Tài liệu Nghiên cứu sử dụng nguồn thức ăn tại chỗ trong chăn nuôi gà H’Mông tại huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM ----------------------------------------------------- VŨ HOÀNG XUÂN HÙNG NGHIÊN CỨU THỰC TRẠNG VÀ ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP THỰC HIỆN TIÊU CHÍ MÔI TRƢỜNG TRONG XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI TẠI MỘT SỐ XÃ TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN KỲ ANH, TỈNH HÀ TĨNH LUẬN VĂN THẠC SĨ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN Thái Nguyên - 2015 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM ----------------------------------------------------- VŨ HOÀNG XUÂN HÙNG NGHIÊN CỨU THỰC TRẠNG VÀ ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP THỰC HIỆN TIÊU CHÍ MÔI TRƢỜNG TRONG XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI TẠI MỘT SỐ XÃ TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN KỲ ANH, TỈNH HÀ TĨNH Ngành: Phát triển nông thôn Mã số : 60.62.01.16 LUẬN VĂN THẠC SĨ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Hữu Hồng CHỮ KÝ PHÒNG ĐÀO TẠO CHỮ KÝ KHOA CHUYÊN MÔN CHỮ KÝ GIÁO VIÊN HƢỚNG DẪN Thái Nguyên - 2015 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là đề tài nghiên cứu do tôi thực hiện. Các số liệu và kết quả nghiên cứu trình bày trong Luận văn là trung thực và chƣa từng đƣợc công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc hoàn thiện Luận văn này đã đƣợc cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong Luận văn đã đƣợc ghi rõ. Học viên Vũ Hoàng Xuân Hùng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn ii LỜI CẢM ƠN Trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu tại trƣờng Đại học Nông Lâm Thái Nguyên, tôi đã nhận đƣợc sự quan tâm, giúp đỡ tận tình của các thầy, cô giáo, các đơn vị, gia đình và bạn bè để tôi hoàn thành bản Luận văn của mình. Nhân dịp này, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến trƣờng Đại học Nông Lâm Thái Nguyên, toàn thể các thầy cô giáo Khoa Kinh tế và Phát triển nông thôn, Bộ môn Phát triển nông thôn đã truyền đạt cho tôi những kiến thức cơ bản và tạo điều kiện giúp đỡ tôi hoàn thành Luận văn này. Đặc biệt tôi xin bày tỏ lòng cảm ơn sâu sắc tới thầy giáo PGS. TS. Nguyễn Hữu Hồng đã dành nhiều thời gian trực tiếp hƣớng dẫn, chỉ bảo tận tình cho tôi hoàn thành quá trình nghiên cứu đề tài. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới UBND, Phòng NN&PTNT, Chi cục thống kê huyện Kỳ Anh và toàn thể cán bộ, nhân dân ở 3 xã Kỳ Hƣng, Kỳ Thƣ và Kỳ Văn đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi tiến hành nghiên cứu và hoàn thành Luận văn. Cuối cùng, tôi xin chân thành cảm ơn gia đình, bạn bè, những ngƣời đã động viên và giúp đỡ tôi về trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. Xin chân thành cảm ơn! Kỳ Anh, ngày tháng năm 2015 Học viên Vũ Hoàng Xuân Hùng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ....................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................ ii MỤC LỤC ................................................................................................................. iii DANH MỤC CÁC BẢNG....................................................................................... vii DANH MỤC CÁC HÌNH ....................................................................................... viii DANH MỤC CÁC CỤM TỪ VIẾT TẮT ................................................................ ix MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 1. Tính cấp thiết của đề tài ..........................................................................................1 2. Mục tiêu nghiên cứu................................................................................................3 2.1. Mục tiêu chung .....................................................................................................3 2.2. Mục tiêu cụ thể .....................................................................................................4 3. Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn của luận văn ..............................................4 3.1. Ý nghĩa khoa học .................................................................................................4 3.2. Ý nghĩa thực tiễn ..................................................................................................5 Chƣơng 1: TỔNG QUAN VỀ TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU ....................................6 1.1. Cơ sở lý luận của vấn đề nghiên cứu ...................................................................6 1.1.1. Một số khái niệm cơ bản ...................................................................................6 1.1.1.1. Nông thôn .......................................................................................................6 1.1.1.2. Phát triển nông thôn .......................................................................................6 1.1.1.3. Khái niệm về nông thôn mới ..........................................................................7 1.1.1.4. Khái niệm về môi trƣờng nông thôn ..............................................................8 1.1.1.5. Các khái niệm thuật ngữ khác ........................................................................9 1.1.2. Cơ sở lý luận ...................................................................................................11 1.1.3. Nội dung, tiêu chí xây dựng nông thôn mới ...................................................12 1.1.3.1. Nội dung xây dựng nông thôn mới ..............................................................12 1.1.3.2. Tiêu chí xây dựng nông thôn mới ................................................................12 1.1.4. Nội dung xây dựng tiêu chí môi trƣờng ..........................................................13 1.1.4.1. Mục tiêu .......................................................................................................13 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn iv 1.1.4.2. Nội dung tiêu chí 17 (môi trƣờng) ...............................................................13 1.1.4.3. Mục tiêu thực hiện tiêu chí môi trƣờng trên toàn quốc................................15 1.1.4.4. Nhiệm vụ của tiêu chí môi trƣờng ...............................................................16 1.1.5. Các bƣớc xây dựng và thực hiện tiêu chí môi trƣờng .....................................17 1.2. Thực trạng vấn đề nghiên cứu trên thế giới và trong nƣớc ................................17 1.2.1. Trên Thế giới ...................................................................................................17 1.2.2. Ở Việt Nam .....................................................................................................18 1.2.3. Tại khu vực nghiên cứu...................................................................................20 Chƣơng 2: NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ..........................23 2.1. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ......................................................................23 2.1.1. Đối tƣợng nghiên cứu......................................................................................23 2.1.2. Phạm vi nghiên cứu .........................................................................................23 2.2. Nội dung nghiên cứu ..........................................................................................23 2.3. Phƣơng pháp nghiên cứu....................................................................................24 2.3.1. Phƣơng pháp thu thập tài liệu, số liệu .............................................................24 2.3.1.1. Phƣơng pháp thu thập tài liệu, số liệu có sẵn ...............................................24 2.3.1.2. Phƣơng pháp thu thập tài liệu, số liệu thông qua điều tra ............................25 2.3.2. Phƣơng pháp phân tích ....................................................................................26 2.3.2.1. Phƣơng pháp phân tổ....................................................................................26 2.3.2.2. Phƣơng pháp so sánh....................................................................................26 2.3.2.3. Phƣơng pháp đánh giá hiệu quả ...................................................................26 2.3.2.4. Phƣơng pháp đồ thị ......................................................................................26 2.3.2.5. Phƣơng pháp SWOT ....................................................................................26 2.3.2.6. Phƣơng pháp phỏng vấn chuyên gia, thảo luận nhóm .................................27 Chƣơng 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ..................................................................28 3.1. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu .............................................................................28 3.1.1. Đặc điểm tự nhiên ...........................................................................................28 3.1.1.1. Vị trí địa lý và địa hình ................................................................................28 3.1.1.2. Điều kiện khí hậu tự nhiên ...........................................................................29 3.1.1.3. Đặc điểm đất đai và tình hình sử dụng đất đai .............................................30 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn v 3.1.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội ................................................................................33 3.1.2.1. Đặc điểm kinh tế ..........................................................................................33 3.1.2.2. Đặc điểm xã hội ...........................................................................................35 3.1.3. Đặc điểm các xã điều tra .................................................................................38 3.1.3.1. Xã Kỳ Hƣng .................................................................................................38 3.1.3.2. Xã Kỳ Văn....................................................................................................40 3.1.3.3. Xã Kỳ Thƣ ....................................................................................................42 3.2. Đặc điểm các hộ nông dân điều tra ....................................................................45 3.2.1. Tình hình nhân khẩu và lao động ....................................................................45 3.2.2. Tình hình thu nhập của các hộ điều tra ...........................................................47 3.3. Thực trạng thực hiện tiêu chí môi trƣờng tại các xã và của huyện ....................47 3.3.1. Hiện trạng cấp nƣớc ........................................................................................50 3.3.2. Các cơ sở sản xuất- kinh doanh đạt tiêu chuẩn môi trƣờng ............................56 3.3.3. Không có các hoạt động gây suy giảm môi trƣờng và có các hoạt động phát triển môi trƣờng xanh - sạch - đẹp ............................................................................60 3.3.4. Tiêu chí nghĩa trang, nghĩa địa........................................................................66 3.3.5. Chất thải, nƣớc thải đƣợc thu gom và xử lý theo quy định.............................69 3.3.6. Sự tham gia của Nhà nƣớc và ngƣời dân trong công tác môi trƣờng .............76 3.3.6.1. Sự tham gia của Nhà nƣớc ...........................................................................76 3.3.6.2. Sự tham gia của ngƣời dân ...........................................................................77 3.3.7. Những yếu tố ảnh hƣởng đến thực hiện tiêu chí môi trƣờng ..........................78 3.3.7.1. Cơ chế, chính sách liên quan đến vấn đề môi trƣờng ..................................78 3.3.7.2. Nhận thức của ngƣời dân địa phƣơng ..........................................................79 3.3.8. Đánh giá chung ...............................................................................................80 3.3.8.1. Hiện trạng môi trƣờng ..................................................................................80 3.3.8.2. Nhận thức của ngƣời dân về mối quan hệ giữa con ngƣời và môi trƣờng...81 3.3.8.3. Các hoạt động Bảo vệ môi trƣờng của địa phƣơng......................................81 3.3.8.4. Các đề xuất của ngƣời dân tập trung vào nội dung sau ...............................81 3.3.9. Giải pháp thực hiện tốt tiêu chí môi trƣờng trong xây dựng nông thôn mới tại huyện Kỳ Anh ...........................................................................................................82 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn vi 3.3.9.1. Giải pháp về quy hoạch ................................................................................82 3.3.9.2. Giải pháp về Thông tin - Giáo dục - Truyền thông......................................82 3.3.9.3. Giải pháp về vốn ..........................................................................................83 3.3.9.4. Giải pháp về chính sách ...............................................................................84 3.3.9.5. Giải pháp về công nghệ và kỹ thuật .............................................................85 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................................86 1. Kết luận .................................................................................................................86 2. Kiến nghị ...............................................................................................................87 