Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Nghiên cứu, xác lập cơ sở khoa học cho việc quy hoạch, quản lý môi trường vùng H...

Tài liệu Nghiên cứu, xác lập cơ sở khoa học cho việc quy hoạch, quản lý môi trường vùng Hải Phòng và phụ cận

.PDF
204
121
79

Mô tả:

DANH MỤC CỤM TỪ VIẾT TẮT AIT Trƣờng Đại học kỹ thuật Châu á Bộ KHCN&MT Bộ Khoa học Công nghệ và Môi trƣờng CSDL Cơ sở dữ liệu D-P-S-I-R Động lực - Sức ép môi trƣờng - Hiện trạng môi trƣờng - Tác động môi trƣờng – Đáp ứng ĐBB Đới bờ biển EVI Chỉ số dễ bị tổn thƣơng môi trƣờng của Hội đồng khoa học địa lý ứng dụng thuộc các nƣớc nam Thái Bình Dƣơng FAO Tổ chức Nông lƣơng thế giới FEWS Hệ thống dự báo sớm nạn đói HTTĐL Hệ thông tin địa lý KCN Khu công nghiệp NOAA Cục Hải văn và Khí tƣợng quốc gia (Mỹ) OECD Tổ chức hợp tác kinh tế và phát triển QH&QLMT ĐBB Quy hoạch và quản lý môi trƣờng đới bờ biển QHMT Quy hoạch môi trƣờng QLĐBB Quản lý đới bờ biển QLMT Quản lý môi trƣờng QLMTĐBB Quản lý môi trƣờng đới bờ biển QLTHĐBB Quản lý tổng hợp đới bờ biển SOPEC Hội đồng khoa học địa lý ứng dụng thuộc các nƣớc nam Thái Bình Dƣơng TCCP Tiêu chuẩn cho phép UBND Uỷ ban nhân dân UNEP Chƣơng trình môi trƣờng Liên hiệp quốc VAM Dự án phân tích và lập bản đồ dễ bị tổn thƣơng môi trƣờng của Tổ chức thực phẩm thế giới WFP Tổ chức thực phẩm thế giới 3 MỤC LỤC Më ®Çu 13 1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi 13 2. Môc tiªu nghiªn cøu 14 3. NhiÖm vô nghiªn cøu 14 4. Ph¹m vi nghiªn cøu 15 5. LuËn ®iÓm b¶o vÖ 15 6. §iÓm míi cña luËn ¸n 16 7. ý nghÜa thùc tiÔn cña luËn ¸n 17 8. Bè côc cña luËn ¸n 17 Ch-¬ng 1 Tæng quan t×nh h×nh nghiªn cøu vµ ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu 18 1.1. Tæng quan t×nh h×nh nghiªn cøu quy ho¹ch vµ qu¶n lý m«i tr-êng ®íi bê biÓn 18 1.1.1. Tæng quan vÒ quy ho¹ch vµ qu¶n lý m«i tr-êng ®íi bê biÓn trªn thÕ giíi 18 1.1.2. Tæng quan vÒ quy ho¹ch vµ qu¶n lý m«i tr-êng ®íi bê biÓn ViÖt Nam 25 1.2. ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu 29 1.2.1. Giíi h¹n nghiªn cøu 29 1.2.2. C¸ch tiÕp cËn 33 1.2.3. Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu cô thÓ 43 1.2.4. C¬ së d÷ liÖu hÖ th«ng tin ®Þa lý phôc vô quy ho¹ch vµ qu¶n lý m«i tr-êng vïng H¶i Phßng vµ phô cËn 4 56 Ch-¬ng 2 §iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ – x· héi vµ m«i tr-êng 59 vïng H¶i Phßng vµ phô cËn 2.1. §iÒu kiÖn tù nhiªn vïng H¶i Phßng vµ phô cËn 59 2.1.1. §Æc ®iÓm tù nhiªn 59 2.1.2. Tµi nguyªn thiªn nhiªn 64 2.2. ho¹t ®éng kinh tÕ–x· héi ë H¶i Phßng 68 2.2.1. C«ng nghiÖp vµ x©y dùng 68 2.2.2. N«ng, l©m nghiÖp vµ thuû s¶n 69 2.2.3. Th-¬ng m¹i vµ vËn t¶i 70 2.3. Mét sè d¹ng tai biÕn trong vïng H¶i Phßng vµ phô cËn 72 2.3.1. Tai biÕn b·o, lò lôt 73 2.3.2. Tai biÕn xãi lë vµ båi tô ven bê 74 2.3.3. Tai biÕn tr-ît nøt ®Êt, lë ®Êt vµ ®éng ®Êt 76 2.3.4. ¤ nhiÔm m«i tr-êng 77 2.4. HiÖn tr¹ng vµ xung ®ét sö dông ®Êt ë H¶i Phßng 81 2.4.1. HiÖn tr¹ng vµ biÕn ®éng sö dông ®Êt ë H¶i Phßng 81 2.4.2. Xung ®ét sö dông ®Êt ë H¶i Phßng 83 2.5. ThÓ chÕ qu¶n lý tµi nguyªn vµ m«i tr-êng ë H¶i Phßng 85 2.5.1. HÖ thèng c¸c quy ®Þnh luËt ph¸p vµ chÝnh s¸ch liªn quan ®Õn quy ho¹ch vµ qu¶n lý m«i tr-êng vïng H¶i Phßng vµ phô cËn 85 2.5.2. HÖ thèng qu¶n lý hµnh chÝnh vµ m«i tr-êng liªn quan ®Õn quy ho¹ch vµ qu¶n lý m«i tr-êng vïng H¶i Phßng vµ phô cËn 5 90 Ch-¬ng 3 Nghiªn cøu ®¸nh gi¸ møc ®é nh¹y c¶m m«i tr-êng vµ møc ®é dÔ bÞ tæn th-¬ng vïng H¶i Phßng vµ phô cËn 3.1. Nh÷ng vÊn ®Ò m«i tr-êng cÇn quan t©m ë H¶i Phßng vµ phô cËn 96 96 3.2. §¸nh gi¸ møc ®é nh¹y c¶m m«i tr-êng do sù cè trµn dÇu vïng H¶i Phßng vµ phô cËn 98 3.2.1. ChØ tiªu ®¸nh gi¸ møc ®é nh¹y c¶m m«i tr-êng do sù cè trµn dÇu 98 3.2.2. Quy tr×nh x©y dùng b¶n ®å møc ®é nh¹y c¶m m«i