B
GIÁO D C VÀ ðÀO T O
TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P HÀ N I
-----------
-----------
CAO VI T DƯƠNG
NGHIÊN C U XÁC ð NH M T S
B NH S N KHOA VÀ TH
VIÊM T
CH TIÊU SINH S N,
NGHI M ðI U TR B NH
CUNG TRÊN ðÀN BÒ S A NUÔI T I M T S
ð A PHƯƠNG THU C T NH NGH AN
LU N VĂN TH C SĨ NÔNG NGHI P
Chuyên ngành : Thú y
Mã s
:
60.62.50
Ngư i hư ng d n khoa h c : PGS.TS. NGUY N VĂN THANH
Hà N i – 2011
L I CAM ðOAN
Tôi xin cam ñoan ñây là công trình nghiên c u c a riêng tôi. Các s li u, k t
qu nêu trong lu n văn là trung th c và chưa t ng ñư c ai công b trong b t kỳ
công trình nào khác.
Tôi xin cam ñoan r ng các thông tin trích d n trong lu n văn ñ u ñã
ñư c ch rõ ngu n g c. M i s giúp ñ ñã ñư c c m ơn.
Hà N i, ngày 10 tháng 8 năm 2011
Tác gi lu n văn
Cao Vi t Dương
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………………..
i
L I C M ƠN
Tôi xin bày t lòng bi t ơn sâu s c t i th y hư ng d n khoa h c PGS.TS.
Nguy n Văn Thanh ñã t n tình hư ng d n tôi trong quá trình nghiên c u và
xây d ng lu n văn.
Tôi xin trân tr ng c m ơn Ban Giám hi u, t p th cùng các th y giáo, cô
giáo Vi n ñào t o Sau ñ i h c, B môn Ngo i - S n, Ban ch nhi m Khoa Thú
Y – Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i ñã t o m i ñi u ki n thu n l i giúp
tôi hoàn thành lu n văn.
Chân thành c m ơn các h chăn nuôi bò s a
các ñ a phương và ñ i ngũ
thú y viên cơ s , Tr m Gi ng chăn nuôi huy n Quỳnh Lưu, Nghĩa ðàn, Th xã
Thái Hoà... ñã t o m i ñi u ki n cho tôi có ñư c s li u th c t ñ xây d ng
lu n văn.
Nhân d p này tôi xin trân tr ng c m ơn ban Lãnh ñ o Chi c c Thú y,
Trung tâm gi ng chăn nuôi Ngh An, b n bè, ñ ng nghi p và gia ñình ñã
giúp ñ , t o ñi u ki n, ñ ng viên tôi trong quá trình h c t p và hoàn thành
lu n văn này.
Hà N i, ngày 10 tháng 8 năm 2011
Tác gi lu n văn
Cao Vi t Dương
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………………..
ii
M CL C
L i cam ñoan
i
L i c m ơn
ii
M cl c
iii
Danh m c các ch vi t t t
v
Danh m c các bi u ñ
vii
Danh m c hình
viii
1.
M
ð U
i
1.1
ð tv nñ
1
1.2
M c tiêu nghiên c u ñ tài
3
1.3
Ý nghĩa khoa h c và th c ti n c a ñ tài
3
2.
T NG QUAN TÀI LI U
4
2.1
Cơ s khoa h c c a vi c nghiên c u kh năng sinh s n
4
2.2
ð c ñi m sinh lý sinh s n c a bò cái
4
2.3
Nh ng b nh thư ng g p
2.4
Tác d ng và ng d ng c a Prostaglandin (PGF2α) trong sinh s n
cơ quan sinh d c bò cái
16
gia súc
29
3.
ð I TƯ NG, N I DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U
32
3.1
ð i tư ng, ñ a ñi m và th i gian nghiên c u
32
3.2
N i dung và phương pháp nghiên c u
33
3.3
Phương pháp x lý s li u
37
4.
K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N
38
4.1
Cơ c u và kh năng sinh s n c a ñàn bò s a Ngh An.
38
4.2
K t qu nghiên c u xác ñ nh m t s ch tiêu sinh s n c a ñàn bò
s a Ngh An
39
4.2.1
Tu i thành th c v tính
39
4.2.2
Tu i ph i gi ng l n ñ u, kh i lư ng cơ th khi ph i gi ng l n ñ u
41
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………………..
iii
4.2.3
H s ph i gi ng và t l th thai
42
4.2.4
Tu i ñ l a ñ u
45
4.2.5
T l ñ toàn ñàn, t l s y thai, t l sát nhau
47
4.2.6
Kho ng cách gi a hai l a ñ
49
4.2.7
Kh i lư ng bê sơ sinh.
51
4.2.8
T l nuôi s ng bê ñ n 6 tháng tu i
52
4.2.9
T l ñ qua các tháng trong năm
53
4.3
K t qu nghiên c u m t s b nh thư ng g p
cơ quan sinh d c
bò s a nuôi t i m t s ñ a phương thu c t nh Ngh An
54
4.3.1
T l bò m c b nh
54
4.3.2
T l b nh
4.4
K t qu xác ñ nh thành ph n, tính m n c m v i m t s thu c
cơ quan sinh d c
các b ph n cơ quan sinh d c bò s a.
55
kháng sinh và hoá tr li u c a các vi khu n phân l p ñư c t d ch
viêm t cung c a bò s a
4.4.1
K t qu phân l p và giám ñ nh thành ph n vi khu n trong d ch
ñư ng sinh d c bò s a bình thư ng và b nh lý.
4.4.2
62
62
K t qu xác ñ nh tính m n c m c a các vi khu n phân l p ñư c
t d ch viêm ñư ng sinh d c bò s a v i m t s thu c kháng sinh
và hoá tr li u
4.4.3
64
K t qu xác ñ nh tính m n c m c a t p ñoàn vi khu n có trong
d ch viêm ñư ng sinh d c bò s a v i m t s thu c kháng sinh và
hoá h c tr li u
66
4.5
K t qu th nghi m m t s phác ñ ñi u tr b nh viêm t cung
67
5.
K T LU N VÀ ð NGH
70
5.1
K t lu n.
70
5.2
ð ngh
72
TÀI LI U THAM KH O
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………………..
73
iv
DANH M C CÁC CH
STT
Tên vi t t t
VI T T T
Tên ñ y ñ
1
Cs
C ng s
2
F1
Có 50% máu bò s a HF và 50% máu bò laisind
3
F2
Có 75% máu bò s a HF và 25% máu bò laisind
4
F3
Có 87,5% máu bò HF và 12,5% máu bò laisind
5
HF
Holstein Friesian
6
FRH
Follicle Releasing Hormone
7
FSH
Follicle Stimulating Hormone
8
GnRH
Gonadotropin Releasing Hormone
9
HCG
Human Chorionic Gonadotropin
10
LH
Luteinizing hormone
11
LRF
Lutein Releasing Factor
12
LRH
Lutein Releasing Hormone
13
PGF2α
Prostaglandin F2 alpha
14
TSH
Thyromin Stimulin Hormone
15
TTNT
Th tinh nhân t o
16
Stt
S th t
17
Min
Giá tr nh nh t
18
Max
Giá tr l n nh t
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………………..
v
DANH M C B NG
STT
Tên b ng
Trang
4.1
Cơ c u ñàn bò s a t i Ngh An
38
4.2
Tu i thành th c v tính
39
4.3
Tu i ph i gi ng l n ñ u và kh i lư ng cơ th c a bò s a
41
4.4
H s ph i gi ng và t l th thai trên ñàn bò s a t i Ngh An
43
4.5
Tu i ñ l a ñ u
46
4.6
T l ñ toàn ñàn, s y thai, sát nhau
47
4.7
Kho ng cách gi a hai l a ñ (ngày)
49
4.8
Kh i lư ng bê sơ sinh (kg)
51
4.9
T l nuôi s ng bê ñ n 6 tháng tu i
52
4.10
T l ñ qua các tháng trong năm
53
4.11
T l m c b nh cơ quan sinh d c bò s a
55
4.12
T l b nh
56
4.13
Các th b nh viêm t cung (n=16)
57
4.14
Các th b nh
59
4.15
Thành ph n vi khu n có trong d ch âm ñ o, t cung bò bình
các b ph n c a cơ quan sinh d c bò s a
bu ng tr ng (n=17)
thư ng và b nh lý
4.16
63
K t qu xác ñ nh tính m n c m c a các vi khu n phân l p ñư c
t d ch viêm ñư ng sinh d c bò s a v i m t s thu c kháng sinh
và hoá tr li u
4.17
Tính m n c m c a t p ñoàn vi khu n có trong d ch viêm ñư ng
sinh d c c a bò v i m t s thu c kháng sinh và hoá h c tr li u
4.18
65
66
K t qu ñi u tr viêm t cung và kh năng sinh s n c a bò s a
sau khi lành b nh
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………………..
68
vi
DANH M C CÁC BI U ð
STT
Tên bi u ñ
4.1
Tu i thành th c v tính
4.2
Trang
39
T l th thai sau ph i gi ng c a ñàn bò s a huy n Quỳnh Lưu,
Nghĩa ðàn và Th xã Thái Hoà
44
4.3
T l bò ñ toàn ñàn và t l s y thai
48
4.4
Kho ng cách gi a hai l a ñ
49
4.5
T l ñ qua các tháng trong năm
53
4.6
T l b nh
56
4.7
T l các th b nh viêm t cung
58
4.8
T l các th b nh
60
4.9
K t qu so sánh phác ñ ñi u tr viêm t cung và kh năng sinh
các b ph n cơ quan sinh d c bò s a
bu ng tr ng
s n c a bò s a sau khi lành b nh
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………………..
