Tài liệu Nghiên cứu về câu sai trên báo in tiếng việt năm 2005

§¹i häc quèc gia Hµ Néi Tr-êng §¹i häc Khoa häc X· héi vµ Nh©n v¨n -------------- ph¹m thÞ lan Nghiªn cøu vÒ c©u sai trªn b¸o in tiÕng viÖt n¨m 2005 (Kh¶o s¸t c¸c b¸o Thanh Niªn, TiÒn Phong, Hoa Häc Trß, n¨m 2005) LuËn v¨n th¹c sÜ khoa häc b¸o chÝ Chuyªn ngµnh: B¸o chÝ häc M· sè: 60.32.01 Ng-êi h-íng dÉn khoa häc GS.Ts. Hoµng Träng PhiÕn Hµ néi - 2006 Danh môc c¸c tõ viÕt t¾t Hoa Häc Trß HHT Thanh Niªn TN TiÒn Phong TP Lêi c¶m ¬n T«i xin bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c tíi c¸c thÇy, c« gi¸o Khoa B¸o chÝ Tr-êng §¹i häc Khoa häc X· héi vµ Nh©n v¨n - §¹i häc Quèc gia Hµ Néi ®· d×u d¾t, gi¶ng d¹y chóng t«i trong suèt kho¸ häc võa qua (2003 - 2006)! Tr©n träng c¶m ¬n GS.TS Hoµng Träng PhiÕn ®· hÕt lßng gióp ®ì t«i hoµn thµnh luËn v¨n nµy! Hµ Néi ngµy 20 th¸ng 11 n¨m 2006 Häc viªn: Ph¹m ThÞ Lan Më ®Çu 1. TÝnh cÊp thiÕt vµ lý do chän ®Ò tµi B¸o chÝ lµ h×nh thøc truyÒn th«ng ®Õn c«ng chóng ®«ng ®¶o (x· héi) b»ng ng«n tõ. Hay nãi mét c¸ch kh¸c ng«n ng÷ lµ ph-¬ng tiÖn chñ yÕu vµ quan träng nhÊt ®Ó b¸o chÝ thùc hiÖn nhiÖm vô truyÒn th«ng cña m×nh. Ng-êi viÕt b¸o nÕu kh«ng sö dông ng«n ng÷ mét c¸ch chuÈn x¸c th× sÏ g©y ra hiÖn t­íng “nhiÓu” trong qu² trÖnh truyÑn th«ng. Töc l¯ viÕc sô dòng ng«n ngõ chuÈn x¸c sÏ chuyÓn t¶i ®-îc th«ng tin vÒ c¸c vÊn ®Ò, sù viÖc, sù kiÖn còng nh- t- t-ëng, t×nh c¶m cña ng-êi viÕt b¸o ®Õn víi c«ng chóng mét c¸ch toµn diÖn vµ hiÖu qu¶. Ng-îc l¹i, sö dông ng«n ng÷ thiÕu chuÈn x¸c khiÕn c«ng chóng cã thÓ kh«ng hiÓu hoÆc hiÓu sai, hiÓu lÖch ®i nh÷ng g× mµ ng-êi viÕt muèn ®Ò cËp tíi. Trong cuèn Ký gi¶ chuyªn nghiÖp, GS Jonh Hohenberg (§¹i hãc B²o chÝ Colombia) ®± nhÊn m³nh: “Kh«ng thÒ cÈu th° trong viÕc sô dòng ng«n ng÷ ë c¸c ngµnh truyÒn th«ng ®-îc. Ng«n ng÷ ë ®©y ph¶i chuyÓn ®-îc tin tøc, ý kiÕn vµ t- t-ëng tíi quÇn chóng cµng h÷u hiÖu cµng tèt… Sù chuÈn x¸c cña ng«n ng÷ lµm s¾c bÐn thªm ý nghÜa cña sù kiÖn. V× thÕ sù kiÖn vµ chuÈn x²c ph°i lu«n ®i ®«i vìi nhau” [42, tr.73]. V× vËy, cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng viÖc sö dông ng«n ng÷ chuÈn x¸c lµ yÕu tè t¸c ®éng trùc tiÕp vµ quyÕt ®Þnh nhÊt tíi hiÖu qu¶ th«ng tin b¸o chÝ. Ng«n ng÷ b¸o chÝ tr-íc hÕt ph¶i chÝnh x¸c, trong s¸ng ®Ó ng-êi ®äc cã thÓ n¾m b¾t ®óng b¶n chÊt cña th«ng tin, s÷ kiÕn. H¬n thÔ nõa, b²o chÝ muçn trê th¯nh “mân ¨n tinh thÇn” th÷c s÷ cña ®«ng ®¶o b¹n ®äc th× ng«n ng÷ cña nã ph¶i ®-îc chän läc, mang vÎ ®Ñp cña ng«n tõ. Muèn vËy ng-êi viÕt ph¶i biÕt lùa chän tõ ng÷, t×m tßi nh÷ng kiÓu kÕt hîp tõ vµ tæ chøc c©u, c¸ch diÔn ®¹t sao cho võa s¸ng t¹o, võa s¸ng râ vÒ nghÜa vµ tu©n thñ chuÈn mùc ng«n ng÷. Tr¸i víi yªu cÇu quan träng vÒ ng«n ng÷ b¸o chÝ nh- vËy, trªn thùc tÕ, theo mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ ng«n ng÷ b¸o chÝ trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, viÖc sö dông tiÕng ViÖt thiÕu chuÈn x¸c trªn b¸o chÝ lµ kh¸ phæ biÕn. §Ò 1 tµi Kh¶o s¸t lçi sö dông tiÕng ViÖt hiÖn nay trªn mét sè b¸o chÝ tõ n¨m 2000 – 2004 cña PGS.TS. §µo Thanh Lan, Khoa Ng«n ng÷ häc Tr-êng §HKHXH &NV ®· chØ ra r»ng: ViÖc m¾c lçi dïng tiÕng ViÖt trªn b¸o chÝ hiÖn nay lµ kh¸ phæ biÕn. TuyÖt ®¹i ®a sè c¸c lçi ®Òu lµ lçi thuéc ph¹m vi c©u. Trong qu¸ tr×nh tiÕp cËn víi c¸c Ên phÈm b¸o in, b¶n th©n ng-êi viÕt luËn v¨n nµy còng nhËn thÊy viÖc m¾c lçi dïng tiÕng ViÖt nãi chung, viÕt c©u sai nãi riªng lµ hiÖn t-îng xuÊt hiÖn th-êng xuyªn trªn b¸o in ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. §ã lµ mét thùc tr¹ng ®¸ng b¸o ®éng kh«ng chØ cho nh÷ng ng-êi viÕt b¸o, mµ ®ã cßn lµ mét thùc tÕ rÊt ®¸ng quan t©m ®èi víi bé phËn biªn tËp t¹i c¸c tßa so³n b²o, n¬i ®­íc coi l¯ “bè lãc” mãi b¯i viÔt tr­ìc khi ®­íc “lªn trang” v¯ xuÊt b¶n, nh»m ®¶m b¶o chÊt l-îng th«ng tin cña mçi tê b¸o. ChÝnh bëi sù m©u thuÉn gi÷a yªu cÇu sö dông ng«n ng÷ chuÈn mùc trªn b¸o chÝ vµ thùc tr¹ng m¾c lçi dïng tiÕng ViÖt trªn b¸o chÝ hiÖn nay nªn viÖc nghiªn cøu c©u sai trªn b¸o in lµ mét viÖc lµm cÇn thiÕt, gãp phÇn n©ng cao chÊt l-îng cña c«ng t¸c biªn tËp, còng nh- n©ng cao chÊt l-îng cña s¶n phÈm b¸o in. Trong x· héi hiÖn ®¹i, b¸o chÝ lµ mét phÇn quan träng trong cuéc sèng cña ®«ng ®¶o ng-êi d©n. Nhu cÇu tiÕp nhËn th«ng tin tõ b¸o chÝ trë thµnh mét nhu cÇu thiÕt yÕu, hµng ngµy, ®Òu ®Æn vµ liªn tôc. §«ng ®¶o c¸c tÇng líp nh©n d©n ë mäi løa tuæi, giíi tÝnh, vïng miÒn kh¸c nhau ®Òu lµ c«ng chóng cña b¸o chÝ. Hä tiÕp xóc víi b¸o chÝ mét c¸ch th-êng xuyªn, mäi lóc, mäi n¬i nh»m cËp nhËt th«ng tin phôc vô cho ®êi sèng tinh thÇn, nhu cÇu häc tËp, n©ng cao d©n trÝ.... Nãi mét c¸ch kh¸c, b¸o chÝ nãi chung, b¸o in nãi riªng cã ¶nh h-ëng rÊt m¹nh mÏ vµ th-êng xuyªn ®Õn ®«ng ®¶o c«ng chóng. Do vËy, b¸o chÝ nãi chung, b¸o in nãi riªng lµ mét kªnh, mét ph-¬ng tiÖn gi¸o dôc ng«n ng÷ rÊt quan träng vµ cã vai trß rÊt lín trong viÖc gi÷ g×n vµ b¶o vÖ sù trong s¸ng cña tiÕng ViÖt, ®-a tiÕng ViÖt ph¸t triÓn theo h-íng hiÖn ®¹i vµ hoµn thiÖn. Th«ng qua c¸ch sö dông tiÕng ViÖt chuÈn x¸c, viÕt c©u ®óng vµ râ nghÜa, b¸o chÝ kh«ng chØ t¹o nªn hiÖu qu¶ truyÒn th«ng tèt mµ cßn gãp phÇn 2 gi¸o dôc ng«n ng÷ cho ®«ng ®¶o nh©n d©n, thùc hiÖn mét trong nh÷ng nhiÖm vô quan träng cña b¸o chÝ lµ gãp phÇn ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn ng«n ng÷. Ng-îc l¹i, nh÷ng sai sãt vÒ ng«n ng÷ trªn b¸o chÝ nãi chung, trªn c¸c s¶n phÈm b¸o in nãi riªng kh«ng chØ ph¸ vì tÝnh m¹ch l¹c, chÝnh x¸c cña th«ng tin b¸o chÝ mµ cßn t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn c¸ch dïng tiÕng ViÖt cña ®«ng ®¶o nh©n d©n (c«ng chóng b¸o chÝ). XuÊt ph¸t tõ nhËn thøc vÒ tÇm quan träng cña viÖc sö dông tiÕng ViÖt chuÈn mùc trªn b¸o chÝ (®øng tõ gãc ®é hiÖu qu¶ truyÒn th«ng vµ môc ®Ých ph¸t triÓn tiÕng ViÖt theo h-íng hiÖn ®¹i, hoµn thiÖn), chóng t«i chän ®Ò tµi: “Nghiªn cøu vÒ c©u sai trªn b²o in tiÕng ViÖt n¨m 2005“lµm ®Ò tµi nghiªn cøu cho luËn v¨n cña m×nh. 2. LÞch sö vÊn ®Ò Ng«n ng÷ lµ ph-¬ng tiÖn chuyÓn t¶i chñ yÕu vµ quan träng nhÊt cña b¸o chÝ. V× vËy, ng«n ng÷ b¸o chÝ lµ mét lÜnh vùc ®-îc nhiÒu nhµ ng«n ng÷, nhiÒu gi¶ng viªn b¸o chÝ, nhµ b¸o, nhiÒu sinh viªn b¸o chÝ quan t©m nghiªn cøu d-íi d¹ng s¸ch chuyªn ®Ò, ®Ò tµi nghiªn cøu, bµi viÕt, khãa luËn tèt nghiÖp vv.. Tuy nhiªn, trong sè ®ã, l-îng ®Ò tµi, bµi viÕt, khãa luËn nghiªn cøu vÒ lçi sö dông tiÕng ViÖt nãi chung, lçi viÕt c©u sai trªn b¸o chÝ nãi riªng ch-a nhiÒu. Trong gi¸o tr×nh Ng«n ng÷ b¸o chÝ cña PGS.TS Vò Quang Hµo [16] ®Ò cËp kh¸ kü vÒ mét sè lçi sö dông tiÕng ViÖt trªn b¸o chÝ nh- lçi trong viÖc sö dông tªn riªng tiÕng n-íc ngoµi, lçi ®Æt tÝt b¸o… Trong cuèn Mét sè vÊn ®Ò vÒ sö dông ng«n tõ trªn b¸o chÝ cïa t²c gi° Ho¯ng Anh câ ®Ñ cËp ®Ôn “nhõng c©u v¨n kh«ng phï hîp víi l«gÝc cïa t­ duy trªn b²o chÝ” [1, tr.157 – 168]. T¸c gi¶ tËp trung ph©n tÝch, ch× ra læi sai cïa “nhõng c©u hoÆc ph°n ²nh kh«ng ®ñng th÷c tÔ kh¸ch quan, hoÆc thÓ hiÖn sai quan hÖ ng÷ nghÜa gi÷a c¸c bé phËn cÊu thµnh c©u” [1, tr.157]. §Çu n¨m 2005, PGS.TS. §µo Thanh Lan vµ c¸c céng sù thuéc Khoa Ng«n ng÷ häc, Tr-êng §¹i häc KHXH&NV, §¹i häc Quèc gia Hµ Néi c«ng bè ®Ò tµi NCKH cÊp §HQG Kh¶o s¸t lçi sö dông tiÕng ViÖt hiÖn nay trªn mét 3 sè b¸o chÝ tõ n¨m 2000 – 2004. Toµn bé ch-¬ng III – ch-¬ng quan träng nhÊt cña ®Ò tµi, ®· chØ ra, ph©n tÝch vµ söa nhiÒu lo¹i c©u sai trªn b¸o chÝ. §©y thùc sù lµ mét c«ng tr×nh c«ng phu vÒ c©u sai trªn b¸o chÝ. C«ng tr×nh nµy nh×n vµ lý gi¶i c©u sai d-íi gãc ®é ng«n ng÷ häc thuÇn tóy chø ch-a nh×n nhËn hiÖn t-îng c©u sai trªn b¸o in víi nh÷ng ®Æc tr-ng lo¹i h×nh cña nã. Trong khu«n khæ khãa luËn tèt nghiÖp cña sinh viªn Khoa B¸o chÝ, Tr-êng §¹i häc KHXH&NV, §¹i häc Quèc gia Hµ Néi ®· cã mét sè ®Ò tµi nghiªn cøu vÒ lçi sö dông tiÕng ViÖt nãi chung, lçi viÕt c©u sai nãi riªng nh-: - “VÑ nhõng khiÔm khuyÔt cïa mèt sç tÝt b²o tiÔng ViÕt theo c²ch nhÖn cïa ng«n ngõ” (Khãa luËn tèt nghiÖp, thùc hiÖn: sinh viªn NguyÔn Thu Hµ, h-íng dÉn: PGS.TS Vò Quang Hµo). - “S¬ bè kh°o s²t hiÕn t­íng m¬ hä cïa tÝt v¯ cïa c©u trªn b²o chÝ tiÔng ViÕt” (Khãa luËn tèt nghiÖp, thùc hiÖn: sinh viªn Bïi ThÞ Thu H»ng, K40; h-íng dÉn: PGS.TS Vò Quang Hµo). C¸c khãa luËn nµy chØ tËp trung kh¶o s¸t hiÖn t-îng m¬ hå ë tÝt chø ch-a ®i s©u vµo hiÖn t-îng c©u sai trong chÝnh v¨n. Víi mong muèn t×m hiÓu vÒ lçi viÕt c©u sai trªn b¸o in tiÕng ViÖt hiÖn nay nh»m gãp phÇn nhá bÐ vµo sù nghiÖp gi÷ g×n sù trong s¸ng cña tiÕng ViÖt, gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông tiÕng ViÖt trªn b¸o in còng nh- nh»m n©ng cao kh¶ n¨ng sö dông ng«n ng÷ cña b¶n th©n, chóng t«i chän “Nghiªn cøu vÒ c©u sai trªn b²o in tiÕng ViÖt n¨m 2005“lµm ®Ò tµi luËn v¨n cña m×nh. 3. Môc ®Ých vµ nhiÖm vô nghiªn cøu cña ®Ò tµi 3.1. Môc ®Ých nghiªn cøu - NhËn diÖn, ph©n tÝch, ph©n lo¹i c©u sai trªn b¸o in. - T×m ra c¸ch söa ch÷a c©u sai. LuËn v¨n kh¸i qu¸t vÒ t×nh h×nh c©u sai trªn b¸o in tiÕng ViÖt hiÖn nay. Tõ ®ã, chóng t«i ®-a ra nh÷ng ®Ò xuÊt nh»m kh¾c phôc hiÖn t-îng c©u sai, n©ng cao chÊt l-îng cña c«ng t¸c biªn tËp t¹i c¸c tßa so¹n; gãp phÇn n©ng cao 4 hiÖu qu¶ truyÒn t¶i th«ng tin vµ gi¸o dôc ng«n ng÷, gi÷ g×n sù trong s¸ng cña tiÕng ViÖt cña b¸o in. 3.2. NhiÖm vô nghiªn cøu - ChØ ra c¸c lo¹i lçi viÕt c©u sai th-êng gÆp trªn b¸o in tiÕng ViÖt hiÖn thêi. - VËn dông lý thuyÕt ng«n ng÷ vÒ c©u ®Ó t×m ra c¸ch söa c©u sai. 4. §èi t-îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu - §èi t-îng nghiªn cøu cña ®Ò tµi lµ c©u sai trªn b¸o in tiÕng ViÖt. - Ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi lµ c©u sai trªn c¸c b¸o Thanh Niªn, Hoa Häc Trß vµ TiÒn Phong trong n¨m 2005. LuËn v¨n tËp trung nghiªn cøu vÒ c©u m¬ hå vµ c©u sai ng÷ ph¸p. 5. Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu Trong luËn v¨n nµy chóng t«i dïng c¸c ph-¬ng ph¸p sau ®©y: - Thèng kª, ph©n lo¹i, lËp b¶ng biÓu cã tÝnh tû lÖ. - So s¸nh gi÷a 3 tê b¸o ®-îc nghiªn cøu ®Ó t×m sù gièng nhau vµ kh¸c nhau vÒ lçi viÕt c©u sai ng÷ ph¸p, c©u m¬ hå. - Ph©n tÝch quan hÖ ng÷ ph¸p – ng÷ nghÜa trong néi bé mét c©u vµ trong ng÷ c¶nh mµ c©u ®ã xuÊt hiÖn. C¸c thao t¸c trªn ®©y xuÊt ph¸t tõ gãc nh×n cña ng-êi tiÕp nhËn th«ng tin b¸o chÝ. 6. CÊu tróc luËn v¨n Ngoµi phÇn Më ®Çu, KÕt luËn, Tµi liÖu tham kh¶o, Môc lôc vµ Phô lôc, luËn v¨n gåm cã 3 ch-¬ng: Ch-¬ng I: Mét sè kh¸i niÖm cã liªn quan ®Õn ®Ò tµi Ch-¬ng II: NhËn diÖn vµ ph©n tÝch c©u sai ng÷ ph¸p trªn b¸o in. Ch-¬ng III: HiÖn t-îng c©u m¬ hå trªn b¸o in vµ c¸ch kh¾c phôc. 5 Ch-¬ng I Mét sè kh¸i niÖm cã liªn quan ®Õn ®Ò tµi Ch-¬ng I cña luËn v¨n sÏ tËp trung tr×nh bµy mét vµi kh¸i niÖm cÇn yÕu cã liªn quan ®Õn lçi sö dông tiÕng ViÖt. §ã lµ vÊn ®Ò gi÷ g×n sù trong s¸ng cña tiÕng ViÖt vµ chuÈn mùc tiÕng ViÖt. §ång thêi, ch-¬ng nµy còng sÏ tr×nh bµy ®Æc ®iÓm cña lo¹i h×nh b¸o in, ®Æc tr-ng cña ng«n ng÷ b¸o chÝ còng nh- c¸c xu h-íng truyÒn th«ng míi – nh÷ng yÕu tè cã t¸c ®éng quan träng ®Õn viÖc sö dông ng«n ng÷ trªn c¸c lo¹i h×nh b¸o chÝ nãi chung, c¸c s¶n phÈm b¸o in nãi riªng. Mét trong nh÷ng môc ®Ých cña luËn v¨n lµ gãp phÇn vµo viÖc n©ng cao chÊt l-îng cña c«ng t¸c biªn tËp t¹i tßa so¹n b¸o in. Do vËy, phÇn cuèi cña ch-¬ng nµy sÏ lµm râ vai trß, nhiÖm vô cña c«ng t¸c biªn tËp ®èi víi ho¹t ®éng cña tßa so¹n b¸o in nãi chung, víi chÊt l-îng sö dông ng«n ng÷ trªn b¸o in nãi riªng. 1.1. VÊn ®Ò gi÷ g×n sù trong s¸ng cña tiÕng ViÖt. 1.1.1. VÒ vÊn ®Ò gi÷ g×n sù trong s¸ng cña tiÕng ViÖt, nguyªn Thñ t-íng Ph¹m V¨n §ång ®· nªu râ 4 ®iÓm cèt lâi, t¹o thµnh néi dung c¬ b¶n cña viÖc gi÷ g×n sù trong s¸ng cña ng«n ng÷ d©n téc: 1. “X©y d÷ng û thöc v¯ th²i ®è quû trãng tiÔng ta, giõ gÖn vçn tó ngõ v¯ ng÷ ph¸p tiÕng ta. 2. “X©y d÷ng thâi quen nâi, viÔt ®ñng, s²ng sïa, rá r¯ng û ®Þnh diÓn ®³t, l¯m ng­éi nghe, ng­éi ®ãc dÓ hiÒu v¯ hiÒu ®ñng û ®Þnh ®â”. 3. “Ph²t triÒn, l¯m gi¯u tiÔng ta vÑ tó ngõ v¯ ngõ ph²p”. 4. “Giõ gÖn nhõng ®Æc ®iÒm cïa tóng phong c²ch ng«n ngõ hoÆc l¯ “gi÷ gÖn b°n s¾c, tinh hoa, phong c²ch cïa tiÔng ta”. DÉn theo [32, tr.339 – 340]. 6 Trong bµi viÕt MÊy vÊn ®Ò vÒ chuÈn hãa tiÕng ViÖt ®¨ng trªn T¹p chÝ Ng«n ngõ sç 1 n¨m 1975, GS. NguyÓn H¯m D­¬ng nhÊn m³nh: “Giõ gÖn s÷ trong s¸ng cña tiÕng ViÖt kh«ng chØ lµ ch¶i chuèt c©u v¨n, c©n nh¾c khi dïng tõ hay thËn träng trong c¸ch nãi, c¸ch viÕt. Nh÷ng viÖc ®ã lµ cÇn thiÕt nh-ng ch-a ®ñ. Gi÷ g×n sù trong s¸ng cña tiÕng ViÖt lµ ®Êu tranh cho sù chÝnh x¸c, s¾c bÐn, phong phó, mÉu mùc, cã søc biÓu c¶m m¹nh cña tiÕng ViÖt, n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông tiÕng ViÖt trong mäi lÜnh vùc ho¹t ®éng cña x· héi, ph¸t huy hÕt tiÒm n¨ng cña tiÕng ViÖt, lµm cho tiÕng ViÖt thùc sù lµ mét vò khÝ quan träng cña nÒn v¨n hãa x· héi chñ nghÜa, mét ph-¬ng tiÖn giao tÕ vµ t- duy cña hµng chôc triÕu ng­éi ViÕt Nam” [9, tr.26, 27]. Tõ ®ã, GS. NguyÔn Hµm D-¬ng chØ ra mèi quan hÖ mËt thiÕt gi÷a vÊn ®Ò gi÷ g×n sù trong s¸ng cña tiÕng ViÖt vµ chuÈn mùc ng«n ng÷ tiÕng ViÖt: “Muçn ®²nh gi² s÷ trong s²ng hay vÈn ®òc cïa ng«n ngõ, ph°i c¨n cö vµo nh÷ng mÉu mùc ng«n ng÷ ®· h×nh thµnh mét c¸ch kh¸ch quan vµ ®· ®-îc sö dông trong x· héi, tøc lµ nh÷ng chuÈn cña ng«n ng÷. Nãi, viÕt trong s¸ng lµ nãi, viÕt ®óng chuÈn ng«n ng÷. Kh¸i niÖm trong s¸ng g¾n liÒn víi kh¸i niÖm chuÈn l¯ nh­ vËy” [9, tr.27]. Trong bµi viÕt Mét sè vÊn ®Ò vÒ chuÈn hãa ng«n ng÷ [36, tr. 137], GS. Ho¯ng TuÕ viÔt: “§çi vìi s÷ nghiÕp b°o vÕ b°n ngõ v¯ t¨ng söc ph²t triÒn cïa nã qua sù më réng ph¹m vi hµnh chøc cña nã, trong mét qu¸ tr×nh tiÕp xóc ng«n ng÷, th× vai trß vµ sù cèng hiÕn cña ý thøc b¶n ng÷ ë trong nh÷ng c¸ nh©n lµ nh©n tè rÊt tÝch cùc. ý thøc ®ã cã thÓ ph¸t triÓn thµnh c¸i b¶n lÜnh ng«n ng÷ ë nh÷ng c¸ nh©n cã hiÓu biÕt s©u s¾c vÒ b¶n ng÷... B¶n lÜnh Êy, vÒ thùc chÊt lµ b¶n lÜnh v¨n hãa, mµ còng lµ b¶n lÜnh t- t-ëng vµ t×nh c¶m d©n tèc” [36, tr. 138]. Nh- vËy, theo GS. Hoµng TuÖ, gi÷ g×n, b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn tiÕng ViÖt thùc sù lµ mét sù nghiÖp lín, cã ý nghÜa v¨n hãa cao c¶. Thùc hiÖn sù nghiÖp ®ã lµ tr¸ch nhiÖm cña mçi ng-êi d©n ViÖt Nam. Tõ ®ã, cã thÓ hiÓu réng ra r»ng: Tr-íc hÕt víi t- c¸ch lµ ng-êi d©n ViÖt Nam, h¬n thÕ n÷a lµ ng-êi cÇm 7 bót t¹o nªn c¸c t¸c phÈm b¸o in, nh÷ng t¸c phÈm cã ¶nh h-ëng th-êng xuyªn vµ m¹nh mÏ ®Õn c¸ch sö dông ng«n ng÷ cña toµn d©n, nh÷ng ng-êi viÕt b¸o cµng cÇn x¸c ®Þnh râ ý thøc, còng nh- x©y dùng b¶n lÜnh v÷ng vµng ®Ó gãp phÇn xøng ®¸ng trong sù nghiÖp gi÷ g×n sù trong s¸ng cña tiÕng ViÖt. Vµ thùc tÕ, b¸o chÝ ch÷ quèc ng÷ cña chóng ta ®· lµm giµu vµ phæ biÕn, thèng nhÊt tiÕng ViÖt. §ã lµ ®ãng gãp to lín cña b¸o chÝ ViÖt Nam h¬n mét thÕ kû qua. Nh÷ng quan niÖm trªn ®©y lµm c¬ së nhËn thøc cho ®Ò tµi nµy. 1.1.2. Vai trß cña b¸o chÝ vµ nhµ b¸o trong viÖc gi÷ g×n sù trong s¸ng cña tiÕng ViÖt. B²o chÝ l¯ mèt ph­¬ng tiÕn th«ng tin ®³i chñng, mèt “kªnh gi²o dòc” ng«n ng÷ th-êng xuyªn, liªn tôc nhÊt ®èi víi nhiÒu ®èi t-îng ®a d¹ng trong x· héi, nªn b¸o chÝ cÇn ph¶i ®¶m b¶o tÝnh chuÈn mùc vÒ ng«n ng÷. Nh÷ng sai sãt vÒ diÔn ®¹t ng«n tõ kh«ng chØ khiÕn hiÖu qu¶ th«ng tin kÐm, cã khi sai lÖch mµ cßn lµm vÈn ®ôc ng«n ng÷ toµn d©n. Trªn b¸o chÝ hiÖn nay, hiÖn t-îng sö dông ng«n ng÷ kh«ng hoÆc thiÕu trong s¸ng lµ kh¸ phæ biÕn. C¸c hiÖn t-îng ®Æt c©u sai ng÷ ph¸p, dïng tõ sai nghÜa, …th-êng thÊy trªn b¸o viÕt, ngay c¶ c¸c b¸o lín. Kh¶o s¸t c¸c hiÖn t-îng trong môc –Dän v-ên– cña t¹p chÝ NghÒ b¸o cho thÊy c¸c lçi ng÷ ph¸p rÊt phæ biÕn trªn b¸o trung -¬ng vµ ®Þa ph-¬ng. NhËn ®Þnh vÒ nguyªn nh©n cña thùc tr¹ng nµy, t¸c gi¶ TrÇn DÜ H¹ trong bµi CÇn sö dông ®óng tiÕng mÑ ®Î trªn c¸c ph-¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng viÔt: “Lìp nh¯ b²o tr­ìc ®©y cã nhiÒu ng-êi rÊt giái sö dông ng«n ng÷, võa biÕt lý thuyÕt, võa biÕt thùc hµnh (thÓ hiÖn trong c¸ch hµnh v¨n) tuy hä kh«ng ph¶i lµ nhµ ng«n ng÷ häc. Líp nhµ b¸o ngµy nay, nhiÒu ng-êi rÊt dÇy c«ng rÌn luyÖn vi tÝnh, ngo¹i ng÷… nh-ng rÊt Ýt rÌn luyÖn hµnh v¨n ®óng ng÷ ph¸p, nhiÒu ng-êi kh«ng ph©n biÖt ®­íc c²c th¯nh phÇn cïa c©u, dÉn ®Ôn tÖnh tr³ng nhÇm lÉn, viÔt sai” [16, tr.42]. Tõ nh÷ng thùc tÕ nªu trªn, mét vÊn ®Ò quan träng ®-îc ®Æt ra. §ã lµ vÊn ®Ò tr¸ch nhiÖm cña nhµ b¸o trong viÖc nãi, viÕt ®óng chuÈn mùc nh»m gãp phÇn gi÷ g×n sù trong s¸ng cña tiÕng ViÖt. NhÊn m¹nh vÒ tr¸ch nhiÖm nµy cña 8 c²c nh¯ b²o, t²c gi° TrÇn DÜ H³ viÔt: “Câ lÎ h¬n ai hÔt, c²c nh¯ b²o l¯ nhõng ng-êi thî hay ng-êi thÇy ng«n ng÷, ph¶i g-¬ng mÉu trong viÖc sö dông ®óng tiÕng mÑ ®Î ®Ó lµm g-¬ng cho quÇn chóng, còng ®ång thêi gi÷ g×n sù trong s²ng cïa tiÔng ViÕt” [16, tr.42]. Vµ ®Ó thùc hiÖn ®-îc tr¸ch nhiÖm nµy, mçi nhµ b¸o cÇn n¾m ch¾c c¸c tri thøc cã liªn quan ®Õn viÖc sö dông tiÕng ViÖt trªn c¸c ph-¬ng diÖn ng÷ ph¸p, ng÷ ©m, tõ vùng vµ phong c¸ch. §ång thêi, hä cÇn lu«n chó ý rÌn luyÖn ®Ó øng dông ®-îc nh÷ng tri thøc ®ã mét c¸ch cã hiÖu qu¶ trong mçi bµi viÕt. Tãm l¹i, sö dông tiÕng ViÖt ®óng víi chuÈn mùc kh«ng chØ lµ ph-¬ng tiÖn mµ cßn lµ môc ®Ých, lµ biÖn ph¸p quan träng vµ thiÕt thùc nhÊt ®Ó mçi nhµ b¸o thùc hiÖn ®-îc tr¸ch nhiÖm cña m×nh trong sù nghiÖp gi÷ g×n sù trong s¸ng cña tiÕng ViÖt. 1.2. Kh¸i niÖm chuÈn mùc ng«n ng÷ ChuÈn hãa tiÕng ViÖt lµ nhiÖm vô cèt lâi nhÊt, mÊu chèt nhÊt ®Ó ®¶m b¶o cho viÖc sö dông tiÕng ViÖt ®óng, chuÈn x¸c trong c¸c lÜnh vùc, còng nh®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ cña viÖc sö dông ng«n ng÷ trong mäi lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi. Hay nãi mét c¸ch cô thÓ th× chuÈn mùc ng«n ng÷ lµ c¬ së nÒn t¶ng cña viÖc sö dông tiÕng ViÖt trong s¸ng trªn nhiÒu lÜnh vùc, trong ®ã cã lÜnh vùc b¸o chÝ. Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn nhiÖm vô chuÈn hãa tiÕng ViÖt, vÊn ®Ò quan träng ®Çu tiªn cÇn x¸c ®Þnh lµ quan niÖm vÒ chuÈn ng«n ng÷. HiÖn t¹i trong ngµnh ng«n ng÷ häc cßn tån t¹i nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau vÒ chuÈn ng«n ng÷. Trong cuèn Ng«n ng÷ b¸o chÝ, t¸c gi¶ Vò Quang Hµo nhËn xÏt kh²i qu²t nh­ sau: “Cho ®Ôn nay, xung quanh kh²i niÕm chuÈn ng«n ngõ cßn kh¸ nhiÒu ý kiÕn ch-a thèng nhÊt kh«ng chØ ë c¸c nhµ ng÷ v¨n häc n-íc ngo¯i m¯ c° ê ViÕt Nam” [17, tr.22]. Cho ®Õn nay, chóng ta còng ch-a cã quan ®iÓm chung vÒ nh÷ng néi dung cèt lâi hay nh÷ng tiªu chÝ ®Ó x¸c ®Þnh chuÈn mùc trong viÖc sö dông ng«n ng÷ tiÕng ViÖt. D-íi ®©y chóng t«i nªu mét sè quan niÖm tiªu biÓu: 1.2.1. Bµn vÒ kh¸i niÖm chuÈn mùc ng«n ng÷, Gi¸o s- NguyÔn Hµm D-¬ng cho r»ng: ChuÈn cña ng«n ng÷ cÇn ®-îc quan niÖm trªn hai diÖn: 9 + ChuÈn ph¶i mang tÝnh chÊt quy -íc x· héi, tøc lµ ph¶i ®-îc x· héi chÊp nhËn vµ sö dông. + MÆt kh¸c, chuÈn ph¶i lµ mét hiÖn t-îng thuéc kÕt cÊu ng«n ng÷, tøc lµ ph¶i phï hîp víi quy luËt ph¸t triÓn néi t¹i cña ng«n ng÷ trong tõng giai ®o¹n lÞch sö. Theo Gi¸o s- NguyÔn Hµm D-¬ng, quan niÖm vÒ chuÈn nh- vËy sÏ “cho phÏp kÔt híp c²c yÔu tç x± hèi ngo¯i ng«n ngõ vìi c²c yÔu tç kÔt cÊu trong ng«n ng÷ khi x¸c ®Þnh c¸i chuÈn ®Ó ®iÒu chØnh sù ho¹t ®éng cña ng«n ng÷ trong c¸c lÜnh v÷c kh²c nhau cïa ®éi sçng x± hèi” [9, tr.28]. Tõ quan niÖm nh- vËy vÒ kh¸i niÖm chuÈn mùc ng«n ng÷, Gi¸o s- ®· chØ lµ nh÷ng viÖc lµm cô thÓ ®Ó thùc hiÖn nhiÖm vô chuÈn hãa tiÕng ViÖt: + “Mèt mÆt l¯ ph°i d÷a v¯o nhõng cö liÕu th÷c tÔ ng«n ngõ ®Ò n¾m ®-îc quy luËt biÕn ®æi vµ ph¸t triÓn cña tiÕng ViÖt trªn tÊt c¶ c¸c bËc ng÷ ©m, tõ vùng, ng÷ ph¸p vµ ng÷ nghÜa. + MÆt kh¸c, ph¶i xÐt ®Õn nh÷ng lý do phi ng«n ng÷ ¶nh h-ëng ®Õn sù ph²t triÒn cïa tiÔng ViÕt” [9, tr.28]. Nh÷ng lý do phi ng«n ng÷ cã ¶nh h-ëng ®Õn sù ph¸t triÓn cña tiÕng ViÖt cã thÓ hiÓu réng lµ c¸c ®Æc tr-ng cña mçi lo¹i h×nh phong c¸ch chøc n¨ng: b¸o chÝ chÝnh luËn, v¨n häc nghÖ thuËt, khoa häc kü thuËt... Mçi lo¹i phong c¸ch theo chøc n¨ng t¶i nghÜa cña m×nh mµ cã ®Æc tr-ng ng«n ng÷ vµ c¸c biÖn ph¸p ng«n tõ kh¸c nhau. Quan niÖm nµy ®-îc chóng t«i tiÕp thu trong luËn v¨n lµm c¬ së kh¶o s¸t, bµn luËn. Theo ®ã, c¸c c©u sai kh«ng chØ ®-îc xem xÐt ®¬n thuÇn vÒ mÆt ng«n ng÷ mµ cßn ®-îc xem xÐt trªn c¬ së sù t¸c ®éng cña c¸c ®Æc ®iÓm vÒ lo¹i h×nh b¸o in, c¸c xu h-íng cña b¸o in hiÖn ®¹i, ®Æc tr-ng trong c¸ch tiÕp nhËn th«ng tin cña c«ng chóng b¸o in.... 1.2.2.Trong cuèn Tõ ®iÓn gi¶i thÝch thuËt ng÷ ng«n ng÷ häc (GS. NguyÔn Nh- ý chñ biªn), kh¸i niÖm chuÈn ®-îc gi¶i thÝch lµ mét kh¸i niÖm cã 2 néi dung: 10 + Thø nhÊt, chuÈn lµ toµn bé c¸c ph-¬ng tiÖn vµ c¸c quy t¾c thèng nhÊt vµ æn ®Þnh vÒ c¸ch sö dông ng«n ng÷, ®-îc quy ®Þnh vµ ph¸t triÓn trong x· héi vµ ®-îc thÓ hiÖn trong lêi nãi c¸ nh©n. + Thø hai, ý nghÜa cña chuÈn bao hµm ng«n ng÷ trong thÕ ®èi lËp víi lêi nãi víi t- c¸ch lµ mét hÖ thèng x¸c ®Þnh mäi sù ®a d¹ng cña thùc tiÔn nãi n¨ng. §©y lµ mét quan niÖm chung vÒ chuÈn ng«n ng÷. ChuÈn ®-îc hiÓu lµ hÖ thèng c¸c quy t¾c chung, æn ®Þnh vµ c¸c biÕn thÓ cña ng«n ng÷ trong ho¹t ®éng. Nh- vËy, b¸o chÝ lµ mét lo¹i h×nh ng«n ng÷ trong hÖ thèng chuÈn mùc ng«n ng÷ toµn d©n. 1.2.3. Trong bµi viÕt Gi÷ g×n sù trong s¸ng cña tiÕng ViÖt ®¨ng trªn T¹p chÝ Ng«n ng÷ sè 1 n¨m 1980, Gi¸o s- Hoµng TuÖ ®-a ra kh¸i niÖm chuÈn mùc nh­ sau: “ChuÈn m÷c, nâi mèt c²ch kh²i qu²t, l¯ c¸i ®óng. §ã lµ c¸i ®óng cã tÝnh chÊt chung, tÝnh chÊt b×nh th-êng ®-îc mäi ng-êi trong mét céng ®ång ng«n ng÷ chÊp nhËn, ë mét giai ®o¹n nhÊt ®Þnh trong mét qu¸ tr×nh ph¸t triÓn lÞch sö cña ng«n ng÷. C¸i ®óng Êy ®-îc x¸c ®Þnh theo mét tËp hîp nh÷ng quy t¾c nhÊt ®Þnh thuèc ph³m vi ph²t ©m, viÔt chõ, dîng tó v¯ cÊu t³o tó mìi”. Theo ®ã, chuÈn lµ c¸i ®óng ®-îc kh¸i qu¸t hãa tõ thãi quen dïng cña céng ®ång vÒ mÆt hÖ thèng ng«n ng÷ th«ng qua sù hµnh chøc cña chóng. 1.2.4 Bªn c¹nh ®ã, mét sè quan ®iÓm cho r»ng: ChuÈn mùc trong ng«n ng÷ häc cÇn ®-îc hiÓu theo c¶ hai nghÜa: nghÜa hÑp vµ nghÜa réng. + Theo nghÜa hÑp th× chuÈn mùc ng«n ng÷ ®-îc hiÓu lµ hÖ thèng nh÷ng quy -íc, chØ dÉn vÒ ph¸t ©m, viÕt ch÷, dïng tõ, ®Æt c©u. Tãm l¹i, hiÓu theo nghÜa hÑp th× chuÈn ng«n ng÷ lµ c¬ së cho céng ®ång ng«n ng÷ x¸c ®Þnh lµ nªn nãi vµ viÕt nh- thÕ nµo. + Theo nghÜa réng, chuÈn mùc ng«n ng÷ lµ toµn bé nh÷ng c¸ch ph¸t ©m, viÕt ch÷, dïng tõ, ®Æt c©u ®-îc mäi ng-êi trong x· héi chÊp nhËn vµ sö dông. Còng bµn vÒ chuÈn ng«n ng÷, Gi²o s­ Ho¯ng Phª cho r´ng: “ChuÈn l¯ mÉu ng«n ng÷ ®· ®-îc x· héi ®¸nh gi¸, lùa chän, sö dông trong tr-êng hîp 11 l-ìng kh¶. KÕt qu¶ lùa chän cã thÓ lµ chän mét mÉu nµy, thu hÑp ph¹m vi sö dòng, ®i ®Ôn lo³i bà mÉu kia” [25, tr.12]. Trong ®Ò tµi Kh¶o s¸t lçi sö dông tiÕng ViÖt hiÖn nay trªn mét sè b¸o chÝ tõ n¨m 2000 –2004, PGS.TS. §µo Thanh Lan cho r»ng : ChuÈn mùc ng«n ng÷ lµ viÖc sö dông thèng nhÊt c¸c ph-¬ng tiÖn cña mét thø tiÕng tõ mét thãi quen diÔn ®¹t chung cña céng ®ång ng«n ng÷. Thãi quen diÔn ®¹t chung cña céng ®ång ng«n ng÷ thÓ hiÖn quy luËt kh¸ch quan vµ ®Æc thï cña ng«n ng÷ trong c¸ch ph¶n ¸nh t- duy ®-îc céng ®ång ng«n ng÷ sö dông. Sù chuÈn mùc nµy ®· h×nh thµnh tù nhiªn trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña ng«n ng÷, trë thµnh quy t¾c, cÇn ®-îc ghi nhËn, kh«ng nªn tïy ý thay ®æi. ChuÈn mùc ng«n ng÷ cã thÓ biÕn ®æi theo sù biÕn ®æi tù nhiªn cña ng«n ng÷ [22, tr.5]. 1.2.5. PGS. TS Vò Quang Hµo trong cuèn Ng«n ng÷ b¸o chÝ ®· kh¸i qu¸t c¸c quan niÖm vÒ chuÈn mùc ng«n ng÷ cña c¸c nhµ nghiªn cøu ng«n ng÷ ViÕt Nam nh­ sau: “PhÇn lìn û kiÔn ®­íc hÕ thçng ho² trong c²c t¯i liÕu ng«n ViÖt ng÷ häc ViÖt Nam ®Òu cho r»ng chuÈn ng«n ng÷ lµ mÉu ng«n ng÷ ®· ®-îc x· héi ®¸nh gi¸, lùa chän vµ sö dông. Cè nhiªn sù ®¸nh gi¸ lùa chän ®ã kh«ng thÓ ®¹t ®Õn sù nhÊt trÝ hoµn toµn vµ do vËy tÝnh chÊt b¾t buéc còng nhtÝnh chÊt æn ®Þnh cña chuÈn chØ lµ t-¬ng ®èi. MÆt kh¸c, chuÈn kh«ng ph¶i lµ quy ®Þnh m¯ l¯ quy ­ìc, kh«ng ph°i l¯ luËt m¯ l¯ ch× dÉn” [17, tr.23]. Tõ qu¸ tr×nh t×m hiÓu vÒ nh÷ng quan ®iÓm xung quanh vÊn ®Ò chuÈn mùc ng«n ng÷, chóng t«i x¸c ®Þnh lÊy nh÷ng quan ®iÓm sau ®©y vÒ chuÈn ng«n ng÷ cña t¸c gi¶ Vò Quang Hµo lµm c¬ së lý thuyÕt cho ®Ò tµi nghiªn cøu cña m×nh: Theo «ng, chuÈn ng«n ng÷ bao gåm hai néi dung c¨n b¶n ®ã lµ c¸i ®óng vµ sù thÝch hîp [17, tr.23]. C¸i ®óng lµ yªu cÇu b¾t buéc, lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt ®Ó x¸c ®Þnh tÝnh chuÈn mùc cña ng«n ng÷ vµ còng lµ nh©n tè quan träng nhÊt ®èi víi chuÈn ng«n ng÷ trong qu¸ tr×nh giao tiÕp. Trong quan niÖm nµy, c¸i ®óng ®-îc hiÓu dùa trªn ®¸nh gi¸ cña ViÖn sÜ V.Vi – n« - gra - ®èp, ng-êi ®· lÊy tiªu chuÈn 12 néi t¹i cña chÝnh cÊu tróc ng«n ng÷ ®Ó ®¸nh gi¸ c¸i ®óng. Cô thÓ ViÖn sÜ cho r´ng: “TÊt c° nhõng c²i gÖ mìi, ®ang ph²t triÒn, ®­íc c²c quy luËt nèi t³i cïa qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ng«n ng÷ thõa nhËn, phï hîp víi cÊu tróc cña nã, dùa vµo nh÷ng xu thÕ s¸ng t¹o cña nh©n d©n, dùa vµo qu¸ tr×nh mang tÝnh tÝch cùc trong lÜnh vùc ng÷ ph¸p, ng÷ nghÜa, sö dông tõ... ®Òu kh«ng thÓ bÞ cho lµ kh«ng ®ñng, kh«ng thÒ bÞ phï nhËn c¨n cö v¯o thÞ hiÔu v¯ thâi quen c² nh©n” [17, tr.24]. Tõ ®ã cã thÓ hiÓu r»ng: C¸i ®óng víi t- c¸ch lµ mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ó thõa nhËn tÝnh chuÈn mùc cña ng«n ng÷ chÝnh lµ c¸c tiªu chuÈn “®ñng phÏp t¾c” trong ng«n ngõ, ®­íc cèng ®äng ng«n ngõ hiÒu v¯ chÊp nhËn. Mét hiÖn t-îng ng«n ng÷ ®-îc coi lµ ®óng ph¶i tháa m·n ®-îc nh÷ng ®ßi hái cña cÊu tróc néi t¹i cña mét ng«n ng÷ còng nh- ph¶i phï hîp víi truyÒn thèng ng«n ng÷, ®-îc c¸c thµnh viªn trong céng ®ång ng«n ng÷ ®ã hiÓu ®óng nh- nhau. Tr¸i l¹i, nh÷ng c¸i mµ ng-êi tiÕp nhËn kh«ng hiÓu hoÆc kh«ng chÊp nhËn v× nã kh«ng phï hîp víi chuÈn mùc chung mµ céng ®ång ng«n ng÷ ®· lùa chän, ®· chÊp nhËn ®-îc gäi lµ c¸i sai. Trong qu¸ tr×nh hµnh chøc cña ng«n ng÷ trong mäi lÜnh vùc ho¹t ®éng cïa mèt cèng ®äng ng«n ngõ, “c²i ®ñng l¯ yªu cÇu b¾t buèc trong viÕc sô dông ng«n ng÷ ë tÊt c¶ c¸c cÊp ®é vµ ë mçi cÊp ®é Êy l¹i cã nh÷ng yªu cÇu, nhõng tiªu chuÈn riªng”. [17, tr.24, 25]. Trong chuÈn ng«n ng÷, c¸i ®óng lµ yÕu tè h¹t nh©n, quan träng nhÊt ®¶m b¶o cho qu¸ tr×nh giao tiÕp ®óng nh- nhµ v¨n LÐp T«n – xt«i ®· tõng nhÊn m¹nh: “...tr­ìc hÔt cÇn ph°i quan t©m sao cho c«ng cò truyÑn ®³t c²c kh²i niÕm, töc l¯ ng«n ngõ, ph°i ®ñng” [17, tr.23]. Tuy nhiªn, vÉn theo quan ®iÓm cña PGS. TS Vò Quang Hµo th× c¸i ®óng míi chØ lµ c¬ së t¹o nªn chuÈn chø kh«ng ph¶i lµ toµn bé néi hµm cña kh¸i niÖm chuÈn. C¸i ®óng chØ lµ mét trong nh÷ng yÕu tè, nh-ng lµ yÕu tè quan träng tiªn quyÕt ®Ó x¸c lËp gi¸ trÞ cña chuÈn. C¸i ®óng ph¶i ®i kÌm víi s÷ thÝch híp mìi l¯m nªn chuÈn. “C²i ®ñng mìi ch× l¯ mèt mÆt cïa chuÈn mùc. ChuÈn mùc cßn cÇn ph¶i thÝch hîp bëi v× th«ng tin ®óng mµ kh«ng thÝch híp thÖ hiÕu qu° th«ng tin kÏm” [17, tr.25]. 13 C¸i thÝch hîp trong chuÈn ng«n ng÷ kh«ng chØ cã gi¸ trÞ ®¶m b¶o tÝnh trän vÑn cña th«ng tin mµ cßn cã vai trß quan träng trong viÖc lµm t¨ng gi¸ trÞ thÈm mü cña ng«n tõ. Tõ c¸ch ®©y gÇn 2000 n¨m, mét nhµ sö häc La M· ®· tóng khµng ®Þnh: “Gi² trÞ quan trãng nhÊt v¯ ho¯n mú nhÊt cïa ng«n tó l¯ s÷ thÝch híp”. C²i thÝch híp câ thÒ hiÒu l¯ s÷ phî híp cïa viÕc sô dòng ng«n tó trong tõng lÜnh vùc nhÊt ®Þnh, trong tõng bèi c¶nh giao tiÕp, tõng tr-êng hîp giao tiÕp cô thÓ, sao cho c¸c thµnh viªn trong céng ®ång ng«n ng÷ cã thÓ tiÕp nhËn th«ng tin mét c¸ch chÝnh x¸c nhÊt, ®¹t hiÖu qu¶ cao nhÊt. Ch¼ng h¹n, viÖc sö dông c¸c thuËt ng÷ khoa häc trªn c¸c ph-¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng hiÖn nay víi tÇn xuÊt lín, trong ®ã cã nhiÒu thuËt ng÷ thuéc c¸c chuyªn ngµnh hÑp, v-ît qu¸ tÇm hiÓu biÕt cña ®¹i bé phËn c«ng chóng lµ mét tr-êng hîp sö dông ng«n ng÷ ®óng nh-ng kh«ng thÝch hîp. Cã thÓ nãi ®©y lµ tr-êng hîp sö dông ng«n ng÷ ®óng nh-ng kh«ng thÝch hîp bëi v×: Sö dông c¸c thuËt ng÷ khoa häc khi chuyÓn t¶i th«ng tin thuéc c¸c chñ ®Ò mang tÝnh khoa häc vµ c«ng nghÖ lµ ®óng. Tuy nhiªn, trong bèi c¶nh tr×nh ®é d©n trÝ cña phÇn lín c«ng chóng b¸o chÝ ViÖt Nam hiÖn nay ch-a thËt cao, nhiÒu ®éc gi¶, kh¸n gi¶, thÝnh gi° kh«ng thÒ hiÒu ®­íc c²c thuËt ngõ n¯y, g©y nªn hiÕn t­íng “nhiÓu”, lµm gi¶m ®¸ng kÓ hiÖu qu¶ th«ng tin. Nh- vËy, viÖc sö dông c¸c thuËt ng÷ khoa häc nh- nªu trªn trªn b¸o chÝ hiÖn nay lµ ®óng vÒ mÆt quy t¾c sö dông ng«n ng÷, nh-ng kh«ng phï hîp víi ®Æc ®iÓm tiÕp nhËn, tr×nh ®é tiÕp nhËn cña ®éc gi¶. Trong chuÈn ng«n ng÷, c¸i thÝch hîp cã ý nghÜa quan träng kh«ng kÐm c¸i ®óng. NÕu c¸i ®óng ®¶m b¶o sù chÝnh x¸c cña ng«n ng÷ th× c¸i thÝch hîp t¹o nªn ý nghÜa thùc tiÔn, tÝnh Ých dông cña ng«n ng÷ trong mçi céng ®ång. Nhµ v¨n LÐp T«n – xt«i, mét bËc thÇy vÒ ng«n ng÷ nghÖ thuËt ®· nhÊn m³nh: “CÇn ph°i xãa bá kh«ng th-¬ng tiÕc tÊt c¶ nh÷ng chç kh«ng râ rµng, dµi dßng, kh«ng ®óng chç, tãm l¹i lµ tÊt c¶ nh÷ng g× kh«ng thÝch hîp, mÆc dï tù th©n chóng l¯ ®ñng” [17, tr.26]. Nh×n nhËn mét c¸ch kh¸ch quan vµ biÖn chøng, cã thÓ nãi r»ng c¸i ®ñng v¯ c²i thÝch híp l¯ hai “mÆt”, hai ph³m trî cîng song song tän t³i trong 14 néi hµm cña kh¸i niÖm chuÈn mùc ng«n ng÷. C¸i ®óng vµ c¸i thÝch hîp chÝnh lµ hai néi dung cña chuÈn ng«n ng÷. Hai néi dung nµy cã mèi quan hÖ h÷u c¬, bæ sung, hç trî nhau mét c¸ch chÆt chÏ, t¹o nªn gi¸ trÞ cña ng«n tõ. ChÝnh mèi quan hÖ h÷u c¬ nµy lµm cho giao tiÕp b»ng ng«n tõ ®¹t ®-îc hiÖu qu¶ tèt nhÊt. Gi¶i quyÕt tèt mèi t-¬ng quan gi÷a c¸i ®óng vµ c¸i thÝch hîp chÝnh lµ vÊn ®Ò cèt lâi, c¨n b¶n nhÊt ®Ó x©y dùng ®-îc chuÈn mùc cña mçi ng«n ng÷. ChuÈn ng«n ng÷ cïng víi c¸i ®óng vµ c¸i thÝch hîp kh«ng ph¶i lµ tuyÖt ®çi v¯ bÊt biÔn. “ChuÈn ng«n ngõ câ nhõng quy luËt v¯ c²ch sô dòng tän t³i kh¸ch quan trong mét giai ®o¹n vµ mang tÝnh chÊt b¾t buéc t-¬ng ®èi víi c¸c th¯nh viªn cèng ®äng” [17, tr.27]. Cïng víi sù vËn ®éng néi t¹i cña mçi ng«n ng÷ còng nh- d-íi sù t¸c ®éng cña nhiÒu yÕu tè phi ng«n ng÷ trong mäi lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi, chuÈn ng«n ngõ cðng lu«n lu«n vËn ®èng nªn “c²i chuÈn chung kh«ng nh÷ng kh«ng lo¹i trõ mµ cßn cho phÐp nh÷ng biÕn thÓ kh²c nhau ®­íc sô dòng cîng vìi chuÈn” [17, tr.27]. ChÝnh nh÷ng ®iÒu trªn ®©y ®· cho thÊy tÝnh t-¬ng ®èi, sù vËn ®éng kh«ng ngõng vµ xu h-íng më cña chuÈn mùc ng«n ng÷. 1.3. C¸c nh©n tè ngoµi ng«n ng÷ ¶nh h-ëng ®Õn ng«n ng÷ cña b¸o in Trªn c¬ së tiÕp nhËn nh÷ng quan ®iÓm vÒ chuÈn ng«n ng÷ cña c¸c nhµ nghiªn cøu nªu trªn, chóng t«i muèn chØ ra c¸c nh©n tè ngoµi ng«n ng÷ ¶nh h-ëng ®Õn ng«n ng÷ b¸o chÝ nãi chung, b¸o in nãi riªng. C¸c nh©n tè nµy lµ c¬ së ®Ó chóng t«i nh×n nhËn c©u sai d-íi gãc ®é b¸o chÝ vµ lý gi¶i nguyªn nh©n dÉn ®Õn hiÖn t-îng c©u sai trªn b¸o in hiÖn nay. C¸c nh©n tè ngoµi ng«n ng÷ cã nhiÒu, nh-ng t¸c dông trùc tiÕp ®Õn b¸o in lµ c¸c nh©n tè chøc n¨ng, thÓ lo¹i vµ xu h-íng. 1.3.1. Vai trß, chøc n¨ng cña b¸o chÝ vµ yªu cÇu vÒ tÝnh ®¬n nghÜa cña ng«n ng÷ b¸o chÝ B¸o chÝ cã vai trß, chøc n¨ng riªng. §iÒu nµy chi phèi rÊt râ vµ t¹o ra nh÷ng yªu cÇu riªng ®èi víi ng«n ng÷ b¸o chÝ. Cã thÓ thÊy râ ®iÒu nµy khi so s¸nh gi÷a ng«n ng÷ v¨n häc vµ ng«n ng÷ b¸o chÝ. 15 B¸o chÝ vµ v¨n häc ®Òu dïng ng«n ng÷ v¨n tù lµm vËt liÖu x©y dùng t¸c phÈm. Tuy nhiªn, ng«n ng÷ b¸o chÝ vµ v¨n häc kh«ng ®ång nhÊt, bëi b¸o chÝ vµ v¨n häc cã vai trß, chøc n¨ng kh¸c nhau. Chøc n¨ng cña v¨n häc lµ t¸i hiÖn hiÖn thùc th«ng qua c¸c h×nh t-îng nghÖ thuËt, ®¸p øng nhu cÇu th-ëng thøc c¸i ®Ñp cña ng-êi ®äc cßn b¸o chÝ cã chøc n¨ng ph¶n ¸nh ng-êi thËt, viÖc thËt, nh÷ng sù kiÖn cã thËt ®ang diÔn ra trong cuéc sèng hµng ngµy nh»m ®¸p øng nhu cÇu n¾m b¾t th«ng tin thêi sù hµng ngµy hµng giê cña c«ng chóng. Môc ®Ých cuèi cïng cña nhµ v¨n lµ b»ng ng«n ng÷, lµm sao ®Ó cèng hiÕn cho ng-êi ®äc nh÷ng h×nh t-îng ®iÓn h×nh víi sù kÕt hîp cña vèn sèng, trÝ t-ëng t-îng vµ tµi h- cÊu. Môc ®Ých cuèi cïng cña ng-êi viÕt b¸o lµ b»ng ng«n ng÷, lµm sao ®Ó chuyÓn t¶i ®-îc mét c¸ch chÝnh x¸c nhÊt, ®Çy ®ñ nhÊt, nhanh nhÊt nh÷ng tin tøc vÒ sù kiÖn thêi sù tíi c«ng chóng. §èi t-îng tiÕp nhËn th«ng tin b¸o chÝ lµ mäi líp ng-êi víi c-¬ng vÞ x· héi, tr×nh ®é v¨n hãa vµ lîi Ých kh¸c nhau. Sù kh¸c biÖt vÒ chøc n¨ng cña v¨n häc vµ b¸o chÝ ®· dÉn ®Õn nh÷ng ®iÓm kh¸c biÖt mÊu chèt vÒ néi dung ph¶n ¸nh vµ c¸ch ph¶n ¸nh. Ch©n thËt lµ nÐt tréi cña b¸o chÝ, h- cÊu lµ nÐt tréi cña v¨n häc. Nh÷ng néi dung trong c¸c t¸c phÈm v¨n häc ®-îc t¹o nªn tõ kh¶ n¨ng h- cÊu, t-ëng t-îng cña t¸c gi¶. Néi dung ph¶n ¸nh trong c¸c b¸o chÝ bao giê còng ph¶i lµ nh÷ng sù kiÖn, con ng-êi cã thËt, kh«ng thÓ bÞa ®Æt, h- cÊu. §Æc tr-ng vÒ néi dung ph¶n ¸nh cña b¸o chÝ ®· ®-a ®Õn mét yªu cÇu mang tÝnh nguyªn t¾c cña ng«n ng÷ b¸o chÝ: Ng«n ng÷ b¸o chÝ lu«n ph¶i ®¶m b¶o tÝnh ®¬n nghÜa, tøc lµ mçi c©u, mçi ®o¹n trong mét t¸c phÈm b¸o chÝ còng nh- toµn v¨n bÊt cø mét t¸c phÈm b¸o chÝ nµo còng chØ mang mét ý nghÜa duy nhÊt, tuyÖt ®èi kh«ng thÓ ®a nghÜa, khiÕn cho ®éc gi¶ cã thÓ hiÓu theo nhiÒu c¸ch. Yªu cÇu vÒ tÝnh ®¬n nghÜa cña ng«n ng÷ b¸o chÝ cã thÓ coi lµ mét trong nh÷ng ®iÓm quan träng trong chuÈn mùc ng«n ng÷ b¸o chÝ. §ã còng cã thÓ coi lµ mét trong nh÷ng ®iÓm kh¸c biÖt c¨n b¶n cña chuÈn ng«n ng÷ b¸o chÝ nÕu ®em so s¸nh víi chuÈn ng«n ng÷ trong lÜnh vùc v¨n häc. §©y lµ mét ®iÓm tiÕp cËn quan träng ®Ó chóng t«i gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò trong Ch-¬ng III, ch-¬ng vÒ c©u m¬ hå trªn b¸o in ViÖt Nam hiÖn nay. 16 1.3.2. §Æc tr-ng cña lo¹i h×nh b¸o in C¶ 4 lo¹i h×nh b¸o chÝ: b¸o nãi, b¸o h×nh, b¸o in, b¸o ®iÖn tö ®Òu sö dông ng«n ng÷ nh- mét ph-¬ng tiÖn quan träng trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn chøc n¨ng th«ng tin. Tuy nhiªn, nÕu b¸o nãi kÕt hîp ng«n ng÷ víi giäng ®äc; b¸o h×nh kÕt hîp ng«n ng÷ víi h×nh ¶nh; b¸o ®iÖn tö kÕt hîp c¶ ng«n ng÷ víi h×nh ¶nh vµ ©m thanh th× b¸o in thùc hiÖn chøc n¨ng cña m×nh chñ yÕu th«ng qua ng«n ng÷ viÕt trªn giÊy in (ng«n c¹nh sù hç trî cña kªnh ¶nh, minh häa...). Nh- vËy, trong 4 lo¹i h×nh b¸o chÝ, b¸o in lµ lo¹i h×nh mµ ë ®ã ng«n ng÷ viÕt lµ kªnh chuyÓn t¶i th«ng tin chñ yÕu nhÊt, quan träng nhÊt. NÕu nh- c«ng chóng tiÕp nhËn th«ng tin tõ b¸o nãi b»ng thÝnh gi¸c vµ rÊt Ýt khi cã ®iÒu kiÖn ®Ó nghe l¹i nhiÒu lÇn c¸c t¸c phÈm ph¸t thanh, th× c«ng chóng b¸o in tiÕp nhËn th«ng tin tó b²o in qua nhõng Ên phÈm “giÊy tr¾ng m÷c ®en”. §Æc tr­ng nµy cña b¸o in gióp cho ®éc gi¶ cã thÓ ®äc kü, l-u tr÷ c¸c Ên phÈm vµ cã thÓ ®äc ®i ®äc l¹i nhiÒu lÇn. Kh¶ n¨ng l-u tr÷ ®-îc cña b¸o in còng ®ång nghÜa víi kh¶ n¨ng t¸c ®éng m¹nh mÏ cña ng«n ng÷ trªn b¸o in ®èi víi thãi quen sö dông ng«n ng÷ cña c«ng chóng, ®èi víi sù nghiÖp gi÷ g×n sù trong s¸ng cña tiÕng ViÖt. §iÒu nµy ®Æt ra cho b¸o in mét yªu cÇu rÊt kh¾t khe vÒ mÆt ng«n ng÷. §ã lµ ng«n ng÷ trªn b¸o in ph¶i tu©n thñ chuÈn mùc v¨n tù vµ cÇn lu«n lu«n ®-îc trau dåi, ®-îc lµm giµu thªm mét c¸ch cã ý thøc. Nãi nh- vËy kh«ng cã nghÜa r»ng, ng«n ng÷ trªn c¸c lo¹i h×nh kh¸c kh«ng cÇn ®¸p øng yªu cÇu kh¾t khe nªu trªn. B¸o in cã kh¶ n¨ng t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn viÖc sö dông tiÕng ViÖt cña ®«ng ®¶o c«ng chóng vµ sù nghiÖp gi÷ g×n sù trong s¸ng cña tiÕng ViÖt, nªn viÖc tu©n thñ chuÈn mùc ng«n ng÷ khi sö dông tiÕng ViÖt trªn b¸o in cã ý nghÜa rÊt lín vµ rÊt cÇn ®-îc quan t©m. §èi víi nhµ b¸o, viÖc sö dông ng«n ng÷ kh«ng chØ lµ sö dông mét ph-¬ng tiÖn chuyÓn t¶i th«ng tin mµ viÖc ®ã cßn ®ßi hái ë hä tr¸ch nhiÖm, nghÜa vô cña mét ng-êi lµm v¨n hãa ng«n tõ. 17