Tài liệu Nghiên cứu thử nghiệm truyền máu cho chó

BỘ GIÁO DỤC VÀ ðÀO TẠO TRƯỜNG ðẠI HỌC NÔNG NGHIỆP HÀ NỘI ---------
--------- LÊ THỊ LIÊN NGHIÊN CỨU THỬ NGHIỆM TRUYỀN MÁU CHO CHÓ LUẬN VĂN THẠC SỸ NÔNG NGHIỆP Chuyên ngành: THÚ Y M· sè : 60.62.50 Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. NGUYỄN VĂN THANH HÀ NỘI - 2010 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ...........i LỜI CAM ðOAN - T«i xin cam ®oan r»ng, sè liÖu vµ kÕt qu¶ nghiªn cøu trong luËn v¨n lµ trung thùc vµ ch−a ®−îc sö dông ®Ó b¶o vÖ mét häc vÞ nµo. - T«i xin cam ®oan r»ng, mäi sù gióp ®ì cho viÖc thùc hiÖn luËn v¨n ®1 ®−îc c¶m ¬n vµ c¸c th«ng tin trÝch dÉn trong luËn v¨n ®Òu ®−îc chØ râ nguån gèc. T¸c gi¶ luËn v¨n Lª ThÞ Liªn Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ...........ii LỜI CẢM ƠN Trong suốt 2 năm học tập và thực hiện ñề tài, cùng với sự nỗ lực của bản th©n, t«i ® nhận ñược sự hướng dẫn, gióp ñỡ và chỉ bảo tận t×nh của c¸c thầy gi¸o, c« gi¸o, sự ñộng viªn khÝch lệ của gia ñ×nh, người thân, bạn bè và ñồng nghiệp. Nhân dịp hoàn thành luận văn, cho phép tôi ñược gửi lời cảm ơn tới Ban giám hiệu nhà trường, khoa Sau ðại học, khoa Thú y, các thầy, cô giáo trong bộ môn Ngo¹i s¶n; trực tiếp là thầy hướng dẫn PGS. TS.NguyÔn V¨n Thanh, khoa Thú y, trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội, ñã giúp tôi học tập và hoàn thành luận văn này. Xin trân trọng cảm ơn toàn thể các cán bộ làm việc tại BÖnh viÖn Thó y, Khoa thú y và trung tâm nghiên cứu chó nghiệp vụ trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội ñã tạo ñiều kiện thuận lợi cho tôi học tập và công tác. Nhân dịp này, xin ñược bày tỏ lòng biết ơn ñối với gia ñình và người thân, cùng bạn bè, ñồng nghiệp ñã tạo mọi ñiều kiện về vật chất và tinh thần, giúp tôi vượt qua mọi khó khăn trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu ñề tài. Một lần nữa xin ñược bày tỏ lòng biết ơn sâu săc tới những tập thể, cá nhân ñã tạo ñiều kiện, giúp tôi hoàn thành chương trình học tập. Xin trân trọng cảm ơn! Tác giả luận văn Lê Thị Liên Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ...........iii MỤC LỤC LỜI CAM ðOAN............................................................................................i LỜI CẢM ƠN ...............................................................................................iii MỤC LỤC.....................................................................................................iv DANH MỤC BẢNG BIỂU ..........................................................................vii DANH MỤC CÁC HÌNH ẢNH.......................................................................ix PhÇn I: §Æt vÊn ®Ò ..................................................................................1 phÇn II: Tæng quan tµi liÖu..............................................................3 2.1. Mét sè hiÓu biÕt vÒ loµi chã........................................................................3 2.1.2. Mét sè gièng chã hiÖn cã t¹i ViÖt Nam ..................................................3 2.2. CÊu t¹o vµ chøc n¨ng cña c¸c lo¹i tÕ bµo m¸u ...........................................7 2.2.1. Kh¸i niÖm ................................................................................................7 2.2.2. CÊu t¹o vµ chøc n¨ng cña c¸c lo¹i tÕ bµo ................................................7 2.2.3. Mét sè thµnh phÇn cña m¸u.....................................................................9 2.3. Mét sè hiÓu biÕt vÒ truyÒn m¸u vµ nhãm m¸u .........................................14 2.3.1. LÞch sö ph¸t triÓn truyÒn m¸u...............................................................14 2.3.2. ý nghÜa cña viÖc truyÒn m¸u .................................................................16 2.3.3. Ph©n lo¹i nhãm m¸u chã .......................................................................16 2.3.4. C¸ch x¸c ®Þnh nhãm m¸u chã ...............................................................17 2.3.5. Sù t−¬ng thÝch gi÷a c¸c nhãm m¸u chã.................................................19 