B
GIÁO D C VÀ ðÀO T O
TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P HÀ N I
----------------------------
NGUY N MINH ð C
NGHIÊN C U XÁC ð NH M T S
B NH S N KHOA VÀ TH
B NH VIÊM T
CH TIÊU SINH S N,
NGHI M ðI U TR
CUNG TRÊN ðÀN BÒ S A
THU C ð A BÀN BA VÌ, TP. HÀ N I
LU N VĂN TH C SĨ NÔNG NGHI P
Chuyên ngành: THÚ Y
Mã s : 60. 62.50
Ngư i hư ng d n khoa h c : PGS. TS. NGUY N VĂN THANH
HÀ N I - 2011
L I CAM ðOAN
Tôi xin cam ñoan nh ng s li u và k t qu nghiên c u trên là trung
th c và chưa ñư c s d ng ñ báo cáo v m t h c v nào.
Tôi xin cam ñoan m i s giúp ñ cho vi c th c hi n lu n văn này ñã
ñư c c m ơn và các thông tin trích d n trong lu n văn ñ u ñã ñư c ghi rõ
ngu n g c.
Hà N i, ngày 15 tháng 8 năm 2011
Tác gi c a lu n văn
(Ký ghi rõ h tên)
Nguy n Minh ð c
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………….
i
L I C M ƠN
Tôi xin bày t lòng bi t ơn sâu s c t i th y hư ng d n khoa h c PGS.TS.
Nguy n Văn Thanh ñã t n tình hư ng d n tôi trong quá trình nghiên c u và xây
d ng lu n văn.
Tôi xin ñư c bày t lòng bi t ơn sâu s c t i gia ñình, b n bè, ñ ng nghi p
ñã t n tình giúp ñ tôi vư t qua khó khăn ñ hoàn thành lu n văn.
Tôi xin trân tr ng c m ơn Ban Giám Hi u, t p th cùng các th y giáo, cô
giáo Vi n ñào t o Sau ñ i h c, B môn Ngo i - S n, Ban ch nhi m Khoa Thú Y
– Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i ñã t o m i ñi u ki n thu n l i giúp tôi
hoàn thành lu n văn.
Tôi xin trân tr ng c m ơn các h chăn nuôi bò
các xã và ñ i ngũ thú y
viên cơ s làm vi c t i m t s ñ a phương trên ñ a bàn huy n Ba Vì – TP Hà N i
ñã t o m i ñi u ki n cho tôi có ñư c s li u th c t ñ xây d ng lu n văn.
Qua ñây tôi xin trân tr ng c m ơn tr m thú y, tr m khuy n nông huy n Ba
Vì – TP Hà N i ñã t o m i ñi u ki n giúp ñ tôi trong su t quá trình th c hi n
lu n văn.
Ba Vì, ngày 15 tháng 8 năm 2011
Tác gi c a lu n văn.
Nguy n Minh ð c
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………….
ii
M CL C
L i cam ñoan
i
L i c m ơn
ii
M cl c
iii
Danh m c các ch vi t t t
vi
Danh m c b ng
vii
Danh m c bi u ñ
viii
Danh m c hình nh
ix
1. ð T V N ð
1
1.1
Tính c p thi t c a ñ tài
1
1.2
M c ñích nghiên c u c a ñ tài
2
1.3
Ý nghĩa khoa h c và th c ti n c a ñ tài
2
2. T NG QUAN TÀI LI U VÀ CƠ S
2.1
KHOA H C C A ð TÀI
ð c ñi m c u t o và ch c năng cơ quan sinh d c cái:
3
3
2.1.1 ð c ñi m, c u t o c a cơ quan sinh d c bò cái:
3
2.1.2 Ho t ñ ng sinh d c c a bò cái:
7
2.1.3 S ñi u hoà c a Hormone sinh s n v i ho t ñ ng sinh d c c a
bò.
2.2
12
M t s b nh thư ng g p
cơ quan sinh d c bò cái:
14
2.2.1 B nh viêm âm môn, ti n ñình, âm ñ o
14
2.2.2 B nh viêm c t cung
16
2.2.3 B nh viêm t cung
17
2.2.4 Các b nh
21
2.4
bu ng tr ng
Tác d ng và ng d ng c a Prostaglandin (PGF2α) trong sinh s n
gia súc
3. ð I TƯ NG N I DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………….
27
30
iii
3.1 ð i tư ng nghiên c u:
30
3.2 N i dung và phương pháp nghiên c u:
30
3.2.1 N i dung nghiên c u.
30
3.3
30
Phương pháp nghiên c u:
3.3.1 Xác ñ nh m t s ch tiêu sinh s n
bò cái.
30
3.3.2 Ch n ñoán các b nh thư ng g p trên cơ quan sinh d c
bò cái. 32
3.3. 3 Phân l p thành ph n m n c m v i thu c kháng sinh.