68
vii
DANH M C HÌNH
STT
Tên hình
Trang
2.1
Viêm âm ñ o
17
2.2
Viêm n i m c t cung
20
2.3
Viêm cơ t cung
21
2.4
Viêm tương m c t cung
22
2.5
B nh thi u năng bu ng tr ng: Bu ng tr ng nh n, không có noãn
bao và th vàng
2.6
25
B nh th vàng t n lưu
29
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………………..
viii
1. M
1.1
ð U
ð tv nñ
Trong công cu c ñ i m i phát tri n công nghi p hóa, hi n ñ i hóa nông
nghi p nông thôn. V i m c tiêu ph n ñ u ñưa ngành chăn nuôi tr thành
ngành s n xu t chính và chi m v trí cao trong s n su t nông nghi p c a ñ t
nư c. Trong nh ng năm qua ngành chăn nuôi luôn ñư c s quan tâm c a
ð ng và Nhà nư c, vì v y ñã ñ t ñư c nh ng thành t u ñáng k , ñáp ng nhu
c u cung c p th c ph m có giá tr dinh dư ng ngày càng cao c a xã h i.
Chăn nuôi bò s a
bò s a th c s
Vi t Nam có l ch s phát tri n trên 50 năm, nhưng
phát tri n nhanh t
năm 2001 sau khi có Quy t ñ nh s
167/2001/Qð-TTg, ngày 26/10/2001 c a Th tư ng Chính ph , v m t s
bi n pháp và chính sách phát tri n bò s a Vi t Nam th i kỳ 2001 – 2010.
T ng ñàn bò s a c a nư c ta ñã tăng t 41 ngàn con năm 2001 lên trên 115
ngàn con năm 2009 và tương t t ng s n lư ng s a tươi s n xu t hàng năm
tăng trên 4 l n; t 64 ngàn t n/năm 2001 lên trên 278 ngàn t n/năm 2009 (ð
Kim Tuyên - C c chăn nuôi, 2010).
Trong 10 năm th c hi n Quy t ñ nh 167 c a Th tư ng Chính ph v
phát tri n bò s a giai ño n 2001-2010, s lư ng ñàn bò s a c a ta cũng có lúc
thăng tr m khác nhau và ñ t bình quân trên 30% năm. Giai ño n 2001-2006
t c ñ phát tri n ñàn bò và s n lư ng s a ñã vư t m c tiêu ñ ra: s lư ng bò
s a ñ t trên 104% (104/100 ngàn con) và s n lư ng s a ñ t trên 131%
(197/150 ngàn t n). Trong nh ng năm v a qua, t năm 2009 ñ n nay chăn
nuôi bò s a Vi t Nam có nhi u thu n l i và g t hái nhi u thành qu t t ñ p,
chăn nuôi bò s a th c s có hi u qu kinh t so v i các v t nuôi khác.
Nhu c u v s a tươi s n xu t trong nư c tăng cao, ñây là cơ h i r t t t
ñ phát tri n nhanh hơn ñàn bò s a ñáp ng nhu c u tiêu dùng ngày càng cao
c a xã h i. Giá thu mua s a bò tươi tăng cao ñã kích thích ngư i chăn nuôi
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………………..
1
ñ u tư phát tri n ñàn bò s a. Các Công ty như Công ty Vinamilk, Công ty s a
qu c t IDP Hà N i, công ty s a Lâm ð ng, Công ty CP th c ph m s a TH
Ngh An… ñang tri n khai vùng nguyên li u v i quy mô l n và các cơ s ch
bi n s a, góp ph n ñưa ngành chăn nuôi bò s a và ch bi n s a Vi t Nam
chuy n sang giai ño n m i.
Nh ng thành t u ñ t ñư c v chương trình bò s a Vi t Nam 2001-2010
theo Quy t ñ nh 167 c a Chính ph ñã kh ng ñ nh ñư ng l i ñúng ñ n v
phát tri n chăn nuôi bò s a c a Chính ph nh m chuy n d ch cơ c u kinh t
trong nông nghi p, tăng nhanh s lư ng và ch t lư ng s n ph m chăn nuôi,
gi m nh p siêu s a, t o vi c làm, tăng thu nh p, c i thi n và nâng cao ñ i
s ng cho ngư i nông dân và thay ñ i di n m o nông thôn.