2.3.6.Thµnh lËp ng©n hµng m¸u chã................................................................22 2.4 . Mét sè tai biÕn th−êng gÆp khi truyÒn m¸u.............................................27 2.5 Mét sè hiÓu biÕt vÒ hiÖn t−îng thiÕu m¸u .................................................31 2.5.1 Kh¸i niÖm vÒ hiÖn t−îng thiÕu m¸u........................................................31 2.5.2. C¸c xÐt nghiÖm cÇn thiÕt cho ph©n lo¹i thiÕu m¸u................................32 2.3.3. Ph©n lo¹i thiÕu m¸u ...............................................................................32 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ...........iv PhÇn III: §èi t−îng, néi dung vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu..36 3.1. §èi t−îng vµ ®Þa ®iÓm nghiªn cøu............................................................36 3.2. Néi dung nghiªn cøu ................................................................................36 3.2.1. Thö nghiÖm truyÒn m¸u.........................................................................36 3.2.2. Thµnh lËp ng©n hµng m¸u chã...............................................................36 3.2.3. øng dông truyÒn m¸u trong mét sè ph¸c ®å ®iÒu trÞ .............................36 3.3. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu..........................................................................36 3.3.1. Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh c¸c chØ tiªu l©m sµng.........................................36 3.3.2. Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh c¸c chØ tiªu phi l©m sµng...................................37 3.3.2. Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh c¸c chã cã kh¶ n¨ng cho m¸u lÉn nhau ............37 3.3.4. KÜ thuËt lÊy m¸u. ...................................................................................38 3.3.5. KÜ thuËt b¶o qu¶n m¸u...........................................................................39 3.3.6. KÜ thuËt truyÒn m¸u...............................................................................40 3.3.7. Ph−¬ng ph¸p xö lý sè liÖu......................................................................41 phÇn IV: KÕt qu¶ nghiªn cøu vµ th¶o luËn.........................42 4.1. KÕt qu¶ thö ph¶n øng ng−ng kÕt m¸u trªn phiÕn kÝnh .............................42 4.1.1. Thö ph¶n øng ng−ng kÕt m¸u trªn phiÕn kÝnh cña chã cïng gièng. .....42 4.1.2. Thö ph¶n øng ng−ng kÕt m¸u trªn phiÕn kÝnh cña chã kh¸c gièng.......43 4.2. KÕt qu¶ thö nghiÖm truyÒn m¸u ...............................................................45 4.2.1. Chän chã cho m¸u .................................................................................45 4.2.1.1. KiÓm tra c¸c chØ tiªu l©m sµng ...........................................................45 4.2.1.2. KiÓm tra c¸c chØ tiªu phi l©m sµng .....................................................46 4.2.2. KÕt qu¶ thö nghiÖm truyÒn m¸u ............................................................48 4.2.2.1. KÕt qu¶ theo dâi c¸c chØ tiªu l©m sµng tr−íc vµ sau khi truyÒn m¸u cña chã cïng gièng..........................................................................................48 4.2.2.2. KÕt qu¶ theo dâi c¸c chØ tiªu l©m sµng tr−íc vµ sau khi truyÒn m¸u cña chã kh¸c gièng. .........................................................................................49 4.2.3. KÕt qu¶ kiÓm tra ph¶n øng ng−ng kÕt sau khi truyÒn m¸u 21 ngµy......51 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ...........v 4.3. L−u tr÷ vµ b¶o qu¶n m¸u trong ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é 1-50C.........................53 4.3.1 KÕt qu¶ b¶o qu¶n m¸u sau 1 tuÇn...........................................................54 4.3.2. KÕt qu¶ b¶o qu¶n m¸u sau 2 tuÇn..........................................................57 4.3.3. KÕt qu¶ b¶o qu¶n m¸u sau 3 tuÇn..........................................................60 .3.4. KÕt qu¶ b¶o qu¶n m¸u sau 4 tuÇn............................................................63 4.3.5. KÕt qu¶ b¶o qu¶n m¸u sau 5 tuÇn..........................................................65 4.3.6. KÕt qu¶ b¶o qu¶n m¸u sau 6 tuÇn..........................................................68 4.4 øng dông truyÒn m¸u trong ®iÒu trÞ mét sè bÖnh g©y thiÕu m¸u..............71 4.4.1 øng dông trong ®iÒu trÞ bÖnh kÝ sinh trïng ®−êng m¸u .........................71 4.4.2 øng dông trong ®iÒu trÞ bÖnh Parvo virus ë chã .....................................73 PhÇn V: KÕt luËn vµ ®Ò nghÞ..........................................................75 5.1. KÕt luËn.....................................................................................................75 5.2. §Ò nghÞ .....................................................................................................76 Tµi liÖu tham kh¶o ............................................................................77 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ...........vi DANH MỤC BẢNG BIỂU B¶ng 4.1: KÕt qu¶ thö ph¶n øng ng−ng kÕt m¸u trªn phiÕn kÝnh cña chã cïng gièng ................................................................................................................42 B¶ng 4.2: KÕt qu¶ thö ph¶n øng ng−ng kÕt m¸u trªn phiÕn kÝnh cña c¸c chã kh¸c gièng........................................................................................................44 B¶ng 4.3: KÕt qu¶ kiÓm tra c¸c chØ tiªu l©m sµng ...........................................46 B¶ng 4.4: KÕt qu¶ c¸c chØ tiªu phi l©m sµng ...................................................47 B¶ng 4.5: C¸c chØ tiªu l©m sµng tr−íc vµ sau khi nhËn m¸u cña chã nhËn m¸u cïng gièng .......................................................................................................49 B¶ng 4.6: KÕt qu¶ theo dâi c¸c chØ tiªu l©m sµng tr−íc vµ sau khi truyÒn m¸u kh¸c gièng........................................................................................................50 B¶ng 4.7: KÕt qu¶ thö ph¶n øng ng−ng kÕt trªn phiÕn kÝnh gi÷a huyÕt thanh vµ m¸u sau khi ®−îc nhËn m¸u 21 ngµy ..............................................................51 B¶ng 4. 8: KÕt qu¶ kiÓm tra c«ng thøc m¸u sau 1 tuÇn b¶o qu¶n ë nhiÖt ®é 150C....................................................................................................................54 B¶ng 4.9: KÕt qu¶ theo dâi c¸c c¸c chØ tiªu l©m sµng cña chã nhËn m¸u ®1 b¶o qu¶n 1 tuÇn.......................................................................................................55 B¶ng 4.10: KÕt qu¶ kiÓm tra c«ng thøc m¸u cña chã nhËn m¸u ®1 b¶o qu¶n 1 tuÇn ..................................................................................................................56 B¶ng 4.11: KÕt qu¶ kiÓm tra c«ng thøc m¸u sau 2 tuÇn b¶o qu¶n ë nhiÖt ®é 150C....................................................................................................................57 B¶ng 4.12: KÕt qu¶ theo dâi c¸c c¸c chØ tiªu l©m sµng cña chã nhËn m¸u ®1 b¶o qu¶n 2 tuÇn................................................................................................58 B¶ng 4.13: KÕt qu¶ kiÓm tra c«ng thøc m¸u cña chã nhËn m¸u ®1 b¶o qu¶n 2 tuÇn ..................................................................................................................59 B¶ng 4.14: KÕt qu¶ kiÓm tra c«ng thøc m¸u sau 3 tuÇn b¶o qu¶n ë ®iÒu kiÖn 150C....................................................................................................................60 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ...........vii B¶ng 4.15: KÕt qu¶ theo dâi c¸c chØ tiªu l©m sµng cña chã nhËn m¸u ®1 b¶o qu¶n 3 tuÇn.......................................................................................................62 B¶ng 4.16: KÕt qu¶ kiÓm tra c«ng thøc m¸u cña chã nhËn m¸u ®1 b¶o qu¶n 3 tuÇn ..................................................................................................................62 B¶ng 4.17: KÕt qu¶ kiÓm tra c«ng thøc m¸u sau 4 tuÇn b¶o qu¶n ë nhiÖt ®é 150C....................................................................................................................63 B¶ng 4.18: KÕt qu¶ theo dâi c¸c c¸c chØ tiªu l©m sµng cña chã nhËn m¸u ®1 b¶o qu¶n 4 tuÇn................................................................................................64 B¶ng 4.19: KÕt qu¶ kiÓm tra c«ng thøc m¸u cña chã nhËn m¸u ®1 b¶o qu¶n 4 tuÇn ..................................................................................................................65 B¶ng 4.20: KÕt qu¶ kiÓm tra c«ng thøc m¸u sau 5 tuÇn b¶o qu¶n ë nhiÖt ®é 150C....................................................................................................................66 B¶ng 4.21: KÕt qu¶ theo dâi c¸c c¸c chØ tiªu l©m sµng cña chã nhËn m¸u ®1 b¶o qu¶n 5 tuÇn................................................................................................67 B¶ng 4.22: KÕt qu¶ kiÓm tra c«ng thøc m¸u cña chã nhËn m¸u ®1 b¶o qu¶n 5 tuÇn ..................................................................................................................67 B¶ng 4.23: KÕt qu¶ kiÓm tra c«ng thøc m¸u sau 6 tuÇn b¶o qu¶n ë nhiÖt ®é 150C....................................................................................................................68 B¶ng 4.24: KÕt qu¶ theo dâi c¸c c¸c chØ tiªu l©m sµng cña chã nhËn m¸u ®1 b¶o qu¶n 6 tuÇn................................................................................................69 B¶ng 4.25: KÕt qu¶ kiÓm tra c«ng thøc m¸u cña chã nhËn m¸u ®1 b¶o qu¶n 6 tuÇn ..................................................................................................................70 B¶ng 4.26: KÕt qu¶ ®iÒu trÞ bÖnh kÝ sinh trïng ®−êng m¸u.............................72 B¶ng 4.27: KÕt qu¶ ®iÒu trÞ bÖnh Parvo virus ë chã ........................................74 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ...........viii DANH MỤC CÁC HÌNH ẢNH ¶nh 1: ph¶n øng ng−ng kÕt m¸u trªn phiÕn kÝnh cña chã cïng gièng............43 ¶nh 2: Ph¶n øng ng−ng kÕt m¸u trªn phiÕn kÝnh cña chã kh¸c gièng............44 ¶nh 3: M¸y ABX Micross 60..........................................................................47 ¶nh 4: Thö nghiÖm truyÒn m¸u.......................................................................50 ¶nh 5: Tói ®ùng m¸u.......................................................................................53 ¶nh 6: Thu gom vµ b¶o qu¶n m¸u...................................................................54 ¶nh 7: TruyÒn m¸u ®1 b¶o qu¶n 2 tuÇn cho chã.............................................58 ¶nh 8: TruyÒn m¸u ®1 b¶o qu¶n 3 tuÇn cho chã.............................................61 ¶nh 9: øng dông truyÒn m¸u trong ®iÒu trÞ bÖnh kÝ sinh trïng ......................72 ¶nh 10: TruyÒn m¸u cho chã bÞ bÖnh Parvo ..................................................73 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ...........ix Danh môc ch÷ viÕt t¾t DEA: Dog Erythrocyte Antigen (-) : ¢m tÝnh (+) : D−¬ng tÝnh KN : Kh¸ng nguyªn KT : Kh¸ng thÓ HLA: Human Leucocyte Antigen PCV : XÐt nghiÖm m¸u Hematocrit Fe : S¾t HSC : Hemopoitic Stem cells Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ...........x PhÇn I §Æt vÊn ®Ò Chã lµ gièng vËt nu«i ®−îc con ng−êi thuÇn ho¸ tõ rÊt sím vµ ®−îc nu«i réng r1i ë c¸c quèc gia. §1 tõ l©u, ch¨n nu«i chã còng ®1 lµ truyÒn thèng vµ lµ mét tËp qu¸n l©u ®êi cña nh©n d©n ta. Vèn lµ con vËt trung thµnh vµ giµu t×nh c¶m nªn chã ®−îc coi nh− ng−êi b¹n ®ång hµnh th©n thiÕt cña con ng−êi trong cuéc sèng. Ng¹n ng÷ cã c©u “Con kh«ng chª cha mÑ khã, chã kh«ng chª chñ nghÌo”, “KhuyÓn m1 chÝ t×nh” ®Ó ca ngîi ®øc tÝnh cña con chã, ®ång thêi con chã còng rÊt nhanh nhÑn, th«ng minh. Do ®ã, mäi ng−êi nu«i chã ®Ó gi÷ nhµ, ®i s¨n, lµm c¶nh vµ sö dông vµo nhiÒu môc ®Ých kh¸c. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña x1 héi, sù t¨ng tr−ëng vÒ kinh tÕ th× së thÝch vµ nhu cÇu ch¬i thó c−ng cña con ng−êi trªn thÕ giíi nãi chung vµ ë ViÖt Nam nãi riªng ngµy cµng t¨ng. Vµ chã lµ mét trong nh÷ng lo¹i thó c−ng gÇn gòi víi con ng−êi, ®−îc con ng−êi −a chuéng nhÊt. C¸c lo¹i chã c¶nh nh−: Fox, Chihuahua, T©y Ban Nha, B¾c Kinh, Dushund, Gudent, Labrado, Damatian,… khi ®−îc nu«i trong c¸c gia ®×nh, chóng ®−îc coi nh− mét thµnh viªn trong gia ®×nh, lóc nµy nh÷ng chó chã rÊt cã ý nghÜa t×nh c¶m víi gia chñ. Khi chóng bÞ bÖnh hä t×m mäi c¸ch ®Ó cøu ®−îc chó thó c−ng cña m×nh. Bªn c¹nh ®ã, nhu cÇu sö dông chã nghiÖp vô nh− Becgie, Rottweiler, Phó Quèc… phôc vô an ninh quèc phßng, ph¸t hiÖn ma tuý vµ thuèc næ, thËm chÝ b¶o vÖ gia ®×nh, b¶o vÖ ng−êi ngµy cµng t¨ng. §Ó cã ®−îc mét chó chã nghiÖp vô theo ý muèn ph¶i chi phÝ rÊt lín vÒ kinh tÕ tõ chän lùa, nu«i d−ìng, ®Õn huÊn luyÖn, do ®ã gi¸ thµnh cña mét chó chã nghiÖp vô còng kh¸ cao. ChÝnh v× vËy, viÖc ch¨m sãc søc khoÎ chã nh»m sö dông ®−îc chóng trong kho¶ng thêi gian dµi lµ ®iÒu cÇn thiÕt. Cã rÊt nhiÒu nguyªn nh©n g©y tö vong cho chã vµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n g©y tö vong cho chã ®ã lµ do mÊt m¸u cÊp tÝnh cã thÓ dÉn ®Õn tö vong nhanh nÕu kh«ng ®−îc bæ sung m¸u kÞp thêi nh− c¸c bÖnh: KÝ sinh trïng Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ...........1 ®−êng m¸u, c¸c tr−êng hîp chÊn th−¬ng do c¾n nhau hay tai n¹n, c¸c tr−êng hîp tróng ®éc lµm tan m¸u cÊp… XuÊt ph¸t tõ thùc tÕ ®ã chóng t«i tiÕn hµnh nghiªn cøu ®Ò tµi: “ Nghiªn cøu thö nghiÖm truyÒn m¸u cho chã”. Môc ®Ých cña ®Ò tµi lµ: - X¸c ®Þnh kh¶ n¨ng truyÒn m¸u gi÷a c¸c con chã trong cïng mét gièng vµ gi÷a c¸c con chã thuéc c¸c gièng kh¸c nhau. - L−u tr÷ vµ b¶o qu¶n m¸u trong ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é 1-50C. (Thµnh lËp ®−îc ng©n hµng m¸u chã) - §¸nh gi¸ t¸c dông cña viÖc truyÒn m¸u sö dông trong mét sè ph¸c ®å ®iÒu trÞ. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ...........2 phÇn II Tæng quan tµi liÖu 2.1.Mét sè hiÓu biÕt vÒ loµi chã Chã lµ loµi vËt tinh kh«n, trung thµnh ®1 g¾n bã víi con ng−êi hµng ngµn n¨m. Cã rÊt nhiÒu häc thuyÕt cho r»ng tæ tiªn cæ x−a nhÊt cña loµi chã lµ mét con thó gäi lµ Miacis sèng c¸ch ®©y kho¶ng 40 triÖu n¨m. Miacis lµ mét con thó nhá, th©n ng¾n, l−ng vµ ®Çu dµi. M−êi gièng chã ph¸t triÓn tõ tæ tiªn nµy gåm: chã s¨n vïng Cape, sãi bêm, sãi, linh cÈu, chã rõng Nam Mü, chã rõng Trung ¸, chã rõng B¾c Phi, chã Raccon, chã rõng B¾c Mü, c¸o. Trong ®ã, sãi lµ hä hµng gÇn nhÊt cña chã nhµ hiÖn nay. Theo c¸c tµi liÖu kh¶o cæ häc th× chã nhµ ®−îc thuÇn d−ìng c¸ch ®©y kho¶ng 12 ®Õn 14 ngh×n n¨m tr−íc. §«ng Nam ¸ lµ trung t©m thuÇn ho¸ cæ x−a nhÊt. Tõ ®ã, chã x©m nhËp vµo Ch©u Mü, qua thuÇn d−ìng, lai t¹o, chän läc, cho ®Õn nay con ng−êi ®1 lai t¹o ®−îc kho¶ng 500 gièng chã. Tõ nh÷ng con chã cã tÇm vãc to lín, nÆng tõ 80-100kg nh− Sanhberna ®Õn nh÷ng chó chã nhá nh− Chihuahua, Fox chØ nÆng kho¶ng 300-400gram. 2.1.2. Mét sè gièng chã hiÖn cã t¹i ViÖt Nam a. Gièng Berger §øc (German Shepherd dog) §©y lµ gièng chã cã nguån gèc tõ n−íc §øc, ®−îc ph¸t hiÖn ®Çu tiªn t¹i Berlin (n¨m 1889) lµ gièng Berger l«ng ng¾n vµ t¹i Hanover (1882) lµ gièng Berger l«ng dµi. HiÖn nay gièng chã nµy ph©n bè ë nhiÒu n¬i trªn thÕ giíi, tËp trung chñ yÕu ë Ch©u ¢u. §Æc ®iÓm: l«ng mµu n©u ®en, ®en vµng, ®en x¸m… th©n h×nh võa ph¶i. Con ®ùc cao 61-66cm, nÆng 37-45 kg, con c¸i cao 56-62cm, nÆng 25-32kg. M¾t trßn, ®en, tinh nhanh. Tai to, dùng ®øng h−íng vÒ phÝa tr−íc. Vai vµ ch©n s¨n ch¾c, bµn ch©n dµy, hai ch©n tr−íc cao h¬n hai ch©n sau. §u«i to, dµi nh− b«ng lau. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ...........3 Gièng chã nµy rÊt th«ng minh, nhanh nhÑn, dòng c¶m, ®iÒm tÜnh, biÕt v©ng lêi, th©n thiÖn víi ®ång lo¹i còng nh− con ng−êi, biÕt ®Ò phßng ng−êi l¹. Víi nh÷ng ®Æc tÝnh ®ã mµ chã Berger ®−îc xÕp vµo lo¹i chã ®−îc −a chuéng nhÊt trªn thÕ giíi. b. Gièng Rottweiler Mét sè ng−êi cho r»ng Rottweiler cã nguån gèc tõ Bavarian Bouvier. Mét sè t¸c gi¶ kh¸c l¹i cho r»ng nã cã nguån gèc tõ Roman Molossians mang ®Õn §øc trong thêi kú ý x©m l−îc. Vµo thêi kú trung ®¹i, loµi chã dòng m1nh nµy s½n sµng b¶o vÖ bÇy ®µn vµ b¶o vÖ d©n lµng chèng l¹i nh÷ng tªn c−íp trong lµng ë Wurtemberg (§øc). Gièng chã nµy chÝnh thøc ®−îc c«ng nhËn vµ trë lªn næi tiÕng trong thËp niªn 70. Gièng chã Rottweiler th−êng cã bé l«ng mµu ®en víi nh÷ng ®èm vµng trªn m¸, trªn m¾t, bªn d−íi cæ, trªn ngùc tr−íc, ch©n vµ phÇn gÇn mãng ch©n. §Çu khoÎ, réng, hép sä nåi ë møc võa ph¶i, mòi réng, th¼ng, h×nh ch÷ nhËt, hµm khoÎ, m«i s¸t, m¾t h×nh qu¶ h¹nh ®µo, mµu sÉm. Tai dµi cã h×nh tam gi¸c, tai rñ xuèng d−íi ®Çu. Th©n r¾n ch¾c, ngùc réng, ®u«i th−êng bÞ c¾t ng¾n. Th©n h×nh to lín vµ m¹nh mÏ: chã ®ùc cao 6169 cm, nÆng 43-59 kg, con c¸i cao 56-63 cm, nÆng 38-52 kg. Chã cã hÖ c¬ b¾p ph¸t triÓn rÊt tèt nh−ng kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn tÝnh nhanh nhÑn. Gièng chã nµy rÊt ®iÒm tÜnh, dÔ d¹y b¶o, can ®¶m vµ tËn tôy hÕt lßng víi chñ nh©n vµ gia ®×nh chñ nh©n. Víi b¶n n¨ng b¶o vÖ, chóng sÏ s½n sµng b¶o vÖ gia chñ mét c¸ch d÷ déi nhÊt. Rottweiler còng ®−îc sö dông nhiÒu trong c¸c ngµnh c«ng an, qu©n ®éi vµ h¶i quan… c. Gièng chã Phó Quèc Chã Phó Quèc lµ gièng chã sinh sèng phæ biÕn trªn ®¶o Phó Quèc thuéc tØnh Kiªn Giang, ViÖt Nam. §Çu chã kh¸ dµi, sä h¬i gå, da cã nÕp nh¨n, mâm kh¸ lín, chiÕm ph©n nöa chiÒu dµi cña ®Çu. M¾t mµu hung ¸nh lªn vÎ hoang d1. Mòi ®en, lç mòi h¬i réng. Quai hµm khoÎ vµ dµi, m«i ®en, hµm r¨ng ph¸t triÓn rÊt tèt vµ c¾n rÊt khÝt. Tai dùng ®øng nh−ng kh«ng nhän l¾m. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ...........4 Cæ rÊt dµi, mÒm m¹i vµ réng vÒ phÝa vai. Bông thon, ®ïi rÊt s¨n ch¾c. C¼ng ch©n dµi, th¼ng vµ khoeo kh¸ th¼ng. Bµn ch©n duçi ra, ®Õ ch©n cøng. §u«i rÊt linh ho¹t vµ ng¾n, cong trßn lªn l−ng, ®u«i gÇn nh− ch¹m vµo l−ng. L«ng rÊt ng¾n vµ mäc s¸t th©n, tõ phÇn th¾t l−ng ®Õn vai cã nh÷ng vïng l«ng mäc ng−îc t¹o thµnh xo¸y trªn l−ng, ®©y lµ mét trong nh÷ng ®Æc tr−ng cña chã Phó Quèc. Mµu l«ng phæ biÕn lµ mµu vµng, hung, ®en. Chã Phó Quèc cã kÝch th−íc võa ph¶i víi chiÒu cao kho¶ng 45-55cm, nÆng 15-22kg. B¶n tÝnh th«ng minh, nhanh nhÑn, giái leo trÌo vµ b¬i léi. ChÝnh v× vËy, chóng ®−îc coi lµ gièng chã quý cña ViÖt Nam. Chóng ®−îc sö dông chñ yÕu ®Ó tr«ng nhµ vµ lµm c¶nh. d. Gièng Labrado Labrado lµ gièng ®−îc nu«i phæ biÕn ë Mü, Anh. Tæ tiªn cña chóng lµ gièng Newfoundland ë Canada. Víi kh¶ n¨ng b¬i léi giái, tr−íc kia Labrado ®−îc huÊn luyÖn nh¶y xuèng n−íc ®Çy b¨ng tuyÕt vµ kÐo l−íi v©y l¹i gióp ng− d©n b¾t c¸ dÔ dµng h¬n. Labrado lµ gièng chã th©n thiÖn, t×nh c¶m, ®¸ng tin cËy, rÊt yªu mÕn trÎ nhá vµ dÔ hoµ ®ång víi c¸c gièng chã kh¸c, chóng ®Æc biÖt rÊt thÝch n−íc. Chóng cÇn chñ quan t©m vµ xem chóng nh− mét thµnh viªn trong gia ®×nh. Labrado cã th©n h×nh võa ph¶i, con ®ùc cao 56-61cm, nÆng 27-34kg, con c¸i cao 53-58cm, nÆng 25-34kg. Bé l«ng ng¾n cøng, th¼ng, mÞn kh«ng gîn sãng, víi mµu phæ biÕn lµ vµng, s«cola, ®en, ®«i khi cßn gÆp mµu b¹c hoÆc x¸m. Labrado cã ®Çu réng, mòi dµi vµ hµm s¾c bÐn, m¾t mµu h¹t dÎ hoÆc n©u ®á. CÊu tróc x−¬ng ë c¸c chi rÊt r¾n ch¾c, gi÷a c¸c ngãn ch©n cã mµng gióp chóng b¬i léi dÔ dµng. e. Gièng Damatian Gièng chã nµy cã tõ l©u ®êi, tõ khi nã ®−îc t×m thÊy trªn c¸c bøc phï ®iªu cña Ai CËp vµ nh÷ng tranh trang trÝ cña ng−êi Hy L¹p. Chóng cã nguån gèc tõ Nam T−. Damatian cã th©n h×nh c−êng tr¸ng vµ c©n ®èi, cã søc chÞu Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ...........5 ®ùng dÎo dai. Chã ®ùc cao 55-60cm, chã c¸i cao 50-55, nÆng kho¶ng 2228kg. Chóng cã bé l«ng ng¾n, cøng vµ dµy, mµu tr¾ng ®iÓm mét c¸ch ngÉu nhiªn c¸c ®èm ®en hoÆc n©u ®á. Khi chã con míi sinh ra cã bé l«ng tr¾ng to¸t, c¸c ®èm ®en, n©u ®á vÒ sau míi xuÊt hiÖn. Ch©n trßn víi c¸c ngãn ch©n ®−îc cÊu t¹o mét c¸ch hîp lý. Mòi th−êng cã mµu ®en, tuy nhiªn còng cã mµu kh¸c nh− n©u, ®en, xanh ®en hoÆc x¸m sÉm. M¾t cã mµu n©u sÉm hoÆc xanh, lanh lîi vµ t×nh c¶m. Tai mÒm, dùng ®øng h¬i chÕch vÒ phÝa tr−íc. Damatian lµ gièng chã rÊt hiÕu ®éng, vui vÎ, trung thµnh, gÇn gòi víi con ng−êi vµ thÝch ch¬i víi trÎ nhá, thÝch ®−îc vuèt ve. Gièng chã nµy rÊt s¹ch sÏ vµ thÝch ®−îc t¾m röa. f. Gièng Doberman Doberman lµ gièng chã cã nguån gèc tõ n−íc §øc, nã ®−îc ph¸t hiÖn ra n¨m 1860. Chóng ®−îc yªu thÝch bëi tÝnh th«ng minh tuyÖt vêi trong c¸c c«ng viÖc nh−: ®¸nh h¬i t×m ®å vËt, ®å bu«n lËu, ma tuý. Chóng còng ®−îc coi nh− nh÷ng anh hïng thêi chiÕn v× chóng ®1 cøu hµng ngh×n ng−êi trong thÕ chiÕn thø II. Doberman lµ gièng chã rÊt m¹nh mÏ, cã th©n h×nh c¬ b¾p nh−ng thanh nh1. Chóng cã bé ngùc c©n ®èi, phÇn th©n sau gän gµng. L«ng ng¾n, dµy, cøng, bã s¸t vµo líp da. Chã mµu ®en, ®en vµng, ®«i khi mµu tr¾ng. Bé r¨ng khoÎ vµ ch¾c. M¾t cã mµu sÉm rÊt linh ®éng vµ th«ng minh. Doberman cã tÇm vãc kh¸ to lín cao kho¶ng 61-70cm, nÆng 30-40kg. g. Gièng chã Berger lai §©y lµ lo¹i chã lai kÕt hîp gi÷a chã ta cña ViÖt Nam vµ chã Berger §øc. Gièng nµy thÝch nghi víi ®iÒu kiÖn khÝ hËu ViÖt Nam h¬n gièng chã thuÇn chñng. ThÓ chÊt cña chã lai th−êng nhá h¬n chã Berger, nh−ng lín h¬n chã ta nhiÒu. Chã lai Berger phæ biÕn ë kh¾p ViÖt Nam nh−ng chÊt l−îng kh«ng ®ång ®Òu. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ...........6 Ngoµi c¸c gièng chã trªn, ë ViÖt Nam cßn cã nhiÒu gièng chã kh¸c ®−îc nu«i kh¸ phæ biÕn nh−: Chã vµng cã bé l«ng vµng tuyÒn, tÇm vãc trung b×nh, biÕt s¨n vµ kh¸ tinh kh«n. Chã miÒn nói cao cã tÇm vãc to con, tai vÓnh, quen víi khÝ hËu ®Þa ph−¬ng vïng cao. Chã Lµo cã bé l«ng xåm mµu hung víi hai vÖt tr¾ng trªn m¾t, th−êng ®−îc nu«i ë miÒn T©y B¾c, miÒn nói vµ trung du. Nh÷ng gièng chã ®Þa ph−¬ng kh¸c cã mÆt ë kh¾p c¸c vïng quª víi bé l«ng ®en tuyÒn gäi lµ chã mùc, gièng chã tr¾ng tuyÒn vµ gièng chã v¸ víi bé l«ng ®èm hoÆc khoang dïng ®Ó gi÷ nhµ, lÊy thÞt. Nh×n chung, tÊt c¶ c¸c gièng ch㠮㠮Òu thuéc loµi chã nu«i hoÆc Chã t¹p. Nh−ng mçi gièng chã nu«i ®Þa ph−¬ng cã pha mét chót m¸u cña loµi chã vïng nµy hay vïng kh¸c. 2.2. CÊu t¹o vµ chøc n¨ng cña c¸c lo¹i tÕ bµo m¸u 2.2.1. Kh¸i niÖm M¸u lµ mét chÊt dÞch n»m trong tim vµ hÖ thèng m¹ch m¸u, gäi lµ huyÕt dÞch. M¸u lµ nguån gèc cña hÇu hÕt c¸c dÞch thÓ trong c¬ thÓ nh− dÞch néi bµo, dÞch gian bµo, dÞch b¹ch huyÕt vµ dÞch n1o tuû. Sè l−îng m¸u thay ®æi tuú theo loµi ®éng vËt: ë ng−êi l−îng m¸u chiÕm 7,5% träng l−îng c¬ thÓ; ë tr©u bß lµ 8%; ë chã lµ 8-9% träng l−îng c¬ thÓ. Tæng l−îng m¸u trong c¬ thÓ gåm 54% m¸u l−u th«ng trong hÖ thèng tuÇn hoµn, 46% m¸u ë d¹ng dù tr÷, trong ®ã ë gan chiÕm 20%, l¸ch chiÕm 16%, mao m¹ch d−íi da chiÕm 10%. Hai lo¹i m¸u nµy th−êng xuyªn chuyÓn ho¸ lÉn nhau. M¸u lµ tÊm g−¬ng ph¶n chiÕu t×nh tr¹ng søc khoÎ cña c¬ thÓ. 2.2.2. CÊu t¹o vµ chøc n¨ng cña c¸c lo¹i tÕ bµo M¸u lµ mét trong nh÷ng c¬ quan chuyªn ho¸ cao cña c¬ thÓ. Mäi ®éng vËt sèng trong m«i tr−êng ph¶i th−êng xuyªn trao ®æi chÊt víi bªn ngoµi. Víi ®éng vËt ®¬n bµo th× ®¬n gi¶n v× chóng trùc tiÕp trao ®æi chÊt qua mµng, c¸c qu¸ tr×nh h« hÊp, tiªu ho¸, bµi tiÕt… ®Òu theo mét thÓ thøc ®¬n gi¶n. §éng vËt ®a bµo, qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt diÔn ra phøc t¹p, ph−¬ng thøc trao ®æi chÊt trùc tiÕp víi m«i tr−êng kh«ng thÓ tiÕn hµnh ®−îc mµ cÇn cã sù trao ®æi chÊt qua Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ...........7 mét chÊt trung gian cã liªn hÖ víi tÕ bµo vµ m«i tr−êng ngoµi. ChÊt ®ã lµ néi m« gåm m¸u vµ b¹ch huyÕt. Sù trao ®æi gi÷a m«i tr−êng vµ tÕ bµo tr¶i qua nhiÒu giai ®o¹n, gi÷a m«i tr−êng vµ m¸u, gi÷a m¸u vµ b¹ch huyÕt, gi÷a b¹ch huyÕt vµ tÕ bµo, b¹ch huyÕt víi dÞch kÏ tÕ bµo t¹o thµnh néi m« vµ thÓ dÞch tíi c¸c c¬ quan tÕ bµo trong c¬ thÓ. Trong tÕ bµo m¸u l−u th«ng nhê bé m¸y tuÇn hoµn gåm 2 vßng. M¸u thùc hiÖn nhiÒu chøc n¨ng quan träng vµ còng rÊt phøc t¹p. a. M¸u ®¶m nhËn chøc n¨ng h« hÊp: lµ chøc n¨ng rÊt quan träng, liªn quan ®Õn viÖc vËn chuyÓn Oxy tíi c¸c m« bµo cung cÊp cho qu¸ tr×nh oxi ho¸ vµ ®µo th¶i khÝ Cacbonic ra ngoµi. Chøc n¨ng nµy ®−îc ®¶m b¶o nhê huyÕt cÇu tè vµ c¸c kiÒm cña huyÕt t−¬ng chuyªn trë Oxy vµ Cacbonic trao ®æi gi÷a c¸c phÕ nang vµ c¸c tÕ bµo tæ chøc. b. M¸u ®¶m nhËn chøc n¨ng dinh d−ìng: M¸u vËn chuyÓn c¸c chÊt dinh d−ìng, c¬ b¶n lµ Glucoza, c¸c acid amin, c¸c acid bÐo, c¸c sinh tè… tõ c¸c nhung mao cña ruét non ®Õn c¸c tÕ bµo. M¸u vËn chuyÓn c¸c chÊt dinh d−ìng ®−îc sinh ra ë c¬ quan nµy ®Õn c¬ quan kh¸c (glucoza tõ gan ®−îc chuyÓn ®Õn c¬, c¸c m« bµo). Hormon sinh ra ë tuyÕn néi tiÕt còng ®−îc m¸u vËn chuyÓn ®Õn c¸c c¬ quan chøc n¨ng trong c¬ thÓ. c. M¸u ®¶m nhËn chøc n¨ng ®µo th¶i: M¸u l−u th«ng kh¾p c¸c c¬ quan lÊy c¸c chÊt cÆn b1 cña qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt ®−a ®Õn c¸c c¬ quan bµi xuÊt nh− phæi, thËn, ruét, gan, da... d. M¸u ®¶m nhËn chøc n¨ng ®iÒu hoµ ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan trong c¬ thÓ. - M¸u chøa ®ùng nhiÒu s¶n phÈm phøc t¹p cña c¸c lo¹i tÕ bµo, trong ®ã hormone cña tuyÕn néi tiÕt cã t¸c dông lµm t¨ng hoÆc gi¶m ho¹t ®éng cña nhiÒu c¬ quan, Hormone FSH cña tuyÕn yªn ®−îc m¸u ®−a ®Õn c¸c c¬ quan sinh dôc, kÝch thÝch c¸c tÕ bµo trøng ph¸t triÓn h×nh thµnh bao no1n. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ...........8 - M¸u cã kh¶ n¨ng lµm t¨ng nhiÖt ®é cña c¬ thÓ mét c¸ch nhanh chãng nhê chøa ®ùng nhiÒu n−íc mµ tû nhiÖt cña n−íc cao h¬n tû nhiÖt cña c¸c dÞch kh¸c. N−íc bèc h¬i sÏ lÊy nhiÒu nhiÖt ®Ó chuyÓn ®Õn c¸c c¬ quan ®Ó chèng l¹nh. N−íc trong m¸u lµ chÊt dÉn nhiÖt tèt, rÊt nh¹y, cã thÓ ®em nhiÖt ®Õn nh÷ng n¬i cÇn thiÕt rÊt nhanh chãng. e. M¸u ®¶m nhËn chøc n¨ng b¶o vÖ c¬ thÓ - C¸c lo¹i b¹ch cÇu cña m¸u cã kh¶ n¨ng thùc bµo tiªu diÖt vi trïng. Ngoµi ra m¸u s¶n sinh nhiÒu kh¸ng thÓ, kh¸ng ®éc tè, tiªu ®éc tè… b¶o vÖ c¬ thÓ. M¸u cã kh¶ n¨ng tù ®iÒu chØnh khi c¬ thÓ bÞ tæn th−¬ng tr¸nh mÊt m¸u. Ngoµi ra, m¸u cßn thùc hiÖn rÊt nhiÒu chøc n¨ng kh¸c nh− ®iÒu hoµ nång ®é ion H+ (pH) duy tr× ¸p suÊt thÈm thÊu trong c¬ thÓ. 2.2.3. Mét sè thµnh phÇn cña m¸u a. Hång cÇu N¨m 1673, Leewenhook, ng−êi ph¸t minh ra kÝnh hiÓn vi ®1 ph¸t hiÖn ra mét khèi h×nh cÇu nhá trong m¸u ng−êi. N¨m 1873, William Henson thõa nhËn nh÷ng phÇn tö cã mµu ®á lµ hång cÇu vµ chóng cã vai trß rÊt lín trong c¬ thÓ. ë gia sóc, hång cÇu cã h×nh ®Üa lâm 2 mÆt, kh«ng cã nh©n ®Ó t¨ng diÖn tÝch tiÕp xóc víi chÊt khÝ, t¨ng 1,63 lÇn so víi hång cÇu cã cïng ®−êng kÝnh. Hång cÇu cã ®−êng kÝnh tõ 7-8 µ m, dµy 2-3 µ m. CÊu t¹o hång cÇu: hång cÇu ®−îc t¹o bëi líp mµng Lipoprotein, mµng nµy cã tÝnh bÒn v÷ng thÈm thÊu vµ cã kh¶ n¨ng ®µn håi t−¬ng ®èi, nhê ®ã hång cÇu co l¹i chót Ýt khi ®i qua c¸c mao m¹ch cã ®−êng kÝnh bÐ h¬n. Mµng hång cÇu cã tÝnh thÈm thÊu chän läc: cho CO2, O2, H2O, glucoza, c¸c ion ©m ®i qua, mét sè chÊt kh¸c kh«ng qua ®−îc. Trong hång cÇu chøa huyÕt s¾c tè (Hemoglobin). Thµnh phÇn cña hång cÇu gåm cã: n−íc chiÕm 60%, vËt chÊt kh« chiÕm 40%. Trong ®ã Hemoglobin Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ...........9 chiÕm tíi 90% vËt chÊt kh« vµ ®¶m nhiÖm c¸c chøc n¨ng cña hång cÇu. Trong hång cÇu cã mét sè enzim quan träng nh− anhydraza cacbonic, catalaza. Trªn mµng hång cÇu cã c¸c enzim glucoza-6photphatdehydrogenaza, glutionreductaza cã vai trß quan träng trong viÖc ®¶m b¶o tÝnh bÒn v÷ng thÈm thÊu cña mµng vµ sù trao ®æi c¸c chÊt qua mµng hång cÇu. Muèi kho¸ng trong hång cÇu chñ yÕu lµ Kali. Sè l−îng hång cÇu thay ®æi theo gièng, tuæi, giíi tÝnh, chÕ ®é dinh d−ìng, tr¹ng th¸i sinh lý vµ bÖnh lý cña c¬ thÓ. Sè l−îng hång cÇu ph¶n ¸nh chÊt l−îng con gièng. Sè l−îng hång cÇu cµng nhiÒu th× søc sèng cña con vËt cµng tèt. V× vËy, viÖc x¸c ®Þnh sè l−îng hång cÇu cña mét gia sóc cã ý nghÜa quan träng. Khi hång cÇu bÞ gi¶m ®ét ngét lµ biÓu hiÖn cña mét sè bÖnh nh− lª d¹ng trïng, tiªm mao trïng ë gia sóc do hång cÇu bÞ ph¸ huû hµng lo¹t. Sè l−îng hång cÇu ë mét sè loµi gia sóc [8] Loµi Sè l−îng hång cÇu (triÖu/mm3 m¸u) Lîn 6-8 Bß 6-8 Ngùa 7-10 Chã 6-8 Hång cÇu sèng kh«ng l©u, hång cÇu cña loµi nhai l¹i vµ lîn chØ sèng tõ 1-2 th¸ng, cßn cña c¸c loµi ®éng vËt kh¸c lµ 4 th¸ng. Hång cÇu giµ sÏ vì ra vµ ®−îc tÕ bµo l−íi, néi m« ë gan, l¸ch, tuû x−¬ng tiÕn hµnh thùc bµo. NhiÒu hång cÇu non ®−îc sinh ra kh«ng ngõng nªn sè l−îng hång cÇu trong m¸u nãi chung lµ Ýt thay ®æi. * Hemoglobin (Hb): lµ thµnh phÇn chñ yÕu cña hång cÇu chiÕm 90% vËt chÊt kh« cña hång cÇu vµ ®¶m nhiÖm c¸c chøc n¨ng cña hång cÇu. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ...........10