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn vii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Khoảng cách ly vệ sinh của nghĩa trang đến các công trình khác ............14 Bảng 3.1. Tình hình sử dụng đất đai của huyện Kỳ Anh qua 3 năm 2012 - 2014 ....31 Bảng 3.2. Tình hình phát triển kinh tế huyện Kỳ Anh 3 năm 2012 - 2014 ..............35 Bảng 3.3. Tình hình lao động huyện Kỳ Anh qua 3 năm 2012 - 2014 .....................36 Bảng 3.4. Tài nguyên đất của xã Kỳ Thƣ .................................................................43 Bảng 3.5. Thông tin chung về các hộ nông dân điều tra ...........................................45 Bảng 3.6. Hiện trạng thực hiện tiêu chí môi trƣờng tại 3 xã nghiên cứu và huyện Kỳ Anh giai đoạn 2012-2014 .........................................................................47 Bảng 3.7. Kết quả thực hiện tiêu chí môi trƣờng tại xã Kỳ Thƣ, huyện Kỳ Anh .....49 Bảng 3.8. Danh sách các cơ sở cung cấp nƣớc sạch tập trung huyện Kỳ Anh năm 2014 ..................................................................................................50 Bảng 3.9. T lệ sử dụng nƣớc hợp vệ sinh: ..............................................................51 Bảng 3.10. Nguồn nƣớc sử dụng để ăn, uống của các hộ điều tra ............................52 Bảng 3.11. Chất lƣợng nƣớc sử dụng để ăn, uống của các hộ điều tra .....................53 Bảng 3.12. Chất lƣợng nƣớc sử dụng để ăn, uống của các hộ điều tra .....................54 Bảng 3.13. Tổng hợp số hộ đƣợc sử dụng nƣớc HVS theo từng loại hình: ..............55 Bảng 3.14. Tổng hợp hiện trạng các cơ sở kinh doanh: ............................................56 Bảng 3.15. Giá trị các thông số ô nhiễm làm cơ sở tính toán giá trị tối đa cho phép trong nƣớc thải sinh hoạt ..........................................................................57 Bảng 3.16. Giá trị hệ số K ứng với loại hình cơ sở dịch vụ, cơ sở công cộng và chung cƣ ...................................................................................................58 Bảng 3.17. Tổng hợp hiện trạng các tổ chức thu gom, xử lý môi trƣờng của 3 xã nghiên cứu ................................................................................................60 Bảng 3.18. Hoạt động làm suy giảm môi trƣờng ở các địa bàn nghiên cứu .............60 Bảng 3.19. Hoạt động bảo vệ môi trƣờng ở các địa bàn nghiên cứu ........................63 Bảng 3.20. Tổng hợp hiện trạng nghĩa trang ............................................................67 Bảng 3.21. Tình hình xử lý rác thải của hộ dân ........................................................70 Bảng 3.22. Tình hình xử lý nƣớc thải .......................................................................72 Bảng 3.23. Kết quả đầu tƣ công tác môi trƣờng của huyện và các xã điều tra giai đoạn 2012 - 2014 ......................................................................................77 Bảng 3.24. Sự tham gia của ngƣời dân xây dựng các công trình và cải tạo môi trƣờng ................................................................................................77 Bảng 3.25. Nhận thức và hành vi của các hộ điều tra đối với môi trƣờng ...............79 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn viii DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 3.1. Bản đồ hành chính huyện Kỳ Anh ............................................................29 Hình 3.2: Biểu đồ cơ cấu kinh tế huyện Kỳ Anh qua 3 năm 2012 - 2014 ................35 Hình 3.3: Biểu đồ t lệ lao động các ngành của huyện qua 3 năm 2012 - 2014.......37 Hình 3.4: Biểu đồ t lệ nguồn nƣớc sử dụng các hộ điều tra ....................................52 Hình 3.5: Biểu đồ chất lƣợng nguồn nƣớc sử dụng các hộ điều tra ..........................53 Hình 3.6: Biểu đồ nhu cầu sử dụng nƣớc máy ..........................................................54 Hình 3.7: Biểu đồ cơ sở sản xuất kinh doanh ...........................................................56 Hình 3.8: Biểu đồ các hoạt động suy giảm môi trƣờng dân cƣ ................................61 Hình 3.9: Biểu đồ tình hình bảo vệ môi trƣờng dân cƣ ............................................64 Hình 3.10: Biểu đồ tình hình quy hoạch các nghĩa trang ..........................................67 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn ix DANH MỤC CÁC CỤM TỪ VIẾT TẮT NTM : Nông thôn mới HND : Hội Nông dân HPN : Hội Phụ nữ HTX : Hợp tác xã MT : Môi trƣờng THT : Tổ hợp tác CNH-HĐH : Công nghiệp hóa- hiện đại hóa QĐ : Quyết định UBND : Ủy ban nhân dân Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Cùng với sự phát triển của kinh tế xã hội, vấn đề ô nhiễm môi trƣờng đang là mối quan tâm của toàn xã hội, đặc biệt là tình trạng ô nhiễm môi trƣờng ở nông thôn do chất thải của các nhà máy, rác thải từ sinh hoạt, chăn nuôi, sự lạm dụng thuốc bảo vệ thực vật trong sản xuất nông nghiệp... Đã đến lúc chúng ta phải đề cao việc bảo vệ để cứu lấy môi trƣờng nông thôn. Nƣớc ta hiện vẫn là một nƣớc nông nghiệp, nông dân đang chiếm gần 74% dân số và chiếm đến 60,7% lao động xã hội. “Thu nhập hộ nông dân hiện chỉ bằng 1/3 so với dân cƣ khu vực thành thị, ở vùng núi có tỉ lệ mù chữ trên 22,6%, hiện còn 2,25 triệu hộ nghèo (90% ở nông thôn), 300.000 hộ thƣờng xuyên thiếu đói, 400.000 hộ đồng bào dân tộc thiểu số sống du canh”. Trong khi đó nông nghiệp nông thôn đóng góp lớn cho nền kinh tế quốc dân với 20% GDP, trên 25% giá trị kim ngạch xuất khẩu. Mặc dù vậy, các chính sách phát triển nông nghiệp trƣớc đây thƣờng thiên về thúc đẩy phát triển ngành, có phần xem nhẹ vai trò, lợi ích của chủ thể chính, động lực chính của phát triển nông nghiệp là nông dân. Phần lớn các chính sách hầu nhƣ chƣa quan tâm xử lý tổng thể và hợp lý mối quan hệ giữa các vùng, các lĩnh vực trong ngành, giữa nông thôn và thành thị, chƣa đặt ra và giải quyết triệt để mối quan hệ giữa các yếu tố chính của mô hình phát triển nông nghiệp nông thôn… Đây là nguyên nhân chủ yếu, khiến cho sau nhiều thập k chuyển đổi nền nông nghiệp sang thị trƣờng, đến nay về cơ bản nông nghiệp, nông thôn Việt Nam vẫn mang tính khép kín, tự cấp tự túc Khi nƣớc ta gia nhập WTO, tham gia vào các diễn đàn hợp tác kinh tế lớn của khu vực và thế giới, sức ép của hội nhập và phát triển ngày một lớn, đặt ra yêu cầu rất cao đối với nền kinh tế nƣớc ta, trong đó lĩnh vực nông nghiệp là lĩnh vực phải đối mặt với nhiều thách thức nhất. Trƣớc yêu cầu phát triển và hội nhập hiện nay, thực hiện mục tiêu đẩy nhanh công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nƣớc, đã đến lúc đòi hỏi phải có nhiều chính sách đột phá và đồng bộ nhằm giải quyết toàn diện các vấn đề kinh tế, xã hội, văn hoá nông thôn. Giải quyết tốt vấn đề nông dân, nông Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 2 nghiệp và nông thôn có ý nghĩa chiến lƣợc đối với sự ổn định và phát triển đất nƣớc. Tuy vậy, nhìn chung các chính sách của Nhà nƣớc đối với nông nghiệp, nông thôn chƣa thực sự hiệu quả, thiếu bền vững, ở nhiều mặt có thể nói chƣa đáp ứng yêu cầu CNH, HĐH nông nghiệp nông thôn, chƣa đƣa sản xuất nông nghiệp ở nông thôn thành sản xuất hàng hoá thực sự. Một trong những nguyên nhân cơ bản là chƣa định hƣớng rõ mô hình phát triển, thể hiện ở việc nhận thức chƣa thấu đáo các vấn đề nhƣ: Tầm nhìn (mục tiêu), mô hình phát triển, các nguồn lực và thiếu sự xác định lợi ích thực tế của các bên liên quan trong phát triển nông nghiệp nông thôn. Vì vậy dẫn đến tình trạng thiếu cụ thể, thiếu tính khoa học trong quy trình hoạch định và triển khai chính sách; có nhiều chính sách, nhƣng hiệu quả kinh tế, hiệu ứng xã hội của các chính sách không tƣơng xứng với nguồn lực đầu tƣ, hoặc thiếu bền vững Hiện nay môi trƣờng nông thôn đang bị ô nhiễm nghiêm trọng, ảnh hƣởng trực tiếp và nguy hại tới sức khỏe ngƣời dân. Theo thống kê của bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, hiện có khoảng 80% lƣợng rác thải sinh hoạt ở khu vực nông thôn xả trực tiếp ra môi trƣờng. Ở nhiều vùng nông thôn, vệ sinh môi trƣờng kém, chất thải ngƣời và gia súc chƣa đƣợc xử lý hợp vệ sinh, tập quán dùng phân tƣơi bón ruộng làm phát tán các mầm bệnh có trong phân tƣơi ra môi trƣờng xung quanh, gây những ảnh hƣởng trực tiếp và gián tiếp lên sức khoẻ con ngƣời, là nguyên nhân của các dịch bệnh đƣờng tiêu hóa nguy hiểm nhƣ tả, lỵ, thƣơng hàn. Phát triển nông nghiệp và xây dựng nông thôn mới có vị trí chiến lƣợc trong sự nghiệp CNH, HĐH đất nƣớc. Xây dựng NTM không chỉ hiện đại hóa cơ sở hạ tầng mà còn phải bảo vệ đƣợc cảnh quan đặc trƣng vùng nông thôn. Thực hiện Chƣơng trình đến năm 2015 có 20% số xã và đến 2020 có 50% số xã trên toàn quốc đạt tiêu chuẩn Nông thôn mới theo tiêu chí quốc gia về nông thôn mới. Nhận thức rõ tầm quan trọng của môi trƣờng nên nhiệm vụ bảo vệ môi trƣờng đƣợc cụ thể hóa trong Chƣơng trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2010 2020 (Quyết định số 800/QĐ-TTg ngày 04/6/2010 của Thủ tƣớng Chính phủ), với 5 tiêu chí đƣợc xác định trong Quyết định số 491/QĐ-TTg ngày 16/9/2009 của Thủ tƣớng Chính phủ ban hành Bộ tiêu chí quốc gia chƣơng trình nông thôn mới bao gồm: T lệ hộ đƣợc sử dụng nƣớc sạch hợp vệ sinh theo quy chuẩn quốc gia (đạt Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 3 90%); các cơ sở sản xuất - kinh doanh đạt tiêu chuẩn về môi trƣờng; không có các hoạt động gây suy giảm môi trƣờng và có các hoạt động phát triển môi trƣờng xanh, sạch, đẹp; nghĩa trang đƣợc xây dựng theo quy hoạch; chất thải, nƣớc thải đƣợc thu gom và xử lý theo quy định. Trong thời gian qua, để góp phần cải thiện môi trƣờng, tỉnh Hà Tĩnh đã ban hành các Nghị Quyết, Chỉ thị, các Chƣơng trình hành động, văn bản hƣớng dẫn để triển khai thực hiện chƣơng trình xây dựng nông thôn mới trên địa bàn tỉnh. ên cạnh đó để thực hiện tiêu chí về nƣớc sạch và vệ sinh môi trƣờng nông thôn, từ năm 2001 đến nay, U ND tỉnh đã 2 lần phê duyệt Quy hoạch và điều chỉnh, bổ sung quy hoạch cấp nƣớc sinh hoạt và vệ sinh môi trƣờng nông thôn tỉnh Hà Tĩnh. Kỳ Anh là huyện ở phía Nam của tỉnh Hà Tĩnh với tổng diện tích tự nhiên 105.429 ha; có 32 xã và 01 thị trấn; tổng dân số toàn huyện là 176.281 ngƣời, huyện có đƣờng quốc lộ 1A chạy dọc từ đầu phía Bắc vào hết phía Nam của huyện, có đƣờng giao thông quốc lộ 12 đi qua Lào, Thái Lan nên thuận lợi giao thƣơng thúc đẩy phát triển kinh tế và tạo sự liên kết các vùng. Các xã trong huyện đều có đƣờng ô tô đến trung tâm xã và các cụm điểm dân cƣ, thuận lợi cho việc vận chuyển hàng hóa, đáp ứng nhu cầu đi lại của nhân dân trong huyện. Những năm qua huyện đã có nhiều n lực để triển khai thực hiện Chƣơng trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới trên địa bàn huyện, trong đó việc thực hiện các mục tiêu về môi trƣờng tại các xã đã đạt đƣợc những thành tựu đáng kể: vấn đề về môi trƣờng tại một số xã đã đƣợc cải thiện góp phần nâng cao sức khỏe, đời sống cho ngƣời dân địa phƣơng. Tuy nhiên bên cạnh đó vẫn còn nhiều xã gặp khó khăn và bộc lộ nhiều điểm yếu trong việc triển khai thực hiện về tiêu chí môi trƣờng tại địa phƣơng. Xuất phát từ thực tế trên và đƣợc sự nhất trí của Nhà trƣờng, của giáo viên hƣớng dẫn, tôi đã chọn đề tài luận văn: “Nghiên cứu thực trạng và đề xuất giải pháp thực hiện tiêu chí môi trường trong xây dựng nông thôn mới tại một số xã trên địa bàn huyện Kỳ Anh, tỉnh Hà Tĩnh”. 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Trên cơ sở đánh giá điều kiện tự nhiên, kinh tế-xã hội và thực trạng về môi Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 4 trƣờng tại một số xã trên địa bàn huyện Kỳ Anh, tỉnh Hà Tĩnh, kết hợp lý luận và thực tiễn nhằm phát hiện những ƣu điểm, hạn chế, khó khăn trong quá trình thực hiện tiêu chí về môi trƣờng, tại một số xã, trên địa bàn huyện Kỳ Anh, tỉnh Hà Tĩnh, trên cơ sở đó đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả trong việc thực hiện tiêu chí môi trƣờng trong phát triển nông thôn mới trên địa bàn huyện trong giai đoạn hiện nay góp phần, thực hiện hoàn thành các mục tiêu Chƣơng trình xây dựng nông thôn mới trên địa bàn huyện Kỳ Anh và tỉnh Hà Tĩnh. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Đánh giá thực trạng việc thực hiện tiêu chí môi trƣờng trong phát triển nông thôn mới tại một số xã trên địa bàn huyện Kỳ Anh, tỉnh Hà Tĩnh giai đoạn 2012-2014. - Phân tích đƣợc những thuận lợi khó khăn, cơ hội và thách thức liên quan đến việc thực hiện tiêu chí môi trƣờng trong phát triển nông thôn tại một số xã trên địa bàn huyện Kỳ Anh, tỉnh Hà Tĩnh. - Đề xuất đƣợc một số giải pháp cơ bản nhằm nâng cao hiệu quả trong việc triển khai thực hiện tiêu chí môi trƣờng trong phát triển nông thôn trên địa bàn huyện Kỳ Anh, tỉnh Hà Tĩnh trong thời gian tới. 3. Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn của luận văn 3.1. Ý nghĩa khoa học Kết quả nghiên cứu của đề tài bám sát mục tiêu, nhận diện đƣợc những thành công, bất cập trong quá trình triển khai thực hiện tiêu chí môi trƣờng trong phát triển nông thôn tại một số xã trên địa bàn huyện Kỳ Anh, tỉnh Hà Tĩnh trong thời gian qua; đề xuất các giải pháp có tính khả thi góp phần nâng cao hiệu quả trong việc triển khai thực hiện tiêu chí môi trƣờng trên địa bàn huyện Kỳ Anh, tỉnh Hà Tĩnh. Vì vậy, đây là luận cứ khoa học phục vụ cho sự lãnh đạo, chỉ đạo, điều hành quản lý của huyện trong việc thực hiện tiêu chí môi trƣờng trong phát triển nông thôn tại địa phƣơng. Đề tài góp phần quan trọng trong việc làm rõ thực trạng, đề xuất các giải pháp có cơ sở khoa học để triển khai thực hiện tiêu chí môi trƣờng trong phát triển nông thôn trên địa bàn huyện Kỳ Anh một cách hiệu quả và bền vững. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 5 - Nâng cao kiến thức, kỹ năng và rút kinh nghiệm thực tế phục vụ cho công tác sau này. -Vận dụng và phát huy đƣợc các kiến thức đã học tập và nghiên cứu. 3.2. Ý nghĩa thực tiễn - Kết quả của đề tài nghiên cứu sẽ góp phần nâng cao đƣợc sự quan tâm của ngƣời dân về việc bảo vệ môi trƣờng. - Làm căn cứ để cơ quan chức năng tăng cƣờng công tác tuyên truyền giáo dục nhận thức của ngƣời dân về môi trƣờng. - Hoàn thiện, cụ thể, sát thực tế hơn về tiêu chí nƣớc sạch vệ sinh môi trƣờng trong bộ 19 tiêu chí về nông thôn mới của Quốc gia. Cung cấp thông tin cho các nhà hoạch định quy hoạch đảm bảo phát triển kinh tế, xã hội mà không làm hại tới môi trƣờng. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 6 Chƣơng 1 TỔNG QUAN VỀ TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU 1.1. Cơ sở lý luận của vấn đề nghiên cứu 1.1.1. Một số khái niệm cơ bản 1.1.1.1. Nông thôn Nông thôn đƣợc coi là khu vực địa lý, nơi đó sinh kế cộng đồng gắn bó, có quan hệ trực tiếp đến khai thác, sử dụng, bảo vệ môi trƣờng và tài nguyên thiên nhiên cho hoạt động sản xuất nông nghiệp. Hiện nay, có rất nhiều quan điểm khác nhau về nông thôn do đó cũng có nhiều khái niệm khác nhau về nông thôn. Nhƣ vậy, khái niệm nông thôn chỉ có tính chất tƣơng đối, nó có thể thay đổi theo thời gian và theo tiến trình phát triển kinh tế - xã hội của các quốc gia trên thế giới. Trong điều kiện hiện nay ở Việt Nam chúng ta có thể hiểu: “Nông thôn là vùng sinh sống của tập hợp dân cư, trong đó có nhiều nông dân. Tập hợp dân cư này tham gia vào các hoạt động kinh tế, văn hóa - xã hội và môi trường trong một thể chế chính trị nhất định và chịu ảnh hưởng của các tổ chức khác”. [2] 1.1.1.2. Phát triển nông thôn Phát triển nông thôn là một phạm trù rộng đƣợc nhận thức với rất nhiều quan điểm khác nhau. Theo Ngân hàng Thế giới (1975) đã đƣa ra định nghĩa: “Phát triển nông thôn là một chiến lược nhằm cải thiện các điều kiện sống kinh tế và xã hội của một nhóm người cụ thể - người nghèo ở vùng nông thôn. Nó giúp những người nghèo nhất trong những người dân sống ở các vùng nông thôn được hưởng lợi ích từ sự phát triển”. [2] Quan điểm khác lại cho rằng, phát triển nông thôn nhằm nâng cao về vị thể kinh tế và xã hội cho ngƣời dân nông thôn qua việc sử dụng có hiệu quả cao các nguồn lực của địa phƣơng bao gồm nhân lực, vật lực và tài lực. Phát triển nông thôn có tác động theo nhiều chiều cạnh khác nhau. Phát triển nông thôn là qúa trình thực hiện hiện đại hóa nền văn hóa nông thôn, nhƣng vẫn bảo Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 7 tồn đƣợc những giá trị truyền thống thông qua việc ứng dụng khoa học và công nghệ. Đồng thời đây là quá trình thu hút mọi ngƣời dân tham gia vào các chƣơng trình phát triển, nhằm mục tiêu cải thiện chất lƣợng cuộc sống của các cƣ dân nông thôn. Khái niệm phát triển nông thôn mang tính toàn diện, đảm bảo tính bền vững về môi trƣờng. Vì vậy trong điều kiện của Việt Nam, đƣợc tổng kết từ các chiến lƣợc kinh tế xã hội của Chính phủ, thuật ngữ này đƣợc hiểu: “Phát triển nông thôn là một quá trình cải thiện có chủ ý một cách bền vững về kinh tế, xã hội, văn hóa và môi trường, nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân nông thôn. Quá trình này, trước hết là do chính người dân nông thôn và có sự hỗ trợ tích cực của Nhà nước và các tổ chức khác”. 1.1.1.3. Khái niệm về nông thôn mới Đã có một số diễn giải và phân tích về khái niệm thế nào là nông thôn mới. Nông thôn mới trƣớc tiên phải là nông thôn chứ không phải là thị tứ; đó là nông thôn mới chứ không phải nông thôn truyền thống. Nếu so sánh giữa nông thôn mới và nông thôn truyền thống, thì nông thôn mới phải bao hàm cơ cấu và chức năng mới. Ngày 16 tháng 4 năm 2009 Thủ tƣớng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 491/Q Đ-TTg về Bộ tiêu chí quốc gia về nông thôn mới gồm 19 tiêu chí là: Tiêu chí về quy hoạch và thực hiện quy hoạch; tiêu chí về giao thông; tiêu chí về thủy lợi; tiêu chí về điện; tiêu chí trƣờng học; tiêu chí cơ sở vật chất văn hóa; tiêu chí chợ nông thôn; tiêu chí về bƣu điện; tiêu chí về nhà ở dân cƣ; tiêu chí về y tế; tiêu chí về văn hóa; tiêu chí về môi trƣờng; tiêu chí về hệ thống tổ chức chính trị xã hội vững mạnh; tiêu chí về an ninh, trật tự xã hội. Thông tƣ số 54/2009/TT- NNPTNT, ngày 21 tháng 8 năm 2009 của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn về hƣớng dẫn thực hiện Bộ tiêu chí quốc gia về nông thôn mới quy định tại điều 3: Chủ tịch UBND các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ƣơng có thể bổ sung thêm tiêu chí hoặc quy định mức đạt của các tiêu chí cho phù hợp với điều kiện cụ thể của địa phƣơng nhƣng không đƣợc thấp hơn mức quy định trong Bộ tiêu chí quốc gia. Từ Bộ tiêu chí quốc gia về nông thôn mới và quy định của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, chúng ta thấy nông thôn mới là nông thôn toàn diện bao gồm tất Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 8 cả các lĩnh vực từ kinh tế, xã hội đến quốc phòng, an ninh và bảo vệ môi trƣờng sinh thái và phải phù hợp với điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội của từng vùng. Ngày 04 tháng 6 năm 2010 của Thủ Tƣớng Chính phủ ban hành Quyết định số 800/QĐ-TTg về phê duyệt Chƣơng trình mục tiêu Quốc gia về xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2010 - 2020. Tại quyết định này, mục tiêu chung của Chƣơng trình đƣợc xác định là: “Xây dựng nông thôn mới có kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội từng bƣớc hiện đại; cơ cấu kinh tế và các hình thức tổ chức sản xuất hợp lý, gắn nông nghiệp với phát triển nhanh công nghiệp, dịch vụ; gắn phát triển nông thôn với đô thị theo quy hoạch; xã hội nông thôn dân chủ, ổn định, giàu bản sắc văn hóa dân tộc; môi trƣờng sinh thái đƣợc bảo vệ; an ninh trật tự đƣợc giữ vững; đời sống vật chất và tinh thần của ngƣời dân ngày càng đƣợc nâng cao; theo định hƣớng xã hội chủ nghĩa. Nhƣ vậy, nông thôn mới là nông thôn có kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội hiện đại, cơ cấu kinh tế và các hình thức tổ chức sản xuất hợp lý, xã hội dân chủ, ổn định, giàu bản sắc văn hóa dân tộc, đời sống vật chất, tinh thần đƣợc nâng cao, môi trƣờng sinh thái đƣợc bảo vệ, an ninh trật tự đƣợc giữ vững. 1.1.1.4. Khái niệm về môi trường nông thôn Với tính chất là một thuật ngữ pháp lý, Môi trƣờng đƣợc định nghĩa trong Luật ảo vệ môi trƣờng Việt Nam (thông qua 23/06/2014): “là hệ thống các yếu tố vật chất tự nhiên và nhân tạo có tác động đối với sự tồn tại và phát triển của con ngƣời và sinh vật” (K1.Đ3. L VMT). Và môi trƣờng đƣợc tạo thành từ các yếu tố cụ thể qui định tại (K2.Đ3. L VMT). (gọi là thành phần môi trƣờng) bao gồm: “đất, nƣớc, không khí, âm thanh, ánh sáng, sinh vật và các hình thái vật chất khác” Định nghĩa trên đƣa ra mối quan hệ giữa yếu tố tự nhiên và yếu tố vất chất nhân tạo đó là “quan hệ mật thiết với nhau”. Tóm lại yếu tố tự nhiên có mối quan hệ mật thiết với yếu tố vật chất nhân tạo, giữa chúng có sự tác động qua lại với nhau, yếu tố này làm tiền đề cho yếu tố kia phát triển. Trong mối quan hệ giữa yếu tố tự nhiên và yếu tố vật chất nhân tạo Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 9 thì con ngƣời là trung tâm. ởi vì mọi hoạt động của con ngƣời đều diễn ra trong môi trƣờng. - Môi trƣờng là địa bàn để con ngƣời thực hiện hoạt động của mình. (đất đai, không khí). - Môi trƣờng bảo đảm những điều kiện để con ngƣời thực hiện chu trình sống của mình. - “Môi trƣờng bao gồm các yếu tố tự nhiên và vật chất nhân tạo bao quanh con ngƣời, ảnh hƣởng đến đời sống sản xuất, sự tồn tại, sự phát triển của con ngƣời và sinh vật” (Luật bảo vệ môi trƣờng, 2005). - Ô nhiễm môi trƣờng là sự biến đổi của các thành phần môi trƣờng không phù hợp với tiêu chuẩn môi trƣờng, gây ảnh hƣởng xấu đến con ngƣời, sinh vật. [3] - Hoạt động bảo vệ môi trƣờng là hoạt động giữ cho môi trƣờng trong sạch, phòng ngừa, hạn chế tác động xấu đối với môi trƣờng, ứng phó sự cố môi trƣờng; khắc phục ô nhiễm, suy thoái, phục hồi và cải thiện môi trƣờng; khai thác, sử dụng hợp lý và tiết kiệm tài nguyên thiên nhiên; bảo vệ đa dạng sinh học. [12] “Nâng cao chất lƣợng môi trƣờng là mục đích chủ yếu của công tác VMT. Chất lƣợng môi trƣờng phản ánh mức độ phù hợp của môi trƣờng đối với sự tồn tại, phồn vinh cũng nhƣ sự phát triển kinh tế xã hội của nhân loại. ở những năm 60 cùng với sự xuất hiện vấn đề chất lƣợng môi trƣờng cũng ngày càng đƣợc quan tâm. Ngƣời ta dần dần dùng mức độ tốt xấu của môi trƣờng, để biểu thị mức độ môi trƣờng bị ô nhiễm” [8]. 1.1.1.5. Các khái niệm thuật ngữ khác - Khái niệm tài nguyên nƣớc: Nƣớc là tài nguyên đặc biệt quan trọng, là một phần thiết yếu của sự sống và môi trƣờng. Nƣớc không thể thiếu cho sự tồn tại và phát triển của thế giới sinh vật và nhân loại trên trái đất. Nƣớc quyết định sự tồn tại và phát triển bền vững của đất nƣớc; mặt khác nƣớc cũng có thể gây ra tai họa cho con ngƣời và môi trƣờng. Tài nguyên nƣớc vừa là nguồn tài nguyên hữu hạn và vô hạn. Nƣớc là một tài nguyên vô hạn. Nƣớc trên Trái đất có số lƣợng rất lớn, với trữ lƣợng nƣớc là 1,45 t km3 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn