Tài liệu Nghiên cứu thực trạng phát triển các công cụ của thị trường tài chính ở việt nam

Lêi nãi ®Çu Tr¶i qua h¬n m-êi n¨m, kÓ tõ 1986, §¶ng vµ Nhµ n-íc ta ®· thùc hiÖn l¹i nh÷ng kÕt qu¶ quan träng b-íc ®Çu. Nh÷ng thay ®æi tÝch cùc vµ toµn diÖn ®-êng lèi ®æi míi nh»m chuyÓn nÒn kinh tÕ tõ c¬ chÕ qu¶n lý tËp trung bao cÊp sang c¬ chÕ thÞ tr-êng cã sù ®iÒu tiÕt cña Nhµ n-íc. C«ng cuéc ®æi míi ®· kÐo theo hµng lo¹t nh÷ng biÕn ®æi tÝch cùc vÒ nÒn kinh tÕ ®· vµ ®ang t¹o nªn c¬ së quan träng ban ®Çu ®Ó tiÕn tíi h×nh thµnh thÞ tr-êng tµi chÝnh ( TTTC ) ë n-íc ta. ThÞ tr-êng tµi chÝnh ra ®êi, ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ ®· kh¼ng ®Þnh ®-îc vÞ trÝ cña nã trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ngµy nay. Bµn vÒ qu¸ tr×nh ra ®êi, ho¹t ®éng ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn cña TTTC nÕu nh- ta kh«ng nh¾c ®Õn c¸c c«ng cô cða TTTC ch¼ng kh²c g× nãi ®Õn c«ng viÖc cða “ ng­êi ®i c¯y mµ quªn Tr©u ” v× thÕ chóng ta cÇn thiÕt nghiªn cøu c²c lo³i chøng kho²n ®­îc mua b¸n trong TTTC. ë ®ã chóng sÏ biÕt ®Çy ®ñ vÒ viÖc lµm c¸ch nµo TTTC thùc hiÖn ®­îc vai trß quan träng “ dÉn vèn ” cða m×nh. §èi víi mét nÒn kinh tÕ nh- ë n-íc ta hiÖn nay t¨ng c-êng vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ ®ång nghÜa víi qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n-íc. V× thÕ nh÷ng hiÓu biÕt vÒ nhu cÇu vèn trong nÒn kinh tÕ lµ cÇn thiÕt ®Æc biÖt lµ c¸c ph-¬ng thøc vÒ l-u chuyÓn vèn mµ ®iÓn h×nh lµ c¸c c«ng cô cña TTTC. Nghiªn cøu vÒ c¸c c«ng cô nµy gióp cho c¸c c¸ nh©n, tæ chøc kinh tÕ n¾m b¾t ®-îc nh÷ng th«ng tin, t×nh h×nh sè liÖu cô thÓ, mÆt tÝch cùc, mÆt h¹n chÕ cña tõng c«ng cô tõ ®ã mµ ®-a ra nh÷ng biÖn ph¸p, ph-¬ng h-íng, kiÕn nghÞ cÇn thiÕt ®Ó hoµn thiÖn hÖ thèng c¸c c«ng cô ®ã, n©ng cao tÝnh hiÖu qu¶, vai trß chð yÕu “ dÉn vèn ” cða TTTC, thóc ®Èy ph²t triÓn kinh tÕ... §Ò tµi ®i vµo nghiªn cøu thùc tr¹ng ph¸t triÓn c¸c c«ng cô cña TTTC ë ViÖt Nam, dùa trªn kú h¹n cña c¸c c«ng cô TTTC mµ xÐt chóng ë hai thÞ tr-êng : thÞ tr-êng vèn vµ thÞ tr-êng tiÒn tÖ. C«ng cô cña thÞ tr-êng tiÒn tÖ gåm : tÝn phiÕu kho b¹c Nhµ n-íc ( KBNN ), c¸c chøng chØ tiÒn göi, c¸c th-¬ng phiÕu, c¸c kú phiÕu ng©n hµng, hîp ®ång mua l¹i, vµ mét sè c«ng cô 1 kh¸c... C«ng cô cña thÞ tr-êng vèn gåm cæ phiÕu c«ng ty cæ phÇn, tr¸i phiÕu chÝnh phñ, tr¸i phiÕu c«ng ty. B»ng c¸c ph-¬ng ph¸p : ph-¬ng ph¸p so s¸nh ( ph©n tÝch, tæng hîp ) kÕt hîp víi c¸c ph-¬ng ph¸p lÞch sö ( sè liÖu ), ph-¬ng ph¸p duy vËt lÞch sö, ph-¬ng ph¸p duy vËt biÖn chøng... ®-îc sö dông bµi viÕt. §Ò tµi gåm 3 phÇn : PhÇn I : Lêi nãi ®Çu PhÇn II : Néi dung nghiªn cøu ( gåm 2 ch-¬ng ) PhÇn III : KÕt luËn Víi sù hiÓu biÕt cßn cßn h¹n chÕ cña em lµm cho bµi viÕt kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt vÒ h×nh thøc lÉn néi dung. Em kÝnh mong ®-îc sù h-íng dÉn vµ chØ b¶o cho em ®-îc hoµn thµnh tèt ®Ò ¸n nµy. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n !. 2 Ch-¬ng I Mét sè vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ c«ng cô cña TTTC S¶n xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña x· héi. Vµ bÊt cø nÒn s¶n xuÊt x· héi nµo còng ®Òu ph¶i gi¶i quyÕt 3 vÊn ®Ò lín : Mét lµ, c©n nh¾c tÝnh to¸n vµ quyÕt ®Þnh cÇn ph¶i s¶n xuÊt nh÷ng s¶n phÈm g× ? dÞch vô g× ? víi sè l-îng bao nhiªu ? Hai lµ, s¶n xuÊt b»ng ph-¬ng ph¸p nµo Ba lµ, nh÷ng s¶n phÈm ®-îc s¶n xuÊt ra ®-îc ph©n phèi b»ng c¸ch nµo? ph©n phèi cho ai? Kh¶ n¨ng s¶n xuÊt kh«ng ph¶i lµ v« h¹n nh-ng lu«n bÞ khai th¸c vµ sö dông mét c¸ch rÊt l·ng phÝ. S¶n xuÊt nh÷ng thø cÇn thiÕt, tiÕt kiÖm, t¨ng c-êng kinh tÕ tíi møc tèi ®a lµ nhiÖm vô chñ yÕu cña mäi nÒn s¶n xuÊt x· héi. Muèn gi¶i quyÕt ®-îc 3 vÊn ®Ò c¬ b¶n trong nÒn kinh tÕ kh«ng ph¶i lµ vÊn ®Ò ®¬n gi¶n tuy khã hoµn thµnh hÕt trän vÑn nh-ng cÇn ph¶i lµm. Thêi nay ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr-êng c÷ng ®Ó thùc hiÖn môc tiªu ®ã. PhÇn nµo ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn TTTC mµ ®Æc biÖt ph¸t triÓn, hoµn thiÖn c«ng cô TTTC gióp cho TTTC ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ h¬n, vµ do ®ã hiÖu qu¶ s¶n xuÊt trong nÒn kinh tÕ ®-îc n©ng cao. TTTC ®-îc h×nh thµnh cïng víi c¸c c«ng cô cña nã lµ tÊt yÕu. ë ®ã, khi mµ nÒn kinh tÕ cã nh÷ng c¸ nh©n, tæ chøc thõa vèn, hä kh«ng cã kh¶ n¨ng lµm vèn sinh lêi. Trong khi cã nh÷ng c¸ nh©n, tæ chøc kh¸c cã kh¶ n¨ng lµm vèn sinh lêi nh-ng l¹i thiÕu vèn. XuÊt hiÖn nhu cÇu lu©n chuyÓn vèn trùc tiÕp tõ ng-êi cã vèn ®ã sang ng-êi cÇn vèn. Vµ chØ cã TTTC míi ®¶m nhËn ®-îc vai trß ®ã mét c¸ch tèt nhÊt, b»ng c¸ch b¸n ra thÞ tr-êng nh÷ng c«ng cô tµi chÝnh vµ ng-êi cÇn vèn mua vµo c«ng cô ®ã, gióp vèn ®-îc lu©n chuyÓn. Dùa vµo kú h¹n cña c¸c c«ng cô mµ xem xÐt c«ng cô TTTC ë 2 khÝa c¹nh c«ng cô thÞ tr-êng vèn vµ c«ng cô thÞ tr-êng tiÒn tÖ. 3 I. C«ng cô thÞ tr-êng tiÒn tÖ ThÞ tr-êng tiÒn tÖ lµ mét bé ph cña TTTC, ë ®©y diÔn ra viÖc mua b¸n, trao ®æi c¸c c«ng cô nî ng¾n h¹n. 1. TÝn phiÕu kho b¹c Nhµ n-íc : Lµ c«ng cô vay nî ng¾n h¹n cña chÝnh phñ, nh»m bï ®¾p th©m hôt ng©n s¸ch t¹m thêi. * TÝn phiÕu Kho b¹c Nhµ n-íc cã nh÷ng ®Æc ®iÓm sau : - Lµ c«ng cô vay nî ng¾n h¹n cã tÝnh láng cao nhÊt, tÝnh láng dùa trªn thêi gian chuyÓn ®æi nhanh; chi phÝ cho viÖc chuyÓn ®æi phï hîp, ®-îc mua b¸n r¸o riÕt nhÊt; - §é an toµn cao : do kú h¹n thanh to¸n ng¾n nªn tÝn phiÕu KBNN chÞu møc giao ®éng gi¸ tèi thiÓu, vµ do ®ã Ýt rñi ro. Cïng víi viÖc chÝnh phñ ®¶m b¶o chi tr¶ : ChÝnh phñ t¨ng thuÕ hoÆc vay tiÕp hoÆc ph¸t hµnh tiÒn ®Ó tr¶ nî. - Bëi hai ®Æc ®iÓm trªn mµ tÝn phiÕu KBNN cã l·i suÊt lµ thÊp nhÊt trong hÖ thèng c¸c c«ng cô vay nî ng¾n h¹n. - §-îc ph¸t hµnh ra d-íi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau ®Ó lùa chän ng-êi mua cho phï hîp : loai tÝn phiÕu KBNN cã lîi tøc ®-îc tr¶ tr-íc, lo¹i tÝn phiÕu KB cã lîi tøc ®-îc tr¶ sau, lo¹i tÝn phiÕu KB kh«ng ghi phÇn l·i mµ lµ chªnh lÖch gi÷a gi¸ mua vµ gi¸ b¸n b»ng lîi tøc.... * Chñ thÓ n¾m gi÷ chñ yÕu lµ ng©n hµng th-¬ng m¹i ( NHTM ) víi hai môc ®Ých khi mua : thu lîi tøc tõ tÝn phiÕu KB vµ n¾m gi÷ ®Ó ®¶m b¶o kh¶ n¨ng thanh kho¶n. Bªn c¹nh NHTW mua tÝn phiÕu KB ®Ó ®iÒu chØnh l-îng tiÒn cung øng ( MS ) trong nÒn kinh tÕ lµ c«ng cô quan träng nhÊt trong ho¹t ®éng thÞ tr-êng më. 2. Chøng chØ tiÒn göi : Lµ giÊy chøng nhËn cho viÖc göi tiÒn cña c¸c c¸ nh©n hay tæ chøc vµo NHTM hoÆc c¸c tæ chøc tÝn dông kh¸c. Vµ chiÕm mét tû lÖ kh¸ lín trong sè c¸c lo¹i tiÒn göi ng©n hµng. 4 Chøng chØ tiÒn göi ®-îc mua ®i b¸n l¹i ë thÞ tr-êng thø cÊp tuú thuéc vµo quy ®Þnh cña ng©n hµng, ®iÒu kiÖn cña c¸c n-íc. §Õn khi t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh vÒ viÖc huy ®éng vèn c¸c ng©n hµng cho phÐp mua b¸n l¹i nã lµm t¨ng tÝnh láng. Chóng ®-îc mua ®i b¸n l¹i v× trong thÞ tr-êng cã nhu cÇu : kh¸ch hµng muèn b¸n l¹i mua vµo phôc vô cho nhiÒu môc ®Ých kh¸c nhau ( tiªu dïng, SXKD ), vµ cã ng-êi mua l¹i chøng chØ ®ã. Chøng chØ tiÒn göi ®-îc ph¸t sinh bëi c¸c NHTM, tæ chøc tµi chÝnh kh¸c vµ do c¸c c¸ nh©n, c¸c tæ chøc kinh tÕ trong nÒn kinh tÕ göi tiÒn vµo NHTM göi vµo c¸c tæ chøc tµi chÝnh kh¸c n¾m gi÷. 3. C¸c th-¬ng phiÕu : Bao gåm kú phiÕu th-¬ng m¹i vµ hèi phiÕu 3.1 Kú phiÕu th-¬ng m¹i : Thùc chÊt lµ mét giÊy ghi nhËn nî vµ nã ®-îc sö dông trong quan hÖ trao ®æi, mua b¸n chÞu lÉn nhau. Ng-êi ph¸t hµnh ra nã chÝnh lµ ng-êi mua chÞu. Ng-êi gi÷ lµ ng-êi b¸n chÞu víi môc ®Ých gi÷ kh¸c nhau : gi÷ nã khi thêi h¹n ®Õn sÏ nhËn l¹i tiÒn tõ ng-êi mua chÞu. Cã thÓ sö dông nã ®Ó lµm ph-¬ng tiÖn thanh to¸n, ph-¬ng tiÖn ®Ó tÊt to¸n nh÷ng kho¶n nî cña m×nh. Dïng nã ®Ó vay tiÒn ng©n hµng, hä vay tiÒn ng©n hµng d-íi h×nh thøc chiÕt khÊu vµ cho vay t¸i chiÕt khÊu. + ChiÕt khÊu : Ng-êi cã kú phiÕu th-¬ng m¹i b¸n kú phiÕu ®ã cho NHTM vµ NHTM mua l¹i c¸c kú phiÕu th-¬ng m¹i cña kh¸ch hµng b»ng chªnh lÖch gi÷a kú phiÕu th-¬ng m¹i víi lîi tøc chiÕt khÊu. Lîi tøc chiÕt khÊu = l·i suÊt chiÕt khÊu * gi¸ kú phiÕu th-¬ng m¹i X¸c ®Þnh l·i suÊt chiÕt khÊu dùa trªn : chÊt l-îng cña kú phiÕu th-¬ng m¹i, l·i suÊt ®Çu ra. + Cho vay t¸i chiÕt khÊu : NHTW cho vay ®èi víi c¸c NHTM b»ng c¸ch mua l¹i c¸c kú phiÕu th-¬ng m¹i mµ NHTM ®· chiÕt khÊu lÇn ®Çu. NHTM b¸n kú phiÕu th-¬ng m¹i cho NHTW = gi¸ kú phiÕu th-¬ng m¹i - lîi tøc t¸i chiÕt khÊu. NHTW còng ph¶i tÝnh ®-îc l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu víi c¸c c¨n cø : chÊt l-îng cña kú phiÕu th-¬ng m¹i ( tû lÖ nghÞch víi l·i suÊt ), l·i suÊt chiÕt khÊu 5 mµ NHTM ®· chiÕt khÊu cña kh¸ch hµng, môc tiªu chÝnh s¸ch tiÒn tÖ trong thêi kú ®ã nh- thÕ nµo ( chÝnh s¸ch th¾t chÆt tiÒn tÖ sÏ t¨ng l·i suÊt vµ ng-îc l¹i ) MÆt kh¸c kú phiÕu th-¬ng m¹i lµ vËt cÇm cè cña NHTM : kh¸ch hµng tíi vay vèn NHTM b»ng c¸ch mang kú phiÕu th-¬ng m¹i tíi lµm vËt cÇm cè. NÕu hä thanh to¸n ®óng h¹n, NHTM ph¶i tr¶ l¹i kú phiÕu th-¬ng m¹i cho kh¸ch hµng. Nh- vËy kh¸c víi tr-êng hîp chiÕt khÊu, nÕu nh- sau khi thùc hiÖn chiÕt khÊu th× KPTM thuéc së h÷u hoµn toµn cña NHTM nh-ng trong tr-êng hîp nµy KPTM vÉn thuéc së h÷u cña kh¸ch hµng vµ NHTM ph¶i tr¶ l¹i KPTM cho kh¸ch hµng khi hä ®· thanh to¸n khi ®Õn kú h¹n. 3.2 Hèi phiÕu : Theo ULB, hèi phiÕu lµ mét mÖnh lÖnh ®ßi tiÒn v« ®iÒu kiÖn do ng-êi s¶n xuÊt, ng-êi b¸n, ng-êi cung øng dÞch vô... ký ph¸t ®ßi tiÒn ng-êi nhËp khÈu, ng-êi mua, ng-êi nhËn cung øng, vµ yªu cÇu ng-êi nµy ph¶i tr¶ mét sè tiÒn nhÊt ®Þnh, t¹i mét ®Þa ®iÓm nhÊt ®Þnh, trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh cho ng-êi h-ëng lîi quy ®Þnh trong hèi phiÕu, hoÆc theo lÖnh cña ng-êi nµy tr¶ cho ng-êi kh¸c. Hèi phiÕu cã nh÷ng ®Æc ®iÓm : + TÝnh trùu t-îng cña hèi phiÕu : kh«ng cÇn ph¶i ghi néi dung quan hÖ kinh tÕ, mµ chØ cÇn ghi râ sè tiÒn ph¶i tr¶ lµ bao nhiªu vµ tr¶ cho ai, ng-êi nµo sÏ thanh to¸n, thêi gian thanh to¸n khi nµo... + TÝnh b¾t buéc tr¶ tiÒn cña hèi phiÕu : ng-êi tr¶ tiÒn cña hèi phiÕu ph¶i tr¶ tiÒn ®Çy ®ñ, ®óng theo yªu cÇu cña tê hèi phiÕu, kh«ng ®-îc viÖn lý do riªng cña b¶n th©n ®èi víi ng-êi ký ph¸t hèi phiÕu trõ tr-êng hîp hèi phiªó kh«ng cßn phï hîp víi ®¹o luËt chi phèi nã. + TÝnh l-u th«ng cña hèi phiÕu : cã ®-îc nhê hai ®Æc ®iÓm trªn. Nã cã thÓ chuyÓn nh-îng tõ ng-êi nµy sang ng-êi kh¸c trong thêi h¹n cña nã, ng-êi tr¶ tiÒn sÏ thanh to¸n cho ng-êi cÇm hèi phiÕu cho dï hîp ®ång mua b¸n cã thÓ kh«ng thùc hiÖn hoµn chØnh. B¶n chÊt cña hèi phiÕu + Lµ mét lo¹i th-¬ng phiÕu, nã kh«ng nh÷ng lµ mét ph-¬ng tiÖn ®Ó thanh to¸n, mµ cßn lµ c«ng cô tÝn dông, nã cho phÐp ng-êi chñ nî huy ®éng 6 ®-îc kho¶n ®· vay ë mét ng©n hµng tr-íc khi ®Õn h¹n thanh to¸n hèi phiÕu. Ngµy nay hèi phiÕu chñ yÕu lµm c¨n cø cho nghiÖp vô tÝn dông ng©n hµng. Trong tr-êng hîp hèi phiÕu lµ c«ng cô thanh to¸n, nã ®-îc c¸c th-¬ng nh©n sö dông ®Ó thanh to¸n kho¶n tr¸i quyÒn cña hä, lóc ®ã hèi phiÕu ®ãng vai trß t-¬ng tù nh- tiÒn tÖ. Nh-ng viÖc sö dông hèi phiÕu víi chøc n¨ng duy nhÊt nµy ngµy nay ®· chÊm døt, v× ng-êi ta hay dïng sÐc h¬n. + Hèi phiÕu lu«n lu«n lµ mét chøc tõ th-¬ng m¹i, ngay c¶ khi nh÷ng ng-êi ký trªn phiÕu kh«ng ph¶i lµ th-¬ng nh©n. ViÖc thanh to¸n hèi phiÕu : kú h¹n tr¶ tiÒn cña hèi phiÕu cã hai d¹ng tr¶ tiÒn ngay vµ tr¶ tiÒn sau. Ngµy nay cã xu h-íng míi trong viÖc chuyÓn dÞch c¸c th-¬ng phiÕu lµ viÖc t¨ng c-êng sö dông c¸c c«ng cô phi vËt chÊt ( nhhèi phiÕu trªn b¨ng tõ...) C¬ chÕ ho¹t ®éng cña hèi phiÕu cã thÓ kh¸i qu¸t trªn s¬ ®å : Hîp ®ång (1) Ng-êi b¸n Ng-êi mua Giao hµng (2) Ng-êi b¸n Ng©n hµng (3) Ng-êi mua Tr¶ chËm 30 ngµy XuÊt tr×nh thÎ ChÊp nhËn ( nÕu cÇn ) 1 th¸ng sau... ( khi ®Õn h¹n ) Hèi phiÕu Ng-êi mua Ng©n hµng Thanh to¸n Ng-êi ký ph¸t §-a cho Ng-êi tr¶ tiÒn XuÊt tr×nh Ng-êi thô h-ëng LÖnh thanh to¸n ngµy... 4. C¸c kú phiÕu ng©n hµng : Lµ c«ng cô vay nî ng¾n h¹n cña NHTM, 7 vèn phôc vô kinh doanh ng¾n h¹n cña m×nh, vay mang tÝnh chÊt chñ ®éng cña NHTM. Cã tr-êng hîp NHTW ph¸t hµnh kú phiÕu ®Ó phôc vô thùc thi chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia ( thu håi l-îng tiÒn trùc tiÕp tõ NHTM vÒ ). Nh- vËy, chñ thÓ ph¸t hµnh cã thÓ lµ NHTM hoÆc NHTW, tuy nhiªn môc ®Ých ph¸t hµnh vµ môc ®Ých n¾m gi÷ cña c¸c bªn lµ kh¸c nhau. 5. Mét sè c«ng cô kh¸c : a. Tho¶ thuËn mua l¹i : Lµ lo¹i giao dÞch mua b¸n trong ®ã kho¸n dÞch viªn huy ®éng tiÒn mÆt b»ng c¸ch t×m mét ng-êi mua t¹m thêi mét sè chøng kho¸n cña kho¸n dÞch viªn kh¸c vµ ký hîp ®ång víi bªn mua lµ anh ta sÏ mua l¹i sè chøng kho¸n ®ã vµo thêi ®iÓm sau nµy, hîp ®ång nµy gäi lµ tho¶ thuËn mua l¹i, lµ tho¶ thuËn gi÷a ng-êi mua vµ ng-êi b¸n, ë ®©y ng-êi b¸n ®ång ý mua l¹i sè chøng kho¸n ( ®· b¸n cho ng-êi mua ) theo gi¸ ®· tho¶ thuËn vµ theo thêi ®iÓm ®· ®Þnh ( ®«i khi kh«ng Ên ®Þnh thêi ®iÓm gäi lµ tho¶ thuËn mua l¹i më nghÜa lµ cã thÓ cã lÖnh gäi bÊt cø lóc nµo ). Tho¶ thuËn mua l¹i ®-îc xem lµ rÊt gièng víi tiÒn vay ®-îc b¶o ®¶m hoµn toµn ( vËt thÕ chÊp lµ chøng kho¸n ). TiÒn l·i tøc lµ tiÒn chªnh lÖch gi÷a gi¸ b¸n vµ gi¸ mua l¹i, tiÒn l·i nµy ®-îc hai bªn tho¶ thuËn trùc tiÕp vµ th-êng thÊp h¬n l·i suÊt tiÒn vay ph¶i thÕ chÊp cã cïng thêi h¹n cña ng©n hµng nhµ n-íc. Tho¶ thuËn mua l¹i ®-îc dïng cho hai c¸ch : huy ®éng vèn ng¾n h¹n vµ lµ c«ng cô cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ cña Nhµ n-íc. Thµnh viªn tham gia vµo tho¶ thuËn mua l¹i lµ : Ng-êi mua b¸n tr¸i phiÕu nhµ n-íc, tr¸i phiÕu ®« thÞ, dïng chóng ®Ó tµi trî cho ng©n s¸ch, NHTM dïng chóng ®Ó huy ®éng ng©n hµng quü ng¾n h¹n, nhµ n-íc dïng chóng ®Ó t¸c ®éng lµm thay ®æi ng¾n h¹n sè dù tr÷ trong c¸c ng©n hµng thµnh viªn ( ®iÒu chØnh nguån cung tiÒn tÖ ) b. Tho¶ thuËn mua l¹i ng-îc chiÒu : Víi lo¹i tho¶ thuËn nµy, kho¸n dÞch viªn ®ång ý mua chøng kho¸n cña nhµ ®Çu t- vµ sau ®ã b¸n l¹i cho nhµ ®Çu tvµo thêi ®iÓm sau nµy víi gi¸ cao h¬n ( nghÜa lµ nhµ ®Çu t- ®ång ý mua l¹i chøng kho¸n víi gi¸ cao h¬n ) c. GiÊy chÊp nhËn cña Ng©n hµng : Lµ mét lo¹i hèi phiÕu ®Þnh kú ng¾n h¹n ®-îc rót tiÒn ë mét ng©n hµng vµo mét thêi ®iÓm ®· Ên ®Þnh, nã ®-îc c¸c 8 c«ng ty dïng nh- ph-¬ng tiÖn tµi trî cho giao dÞch quèc tÕ ( giao dÞch xuÊt nhËp khÈu ). Nã cã thÓ ®-îc ®em b¸n ë thÞ tr-êng tiÒn tÖ ng¾n h¹n víi gi¸ cã khÊu trõ ( d-íi mÖnh gi¸ ), ng-êi së h÷u giÊy chÊp nhËn cña ng©n hµng khi ®Õn thêi ®iÓm ®¸o h¹n sÏ rót tiÒn theo mÖnh gi¸ cu¶ giÊy ®ã, hä cßn cã quyÒn gi÷ thÕ chÊp dùa trªn sè hµng trong tr-êng hîp ng©n hµng chÊp nhËn bÞ ph¸ s¶n. C¸c ng©n hµng th-êng dïng giÊy chÊp nhËn cña ng©n hµng ®Ó thÕ chÊp cho sè tiÒn vay cña NHTW. d. Chøng tõ nî th-¬ng m¹i : Lµ lo¹i giÊy nî ng¾n h¹n do ng©n hµng, c«ng ty hay ng-êi vay ph¸t hµnh vµ ng-êi mua lµ nhµ ®Çu t- cã tiÒn nhµn rçi t¹m thêi. L·i suÊt th-êng thÊp h¬n l·i suÊt tiÒn vay ng©n hµng. Ngoµi ra chøng tõ nî th-¬ng m¹i kh«ng ph¶i ®¨ng ký theo quy ®Þnh cña nhµ n-íc nªn Ýt tèn kÐm. Thêi gian ®¸o h¹n vµ l·i suÊt do hai bªn th-¬ng l-îng. Chóng ®-îc ph¸t hµnh d-íi d¹ng tuú thuéc ng-êi mang nã vµ theo gi¸ cã khÊu trõ tõ mÖnh gi¸. Gåm 3 lo¹i lµ chøng tõ nî trùc tiÕp, chøng tõ qua kho¸n dÞch viªn, chøng tõ th-¬ng m¹i ®-îc miÔn thuÕ. e. Chøng tõ ký th¸c : Lµ chøng chØ cã l·i suÊt cè ®Þnh do ng©n hµng ph¸t hµnh vµ b¶o ®¶m. Nã cã thÓ mua b¸n trong thÞ tr-êng thø cÊp, cã hai lo¹i chøng tõ ký th¸c. - Chøng tõ ký th¸c kh«ng tho¶ thuËn : lµ lo¹i chøng tõ ký th¸c cã ®Þnh kú do ng©n hµng vµ tæ chøc tiÕt kiÖm cho vay, cã thêi h¹n Ên ®Þnh vµ cã l·i suÊt cè ®Þnh. Ng©n hµng ph¸t hµnh tõng lo¹i cã thêi gian ®¸o h¹n ng¾n 30 ngµy ®Õn thêi h¹n tõ 10 n¨m trë lªn. - Chøng tõ ký th¸c tho¶ thuËn ®-îc : lµ lo¹i ký th¸c ng©n quü ®Þnh kú víi ng©n hµng theo l·i suÊt Ên ®Þnh trong mét thêi kho¶ng Ên ®Þnh. Nhµ ph¸t hµnh ph¶i thu håi chøng tõ lóc ®¸o h¹n theo mÖnh gi¸ céng víi tiÒn l·i ®¸o h¹n. Chøng tõ nµy ph¶i cã mÖnh gi¸ tèi thiÓu nhÊt ®Þnh ( th-êng lµ 1 triÖu USD trë lªn ). Nã lµ lo¹i giÊy cam kÕt tr¶ nî kh«ng ®¶m b¶o b»ng thÕ chÊp nh-ng ®-îc ng©n hµng ph¸t hµnh ®¶m b¶o, th-êng cã thêi h¹n 1 n¨m trë xuèng tr-íc khi ®¸o h¹n, nã cã thÓ dïng ®Ó tri tr¶, mua vµ b¸n ë thÞ tr-êng thø 9 cÊp víi møc gi¸ tuú thuéc vµo l·i suÊt thÞ tr-êng hiÖn hµnh vµ vµo thêi ®iÓm mua b¸n. II. C«ng cô thÞ tr-êng vèn ThÞ tr-êng vèn lµ mét bé phËn cña thÞ tr-êng tµi chÝnh, ë ®ã diÔn ra viÖc trao ®æi c¸c c«ng cô nî trung vµ dµi h¹n, c¸c cæ phiÕu. §¶m b¶o lu©n chuyÓn nguån vèn trung dµi h¹n trong nÒn kinh tÕ tõ ng-êi cã vèn sang ng-êi cÇn vèn th«ng qua viÖc mua b¸n c«ng cô nî. Nh×n chung c¸c c«ng cô nî trong thÞ tr-êng vèn cã tÝnh láng kÐm, tÝnh chÊt ho¹t ®éng cña thÞ tr-êng nµy mang tÝnh rñi ro cao, sù thay ®æi gi¸ c¶ kh¸ phøc t¹p. 1. Cæ phiÕu c«ng ty Lµ mét lo¹i chøng chØ do c«ng ty cæ phÇn ph¸t hµnh hoÆc bót to¸n ghi sæ x¸c nhËn quyÒn së h÷u mét hoÆc mét sè cæ phÇn cña c«ng ty ®ã. Lµ mét chøng kho¸n cã gi¸, cã quyÒn nhËn l·i vµ hoa hång. Cæ phiÕu cã thÓ dïng mua b¸n vµ thÕ chÊp, trë thµnh mét trong nh÷ng ph-¬ng tiÖn tÝn dông dµi h¹n chñ yÕu cña thÞ tr-êng tiÒn vèn. a. TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan ph¸t hµnh cæ phiÕu trong ®iÒu kiÖn XHCN Tr-íc hÕt, xem xÐt tõ nhu cÇu tiÒn vèn. Mét mÆt, h¹ng môc x©y dùng träng ®iÓm cña Nhµ n-íc kh«ng ngõng t¨ng lªn, møc sèng nh©n d©n t¨ng lªn nhanh chãng, cÇn nhiÒu tiÒn vèn. MÆt kh¸c, c¹nh tranh trªn thÞ tr-êng trong vµ ngoµi n-íc ngµy cµng gay g¾t, nhiÒu xÝ nghiÖp buéc ph¶i th-êng xuyªn c¶i t¹o vµ ®æi míi kü thuËt do ®ã cÇn nhiÒu tiÒn vèn. Hai lµ, xem xÐt viÖc cung cÊp tiÒn vèn tõ l©u ®· h×nh thµnh thãi quen cÊp ph¸t hoÆc ng©n hµng cho vay. Nh-ng nguån vèn theo cÊp ph¸t hay vay ng©n hµng kh«ng ®¶m b¶o ®¸p øng hÕt nhu cÇu ngµy cµng t¨ng vÒ vèn vµ còng ch-a ®¹t hiÖu qu¶ tèt nhÊt.... Ba lµ, thÓ hiÖn yªu cÇu quy luËt vËn ®éng cña tiÒn vèn trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸, phÇn nµo gi¶i quyÕt ®-îc m©u thuÉn cung cÇu tiÒn vèn. 10 b. Nh÷ng h¹n môc ghi trªn mÆt cæ phiÕu : Cæ phiÕu, ph¸t hµnh c«ng khai cÇn cã yªu cÇu chÆt chÏ. Kh«ng nh÷ng chÊt l-îng cæ phiÕu tèt, in ®Ñp, quan träng h¬n lµ nh÷ng ®iÒu ghi trªn mÆt cæ phiÕu cÇn cã quy ®Þnh râ rµng. Nãi chung, trªn mÆt phiÕu ghi nh÷ng ®iÒu sau ®©y : 1/ tªn, trô së c«ng ty; 2/ Sè vµ ngµy cÊp giÊy chøng nhËn ®¨ng ký kinh doanh; 3/ Sè l-îng cæ phÇn vµ lo¹i cæ phÇn; 4/ mÖnh gi¸ mçi cæ phÇn vµ tæng mÖnh gi¸ sè cæ phÇn ghi trªn cæ phiÕu; 5/ tªn cæ ®«ng ®èi víi mçi cæ phiÕu ghi trªn; 6/ tãm t¾t vÒ thñ tôc chuyÓn nh-îng cæ phÇn; 7/ ch÷ ký mÉu cña ng-êi ®¹i diÖn theo ph¸p luËt vµ dÊu cña c«ng ty; 8/ sè ®¨ng ký t¹i sæ ®¨ng ký cæ ®«ng cña c«ng ty vµ ngµy ph¸t hµnh cæ phiÕu; 9/ ®èi víi cæ phiÕu cña cæ phÇn -u ®·i cßn cã mét sè néi dung kh¸c theo quy ®Þnh l¹i c¸c ®iÒu 55, 56, 57 luËt Doanh nghiÖp ViÖt Nam ban hµnh 12 - 06 - 1996. c. §Æc ®iÓm cña cæ phiÕu: 1. Cã tÝnh quyÕt s¸ch. Ng-êi cã cæ phiÕu phæ th«ng cã quyÒn tham gia ®¹i héi cæ ®«ng, bÇu cö ban qu¶n trÞ tham gia quyÕt s¸ch qu¶n lý kinh doanh xÝ nghiÖp, quyÒn lîi lín hay nhá tuú theo sè l-îng cæ phiÕu. 2. Cã thÓ ®æi tiÒn mÆt. Cæ phiÕu cã thÓ chuyÓn nh-îng bÊt kú lóc nµo giao dÞch ë thÞ tr-êng, biÕn thµnh tiÒn giÊy. 3. Gi¸ c¶ vµ gi¸ trÞ mÆt phiÕu kh«ng khíp nhau. Cæ phiÕu lµ ®èi t-îng giao dÞch, gièng nh- hµng ho¸, cã lo¹i gi¸ c¶ nµy chÞu ¶nh h-ëng t×nh h×nh kinh doanh cña xÝ nghiÖp vµ chÞu ¶nh h-ëng nhiÒu nh©n tè kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi, lu«n lu«n thay ®æi, t¨ng gi¶m lín, kh«ng khíp víi gi¸ trÞ mÆt cæ phiÕu. Sù kh«ng khíp Êy t¹o ®iÒu kiÖn ho¹t ®éng cho ng-êi ®Çu c¬. 