Tài liệu Nghiên cứu tình trạng thể lực và dinh dưỡng của trẻ em từ 7 -15 tuổi tại xã Lang Sơn - Hạ Hoà - Phú Thọ

Môc lôc Më ®Çu 2 1. §Æt vÊn ®Ò 2 2. Môc ®Ých, nhiÖm vô 3 Ch­¬ng 1: c¬ së lý luËn cña vÊn ®Ò nghiªn cøu 4 1.1. ThÓ lùc 4 1.2. T×nh tr¹ng dinh d­ìng 7 Ch­¬ng 2: §èi t­îng vµ ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu 11 2.1. §èi t­îng nghiªn cøu 11 2.2. §Þa ®iÓm vµ thêi gian nghiªn cøu 11 2.3. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu 11 2.3.1 Ph­¬ng ph¸p thu thËp sè liÖu 11 2.3.2 Xö lý sè liÖu 12 Ch­¬ng 3: KÕt qu¶ nghiªn cøu vµ th¶o luËn 3.1. Sè l­îng häc sinh trong nghiªn cøu 15 15 3.1.1 Sè l­îng häc sinh theo giíi vµ tuæi 15 3.1.2 Sè l­îng häc sinh theo khu d©n c­ 15 3.2. Thùc tr¹ng thÓ lùc cña c¸c em häc sinh 16 3.2.1 Thùc tr¹ng thÓ lùc cña c¸c em häc sinh nam 16 3.2.2 Thùc tr¹ng thÓ lùc cña c¸c em häc sinh n÷ 19 3.2.3 So s¸nh sù ph¸t triÓn thÓ lùc gi÷a c¸c em häc sinh nam vµ n÷ 21 3.2.4 So s¸nh víi mét sè nghiªn cøu kh¸c 23 3.3. T×nh tr¹ng dinh d­ìng cña c¸c em häc sinh 28 3.3.1 Ph©n lo¹i t×nh tr¹ng dinh d­ìng theo BMI 28 3.3.2 Ph©n lo¹i t×nh tr¹ng dinh d­ìng theo chiÒu cao 29 3.3.3 Ph©n lo¹i t×nh tr¹ng dinh d­ìng theo träng l­îng 31 3.4. Mét sè yÕu tè liªn quan ®Õn tr¹ng th¸i suy dinh d­ìng 32 2 3.4.1 Giíi tÝnh 32 3.4.2 Tuæi 33 3.4.3 Khu d©n c­ 36 3.4.4 Sè con trong gia ®×nh 39 3.5. §Ò xuÊt biÖn ph¸p phßng chèng suy dinh d­ìng Ch­¬ng 4: KÕt luËn vµ ®Ò nghÞ 41 43 4.1. KÕt luËn 43 4.2. §Ò nghÞ 44 Tµi liÖu tham kh¶o 45 3 Lêi c¶m ¬n Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi nµy em ®· nhËn ®­îc sù gióp ®ì còng nh­ sù hîp t¸c tõ nhiÒu phÝa. Tr­íc hÕt em xin ®­îc göi lêi biÕt ¬n ch©n thµnh vµ s©u s¾c nhÊt ®Õn thÇy NguyÔn Xu©n Thµnh ng­êi ®· tËn t×nh h­íng dÉn, chØ b¶o em ®Æc biÖt lµ trong nh÷ng b­íc khã kh¨n nhÊt cña ®Ò tµi. Em xin göi lêi c¶m ¬n ch©n thµnh ®Õn tr¹m y tÕ x· Lang S¬n, ®Õn tËp thÓ c¸c thÇy gi¸o c« gi¸o vµ c¸c em häc sinh ë tr­êng TiÓu häc vµ Trung häc c¬ së x· Lang S¬n ®· ­u ¸i t¹o cho em ®iÒu kiÖn tèt nhÊt ®Ó thùc hiÖn qu¸ tr×nh nghiªn cøu. MÆc dï ®· cã nhiÒu cè g¾ng ®Ó tæng hîp vµ ph©n tÝch c¸c vÊn ®Ò nh­ng nghiªn cøu nµy kh«ng tr¸nh khái thiÕu sãt. Em mong ®îi vµ c¶m ¬n c¸c ý kiÕn gãp ý cña c¸c thÇy gi¸o, c« gi¸o vµ c¸c b¹n sinh viªn khoa Sinh – KTNN. Ngµy 30 th¸ng 04 n¨m 2010 Ph¹m ThÞ Thu Ph­¬ng 4 Lêi cam ®oan Em xin cam ®oan kÕt qu¶ nghiªn cøu nµy lµ cña riªng em vµ kh«ng trïng lÆp víi kÕt qu¶ cña bÊt kú mét nghiªn cøu nµo kh¸c. Ngµy 30 th¸ng 04 n¨m 2010 Ph¹m ThÞ Thu Ph­¬ng 5 C¸c ch÷ viÕt t¾t BMI: ChØ sè khèi c¬ thÓ (Body Mass Index) KQNC: KÕt qu¶ nghiªn cøu NCHS: Trung t©m quèc gia vÒ thèng kª søc khoÎ cña Hoa Kú (National Center for Health Statistics) SD: §é lÖch chuÈn (Standard deviation) SDD: Suy dinh d­ìng VNTB: Vßng ngùc trung b×nh WHO: Tæ chøc Y tÕ thÕ giíi (World Health Organization) 6 C¸c b¶ng vµ h×nh vÏ B¶ng B¶ng 1: Thang ph©n lo¹i dinh d­ìng theo tiªu chuÈn cña WHO B¶ng 2: Sè l­îng häc sinh theo giíi vµ tuæi B¶ng 3: Sè l­îng häc sinh theo khu d©n c­ B¶ng 4: Thùc tr¹ng thÓ lùc cña c¸c