thời đại Tác phẩm kinh điển bán chạy nhất của Peter Senge, Nguyên lý thứ Năm, được tái bản dựa trên mười lăm năm kinh nghiệm áp dụng những ý tưởng trong sách vào thực tiễn. Như Senge làm rõ, trong dài hạn lợi thế cạnh tranh bền vững duy nhất là khả năng học hỏi nhanh chóng hơn so vối đối thủ cạnh tranh. Những câu chuyện quản lý trong sách cho thấy nhiều ý tưởng cốt lõi trong Nguyên lý thứ Năm, vốn được xem là cấp tiến trong lần xuất bản đầu tiên năm 1990, nay đã hòa nhập sâu sắc vào quan điểm cũng như vào thực tế công tác quản lý của nhiều người. 9 | http://www.taisachhay.com Nguyên lý thứ năm | Peter M. Senge Trong Nguyên lý thứ Năm, Senge cho thấy nhiều công ty được giải thoát khỏi tình trạng “thiểu năng học tập” vốn đe dọa hiệu quả kinh doanh và thành công của họ bằng cách áp dụng những chiến lược của các tổ chức học tập - những công ty cho phép các mô hình tư duy mới và mở rộng phát triển, hình thành cảm hứng tập thể, và mọi người liên tục học cách tạo ra những kết quả họ thật sự khao khát. Ấn bản được bổ sung và cập nhật từ nhà xuất bản Currency của tác phẩm kinh doanh kinh điển lần này gồm hơn một trăm trang nội dung mới dựa trên những cuộc phỏng vấn với hàng tá những nhà thực hành nguyên lý thứ năm ở các công ty như BP, Unilever, Intel, Ford, HP, Saudi Aramco, và những tổ chức như Roca, Oxfam, và Ngân hàng Thế giới. Ấn bản này bao gồm một Lời nói đầu mới về thành công mà Peter Senge đã đạt được với những tổ chức học tập từ khi quyển sách ra đời, ngoài ra còn có một số chương mới về Sự thôi thúc, Những chiến lược, Công việc mới của Nhà lãnh đạo, Những công dân hệ thống, Những biên giới (các chương từ 13 đến 17) 10 | h t t p : / / w w w . t a i s a c h h a y . c o m Nguyên lý thứ năm | Peter M. Senge Hiểu rõ các nội dung chính của các nguyên lý Senge đề ra trong sách sẽ giúp bạn: - Khởi động sự học tập chân thành bởi những người tập trung vào những mục tiêu thật sự có ý nghĩa với họ. - Bắc cầu cho tinh thần làm việc tập thể chuyển thành sáng tạo tập thể - Giải phóng bạn khỏi việc bị cầm tù trong các giả định và thành kiến. - Dạy bạn cách nhìn cả khu rừng lẫn các cây riêng lẻ. - Ngừng sự xung đột giữ thời gian cho công việc và thời gian riêng tư PETER M.SENGE là một giảng viên cao cấp ở Trường Quản lý Sloan, Học viện MIT và là Nhà sáng lập Hội Học tập Tổ chức (Society for Organizational Learning - SoL). Ngoài quyển Nguyên lý thứ năm, ông là đồng tác giả của nhiều tác phẩm khác như Sổ tay Thực Hành Nguyên lý thứ năm - The Fifth Discipline Fieldbook (1994), cùng viết với các đồng 11 | h t t p : / / w w w . t a i s a c h h a y . c o m Nguyên lý thứ năm | Peter M. Senge nghiệp là Charlotte Robert, Richard Ross, Bryan Smith, và Art Kleiner; Vũ điệu Thay đổi - The Dance of Change (1999) với George Roth; Những Ngôi Trường Học tập - Schools That Learn (2000) với Nelda Cambron McCabe, Timothy Lucas, Bryan Smith, Janis Durton và Art Kleinerl; Sự Hiện diện Presence (2004) với C.Otto Scharmer, Joseph Jaworski và Betty Sue Flowers. Senge nổi tiếng là một trong những nhà suy nghĩ đổi mới nhất về quản lý và lãnh đạo trên thế giới. Ông đã nhận bằng Cử nhân về kỹ thuật từ đại học Stanford, bằng Thạc sĩ về Mô hình hóa các hệ thống xã hội và Tiến sĩ về quản lý từ Học viện MIT. Báo Chí Giới Thiệu Vào một buổi sáng lạnh lẽo, không mây trong tháng 12 năm 1903, tại Kitty Hawk, Bắc Carolina, chiếc máy bay mỏng manh của anh em Wilbur và Orville Wright đã chứng minh rằng việc bay lượn bằng động cơ là khả thi. Đó là phát minh ra máy bay, nhưng 12 | h t t p : / / w w w . t a i s a c h h a y . c o m Nguyên lý thứ năm | Peter M. Senge phải mất hơn 30 năm sau