4. Rñi ro. Cæ phiÕu ®· mua kh«ng thÓ tr¶ l¹i vèn cò. Ng-êi ®Çu c¬ cæ phiÕu cã thÓ nhËn ®-îc thï lao dù kiÕn hay kh«ng hoµn toµn phô thuéc vµo doanh lîi cña xÝ nghiÖp quyÕt ®Þnh, l·i nhiÒu chia nhiÒu, l·i Ýt chia Ýt, kh«ng l·i kh«ng chia, cïng chÞu thiÖt h¹i, bÞ ph¸ s¶n khã cã thÓ gi÷ nguyªn vèn. V× vËy, ng-êi ®Çu c¬ cæ phiÕu th-êng chÞu rñi ro nhÊt ®Þnh. d. QuyÒn lîi cña ng-êi cã cæ phiÕu nãi chung : Ng-êi cã cæ phiÕu nh×n chung cã nhiÒu quyÒn lîi nh-ng c¬ b¶n cã mét 11 sè quyÒn sau : 1/ BÇu cö ban qu¶n lý, quyÒn tham gia qu¶n lý kinh doanh xÝ nghiÖp; 2/ QuyÒn nhËn l·i cæ phiÕu vµ hoa hång; 3/ QuyÒn b¸n vµ thÕ chÊp cæ phiÕu; 4/ ¦u tiªn nhËn th-ëng; 5/ G¸nh chÞu rñi ro, chÞu tr¸ch nhiÖm kinh tÕ nhÊt ®Þnh; 6/ Cã c¸c quyÒn cæ phiÕu vÒ luËt h×nh sù kh¸c. CÇn lµm râ lµ, khi cæ phiÕu chuyÓn nh-îng cho ng-êi kh¸c, ng-êi cã cæ phiÕu míi cßn ph¶i lµm thð tôc “sang tªn” ®Ó trë th¯nh cæ ®«ng míi cã thÓ h­ëng quyÒn lîi cæ ®«ng : tr-íc khi trë thµnh cæ ®«ng, kh«ng cã quyÒn tham gia qu¶n lý kinh doanh xÝ nghiÖp vµ ph©n phèi lîi Ých. e. Ph©n lo¹i cæ phiÕu : * XÐt theo kh¶ n¨ng chuyÓn nh-îng cæ phiÕu trªn thÞ tr-êng thø cÊp, cæ phiÕu gåm hai lo¹i : cæ phiÕu ký danh vµ cæ phiÕu v« danh. Cæ phiÕu kÝ danh lµ lo¹i cæ phiÕu ghi râ tªn tuæi, ®Þa chØ. Chóng kh«ng ®-îc phÐp tù do chuyÓn nh-îng vµ mua b¸n trªn thÞ tr-êng thø cÊp. Khi muèn chuyÓn nh-îng ph¶i ®-îc sù ®ång ý cña ®¹i héi ®ång cæ ®«ng. Víi nh÷ng cæ ®«ng sang lËp ra c«ng ty cæ phÇn th× n¾m gi÷ cæ phiÕu ®ã. Cæ phiÕu v« danh : lµ cæ phiÕu kh«ng ghi râ tªn tuæi, ®Þa chØ cña ng-êi n¾m gi÷ cæ phiÕu. Nã cã kh¶ n¨ng ®-îc chuyÓn nh-îng dÔ dµng trªn thÞ tr-êng thø cÊp. * XÐt theo ®Þa vÞ ph¸p lý cña cæ ®«ng trong c«ng ty cã cæ phiÕu -u ®·i, cæ phiÕu th-êng. Cæ phiÕu -u ®·i lµ cæ phiÕu mµ møc lîi tøc cæ phÇn dµnh cho cæ ®«ng n¾m gi÷ nã ®-îc c«ng bè tr-íc hµng n¨m hoÆc æn ®Þnh trong mét sè n¨m, lîi nhuËn kinh doanh cuèi cïng cña c«ng ty kh«ng ¶nh h-ëng ®Õn lîi tøc c«ng bè tr-íc. Hä kh«ng ®-îc phÐp tham gia vµo viÖc th¶o luËn vµ quyÕt ®Þnh c¸c vÊn ®Ò ®Æc biÖt quan träng trong c«ng ty ( kh«ng ®-îc lµ thµnh viªn héi ®ång qu¶n trÞ,.. ) Cæ phiÕu th-êng lµ lo¹i cæ phiÕu mµ ng-êi n¾m gi÷ nã ®-îc h-ëng lîi tøc cæ phÇn phô thuéc vµo kÕt qu¶ kinh doanh cuèi cïng cña c«ng ty cæ phÇn, lµ ng-êi h-ëng lîi sau cïng khi c«ng ty tr¶ hÕt nî nÇn, thanh lý tµi s¶n, tr¶ lîi tøc cho cæ ®«ng -u ®·i,... Ng-îc l¹i hä cã quyÒn quyÕt ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò 12 quan träng trong c«ng ty nh- chia lîi tøc cæ phÇn, sö dông lîi nhuËn rßng cña c«ng ty. 2. Tr¸i phiÕu : Lµ mét lo¹i chøng kho¸n cã gi¸ lµ mét giÊy chøng nhËn nî cña ng-êi vay vèn muèn thu gãp vèn vµ ®¶m b¶o tr¶ l·i víi l·i suÊt, thêi h¹n nhÊt ®Þnh, vµ tr¶ vèn gèc trong thêi h¹n nhÊt ®Þnh. Tr¸i phiÕu th-êng chØ lo¹i tr¸i phiÕu cã thêi h¹n trung dµi h¹n trªn mét n¨m. * Nh×n chung tr¸i phiÕu cã ®Æc ®iÓm sau ®©y : 1/ Cã thÓ trong cïng mét ®iÒu kiÖn, mét thêi gian thu gãp sè vèn lín cña nhiÒu ng-êi ®Çu t-; 2/ Sau mét thêi h¹n nhÊt ®Þnh tr¶ l¹i vèn vµ l·i theo ®Þnh kú; 3/ Chñ nî xem xÐt t×nh h×nh thùc tÕ thÞ tr-êng tù do chuyÓn nh-îng tr¸i phiÕu cña hä. * QuyÒn lîi cña ng-êi cã tr¸i phiÕu : ng-êi cã tr¸i phiÕu nãi chung cã 4 quyÒn lîi sau : 1/ §-îc nhËn thï lao l·i suÊt tr¸i phiÕu vµ c¸ch tr¶ l·i lµ mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn tr¸i phiÕu, v× vËy ng-êi m¾c nî cÇn gi¶i quyÕt theo quy ®Þnh, ng-êi cã tr¸i phiÕu dùa theo quy ®Þnh ®· cã, nhËn thï lao theo ®iÒu kiÖn thêi h¹n; 2/ Thu håi vèn, kim ng¹ch mÆt phiÕu, c¸ch tr¶ vµ thêi h¹n cña tr¸i phiÕu lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn c¬ b¶n cña tr¸i phiÕu, ng-êi m¾c nî cÇn ph¶i tr¶ ®óng thêi h¹n tr¸i phiÕu, kh«ng ®-îc tuú tiÖn kÐo dµi; Ng-êi cã tr¸i phiÕu cã quyÒn thu håi vèn theo thêi h¹n. Cã lóc tr¶ vèn tr¸i phiÕu b»ng c¸ch chuéc tr-íc thêi h¹n hoÆc tr¶ tõng ®ît theo kiÓu rót th¨m; 3/ Nh-îng l¹i. PhÇn lín tr¸i phiÕu thuéc lo¹i nh-îng l¹i, v× vËy ng-êi cã tr¸i phiÕu cã quyÒn chi phèi, tuú theo nhu cµu cã thÓ chuyÓn nh-îng hoÆc b¸n; 4/ Rót vèn. Khi ng-êi m¾c nî kÐo d¯i tr° nî v¯ sÏ b²n hÕt t¯i s°n, ng­êi cã “tr²i phiÕu thÕ chÊp” ®­îc ­u tiªn nhÊt, “tr²i phiÕu cã thÕ chÊp” xÕp thø hai, ng­êi cã “tr²i phiÕu phô thuéc” xÕp thø ba. * C¸c lo¹i tr¸i phiÕu : - Khi c¨n cø vµo môc ®Ých ph¸t hµnh vµ ng-êi ph¸t hµnh ta cã tr¸i phiÕu chÝnh phñ vµ tr¸i phiÕu c«ng ty. a. Tr¸i phiÕu chÝnh phñ : lµ mét c«ng cô vay nî trung vµ dµi h¹n cña chÝnh phñ, ng-êi ®øng ra vay nî lµ chÝnh phñ víi mét môc ®Ých huy ®éng vèn 13 nhµn rçi trong nÒn kinh tÕ ®Ó bï ®¾p th©m hôt ng©n s¸ch triÒn miªn ®ång thêi gióp chÝnh phñ cã nguån vèn ®Çu t- vµo c¬ së h¹ tÇng... lo¹i tr¸i phiÕu nµy cã tÝn nhiÖm cao, ng-êi cã tr¸i phiÕu sau mét thêi gian thu l¹i vèn theo kim ng¹ch ghi trªn mÆt phiÕu vµ nhËn ®-îc tiÒn thï lao nhÊt ®Þnh. Víi nh÷ng tr¸i phiÕu chÝnh quyÒn trung -¬ng th× cã møc ®é an toµn h¬n lµ tr¸i phiÕu chÝnh quyÒn ®Þa ph-¬ng nh-ng l¹i cã l·i suÊt cao h¬n v× kh«ng bÞ ®¸nh thuÕ thu nhËp, nh×n chung l·i suÊt cña tr¸i phiÕu chÝnh phñ lµ thÊp. Víi nhiÒu kú h¹n kh¸c nhau, tr¸i phiÕu chÝnh phñ cã thÓ cã kú h¹n lµ 3 th¸ng, 6 th¸ng, 9 th¸ng, 12 th¸ng, 1 n¨m ®Õn 2, 3 n¨m... bªn c¹nh ®é rñi ro lµ kh«ng cao. b. Tr¸i phiÕu c«ng ty : lµ c«ng cô vay nî trung, dµi h¹n cña c«ng ty, huy ®éng vèn cho s¶n xuÊt kinh doanh cña c«ng ty. C«ng ty b¶o ®¶m sÏ tr¶ vèn (gi¸ trÞ trªn mÆt phiÕu) tr¸i phiÕu trong thêi h¹n nhÊt ®Þnh vµ tr¶ l·i suÊt tr¸i phiÕu theo thêi h¹n -íc ®Þnh (thêi h¹n tr¶ l·i) vµ l·i suÊt quy ®Þnh. Cã lo¹i tr¸i phiÕu ®-îc ph¸t hµnh thÊp h¬n gi¸ trÞ mÆt phiÕu, cßn cã thÓ tr¶ vèn gèc tr-íc thêi h¹n. Néi dung ph¸t hµnh cÇn ph¶i lµm theo luËt ph¸p, h¹n ng¹ch trªn mÆt phiÕu lµ ®Þnh ng¹ch vµ cã thÓ tù do chuyÓn nh-îng. NÕu cã tr¸i phiÕu c«ng ty cã ®¶m b¶o cÇn ghi râ hai ch÷ “®°m b°o” ®­îc c¬ quan chð qu°n cho phÐp vµ phÐp kiÓm chøng. So víi vèn vay tõ ng©n hµng, chøng tõ th-¬ng nghiÖp ph¸t hµnh, ph¸t hµnh cæ phiÕu míi vµ nh÷ng nguån vèn kh¸c, tr¸i phiÕu c«ng ty cã nh÷ng -u ®iÓm tréi h¼n nhÊt ®Þnh, cô thÓ lµ : 1/ Cã nguån vèn réng, thêi h¹n kh¸ l©u, bæ sung cho ng©n hµng thiÕu vèn vµ thêi gian cho vay ng¾n h¹n; 2/ l·i suÊt ng©n hµng vay cã lóc thay ®æi, l·i suÊt tr¸i phiÕu cè ®Þnh vµ nãi chung cao h¬n l·i suÊt c«ng tr¸i chÝnh phñ; 3/ Trªn thÞ tr-êng ph¸t hµnh chøng tõ th-¬ng nghiÖp, xÝ nghiÖp nhá dïng l·i suÊt cao c¹nh tranh víi xÝ nghiÖp lín v× vËy kh«ng kinh tÕ b»ng ph¸t hµnh tr¸i phiÕu. XÝ nghiÖp lín cã kim ng¹ch lín vµ l·i suÊt thÊp; 4/ so víi ph¸t hµnh cæ phiÕu th× ph¸t hµnh tr¸i phiÕu thñ tôc gi¶n ®¬n vµ co gi·n lín; 5/ trong t×nh h×nh tiÒn lÖ l¹m ph¸t, ph¸t hµnh tr¸i phiÕu chØ cÇn ®Õn thêi h¹n tr¶ l¹i vèn theo mÆt phiÕu, v× vËy ®· trót rñi ro l¹m ph¸t cho ng-êi mua tr¸i phiÕu. 14 Gi÷a tr¸i phiÕu c«ng ty vµ cæ phiÕu c«ng ty cã sù gièng kh¸c râ rÖt. Gièng nhau, cô thÓ lµ : 1/ Tr¸i phiÕu vµ cæ phiÕu ®Òu lµ mét hoÆc chøng kho¸n cã gi¸; 2/ nh×n tõ phÝa con nî ®Òu lµ nh÷ng ph-¬ng tiÖn thu gãp vèn cho nhu cÇu tiÒn vèn; 3/ nh×n tõ phÝa chñ nî ®Òu lµ ph-¬ng tiÖn ®Çu t- ®Ó cã ®-îc thï lao nhÊt ®Þnh. Sù kh¸c nhau, môc ®Ých ph¸t hµnh kh¸c nhau. Ph¸t hµnh cæ phiÕu lµ nhu cÇu cña c«ng ty cæ phÇn thu gãp t- b¶n tù cã; ph¸t hµnh tr¸i phiÕu phÇn lín lµ nhu cÇu t¨ng thªm t- b¶n; 2/ t- c¸ch ng-êi cã phiÕu kh«ng gièng nhau. Ng-êi cã cæ phiÕu lµ cæ ®«ng cña c«ng ty cæ phÇn, tr¸i phiÕu chØ lµ b»ng chøng vay tiÒn, chøng nhËn lµ mét lo¹i chñ nî kh«ng liªn quan ®Õn nh÷ng quyÒn së h÷u kh¸c; 3/ quan hÖ gi÷a ng-êi cã phiÕu vµ xÝ nghiÖp kh¸c nhau. Ng-êi cã cæ phiÕu víi doanh nghiÖp lµ quan hÖ ®Çu t-, cã quyÒn tham gia qu¶n lý doanh nghiÖp vµ chÞu rñi ro ®Çu t-; ng-êi cã tr¸i phiÕu víi doanh nghiÖp lµ quan hÖ vay, cho vay, kh«ng cã quyÒn tham gia qu¶n lý nãi chung kh«ng chÞu rñi ro ®Çu t-. 4/ C¸ch thu håi vèn cã kh¸c nhau cæ phiÕu nãi chung kh«ng thÓ rót lui chØ cã thÓ chuyÓn nh-îng, tr¸i phiÕu ®Õn thêi h¹n ®ßi vèn ë ng-êi ph¸t hµnh; 5/ Sù æn ®Þnh vÒ lîi Ých kh«ng gièng nhau. Lîi Ých cña ng-êi cã cæ phiÕu tuú theo sù ph¸t triÓn lîi Ých cña c«ng ty; ng-êi cã tr¸i phiÕu ®-îc nhËn thï lao ®Çu t- cè ®Þnh, cã -u ®iÓm vÒ thêi gian h¬n cæ phiÕu. Khi doanh nghiÖp ph¸ s¶n, tr¸i phiÕu cÇn ®-îc båi th-êng tr-íc tiªn nªn cµng cã -u tiªn h¬n. Khi ph¸t hµnh tr¸i phiÕu c«ng ty cã nh÷ng lîi Ých h¬n so ph¸t hµnh cæ phiÕu c«ng ty, cô thÓ lµ : 1/ Kh«ng thay ®æi quan hÖ së h÷u tµi s¶n gi÷a ng-êi n¾m gi÷ phiÕu vµ doanh nghiÖp; 2/ thñ tôc tiÖn lîi, gi¶n ®¬n; 3/ tÝnh co gi·n lín : tr¸i phiÕu c«ng ty lµ nî cña c«ng ty víi bªn ngoµi, ®Õn h¹n ph¶i tr¶ vèn, nÕu cÇn cã thÓ ph¸t hµnh thªm tr¸i, cæ phiÕu lµ mét phÇn tµi s¶n cña c«ng ty, mçi khi c«ng ty kh«ng cÇn tiÒn vèn nµy còng kh«ng thÓ tr¶ l¹i, kh«ng ®-îc co gi·n; 4/ Cã thÓ trót rñi ro ( khi tiÒn tÖ l¹m ph¸t ) cho ng-êi kh¸c; 5/ Cã thÓ tr¶ nî tr-íc thêi h¹n. Bªn c¹nh ®ã, viÖc ph¸t hµnh tr¸i phiÕu c«ng ty còng cã nh-îc ®iÓm so víi viÖc ph¸t hµnh cæ phiÕu c«ng ty. §ã lµ : 1/ cã nhiÒu ®iÒu kiÖn rµng buéc. LuËt ph¸p cã nh÷ng h¹n chÕ nhÊt ®Þnh ®èi víi c«ng ty ph¸t 15 hµnh nh- h¹n ng¹ch cao nhÊt tr¸i phiÕu ph¸t hµnh, tµi s¶n ®¶m b¶o trªn tr¸i phiÕu ph¸t hµnh, bè trÝ quü tr¶ nî, h¹n chÕ tiÕp tôc vay c¸c kho¶n vay dµi h¹n kh¸c.... C«ng ty vay nî cÇn lµm ®óng theo ph¸p luËt; 2/ g¸nh nÆng vÒ tµi chÝnh. L·i suÊt tr¸i phiÕu c«ng ty cè ®Þnh, nÕu doanh nghiÖp kinh doanh kh«ng giái, t×nh h×nh thÞ tr-êng trë nªn xÊu, l·i cña c«ng ty gi¶m, chi phÝ cho l·i suÊt cè ®Þnh Êy sÏ trë thµnh g¸nh nÆng tµi chÝnh cho doanh nghiÖp.. - Khi c¨n cø vµo ph-¬ng thøc thanh to¸n c¸c kho¶n vay vèn gèc vµ l·i cho tr¸i phiÕu ta cã : tr¸i phiÕu vay ®¬n; tr¸i phiÕu vay tr¶ cè ®Þnh; tr¸i phiÕu coupon; tr¸i phiÕu triÕt khÊu; tr¸i phiÕu vÜnh cöu a. Tr¸i phiÕu vay ®¬n : tr¸i phiÕu mµ toµn bé tiÒn vèn gèc vµ l·i sÏ ®-îc thanh to¸n mét lÇn ®Õn thêi kú ®¸o h¹n. b. Tr¸i phiÕu vay tr¶ cè ®Þnh : lo¹i tr¸i phiÕu mµ ng-êi mua tr¸i phiÕu sÏ ®-îc thanh to¸n mét kho¶n cè ®Þnh ®Òu nhau trong suèt kú h¹n cña tr¸i phiÕu ®ã. VÝ dô, mua tr¸i phiÕu mÖnh gi¸ 1000 $, thêi h¹n 20 n¨m, mçi n¨m nhËn mét kho¶n cè ®Þnh 100$/ n¨m vµ ®Õn hÕt 20 n¨m sÏ tr¶ hÕt lµ 2000$ mµ kh«ng cã tr¶ gèc n÷a. c. Tr¸i phiÕu Coupon : tiÒn l·i cña tr¸i phiÕu ®-îc tr¶ hµng n¨m, tiÒn vèn gèc ®-îc tr¶ vµo ngµy ®¸o h¹n. VÝ dô, mua tr¸i phiÕu mÖnh gi¸ 1000$ trong 10 n¨m, ®¸o h¹n nhËn l¹i 1000$ lµ tiÒn coupon, l·i suÊt nhËn ®-îc lµ l·i suÊt coupon. d. Tr¸i phiÕu triÕt khÊu : lµ tr¸i phiÕu mµ ë ®ã ng-êi mua tr¸i phiÕu sÏ tr¶ cho ng-êi b¸n víi gi¸ mua thÊp h¬n mÖnh gi¸ nh-ng ®Õn ngµy ®¸o h¹n ng-êi mua ®-îc thanh to¸n tr¶ l¹i theo mÖnh gi¸. Kho¶n chªnh lÖch ®ã chÝnh lµ l·i suÊt. Nh- vËy, ®©y lµ h×nh thøc tr¶ l·i tr-íc ngay t¹i thêi ®iÓm mua. e. Tr¸i phiÕu vÜnh cöu : lµ lo¹i tr¸i phiÕu mµ ë ®ã ng-êi mua nã kh«ng bao giê ®-îc thanh to¸n tiÒn gèc. Nã gièng tr¸i phiÕu cè ®Þnh ë ®iÓm : ng-êi mua nhËn kho¶n cè ®Þnh hµng n¨m vµ kh«ng nhËn ®-îc kho¶n gèc cho ®Õn khi ng-êi së h÷u tr¸i phiÕu vÜnh cöu chÕt ®i mµ kh«ng sang tªn hay thõa kÕ. V× thÕ nã cã tªn lµ tr¸i phiÕu vÜnh cöu. 16 Ch-¬ng II thùc tr¹ng ph¸t triÓn cña c¸c c«ng cô trªn thÞ tr-êng tµi chÝnh ë viÖt nam I. C¸c c«ng cô cña thÞ tr-êng tiÒn tÖ 1. TÝn phiÕu kho b¹c Nhµ n-íc *. Thùc tr¹ng : - Ngµy 1 - 4 - 1990 ë ViÖt Nam míi h×nh thµnh KBNN. Khi ®ã chÝnh phñ giao cho kho b¹c nhiÖm vô ph¸t hµnh tÝn phiÕu víi thêi gian 3 th¸ng. Nh-ng ng©n s¸ch vÉn mÊt c©n ®èi ChÝnh phñ ®· ph¶i ph¸t hµnh tiÕp cã ®ît sè thuÕ míi phôc vô cho tr¶ nî cò chiÕm tíi 60 - 75%. HiÖn t¹i TP KBNN ViÖt Nam vÉn lµ mét c«ng cô vay nî ng¾n h¹n víi chÝnh phñ ®Ó bï ®¾p th©m hôt ng©n s¸ch t¹m thêi. Víi t×nh h×nh chÝnh trÞ æn ®Þnh ë ViÖt Nam cïng víi c¸c biÖn ph¸p tr¶ nî cña chÝnh phñ th× TPKBNN ®¶m b¶o ®é an toµn cao, møc l·i suÊt phï hîp, thÕ nh-ng n¨m 1990, l·i suÊt KBNN l¹i lín h¬n l·i suÊt tiÒn göi tiÕt kiÖm ng©n hµng. V× trong thêi gian ®Çu khi KBNN ph¸t hµnh TPKB, d©n chóng ch-a biÕt nhiÒu, hä vÉn quen göi tiÕt kiÖm v× vËy ®Ó hÊp dÉn d©n chóng th× l·i suÊt TPKB t¨ng lªn. MÆt kh¸c lóc ®ã nhu cÇu vay cña chÝnh phñ lín ®Ó bï ®¾p th©m hôt ng©n s¸ch. HiÖn nay th× TPKB cã l·i suÊt nhá h¬n l·i suÊt tiÒn göi ng©n hµng. Nh×n chung nh÷ng n¨m gÇn ®©y thÞ tr-êng ®Êu thÇu TPKB cã nhiÒu míi mÎ, ®Æc biÖt 1998 KBNN phèi hîp víi NHNN tæ chøc ®-îc 46 phiªn ®Êu thÇu lo¹i kú h¹n 1 n¨m t¨ng 9 lÇn so 1997. N¨m 1998 lµ n¨m kh¸ s«i ®éng, thµnh c«ng cña thÞ tr-êng ®Êu thÇu TPKB. Cho ®Õn n¨m 2000 thÞ tr-êng ®Êu thÇu TPKBNN ®· ho¹t ®éng th-êng xuyªn, gãp phÇn hoµn thiÖn thÞ tr-êng tµi chÝnh ë n-íc ta. §Õn th¸ng 10/2000 ®· cã 47 thµnh viªn tham gia thÞ tr-êng. Tuy nhiªn, do nhiÒu nguyªn nh©n kh²c nhau, c²c “ phiªn chî ” ®Êu thÇu TPKB vÉn cßn kÐm s«i ®éng. NhËn diÖn c¸c thµnh phÇn tham dù thÇu hÇu hÕt chØ cã NHTM quèc doanh vµ c¸c c«ng ty b¶o hiÓm, rÊt Ýt NHTM cæ phÇn tham dù vµ kh«ng cã NH liªn doanh hay chi nh¸nh NH n-íc ngoµi tham gia. 17 VÒ l·i suÊt tróng thÇu ®· gi¶m tõ 6 %/ n¨m trong phiªn thø nhÊt xuèng 5,95%; 5,88%; 5,7% trong c¸c phiªn tiÕp theo. Vµ tõ ngµy 12/6 n¨m 2000 ®Õn nay, l·i suÊt tróng thÇu chØ giao ®éng quanh møc 4,95% - 5,10%/ n¨m. Qua ho¹t ®éng cña thÞ tr-êng nµy, cïng víi thÞ tr-êng më mua b¸n TPKB vµ TTCK, n¬i ph¸t hµnh tr¸i phiÕu chÝnh phñ..... sÏ lµm t¨ng tÝnh linh ho¹t chu chuyÓn vèn trong nÒn kinh tÕ, gãp phÇn cho NHNN hoµn thiÖn c¬ chÕ ®iÒu hµnh l·i suÊt c¬ b¶n. * Nh÷ng tÝch cùc trong viÖc ph¸t hµnh TPKBNN vµ trong ho¹t ®éng cña thÞ tr-êng ®Êu thÇu TPKBNN : Víi møc l·i suÊt thÊp nh-ng TPKBNN cã ®é an toµn gÇn nh- tuyÖt ®èi, møc rñi ro rÊt thÊp. Cã tÝnh láng cao nhÊt trong sè c¸c c«ng cô nî ng¾n h¹n. Do ®ã dÔ thu hót ®Çu t- cña c¸c nhµ ®Çu t- vµo TPKB. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y thÞ tr-êng TPKB ho¹t ®éng s«i ®éng cã hiÖu qu¶ gióp nhµ n-íc ®· tiÕt kiÖm ®-îc hµng tû ®ång tõ kho¶n chªnh lÖch l·i suÊt gi÷a ph¸t hµnh trùc tiÕp vµ qua ®Êu thÇu, thÞ tr-êng nµy ®· dÇn dÇn ®i vµo æn ®Þnh, nÒ nÕp, tæ chøc ®Êu thÇu ®· ®ù¬c duy tr× kh¸ tèt, tæ chøc mét phiªn ®Êu thÇu trªn 1 tuÇn. * Nh÷ng tån t¹i h¹n chÕ trong thÞ tr-êng ®Êu thÇu TPKB : C¸c thµnh viªn tham gia lµ cßn h¹n chÕ, KBNN, NHNN vÉn ch-a t×m ®-îc ph-¬ng thøc h÷u hiÖu nhÊt thu hót vèn thÝch hîp ®Ó cã thÓ t¨ng khèi l-îng thµnh viªn tham gia vµ tróng thÇu lªn cao h¬n trªn c¬ së ®ã t¨ng khèi l-îng KBNN ®-a ra ®Êu thÇu. ThÞ tr-êng thø cÊp n¬i diÔn ra viÖc mua ®i b¸n l¹i TPKB ®· ph¸t hµnh lÇn ®Çu qua ®Êu thÇu lµ ch-a ho¹t ®éng.ViÖc thanh to¸n l·i suÊt TPKB cßn cøng nh¾c ch-a linh ho¹t. 2. C¸c chøng chØ tiÒn göi ë ViÖt Nam hiÖn nay ch-a cã mét thÞ tr-êng thø cÊp ph¸t triÓn nªn mÆc dï chøng chØ tiÒn göi ng©n hµng ®· cã nh-ng ch-a ph¸t triÓn. V× vËy biÖn ph¸p h÷u hiÖu nhÊt ®Ó chøng chØ tiÒn göi ng©n hµng ph¸t triÓn ®-îc th× mét ®ßi hái kh«ng thÓ thiÕu lµ ph¶i cã mét thÞ tr-êng thø cÊp ph¸t triÓn. 3. c¸c th-¬ng phiÕu *. Thùc tr¹ng : - ë ViÖt Nam ®· ra ®êi kú phiÕu th-¬ng m¹i, ph¸t triÓn theo luËt lÖ nhµ 18 n-íc nh-ng ch-a ë møc ®é phæ biÕn réng r·i. §Ó t¹o m«i tr-êng cho sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña th-¬ng phiÕu trong ®iÖn ho¹t ng©n hµng cßn s¬ khai vèn tù cã cña nÒn s¶n xuÊt thÊp, tõ n¨m 1995 viÖc so¹n th¶o ph¸p lÖnh th-¬ng phiÕu ®· ®-îc ®Ò cËp ®Õn nh-ng ph¶i ®Õn th¸ng 6/1999 dù th¶o ph¸p lÖnh th-¬ng phiÕu míi ®-îc tr×nh lªn ®Ó UBTVQH th«ng qua. §-îc kiÕn nghÞ ®Þnh h-íng dÉn chi tiÕt PLTP ®-îc b¾t ®Çu so¹n th¶o tõ th¸ng 1/ 2000 víi sù phèi hîp cña Bé tµi chÝnh, Bé T- ph¸p, Bé Th-¬ng m¹i, Bé KÕ ho¹ch vµ ®Çu t-, V¨n phßng ChÝnh phñ. Bªn c¹nh kú phiÕu th-¬ng m¹i cßn cã hèi phiÕu, ngµy nay vÉn ®ang tån t¹i vµ th-êng ®-îc sö dông trong quan hÖ XNK. - Nh÷ng tån t¹i tÝch cùc trong khi l-u hµnh th-¬ng phiÕu lµ mét ph-¬ng tiÖn thanh to¸n, th-¬ng phiÕu cã t¸c dông kh«ng thÓ phñ nhËn lµ thóc ®Èy kinh doanh, më réng s¶n xuÊt trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng víi ®Æc tr-ng c¬ b¶n lµ khan hiÕm tiÒn tÖ H¹n chÕ sù lÖch pha gi÷a nhu cÇu vµ kh¶ n¨ng thanh kho¶n còng nhgióp gi¶m sù h¹n chÕ vÒ kh¶ n¨ng tiÕp cËn c¸c nguån tÝn dông ng©n hµng cña c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ. §i cïng víi sù ra ®êi, ph¸t triÓn cña th-¬ng phiÕu còng lµ sù xuÊt hiÖn vµ ph¸t triÓn cña thÞ tr-êng thø cÊp, thÞ tr-êng chiÕt khÊu cña NHTM vµ thÞ tr-êng t¸i chiÕt khÊu cña NHNN víi c¸c th-¬ng phiÕu. Th-¬ng phiÕu gióp chñ së h÷u nã vµ c¸c t¸c nh©n trong nÒn kinh tÕ thùc hiÖn ®-îc môc tiªu lîi nhuËn trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng. Hä ®Õn víi nhau vµ cïng tho¶ m·n nhu cÇu b»ng c¸ch giao dÞch ( mua - b¸n ) th-¬ng phiÕu trªn thÞ tr-êng cÊp 2. Th-¬ng phiÕu cã t¸c dông tÝch cùc ®èi víi hÖ thèng ng©n hµng, h¹n chÕ bµnh tr-íng tÝn dông ng©n hµng, b¶o ®¶m khan hiÕm tiÒn tÖ trong toµn bé nÒn kinh tÕ, gãp phÇn thùc hiÖn c©n ®èi tiÒn hµng trªn thÞ tr-êng th-¬ng phiÕu. Ng©n hµng sÏ cã thªm mét lo¹i h×nh tµi s¶n ®Ó ®a d¹ng ho¸ lo¹i h×nh ho¹t ®éng sö dông vèn vµ t¨ng c-êng ®iÒu tiÕt vèn kh¶ dông. Gióp NHNN thùc hiÖn vai trß ®iÒu tiÕt trong ®iÒu kiÖn khan hiÕm tiÒn tÖ... - Sù cÇn thiÕt vµ ®iÒu kiÖn cho viÖc l-u hµnh th-¬ng phiÕu : 19 Do c¸c kªnh t¹o nguån vèn kh¸c ch-a ph¸t triÓn cao do ®ã mäi nhu cÇu vÒ vèn t¹m thêi còng nh- nhu cÇu vÒ vèn ®Çu t- ph¸t triÓn ®Òu ®æ dån vµo hÖ thèng ng©n hµng dÉn ®Õn bµnh tr-íng tÝn dông ng©n hµng, chiÕm dông vèn gi÷a c¸c ®¬n vÞ ®Çu t- diÔn ra trong nÒn kinh tÕ. Cïng víi viÖc ch-a cã mét khung c¬ së ph¸p lý thÝch hîp nªn t×nh tr¹ng chiÕm dông vèn ch-a ®-îc gi¶i quyÕt æn tho¶ dÉn ®Õn kÐm hiÖu qu¶ cña mét sè ®¬n vÞ kinh tÕ vµ ¶nh h-ëng ®Õn hiÖu qu¶ cña c¶ nÒn kinh tÕ, lµm suy yÕu c¸c nç lùc c¶i c¸ch nÒn kinh tÕ vµ ®æi míi hÖ thèng ng©n hµng g©y khã kh¨n cho viÖc ho¹ch ®Þnh vµ ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. §iÒu kiÖn cho viÖc th-¬ng phiÕu l-u hµnh : 1/ trªn thÞ thÞ tr-êng ph¶i tån t¹i c¸c nhu cÇu vÒ th-¬ng phiÕu; 2/ kh¶ n¨ng tr¶ nî cña con nî ®èi víi th-¬ng phiÕu ph¶i ®-îc ®¶m b¶o; 3/ th-¬ng phiÕu ph¶i cã tÝnh chuyÓn nh-îng; 4/ th-¬ng phiÕu cã thÓ cÇm cè ®Ó vay ng©n hµng hay ®em chiÕt khÊu ë Ng©n hµng. 4. c¸c kú phiÕu ng©n hµng ë ViÖt Nam NHNN ®· cã thÓ ph¸t hµnh kú phiÕu ng©n hµng vµ cã quy chÕ ph¸t hµnh ngµy 23/10/1999. Chóng thùc chÊt lµ mét c«ng cô vay nî ng¾n h¹n cña NHTM ®Ó thu hót vèn phôc vô kinh doanh ng¾n h¹n cña m×nh, vay mang tÝnh chÊt chñ ®éng cña NHTM. Cã tr-êng hîp NHTW ph¸t hµnh kú phiÕu ®Ó thùc thi chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia ( thu håi l-îng tiÒn trùc tiÕp tõ NHTM vÒ ). HiÖn nay ë ViÖt Nam mÖnh gi¸ lín tèi thiÓu lµ 100 triÖu ®ång / kú phiÕu ng©n hµng. Chóng ®-îc mua b¸n trªn c¬ së tù nguyÖn trong tr-êng hîp cÇn thiÕt th× hÖ thèng NHNN b¾t buéc ph¸t hµnh cho NHTM ®Ó ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia. II c¸c c«ng cô thÞ tr-êng vèn 1. Cæ phiÕu c«ng ty : *. Cæ phiÕu ë ViÖt Nam vµ thùc tr¹ng cña nã C¸c c«ng ty cæ phÇn vµ doanh nghiÖp nhµ n-íc ( DNNN ) ë ViÖt Nam cã quyÒn ph¸t hµnh cæ phiÕu theo quy ®Þnh cña luËt c«ng ty vµ luËt DNNN ngµy 17/9/1994, chÝnh phñ ban hµnh quy chÕ t¹m thêi vÒ ph¸t hµnh cæ phiÕu, 20