1
Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o
Trêng ®¹i häc s ph¹m hµ néi 2
D¬ng c«ng trô
Nghiªn cøu x¸c ®Þnh vµ thùc hiÖn môc tiªu d¹y häc c¸c kiÕn
thøc “kÝnh lóp, kÝnh hiÓn vi, kÝnh thiªn v¨n” trong ch¬ng
“m¾t. c¸c dông cô quang” vËt lÝ 11- thpt
luËn v¨n th¹c sÜ khoa häc gi¸o dôc
Hµ Néi, 2009
2
Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o
Trêng ®¹i häc s ph¹m hµ néi 2
D¬ng c«ng trô
Nghiªn cøu x¸c ®Þnh vµ thùc hiÖn môc tiªu d¹y häc c¸c kiÕn
thøc “kÝnh lóp, kÝnh hiÓn vi, kÝnh thiªn v¨n” trong ch¬ng
“m¾t. c¸c dông cô quang” vËt lÝ 11- thpt
Chuyªn ngµnh: Lý luËn vµ Ph¬ng ph¸p d¹y häc bé m«n VËt LÝ
M· sè:
60 14 10
luËn v¨n th¹c sÜ khoa häc gi¸o dôc
Ngêi híng dÉn khoa häc: GS-TS. Ph¹m H÷u Tßng
Hµ Néi, 2009
Lêi c¶m ¬n
3
Víi t×nh c¶m ch©n thµnh, t¸c gi¶ xin bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c tíi:
C¸c thÇy c« trong tæ bé m«n ph¬ng ph¸p, c¸c thÇy c« trong khoa VËt lÝ
trêng §¹i häc S ph¹m Hµ Néi 1, trêng §¹i häc S ph¹m Hµ Néi 2 vµ
Phßng sau §¹i häc trêng §¹i häc S ph¹m Hµ Néi 2 ®· tËn t×nh gi¶ng d¹y,
t¹o mäi ®iÒu kiÖn gióp ®ì t¸c gi¶ hoµn thµnh kho¸ häc.
T¸c gi¶ còng xin göi lêi c¶m ¬n tíi:
Ban Gi¸m ®èc, chuyªn viªn Phßng gi¸o dôc trung häc, c¸c phßng ban
chøc n¨ng Së GD & §T B¾c Giang vµ Ban gi¸m hiÖu trêng THPT S¬n §éng
sè 2 ®· t¹o ®iÒu kiÖn gióp ®ì t¸c gi¶ hoµn thµnh luËn v¨n nµy.
§Æc biÖt, t¸c gi¶ xin göi lêi c¶m ¬n vµ bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c tíi
thÇy híng dÉn khoa häc GS - TS. Ph¹m H÷u Tßng ®· tËn t×nh chØ dÉn, gióp
®ì t¸c gi¶ hoµn thµnh luËn v¨n khoa häc nµy.
Do ®iÒu kiÖn thêi gian vµ ph¹m vi nghiªn cøu cã h¹n, luËn v¨n kh«ng
tr¸nh khái nh÷ng thiÕu xãt, t¸c gi¶ kÝnh mong nhËn ®îc sù c¶m th«ng vµ
nh÷ng chØ dÉn quý b¸u ®Ó luËn v¨n hoµn thiÖn h¬n.
T¸c gi¶ xin tr©n träng c¶m ¬n!
Hµ Néi, th¸ng 9 n¨m 2009
T¸c gi¶
D¬ng C«ng Trô
Lêi cam ®oan
4
T«i xin cam ®oan ®©y lµ c«ng tr×nh nghiªn cøu cña riªng t«i. C¸c kÕt
qu¶ vµ sè liÖu trong luËn v¨n lµ trung thùc vµ cha tõng ®îc ai c«ng bè
Më ®Çu
1. LÝ do chän ®Ò tµi
Con ngêi lµ ®éng lùc c¬ b¶n ®èi víi sù ph¸t triÓn cña x· héi, §¶ng vµ
Nhµ níc ta lu«n coi träng viÖc ph¸t triÓn con ngêi, coi con ngêi lµ nguån
lùc hµng ®Çu cña ®Êt níc. LÞch sö ph¸t triÓn cña loµi ngêi g¾n liÒn víi gi¸o
dôc, gi¸o dôc lµ nhu cÇu kh«ng thÓ thiÕu ®îc cña x· héi loµi ngêi. Ngµy
nay, tÊt c¶ c¸c níc trªn thÕ giíi ®Òu nhËn thøc gi¸o dôc lµ ®iÒu kiÖn tiªn
quyÕt ®Ó x©y dùng vµ ph¸t triÓn ®Êt níc, ®Ó thùc hiÖn nh©n quyÒn, d©n chñ,
trÝ tuÖ, hîp t¸c, b×nh ®¼ng vµ t«n träng lÉn nhau. Gi¸o dôc lµ ch×a kho¸ dÉn tíi
t¬ng lai cho mét cuéc sèng, mét thÕ giíi tèt ®Ñp h¬n. Con ngêi ®îc gi¸o
dôc vµ tù gi¸o dôc ®îc coi lµ nh©n tè quan träng nhÊt “võa lµ ®éng lùc, võa lµ
môc tiªu” cña sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña x· héi.
Bíc vµo thÕ kØ XXI loµi ngêi ®· vµ ®ang chuyÓn sang mét giai ®o¹n
ph¸t triÓn míi víi sù ph¸t triÓn vît bËc cña khoa häc - kÜ thuËt. NÒn kinh tÕ
tri thøc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn m¹nh nh vò b·o ®· vµ ®ang ®Æt ra th¸ch thøc
lín lao ®èi víi mçi d©n téc vµ mçi quèc gia.
Tríc t×nh h×nh ®ã ®ái hái ngµnh gi¸o dôc ph¶i ®æi míi m¹nh mÏ, s©u
s¾c vµ toµn diÖn nh»m t¹o ra nh÷ng con ngêi cã ®ñ kiÕn thøc, n¨ng lùc s¸ng
t¹o vµ phÈm chÊt ®¹o ®øc tèt lµm chñ ®Êt níc.
§iÒu 35 cña HiÕn ph¸p níc céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam quy
®Þnh “Gi¸o dôc - §µo t¹o lµ quèc s¸ch hµng ®Çu” vµ ®Ó kh¼ng ®Þnh nhiÖm vô
cña gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, NghÞ quyÕt lÇn thø hai cña Ban ChÊp hµnh Trung
¬ng §¶ng kho¸ VIII ®· chØ râ: “Gi¸o dôc vµ §µo t¹o hiÖn nay ph¶i cã bíc
5
chuyÓn nhanh chãng c¶ vÒ chÊt lîng vµ hiÖu qu¶ ®µo t¹o, vÒ sè lîng vµ quy
m« ®µo t¹o, nhÊt lµ chÊt lîng d¹y häc trong c¸c nhµ trêng, nh»m nhanh
chãng ®a gi¸o dôc vµ ®µo t¹o ®¸p øng yªu cÇu míi cña ®Êt níc. Thùc hiÖn
n©ng cao d©n trÝ, ®µo t¹o nh©n lùc, båi dìng nh©n tµi, phôc vô cho sù nghiÖp
x©y dùng vµ ph¸t triÓn ®Êt níc”.
Héi nghÞ Ban chÊp hµnh Trung ¬ng §¶ng céng s¶n ViÖt Nam kho¸
VIII chØ râ: “§æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc ë tÊt c¶ c¸c cÊp, bËc häc, ¸p dông
nh÷ng ph¬ng ph¸p gi¸o dôc hiÖn ®¹i ®Ó båi dìng cho häc sinh n¨ng lùc t
duy s¸ng t¹o, n¨ng lùc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò” vµ “®æi míi m¹nh mÏ ph¬ng ph¸p
gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, kh¾c phôc lèi truyÒn thô mét chiÒu, rÌn luyÖn thµnh nÕp
t duy s¸ng t¹o cña ngêi häc”.
LuËt Gi¸o dôc còng nªu râ: “Môc tiªu gi¸o dôc phæ th«ng lµ gióp häc
sinh ph¸t triÓn toµn diÖn vÒ ®¹o ®øc, trÝ tuÖ, thÓ chÊt thÈm mÜ, c¸c kÜ n¨ng c¬
b¶n, ph¸t triÓn n¨ng lùc c¸ nh©n, tÝnh n¨ng ®éng s¸ng t¹o, h×nh thµnh nh©n
c¸ch con ngêi ViÖt Nam x· héi chñ nghÜa...’’.
ChiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi giai ®o¹n 2001 - 2010 cña ®Êt níc
®· ®Ò ra nhiÖm vô “khÈn tr¬ng biªn so¹n vµ ®a vµo sö dông æn ®Þnh trong c¶
níc bé ch¬ng tr×nh vµ s¸ch gi¸o khoa phæ th«ng phï hîp víi yªu cÇu ph¸t
triÓn míi”.
Díi sù l·nh ®¹o cña §¶ng, Nhµ níc, ngµnh gi¸o dôc ®· kh«ng ngõng
®æi míi c¶i c¸ch néi dung, ch¬ng tr×nh s¸ch gi¸o khoa, s¸ch tham kh¶o ®a
ra nh÷ng ph¬ng ph¸p gi¸o dôc nh»m båi dìng cho häc sinh t duy s¸ng t¹o
vµ n¨ng lùc tÝch cùc s¸ng t¹o, tù chñ, t×m tßi x©y dùng vµ chiÕm lÜnh tri thøc”.
HiÖn nay, ch¬ng tr×nh s¸ch gi¸o khoa VËt lÝ bËc THPT ®· ®îc biªn so¹n vµ
®a vµo gi¶ng d¹y ®¹i trµ trªn c¶ níc tõ n¨m häc 2006 – 2007.
Nghiªn cøu néi dung s¸ch gi¸o khoa míi, ®ång thêi ®i s©u vµo nghiªn
cøu viÖc x¸c ®Þnh vµ thùc hiÖn môc tiªu d¹y häc ë trêng phæ th«ng, chóng t«i
nhËn thÊy r»ng: Môc tiªu häc tËp theo chuÈn kiÕn thøc kÜ n¨ng lµ môc tiªu kÕt
qu¶ häc, ®ã còng lµ môc tiªu tèi thiÓu mµ sau qu¸ tr×nh häc häc sinh ph¶i ®¹t
6
®îc. NÕu d¹y häc chØ nh»m ®¹t ®îc môc tiªu nµy th× kh«ng thÓ ®¸p øng
®îc yªu cÇu ®æi míi lµ ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, tù chñ, s¸ng t¹o cña häc sinh.
V× vËy, khi thùc hiÖn gi¶ng d¹y gi¸o viªn cÇn ph¶i x¸c ®Þnh l¹i môc tiªu theo
yªu cÇu ®æi míi d¹y häc.
§Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy th× khi x¸c ®Þnh môc tiªu d¹y häc ph¶i x¸c
®Þnh c¶ môc tiªu qu¸ tr×nh häc vµ môc tiªu kÕt qu¶ häc. Bëi chØ cã môc tiªu
qu¸ tr×nh häc míi ®¸p øng ®îc yªu cÇu rÌn luyÖn tÝnh tÝch cùc, tù chñ vµ
s¸ng t¹o cña häc sinh.
Víi mong muèn gãp phÇn nhá bÐ vµo viÖc ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y
häc, n©ng cao chÊt lîng, hiÖu qu¶ d¹y vµ häc VËt lÝ ë trêng THPT chóng t«i
chän vÊn ®Ò: Nghiªn cøu x¸c ®Þnh vµ thùc hiÖn môc tiªu d¹y häc c¸c kiÕn
thøc "KÝnh lóp, KÝnh hiÓn vi, KÝnh thiªn v¨n" trong ch¬ng “M¾t. C¸c
dông cô quang” VËt lÝ 11- THPT lµm ®Ò tµi nghiªn cøu cña m×nh.
2. Môc ®Ých nghiªn cøu
- X¸c ®Þnh ®îc môc tiªu d¹y häc theo yªu cÇu ®æi míi ®èi víi c¸c kiÕn
thøc "KÝnh lóp, KÝnh hiÓn vi, KÝnh thiªn v¨n" trong ch¬ng “M¾t. C¸c dông
cô quang” VËt lÝ 11 - THPT.
- X©y dùng tiÕn tr×nh d¹y häc thùc hiÖn ®îc c¸c môc tiªu nãi trªn.
3. §èi tîng nghiªn cøu
- Néi dung c¸c kiÕn thøc "KÝnh lóp, KÝnh hiÓn vi, KÝnh thiªn v¨n" trong
ch¬ng “M¾t. C¸c dông cô quang” VËt lÝ 11 - THPT
- Môc tiªu d¹y häc c¸c kiÕn thøc "KÝnh lóp, KÝnh hiÓn vi, KÝnh thiªn
v¨n" trong ch¬ng “M¾t. C¸c dông cô quang” VËt lÝ 11 - THPT.
- C¸c ho¹t ®éng d¹y vµ häc cña gi¸o viªn vµ häc sinh theo tiÕn tr×nh d¹y
häc c¸c kiÕn thøc "KÝnh lóp, KÝnh hiÓn vi, KÝnh thiªn v¨n" trong ch¬ng “
M¾t. C¸c dông cô quang” VËt lÝ 11 - THPT ®¸p øng ®îc yªu cÇu ph¸t huy
tÝnh tÝch cùc, tù gi¸c, chñ ®éng, s¸ng t¹o cña häc sinh.
4. Gi¶ thuyÕt khoa häc
ViÖc x¸c ®Þnh ®îc môc tiªu d¹y häc phï hîp víi s¬ ®å tiÕn tr×nh khoa
7
häc x©y dùng kiÕn thøc cïng víi viÖc ®¶m b¶o c¸c ®iÒu kiÖn cÇn ®Ó t¹o ®îc
t×nh huèng vÊn ®Ò vµ sö dông kiÓu ®Þnh híng kh¸i qu¸t ch¬ng tr×nh ho¸
ho¹t ®éng häc lµ c¬ së ®Ó ®Ò xuÊt ®îc tiÕn tr×nh d¹y häc theo híng ph¸t
triÓn ho¹t ®éng nhËn thøc tÝch cùc, tù chñ, s¸ng t¹o cña häc sinh trong qu¸
tr×nh tham gia t×m tßi gi¶i quyÕt vÊn ®Ò chiÕm lÜnh tri thøc.
5. NhiÖm vô nghiªn cøu
§Ó ®¹t ®îc môc ®Ých ®Ò ra, ®Ò tµi cã nh÷ng nhiÖm vô chÝnh sau ®©y:
- Nghiªn cøu c¸c quan ®iÓm hiÖn ®¹i vÒ d¹y häc theo híng ph¸t huy
tÝnh tÝch cùc, tù gi¸c, chñ ®éng, s¸ng t¹o cña häc sinh.
- Nghiªn cøu t tëng chØ ®¹o, môc tiªu ch¬ng tr×nh s¸ch gi¸o khoa míi.
- Nghiªn cøu c¸c tµi liÖu khoa häc vÒ ch¬ng "M¾t. C¸c dông cô
quang" VËt lÝ 11- THPT.
- Nghiªn cøu c¸ch x¸c ®Þnh môc tiªu qu¸ tr×nh häc.
- Nghiªn cøu c¬ së lý luËn cña viÖc thiÕt kÕ tiÕn tr×nh d¹y häc, tæ chøc
c¸c t×nh huèng häc tËp vµ ®Þnh híng ho¹t ®éng häc tËp nh»m ph¸t huy tÝnh
tÝch cùc, tù gi¸c, chñ ®éng, s¸ng t¹o cña häc sinh.
- So¹n th¶o môc tiªu qu¸ tr×nh häc cña c¸c kiÕn thøc ch¬ng "M¾t. C¸c
dông cô quang" VËt lÝ 11 - THPT ®¸p øng ®îc yªu cÇu ph¸t huy tÝnh tÝch
cùc, tù gi¸c, chñ ®éng, s¸ng t¹o cña häc sinh.
- So¹n th¶o tiÕn tr×nh d¹y häc c¸c kiÕn thøc ch¬ng "M¾t. C¸c dông cô
quang" VËt lÝ 11 - THPT ®¸p øng ®îc yªu cÇu ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, tù gi¸c,
chñ ®éng, s¸ng t¹o cña häc sinh.
- TiÕn hµnh thùc nghiÖm s ph¹m theo môc tiªu ®· so¹n th¶o ®Ó ®¸nh
gi¸ tÝnh kh¶ thi cña nã trong viÖc ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, tù gi¸c, chñ ®éng,
s¸ng t¹o cña häc sinh.
6. Ph¹m vi nghiªn cøu
- X©y dùng tiÕn tr×nh d¹y häc c¸c kiÕn thøc "KÝnh lóp, KÝnh hiÓn vi, KÝnh
thiªn v¨n" trong ch¬ng “M¾t. C¸c dông cô quang” VËt lÝ 11 - THPT.
- C¸c ho¹t ®éng cña thÇy vµ trß khi x©y dùng kiÕn thøc ch¬ng "M¾t.
8
C¸c dông cô quang" VËt lÝ 11 - THPT ®¸p øng ®îc yªu cÇu ph¸t huy tÝnh tÝch
cùc, tù gi¸c, chñ ®éng, s¸ng t¹o cña häc sinh.
- §èi tîng thùc nghiÖm s ph¹m: Häc sinh líp 11 - THPT.
7. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
§Ó thùc hiÖn nhiÖm vô nªu trªn chóng t«i sÏ sö dông phèi hîp c¸c
ph¬ng ph¸p nghiªn cøu sau:
- Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu lý luËn ®Ó n¾m ®îc nh÷ng quan ®iÓm lý
luËn vÒ d¹y häc hiÖn ®¹i trong viÖc tæ chøc c¸c t×nh huèng häc tËp theo híng
ph¸t triÓn ho¹t ®éng nhËn thøc tÝch cùc, tù chñ, s¸ng t¹o cña häc sinh, l«i cuèn
häc sinh tham gia vµo tiÕn tr×nh t×m tßi gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trong viÖc chiÕm lÜnh
tri thøc.
- Ph¬ng ph¸p ®iÒu tra th¨m dß (tiÕp xóc, trao ®æi víi gi¸o viªn vµ häc sinh).
- Ph¬ng ph¸p quan s¸t (dù giê).
- Thùc nghiÖm s ph¹m ë trêng phæ th«ng theo tiÕn tr×nh d¹y häc ®·
so¹n th¶o, ghi l¹i h×nh ¶nh d¹y häc ë trªn líp qua b¨ng h×nh ®Ó nghiªn cøu
ho¹t ®éng d¹y c¸c kiÕn thøc cô thÓ.
- Ph¬ng ph¸p thèng kª to¸n häc.
8. §ãng gãp cña luËn v¨n
- Nghiªn cøu vµ lµm s¸ng tá c¬ së lý luËn d¹y häc theo híng ph¸t huy
tÝnh tÝch cùc, tù gi¸c, chñ ®éng, s¸ng t¹o cña häc sinh.
- Ph©n tÝch ®îc cÊu tróc néi dung vµ tiÕn tr×nh x©y dùng m¹ch kiÕn
thøc ch¬ng "M¾t. C¸c dông cô quang" VËt lÝ 11 - THPT.
- Nghiªn cøu, x¸c ®Þnh ®îc môc tiªu d¹y häc c¸c kiÕn thøc "KÝnh lóp,
KÝnh hiÓn vi, KÝnh thiªn v¨n" trong ch¬ng “M¾t. C¸c dông cô quang” VËt lÝ 11
- THPT, ®¸p øng yªu cÇu ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, tù gi¸c, chñ ®éng, s¸ng t¹o cña
häc sinh.
- ThiÕt kÕ ®îc tiÕn tr×nh d¹y häc c¸c kiÕn thøc "KÝnh lóp, KÝnh hiÓn vi,
KÝnh thiªn v¨n" trong ch¬ng “M¾t. C¸c dông cô quang” VËt lÝ 11 - THPT theo
môc tiªu d¹y häc ®· x¸c ®Þnh.
9
- TiÕn hµnh thùc nghiªm s ph¹m vµ ph©n tÝch kÕt qu¶ thùc nghiÖm s
ph¹m c¸c kiÕn thøc "KÝnh lóp, KÝnh hiÓn vi, KÝnh thiªn v¨n" theo tiÕn tr×nh ®·
thiÕt kÕ.
9. CÊu tróc cña luËn v¨n
Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn, danh môc tµi liÖu tham kh¶o, phô
lôc. LuËn v¨n ®îc tr×nh bµy ë ba ch¬ng:
Ch¬ng 1: C¬ së lÝ luËn cña ®Ò tµi
Ch¬ng 2: Ph©n tÝch néi dung, thiÕt kÕ môc tiªu vµ ho¹t ®éng d¹y
häc c¸c kiÕn thøc "KÝnh lóp, KÝnh hiÓn vi, KÝnh thiªn v¨n" trong ch¬ng
“M¾t. C¸c dông cô quang”VËt lÝ 11 - THPT
Ch¬ng 3: Thùc nghiÖm s ph¹m
10
Ch¬ng 1
C¥ Së LÝ LUËN CñA §Ò TµI
§· tõ nöa thÕ kØ qua vµ nhÊt lµ ngµy nay, khoa häc gi¸o dôc trªn thÕ
giíi coi träng nh÷ng nghiªn cøu ®æi míi d¹y häc ë trêng phæ th«ng theo
híng ®¶m b¶o ®îc sù ph¸t triÓn n¨ng lùc s¸ng t¹o cña häc sinh, båi dìng
t duy khoa häc, n¨ng lùc tù t×m tßi chiÕm lÜnh tri thøc, n¨ng lùc gi¶i quyÕt
vÊn ®Ò thÝch øng ®îc víi cuéc sèng, víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ tri thøc.
Ph¬ng ph¸p ®æi míi nµy ®ßi hái ph¶i ph©n tÝch ®Ó nhËn râ nh÷ng nhîc
®iÓm, h¹n chÕ c¨n b¶n cña thùc tr¹ng d¹y häc vµ chØ ra ®îc nh÷ng nguyªn
t¾c chØ ®¹o vµ gi¶i ph¸p c¬ b¶n ®Ó kh¾c phôc ®îc nh÷ng h¹n chÕ ®ã vµ thùc
hiÖn ®îc nh÷ng môc tiªu mong muèn.
Qua viÖc nghiªn cøu c¬ së lÝ luËn cña viÖc d¹y häc theo yªu cÇu ph¸t
triÓn ho¹t ®éng nhËn thøc tÝch cùc, tù chñ, s¸ng t¹o trong viÖc chiÕm lÜnh tri
thøc, båi dìng t duy khoa häc - kÜ thuËt vµ n¨ng lùc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò cña
HS, cïng víi kinh nghiÖm gi¶ng d¹y, båi dìng nghiªn cøu khoa häc cña
m×nh Gi¸o s - TiÕn sÜ Ph¹m H÷u Tßng ®· ®a ra nh÷ng c¬ së lý luËn cho viÖc
nghiªn cøu x¸c ®Þnh vµ thùc hiÖn môc tiªu d¹y häc tri thøc cô thÓ nh»m ph¸t
huy tÝnh tÝch cùc, tù chñ chiÕm lÜnh tri thøc, båi dìng t duy khoa häc – kÜ
thuËt vµ n¨ng lùc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. Néi dung cña c¬ së lý luËn ®ã ®îc tr×nh
bµy nh sau:
1.1. X¸c ®Þnh môc tiªu d¹y häc tri thøc cô thÓ
1.1.1. TÇm quan träng cña c¸c môc tiªu d¹y häc
11
ViÖc x¸c ®Þnh c¸c môc tiªu d¹y häc cã tÇm quan träng ®Æc biÖt nh»m:
- Cã ®îc ph¬ng híng, tiªu chÝ ®Ó quyÕt ®Þnh vÒ néi dung, ph¬ng
ph¸p, ph¬ng tiÖn d¹y häc.
- Cã ®îc ý tëng râ rµng vÒ c¸i cÇn kiÓm tra ®¸nh gi¸ khi kÕt thóc mçi
m«n häc, häc phÇn hay trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y tõng kiÕn thøc cô thÓ.
- Th«ng b¸o cho ngêi häc biÕt nh÷ng c¸i mong ®îi ë ®Çu ra cña sù häc
lµ g×? §iÒu nµy gióp hä tù tæ chøc c«ng viÖc häc tËp cña m×nh.
- Cã ®îc ý tëng râ rµng vÒ c¸c kiÕn thøc, kÜ n¨ng, th¸i ®é cÇn cã cña
GV.
1.1.2. Kh¸i niÖm môc tiªu thao t¸c
KiÓu d¹y häc truyÒn thèng lµ kiÓu d¹y häc mµ trung t©m chó ý cña gi¸o
viªn lµ sù tr×nh diÔn, gi¶ng gi¶i cña m×nh víi häc sinh vÒ c¸c kiÕn thøc mµ
gi¸o viªn cÇn d¹y vµ häc sinh cÇn häc, nghÜa lµ trung t©m chó ý lµ néi dung.
Sù tr×nh bµy néi dung dï tèt ®Õn møc nµo th× còng kh«ng ph¶i lµ sù x¸c
®Þnh mét c¸ch cô thÓ kÕt qu¶ mong ®îi mµ sù d¹y mang l¹i ë ngêi häc lµ g×:
ngêi häc ®¹t ®îc kh¶ n¨ng g× trong hoÆc sau khi häc. Do ®ã, kh«ng cã c¨n
cø x¸c ®¸ng ®Ó x¸c ®Þnh ph¬ng ph¸p d¹y häc thÝch hîp vµ kh«ng cã tiªu chÝ
râ rµng ®Ó ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ d¹y häc, ®¸nh gi¸ kiÕn thøc, kÜ n¨ng cña ngêi
häc. §ã lµ mét nhîc ®iÓm c¬ b¶n cña kiÓu d¹y häc truyÒn thèng, nã h¹n chÕ
chÊt lîng vµ hiÖu qu¶ d¹y häc.
§Ó t×m c¸ch kh¾c phôc nhîc ®iÓm nªu trªn, tõ thùc tiÔn d¹y häc vµ sù
ph¸t triÓn cña khoa häc s ph¹m, trªn thÕ giíi, trong mÊy thËp kû nay ®· h×nh
thµnh quan niÖm vÒ kiÓu d¹y häc mµ trung t©m chó ý lµ nh÷ng kh¶ n¨ng mµ
ngêi häc cÇn ®¹t ®îc trong vµ sau khi häc. Chóng lµ kÕt qu¶ mµ sù d¹y
mang l¹i ë ngêi häc vµ ®îc gäi lµ nh÷ng môc tiªu thao t¸c. V× nh÷ng môc
tiªu nµy m« t¶ hµnh vi cô thÓ quan s¸t ®îc cña ngêi häc, lµ kÕt qu¶ cña thao
t¸c mµ ngêi häc ph¶i cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn ®îc.
NÕu chó träng c¸c môc tiªu thao t¸c th× khi chuÈn bÞ d¹y häc mét néi
dung cô thÓ nµo ®ã, ®ßi hái ph¶i tr¶ lêi c¸c c©u hái sau:
12
* D¹y c¸i g×?
* Ngêi häc ph¶i biÕt g× hoÆc biÕt lµm g× tríc, trong vµ sau khi häc?
* Thùc tÕ ngêi häc biÕt g×?
* D¹y thÕ nµo?
Tr¶ lêi c©u hái thø nhÊt ®ßi hái ph¶i x¸c ®Þnh néi dung cô thÓ
Tr¶ lêi c©u hái thø hai ®ßi hái ph¶i x¸c ®Þnh c¸c môc tiªu thao t¸c
Tr¶ lêi c©u hái thø ba ®ßi hái kiÓm tra ®¸nh gi¸ nh÷ng kh¶ n¨ng mµ
ngêi häc ®· cã tríc khi häc vµ nh÷ng kh¶ n¨ng mµ ngêi häc ®¹t ®îc
trong vµ sau khi häc
Tr¶ lêi c©u hái thø t ®ßi hái ph¶i lùa chän c¸c ph¬ng ph¸p vµ kÜ thuËt
thÝch hîp
1.1.3. Ph©n biÖt c¸c lo¹i môc tiªu thao t¸c
Trong d¹y häc ngêi ta cßn ph¶i ph©n biÖt ba nhãm môc tiªu thao t¸c:
a. Lo¹i môc tiªu “n¾m v÷ng c¸c hµnh vi mong muèn”
§ã lµ nh÷ng môc tiªu liªn quan ®Õn mét lÜnh vùc cã thÓ dÔ dµng v¹ch râ
ranh giíi, cã thÓ m« t¶ hµnh vi mong ®îi mét c¸ch ®Çy ®ñ vµ triÖt ®Ó. Ngêi
häc cÇn thùc hiÖn ®îc nh÷ng hµnh vi ®· x¸c ®Þnh.
b. Lo¹i môc tiªu “chuyÓn t¶i ¸p dông c¸c hµnh vi ®· cã”
Nãi vÒ viÖc sö dông c¸c kiÕn thøc kÜ n¨ng ®Ó gi¶i quyÕt mét bµi to¸n
míi, kh«ng ph¶i lµ t¸i t¹o mµ lµ ¸p dông kiÕn thøc, cã mét ®¸p sè chung
nhng cã thÓ cã nhiÒu c¸ch gi¶i. Ngêi ta kh«ng thÓ nãi tríc tÊt c¶ mäi
trêng hîp. Ngêi häc cÇn chuyÓn t¶i ¸p dông ®îc c¸c hµnh vi ®· cã cña
m×nh vµo t×nh huèng ®Æt ra.
c. Lo¹i môc tiªu “biÓu lé hµnh vi thÝch øng”
Kh«ng nhÊn m¹nh vµo s¶n phÈm lµ c¸i mµ kh«ng thÓ thÊy tríc vµ do ®ã
kh«ng thÓ m« t¶ tríc ®îc, nhng nhÊn m¹nh vµo t×nh huèng lµm n¶y sinh
hµnh vi. Nã cã tÝnh chÊt khªu gîi nhiÒu h¬n lµ quy ®Þnh, kh«ng ph¶i ngêi ta
t×m kiÕm sù thèng nhÊt mµ ®óng h¬n lµ sù ®a d¹ng cña c¸c hµnh vi. Ngêi häc
cÇn biÓu lé hµnh vi øng ®¸p míi cña m×nh víi t×nh huèng ®Æt ra.
13
1.1.4. Ph©n biÖt bèn tr×nh ®é cña môc tiªu nhËn thøc
a. Tr×nh ®é nhËn biÕt, t¸i hiÖn, t¸i t¹o
Tr×nh ®é nµy thÓ hiÖn ë kh¼ n¨ng nhËn ra ®îc, nhí l¹i ®îc, ph¸t ng«n
l¹i ®óng víi sù tr×nh bµy kiÕn thøc ®· cã; thùc hiÖn lÆp l¹i ®îc ®óng mét c¸ch
thøc ho¹t ®éng cô thÓ ®· cã; gi¶i ®¸p ®îc c©u hái thuéc d¹ng “A lµ g×? ThÕ
nµo”; “Thùc hiÖn A thÕ nµo?”
b. Tr×nh ®é hiÓu, ¸p dông (gi¶i quyÕt ®îc t×nh huèng t¬ng tù nh t×nh
huèng ®· biÕt)
Tr×nh ®é nµy thÓ hiÖn ë kh¼ n¨ng gi¶i thÝch, minh ho¹ ®îc nghÜa cña
kiÕn thøc, ¸p dông ®îc kiÕn thøc ®· nhí l¹i, hoÆc ®· ®îc gîi ra ®Ó gi¶i
quyÕt ®îc t×nh huèng t¬ng tù víi t×nh huèng ®· biÕt, theo cïng mét mÉu
nh t×nh huèng ®· biÕt; gi¶i ®¸p ®îc c©u hái thuéc d¹ng: “A gióp gi¶i quyÕt X
nh thÕ nµo?”.
c. Tr×nh ®é vËn dông linh ho¹t (gi¶i quyÕt ®îc t×nh huèng cã biÕn ®æi
so víi t×nh huèng ®· biÕt)
Tr×nh ®é nµy thÓ hiÖn ë kh¶ n¨ng lùa chän, ¸p dông tri thøc trong t×nh
huèng cã biÕn ®æi so víi t×nh huèng ®· biÕt, nhËn ra r»ng cã thÓ gi¶i quyÕt
t×nh huèng ®· cho b»ng c¸ch vËn dông phèi hîp c¸c c¸ch gi¶i quyÕt c¸c t×nh
huèng theo c¸c mÉu ®· biÕt; gi¶i ®¸p ®îc ®îc c©u hái thuéc d¹ng: “(C¸c) A
nµo gióp gi¶i quyÕt X vµ gi¶i quyÕt nh thÕ nµo?”.
d. Tr×nh ®é s¸ng t¹o (®Ò xuÊt vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò kh«ng theo mÉu s½n
cã)
Tr×nh ®é nµy thÓ hiÖn ë kh¶ n¨ng ph¸t biÓu vµ gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò
theo c¸ch riªng cña m×nh b»ng c¸ch lùa chän, ®Ò xuÊt vµ ¸p dông kiÕn thøc ®Ó
gi¶i quyÕt ®îc c¸c vÊn ®Ò kh«ng theo c¸c mÉu ®· cã s½n; ®Ò ra vµ gi¶i ®¸p
®îc c©u hái thuéc d¹ng: “Cã vÊn ®Ò g×?”; “§Ò xuÊt ý kiÕn riªng, c¸ch gi¶i
quyÕt riªng thÕ nµo?”.
1.2. C¸c luËn ®iÓm ph¬ng ph¸p luËn chØ ®¹o ®æi
míi ph¬ng ph¸p d¹y häc theo môc tiªu ®æi míi nh»m
14
ph¸t triÓn ho¹t ®éng nhËn thøc tÝch cùc, tù chñ
s¸ng t¹o vµ t duy khoa häc cña häc sinh
D¹y häc lµ m«n khoa häc ë nhµ trêng kh«ng chØ ®¬n thuÇn nh»m mét
môc tiªu duy nhÊt lµ gióp häc sinh cã ®îc mét sè kiÕn thøc cô thÓ nµo ®ã.
§iÒu quan träng h¬n lµ trong qu¸ tr×nh d¹y häc c¸c tri thøc cô thÓ ®ã rÌn
luyÖn cho häc sinh tiÒm lùc ®Ó khi ra trêng hä cã thÓ tiÕp tôc tù häc tËp, cã
kh¶ n¨ng nghiªn cøu t×m tßi gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, ®¸p øng ®îc nh÷ng ®ßi hái ®a
d¹ng cña ho¹t ®éng thùc tiÔn kh«ng ngõng ph¸t triÓn. Còng chØ trong ®iÒu
kiÖn d¹y häc nh vËy míi ®¶m b¶o nh÷ng kiÕn thøc häc sinh ®· häc ®îc lµ
nh÷ng kiÕn thøc thùc sù cã chÊt lîng s©u s¾c, v÷ng ch¾c, vËn dông ®îc.
ViÖc qu¸n triÖt quan ®iÓm trªn ®©y vÒ môc tiªu d¹y häc c¸c m«n khoa
häc, cïng víi viÖc qu¸n triÖt quan ®iÓm ho¹t ®éng vÒ b¶n chÊt cña häc vµ cña
d¹y vµ quan ®iÓm hiÖn ®¹i cña ph¬ng ph¸p luËn khoa häc, dÉn tíi viÖc x¸c
lËp mét hÖ thèng c¸c luËn ®iÓm quan träng lµm nÒn t¶ng cho viÖc nghiªn cøu
thùc nghiÖm d¹y häc vÒ “chiÕn lîc d¹y häc ph¸t triÓn ho¹t ®éng tù chñ
chiÕm lÜnh tri thøc, båi dìng t duy khoa häc – kü thuËt vµ n¨ng lùc gi¶i
quyÕt vÊn ®Ò”. §ã lµ s¸u luËn ®iÓm c¬ b¶n díi ®©y, ®îc coi nh s¸u nguyªn
t¾c chØ ®¹o ho¹t ®éng d¹y.
1.2.1. VÒ vai trß quan träng cña sù d¹y lµ thùc hiÖn ®îc viÖc tæ
chøc, kiÓm tra, ®Þnh híng h÷u hiÖu ho¹t ®éng häc
Sù häc nãi chung, lµ sù thÝch øng cña ngêi häc víi nh÷ng t×nh huèng
thÝch ®¸ng, lµm n¶y sinh vµ ph¸t triÓn ë ngêi häc nh÷ng d¹ng ho¹t ®éng x¸c
®Þnh, ph¸t triÓn ë ngêi häc nh÷ng n¨ng lùc thÓ chÊt, tinh thÇn vµ nh©n c¸ch
c¸ nh©n. Nãi riªng, sù häc cã chÊt lîng mét tri thøc khoa häc míi nµo ®ã
ph¶i lµ sù thÝch øng cña ngêi häc víi nh÷ng t×nh huèng häc tËp thÝch ®¸ng.
ChÝnh qu¸ tr×nh thÝch øng nµy lµ ho¹t ®éng cña ngêi häc x©y dùng nªn tri
thøc míi víi tÝnh c¸ch lµ ph¬ng tiÖn tèi u gi¶i quyÕt t×nh huèng míi. §ång
15
thêi ®ã lµ qu¸ tr×nh gãp phÇn lµm ph¸t triÓn c¸c n¨ng lùc nhËn thøc, thùc tiÔn
vµ nh©n c¸ch cña ngêi häc.
Bëi vËy, mét vai trß quan träng cña gi¸o viªn trong d¹y häc m«n khoa
häc lµ tæ chøc ®îc nh÷ng t×nh huèng häc tËp vµ thùc hiÖn ®îc sù kiÓm tra,
®Þnh híng, ho¹t ®éng h÷u hiÖu, cho phÐp gîi ra ë häc sinh ho¹t ®éng häc tËp
tù chñ, tÝch cùc, dÉn tíi sù chiÕm lÜnh ®îc tri thøc khoa häc, theo c¸ch tiÕp
cËn hiÖn thùc t¬ng tù nh c¸c nhµ khoa häc.
1.2.2. VÒ sù cÇn thiÕt tæ chøc t×nh huèng vÊn ®Ò trong d¹y häc
Tri thøc khoa häc ®îc x©y dùng khi nhµ khoa häc cã ®éng c¬ gi¶i quyÕt
mét vÊn ®Ò, t×m lêi gi¶i ®¸p cho mét c©u hái ®Æt ra mµ viÖc t×m tßi lêi gi¶i ®¸p
cho c©u hái ®ã chÝnh lµ ph¶i t×m tßi mét c¸i míi, chø kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ
viÖc t¸i hiÖn, lÆp l¹i c¸c kiÕn thøc vµ c¸ch thøc ho¹t ®éng quen thuéc cã s½n.
Bëi vËy trong viÖc d¹y häc m«n khoa häc, gi¸o viªn cÇn tæ chøc ®îc
nh÷ng t×nh huèng vÊn ®Ò. §ã chÝnh lµ viÖc tæ chøc nh÷ng t×nh huèng trong ®ã
cã xuÊt hiÖn vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt mµ häc sinh tù thÊy m×nh cã kh¶ n¨ng tham
gia gi¶i quyÕt vµ do ®ã sÏ suy nghÜ vµ ®a ra gi¶i ph¸p riªng cña m×nh, tù t×m
tßi c¸ch gi¶i quyÕt thÝch hîp. ChÝnh trong ®iÒu kiÖn ®ã, víi sù gióp ®ì ®Þnh
híng cña gi¸o viªn, häc sinh sÏ x©y dùng ®îc cho m×nh nh÷ng tri thøc khoa
häc s©u s¾c, v÷ng ch¾c vµ vËn dông ®îc, ®ång thêi qua qu¸ tr×nh ®ã n¨ng lùc
trÝ tuÖ cña häc sinh sÏ ®îc ph¸t triÓn.
1.2.3. VÒ sù cÇn thiÕt lËp ®îc s¬ ®å biÓu ®¹t l«gÝc cña tiÕn tr×nh
nhËn thøc khoa häc ®èi víi tri thøc cÇn d¹y
NhËn thøc thùc tÕ kh¸ch quan (nhËn thøc mét t×nh huèng vËt lý) lµ biÓu
®¹t nã b»ng mét m« h×nh hîp thøc (mét m« h×nh cã hiÖu lùc). Qu¸ tr×nh nhËn
thøc khoa häc trong thùc tÕ kh¸ch quan, xÐt cho cïng lµ mét qu¸ tr×nh vËn
®éng v« tËn cña viÖc x©y dùng m« h×nh, hîp thøc ho¸ m« h×nh vµ hoµn thiÖn
16
m« h×nh. TiÕn tr×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, x©y dùng tri thøc vËt lÝ lµ tiÕn tr×nh “tõ
®Ò xuÊt vÊn ®Ò nghiªn cøu suy ®o¸n gi¶i ph¸p, kh¶o s¸t lý thuyÕt / thùc
nghiÖm, råi xem xÐt ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng chÊp nhËn ®îc cña c¸c kÕt qu¶ t×m
®îc, trªn c¬ së vËn dông chóng ®Ó gi¶i thÝch / tiªn ®o¸n c¸c sù kiÖn vµ xem
xÐt sù phï hîp gi÷a lý thuyÕt vµ thùc nghiÖm” (chø kh«ng ph¶i chØ theo con
®êng kinh nghiÖm c¶m tÝnh, trùc quan ghi nhËn quy n¹p chñ nghÜa). ViÖc
vËn dông tri thøc míi vµo thùc tiÔn ®ång thêi còng lµ viÖc tiÕp tôc kiÓm tra ®Ó
bæ sung ph¸t triÓn tri thøc khoa häc.
Bëi vËy, trong d¹y häc, ho¹t ®éng nhËn thøc khoa häc cña häc sinh cÇn
®îc ®Þnh híng phï hîp víi tiÕn tr×nh x©y dùng tri thøc nh thÕ. ViÖc nµy
®ßi hái sù ph©n tÝch s©u s¾c cÊu tróc néi dung tri thøc cÇn d¹y vµ x¸c lËp ®îc
s¬ ®å “tõ t×nh huèng xuÊt ph¸t thÕ nµo, n¶y sinh vÊn ®Ò g×; t×m tßi gi¶i quyÕt
vÊn ®Ò vµ ®i tíi kÕt qu¶ nh thÕ nµo”, mét c¸ch phï hîp víi tr×nh ®é häc sinh
vµ xÐt trong qu¸ tr×nh x©y dùng, kiÓm tra, vËn dông tri thøc míi. Trong ®ã x¸c
®Þnh ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt vµ nh÷ng c©u hái ®Þnh híng h÷u hiÖu cho hµnh ®éng
t×m tßi gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, mét c¸ch phï hîp víi ph¬ng ph¸p nhËn thøc khoa
häc.
1.2.4. VÒ sù cÇn thiÕt sö dông nh÷ng quan niÖm vèn cã cña häc
sinh trong viÖc tæ chøc t×nh huèng vµ ®Þnh híng hµnh ®éng gi¶i quyÕt
vÊn ®Ò cña häc sinh trong qu¸ tr×nh x©y dùng kiÕn thøc míi
Tri thøc míi ®îc x©y dùng dùa trªn c¸c tri thøc ®· cã vµ ®ång thêi cßn
ph¶i ®èi chäi l¹i víi c¸c quan ®iÓm ®· cã nhng l¹i lµ trë lùc ®èi víi sù h×nh
thµnh tri thøc míi. Tri thøc míi, víi ý nghÜa ®óng ®¾n cña nã, chØ cã thÓ thùc
sù ®îc x¸c lËp, hoµ nhËp vµo vèn hiÓu biÕt riªng cña häc sinh, khi mµ nã
®îc x©y dùng trªn c¬ së tri thøc ®· cã cña häc sinh, ®ång thêi lµm biÕn ®æi
vµ kh¾c phôc ®îc c¸c quan ®iÓm cò, c¸ch hiÓu cò sai l¹c, tr¸i ngîc víi nã.
17
Bëi vËy, trong d¹y häc cÇn nghiªn cøu c¸c quan niÖm hoÆc c¸ch hiÓu
sai lÇm vèn cã cña häc sinh cã liªn quan tíi tri thøc cÇn x©y dùng. Chóng lµ
chç dùa, ®ång thêi lµ trë lùc tÊt yÕu cÇn kh¾c phôc ®èi víi qu¸ tr×nh x©y dùng
tri thøc míi cho häc sinh. CÇn sö dông c¸c quan niÖm vèn cã ®ã cña häc sinh
vµo viÖc x©y ®ùng t×nh huèng vÊn ®Ò vµ ®Þnh híng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò mét
c¸ch h÷u hiÖu sao cho t¹o ®îc ®iÒu kiÖn cho nh÷ng quan niÖm ®ã ®îc häc
sinh vËn dông, ®îc thö th¸ch trong qu¸ tr×nh kiÓm tra hîp thøc ho¸, khiÕn
cho ngêi häc tù nhËn thÊy chç sai lÇm (kh«ng hîp thøc), thÊy cÇn thay ®æi
quan niÖm, kh¾c phôc sai lÇm ®Ó x©y dùng tri thøc míi phï hîp.
1.2.5. VÒ sù cÇn thiÕt ph¸t huy t¸c dông cña sù trao ®æi vµ tranh
luËn cña häc sinh trong qu¸ tr×nh chiÕm lÜnh tri thøc
Sù x©y dùng tri thøc khoa häc lµ qu¸ tr×nh mang tÝnh x· héi. NhËn thøc
cña mçi c¸ nh©n, thµnh viªn x· héi, tiÕn triÓn trong sù t¬ng t¸c x· héi vµ
xung ®ét x· héi – nhËn thøc. Trong nghiªn cøu khoa häc, kÕt qu¶ nghiªn cøu
cña c¸c nhµ khoa häc cã sù ®ãng gãp cña céng ®ång c¸c nhµ khoa häc. KÕt
qu¶ nghiªn cøu cña mçi c¸ nh©n nhµ khoa häc cã sù hç trî cña ngêi kh¸c.
KÕt qu¶ ®ã ®îc tr×nh bµy, ®îc th«ng b¸o vµ tr¶i qua tranh luËn ph¶n b¸c,
b¶o vÖ trong céng ®ång khoa häc. Khi ®ã míi cã nh÷ng tri thøc khoa häc cã
®Çy ®ñ gi¸ trÞ.
Sù häc tËp, x©y dùng tri thøc cña häc sinh sÏ ®îc t¹o thuËn lîi vµ cã
hiÖu qu¶ h¬n nhê trao ®æi vµ sù tranh luËn víi nh÷ng ngêi ngang hµng.
Trong ®iÒu kiÖn ®ã sÏ ph¸t huy ®îc ¶nh hëng cña sù m«i giíi, hç trî cña
nh÷ng ngêi trong céng ®ång ®èi mçi c¸ nh©n qua vïng ph¸t triÓn gÇn nhÊt
cña c¸ nh©n.
1.2.6. VÒ sù cÇn thiÕt tæ chøc tiÕn tr×nh d¹y häc pháng theo tiÕn
tr×nh nghiªn cøu x©y dùng, b¶o vÖ tri thøc khoa häc
18
§Ó ph¸t huy tæng hîp c¸c nh©n tè t¸c ®éng: vai trß cña häc sinh trong
sù tù chñ hµnh ®éng x©y dùng kiÕn thøc, vai trß cña gi¸o viªn trong viÖc tæ
chøc t×nh huèng häc tËp vµ ®Þnh híng hµnh ®éng t×m tßi x©y dùng tri thøc
cña häc sinh, vai trß t¬ng t¸c cña x· héi (cña tËp thÓ häc sinh) ®èi víi qu¸
tr×nh nhËn thøc cña mçi c¸ nh©n häc sinh vµ ®ång thêi cho häc sinh tËp quen
víi qu¸ tr×nh x©y dùng vµ b¶o vÖ c¸i míi trong nghiªn cøu khoa häc th× cÇn tæ
chøc tiÕn tr×nh d¹y häc pháng theo tiÕn tr×nh x©y dùng, b¶o vÖ tri thøc míi
trong nghiªn cøu khoa häc.
Cã thÓ diÔn ®¹t th©u tãm, kh¸i qu¸t c¸c luËn ®iÓm ph¬ng ph¸p luËn quan
träng cña d¹y häc khoa häc b»ng c¸c kÕt luËn sau ®©y:
a. Con ngêi häc, h×nh thµnh, ph¸t triÓn nh©n c¸ch n¨ng lùc cña m×nh
trong ho¹t ®éng. Häc qua lµm, qua kh¾c phôc sai lÇm; häc qua giao tiÕp, tr×nh
bµy ý kiÕn, t tëng quan ®iÓm cña m×nh víi ngêi kh¸c; ®èi chiÕu ý kiÕn, t
tëng quan ®iÓm cña m×nh víi ý kiÕn t tëng, quan ®iÓm cña ngêi kh¸c víi
thùc nghiÖm thùc tiÔn. V× vËy cÇn hiÓu b¶n chÊt cña d¹y häc lµ t¹o ®iÒu kiÖn
gióp cho sù häc nh thÕ ®¹t hiÖu qu¶ cao h¬n. D¹y häc cÇn thùc hiÖn tèt
nh÷ng chøc n¨ng quan träng lµ tæ chøc, kiÓm tra, ®Þnh híng h÷u hiÖu ho¹t
®éng häc phï hîp víi môc tiªu d¹y häc.
b. CÇn ®¶m b¶o sù c©n ®èi gi÷a d¹y tri thøc vµ kü n¨ng tiÕp cËn tri thøc.
c. CÇn tæ chøc t×nh huèng häc tËp h÷u hiÖu, khªu gîi ®îc ngêi häc suy
nghÜ tõ vèn kinh nghiÖm, hiÓu biÕt cña m×nh, ®ång thêi biÕt thu lîm sö dông
th«ng tin tõ nh÷ng nguån kh¸c nhau ®Ó tù ®a ra ý kiÕn, gi¶i ph¸p cña m×nh
cho vÊn ®Ò ®¹t ®îc.
d. Nªn khuyÕn khÝch trùc gi¸c s¸ng t¹o cña ngêi häc. T¹o ®iÒu kiÖn cho
ngêi häc tËp nghiªn cøu t×m tßi gi¶i quyÕt vÊn ®Ò phï hîp víi c¸ch tiÕp cËn
khoa häc: ®Ò xuÊt vÊn ®Ò, suy ®o¸n ®Ò xuÊt gi¶i ph¸p, thùc hiÖn gi¶i ph¸p,
diÔn ®¹t kÕt luËn; ®¸nh gi¸ vËn dông kÕt qu¶.
19
e. CÇn tæ chøc ®îc sù lµm viÖc hîp t¸c, trao ®æi ý kiÕn, khªu gîi ®îc sù
tranh luËn, ph¶n b¸c, b¶o vÖ ®îc ý kiÕn trong tËp thÓ ngêi häc.
g. CÇn lËp ®îc s¬ ®å m« pháng tiÕn tr×nh khoa häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò,
x©y dùng tri thøc cÇn d¹y phï hîp víi tr×nh ®é häc sinh. Theo ®ã suy nghÜ
thiÕt kÕ môc tiªu d¹y häc cô thÓ vµ tiÕn tr×nh ho¹t ®éng d¹y häc thÝch hîp.
KÕt luËn rót ra cho viÖc thiÕt kÕ ph¬ng ¸n d¹y häc
Tõ c¸c luËn ®iÓm ph¬ng ph¸p luËn nªu trªn cã thÓ rót ra kÕt luËn kh¸i
qu¸t chØ ®¹o viÖc nghiªn cøu thiÕt kÕ tiÕn tr×nh d¹y häc c¸c tri thøc cô thÓ nh
sau:
§Ó n©ng cao chÊt lîng, hiÖu qu¶ d¹y häc: ®¶m b¶o cho häc sinh
chiÕm lÜnh ®îc kiÕn thøc, kÜ n¨ng; ®ång thêi båi dìng ®îc t duy khoa
häc, t duy s¸ng t¹o, ph¸t triÓn ë häc sinh hµnh ®éng tù chñ t×m tßi gi¶i quyÕt
vÊn ®Ò trong qu¸ tr×nh chiÕm lÜnh tri thøc khoa häc vµ tõ ®ã chuÈn bÞ tèt cho
häc sinh cã thÓ thÝch øng ®îc víi thùc tiÔn cuéc sèng kh«ng ngõng ph¸t triÓn
th× ®ßi hái viÖc thiÕt kÕ ho¹t ®éng d¹y häc ph¶i ®îc thùc hiÖn mét c¸ch khoa
häc theo quy tr×nh gåm c¸c bíc sau:
* ThiÕt lËp s¬ ®å biÓu ®¹t l«gÝc cña tiÕn tr×nh nhËn thøc khoa häc ®èi
víi tri thøc cÇn d¹y
Tõ sù hiÓu biÕt s©u s¾c vÒ kiÕn thøc cÇn d¹y, gi¸o viªn thiÕt lËp s¬ ®å
biÓu ®¹t l«gÝc cña tiÕn tr×nh nhËn thøc khoa häc, ®¸p øng ®îc ®ßi hái ph¬ng
ph¸p luËn cña tiÕn tr×nh khoa häc x©y dùng tri thøc, ®ång thêi l¹i phï hîp víi
tr×nh ®é nhËn thøc cña häc sinh. §ã lµ c¬ së quan träng lµ tiÒn ®Ò cÇn thiÕt ®Ó
cã thÓ tæ chøc vµ ®Þnh híng kh¸i qu¸t hµnh ®éng tù chñ t×m tßi gi¶i quyÕt
vÊn ®Ò cña häc sinh trong qu¸ tr×nh d¹y häc.
*Tæ chøc t×nh huèng häc tËp (t×nh huèng vÊn ®Ò)
20
Tæ chøc t×nh huèng häc tËp cã vÊn ®Ò thÓ hiÖn ë chç gi¸o viªn so¹n th¶o
®îc nh÷ng nhiÖm vô tiÒm Èn vÊn ®Ò t¬ng øng víi tri thøc cÇn d¹y ®Ó giao
cho häc sinh. Sao cho nhiÖm vô ®ã ®îc häc sinh h¨ng h¸i ®¶m nhËn theo suy
nghÜ, gi¶i ph¸p cña m×nh. TÊt yÕu häc sinh sÏ gÆp khã kh¨n, ý thøc ®îc vÊn
®Ò vµ khã kh¨n lµ võa søc nªn häc sinh cã thÓ tù chñ, tÝch cùc suy nghÜ t×m tßi
®Ó vît qua khã kh¨n, gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, t¹o ®éng c¬ thóc ®Èy ho¹t ®éng nhËn
thøc tÝch cùc cña häc sinh.
* X¸c ®Þnh viÖc ®Þnh híng kh¸i qu¸t ch¬ng tr×nh ho¸ hµnh ®éng
nhËn thøc tù chñ tÝch cùc cña häc sinh vµ viÖc tæ chøc hîp lý ho¹t ®éng
cña c¸ nh©n vµ tËp thÓ häc sinh.
Trªn c¬ së t×nh huèng häc tËp ®· ph¸c th¶o gi¸o viªn dù kiÕn kh¶ n¨ng
®¸p øng cã thÓ cã vµ nh÷ng khã kh¨n cã thÓ x¶y ra ë häc sinh ®Ó dù kiÕn tiÕn
tr×nh ®Þnh híng hµnh ®éng cña häc sinh, b»ng c¸ch chuÈn bÞ nh÷ng c©u hái
®Ò xuÊt vÊn ®Ò cÇn bæ sung, nh÷ng gîi ý, nh÷ng ý kiÕn yªu cÇu häc sinh xem
xÐt, th¶o luËn vµ chuÈn bÞ viÖc gi¸o viªn sÏ kh¸i qu¸t ho¸ tæng kÕt, chÝnh x¸c
ho¸, bæ sung, thÓ chÕ ho¸ kiÕn thøc ë nh÷ng chæ cÇn thiÕt. Gi¸o viªn h×nh
dung viÖc ®Þnh híng kh¸i qu¸t ch¬ng tr×nh ho¸ hµnh ®éng, nhËn thøc tù chñ
cña häc sinh xuÊt ph¸t tõ t×nh huèng cã vÊn ®Ò ®· dù th¶o vµ pháng theo s¬ ®å
l«gÝc cña tiÕn tr×nh x©y dùng tri thøc ®· thiÕt lËp. §ång thêi h×nh dung viÖc tæ
chøc hîp lý ho¹t ®éng cña c¸ nh©n vµ cña tËp thÓ häc sinh pháng theo tiÕn
tr×nh hîp t¸c nghiªn cøu x©y dùng vµ b¶o vÖ tri thøc míi trong céng ®ång
khoa häc, ®Ó cã thÓ khai th¸c, ph¸t huy ®îc ®Çy ®ñ c¸c nh©n tè t¸c ®éng cã
lîi cho sù ph¸t triÓn ho¹t ®éng nhËn thøc khoa häc cña häc sinh.
Nh vËy th× viÖc thiÕt kÕ tiÕn tr×nh d¹y häc tri thøc cô thÓ ®ßi hái: Ph¶i
thiÕt lËp ®îc s¬ ®å l«gÝc tiÕn tr×nh nhËn thøc khoa häc ®èi víi tri thøc cÇn
d¹y, tæ chøc ®îc t×nh huèng cã vÊn ®Ò vµ ch¬ng tr×nh ho¸ sù ®Þnh híng
häc sinh ®èi víi hµnh ®éng t×m tßi lùa chän kiÓm tra x©y dùng tri thøc cÇn
häc.
- Xem thêm -