để các phiên bản thương mại được đưa vào phục vụ rộng rãi. Các kỹ sư cho rằng một ý tưởng mới được “phát minh” khi nó đã được chứng minh là có thể hoạt động trong phòng thí nghiệm. Ý tưởng biến thành một “cuộc cách mạng” chỉ khi nó có thể được tái tạo chắc chắn trên quy mô có hiệu quả với chi phí thích hợp. Nếu ý tưởng rất quan trọng, ví dụ như điện thoại, máy vi tính, hay máy bay, thì nó được gọi là “cuộc cách mạng cơ bản” và nó tạo ra một ngành mới hay biến đổi một ngành hiện hữu. Theo những ý nghĩa đó, tổ chức học tập đã được phát minh, nhưng chưa trở thành cuộc cách mạng. Trong kỹ thuật, khi một ý tưởng đi từ một phát minh đến một cuộc cách mạng, những “kỹ thuật thành phần” khác nhau cùng xuất hiện. Nổi lên từ những sự phát triển rời rạc trong các lĩnh vực nghiên cứu riêng biệt, các thành phần đó từ từ hình thành một sự kết hợp đồng bộ của các kỹ thuật thiết yếu đối với nhau. Chừng nào mà sự kết hợp đó chưa hình thành thì ý 13 | h t t p : / / w w w . t a i s a c h h a y . c o m Nguyên lý thứ năm | Peter M. Senge tưởng, mặc dù khả thi trong phòng thí nghiệm, vẫn không đạt được tính khả thi trong thực tế[1]. [1] Tác giả cảm ơn Alan Graham (đồng nghiệp tại MIT) về ý tưởng rằng một cách tân thật sự xảy ra thông qua việc gắn kết những công nghệ khác nhau thành một sự kết hợp đồng bộ mới. Xem A.K. Graham “Software Design: Breaking the Bottleneck”, IEEE Spectrum (03/1982) trang 43-50; A.K. Gramham và P. Senge “A Long Wave Hypothesis of Innovation”, technological Forecasting and Social Change (1980) trang 283-311 Anh em nhà Wright đã chứng minh việc bay lượn bằng động cơ là có tính khả thi, nhưng chiếc McDonnel Douglas DC-3, được giới thiệu năm 1935, mới là sự khởi đầu của kỷ nguyên đi lại bằng máy bay thương mại. Chiếc DC-3 là chiếc máy bay đầu tiên tự vận hành về mặt kinh tế học cũng như khí động học. Trong suốt 30 năm đó (thời gian điển hình để ấp ủ một cuộc cách mạng cơ bản), vô số thử nghiệm máy bay thương mại đã thất bại. Cũng như 14 | h t t p : / / w w w . t a i s a c h h a y . c o m Nguyên lý thứ năm | Peter M. Senge những thử nghiệm ban đầu với tổ chức học tập, những chiếc máy bay đầu tiên cũng không đáng tin cậy và có hiệu quả về mặt chi phí trên quy mô thích hợp. Chiếc DC-3, lần đầu tiên, kết hợp 5 kỹ thuật thành phần để tạo nên một sự đồng diễn thành công. Đó là: cánh quạt có thể thay đổi độ cao, thiết bị hạ cánh có thể xếp lại, kết cấu thân máy bay bằng vật liệu nhẹ được gọi là “monocque”, động cơ làm mát bằng sức gió, và cánh máy bay. Để thành công, chiếc DC-3 cần cả năm yếu tố, thiếu một cũng không được. Một năm sau, chiếc Boeing 247 được sản xuất mà không có cánh máy bay. Các kỹ sư của Boeing khám phá ra máy bay mà không có cánh sẽ mất thăng bằng khi hạ cách hoặc cất cánh, và họ phải giảm kích cỡ của động cơ. Ngày nay, tôi tin là có năm yếu tố thành phần dần dần hội tụ để đổi mới các tổ chức học tập. Qua sự phát triển từng phần, mỗi yếu tố sẽ chứng minh tính thiết yếu với thành công của yếu tố khác. Mỗi yếu tố 15 | h t t p : / / w w w . t a i s a c h h a y . c o m Nguyên lý thứ năm | Peter M. Senge sẽ đảm bảo một phương diện quan trọng trong việc xây dựng các tổ chức có thể thật sự “học tập”, có thể không ngừng đẩy mạnh năng lực của chúng để nhận ra khát vọng cao nhất của chúng: Suy nghĩ hệ thống (Systems Thinking). Một đám mây tụ lại, bầu trời tối sầm, lá cây bay lên cao, và chúng ta biết trời sắp mưa. Chúng ta cũng biết cơn dông sẽ làm dòng nước ngầm chảy xa hàng dặm, và bầu trời sẽ lại tươi sáng vào ngày mai. Tất cả những sự kiện đó không liên quan với nhau về mặt thời gian và không gian, nhưng chúng lại cùng kết nối