tr-êng do sù cè trµn dÇu trong hÖ th«ng tin ®Þa lý 103 3.2.3. Ph©n bè theo kh«ng gian møc ®é nh¹y c¶m m«i tr-êng do sù cè trµn dÇu vïng H¶i Phßng vµ phô cËn 107 3.2.4. So s¸nh nh¹y c¶m m«i tr-êng do sù cè trµn dÇu vïng H¶i Phßng vµ phô cËn víi c¸c nghiªn cøu tr-íc ®©y 110 3.2.5. Dù b¸o sù cè trµn dÇu trong vïng H¶i Phßng vµ phô cËn 111 3.3. §¸nh gi¸ møc ®é dÔ bÞ tæn th-¬ng vïng H¶i Phßng vµ phô cËn 116 3.3.1. ChØ tiªu ®¸nh gi¸ møc ®é dÔ bÞ tæn th-¬ng vïng H¶i Phßng vµ phô cËn 116 3.3.2. Quy tr×nh x©y dùng b¶n ®å møc ®é dÔ bÞ tæn th-¬ng trong HTT§L 123 3.3.3. Ph©n bè theo kh«ng gian møc ®é dÔ bÞ tæn th-¬ng do tai biÕn vïng H¶i Phßng vµ phô cËn 126 3.3.4. So s¸nh nghiªn cøu tÝnh dÔ bÞ tæn th-¬ng vïng H¶i Phßng vµ phô cËn víi c¸c nghiªn cøu tr-íc ®©y 6 128 Ch-¬ng 4 §Ò xuÊt ph-¬ng h-íng quy ho¹ch vµ qu¶n lý m«i tr-êng 131 vïng H¶i Phßng vµ phô cËn 4.1. Sö dông thÝch hîp kh«ng gian vïng H¶i Phßng vµ phô cËn 4.1.1. ChØ tiªu ®¸nh gi¸ 131 131 4.1.2. Quy tr×nh x©y dùng b¶n ®å sö dông thÝch hîp kh«ng gian vïng H¶i Phßng vµ phô cËn cho c¸c ho¹t ®éng cña con ng-êi trong hÖ th«ng tin ®Þa lý 139 4.1.3. §Æc ®iÓm vµ ph©n bè sö dông thÝch hîp kh«ng gian vïng H¶i Phßng vµ phô cËn 142 4.1.4. So s¸nh sö dông thÝch hîp kh«ng gian víi thùc tÕ sö dông ®Êt ë H¶i Phßng 146 4.2. Quy ho¹ch kh«ng gian qu¶n lý m«i tr-êng vïng H¶i Phßng vµ phô cËn 147 4.2.1. Quy ho¹ch kh«ng gian qu¶n lý m«i tr-êng 147 4.2.2. Ph©n nhãm qu¶n lý m«i tr-êng theo ranh giíi hµnh chÝnh 152 4.2.3. §Æc ®iÓm vµ biÖn ph¸p qu¶n lý m«i tr-êng trong c¸c nhãm 158 4.3. §Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p t¨ng c-êng n¨ng lùc luËt ph¸p vµ qu¶n lý hµnh chÝnh cho quy ho¹ch vµ qu¶n lý m«i tr-êng vïng H¶i Phßng vµ phô cËn 165 4.3.1. §Ò xuÊt gi¶i ph¸p t¨ng c-êng n¨ng lùc luËt ph¸p cho quy ho¹ch vµ qu¶n lý m«i tr-êng vïng H¶i Phßng vµ phô cËn 165 4.3.2. §Ò xuÊt c¸c biÖn ph¸p hîp t¸c liªn ngµnh vµ gi¶m bít xung ®ét m«i tr-êng trong vïng H¶i Phßng vµ phô cËn 7 166 KÕt luËn 168 KiÕn nghÞ vÒ nh÷ng nghiªn cøu tiÕp theo 170 Danh môc c«ng tr×nh khoa häc cña t¸c gi¶ liªn quan ®Õn luËn ¸n 171 Tµi liÖu tham kh¶o 172 Tµi liÖu TiÕng ViÖt 172 Tµi liÖu TiÕng Anh 177 Trang web vµ b¸o 186 190 Phô lôc Phô lôc 1. C¸c quy ®Þnh ph¸p luËt liªn quan ®Õn quy ho¹ch vµ qu¶n lý m«i tr-êng vïng H¶i Phßng vµ phô cËn 190 Phô lôc 2. C¸c líp d÷ liÖu gèc trong c¬ së d÷ liÖu 205 8 DANH MỤC HÌNH VẼ Hình 1.1. Cơ cấu tổ chức Hội đồng quản lý vùng cửa sông ven biển Frase 24 Hình 1.2. Quy trình chung cho chƣơng trình QLTHĐBB 24 Hình 1.3. Mối quan hệ giữa chu trình QLTHĐBB và nội dung thông tin cần cho mỗi giai đoạn 25 Hình 1. 4. Vùng nghiên cứu Hải Phòng và phụ cận 32 Hình 1.5. Khung nghiên cứu QH&QLMT vùng Hải Phòng và phụ cận 34 Hình 1.6. Mô hình nhân quả của Turner R. K. áp dụng cho vùng Hải Phòng và phụ cận 36 Hình 1.7. Hệ thống phân bậc của dữ liệu và thông tin trong quản lý ĐBB 41 Hình 1.8. Chuỗi thông tin 42 Hình 1.9. Mô hình thông tin QH&QLMT vùng Hải Phòng và phụ cận 47 Hình 1.10. Quy trình và phƣơng pháp thiết kế vật lý CSDL 48 Hình 1.11. Quá trình đánh giá trong phân tích đa chỉ tiêu không gian 51 Hình 1.12. Một ví dụ về quy trình đánh giá đa chỉ tiêu trong không gian bằng phần mềm ArcGIS 55 Hình 2.1. Cơ cấu quản lý hành chính Thành phố Hải Phòng 92 Hình 2.2. Mối quan hệ giữa các cơ quan liên quan đến QLMT Hải Phòng 93 Hình 2.3. Sơ đồ Cicin-Sain 94 Hình 3.1. Quy trình đánh giá mức độ nhạy cảm môi trƣờng do sự cố tràn dầu trong HTTĐL 104 Hình 3.2. Quy trình xây dựng bản đồ thành phần của bản đồ nhạy cảm môi trƣờng do sự cố tràn dầu trong HTTĐL 106 Hình 3.3. Bản đồ mức độ nhạy cảm môi trƣờng do sự cố tràn dầu vùng Hải Phòng và phụ cận (khu vực nghiên cứu) 108 Hình 3.4. Quy trình đánh giá tai biến tràn