32
3.3.4 Th nghi m phác ñ ñi u tr b nh viêm t cung bò
33
3.4 Phương pháp x lý s li u
33
4. K T QU
34
4.1
TH O LU N
K t qu nghiên c u xác ñ nh m t s ch tiêu sinh s n trên bò cái 34
4.1.1 Tu i thành th c v tính
34
4.1.2 Tu i ñ l a ñ u.
36
4.1.3 T l th thai c a ñàn bò cái sau khi ph i gi ng.
38
4.1.4 T l ñ toàn ñàn.
40
4.1.5 Kho ng cách gi a hai l a ñ .
42
4.1.6 T l ñ theo ñ tu i.
44
4.1.7 T l ñ qua các tháng trong năm.
46
4.1.8 T l nuôi s ng bê ñ n 6 tháng tu i.
49
4.2
K t qu nghiên c u m t s b nh thư ng g p
cơ quan sinh d c
cái:
50
4.2.1 T l bò cái m c b nh
4.2.2 T l m c b nh
4.3
cơ quan sinh d c.
các b ph n c a cơ quan sinh d c cái.
50
52
K t qu xác ñ nh thành ph n, tính m n c m v i m t s thu c
kháng sinh và hoá tr li u c a các vi khu n phân l p ñư c t d ch
viêm t cung c a bò:
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………….
58
iv
4.3.1 K t qu phân l p và giám ñ nh thành ph n vi khu n trong d ch
ñư ng sinh d c bò s a bình thư ng và b nh lý.
58
4.3.2 K t qu xác ñ nh tính m n c m c a các vi khu n phân l p ñư c
t d ch viêm ñư ng sinh d c bò s a v i m t s thu c kháng sinh
và hoá tr li u.
60
4.4.3 K t qu xác ñ nh tính m n c m c a t p ñoàn vi khu n có trong
d ch viêm ñư ng sinh d c bò s a v i m t s thu c kháng sinh và
hoá h c tr li u.
4.4
62
K t qu th nghi m m t s phác ñ ñi u tr b nh viêm t cung: 63
5. K T LU N VÀ ð NGH
70
5.1
70
K t lu n
5.1.1 V m t s ch tiêu sinh s n
70
5.1.2 V m t s b nh
71
5.2
ñư ng sinh d c
ð ngh
TÀI LI U THAM KH O
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………….
72
73
v
DANH M C CÁC CH
VI T T T
Tên vi t t t
Tên ñ y ñ
Cs
C ng s
GnRH
Gonadotrophin Releasing Hormone
Fe
S t
FSH
Follicle Stimulating Hormone
I2
Iode
LH
Luteinizing Hormone
PGF2α
Prostaglandin - F2 anpha
Stt
S th t
TSH
Thyromin Stimulin Hormone
Min
Giá tr nh nh t
Max
Giá tr l n nh t
TTNCBò&ðC Ba Vì
Trung tâm nghiên c u bò & ð ng c Ba Vì
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………….
vi
DANH M C B NG
STT
Tên b ng
Trang
4.1
Tu i thành th c v tính
34
4.2
Tu i ñ l a ñ u.
36
4.3
T l th thai c a ñàn bò cái sau khi ph i gi ng
38
4.4
T l ñ toàn ñàn.
41
4.5
Kho ng cách gi a hai l a ñ .
42
4.6
T l ñ theo ñ tu i.
45
4.7
T l bò ñ qua các tháng trong năm
47
4.8
T l nuôi s ng bê ñ n 6 tháng tu i.
49
4.9
T l m c b nh
cơ quan sinh d c bò cái.
51
4.10
T l m c b nh
các b ph n c a cơ quan sinh d c bò cái
52
4.11
T l m c các th b nh viêm t cung bò.
4.13
Thành ph n vi khu n có trong d ch âm ñ o, t
54
cung bò bình
thư ng và b nh lý
4.14
58
K t qu xác ñ nh tính m n c m c a các vi khu n phân l p ñư c t
d ch viêm ñư ng sinh d c bò s a v i m t s thu c kháng sinh và
hoá tr li u
4.15
Tính m n c m c a t p ñoàn vi khu n có trong d ch viêm ñư ng
sinh d c c a bò v i m t s thu c kháng sinh và hoá h c tr li u
4.16
61
62
K t qu ñi u tr b nh viêm n i m c t cung và kh năng sinh s n
c a bò s a sau khi kh i b nh
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………….
66
vii
DANH M C BI U ð
STT
Tên bi u ñ
Trang
4.1
Tu i thành th c v tính
34
4.2
Tu i ñ l a ñ u
37
4.3
T l th thai c a ñàn bò cái sau khi ph i gi ng
40
4.4
T l ñ toàn ñàn
41
4.5
Kho ng cách gi a hai l a ñ
43
4.6
T l ñ theo ñ tu i
45
4.7a
T l ñ c a các xã qua các tháng trong năm
47
4.7b
T l ñ qua các tháng trong năm.
48
4.8
T l nuôi s ng bê ñ n 6 tháng tu i.
50
4.9
T l m c b nh
cơ quan sinh d c bò cái.
51
4.10
T l m c b nh
các b ph n c a cơ quan sinh d c bò cái
52
4.11
T l m c các th b nh viêm t cung bò
54
4.12
T l các b nh
56
4.13
Thành ph n vi khu n có trong d ch âm ñ o, t
bu ng tr ng
cung bò bình
thư ng và b nh lý
4.14
59
K t qu so sánh phác ñ ñi u tr viêm t cung và kh năng sinh s n
c a bò s a sau khi lành b nh
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………….
66
viii
DANH M C HÌNH NH
STT
Tên hình
Trang
2.1
Bò b b nh sa âm ñ o
15
2.2
Bò b b nh t cung l n bít t t, v sinh kém
15
2.3
Khám b nh bò b viêm âm ñ o
16
2.4
Niêm m c âm ñ o b viêm khi m khám
16
2.5
Bò b viêm âm ñ o, t cung cong ñuôi
19
2.6
B nh viêm n i m c t cung.
19
2.7
Bò b viêm âm ñ o, t cung sau khi ñ
20
2.8
B nh viêm cơ t cung
20
2.9
B nh viêm tương m c t cung
21
2.10
D ch viêm t cung ch y ra âm môn
21
2.11
B nh thi u năng bu ng tr ng
23
2.12
Nuôi dư ng chăm sóc kém, g y, y u
23
2.13
B nh th vàng t n lưu
27
4.1
Khám ki m tra qua tr c tràng b nh viêm t cung âm ñ o
64
4.2
D ch viêm r t ra chu ng và d ch vi m khi kích thích qua tr c tràng
64
4.3
Bò b b nh viêm t cung, âm ñ o d ch ch y ra n n chu ng
65
4.4
ði u tr b nh viêm t cung âm ñ o th t r a b ng dung d ch thu c tím 65
4.5
M t s hình nh liên quan ñ n sinh s n c a bò s a.
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………….
69
ix
1. ð T V N ð
1.1
Tính c p thi t c a ñ tài
ð t nư c ta ñang trên ñà ñ i m i và phát tri n, ñ i s ng xã h i ngày m t
nâng cao. Chính vì v y mà nhu c u th c ph m tăng m nh c v s lư ng và ch t
lư ng trong ñó ph i k ñ n nhu c u v s a - th t. Th c t ñó ñang ñ t ra m t
nhi m v trư c m t cho ngành chăn nuôi c nư c ph i ñ y m nh c v s lư ng
và ch t lư ng ñàn gia súc nói chung và ñàn bò s a nói riêng.
Chăn nuôi bò s a
s a th c s
Vi t Nam có l ch s phát tri n trên 50 năm, nhưng bò
phát tri n nhanh t
năm 2001 sau khi có Quy t ñ nh s
167/2001/Qð-TTg, ngày 26/10/2001 c a Th tư ng Chính ph , v m t s bi n
pháp và chính sách phát tri n bò s a Vi t Nam th i kỳ 2001 - 2010. T ng ñàn
bò s a c a nư c ta ñã tăng t 41 ngàn con năm 2001 lên trên 115 ngàn con năm
2009 và tương t t ng s n lư ng s a tươi s n xu t hàng năm tăng trên 4 l n; t
64 ngàn t n/năm 2001 lên trên 278 ngàn t n/năm 2009. Hi n t i Nhà nư c ñang
khuy n khích phát tri n và có nhi u chương trình ñ u tư cho lĩnh v c phát tri n
ñàn bò s a
nư c ta trong tương lai g n. Theo con s th ng kê c a C c Chăn
nuôi tính ñ n Tháng 5 năm 2011 s n xu t nguyên li u s a trong nư c m i ñáp
ng 23% nhu c u và trên toàn qu c có trên 137.000 con bò s a, ñ ng ñ u là
Thành ph H Chí Minh 73.328 con. Thành ph Hà N i có 8.500 con trong ñó
Ba Vì có 4.826 con chi m t l 57% t ng ñàn bò s a trên ñ a bàn thành ph . Tuy
nhiên, hi n t i ñàn bò ñư c chăn nuôi ch y u phân tán
các nông h , trang tr i
nh v i ñi u ki n nuôi dư ng khác nhau d n ñ n các ch tiêu s n xu t khác
nhau, ñ c bi t ch tiêu v sinh s n thư ng không n ñ nh. Nguyên nhân nh
hư ng ñ n kh năng sinh s n c a bò s a có r t nhi u, ngoài nguyên nhân ch t
lư ng con gi ng, th c ăn, k thu t nuôi dư ng còn ph i nói ñ n các b nh
cơ
quan sinh d c; trong ñó b nh viêm t cung x y ra v i t l r t cao.
Nh ng v n ñ nêu trên ch ra r ng; ñ góp ph n làm tăng hi u qu trong
chăn nuôi bò s a thì vi c nghiên c u xác ñ nh các ch tiêu sinh s n, b nh s n
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………….
1
khoa nói chung và b nh viêm t cung
bò s a là vi c làm c n thi t. Xu t phát
t nhu c u th c ti n s n xu t nh m góp ph n b o v , c i t o và phát tri n ñàn
bò sinh s n c a huy n Ba Vì - TP Hà N i. ðư c s hư ng d n c a PGS.TS.
Nguy n Văn Thanh - Trư ng b môn Ngo i- S n - khoa Thú Y - Trư ng ð i
H c Nông Nghi p Hà N i, chúng tôi ti n hành nghiên c u ñ tài: “Nghiên c u
xác ñ nh m t s ch tiêu sinh s n, b nh s n khoa và th nghi m ñi u tr b nh
viêm t cung trên ñàn bò s a thu c ñ a bàn Ba Vì, TP Hà N i”.
1.2
M c ñích nghiên c u c a ñ tài
- Xác ñ nh m t s ch tiêu sinh s n c a ñàn bò s a nuôi t i m t s ñ a
phương thu c huy n Ba Vì - TP Hà N i.
- Xác ñ nh ñư c b nh thư ng g p
cơ quan sinh d c trên ñàn bò s a t i
ñ a phương thu c huy n Ba Vì – TP Hà N i.
- Tìm ñư c phác ñ ñi u tr hi u qu b nh viêm t cung trên ñàn bò s a
nuôi t i m t s ñ a phương trên ñ a bàn huy n Ba Vì - TP Hà N i.
1.3
Ý nghĩa khoa h c và th c ti n c a ñ tài
- K t qu nghiên c u c a ñ tài v m t s ch tiêu sinh s n c a ñàn bò
s a, làm tư li u cho các c p qu n lý v chuyên môn n m ñư c tình hình chăn
nuôi và kh năng sinh s n c a ñàn bò s a nuôi t i m t s ñ a phương trên ñ a
bàn huy n Ba Vì - TP Hà N i.
- K t qu nghiên c u v m t s b nh thư ng g p
ñư ng sinh d c, trên
ñàn bò sinh s n nuôi t i m t s ñ a phương giúp cho vi c ch n ñoán, phân bi t
các quá trình b nh lý thư ng g p và bi n pháp ñi u tr k p th i.
- K t qu nghiên c u c a ñ tài là cơ s cho vi c ñ ra nh ng chính sách
c th nh m qu n lý, phát tri n b o v ñàn bò s a nuôi t i huy n Ba Vì c v s
lư ng và ch t lư ng. ð ng th i giúp cho ngư i chăn nuôi bò s a
huy n Ba Vì
có nh ng hi u bi t k thu t cơ b n nh t ñ nâng cao kh năng sinh s n c a ñàn
bò s a.
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………….
2
2. T NG QUAN TÀI LI U VÀ CƠ S
KHOA H C
C A ð TÀI
2.1
ð c ñi m c u t o và ch c năng cơ quan sinh d c cái:
2.1.1 ð c ñi m, c u t o c a cơ quan sinh d c bò cái:
Cơ quan sinh d c c a bò cái ñư c chia thành 2 b ph n: B ph n sinh
d c bên ngoài và b ph n sinh d c bên trong.
B ph n sinh d c bên ngoài g m: Âm môn, âm v t, ti n ñình.
B ph n sinh d c bên trong bao g m: Âm ñ o, t cung, bu ng tr ng,
ng d n tr ng.
2.1.1.1 B ph n sinh d c bên ngoài
+ Âm môn: N m dư i h u môn, bên ngoài có hai môi b trên, hai môi có
nhi u tuy n ti t ch t nh n tr ng và m hôi.
+ Âm v t: Gi ng như dương v t thu nh l i, bên trong có các th h ng,
trên âm v t có l p ra t o mũ âm v t, gi âm v t b g p xu ng dư i.
+ Ti n ñình: Là gi i h n gi a âm môn và âm ñ o. Trong ti n ñình có
màng trinh n m
trư c âm ñ o. Màng trinh g m các s i cơ ñàn h i
gi a do
hai l p niêm m c giáp l i thành m t n p. Ti n ñình có m t s i tuy n x p chéo
hư ng v âm ñ o.
2.1.1.2 B ph n sinh d c bên trong.
* Âm ñ o (Vagina): C u t o âm v t ñư c chia thành 3 l p.
- L p liên k t ngoài.
- L p cơ trơn có cơ d c bên ngoài, cơ vòng bên trong, chúng liên k t v i
các cơ
c t cung.
- L p niêm m c âm ñ o có nhi u t bào thư ng bì, niêm m c g p n p d c,
g p n p d c hai bên nhi u hơn
chính gi a.
Âm ñ o là m t cái ng tròn, trư c âm ñ o có c t cung, phía sau là ti n
ñình, có màng trinh (Hymen). Âm ñ o còn là con ñư ng ñ thai ñi ra ngoài khi
sinh ñ và cũng là ng th i các ch t d ch trong t cung ra ngoài.
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………….
3
Âm ñ o c a bò dài kho ng 35 – 40 cm. Theo Gordon (1988). Âm ñ o c a
bò Vi t Nam dài kho ng 22 – 25 cm Hoàng Kim Giao, Nguy n Thanh Dương
(1997). Tr n Ti n Dũng và c ng s (2002).Thành âm ñ o không phát tri n so
v i t cung, nó có cơ vòng máng
phía trong, l p cơ d c phía ngoài, l p cơ
d c này kéo dài vào trong t cung. Âm ñ o cũng gi nhi u ch c năng quan
tr ng trong sinh s n, là cơ quan giao c u, kích thích phóng tinh, tinh di chuy n
vào t cung nh các d ch nh y
c t cung, tinh thanh không ñư c chuy n v n
t i t cung, ph n l n ñư c th i ra và h p thu qua âm ñ o.
* T cung (Uterus).
T cung c a các loài có vú ñ u g m 2 s ng, 1 thân và 1 c t cung. ð i
v i bò cái tơ thì toàn b t cung n m trong xoang ch u, khi ñ nhi u l a s n m
trong xoang b ng tùy thu c vào t ng con, cá th gi ng loài n m trong xoang
ch u ho c m t ph n trong xoang b ng. T cung là nơi làm t c a h p t , h p t
sau này phát tri n thành nhau thai, nhau thai phát tri n ñư c là nh ch t dinh
dư ng t cơ th m thông qua l p n i m c t cung, cung c p. Giai ño n ñ u
h p t s ng ñư c m t ph n d a vào l p n i m c t cung, cung c p, m t ph n
d a vào noãn bao, s a t cung thông qua cơ ch th m th u sau này gi a m và
con hình thành h th ng nhau thai.
N i m c t cung và ch t d ch t cung gi m t vai trò ch ch t trong quá
trình sinh s n như v n chuy n tinh trùng và tr ng, tham ra ñi u hoà ch c năng
c a th vàng, ñ m b o s làm t , mang thai và sinh ñ .
T cung c a bò g m 3 ph n: C t cung, thân t cung và s ng t cung.
+ C t cung: Có hình tròn, n m
phía ngoài cùng thông v i âm ñ o. Có
kích thư c dài t 6 - 12cm, ñư ng kính t 2 - 6 cm, hơi c ng so v i các ph n
khác c a cơ quan sinh s n. C t cung luôn
tr ng thái ñóng ch m khi hưng
ph n cao ñ khi sinh s n ho c do b nh lý. C t cung nhô vào phía trong, niêm
m c c t cung g p n p nhi u l n nên thành c t cung không ñ ng ñ u t o
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………….
4
thành nh ng thuỳ g i là thuỳ hoa n , có t 3 - 5 thuỳ hoa n . Thuỳ ngoài cùng
nhô vào âm ñ o kho ng 0,5 - 1,0 cm, nhìn t bên ngoài vào t a như hoa cúc
ñ i. Có s khác b êt v c t cung gi a bò già và bò non, gi a bò ñ ít và bò ñ
nhi u, gi a các gi ng bò, gi a các bò ñ bình thư ng và bò ñ không bình
thư ng.
+ Thân t cung: Thân t cung c a bò ng n, ñư c n i gi a c t cung và
hai s ng t cung, thân t cung ch dài kho ng 2 - 4cm.
+ S ng t cung: ðư c chia thành hai s ng là s ng t cung bên trái và s ng
t cung bên ph i. Hai s ng này g n v i thân t cung và dính l i v i nhau t o thành
m t lõm hình lòng máng phía trên c a t cung g i là rãnh gi a t cung dài 3 - 5
cm, rãnh này d dàng nh n th y khi khám qua tr c tràng ñ ch n ñoán gia súc có
thai và b nh t cung. ð dài c a m i s ng kho nh 20 - 25cm, ñư ng kính ph n
dư i s ng t cung 3 - 4cm, ph n ñ u ch kho ng 0,5 - 0,8cm. S ng t cung có
thành dày, có kh năng ñàn h i cao và có nhi u m ch máu nh m m c ñích nuôi
thai. Hai s ng t cung có vai trò r t quan tr ng trong vi c v n chuy n tr ng, tham
ra ñi u hoà ch c năng c a th vàng, là nơi làm t c a h p t , hình thành nhau thai
ñ nuôi dư ng h p t trong su t quá trình mang thai c a bò cái.
* Bu ng tr ng (Ovarium).
Hai bu ng tr ng c a bò n m trong xoang ch u, ñư c treo
c nh trư c dây
ch ng r ng g n mút s ng t cung, c nh trư c c a xương ng i hay
phía dư i
s ng t cung. Hình dáng r t ña d ng nhưng ph n l n có hình b u d c, (trái
xoan) ho c ô van d t không có lõm r ng, tr ng thư ng n m trong xoang ch u
(khi chưa sinh s n). Lúc m i sinh ra bu ng tr ng có kh i lư ng kho ng 0,3gr,
khi trư ng thành có kích thư c: Dài 1 - 2cm, r ng 1 - 1,5cm, kh i lư ng 10 20gam Nguy n T n Anh và Cs (1969 – 1995), ð ng ðình Tín (1985).
Tuỳ theo tu i gi ng bò khác nhau mà bu ng tr ng có kích thư c khác
nhau, trung bình t 4cm x 3cm x 1,5cm. Bu ng tr ng c a bò cái có ch c năng
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………….
5
sinh ra tr ng và ti t ra d ch n i ti t, ti t ra hormone.
C u t o bu ng tr ng g m l p trong và l p v bao b c b i bi u mô m m.
L p trong có nhi u m ch máu, t ch c liên k t. Trên bu ng tr ng có t 70.000 100.000 noãn bào
các giai ño n phát tri n khác nhau, t ng ngoài là nh ng
noãn bao sơ c p phân b tương ñ i ñ u nhau, t ng trong là nh ng noãn bao th
c p ñang sinh trư ng, khi noãn bao chín thì n i lên trên b m t bu ng tr ng.
Noãn bao sơ c p có
gi a, xung quanh là t bào noãn bao, t bào noãn bao lúc
ñ u hình d t sau hình kh i và hình tr . Noãn bao th c p do t bào noãn bao
tăng sinh thành nhi u t ng và ti t ra d ch noãn bao ngày càng nhi u và hình
thành xoang noãn bào, ép tr ng v m t phía. Khi noãn bao chín là quá trình
sinh trư ng ñã hoàn thành, d ch noãn bao nhi u, noãn bao n i lên b m t bu ng
tr ng ñ n m t giai ño n xác ñ nh, noãn bao v ra, t bào tr ng theo d ch noãn
bao ñi vào loa kèn và ñi vào ng d n tr ng. Nơi noãn bao v s hình thành th
vàng. Th vàng ñư c hình thành sau khi tr ng r ng, do s n to và s Lutein
hoá c a t bào k t h t ñư c b t ñ u t ñó.
Các t bào th vàng ti t ra Progesterone, kh i lư ng th vàng và hàm lư ng
Progesterone tăng nhanh t ngày th 2 - 8 và gi tương ñ i n ñ nh cho ñ n
ngày th 15, s thoái hoá th vàng
bò b t ñ u t ngày th 17 - 18 và chuy n
thành th b ch n u tr ng không ñư c th tinh.
*
ng d n tr ng (Oviductus).
ng d n tr ng còn g i là vòi Fallop, n m
màng treo bu ng tr ng. Có th
chia ng d n tr ng thành 4 ño n ch c năng : ðo n tua di m, ph u, phông ng
d n tr ng và ño n eo c a ng d n tr ng Nguy n T n Anh (1969 - 1995).
Ch c năng c a ng d n tr ng là v n chuy n tr ng và tinh trùng theo chi u
ngư c nhau và ñ ng th i m t lúc. M t ñ u c a ng d n tr ng thông v i xoang
b ng g n sát bu ng tr ng và có hình loa kèn, loa kèn là m t màng m ng t o
thành m t cái tán r ng, vành tán có các tua di m lô nhô không ñ u ôm l y
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………….
6
bu ng tr ng. ð i v i bò di n tích c a loa kèn thư ng r ng 20 - 40mm2 và ph
toàn b bu ng tr ng Hoàng Kim Giao, Nguy n Thanh Dương (1997). Tr ng
ñư c chuy n qua l p nh y ñi ñ n lòng ng d n tr ng, nơi x y ra s th tinh và
phân chia s m c a phôi. Phôi ñư c lưu l i trong ng d n tr ng vài ngày trư c
khi v t cung, d ch ng d n tr ng cung c p ñi u ki n thích h p cho s th tinh
và phân chia c a phôi, bao g m ch t dinh dư ng và b o v cho tinh trùng, noãn
bào và h p t . Th i gian t bào tr ng di chuy n trong ng d n tr ng t 3 - 10
ngày. Trên ñư ng di hành trong ng d n tr ng có th b ñ ng l i
các ño n
khác nhau do nh ng ch h p c a ng d n tr ng. Khi tr ng ñư c th tinh thì h p
t ñư c lưu l i trong ng d n tr ng vài ngày trư c khi di chuy n v t cung,
d ch trong ng d n tr ng t o ñi u ki n thích h p nh t cho s th tinh và s phân
chia c a phôi, bao g m các ch t dinh dư ng và b o v cho tinh trùng, noãn bào
và h p t phát tri n. Ngoài ra niêm m c ng d n tr ng và t cung còn ti t ra
Hyaluronidaza tham ra vào quá trình th tinh.
2.1.2 Ho t ñ ng sinh d c c a bò cái:
2.1.2.1 S thành th c v tính và tu i ph i gi ng l n ñ u.
Khi cơ quan sinh d c c a gia súc cái phát tri n ñ n m c hoàn thi n bu ng
tr ng có noãn bào chín, có tr ng d ng và có kh năng th thai, t cung cũng bi n
ñ i theo và ñ ñi u ki n cho thai phát tri n trong t cung… theo Nguy n Xuân
Tr ch và c ng s (2006). Bò cái ñư c xác ñ nh ñ tu i ñ ng d c l n ñ u có r ng
tr ng g i là thành th c v tính. Th c t thì ña ph n thành th c v tính s m hơn
thành th c v th vóc, nó ñư c ki m soát b i nh ng cơ ch sinh lý, tuy n sinh
d c, thuỳ trư c tuy n yên, ngoài ra còn ph thu c vào y u t gi ng, di truy n và
ngo i c nh (ch ñ dinh dư ng, mùa, nhi t ñ …). Th tr ng và tu i thành th c v
tính ph thu c vào y u t di truy n.
Ví d : Bò Jersey thư ng thành th c v tính lúc 8 tháng tu i và ñ t tr ng lư ng
trung bình là 160kg, bò Holstein trung bình là 11 tháng và th tr ng ñ t 270kg.
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………….
7
Ch ñ dinh dư ng r t quan tr ng cho vi c thành th c v tính c a bò cái.
Bò Holstein cho ăn u ng bình thư ng thì s thành th c v tính kho ng 11 tháng
tu i, n u bò cái mà có ch ñ dinh dư ng kém thì tu i thành th c v tính cao
hơn nhi u so v i quy ñ nh.
Ví d : Bò cái Holstein ñư c nuôi v i 60% kh u ph n ăn so v i quy ñ nh
t lúc sơ sinh s thành th c v tính 20 tháng tu i, cũng gi ng bò này ñư c nuôi
v i 150% so v i kh u ph n quy ñ nh thì s thành th c v tính lúc 9 tháng tu i.
Bò s a thành th c v tính khi th tr ng ñ t 30 - 40% th tr ng lúc trư ng
thành, còn bò th t v i m c ñ cao hơn 45 - 50% theo Roberts. S. J (1980), Theo
Khu t Văn Dũng (2005) bò s a thành th c v tính kho ng 12 - 14 tháng tu i, bò
Zebu thành th c v tính mu n hơn so v i bò cái có ngu n g c Châu Âu t 6 -12
tháng tu i. Bò cái nuôi dư ng t t thì thành th c v tính lúc 12 tháng tu i tr lên.
Theo Gordon (1988). ð i v i bò loang tr ng ñen Hà Lan cho ăn ñ y ñ chăm
sóc t t thì thành th c lúc 10 - 12 tháng tu i, chăm sóc kém có th kéo dài t i 16 18 tháng tu i.
Nhi t ñ môi trư ng cao thì cũng làm cho bò cái thành th c v tính mu n.
Ví d :
nhi t ñ 27oC thì ph i ñ n 13 tháng tu i m i thành th c v tính,
cũng gi ng bò ñó ñư c nuôi
nhi t ñ môi trư ng là 10oC thì ch 10 tháng tu i
thì thành th c v tính. Ngoài ra do s c kho , môi trư ng chăn nuôi không t t
cũng nh hư ng t i vi c thành th c v tính.
V i ñi u ki n khí h u Vi t Nam c ng v i ch ñ chăn nuôi, dinh dư ng
không t t nên tu i thành th c v tính c a bò vàng là r t cao. Theo Nguy n
Xuân Tr ch và Mai Th Thơm (2004), thì tu i ph i gi ng l n ñ u c a bò vàng
Vi t Nam kho ng 20 - 24 tháng tu i. N u môi trư ng chăn nuôi kém hơn thì
tu i thành th c v tính có th lên t i 33 - 48 tháng tu i Lê Xuân Cư ng (1997).
Bò vàng Vi t Nam tu i ñ l a ñ u t 33 - 48 tháng tu i theo Nguy n Th Ư c
(1996).
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………….
8
2.1.2.2 Chu kỳ ñ ng d c (chu kỳ tính).
- T khi thành th c v tính, nh ng bi n ñ i tính d c c a bò ñư c di n ra
liên t c có tính chu kỳ. Các noãn bao trên bu ng tr ng phát tri n l n d n ñ n ñ
chín n i c m lên trên b m t bu ng tr ng g i là nang tr ng Graaf. Khi nang
Graaf v tr ng r ng. M i l n r ng tr ng con v t có nh ng bi u hi n tính d c
bên ngoài g i là ñ ng d c. Tr ng r ng có chu kỳ nên ñ ng d c cũng có chu kỳ.
Trong trư ng h p tr ng r ng không ñư c th tinh và bò cái không mang thai thì
chu kỳ này s ñư c l p l i b i m t chu kỳ m i, m t chu kỳ ñ ng d c như v y
ñư c tính t l n ñ ng d c này ñ n l n ñ ng d c ti p theo.
- M t chu kỳ ñ ng d c c a bò và l n thư ng 21 ngày (dao ñ ng kho ng
17 - 24 ngày) theo Khu t Văn Dũng (2005). Nh ng gia súc có chu kỳ ñ ng d c
ng n hơn 17 ngày ho c dài hơn 24 ngày thư ng t l th thai th p. C a trâu là
25 ngày (tính trung bình).
- Quá trình phát tri n tr ng chín và r ng ñ u ch u s ñi u hoà ch t ch
c a Hormon. Trên cơ s ñó nhi u tác gi ñã nghiên c u phân chia chu kỳ ñ ng
d c c a bò thành 4 giai ño n: Giai ño n ti n ñ ng d c (trư c ñ ng d c), ñ ng
d c, h u ñ ng d c và th i kỳ yên tĩnh.
- Quá trình ñ ng d c ñư c chia thành 2 pha.
+ Pha Folliculin: G m toàn b bi u hi n trư c khi r ng tr ng (bao g m
ti n ñ ng d c và ñ ng d c).
+ Pha Lutein: Là nh ng bi u hi n sau khi tr ng r ng và hình thành th
vàng (h u ñ ng d c và yên tĩnh).
- Trong chu kỳ ñ ng d c c a bò nhi u tác gi ñã ñ c p ñ n các ñ t sóng
nang (Foliculas Uave).
Sóng nang là s phát tri n ñ ng lo t c a m t s bao noãn
cùng m t
th i gian. Các công trình nghiên c u theo dõi s phát tri n c a bu ng tr ng
Invivo b ng phương pháp n i soi và siêu âm ñư c nhi u tác gi công b . Tác
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………….
9
gi cho th y bò trong m t chu kỳ thư ng có 2 - 3 ñ t sóng nang phát tri n (m t
s ít có 4 ñ t). ð t 1 b t ñ u di n ra khi r ng tr ng vào ngày th 3 - 9 c a chu
kỳ, ñ t 2 vào ngày th 11 - 17 và ñ t 3 vào ngày th 18 c a chu kỳ. M i ñ t
sóng nang có th huy ñ ng t i 15 nang tr ng kích thư c 5 - 7mm phát tri n.
Sau này có m t s nang phát tri n m nh hơn g i là nang tr i (nang kh ng ch ),
kích thư c c a nang kh ng ch
ñ t 1, 2, 3 có th ñ t t i 12 - 15mm và các
kích thư c nang tương ng quan sát th y vào ngày 6, 13, 21.
ð c ñi m quan tr ng trong các ñ t phát tri n sóng nang là s phát tri n
có tính t ñi u khi n và c nh tranh gi a các nang. M i ñ t có 1 - 2 nang tr i,
vài nang l n phát tri n và có s phát tri n c a các nang còn l i b kìm hãm. Tuy
v y khi th vàng còn t n t i thì nang kh ng ch và nang l n s b thoái hoá, ch
có ñ t cu i cùng khi th vàng không còn thì nang kh ng ch m i phát tri n t i
chín và r ng tr ng m i x y ra. Do ñ c ñi m này các ñ t phát tri n nang g i là
sóng phát tri n. Trong m i ñ t sóng như v y s t n t i c a nang kh ng ch giao
ñ ng 5 - 6 ngày Ierlan (1987), Fortune và c ng tác viên (1998). Riêng nang
kh ng ch có th phát tri n nhanh sau ngày 18 c a chu kỳ, t c ñ phát tri n c a
nang kh ng ch
th i ñi m này có th ñ t 1,6mm/ngày. Gordon I (1988). Theo
Hoàng Kim Giao, Nguy n Thanh Dương (1997)
bò chu kỳ ñ ng d c thư ng
kéo dài 21 ngày, th i gian ñ ng d c thư ng kéo dài 25 - 36 gi .
* Giai ño n ti n ñ ng d c (Proestrus) hay còn g i là giai ñoan trư c
ñ ng d c.
Là giai ño n di n ra trư c khi ñ ng d c. Trong giai ño n này trên bu ng
tr ng có m t bao noãn l n r t nhanh (sau khi th vàng c a chu kỳ ñ ng d c
trư c thoái hoá), vách âm ñ o dày lên, ñư ng kính sinh d c tăng sinh, sung
huy t, các tuy n sinh d c ph tăng ti t d ch nh n trong su t, keo dính, âm môn
hơi bóng, m ng nh n và c t cung hơi hé m . Bò cái có tri u ch ng b ăn, kêu
gi ng to và ñái r t. Có nhi u bò ñ c ch y theo trên bãi chăn nhưng con v t v n
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………….
10
- Xem thêm -
.PDF 
89 
417 
84 