trong một mẫu hình giống nhau. Mỗi sự kiện có một ảnh hưởng với những sự kiện còn lại, và ảnh hưởng thường không lộ ra bên ngoài. Bạn chỉ có thể hiểu được hệ thống mưa dông bằng cách suy ngẫm trên tổng thể chứ không phải trên từng phần riêng lẻ của hiện tượng. Kinh doanh và những nỗ lực khác của con người cũng là những hệ thống. Chúng cũng bị giới hạn bởi những màng ren vô hình tạo bởi các hành động 16 | h t t p : / / w w w . t a i s a c h h a y . c o m Nguyên lý thứ năm | Peter M. Senge tương quan, thường mất hàng năm để hoàn toàn thể hiện tác động đến nhau. Vì tự chúng ta là một phần của màng ren đó, việc nhìn tổng thể sự thay đổi càng khó gấp đôi. Thay vào đó, chúng ta có xu hướng tập trung vào hình ảnh từng phần cô lập của cả hệ thống, và tự hỏi tại sao vấn đề sâu sắc nhất của chúng ta dường như không bao giờ có thể được giải quyết. Suy nghĩ một cách có hệ thống là một cơ cấu khái quát, một phần kiến thức và những công cụ có thể phát triển trong 15 năm qua, để làm cho toàn bộ hình mẫu rõ ràng hơn, và giúp chúng ta biết cách thay đổi chúng hiệu quả. Mặc dù những công cụ còn mới, thế giới quan bên trong hết sức trực giác; nhưng những thử nghiệm với trẻ em cho thấy chúng học cách suy nghĩ hệ thống rất nhanh. 17 | h t t p : / / w w w . t a i s a c h h a y . c o m Nguyên lý thứ năm | Peter M. Senge LỜI GIỚI THIỆU DÀNH CHO ẤN BẢN MỚI 18 | h t t p : / / w w w . t a i s a c h h a y . c o m Nguyên lý thứ năm | Peter M. Senge HỆ THỐNG QUẢN LÝ ĐANG THỊNH HÀNH Vào mùa xuân năm 1990, ngay sau khi viết và biên tập xong ấn bản đầu tiên của Nguyên lý thứ năm và chuẩn bị xuất bản, tôi được Nhà xuất bản Doubleday trao đổi về việc nên để ai viết lời nhận xét ở bìa sách. Là một tác giả lần đầu tiên có sách được xuất bản, tôi chưa hề nghĩ đến việc này. Sau khi suy nghĩ, tôi nhận thấy không ai có thể làm việc này tốt hơn Tiến sĩ W. Edwards Deming, người được vinh danh trên toàn thế giới là nhà tiên phong của cuộc cách mạng quản lý chất lượng. Tôi chưa từng thấy ai có ảnh hưởng lớn như ông trong lĩnh vực quản lý. Nhưng tôi lại chưa từng được tiếp xúc với Deming. Tôi ngại là một lá thư đề nghị như thế từ một tác giả vô danh, lại nói về một lĩnh vực mà Deming không chuyên, sẽ không được trả lời. May mắn là, qua mối quan hệ bạn bè quen biết lẫn nhau từ công ty Ford, một bản thảo của tôi đã được gửi đến ông. Vài tuần sau đó tôi đã hết sức ngạc nhiên khi nhận được một lá thư gửi đến nhà. 19 | h t t p : / / w w w . t a i s a c h h a y . c o m Nguyên lý thứ năm | Peter M. Senge Đó là một lá thư ngắn được Tiến sĩ Deming gửi cho tôi. Đọc qua dòng đầu tiên, tôi ngạc nhiên đến nín thở. Điều mà ông viết, về mặt nào đó, là vấn đề mà tôi đã cố gắng nêu trong 400 trang viết của mình. Tôi rất bất ngờ là ông có thể nắm bắt vấn đề nhanh chóng và rõ ràng đến thế ở độ tuổi của mình (khi đó Deming đã gần 90 tuổi). Khi đọc toàn bộ nội dung ông viết, tôi từ từ nhận ra ông đã làm rõ ra một lớp quan hệ sâu hơn, một công việc lớn hơn những gì mà tôi đã hiểu trước đây: Hệ thống quản lý đang thịnh hành của chúng ta đã và đang tàn phá con người. Người ta được sinh ra với động cơ tự nhiên, sự tự trọng, nhân phẩm, sự hiếu học, ý thích tìm hiểu. Những ảnh hưởng tàn phá con người bắt đầu từ khi chúng ta còn là những cậu bé tập đi cho đến khi chúng ta vào đại học - như 1 giải thưởng cho trang phục hóa trang lễ hội Halloween, điểm số trong trường học, các ngôi sao vàng. Trong công việc, con người, các đội nhóm và các phòng ban được xếp hạng, được thưởng khi đứng đầu và bị phạt khi xếp cuối. Quản lý theo mục tiêu, các chỉ tiêu, tiền 20 | h t t p : / / w w w . t a i s a c h h a y . c o m