dầu vùng Hải Phòng và phụ cận bằng HTTĐL 9 114 Hình 3.5. Bản đồ sự cố tràn dầu trong vùng Hải Phòng và phụ cận 115 Hình 3.6. Quy trình đánh giá mức độ dễ bị tổn thƣơng vùng Hải Phòng và phụ cận 123 Hình 3.7. Quy trình đánh giá mức độ tai biến vùng Hải Phòng và phụ cận bằng HTTĐL 124 Hình 3.8. Quy trình đánh giá mức độ thiệt hại tài nguyên và môi trƣờng do tai biến trong vùng Hải Phòng và phụ cận bằng HTTĐL 125 Hình 3.9. Quy trình đánh giá khả năng ứng phó với tai biến của con ngƣời và tự nhiên trong vùng Hải Phòng và phụ cận bằng HTTĐL 125 Hình 3.10. Bản đồ mức độ dễ bị tổn thƣơng vùng Hải Phòng và phụ cận 127 Hình 4.1. Quy trình đánh giá mức độ sử dụng thích hợp không gian vùng Hải Phòng và phụ cận bằng HTTĐL 140 Hình 4.2. Quy trình đánh giá mức độ sử dụng thích hợp không gian vùng Hải Phòng và phụ cận đối với các hoạt động sản xuất bằng HTTĐL 140 Hình 4.3. Quy trình đánh giá mức độ sử dụng thích hợp không gian vùng Hải Phòng và phụ cận đối với các hoạt động xây dựng cơ sở hạ tầng bằng HTTĐL 141 Hình 4.4. Quy trình đánh giá mức độ sử dụng thích hợp không gian cho các hoạt động bảo tồn hoặc bảo vệ môi trƣờng đặc biệt bằng HTTĐL 142 Hình 4.5. Bản đồ sử dụng thích hợp không gian vùng Hải Phòng 145 Hình 4.6. Quy trình quy hoạch quản lý môi trƣờng vùng Hải Phòng và phụ cận 148 Hình 4.7. Bản đồ quy hoạch không gian quản lý môi trƣờng vùng Hải Phòng và phụ cận 150 Hình 4.8. Bản đồ nhóm quản lý môi trƣờng theo ranh giới hành chính 157 10 DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1. Một số cách định nghĩa đới bờ biển theo mục đích sử dụng. 31 Bảng 1.2. Một số ví dụ về xác định ranh giới cố định của đới bờ biển 31 Bảng 1.3: Tƣ liệu gốc đƣợc thu thập phục vụ xây dựng cơ sở dữ liệu 45 Bảng 1.4. Mô tả giá trị mức độ quan trọng giữa các thông số trong ma trận so sánh cặp đƣợc phát triển bởi Saaty L. Thomas 52 Bảng 1.5. Chỉ số RI cho các bậc ma trận n = 1, 2..., 15 53 Bảng 1.6. Nội dung CSDL QH&QLMT vùng Hải Phòng và phụ cận 57 Bảng 2.1. Tần xuất hƣớng gió và tốc độ gió trung bình tại trạm đo Hòn Dấu 60 Bảng 2.2. Các sông lớn thuộc Hải Phòng 62 Bảng 2.3. Đặc điểm, tính chất của một số sông lớn thuộc địa phận Hải Phòng 63 Bảng 2.4. Tổng kết mực nƣớc triều tại trạm đo Hòn Dấu (từ 1956-1985) 64 Bảng 2.5. Số lƣợng các cơn bão đổ bộ vào Việt Nam (từ 1891-2000) 74 Bảng 2.6. Đặc điểm xói lở ở một số khu vực thuộc Hải Phòng 75 Bảng 2.7. Thanh tra thị trƣờng thuốc bảo vệ thực vật ở Hải Phòng năm 1999 78 Bảng 2.8. Hệ sinh thái và hình thức sử dụng đất trong vùng Hải Phòng và phụ cận 82 Bảng 3.1. Chỉ tiêu đánh giá mức độ nhậy cảm môi trƣờng do sự cố tràn dầu (theo NOAA) 102 Bảng 3.2. Các khu vực đặc biệt chịu tổn thƣơng cao khi sự cố tràn dầu xảy ra (theo NOAA) 103 Bảng 3.3. Đặc điểm và phân bố mức độ nhạy cảm môi trƣờng do sự cố tràn dầu vùng Hải Phòng và phụ cận theo 10 cấp 109 Bảng 3.4. Chỉ tiêu xác định tai biến tràn dầu trong vùng Hải Phòng và phụ cận 112 11 Bảng 3.5. Chỉ tiêu đánh giá một số dạng tai biến trong khu vực nghiên cứu 118 Bảng 3.6. Chỉ tiêu đánh giá mật độ đối tƣợng chịu tai biến 121 Bảng 3.7. Chỉ tiêu đánh giá khả năng ứng phó đối với tai biến 123 Bảng 4.1. Chỉ tiêu đánh giá điều kiện thích hợp cho các hoạt động xây dựng cơ sở hạ tầng 135 Bảng 4.2. Chỉ tiêu đánh giá các điều kiện thích hợp cho các hoạt động sản xuất 137 Bảng 4.3. Chỉ tiêu xác định khu vực bảo tồn hoặc bảo vệ môi trƣờng đặc biệt 138 Bảng 4.4. Trọng số của chỉ tiêu đánh giá mức độ sử dụng thích hợp không gian 138 Bảng 4.5. Thống kê theo diện tích các hình thức sử dụng thích hợp không gian 146 Bảng 4.6. Đánh giá theo diện tích các dạng quản lý môi trƣờng 151 Bảng 4.7. Phân nhóm quản lý môi trƣờng theo ranh giới hành chính 152 Bảng 4.8. Đánh giá theo