em nam B¶ng 5: Thùc tr¹ng thÓ lùc c¸c em n÷ B¶ng 6: ChiÒu cao theo tuæi vµ giíi (cm) B¶ng 7: C©n nÆng theo tuæi vµ giíi (kg) B¶ng 8: T×nh tr¹ng dinh d­ìng theo BMI B¶ng 9: T×nh tr¹ng dinh d­ìng theo chiÒu cao B¶ng 10: T×nh tr¹ng dinh d­ìng theo träng l­îng B¶ng 11: Tû lÖ suy dinh d­ìng theo giíi tÝnh B¶ng 12: Tû lÖ suy dinh d­ìng theo tuæi B¶ng 13: Tû lÖ suy dinh d­ìng theo khu d©n c­ B¶ng 14: Tû lÖ sè con trong gia ®×nh cña c¸c em häc sinh B¶ng 15: Tû lÖ suy dinh d­ìng theo sè con trong gia ®×nh H×nh vÏ H×nh 1: Sù biÕn ®æi chiÒu cao cña c¸c em häc sinh nam H×nh 2: Sù biÕn ®æi c©n nÆng cña c¸c em häc sinh nam H×nh 3: Sù biÕn ®æi vßng ngùc cña c¸c em häc sinh nam H×nh 4: Sù biÕn ®æi chiÒu cao cña c¸c em häc sinh n÷ H×nh 5: Sù biÕn ®æi c©n nÆng cña c¸c em häc sinh H×nh 6: Sù biÕn ®æi vßng ngùc cña c¸c em häc sinh n÷ H×nh 7: So s¸nh sù biÕn ®æi chiÒu cao gi÷a häc sinh nam vµ häc sinh n÷ H×nh 8: So s¸nh sù biÕn ®æi c©n nÆng gi÷a häc sinh nam vµ häc sinh n÷ H×nh 9: So s¸nh sù biÕn ®æi vßng ngùc gi÷a häc sinh nam vµ häc sinh n÷ 7 H×nh 10: So s¸nh sù biÕn ®æi chiÒu cao cña häc sinh nam trong c¸c nghiªn cøu H×nh 11: So s¸nh sù biÕn ®æi c©n nÆng cña häc sinh nam trong c¸c nghiªn cøu H×nh 12: So s¸nh sù biÕn ®æi chiÒu cao cña häc sinh n÷ trong c¸c nghiªn cøu H×nh 13: So s¸nh sù biÕn ®æi c©n nÆng cña häc sinh n÷ trong c¸c nghiªn cøu H×nh 14: Ph©n lo¹i t×nh tr¹ng dinh d­ìng theo BMI H×nh 15: Ph©n lo¹i t×nh tr¹ng dinh d­ìng theo chiÒu cao H×nh 16: Ph©n lo¹i t×nh tr¹ng dinh d­ìng theo träng l­îng H×nh 17: Sù chªnh lÖch tû lÖ suy dinh d­ìng ë 2 giíi H×nh 18: Sù chªnh lÖch tû lÖ suy dinh d­ìng ë c¸c tuæi H×nh 19: Sù chªnh lÖch tû lÖ suy dinh d­ìng ë c¸c khu d©n c­ H×nh 20: Tû lÖ suy dinh d­ìng theo sè con trong gia ®×nh 8 Më ®Çu 1. §Æt vÊn ®Ò Trong mèi quan hÖ gi÷a m«i tr­êng vµ søc kháe, c¸c ®Æc ®iÓm h×nh th¸i thÓ lùc ®­îc coi lµ th­íc ®o mét mÆt vÒ søc khoÎ, mÆt kh¸c vÒ kh¶ n¨ng lao ®éng. Bªn c¹nh ®ã, t×nh h×nh dinh d­ìng cña mét céng ®ång, mét ®Þa ph­¬ng còng nh­ trªn quy m« c¶ n­íc lµ mét nguån dÉn liÖu rÊt quan träng ®Ó x©y dùng vµ ®¸nh gi¸ c¸c dù ¸n vÒ søc khoÎ vµ ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi [9]. V× vËy mµ tõ l©u hai vÊn ®Ò trªn ®· ®­îc nhiÒu nhµ y häc trªn thÕ giíi còng nh­ ë ViÖt Nam quan t©m nghiªn cøu. ë n­íc ta, kÓ tõ sau hai héi nghÞ h»ng sè sinh häc n¨m 1967 vµ 1972 ®· cã thªm nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ thÓ lùc con ng­êi ë hÇu hÕt c¸c khu vùc trªn c¶ n­íc. KÕt qu¶ cña nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu nµy ®· vµ ®ang lµm s¸ng tá c¸c ®Æc ®iÓm h×nh th¸i c¬ thÓ ng­êi ViÖt Nam, tuy nhiªn theo quy luËt sinh häc nãi chung th× cø kho¶ng 10 n¨m, do nh÷ng ®iÒu kiÖn sèng thay ®æi lµm tÇm vãc thÓ lùc nãi riªng vµ c¸c ®Æc ®iÓm sinh häc nãi chung cña mét sè d©n c­ còng thay ®æi theo [10]. Vµ rÊt cã thÓ kÕt qu¶ cña nh÷ng nghiªn cøu tr­íc ®©y kh«ng cßn phï hîp víi sù ph¸t triÓn c¬ thÓ con ng­êi hiÖn nay n÷a. Bªn c¹nh ®ã, t×nh tr¹ng dinh d­ìng ng­êi ViÖt Nam còng ®· ®­îc nghiªn cøu nhiÒu nh­ng hÇu hÕt chØ tËp trung ë trÎ d­íi 5 tuæi, phô n÷ cã thai vµ bµ mÑ cho con bó. Do ®ã d÷ liÖu vÒ t×nh tr¹ng dinh d­ìng vµ søc khoÎ trªn trÎ häc ®­êng cßn h¹n chÕ [3]. MÆt kh¸c, thÓ lùc con ng­êi ®­îc ®¸nh gi¸ qua c¸c chØ sè nh©n tr¾c nh­ chiÒu cao ®øng, c©n nÆng vµ vßng ngùc trung b×nh,v.v...[9], trong khi ®ã sö dông c¸c chØ sè nh©n tr¾c còng lµ mét ph­¬ng ph¸p ®Ó ®¸nh gi¸ t×nh tr¹ng dinh d­ìng cña c¬ thÓ, gäi lµ ph­¬ng ph¸p nh©n tr¾c häc, cã ­u ®iÓm lµ ®¬n gi¶n, an toµn vµ chi phÝ rÎ [1]. H¹ Hoµ lµ mét huyÖn miÒn nói ë phÝa T©y B¾c cña tØnh Phó Thä, phÇn lín d©n c­ sèng ë khu vùc n«ng th«n (kho¶ng 90%), nguån thu nhËp cña 9 ng­êi d©n chñ yÕu tõ c¸c ®åi, c¸c ruéng, c¸c b·i. §êi sèng nh©n d©n trong huyÖn ®ang ngµy cµng ®­îc n©ng lªn nh­ng suy dinh d­ìng ë trÎ em vÉn lµ mét bµi to¸n nan gi¶i. X· Lang S¬n cña huyÖn kh«ng lµ tr­êng hîp ngo¹i lÖ vµ tõ tr­íc ®Õn giê vÉn ch­a cã mét nghiªn cøu cô thÓ nµo vÒ t×nh tr¹ng søc kháe, dinh d­ìng cña trÎ em n¬i ®©y. V× vËy ®¸nh gi¸ b­íc ®Çu t×nh tr¹ng søc khoÎ, dinh d­ìng vµ mét sè yÕu tè liªn quan cña trÎ em n¬i ®©y lµ cÇn thiÕt ®Ó x©y dùng c¸c kÕ ho¹ch hµnh ®éng ch¨m sãc søc khoÎ trÎ em n«ng th«n miÒn nói. V× vËy, ®Ò tµi “Nghiªn cøu t×nh tr¹ng thÓ lùc vµ dinh d­ìng cña trÎ em tõ 7 - 15 tuæi t¹i x· Lang S¬n - H¹ Hoµ - Phó Thä” ®­îc tiÕn hµnh víi mong muèn kÕt qu¶ nghiªn cøu sÏ gîi ý cho c¸c can thiÖp dinh d­ìng t¹i ®Þa ph­¬ng còng nh­ gãp thªm mét phÇn nhá th¨m dß s¬ bé t×nh h×nh ph¸t triÓn thÓ lùc cña ng­êi d©n ë n«ng th«n ViÖt Nam 2. Môc ®Ých nhiÖm vô 2.1. Môc ®Ých §¸nh gi¸ t×nh tr¹ng thÓ lùc, dinh d­ìng vµ 1 sè yÕu tè liªn quan ®Õn tr¹ng th¸i suy dinh d­ìng cña trÎ em tõ 7 - 15 tuæi t¹i x· Lang S¬n. 2.2. NhiÖm vô - §iÒu tra thùc tr¹ng thÓ lùc cña trÎ. - §¸nh gi¸ t×nh tr¹ng dinh d­ìng cña c¸c em. - X¸c ®Þnh møc ®é suy dinh d­ìng theo mét sè yÕu tè cã liªn quan. - §Ò xuÊt biÖn ph¸p h¹n chÕ tû lÖ suy dinh d­ìng. 10 Ch­¬ng 1 c¬ së lý luËn cña vÊn ®Ò nghiªn cøu 1.1. ThÓ lùc 1.1.1 Kh¸i niÖm vÒ thÓ lùc ThÓ lùc lµ mét ®Æc ®iÓm sinh thÓ quan träng, ph¶n ¸nh mét phÇn thùc tr¹ng cña c¬ thÓ [8]. ThÓ lùc lµ n¨ng lùc vËn ®éng cña con ng­êi, lµ biÓu hiÖn tæng hîp tr×nh ®é ph¸t triÓn c¸c hÖ thèng, c¬ quan trong mét c¬ thÓ hoµn chØnh, thèng nhÊt. ë bÊt kú ai, ng­êi b×nh th­êng ®Òu cã tr×nh ®é thÓ lùc nhÊt ®Þnh, chØ kh¸c nhau vÒ nhÞp ®é ph¸t triÓn vµ møc ®é ®¹t tíi [4]. ThÓ lùc lµ ®iÒu kiÖn c¬ b¶n, lµ nh©n tè tr­íc hÕt ®¶m b¶o cho mäi ho¹t ®éng häc tËp vµ lao ®éng ®¹t kÕt qu¶ [4]. 1.1.2 T×nh h×nh nghiªn cøu thÓ lùc Nghiªn cøu thÓ lùc lµ mét h­íng nghiªn cøu quan träng, tõ l©u ®· ®­îc nhiÒu nhµ khoa häc trong n­íc vµ trªn thÕ giíi quan t©m. §Ó ®¸nh gi¸ sù ph¸t triÓn thÓ lùc, tæ chøc Y tÕ thÕ giíi ®· ®­a ra khuyÕn c¸o dïng c¸c chØ sè lµ chiÒu cao, c©n nÆng vµ vßng ngùc trung b×nh. * T×nh h×nh nghiªn cøu trong n­íc ë ViÖt Nam, viÖc ®o ®¹c c¸c chØ sè ®o ng­êi nh­ chiÒu cao, c©n nÆng, vßng ngùc, chiÒu réng cña vai v.v... ®Ó ®¸nh gi¸ sù ph¸t triÓn thÓ lùc con ng­êi ®­îc tiÕn hµnh tõ hai thÕ kû tr­íc. Cã lÏ c«ng tr×nh nghiªn cøu ®Çu tiªn vÒ sù t¨ng tr­ëng chiÒu cao vµ c©n nÆng cña trÎ em ë ViÖt Nam lµ cña Mondiere (1875) vµ sau nµy lµ cña Huard vµ Bigot (1938) vµ §ç Xu©n Hîp [8, 9]. Tõ sau n¨m 1954, khi miÒn B¾c ®­îc gi¶i phãng, ®· cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ chØ tiªu nh©n tr¾c ë trÎ em. Héi nghÞ vÒ nh©n tr¾c häc ViÖt Nam 11 trong nh÷ng n¨m 1967 - 1972 ®· cã nh÷ng kÕt luËn c¬ b¶n vÒ chØ sè ng­êi ViÖt nam lóc bÊy giê [8, 9]. Tõ nh÷ng n¨m 1970, TrÞnh BØnh Dy, §oµn Yªn vµ céng sù ®· chøng minh: Tõ 6 tuæi c¸c th«ng sè cña nam th­êng cao h¬n n÷ ®«i chót, ®Õn 12 tuæi, n÷ t¨ng vät kÝch th­íc, cao vµ nÆng h¬n nam, qua 14 tuæi sù ph¸t triÓn cña nam l¹i cao h¬n h¼n n÷ [5]. N¨m 1975, mét tËp thÓ t¸c gi¶ do gi¸o s­ NguyÔn TÊn Di Träng chñ biªn xuÊt b¶n cuèn “H»ng sè sinh häc ng­êi ViÖt Nam” cho thÊy nhiÒu ®Æc ®iÓm c¬ b¶n vÒ thÓ lùc cña ng­êi ViÖt Nam. Trong ®ã, sù ph¸t triÓn chiÒu cao c©n nÆng, vßng ngùc cña trÎ em lµ kh«ng ®Òu theo løa tuæi [8, 9]. Qua c¸c nghiªn cøu däc (ThÈm Hoµng §iÖp; TrÇn §×nh Long vµ céng sù; NguyÔn C«ng Khanh vµ céng sù) vµ c¸c nghiªn cøu c¾t ngang (Cao Quèc ViÖt vµ céng sù; TrÇn V¨n DÇn vµ céng sù) trªn häc sinh Hµ Néi vµ mét sè tØnh phÝa B¾c, cã thÓ nªu lªn mÊy nhËn xÐt sau ®©y vÒ sù t¨ng tr­ëng cña häc sinh tõ 6 - 17 tuæi: ChiÒu cao ®øng t¨ng trung b×nh hµng n¨m ë con trai lµ 4.5 - 5 cm, con g¸i tõ 3.5 – 4.5 cm. C©n nÆng t¨ng trung b×nh ë con trai lµ 3 kg/n¨m vµ con g¸i lµ 2.5 kg. Møc ®é t¨ng vÒ chiÒu cao vµ c©n nÆng cña trÎ em ë thµnh phè, thÞ x· cao h¬n trÎ em n«ng th«n. Tõ 10 - 13 tuæi trÎ g¸i ë thµnh phè cao h¬n trÎ trai, cßn ë n«ng th«n th× tõ 9 - 14 tuæi. HiÖn t­îng nµy cã tÝnh quy luËt cho sù t¨ng tr­ëng cña trÎ em tõ løa tuæi häc ®­êng, do qu¸ tr×nh dËy th× cña trÎ g¸i sím h¬n trÎ trai. Sù gia t¨ng m¹nh vÒ chiÒu cao vµ c©n nÆng hay cßn gäi lµ sù t¨ng tèc dËy th× (pubertal spelt) ë con g¸i x¶y ra sím h¬n vµo tuæi 11 - 12, cßn ë con trai chËm h¬n tõ 1 - 2 n¨m nghÜa lµ, ë tuæi 13 - 14. ë thêi ®iÓm nµy sù t¨ng chiÒu cao ®¹t 9 cm mét n¨m ë con trai vµ 8 cm mét n¨m ë con g¸i [8]. 12 N¨m 1994, ®Ò tµi KX- 07- 07 cña Lª Nam Trµ vµ céng sù ®· cho thÊy trong thËp niªn 1990, tÇm vãc vµ thÓ lùc cña nh©n d©n ta tõ trÎ s¬ sinh ®Õn ng­êi lao ®éng tr­ëng thµnh ®· cã sù t¨ng tr­ëng ®¸ng kÓ vÒ chiÒu cao, phï hîp víi quy luËt t¨ng tr­ëng theo thêi gian, tuy nhiªn chËm, tÇm vãc vµ thÓ lùc cña nh©n d©n ta cã t¨ng nh­ng cßn thÊp so víi trong vïng vµ víi ®ßi hái ngµy cµng cao cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ vµ x©y dùng ®Êt n­íc. * T×nh h×nh nghiªn cøu trªn thÕ giíi ViÖc nghiªn cøu h×nh th¸i thÓ lùc cña c¬ thÓ ng­êi trªn thÕ giíi ®· ®­îc tiÕn hµnh tõ rÊt sím. Tõ thÕ kû XVIII, Tenon ®· coi träng l­îng lµ 1 chØ sè quan träng ®Ó ®¸nh gi¸ thÓ lùc [9]. C«ng tr×nh nghiªn cøu c¾t ngang ®Çu tiªn vÒ t¨ng tr­ëng cña trÎ em lµ luËn ¸n tiÕn sÜ cña Christian Friedrich Jumpert ë Halle (§øc) n¨m 1754. Trong ®ã ®· tr×nh bµy c¸c sè liÖu ®o ®¹c vÒ c©n nÆng, chiÒu cao vµ c¸c ®¹i l­îng kh¸c cña mét lo¹t trÎ trai vµ g¸i tõ 1 - 25 tuæi [8]. N¨m 1919, Rudolf Martin ®Ò xuÊt mét sè ph­¬ng ph¸p vµ dông cô ®o ®¹c c¸c kÝch th­íc cña c¬ thÓ ng­êi, ®­îc ®¸nh gi¸ cao vµ ®­îc sö dông cho ®Õn tËn ngµy nay. Sang thÕ kû XX cïng víi sù ph¸t triÓn cña khoa häc kü thuËt hiÖn ®¹i, viÖc ®o ®¹c, nghiªn cøu thÓ lùc cña con ng­êi ngµy cµng ®­îc më réng. N¨m 1977, NCHS ®· thu thËp sè liÖu tõ hµng ngh×n trÎ em, x©y dùng biÓu ®å t¨ng tr­ëng ¸p dông cho løa tuæi nµy vµ liªn tôc ®­îc söa ®æi bæ sung [13]. Tõ ®ã ®Õn nay ®· cã nhiÒu c«ng tr×nh lín vÒ ph¸t triÓn thÓ lùc trÎ em ®­îc nghiªn cøu vµ c«ng bè, ®Æc biÖt lµ ë c¸c n­íc ph¸t triÓn. Cã thÓ kÓ ®Õn nh­ c¸c c«ng tr×nh cña Tomner (1979), M. Semper, M.P. RogPernot (1987) v.v... [1,11]. Nãi chung, nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc ®Òu kh¼ng ®Þnh thÓ lùc ph¸t triÓn liªn tôc ë giai ®o¹n tuæi häc sinh, nÕu so víi c¸c løa tuæi kh¸c 13 th× “nhÞp ®é ph¸t triÓn t­¬ng ®èi” ë giai ®o¹n nµy lµ lín nhÊt vµ cã nh÷ng ®ét biÕn quan träng: Th­êng løa tuæi 8 - 11 vµ 14 - 15, tèc ®é vµ nhÞp ®é ph¸t triÓn ®¹t møc cao nhÊt [5]. 1.2. T×nh tr¹ng dinh d­ìng 1.2.1 Kh¸i niÖm vÒ t×nh tr¹ng dinh d­ìng T×nh tr¹ng dinh d­ìng lµ tËp hîp c¸c ®Æc ®iÓm chøc phËn, cÊu tróc vµ ho¸ sinh ph¶n ¸nh møc ®¸p øng nhu cÇu dinh d­ìng cña c¬ thÓ [1]. Tõ l©u ng­êi ta ®· biÕt gi÷a dinh d­ìng vµ t×nh tr¹ng søc khoÎ cã liªn quan chÆt chÏ víi nhau. T×nh tr¹ng dinh d­ìng tèt ph¶n ¸nh sù c©n b»ng gi÷a thøc ¨n ¨n vµo vµ t×nh tr¹ng søc khoÎ, khi c¬ thÓ cã t×nh tr¹ng dinh d­ìng kh«ng tèt (thiÕu hoÆc thõa dinh d­ìng) lµ thÓ hiÖn cã vÊn ®Ò søc khoÎ hoÆc dinh d­ìng hoÆc c¶ hai. T×nh tr¹ng dinh d­ìng cña mét quÇn thÓ d©n c­ ®­îc thÓ hiÖn b»ng tû lÖ cña c¸c c¸ thÓ bÞ t¸c ®éng bëi c¸c vÊn ®Ò dinh d­ìng vµ cã thÓ so s¸nh ®­îc víi sè liÖu cña mét quÇn thÓ d©n c­ kh¸c [1]. 1.2.2 T×nh h×nh nghiªn cøu t×nh tr¹ng dinh d­ìng * T×nh h×nh nghiªn cøu trong n­íc. Tr­íc ®©y, suy dinh d­ìng trÎ em ë ViÖt Nam ®· ®­îc nghiªn cøu nhiÒu nh­ng ®a sè chØ tËp trung ë trÎ d­íi 5 tuæi, trong khi ®ã tû lÖ suy dinh d­ìng tuæi häc ®­êng còng rÊt cao [3]. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y nhiÒu chuyªn gia trong lÜnh vùc y häc n­íc ta ®· vµ ®ang tÝch cùc chuÈn bÞ c¸c ®Ò ¸n nghiªn cøu c¬ b¶n ch¨m sãc dinh d­ìng nh»m phôc vô ch­¬ng tr×nh n©ng cao thÓ lùc vµ tÇm vãc cña ng­êi ViÖt Nam ë mäi løa tuæi, trong ®ã cã løa tuæi häc ®­êng. Cã thÓ kÓ ®Õn nh÷ng tªn tuæi lín nh­ Tõ GiÊy, Hµ Huy Kh«i, NguyÔn C«ng KhÈn, TrÇn ThÞ Minh H¹nh v.v... 14 Theo §Æng Ph­¬ng KiÖt, trÎ b¾t ®Çu suy dinh d­ìng thÓ hiÖn b»ng träng l­îng c¬ thÓ kh«ng t¨ng (kh«ng lªn c©n) råi gi¶m dÇn (sót c©n) vµ cuèi cïng lµ suy kiÖt hay mßn nh­îc [7]. Theo TrÇn ThÞ Minh H¹nh vµ céng sù trong mét b¸o c¸o nghiªn cøu vÒ t×nh tr¹ng dinh d­ìng trÎ em trong nh÷ng n¨m 2001 - 2005 th× tû lÖ suy dinh d­ìng ë häc sinh cÊp II vµ III cao h¬n so víi cÊp I [3]. Theo NguyÔn C«ng KhÈn vµ nhiÒu ng­êi kh¸c th× c¸c yÕu tè nguy c¬ cña suy dinh d­ìng trÎ em lµ thu nhËp hé gia ®×nh (thu nhËp cao h¬n th× t×nh tr¹ng dinh d­ìng cña trÎ em tèt h¬n), tr×nh ®é v¨n ho¸ cña bè mÑ (thÓ hiÖn râ rÖt nhÊt ë sù kh¸c biÖt vÒ tû lÖ suy dinh d­ìng cña con), tuæi, giíi tÝnh, nghÒ nghiÖp bè mÑ (tû lÖ suy dinh d­ìng cao h¬n ë trÎ cã bè mÑ lµm n«ng nghiÖp), cì gia ®×nh (tû lÖ suy dinh d­ìng trÎ em ë nh÷ng gia ®×nh ®«ng con nhiÒu h¬n ë nh÷ng gia ®×nh chØ cã 1 - 2 con), cuèi cïng lµ n­íc s¹ch vµ vÖ sinh m«i tr­êng [3]. Bªn c¹nh ®ã, kÓ tõ khi ®­îc thµnh lËp n¨m 1980, ViÖn Dinh D­ìng ®· liªn tôc tiÕn hµnh c¸c cuéc ®iÒu tra kh¶o s¸t dinh d­ìng trªn quy m« c¶ n­íc. C¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu ®· ®­îc øng dông trong triÓn khai chiÕn l­îc quèc gia vÒ dinh d­ìng, ch­¬ng tr×nh phßng chèng suy dinh d­ìng trÎ em vµ c¸c can thiÖp dinh d­ìng ®Æc hiÖu kh¸c. Nãi chung c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu ®Òu cho thÊy t×nh tr¹ng dinh d­ìng cña nh÷ng thÕ hÖ sau tèt h¬n nh÷ng thÕ hÖ tr­íc [3, 10]. Th¸ng 3/2008, ViÖt Nam ®­îc ban th­êng trùc dinh d­ìng Liªn hîp quèc chän lµ n­íc chñ nhµ vµ ®· tæ chøc thµnh c«ng héi nghÞ lÇn thø 35 ®Ó chia sÎ kinh nghiÖm phßng chèng suy dinh d­ìng [3, 10]. * T×nh h×nh nghiªn cøu trªn thÕ giíi T×nh tr¹ng søc khoÎ trÎ em thiÕu dinh d­ìng ®ang lµ mèi quan t©m cña nhiÒu n­íc trªn thÕ giíi, tr­íc hÕt lµ ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. 15 B¸c sÜ Cicely Williams (ng­êi Anh) ®· m« t¶ vµ dïng thuËt ng÷ Kawashiorkor vµo n¨m 1931. Sau ®ã c¸c b¸o c¸o kh¶o s¸t cña Brock vµ Autret ë nhiÒu n­íc ch©u Phi (1951) vµ Trowell, Davies vµ Dean ë Uganda (1954) th× thuËt ng÷ Kawshiorkor míi chÝnh thøc xuÊt hiÖn trªn c¸c s¸ch gi¸o khoa vµ suy dinh d­ìng míi ®­îc c«ng nhËn lµ bÖnh dinh d­ìng quan träng nhÊt cña loµi ng­êi [1]. Theo Habicht vµ céng sù (1974) qua sè liÖu tõ mét sè n­íc ph¸t triÓn vµ kÐm ph¸t triÓn nhËn thÊy ë c¸c vïng ®« thÞ víi quÇn d©n c­ ®­îc nu«i d­ìng tèt th× chØ 3% sù kh¸c nhau vÒ chiÒu cao vµ 6% vÒ c©n nÆng lµ cã thÓ quy cho chñng téc. Ng­îc l¹i sù kh¸c nhau vÒ ®iÒu kiÖn kinh tÕ, x· héi vµ t×nh tr¹ng dinh d­ìng gi÷a n«ng th«n vµ thµnh thÞ cã thÓ lªn tíi 12% vÒ chiÒu cao vµ 30% vÒ c©n nÆng trong cïng mét nhãm chñng téc [1]. ChÝnh v× vËy mµ c¸c quÇn thÓ tham kh¶o ®­îc sö dông réng r·i trªn ph¹m vi toµn thÕ giíi. Trong thËp niªn 60 vµ 70 cña thÕ kû XX ng­êi ta hay dïng quÇn thÓ tham kh¶o Harvard sè liÖu tõ nh÷ng n¨m 30 cña Hoa Kú, quÇn thÓ Tanner sè liÖu tõ nh÷ng n¨m 60 cña Anh quèc. Tõ thËp niªn 1980 ®Õn nay, Tæ chøc Y tÕ thÕ giíi (WHO) khuyÕn nghÞ dïng sè liÖu cña Trung t©m quèc gia vÒ thèng kª søc khoÎ cña Hoa Kú (NCHS) lµm quÇn thÓ tham chiÕu, ®Ó ®¸nh gi¸ vµ ph©n lo¹i t×nh tr¹ng dinh d­ìng trÎ em. Tuy vËy, c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò nµy vÉn ®ang tiÕp tôc [1, 11]. Ng­êi ta hay sö dông c¸c giíi h¹n “ng­ìng” (cut- off- point) c¸c c¸ch nh­ sau: - Theo phÇn tr¨m so víi quÇn thÓ tham chiÕu nh­ c¸c thang ph©n lo¹i cña Gomez n¨m 1956 vµ cña Jelliffe n¨m 1966 dùa vµo quÇn thÓ tham kh¶o Hardvard. Theo ®ã, thiÕu dinh d­ìng ®é 1 t­¬ng øng víi 75% - 90% cña c©n nÆng chuÈn; ThiÕu dinh d­ìng ®é 2 t­¬ng øng víi 60% - 75% c©n nÆng chuÈn; ThiÕu dinh d­ìng ®é 3 khi d­íi 60% c©n nÆng chuÈn. 16 - Theo ph©n bè thèng kª, th­êng lÊy - 2SD cña sè trung b×nh lµm giíi h¹n ng­ìng. Nh÷ng trÎ tõ - 2SD  - 3SD lµ suy dinh d­ìng ®é 1; Suy dinh d­ìng ®é 2 khi thÊp h¬n - 2SD. - Theo ®é lÖch chuÈn (Z Score hay SD Score) ®­îc tÝnh nh­ sau: KÝch th­íc ®o ®­îc – Sè trung b×nh cña quÇn thÓ tham chiªó Z Score = §é lÖch cña quÇn thÓ tham chiÕu - Theo Xentin (Percentile): S¾p xÕp c¸c kÝch th­íc nh©n tr¾c theo Xentin so víi quÇn thÓ tham chiÕu, ë møc 3 xentin (nghÜa lµ cã 3% sè trÎ d­íi møc nµy) gÇn t­¬ng ®­¬ng víi - 2SD (chÝnh x¸c lµ - 1,881 SD) nªn d­íi møc nµy cã thÓ xÕp vµo lo¹i thiÕu dinh d­ìng. Th­êng c¸c b¶ng xentin lÊy møc 3 vµ 97 xentin ®Ó ph©n lo¹i t×nh tr¹ng dinh d­ìng. §èi víi chØ sè khèi c¬ thÓ (BMI) ng­êi ta dïng 3 møc xentin ®Ó ph©n lo¹i lµ d­íi 5 xentin (gÇy hoÆc thiÕu dinh d­ìng), trªn 85 xentin (thõa c©n) vµ trªn 95 xentin (bÐo trÖ) [1, 11]. T¹i héi nghÞ th­îng ®Ønh vÒ dinh d­ìng t¹i Roma th¸ng 12/1992, ®¹i diÖn cña 159 n­íc ®· tuyªn bè quyÕt t©m ®Èy lïi c¸c bÖnh suy dinh d­ìng. Héi nghÞ còng kh¼ng ®Þnh: Suy dinh d­ìng kh«ng thÓ nµo chÊp nhËn ®­îc trong mét thÕ giíi mµ ë ®ã cã ®Çy ®ñ kiÕn thøc vµ cña c¶i vËt chÊt ®Ó thanh to¸n th¶m ho¹ nµy cña loµi ng­êi [3, 6]. 17 Ch­¬ng 2 §èi t­îng vµ ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu 2.1. §èi t­îng nghiªn cøu §èi t­îng lµ toµn bé häc sinh ®ang häc tËp t¹i tr­êng TiÓu häc vµ tr­êng Trung häc c¬ së x· Lang S¬n, trong ®ã, kh«ng cã em nµo bÞ dÞ d¹ng h×nh th¸i hay bÞ bÖnh m·n tÝnh. 2.2. §Þa ®iÓm vµ thêi gian nghiªn cøu §Ò tµi ®­îc nghiªn cøu t¹i x· Lang S¬n - huyÖn H¹ Hoµ - tØnh Phó Thä. Thêi gian nghiªn cøu: Tõ th¸ng 1 ®Õn hÕt th¸ng 4 n¨m 2010. 2.3. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu T×nh tr¹ng thÓ lùc vµ dinh d­ìng cña c¸c em häc sinh trong nghiªn cøu nµy ®­îc ®¸nh gi¸ theo ph­¬ng ph¸p nh©n tr¾c häc (®o c¸c biÕn ®æi vÒ kÝch th­íc vµ cÊu tróc c¬ thÓ theo tuæi [1]). 2.3.1. Ph­¬ng ph¸p thu thËp sè liÖu * Thu thËp c¸c kÝch th­íc nh©n tr¾c C¸c kÝch th­íc nh©n tr¾c ®­îc thu thËp ®Ó nghiªn cøu thÓ lùc vµ tr¹ng th¸i dinh d­ìng lµ chiÒu cao ®øng, träng l­îng, vßng ngùc trung b×nh, giíi vµ tuæi. Kü thuËt ®o theo c¸c quy ­íc cña nh©n tr¾c häc. - ChiÒu cao: §o b»ng th­íc ®o chiÒu cao m« pháng theo th­íc Martin cã thanh tr­ît th¼ng gãc. §èi t­îng ®­îc ®o ®øng s¸t vµo th­íc, ®øng th¼ng sao cho chÈm, l­ng, m«ng, gãt ë trªn mét mÆt ph¼ng. M¾t nh×n th¼ng, hai tay bu«ng thâng. Dïng th­íc vu«ng ¸p s¸t ®Ønh ®Çu th¼ng gãc víi th­íc ®o, ®äc kÕt qu¶ vµ ghi víi ®¬n vÞ lµ cm. - C©n nÆng: Sö dông c©n bµn Trung Quèc ®é chÝnh x¸c ®Õn 0,1 kg. C©n ®Æt ë vÞ trÝ æn ®Þnh vµ th¨ng b»ng, kiÓm tra tr­íc khi sö dông. §èi t­îng ®­îc 18 ®o mÆc quÇn ¸o máng, ®øng th¼ng ®Ó träng t©m c¬ thÓ r¬i vµo gi÷a c©n. Thêi gian ®o lµ 8 - 9h c¸c ngµy. §¬n vÞ ®o lµ kg. - Vßng ngùc trung b×nh: Sö dông th­íc d©y v¶i Trung Quèc ®é chÝnh x¸c ®Õn mm. Vßng ngùc trung b×nh lµ kÕt qu¶ trung b×nh céng cña vßng ngùc khi c¸c em hÝt vµo tËn lùc vµ thë ra tËn lùc. Th­íc ®­îc ®Æt cuèn quanh ngùc, mòi øc. §èi t­îng ®­îc ®o mÆc ¸o máng ®¬n vÞ ghi lµ cm víi mét sè lÎ. * Ph­¬ng ph¸p tÝnh tuæi Tuæi häc sinh ®­îc tÝnh theo c¸ch tÝnh tuæi cña tæ chøc y tÕ thÕ giíi. VÝ dô, ®èi t­îng sinh ngµy 15/09/2000 ®­îc coi lµ 8 tuæi trong kho¶ng thêi gian tõ 15/09/2008 ®Õn 14/09/2009 (tøc lµ ch­a ®Õn ngµy sinh nhËt lÇn thø 9 th× ch­a ®­îc xÕp vµo løa tuæi 9). Theo c¸ch ®ã tuæi häc sinh nghiªn cøu ®­îc ph©n lo¹i nh­ sau: 7 - 7.99 tuæi, 8 - 8.99 tuæi v.v…t­¬ng øng víi løa tuæi 7 tuæi, 8 tuæi v.v... * Ngoµi giíi tÝnh, tuæi ®· thu thËp ®­îc chóng t«i cßn tiÕn hµnh pháng vÊn trùc tiÕp c¸c em häc sinh, thu thËp c¸c th«ng sè vÒ khu d©n c­ vµ sè con trong gia ®×nh c¸c em ®Ó ®¸nh gi¸ thªm vÒ t×nh tr¹ng dinh d­ìng. 2.3.2 Xö lý sè liÖu C¸c sè liÖu thu ®­îc (hä tªn, ngµy sinh, khu d©n c­, giíi, chiÒu cao, c©n nÆng, vßng ngùc trung b×nh vµ sè con trong gia ®×nh) ®­îc nhËp vµo m¸y tÝnh, xö lý b»ng phÇn mÒm Microsoft Excel 2003. Trong qu¸ tr×nh xö lý, c¸c sè liÖu lu«n ®­îc kiÓm tra ®Ó ®¶m b¶o sù chÝnh x¸c. * §¸nh gi¸ t×nh tr¹ng thÓ lùc cña c¸c em häc sinh: C¸c th«ng sè ®­îc tÝnh lµ: - Gi¸ trÞ trung b×nh: X 1 n  Xi n i 1 X : Gi¸ trÞ trung b×nh Xi: Gi¸ trÞ bÊt kú cña mçi häc sinh n: Sè häc sinh trong mÉu nghiªn cøu 19 - §é lÖch chuÈn: SD = ( SD =  1 n ) ( Xi  X )2 ( n  30) n  1 i 1 1 n ( Xi  X ) 2 (n  30)  n i 1 SD: §é lÖch chuÈn Xi  X : §é lÖch cña tõng gi¸ trÞ trung b×nh KÕt qu¶ nghiªn cøu sÏ ®­îc tr×nh bµy d­íi d¹ng c¸c b¶ng theo X  SD , biÓu ®å vµ cßn ®­îc so s¸nh víi sè liÖu trong “C¸c gi¸ trÞ sinh häc ng­êi ViÖt Nam b×nh th­êng thËp kû 90 - thÕ kû XX” [2] vµ víi quÇn thÓ tham kh¶o NCHS n¨m 1981. * §¸nh gi¸ t×nh tr¹ng dinh d­ìng cña c¸c em häc sinh Trong nghiªn cøu nµy chóng t«i sö dông thang ph©n lo¹i cña tæ chøc Y tÕ thÕ giíi WHO ®Ó ph©n lo¹i t×nh tr¹ng dinh d­ìng. C¸c chØ tiªu ®­îc ®¸nh gi¸ lµ: - C©n nÆng theo tuæi - ChiÒu cao theo tuæi - ChØ sè khèi c¬ thÓ BMI C¸c chØ tiªu nµy ®­îc coi lµ thÊp khi chóng ë d­íi møc - 2SD vµ cao khi ë trªn møc +1SD so víi quÇn thÓ tham kh¶o cña NCHS. B¶ng 1. Thang ph©n lo¹i dinh d­ìng theo tiªu chuÈn cña WHO. Møc ®é C©n nÆng theo tuæi ChiÒu cao theo tuæi RÊt nÆng RÊt cao BÐo ph× +1SD  +2SD NÆng Cao Thõa c©n - 2SD  +1SD B×nh th­êng B×nh th­êng B×nh th­êng -3SD  -2SD SDD nhÑ (nhÑ) SDD nhÑ (thÊp) SDD nhÑ (gÇy) < -3SD SDD nÆng (rÊt nhÑ) SDD nÆng (rÊt thÊp) SDD nÆng (rÊt gÇy) > + 2SD 20 BMI * §¸nh gi¸ 1 sè yÕu tè liªn quan ®Õn tr¹ng th¸i suy dinh d­ìng Trong phÇn nµy, tr¹ng th¸i suy dinh d­ìng cña c¸c em häc sinh ®­îc ®¸nh gi¸ theo giíi , tuæi, khu d©n c­ vµ sè con trong gia ®×nh. - Theo giíi: Sè häc sinh bÞ suy dinh d­ìng cña mét giíi  100 Tû lÖ suy dinh d­ìng (%) = Tæng sè häc sinh cña giíi ®ã - Theo tuæi: Sè häc sinh bÞ suy dinh d­ìng cña mét tuæi Tû lÖ suy dinh d­ìng (%) =  100 Tæng sè häc sinh cña tuæi ®ã - Theo khu d©n c­: Sè häc sinh bÞ suy dinh d­ìng cña mét khu d©n c­  100 Tû lÖ suy dinh d­ìng (%) = Tæng sè häc sinh cña khu ®ã - Theo sè con trong gia ®×nh Sè häc sinh bÞ suy dinh d­ìng cïng sè anh chÞ em trong gia ®×nh  100 Tû lÖ suy dinh d­ìng (%) = Tæng sè häc sinh cã cïng sè anh chÞ em trong gia ®×nh 21