Ngh An là ñ a phương phát tri n chăn nuôi bò s a t năm 2001. T nh
ñã có nhi u chính sách ñ khuy n khích các doanh nghi p và h gia ñình ñ
phát tri n v s lư ng và ch t lư ng bò s a. Hi n nay, ngoài các công ty ñang
ñ u tư và phát tri n quy mô l n là: Công ty Vinamilk; Công ty CP th c ph m
s a TH, thì th c tr ng chăn nuôi bò s a còn phân tán
các nông h , trang tr i
nh v i ñi u ki n nuôi dư ng khác nhau d n ñ n các ch tiêu s n xu t khác
nhau, ñ c bi t ch tiêu v sinh s n thư ng không n ñ nh. Nguyên nhân nh
hư ng ñ n kh năng sinh s n c a bò s a có r t nhi u như: con gi ng, th c ăn,
nuôi dư ng, k thu t nuôi và ph i nói ñ n các b nh
cơ quan sinh d c; trong
ñó b nh viêm t cung x y ra v i t l r t cao. ð góp ph n b o v , phát tri n
ñàn bò s a t i Ngh An, h n ch d ch b nh, tăng hi u qu trong chăn nuôi bò
s a cho bà con nông dân. ðư c s hư ng d n c a PGS.TS. Nguy n Văn
Thanh - Trư ng b môn Ngo i - s n, Khoa Thú y, Trư ng ñ i h c Nông
nghi p Hà N i, chúng tôi ti n hành ñ tài:
“Nghiên c u xác ñ nh m t s ch tiêu sinh s n, b nh s n khoa và th
nghi m ñi u tr b nh viêm t
cung trên ñàn bò s a nuôi t i m t s ñ a
phương thu c t nh Ngh An.”
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………………..
2
1.2
M c tiêu nghiên c u c a ñ tài
- Nghiên c u xác ñ nh m t s ch tiêu sinh s n c a ñàn bò s a nuôi t i
m t s ñ a phương thu c t nh Ngh An.
- Xác ñ nh ñư c các b nh thư ng g p cơ quan sinh d c trên ñàn bò s a.
- Tìm ñư c phác ñ ñi u tr hi u qu b nh viêm t cung trên ñàn bò s a
nuôi t i các ñ a phương trên.
1.3
Ý nghĩa khoa h c và th c ti n c a ñ tài
- K t qu nghiên c u c a ñ tài v m t s ch tiêu sinh s n c a bò s a
là tư li u cho các c p, ngành qu n lý v chuyên môn n m ñư c tình hình chăn
nuôi và kh năng sinh s n c a bò s a nuôi t i m t s ñ a phương thu c t nh
Ngh An.
- K t qu nghiên c u v m t s b nh thư ng g p
ñư ng sinh d c bò
s a nuôi t i ñ a phương giúp cho vi c ch n ñoán, phân bi t các quá trình b nh
lý thư ng g p và bi n pháp ñi u tr k p th i.
- K t qu nghiên c u c a ñ tài là cơ s cho vi c ñ ra nh ng chính
sách c th nh m qu n lý, phát tri n ñàn bò s a c a t nh Ngh An c v s
lư ng và ch t lư ng, ñ ng th i ñ tài giúp ngư i chăn nuôi bò s a Ngh An
có nh ng k thu t cơ b n nh t ñ nâng cao kh năng sinh s n c a bò s a.
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………………..
3
2. T NG QUAN TÀI LI U
2.1
Cơ s khoa h c c a vi c nghiên c u kh năng sinh s n
Sinh s n là m t ch c năng tr ng y u c a s s ng, ñó là quá trình sinh
h c ph c t p và tinh tuý nh m ñáp ng s phát tri n, duy trì và b o t n nòi
gi ng, s sinh sôi n y n c a m i sinh v t. Các nhà chăn nuôi t lâu ñã quan
tâm tìm hi u và nghiên c u v c u t o và ho t ñ ng c a các cơ quan trong cơ
th , trong ñó có cơ quan sinh d c c a gia súc cái. Qua sinh s n h u tính thì
công vi c ch n gi ng, lai t o gi ng m i nhanh và hi u qu .
gia súc cái th c hi n ch c năng sinh s n là cơ quan sinh d c do v y
vi c nghiên c u v ñ c ñi m, ch c năng c a b ph n này ñ
ng d ng và phát
huy ñ u tư m nh vào sinh s n thì ñó là vi c làm c n thi t nh t và ñúng ñ n nh t
ñ góp ph n nâng cao kh năng sinh s n c a v t nuôi.
2.2
ð c ñi m sinh lý sinh s n c a bò cái
2.2.1 ð c ñi m c u t o và ch c năng c a cơ quan sinh d c
Cơ quan sinh d c bò cái mang ñ c tính chung c a các loài gia súc khác.
Cơ quan sinh d c bò cái ñư c chia làm 2 b ph n: B ph n sinh d c bên ngoài
và b ph n sinh d c bên trong.
B ph n sinh d c bên ngoài bao g m: âm môn, âm v t, ti n ñình.
B ph n sinh d c bên trong g m: âm ñ o, t cung, bu ng tr ng, ng
d n tr ng.
- B ph n sinh d c bên ngoài:
+ Âm môn (Vulva): n m dư i h u môn, bên ngoài có 2 môi, b trên hai
môi có nhi u tuy n ti t ch t nh n tr ng và m hôi.
+ Âm v t (Clitosis): gi ng như dương v t thu nh l i, bên trong có các
th h ng, trên âm v t có l p da t o mũ âm v t, gi a âm v t b g p xu ng dư i.
+ Ti n ñình (Vestibum vaginae sinus inogenitali): là gi i h n gi a âm
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………………..
4
môn và âm ñ o. Trong ti n ñình có màng trinh, n m
trinh g m các s i cơ ñàn h i
trư c âm ñ o. Màng
gi a và do 2 l p niêm m c giáp l i thành m t
n p. Ti n ñình có m t s tuy n x p chéo hư ng v âm ñ o.
- B ph n sinh d c bên trong:
+ Âm ñ o: C u t o c a âm ñ o chia làm 3 l p: l p liên k t ngoài, l p cơ
trơn có cơ d c bên ngoài, cơ vòng bên trong, các cơ này liên k t v i các cơ
c t cung, l p cơ niêm m c âm ñ o có nhi u t bào thư ng bì, g p n p d c hai
bên nhi u hơn
chính gi a. Âm ñ o là m t cái ng tròn, trư c âm ñ o có c t
cung, phía sau là ti n ñình. Âm ñ o còn là con ñư ng ñ thai ñi ra ngoài khi
sinh ñ và cũng là ng th i các ch t d ch trong t cung ra.
Âm ñ o c a bò Vi t Nam dài kho ng 22 - 25 cm (Hoàng Kim Giao,
Nguy n Thanh Dương, 1997); (Tr n Ti n Dũng và Cs, 2002), âm ñ o là cơ
quan giao c u, kích thích phóng tinh ra, tinh di chuy n vào t cung nh các
d ch nh y
c t cung, tinh thanh ph n l n ñư c th i ra và m t ph n h p th
qua âm ñ o.
+ T cung: T cung c a bò thu c nhóm t cung 2 s ng, 1 thân và 1 c
t cung. ð i v i bò cái tơ thì toàn b t cung n m trong xoang ch u, khi ñã ñ
nhi u l a thì t cung n m trong xoang b ng. T cung là nơi làm t c a h p t ,
ñây h p t (sau này là thai) phát tri n ñư c là nh ch t dinh dư ng t cơ th
m thông qua l p n i m c t cung cung c p. Giai ño n ñ u h p t s ng ñư c
m t ph n d a vào noãn hoàng, m t ph n d a vào "s a t cung" thông qua cơ
ch th m th u sau này gi a m và thai hình thành h th ng nhau thai.
N i m c t cung và d ch t cung gi m t vai trò ch ch t trong quá trình
sinh s n như v n chuy n tinh trùng và tr ng, tham gia ñi u hoà ch c năng c a
th vàng, ñ m nh n s làm t , mang thai và ñ .
T cung c a bò có 3 ph n t ngoài vào trong là: C t cung, thân t
cung và s ng t cung.
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………………..
5
* C t cung: hình tròn, n m
phía ngoài cùng c a t cung, thông v i
âm ñ o. Có kích thư c dài t 4 – 6 cm, ñư ng kính t 2 – 6 cm, hơi c ng so
v i các ph n khác c a cơ quan sinh s n. C t cung luôn
tr ng thái ñóng, ch
m khi hưng ph n cao ñ , khi sinh ñ ho c do b nh lý. C t cung nhô vào
phía trong, niêm m c c t cung g p n p nhi u l n nên thành c t cung không
ñ ng ñ u t o thành nh ng thuỳ g i là thuỳ hoa n , có t 3 - 5 l n thuỳ hoa n .
Thuỳ ngoài cùng nhô vào âm ñ o kho ng 0,5 - 1,0 cm nhìn t bên ngoài t a
như hoa cúc d i. Có s khác bi t v c t cung gi a bò già và bò non, gi a bò
ñ ít và bò ñ nhi u, gi a các gi ng bò, gi a bò ñ bình thư ng và bò ñ không
bình thư ng.
* Thân t cung: ñư c n i gi a c t cung và hai s ng t cung, thân t
cung c a bò không dài, ch dài kho ng t 2 – 4 cm.
* S ng t cung: ñư c chia thành 2 s ng là s ng t cung trái và s ng t
cung ph i. ð dài c a m i s ng kho ng 20 - 25 cm, ñư ng kính ph n dư i
s ng t cung 3 - 4 cm, ph n ñ u ch kho ng 0,5 - 0,8 cm. S ng t cung có
thành dày, có kh năng ñàn h i cao và có nhi u m ch máu nh m m c ñích nuôi
thai. Hai s ng t cung có vai trò r t quan tr ng trong vi c v n chuy n tr ng,
tham gia ñi u hoà ch c năng c a th vàng, là nơi làm t c a h p t , hình thành
nhau ñ nuôi dư ng h p t trong su t quá trình mang thai c a bò cái. Ph n g n
v i thân t cung dính l i v i nhau t o thành m t lõm hình lòng máng, phía trên
c a t cung g i là rãnh gi a t cung dài 3 - 5 cm, rãnh này d dàng nh n th y
khi khám qua tr c tràng ñ ch n ñoán gia súc có thai và b nh t cung.
+ Bu ng tr ng: Hai bu ng tr ng n m trong xoang ch u, ñư c treo
c nh trư c dây ch ng r ng g n mút s ng t cung. Hai bu ng tr ng thư ng có
hình trái xoan, kích thư c trung bình 4cm x 3cm x 1,5cm. Tùy theo tu i và
gi ng bò bu ng tr ng có các kích thư c khác nhau. Bu ng tr ng c a bò cái có
ch c năng sinh ra tr ng và ti t ra các hormone.
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………………..
6
C u t o c a bu ng tr ng g m l p trong và l p v , ñư c bao b c b i
nhi u l p mô m m. L p trong có nhi u m ch máu, t ch c liên k t. Trên bu ng
tr ng có t 70.000 - 100.000 noãn bào
các giai ño n phát tri n khác nhau,
t ng ngoài là nh ng noãn bào sơ c p phân b tương ñ i ñ u, t ng trong là
nh ng noãn bào th c p ñang sinh trư ng, khi noãn bào chín thì n i lên trên b
m t bu ng tr ng. Noãn bào sơ c p có tr ng
gi a, xung quanh là t bào noãn
bào, t bào noãn bào tăng sinh nhi u và hình thành xoang noãn bào, ép tr ng v
m t phía. Khi noãn bào chín là quá trình sinh trư ng ñã hoàn thành, noãn bào
n i lên trên b m t bu ng tr ng ñ n m t giai ño n xác ñ nh, noãn bào v ra, t
bào tr ng theo d ch noãn bào ñi vào loa kèn và ñi vào ng d n tr ng. Nơi noãn
bào v s hình thành th vàng. T bào th vàng ti t ra Progesterone, kh i lư ng
th vàng và hàm lư ng Progesterone tăng nhanh t ngày th 2 ñ n ngày th 8
và gi tương ñ i n ñ nh cho ñ n ngày th 15, s thoái hoá th vàng
bò b t
ñ u t ngày th 17 - 18 và chuy n thành th b ch n u tr ng không th tinh.
+
ng d n tr ng:
ng d n tr ng v i ch c năng v n chuy n tr ng và
tinh trùng theo chi u ngư c nhau. N m
màng treo bu ng tr ng, m t ñ u c a
ng d n tr ng thông v i xoang b ng, g n sát bu ng tr ng và có hình loa kèn,
loa kèn là màng m ng t o thành m t cái tán r ng, vành tán có các tua ñi m lô
nhô không ñ u, ôm l y bu ng tr ng. ð i v i bò di n tích c a loa kèn thư ng
r ng 20 - 40 mm2 và ph toàn b bu ng tr ng (Hoàng Kim Giao, Nguy n
Thanh Dương, 1997). Tr ng ñư c chuy n qua l p nh y ñi ñ n lòng ng d n
tr ng, nơi x y ra s th tinh và phân chia s m c a phôi. Phôi ñư c lưu l i trong
ng d n tr ng vài ngày trư c khi v t cung, d ch ng d n tr ng cung c p ñi u
ki n thích h p cho s th tinh và phân chia c a phôi, bao g m ch t dinh dư ng
và b o v cho tinh trùng, noãn bào và h p t . Th i gian t bào tr ng di chuy n
trong ng d n tr ng t 3 – 10 ngày. Trên ñư ng di hành trong ng d n tr ng có
th b ñ ng l i
các ño n khác nhau do nh ng ch h p c a ng d n tr ng. Khi
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………………..
7
tr ng ñư c th tinh thì h p t ñư c lưu l i trong ng d n tr ng vài ngày trư c
khi ñư c chuy n v t cung, d ch trong ng d n tr ng t o ñi u ki n thích h p
nh t cho s th tinh và s phân chia c a phôi, bao g m các ch t dinh dư ng và
b o v cho tinh trùng, noãn bào và h p t .
2.2.2 Ho t ñ ng sinh d c c a bò cái
- S thành th c v tính và tu i ph i gi ng l n ñ u
Cơ quan sinh d c c a bò cái phát tri n t i m c hoàn thi n: bu ng tr ng
có noãn bào chín, có tr ng r ng và có kh năng th thai, t cung cũng bi n ñ i
theo và ñ ñi u ki n t t nh t cho thai phát tri n... theo Nguy n Xuân Tr ch và
Cs (2006): bò cái ñư c xác ñ nh ñ tu i ñ ng d c l n ñ u có r ng tr ng g i là
thành th c v tính. Th c t thì ña ph n thành th c v tính s m hơn thành th c
v th vóc, nó ñư c ki m soát b i nh ng cơ ch c a sinh lý, tuy n sinh d c,
thuỳ trư c tuy n yên, ngoài ra còn ph thu c vào y u t gi ng, di truy n và
ngo i c nh (ch ñ dinh dư ng, mùa, nhi t ñ ...). Th tr ng và tu i thành th c
v tính ph thu c vào y u t di truy n. Ví d : bò Jersey thư ng thành th c v
tính lúc 8 tháng tu i và ñ t tr ng lư ng trung bình là 160kg, bò Holstein
Friesian trung bình là 11 tháng tu i và th tr ng 270kg.
Ch ñ dinh dư ng r t quan tr ng cho vi c thành th c v tính c a bò cái.
Bò Holstein Friesian cho ăn u ng bình thư ng thì s thành th c v tính kho ng
11 tháng tu i, n u bò cái mà có ch ñ dinh dư ng kém thì có tu i thành th c
v tính cao hơn nhi u so v i bình thư ng. Ví d : bò cái Holstein Friesian ñư c
nuôi v i 60% kh u ph n ăn so v i quy ñ nh t lúc sơ sinh s thành th c v tính
20 tháng tu i, cũng gi ng bò này ñư c nuôi v i 150% so v i kh u ph n ăn quy
ñ nh thì s thành th c v tính lúc 9 tháng tu i.
Th vóc bò s a thành th c v tính khi ñ t ñư c 30 – 40% th tr ng lúc
trư ng thành, bò th t thì kho ng 45 – 50%. Theo Tr n Ti n Dũng và Cs (2002):
bò s a thành th c v tính vào kho ng 12 – 14 tháng tu i, bò Zebu thành th c v
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………………..
8
tính mu n hơn so v i bò cái có ngu n g c Châu Âu t 6 – 12 tháng tu i.
Nhi t ñ môi trư ng cao thì cũng làm cho bò cái thành th c v tính
mu n. Ví d :
nhi t ñ 27oC thì ph i ñ n 13 tháng tu i m i thành th c v tính,
cũng gi ng bò ñó ñư c nuôi
nhi t ñ môi trư ng là 10oC thì ch 10 tháng tu i
s thành th c v tính. Ngoài ra do s c kho không t t hay môi trư ng chăn
nuôi không t t cũng nh hư ng l n ñ n vi c thành th c v tính.
- Chu kỳ ñ ng d c
Bò cái ñã thành th c v tính thì tính d c ñư c di n ra liên t c và có tính
chu kỳ. Nó bao g m vi c các noãn bào trên bu ng tr ng phát tri n ñ n ñ chín
r i r ng, m i l n r ng tr ng bò cái có nh ng bi u hi n tính d c ñ c trưng ra
ngoài cơ th g i là ñ ng d c. Trư ng h p tr ng không ñư c th tinh và bò cái
không mang thai thì chu kỳ này s ñư c l p l i b i m t chu kỳ m i, m t chu kỳ
ñ ng d c như v y ñư c tính t l n ñ ng d c này ñ n l n ñ ng d c ti p theo.
M t chu kỳ ñ ng d c c a bò cái trung bình là 21 ngày (bi n ñ ng trong
17 – 24 ngày). Theo Tr n Ti n Dũng và Cs (2002): nh ng gia súc có chu kỳ
ñ ng d c ng n hơn 17 ngày ho c dài hơn 24 ngày thư ng có t l th thai th p.
Các nhà nghiên c u ñã chia chu kỳ ñ ng d c c a bò thành 4 giai ño n:
ti n ñ ng d c, ñ ng d c, h u ñ ng d c và th i kỳ yên tĩnh.
Quá trình ñ ng d c ñư c chia thành 2 pha:
Pha Folliculin: g m toàn b bi u hi n trư c khi tr ng r ng (bao g m ti n
ñ ng d c và ñ ng d c).
Pha Lutein: là nh ng bi u hi n sau khi tr ng r ng và hình thành th vàng
(h u ñ ng d c và yên tĩnh).
+ Ti n ñ ng d c (proestrus): là giai ño n di n ra trư c khi ñ ng d c.
Trong giai ño n này, trên bu ng tr ng có m t bao noãn l n r t nhanh (sau khi
th vàng c a chu kỳ ñ ng d c trư c thoái hoá), vách âm ñ o dày lên, ñư ng
sinh d c tăng sinh, sung huy t. Các tuy n sinh d c ph tăng ti t d ch nh n
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………………..
9
trong su t, keo dính. Âm môn hơi bóng, m ng, nh n và c t cung hé m . Bò
cái có tri u ch ng b ăn, kêu r ng to và ñái r t. Có nhi u bò ñ c ñi theo trên
bãi chăn nhưng con v t v n chưa ch u ñ c (Nguy n Xuân Tr ch và Mai Th
Thơm, 2004).
+ ð ng d c (oestrus): ñây là m t th i kỳ ng n bi u hi n s “ch u ñ c”
c a bò cái. Th i gian ch u ñ c dao ñ ng trong kho ng 6 – 30 gi , bò tơ trung
bình 12 gi , bò cái ñã sinh s n kho ng 18 gi . Th i gian ch u ñ c gi a các cá
th cũng có s bi n ñ ng, trong ñi u ki n th i ti t nóng thì bò cái có th i gian
ch u ñ c ng n hơn (10 ñ n 12 gi ),
x l nh thì bò cái ch u ñ c trung bình là
18 gi . Trong th i gian ch u ñ c thì niêm d ch ch y ra nhi u, càng v cu i càng
tr ng ñ c, ñ keo dính càng tăng. Âm h màu h ng ñ , v cu i có màu ñ s m.
C t cung m r ng, h ng ñ , con v t ch u ñ c cao ñ (Nguy n Xuân Tr ch và
Mai Th Thơm, 2004). Bò cái trong các giai ño n c a chu kỳ ñ ng d c s nh y
lên nh ng bò cái ch u ñ c nhưng không cho nh ng con khác nh y lên nó. Do
ñó vi c ñ ng yên cho con khác nh y lên là th hi n t p tính ñ c thù m nh m
trong vi c ch u ñ c c a bò cái.
+ H u ñ ng d c (metoestrus): giai ño n này là t lúc con v t thôi ch u
ñ c ñ n khi cơ quan sinh d c tr l i tr ng thái bình thư ng (kho ng 5 ngày).
Con cái th ơ v i con ñ c và không cho giao ph i. Niêm d ch khô l i như bã
ñ u. Sau khi bò cái thôi ch u ñ c 10 – 12 gi thì tr ng r ng. Có kho ng 70% s
l n tr ng r ng vào ban ñêm v i các bò cái, có kho ng 50% bò cái và 90% bò tơ
b ch y máu trong giai ño n này, thư ng th y m t ít máu dính
ñuôi vào th i
ñi m 35 – 45 gi sau khi h t ch u ñ c (Nguy n Xuân Tr ch và Mai Th Thơm,
2004).
* S ñi u hoà c a n i ti t trong chu kỳ ñ ng d c c a bò
S ñi u hoà ho t ñ ng sinh d c c a bò cái b ng s ph i h p th n kinh –
n i ti t trong tr c dư i ñ i – tuy n yên – bu ng tr ng. Thông tin n i ti t ñư c
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………………..
10
b t ñ u b ng vi c ti t GnRH (Gonadotrophin Releasing Hormone) t vùng
dư i ñ i (Hypothalamus), GnRH tác ñ ng làm chuy n ñ i thông tin th n kinh
trong não thành tín hi u n i ti t ñ kích thích thuỳ trư c tuy n yên ti t ra 2 lo i
hormone là FSH (Follicle Stimulating Hormone) và LH (Luteinizing
Hormone). FSH và LH ñư c ti t vào h tu n hoàn chung và ñư c ñưa ñ n
bu ng tr ng, kích thích bu ng tr ng ti t ra Oestrogen, Progeststeron và
Inhibin. Các Hormone bu ng tr ng này cũng có nh hư ng ñ n vi c ti t
GnRH, LH và FSH thông qua cơ ch tác ñ ng ngư c. Progesteron ch y u tác
ñ ng lên vùng dư i ñ i ñ
c ch ti t GnRH, trong khi ñó Oestrogen tác ñ ng
lên thuỳ trư c tuy n yên ñ ñi u ti t FSH và LH. Inhibin ch ki m soát vi c ti t
FSH (Nguy n Xuân Tr ch và Mai Th Thơm, 2004).
Nh ng s ki n trong chu kỳ ñ ng d c như: s phát tri n c a noãn bao,
r ng tr ng, s hình thành và thoái hoá c a th vàng d n ñ n hi n tư ng ñ ng
d c t t c ñ u ñư c ñi u hoà b i tr c dư i ñ i - tuy n yên - bu ng tr ng thông
qua các hormone.
Trong th i kỳ ti n ñ ng d c, dư i tác ñ ng c a FSH do tuy n yên ti t ra
thì m t s noãn bao bu ng tr ng phát tri n nhanh chóng và Oestradiol ñư c ti t
ra nhi u d n. Oestradiol kích thích huy t m ch và tăng trư ng c a t bào ñư ng
sinh d c cái ñ chu n b cho quá trình giao ph i và th tinh. FSH và LH ñ u
thúc ñ y s
phát tri n c a noãn bao ñ n giai ño n cu i. Khi hàm lư ng
Oestradiol trong máu cao s kích thích gây ra hi n tư ng ñ ng d c, sau ñó
tr ng s r ng theo ñ t sóng tăng ti t LH t tuy n yên ñ ng th i kích thích vùng
dư i ñ i tăng ti t GnRH. Sóng LH c n cho s r ng tr ng và hình thành th
vàng vì nó kích thích tr ng chín, làm tăng ho t l c c a các enzym phân gi i
protein ñ phá v các mô liên k t trong vách noãn bao, kích thích noãn bao
t ng h p Prostaglandin là ch t có vai trò quan tr ng trong vi c làm v noãn
bao và hình thành th vàng.
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………………..
11
- Xem thêm -