diện tích các nhóm quản lý môi trƣờng 155 Bảng 4.9. Thiết lập các vùng đệm giữa các khu vực hoạt động và bảo tồn (dựa theo Vichiarn A. và Siriat S) 164 12 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Với sự giàu có và đa dạng về tài nguyên cùng giao thông thuận lợi, đới bờ biển (ĐBB) đã đƣợc con ngƣời khai phá từ lâu đời, trở thành nơi tập trung dân cƣ đông đúc nhất. Ngày nay, ƣớc tính một nửa dân số trên thế giới sống ở các đới bờ biển và xu thế di cƣ từ khu vực lục địa ra dải ven biển không ngừng gia tăng. Đi cùng với sự phát triển kinh tế là sự tranh chấp sử dụng tài nguyên ven biển. ĐBB tuy có nguồn tài nguyên phong phú, đa dạng, năng suất cao nhƣng lại rất nhạy cảm và dễ bị tổn thƣơng, nên trong nhiều trƣờng việc hợp sử dụng tài nguyên không hợp lý, hoạt động phát triển không thích hợp đã làm môi trƣờng ô nhiễm trầm trọng, tài nguyên (đặc biệt là thủy, hải sản) bị suy giảm mạnh thậm chí không thể phục hồi, chẳng hạn làm biến mất các khu rừng ngập mặn, phá huỷ rạn san hô và ô nhiễm các bãi biển v.v. khiến cho nhiều biện pháp quản lý không còn hữu hiệu. Chính trong bối cảnh đó quản lý tổng hợp đới bờ biển (QLTHĐBB) đã ra đời, thống nhất tất cả các hợp phần quản lý ven biển, gồm cả quy hoạch và quản lý môi trƣờng (QH&QLMT), hƣớng tới việc quản lý sử dụng lâu dài các nguồn tài nguyên, bảo vệ môi trƣờng và phát triển bền vững ĐBB. Hải Phòng là thành phố ven biển của Việt Nam, là cửa ngõ thƣơng mại quốc tế của cả miền Bắc, một đỉnh của tam giác tăng trƣởng phía Bắc về phát triển công nghiệp, dịch vụ và du lịch, là nơi tập trung gần 2 triệu dân. Hải Phòng có nguồn tài nguyên sinh vật giầu có và đa dạng (hơn 2000 loài sinh vật biển trong đó có nhiều loài và quần thể loài có giá trị về kinh tế và môi trƣờng), có đảo Cát Bà là khu bảo tồn sinh quyển của thế giới. Tuy nhiên, sức ép của sự phát triển kinh tế – xã hội lên môi trƣờng do mật độ hoạt động kinh tế, sự gia tăng dân số cơ học không ngừng tăng lên. Xung đột sử dụng không gian phát triển kinh tế xã hội và bảo vệ tự nhiên cũng ngày càng gia tăng, rừng ngập mặn bị giảm do phát triển công nghiệp và nuôi trồng hải sản, tính 13 đa dạng sinh học của các đảo ven biển đang bị đe doạ bởi nông nghiệp, du lịch và cảng v.v. Đi cùng với các vấn đề trên là quy hoạch tổng thể và quy hoạch ngành có nhiều khiếm khuyết, không điều hoà đƣợc các mâu thuẫn sử dụng không gian và tài nguyên. Sự quan tâm đến các vấn đề môi trƣờng trong các bản quy hoạch còn giới hạn, sự phát triển hệ thống cơ sở hạ tầng so với công nghiệp hoá và phát triển du lịch còn mất cân đối. Cộng thêm sự tàn phá của thiên tai, đã khiến cho hệ thống quản lý môi trƣờng không còn đủ năng lực, công tác QH&QLMT vùng Hải Phòng và phụ cận thiếu cơ sở khoa học đáng tin cậy đã làm cho môi trƣờng, tài nguyên vùng nghiên cứu ngày càng bị suy thoái nghiêm trọng. Đứng trƣớc tình hình đó Hải Phòng cần có giải pháp quản lý phát triển và môi trƣờng hữu hiệu hơn, đó là QLTHĐBV. Biện pháp này đã đƣợc nhiều nƣớc ven biển trên thế giới áp dụng và có nhiều hiệu quả. Trong bối cảnh này việc tiến hành đề tài “Nghiên cứu, xác lập cơ sở khoa học cho việc quy hoạch, quản lý môi trƣờng vùng Hải Phòng và phụ cận” theo quan điểm QLTHĐBB phù hợp với điều kiện Hải Phòng nói riêng và Việt Nam nói chung là cần thiết, có nhiều ý nghĩa cả về thực tiễn và lý luận đối với Việt Nam và đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế trong lĩnh vực liên quan. 2. Mục tiêu nghiên cứu  Xác lập một số cơ sở khoa học cho QH&QLMT vùng Hải Phòng và phụ cận theo quan điểm QLTHĐBB.  Đề xuất phƣơng hƣớng quy hoạch không gian quản lý môi trƣờng vùng Hải Phòng và phụ cận. 3. Nhiệm vụ nghiên cứu Việc nghiên cứu áp dụng QH&QLMT ĐBB theo quan điểm QLTHĐBB cho Hải Phòng và phụ cận có cơ sở khoa học bao gồm nhiều nội dung và liên quan đến nhiều vấn đề, tuy nhiên trong luận án chỉ tập trung vào một số nhiệm vụ cơ bản sau: 14  Tổng quan về tình hình nghiên cứu QH&QLMT ĐBB (trên thế giới và ở Việt Nam), điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội và thể chế quản lý tài nguyên và môi trƣờng ở Hải Phòng và phụ cận.  Nghiên cứu, thu thập và xây dựng cơ sở dữ liệu (CSDL) HTTĐL mô tả động lực (động lực phát triển kinh tế- xã hội, động lực tự nhiên) -sức ép lên môi trƣờng hiện trạng môi trƣờng – tác động môi trƣờng – đáp ứng (D - P - S - I - R) phục vụ cho QH&QLMT vùng Hải Phòng và phụ cận.  Nghiên cứu đánh giá mức độ nhạy cảm môi trƣờng do sự cố tràn dầu và mức độ dễ bị tổn thƣơng vùng Hải Phòng và phụ cận.  Đề xuất phƣơng hƣớng QH&QLMT vùng Hải Phòng và phụ cận. 4. Phạm vi nghiên cứu Phạm vi nghiên cứu vùng Hải Phòng và phụ cận về phía đất liền lấy theo đƣờng ranh giới của các huyện có biển hoặc chịu ảnh hƣởng của biển và về phía biển lấy theo đƣờng đẳng sâu 20 mét. Cơ sở khoa học cho quy hoạch và quản lý môi trƣờng vùng Hải Phòng và phụ cận là quy luật phân dị theo không gian và biến đổi theo thời gian điều kiện tự nhiên, tài nguyên, môi trƣờng, tai biến và kinh tế – xã hội. Tuy nhiên, trong luận án này tập trung vào nghiên cứu sự biến đổi mức độ nhạy cảm do sự cố tràn dầu và mức độ dễ bị tổn thƣơng đới ven bờ làm cơ sở cho việc quy hoạch và quản lý môi trƣờng. 5. Luận điểm bảo vệ Luận điểm 1 Cơ sở khoa học để quy hoạch và quản lý môi trƣờng vùng Hải Phòng và phụ cận là các điều kiện tự nhiên, tài nguyên, môi trƣờng, kinh tế – xã hội, tai biến, trong đó sự phân dị theo không gian mức độ nhạy cảm môi trƣờng do sự cố tràn dầu và mức độ dễ bị tổn thƣơng ĐBB là một trong những cơ sở khoa học quan trọng đối với QH&QLMT vùng Hải Phòng và phụ cận. 15 - Mức độ nhạy cảm môi trƣờng do sự cố tràn dầu có xu hƣớng tăng từ ngoài biển đến hệ thống đê bao, vào đất liền qua các cửa sông ven biển, riêng đối với huyện đảo Cát Hải mức độ nhạy cảm cao tập trung ở khu vực tây bắc và đông nam, phụ thuộc nhiều vào khả năng lƣu giữ và đào thải dầu của các yếu tố môi trƣờng và các đối tƣợng ven biển. - Trong khi đó, mức độ dễ bị tổn thƣơng vùng Hải Phòng và phụ cận cao tập trung dọc theo vùng Sông Cấm xuống vùng biển sát huyện Tiên Lãng, từ đó giảm về hai phía (biển và đất liền), riêng đối với huyện đảo Cát Hải mức độ dễ bị tổn thƣơng cao tập trung ở hai khu vực tây bắc và đông nam, phụ thuộc chủ yếu vào sự phân bố mật độ của các đối tƣợng chịu thiệt hại do tai biến và khả năng ứng phó với tai biến của các địa phƣơng ven biển. Luận điểm 2 Trên cơ sở nghiên cứu mức độ nhạy cảm và dễ bị tổn thƣơng ĐBB cho QH&QLMT vùng Hải Phòng và phụ cận đã xác định đƣợc 18 loại hình sử dụng không gian thích hợp, 29 dạng quản lý môi trƣờng có mức độ từ rất cao đến rất thấp. Sự tập trung các dạng quản lý môi trƣờng theo khu vực và theo các nhóm xã là cơ sở để phân chia thành 27 nhóm quản lý môi trƣờng, liên kết thuận lợi với hệ thống quản lý hành chính. 6. Điểm mới của luận án - Lần đầu tiên áp dụng đánh giá tổng hợp tính dễ bị tổn thƣơng ĐBB và nhạy cảm môi trƣờng do tràn dầu để QH&QLMT Hải Phòng và phụ cận. - Lần đầu tiên xây dựng CSDL HTTĐL dựa trên mô hình: D - P - S - I - R phục vụ QH&QLMT ĐBB ở Việt Nam. - Phát hiện quy luật phân bố mức độ nhạy cảm do sự cố tràn dầu và mức độ dễ bị tổn thƣơng vùng Hải Phòng và phụ cận. 16 - Đề xuất sử dụng thích hợp không gian và quy hoạch không gian quản lý môi trƣờng vùng Hải Phòng và phụ cận trên cơ sở nghiên cứu mô hình DPSIR, mức độ NCMT SCTD và mức độ DBTT. 7. Ý nghĩa thực tiễn của luận án - CSDL HTTĐL cung cấp thông tin cho ngƣời ra quyết định hiểu rõ mối tác động qua lại giữa các hệ thống D – P – S – I – R trong vùng Hải Phòng và phụ cận, từ đó đƣa ra các giải pháp quản lý thích hợp. - Đặc điểm phân bố mức độ nhạy cảm môi trƣờng do sự cố tràn dầu và dễ bị tổn thƣơng ĐBB có tính quy luật là cơ sở cho định hƣớng kế hoạch bảo vệ các đối tƣợng ven biển trƣớc sự số tràn dầu và các tai biến khác. - Mô hình sử dụng thích hợp không gian vùng Hải Phòng và phụ cận có thể hỗ trợ cho định hƣớng và quy hoạch phát triển kinh tế – xã hội, quy hoạch sử dụng đất và mặt nƣớc bền vững trong khu vực. - Quy hoạch không gian quản lý môi trƣờng vùng Hải Phòng và phụ cận đƣợc lồng ghép với các đơn vị quản lý hành chính góp phần nâng cao năng lực của hệ thống quản lý hành chính trong quản lý môi trƣờng trong khu vực. 8. Bố cục của luận án Nội dung Luận án đƣợc trình bày trong 146 trang (gồm cả phần mở đầu và kết luận), khổ giấy A4. Bao gồm 27 hình vẽ, 6 bản đồ, 30 bảng biểu, với bố cục nhƣ sau: Mở đầu (5 trang) Chƣơng 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu và phƣơng pháp nghiên cứu (37 trang) Chƣơng 2: Điều kiện tự nhiên, kinh tế – xã hội và môi trƣờng vùng Hải Phòng và phụ cận (35 trang) Chƣơng 3: Nghiên cứu đánh giá mức độ nhạy cảm môi trƣờng và mức độ dễ bị tổn thƣơng vùng Hải Phòng và phụ cận (31 trang) 17 Chƣơng 4: Đề xuất phƣơng hƣớng quy hoạch và quản lý môi trƣờng vùng Hải Phòng và phụ cận (36 trang) Kết luận (2 trang) Kiến nghị về những nghiên cứu tiếp theo (1 trang) Danh mục công trình khoa học của tác giả liên quan đến luận án (1 trang) Tài liệu tham khảo Phụ lục CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 1.1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU QUY HOẠCH VÀ QUẢN LÝ MÔI TRƢỜNG ĐỚI BỜ BIỂN 1.1.1. Tổng quan về quy hoạch và quản lý môi trƣờng đới bờ biển trên thế giới Trong tiến trình phát triển hàng ngàn năm, các phƣơng thức khai thác ĐBB thay đổi, dẫn đến biện pháp quản lý tài nguyên và môi trƣờng ĐBB cũng thay đổi theo. Ở các nền văn minh cổ đại con ngƣời đã biết xây dựng cầu cảng vàđập đê ngăn nƣớc biển, thiết lập các hệ thống quản lý đối với nghề cá, sử dụng đồng bằng phì nhiêu ven biển để phát triển nông nghiệp, buôn bán trao đổi hàng hoá thông qua hải cảng v.v. Các hoạt động đó là một hình thức quy hoạch tài nguyên không chính thức (tự phát) đƣợc thực hiện bởi sựđồng lòng nhất trí của một cộng đồng hay bởi ý chí của một số nhà lãnh đạo, ngƣời quyết định (khai thác các nguồn tài nguyên khi nào, ở đâu, nhƣ thế nào và bao nhiêu). Nguồn tài nguyên (lúc bấy giờ) rất phong phú nhƣng chỉ mới đƣợc khai thác một cách manh mún do sự hạn chế của công nghệ và với mục đích khai thác để tự cung, tự cấp chƣa phải để cung cấp cho các ngành kinh tế cơ bản. 18 Cho đến khi cuộc cách mạng công nghiệp bắt đầu ở Châu Âu vào giữa thế kỷ XIX, với sự xuất hiệu của máy móc và đội ngũ công nhân, môi trƣờng ven biển cũng bị thay đổi mạnh hơn, ngoài việc xây dựng các đập ngăn trên các con sông lớn và làm thay đổi hƣớng của dòng chảy, các vùng đất ngập nƣớc ven biển rộng lớn bị thay đổi trở thành các khu đô thị hoặc đất sản xuất nông nghiệp. Cuộc cách mạng công nghiệp đã làm thay đổi quan niệm của cộng đồng về tài nguyên. Quan niệm về tài nguyên thiên nhiên đƣợc mở rộng cho tất cả các yếu tố và các đối tƣợng có thể nhìn thấy đƣợc trong thiên nhiên. Việc quản lý và quy hoạch, lúc bây giờ phải tập trung vào giải quyết quan hệ cung – cầu. - Trong giai đoạn này, các nhà quy hoạch đóng vai trò trực tiếp và tích cực trong việc mở rộng các đô thị đến các vùng ven biển, biến ĐBB trở thành các khu định cƣ, khu công nghiệp, cũng nhƣ khu vực vui chơi giải trí. Các ngành kinh tế, nhu cầu của xã hội, nhận thức của cộng đồng lúc bấy giờ chƣa quan tâm tới các vấn đề về môi trƣờng. Mục tiêu cơ bản lúc này của nền kinh tế là làm sao thu đƣợc lợi nhuận cao nhất. Khi nền công nghiệp đã đủ mạnh thì cơ chế thị trƣờng bắt đầu chi phối sự phân phối tài nguyên, nguồn tài nguyên đến lúc này một mặt đã đƣợc thừa nhận là có giới hạn, nhƣng mặt khác việc sử dụng nó lại cho ra nhiều lợi nhuận. Cho nên, con ngƣời đã biết thận trọng hơn, cố gắng can thiệp vào môi trƣờng ĐBB để bảo vệ các đặc điểm tự nhiên hoặc tính toàn vẹn sinh thái của tự nhiên. Quản lý sinh thái ven biển được đánh dấu bằng việc thành lập các công viên biển ở Châu Âu vào năm 1930 [102]. Theo Hiệp hội bảo tồn thiên nhiên quốc tế (IUCN) hiện có khoảng 4500 khu vực đƣợc công nhận bảo vệ trên toàn thế giới, trong đó có 850 khu vực thuộc các ĐBB và vùng biển [61]. - Từ thập kỷ 40 đến 60 của thế kỷ XX, yếu tố bảo vệ môi trƣờng đƣợc đƣa vào trong các quy hoạch phát triển kinh tế, để đề xuất các kế hoạch cải thiện tình trạng lộn xộn của xã hội, cải thiện điều kiện vệ sinh môi trƣờng [120]. Đó có thể coi là tiền thân của quy hoạch môi trường (QHMT). Chẳng hạn ở Australia (1941) [64], 19 Mỹ (1945) [83], ở các nƣớc Châu Á nhƣ Philipin, Hàn Quốc, Thái Lan, Indonesia, Malaysia xem xét đến các yếu tố tài nguyên và môi trƣờng trong các dự án phát triển thì muộn hơn, đến tận những năm 80 [46]. Cho đến thập kỷ 70 của thế kỷ XX, xuất hiện các hình thức trừng phạt, cùng với khái niệm quản lý đới bờ biển (QLĐBB) đã thúc đẩy sự ra đời của Bộ luật quản lý đới bờ biển của Mỹ vào năm 1972 [107]. Cuối thập kỷ 70 và đầu thập kỷ 80, khái niệm QLĐBB đã đƣợc sử dụng chính thức, nhiều chính phủ có chƣơng trình quản lý môi trƣờng, tài nguyên, quản lý ô nhiễm, quản lý thiên tai, duy trì đa dạng sinh thái, đánh giá môi trƣờng, bảo vệ vùng đất ngập nƣớc v.v. Các chƣơng trình đó đƣợc thực hiện ở các cơ quan khác nhau và ít có, thậm chí là không có mối quan hệ với nhau. Chính vì thế các vấn đề môi trƣờng không đƣợc giải quyết hiệu quả. Bắt đầu vào giữa thập kỷ 80, những bất cập do sử dụng cách tiếp cận nhân tố đơn lẻ (đơn ngành) trong nỗ lực QLĐBB đã đƣợc nhận ra và khái niệm Quản lý tổng hợp ĐBB (QLTHĐBB) bắt đầu xuất hiện hƣớng tới việc quản lý một cách tổng hợp ĐBB [79]. Nhận thức rõ ràng hơn về sự suy thoái môi trƣờng do sự gia tăng dân số nhanh chóng và khái niệm phát triển bền vững xuất hiện vào những năm cuối thập kỷ 80 đầu thập kỷ 90. Cơ sở của p Phát triển bền vững là “sự phát triển làm thoả mãn các nhu cầu hiện tại mà không làm tổn hại đến khả năng của thế hệ tƣơng lai, làm thoả mãn và các nhu cầu của tƣơng lai” [120]. Phát triển bền vững đã trở thành mục tiêu chi phối chính trong các chƣơng trình QLĐBB. - Trong giai đoạn này QHMT đã có những bước tiến mới, một số nước đã thực hiện các đạo luật và quy định về quy hoạch môi trường, nhƣ ở Hồng Kông “Hƣớng dẫn quy hoạch môi trƣờng” có nhiệm vụ cung cấp thông tin cho các dạng sử dụng đất thích hợp cho các quy hoạch phát triển [64, 65]. Tại Úc, đạo luật QHMT và đánh giá tác động môi trƣờng đã đƣợc ban hành năm 1997 [49]. Thập kỷ 90 của thế kỷ XX có nhiều mốc đánh dấu cho sự phát triển về quan niệm của QH&QLMT ĐBB. Khởi đầu là sự hƣởng ứng của các quốc gia ven biển 20 đối với QLTHĐBB bằng việc nhất trí cao bản dự thảo của chính phủ Mỹ về môi trƣờng và phát triển trình bày tại Hội nghị thƣợng đỉnh về môi trƣờng và phát triển tại Rio de Janeiro, năm 1992. Một dự thảo khung về hƣớng dẫn QLTHĐBB đã đƣợc Hội nghị đề xuất nhằm làm giảm thiểu các tranh chấp và sử dụng bền vững nguồn tài nguyên ĐBB. Các hƣớng dẫn về QLTHĐBB đƣợc mở rộng và cập nhật năm 1993 tại Hội thảo ĐBB, tổ chức ở Noordwijk, Hà Lan. Trong chƣơng trình hành động Agenda 21 (chƣơng 17) tất cả các quốc gia đã nhất trí thông qua vai trò của QLTHĐBB. Công ƣớc quốc tế về biến đổi khí hậu toàn cầu ủng hộ QLTHĐBB và yêu cần sớm đƣợc đƣa vào áp dụng nhằm giải quyết các tác động tiềm tàng do sự biến đổi khí hậu gây ra cho ĐBB. QLTHĐBB là một chương trình của chính phủ bao gồm các cơ sở về luật pháp và một hệ thống các cơ quan thực hiện để đảm bảo rằng các kế hoạch phát triển và quản lý đối với ĐBB đƣợc liên kết với các mục đích môi trƣờng (cả vấn đề về môi trƣờng xã hội) và có ảnh hƣởng đến các thành viên có liên quan [66, 79, 80, 103, 114]. “Thực chất QLTHĐBB là quá trình quy hoạch và quản lý nhằm mục đích cân bằng các hoạt động của con ngƣời, cũng nhƣ nhu cầu về sử dụng không gian và tài nguyên ven biển với việc bảo vệ tính dễ bị tổn thƣơng của các hệ thống ven biển, duy trì các chức năng và dịch vụ của chúng” [104]. Điểm quan trọng nhất để sử dụng và phát triển bền vững ĐBB là thống nhất chiến lƣợc phát triển, quy hoạch kinh tế-xã hội, quản lý hoạt động phát triển, quản lý môi trƣờng và phối hợp đồng bộ các tổ chức và cá nhân có liên quan đến ĐBB [62, 107]. Nguyên tắc của các chương trình QLTHĐBB gồm có phòng ngừa, ngƣời gây ô nhiễm phải có trách nhiệm, tính toán sự thích hợp của tài nguyên, trách nhiệm ở cả ngoài ranh giới và công bằng giữa các thế hệ [79, 114]. Mục đích của QLTHĐBB là làm gia tăng lợi nhuận nhờ vào sử dụng hợp lý ĐBB, giảm thiểu thấp nhất các tranh chấp và các hoạt động chồng chéo lên nhau trong việc sử dụng tài nguyên và môi trƣờng để đạt tới sử dụng bền vững ĐBB của một quốc gia [114]. 21 Từ sau đó nhiều tổ chức và tác giả trên thế giới đã đề cập đến biện pháp QLTHĐBB, nhiều quốc gia ven biển đã có các chƣơng trình phù hợp theo đặc điểm của mỗi vùng. Chẳng hạn, “Chƣơng trình trình diễn về QLTHĐBB” (Demonstration programme on Integrated coastal zone management) của các nƣớc Châu Âu, do Uỷ ban Châu Âu điều hành. Chƣơng trình có 35 dự án, các nghiên cứu chuyên đề của các dự án tập trung vào vấn đề luật pháp và quy định; sự tham gia của các bên có liên quan; công nghệ; hợp tác giữa các ngành và các khu vực, trong đó quan trọng nhất là hợp tác giữa quy hoạch và quản lý; vai trò của chính sách Cộng đồng Châu Âu; và vấn đề thông tin, dữ liệu [66]. Hiện nay, cách tiếp cận QLTHĐBB không chỉ sử dụng ở các nƣớc phát triển, mà nhiều nƣớc đang phát triển cũng áp dụng nhƣ là một giải pháp có hiệu quả để thực hiện quản lý phát triển và bảo vệ môi trƣờng. Chẳng hạn chƣơng trình QLTHĐBB của Kenya, Malaysia, Cuba, India, Indonesia, Philippin v.v. để giải quyết các vấn đề về suy thoái tài nguyên thiên nhiên, ô nhiễm do hoạt động của con ngƣời, xung đột sử dụng đất, quản lý rủi ro trƣớc các tai biến, bảo tồn tự nhiên và di tích lịch sử đang bị đe dọa v.v. [86, 93, 103]. - QHMT trong giai đoạn này đƣợc xác định có nhiệm vụ "bảo vệ chất lượng môi trường, bảo vệ và bảo tồn tự nhiên" [48]. Ở nhiều nƣớc QHMT đã là một thành phần trong chƣơng trình quản lý ven biển, chẳng hạn, chƣơng trình QHMT ven biển ở Úc [63] hay ở Châu Âu nó đƣợc thống nhất cùng với các quy hoạch và các kế hoạch quản lý khác trong các chƣơng trình QLTHĐBB, là một thành phần quan trọng của quy hoạch không gian [104], chỉ thị tính nhạy cảm và tính dễ bị tổn thƣơng môi trƣờng đã đƣợc phát biểu “là các cơ sở quan trọng cho QHMT” [69]. Nhìn chung, nhiệm vụ của QH&QLMT trong các chƣơng trình QLTHĐBB tập trung vào sử dụng bền vững nguồn tài nguyên, bảo vệ tính đa dạng sinh thái, chống đỡ với các thảm hoạ tự nhiên, kiểm soát ô nhiễm. Hệ thống quản lý QH&QLMT phải hợp tác với hệ thống luật pháp, quản lý hành chính, hệ thống quy hoạch và quản lý phát triển kinh tế v.v. nhằm giải quyết sự cạnh tranh và xung đột xảy trong sử dụng không gian, tài nguyên, hợp lý các mối quan hệ. Công nghệ quản 22
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan