Tài liệu Nghiên cứu sử dụng bền vững đất nông nghiệp huyện nghĩa hưng, tỉnh nam định[full]

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG NGHIỆP HÀ NỘI PHẠM THỊ PHIN NGHIÊN CỨU SỬ DỤNG BỀN VỮNG ĐẤT NÔNG NGHIỆP HUYỆN NGHĨA HƯNG TỈNH NAM ĐỊNH LUẬN ÁN TIẾN SĨ NÔNG NGHIỆP Chuyên ngành: Quy hoạch và sử dụng đất nông nghiệp Mã số: 62 62 15 05 Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Hữu Thành PGS.TS. Nguyễn Văn Dung HÀ NỘI - 2012 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu nêu trong luận án là trung thực và chưa từng được sử dụng để bảo vệ bất cứ một luận án nào khác, các thông tin trích dẫn trong luận án này đều đã được chỉ rõ nguồn gốc. Những kết luận khoa học của luận án chưa từng được ai công bố. Hà Nội, ngày tháng năm 2012 Tác giả luận án Phạm Thị Phin ii LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành bản luận án này, trước hết tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc trước sự quan tâm, dìu dắt và tận tình hướng dẫn của PGS. TS. Nguyễn Hữu Thành và PGS.TS. Nguyễn Văn Dung. Tôi xin trân trọng cám ơn các thầy, cô giáo bộ môn Khoa học đất, khoa Tài nguyên và Môi trường, Viện Đào tạo Sau đại học, Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội đã quan tâm và tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện đề tài. Tôi xin trân trọng cám ơn lãnh đạo, các cán bộ phòng Tài nguyên Môi trường huyện Nghĩa Hưng, Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh Nam Định, Công ty TNHH Một thành viên Khai thác Công trình thuỷ lợi Nghĩa Hưng tạo điều kiện giúp đỡ về mọi mặt để tôi thực hiện đề tài trong suốt thời gian qua. Xin chân thành cám ơn những người thân và tất cả bạn bè đã luôn động viên, tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện luận án. Hà Nội, ngày tháng năm 2012 Tác giả luận án Phạm Thị Phin iii MỤC LỤC Lời cam đoan Trang i Lời cảm ơn ii Mục lục iii Danh mục chữ viết tắt vii Danh mục các bảng viii Danh mục các hình xii MỞ ĐẦU 1 1 Tính cấp thiết của đề tài 1 2 Mục tiêu nghiên cứu 2 3 Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài 2 4 Đóng góp mới của đề tài 3 Chương 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1 Cơ sở khoa học của sử dụng đất nông nghiệp bền vững 4 4 1.1.1 Các khái niệm cơ bản 4 1.1.2 Chỉ tiêu đánh giá sử dụng đất nông nghiệp bền vững 6 1.1.3 Đánh giá, phân hạng đất đai theo FAO 10 1.1.4 Sử dụng đất nông nghiệp bền vững trên cơ sở biện pháp canh tác 20 1.2 Khái quát về tài nguyên đất nông nghiệp và tình hình sử dụng đất nông nghiệp vùng ven biển Việt Nam 23 1.2.1 Khái quát đặc điểm đất đai các vùng ven biển Việt Nam 23 1.2.2 Hiện trạng sử dụng đất các huyện vùng ven biển 28 1.2.3 Đánh giá hiệu quả một số loại hình sử dụng đất chủ yếu ven biển Việt Nam 1.3 1.3.1 Đánh giá đất trên thế giới và ở Việt Nam Đánh giá đất trên thế giới 30 34 34 iv 1.3.2 Đánh giá đất ở Việt Nam 36 1.3.3 Những công trình liên quan đến đánh giá đất ở tỉnh Nam Định 38 Chương 2 NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 2.1 Nội dung nghiên cứu 2.1.1 Đặc điểm vùng nghiên cứu 2.1.2 Thực trạng sử dụng đất nông nghiệp huyện Nghĩa Hưng, tỉnh 39 39 39 Nam Định 39 2.1.3 Đánh giá đất huyện Nghĩa Hưng theo hướng dẫn của FAO 39 2.1.4 Lựa chọn các loại hình sử dụng đất có triển vọng 40 2.1.5 Nghiên cứu các mô hình có sẵn của các loại hình sử dụng đất 2.1.6 2.2 được lựa chọn 40 Đề xuất sử dụng đất nông nghiệp bền vững 40 Phương pháp nghiên cứu 41 2.2.1 Phương pháp điều tra, thu thập thông tin 41 2.2.2 Phương pháp điều tra lấy mẫu ngoài thực địa 42 2.2.3 Phương pháp phân tích đất và nước 43 2.2.4 Phương pháp điều tra, phúc tra bản đồ đất 44 2.2.5 Phương pháp chuyên gia 45 2.2.6 Phương pháp tính trọng số AHP (Analytical Hienarchy Process) của các chỉ tiêu thành phần (yếu tố bản đồ đơn vị đất đai) đối với các loại hình sử dụng đất 45 2.2.7 Phương pháp đánh giá đất theo FAO 47 2.2.8 Phương pháp đánh giá hiệu quả kinh tế 48 2.2.9 Phương pháp GIS và bản đồ 49 2.2.10 Phương pháp nghiên cứu các mẫu thực nghiệm đại diện cho các mô hình được lựa chọn 2.2.11 Phương pháp đánh giá chất lượng đất và nước mặt 49 49 v 2.2.12 Phương pháp tiếp cận hệ thống 2.3 Phạm vi và đối tượng nghiên cứu 50 50 2.3.1 Phạm vi nghiên cứu 50 2.3.2 Đối tượng nghiên cứu 50 Chương 3 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN 3.1 Đặc điểm vùng nghiên cứu 51 51 3.1.1 Điều kiện tự nhiên, tài nguyên thiên nhiên của huyện Nghĩa Hưng 51 3.1.2 Thực trạng phát triển kinh tế, xã hội 54 3.2 Thực trạng sử dụng đất nông nghiệp huyện Nghĩa Hưng, tỉnh Nam Định 60 3.2.1 Hiện trạng sử dụng đất của huyện Nghĩa Hưng 60 3.2.2 Các loại hình sử dụng đất phổ biến của huyện Nghĩa Hưng 62 3.3 Đánh giá, phân hạng thích hợp đất đai huyện Nghĩa Hưng, tỉnh Nam Định 63 3.3.1 Xây dựng bản đồ đơn vị đất đai 63 3.3.2 Xác định trọng số cho các chỉ tiêu thành phần 83 3.3.3 Phân hạng thích hợp đất đai cho các loại hình sử dụng đất nông nghiệp phổ biến huyện Nghĩa Hưng 3.3.4 Xây dựng bản đồ phân hạng thích hợp đất đai của các loại hình sử dụng đất nông nghiệp phổ biến huyện Nghĩa Hưng 3.3.5 90 Hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp theo quan điểm sử dụng đất bền vững huyện Nghĩa Hưng, tỉnh Nam Định 3.4 87 93 Kết quả theo dõi các mẫu nghiên cứu thực nghiệm của các loại hình sử dụng đất nông nghiệp có triển vọng huyện Nghĩa Hưng 111 3.4.1 Đánh giá chất lượng đất của các mô hình sử dụng đất nghiên cứu thực nghiệm 111 vi 3.4.2 Đánh giá chất lượng nước của các mô hình sử dụng đất nghiên cứu thực nghiệm 3.5 120 Đề xuất sử dụng đất nông nghiệp bền vững huyện Nghĩa Hưng 129 3.5.1 Xây dựng bản đồ đề xuất sử dụng đất nông nghiệp bền vững 129 3.5.2 Đề xuất các loại hình sử dụng đất chi tiết 130 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 134 1 Kết luận 134 2 Kiến nghị 137 Danh mục các công trình công bố có liên quan đến luận án 138 Tài liệu tham khảo 139 Phụ lục 149 vii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT BTB Bắc Trung Bộ BTC Bán thâm canh ĐBSCL Đồng bằng sông Cửu Long ĐBSH Đồng bằng sông Hồng ĐNB Đông Nam Bộ LUT Loại hình sử dụng đất Mk Mùa khô Mm Mùa mưa NTB Nam Trung Bộ NTTS Nuôi trồng thủy sản QC Quảng canh QCCT Quảng canh cải tiến TBMH Giá trị trung bình các chỉ tiêu hóa học của đất và nước ở từng mô hình nghiên cứu thực nghiệm trong 3 lần phân tích TC Thâm canh TH Thích hợp TSMT Tổng số muối tan viii DANH MỤC CÁC BẢNG STT Tên bảng Trang 1.1 Hiện trạng sử dụng đất các huyện vùng ven biển năm 2010 2.1 Số nông hộ được điều tra theo các loại hình sử dụng đất phổ biến 29 của huyện Nghĩa Hưng 42 2.2 Ma trận so sánh mức độ quan trọng của các chỉ tiêu 46 2.3 Giá trị RI ứng với từng số lượng chỉ tiêu n 47 3.1 Giá trị sản xuất nông, lâm nghiệp và thủy sản huyện Nghĩa Hưng các năm 2005, 2009 55 3.2 Lao động phân theo tuổi, nguồn lao động huyện Nghĩa Hưng 58 3.3 Lao động đang làm việc trong ngành nông nghiệp huyện Nghĩa Hưng 59 3.4 Hiện trạng sử dụng đất nông nghiệp huyện Nghĩa Hưng năm 2010 61 3.5 Diện tích của các loại hình sử dụng đất nông nghiệp phổ biến của huyện Nghĩa Hưng năm 2010 62 3.6 Phân cấp chỉ tiêu độ mặn trong đất 64 3.7 Phân cấp đất theo thành phần cơ giới 64 3.8 Phân cấp chế độ tưới nước nông nghiệp huyện Nghĩa Hưng 65 3.9 Phân cấp chế độ tiêu nước nông nghiệp huyện Nghĩa Hưng 65 3.10 Phân cấp địa hình tương đối huyện Nghĩa Hưng 66 3.11 Phân cấp chỉ tiêu hàm lượng chất hữu cơ 66 3.12 Các yếu tố chỉ tiêu phân cấp xây dựng bản đồ đơn vị đất đai huyện Nghĩa Hưng, tỉnh Nam Định 67 3.13 Phân loại đất huyện Nghĩa Hưng, tỉnh Nam Định 68 3.14 Diện tích đất phân theo độ mặn huyện Nghĩa Hưng 75 3.15 Diện tích phân theo thành phần cơ giới đất huyện Nghĩa Hưng 75 3.16 Diện tích đất phân theo hàm lượng chất hữu cơ huyện Nghĩa Hưng 76 ix 3.17 Diện tích đất phân theo địa hình tương đối của huyện Nghĩa Hưng 3.18 Diện tích đất phân theo chế độ tưới nước nông nghiệp huyện Nghĩa Hưng 3.19 77 78 Diện tích đất phân theo chế độ tiêu nước nông nghiệp huyện Nghĩa Hưng 80 3.20 Đặc tính và tính chất đất đai của các đơn vị bản đồ đất đai 81 3.21 Ma trận so sánh cặp của các chỉ tiêu thành phần của LUT 2 lúa 83 3.22 Ma trận sau khi đã chuẩn hóa và trọng số các chỉ tiêu thành phần của LUT 2 lúa 3.23 Ma trận so sánh cặp và tính trọng số các chỉ tiêu thành phần của LUT lúa đặc sản 3.24 91 Các loại hình sử dụng đất chuyên lúa và lúa màu chuyên màu và chuyên cói phổ biến của huyện Nghĩa Hưng 3.31 88 Kết quả tổng hợp phân hạng thích hợp đất đai của các loại hình sử dụng đất nông nghiệp phổ biến huyện Nghĩa Hưng, tỉnh Nam Định 3.30 87 Diện tích phân hạng thích hợp đất đai riêng rẽ cho các LUT phổ biến của huyện Nghĩa Hưng 3.29 86 Ma trận so sánh cặp và tính trọng số các chỉ tiêu thành phần của các LUT (NTTS nước ngọt, NTTS nước lợ, NTTS nước mặn) 3.28 86 Ma trận so sánh cặp và tính trọng số các chỉ tiêu thành phần của các LUT (1 lúa + 1 NTTS nước ngọt, 1 lúa + 1 NTTS nước lợ) 3.27 85 Ma trận so sánh cặp và tính trọng số các chỉ tiêu thành phần của LUT chuyên màu 3.26 85 Ma trận so sánh cặp và tính trọng số các chỉ tiêu thành phần của các LUT (2 lúa+1 màu, 2 màu + 1 lúa) 3.25 84 94 Phân cấp các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả kinh tế các LUT chi tiết (chuyên lúa, lúa màu, chuyên màu, chuyên cói) của huyện Nghĩa Hưng 96 x 3.32 Hiệu quả kinh tế của các loại hình sử dụng đất chi tiết chuyên lúa, lúa màu, chuyên màu và chuyên cói phổ biến của huyện Nghĩa Hưng 3.33 Các loại hình sử dụng đất chi tiết lúa - nuôi trồng thủy sản và chuyên nuôi trồng thủy sản phổ biến của huyện Nghĩa Hưng 3.34 Phân cấp các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả kinh tế 3.35 Hiệu quả kinh tế các loại hình sử dụng đất chi tiết lúa kết hợp nuôi trồng thủy sản và chuyên nuôi trồng thủy sản 3.36 116 119 121 Giá trị trung bình các chỉ tiêu đánh giá độ mặn trong nước tại các mô hình thực nghiệm 3.44 112 Giá trị trung bình một số chỉ tiêu đánh giá chất lượng nước tại các mô hình thực nghiệm 3.43 107 Giá trị trung bình các chỉ tiêu kim loại nặng trong đất của các mô hình sử dụng đất khác nhau 3.42 104 Giá trị trung bình các chỉ tiêu đánh giá độ mặn trong đất của các mô hình sử dụng đất khác nhau 3.41 102 Giá trị trung bình các chỉ tiêu dinh dưỡng trong đất của các mô hình sử dụng đất khác nhau 3.40 101 Tình hình sử dụng thuốc bảo vệ thực vật và các chất kháng sinh trong nuôi trồng thủy sản ở huyện Nghĩa Hưng, tỉnh Nam Định 3.39 100 Nguyện vọng chuyển đổi loại hình sử dụng đất của nông hộ huyện Nghĩa Hưng 3.38 99 Hiệu quả kinh tế trung bình của loại hình sử dụng đất nông nghiệp phổ biến của huyện Nghĩa Hưng 3.37 97 124 Giá trị trung bình các chỉ tiêu kim loại nặng trong nước tại các mô hình thực nghiệm 126 xi 3.45 Diện tích các loại hình sử đất nông nghiệp được đề xuất cho huyện Nghĩa Hưng 3.46 130 Các LUT chi tiết được đề xuất cho các LUT 2 lúa, lúa đặc sản, 2 lúa 1 màu 131 3.47 Các LUT chi tiết được đề xuất cho các LUT 2 màu 1 lúa, chuyên màu 132 3.48 Các LUT chi tiết được đề xuất cho các LUT lúa kết hợp NTTS hoặc chuyên NTTS 133 xii DANH MỤC CÁC HÌNH STT Tên hình Trang 1.1 Sự tích lũy N trong đất khi bón các loại phân khác nhau 21 3.1 Cơ cấu sử dụng đất huyện Nghĩa Hưng 60 1 MỞ ĐẦU 1 Tính cấp thiết của đề tài Sản xuất nông nghiệp có tầm quan trọng đặc biệt đối với sự phát triển kinh tế xã hội của đất nước. Mặc dù hiệu quả kinh tế của sản xuất nông nghiệp so với các ngành khác chưa cao, nhưng đã giải quyết được lực lượng lao động lớn ở nông thôn; sản xuất ra lương thực, thực phẩm, nhằm đảm bảo an ninh lương thực quốc gia. Theo Tổng cục Thống kê (2009) [43], lao động nông, lâm nghiệp và thủy sản năm 2009 chiếm 51,9% tổng số lao động. Ngành nông nghiệp đã đặt nền tảng cho công cuộc công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp nông thôn. Do tốc độ công nghiệp hoá, đô thị hoá ngày càng phát triển mạnh mẽ, cùng với sức ép về dân số ngày càng gia tăng, đã làm cho quỹ đất nông nghiệp ngày càng bị thu hẹp. Vì vậy, nước ta cũng như xu hướng chung của thế giới, muốn tăng nhanh năng suất và sản lượng lương thực, thực phẩm. Muốn vậy, phải dùng những giống cây trồng mới và thực hiện thâm canh cao. Yêu cầu cấp bách đặt ra đối với sản xuất nông nghiệp hiện đại là cần sử dụng đất bền vững. Việc sử dụng đất nông nghiệp không chỉ quan tâm đến lợi ích kinh tế trước mắt, mà còn phải đảm bảo hài hòa cả lợi ích xã hội và môi trường sinh thái. Sử dụng đất nông nghiệp không chỉ đáp ứng yêu cầu của thế hệ hiện tại, mà còn không làm ảnh hưởng đến yêu cầu và lợi ích của thế hệ mai sau. Nghĩa Hưng là huyện đồng bằng ven biển, nằm ở phía Tây nam của tỉnh Nam Định. Theo Phòng Tài nguyên và Môi trường huyện Nghĩa Hưng (2010) [34], tổng diện tích tự nhiên của huyện là 25444,06 ha, trong đó đất nông nghiệp là 16664,87 ha (chiếm 48,09%). Đất của huyện được hình thành do sự bồi đắp bởi 3 con sông (sông Đào, sông Ninh Cơ và sông Đáy), có xu hướng lấn ra biển, tạo nên những vùng bãi bồi rộng lớn. Đây là một tiềm năng 2 lớn để mở rộng diện tích nuôi trồng thủy sản nước lợ và nước mặn, trồng rừng phòng hộ ven biển. Trong những năm qua, huyện Nghĩa Hưng đã có những bước chuyển biến về lĩnh vực sản xuất nông nghiệp, chuyển dịch cơ cấu cây trồng, thủy sản theo hướng sản xuất hàng hóa. Giá trị thu nhập trên một đơn vị diện tích canh tác tăng lên rõ rệt. Toàn huyện đã đẩy mạnh thâm canh 2 vụ lúa, đưa năng suất lúa năm 2009 lên 130 tạ/ha/năm. Huyện đã mạnh dạn chuyển đổi diện tích trồng lúa năng suất kém, đất trũng sang nuôi trồng thủy sản. Diện tích nuôi trồng thủy sản theo hình thức thâm canh và bán thâm canh có chiều hướng tăng, nhiều mô hình nuôi trồng thủy sản đạt chất lượng cao. Tuy nhiên, huyện Nghĩa Hưng vẫn đang trong quá trình chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi, tìm tòi mô hình chuyển đổi thích hợp. Việc sử dụng hợp lý nguồn tài nguyên đất cho phát triển nông nghiệp vẫn còn những bất cập như: một số mô hình chuyển đổi chưa thích hợp; việc thực hiện chuyển đổi của nông dân còn tự phát và chưa dựa trên cơ sở khoa học; hệ thống thủy lợi chưa đáp ứng được yêu cầu của loại hình chuyển đổi mới; nguy cơ ô nhiễm nguồn nước và ô nhiễm đất do phân bón, thuốc bảo vệ thực vật và chất thải nông nghiệp; chưa khai thác hết tiềm năng đất. Vì vậy, "Nghiên cứu sử dụng bền vững đất nông nghiệp huyện Nghĩa Hưng, tỉnh Nam Định" là rất cần thiết. 2 Mục tiêu nghiên cứu Đề xuất được các loại hình sử dụng đất (LUT) nông nghiệp cho huyện Nghĩa Hưng trên quan điểm sử dụng đất bền vững. 3 Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài 3.1 Ý nghĩa khoa học Góp phần bổ sung và hoàn thiện cơ sở lý luận khoa học cho việc sử dụng đất nông nghiệp bền vững khu vực ven biển. 3 3.2 Ý nghĩa thực tiễn - Kết quả nghiên cứu làm rõ đặc tính và tính chất đất đai ở huyện Nghĩa Hưng. - Đề xuất được các LUT nông nghiệp bền vững cho huyện Nghĩa Hưng, trên cơ sở luận cứ khoa học đã xây dựng. 4 Đóng góp mới của đề tài Sử dụng phương pháp đánh giá đất thích hợp của FAO, kết hợp với phương pháp tiếp cận hệ thống và phương pháp tính trọng số (Analytic Hierarchy Process – AHP) để xác định các LUT nông nghiệp bền vững cho huyện Nghĩa Hưng, tỉnh Nam Định. 4 Chương 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1 Cơ sở khoa học của sử dụng đất nông nghiệp bền vững 1.1.1 Các khái niệm cơ bản 1.1.1.1 Phát triển bền vững Khái niệm “Phát triển bền vững” xuất hiện trong phong trào bảo vệ môi trường từ những năm đầu thập niên 70 của thế kỷ XX. Hội đồng thế giới về môi trường và phát triển (WCED, 1986) [80], đã đề xuất “Chương trình tương lai của chúng ta”. Sau đó, Hội nghị Olympic thế giới (thể thao và môi trường) (1992) [72], đã đưa ra “Chương trình nghị sự 21”. Hai chương trình này đều định nghĩa: “Phát triển bền vững là phát triển đáp ứng các nhu cầu hiện tại mà không làm thương tổn đến khả năng đáp ứng nhu cầu của các thế hệ tương lai”. Hội đồng Liên Hợp Quốc trong Hội nghị Rio de Janeiro về môi trường và phát triển (1992) [78], có 182 nước tham gia đã thông qua bản tuyên bố Rio de Janeiro về môi trường và phát triển. Bản tuyên bố này đã đưa ra 27 nguyên tắc cho sự phát triển và bảo vệ môi trường. Hội đồng Liên Hợp Quốc trong Hội nghị về phát triển bền vững (2002) [79], đã thông qua bản tuyên bố “Johannesburg”. Trong bản tuyên bố này đã nêu, phát triển bền vững là có sự kết hợp chặt chẽ, hợp lý và hài hòa giữa 3 mặt của sự phát triển gồm: phát triển kinh tế (nhất là tăng trưởng kinh tế), phát triển xã hội (nhất là thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội, xóa đói giảm nghèo và giải quyết việc làm) và bảo vệ môi trường (nhất là xử lý, khắc phục ô nhiễm, phục hồi và cải thiện chất lượng môi trường; phòng chống cháy và chặt phá rừng; khai thác hợp lý và sử dụng tiết kiệm tài nguyên thiên nhiên, bảo vệ và nâng cao chất lượng môi trường sống). 5 FAO (1991) [56] và FAO (1994) [67], đề xuất “Phát triển bền vững là quản lý và bảo vệ nguồn lực tự nhiên, định hướng sự thay đổi công nghệ, thể chế, nhằm đảm bảo và đáp ứng các nhu cầu ngày càng tăng của con người trong các thế hệ hiện tại và tương lai”. 1.1.1.2 Nông nghiệp bền vững Mục đích của nông nghiệp bền vững là kiến tạo một hệ thống nông nghiệp bền vững về mặt sinh thái, có tiềm lực về mặt kinh tế, có khả năng thoả mãn những nhu cầu ngày càng tăng của con người mà không làm suy thoái đất, không làm ô nhiễm môi trường trên cơ sở sử dụng hợp lý tài nguyên. Nhóm tư vấn về nghiên cứu nông nghiệp quốc tế (1989) [77], cho rằng “Nông nghiệp bền vững là sự quản lý thành công nguồn nhân lực cho nông nghiệp, để thỏa mãn các nhu cầu thay đổi của con người, trong khi vẫn giữ vững hoặc nâng cao được chất lượng môi trường và bảo tồn các nguồn tài nguyên thiên nhiên”. FAO (1991) [56] và FAO (1994) [67], định nghĩa “Phát triển bền vững trong lĩnh vực nông lâm ngư là bảo tồn đất đai, nguồn nước, các nguồn di truyền động thực vật, môi trường không suy thoái, kỹ thuật phù hợp, kinh tế phát triển và xã hội chấp nhận được”. Theo nghiên cứu nông nghiệp Hội nghị ở New Delhi Ấn Độ về quản lý nông nghiệp bền vững (Baier, 1990) [55], “Hệ thống nông nghiệp bền vững là hệ thống có hiệu quả kinh tế, đáp ứng nhu cầu xã hội về an ninh lương thực, đồng thời giữ gìn, cải thiện tài nguyên thiên nhiên và chất lượng của môi trường sống cho đời sau”. Croson P. và Anderson J.R (1993) [57], đã định nghĩa “Một hệ thống nông nghiệp bền vững phải đáp ứng được nhu cầu ngày càng cao về ăn và mặc thích hợp; có hiệu quả kinh tế, môi trường và xã hội; gắn với việc tăng phúc lợi trên đầu người”. 6 1.1.1.3 Hệ sinh thái nông nghiệp Hệ sinh thái nông nghiệp là hệ sinh thái do con người tạo ra với mục đích thỏa mãn nhu cầu trên nhiều mặt và ngày càng tăng của mình. Hệ sinh thái nông nghiệp duy trì trên cơ sở quy luật khách quan của nó, tương đối đơn giản về thành phần và đồng nhất về cấu trúc, chưa cân bằng, kém bền vững và dễ bị phá vỡ. Hệ sinh thái nông nghiệp được duy trì dưới sự tác động thường xuyên của con người, nếu ngừng tác động nó sẽ quay về hệ sinh thái tự nhiên (Trần Đức Viên, 2004) [54]. 1.1.2 Chỉ tiêu đánh giá sử dụng đất nông nghiệp bền vững 1.1.2.1 Đảm bảo bền vững kinh tế ¾ Hướng dẫn quy hoạch sử dụng đất của FAO (1993) [66], các chỉ tiêu đánh giá tính bền vững về kinh tế gồm: - Tổng lợi nhuận: Là giá trị sản xuất trừ đi tổng chi phí biến đổi được phân bổ trực tiếp (đối với cây trồng chi phí gồm: hạt giống, phân bón, nhiên liệu, nước, lao động, máy móc thuê…). - Thu nhập thuần: Là tổng lợi nhuận trừ đi các chi phí cố định cho sản xuất. - Giá trị hiện hữu thuần: Giá trị hiện hữu của lợi ích trừ đi giá trị hiện hữu của chi phí. - Tỉ lệ lợi ích/chi phí: Giá trị hiện hữu của lợi ích chia cho giá trị hiện hữu của chi phí. - Mức hoàn trả vốn. ¾ Hội Khoa học Đất Việt Nam (2000) [23], lại đề xuất: - Năng suất cao: + Hệ thống sử dụng đất phải có mức năng suất sinh học cao hơn mức bình quân vùng có cùng điều kiện đất đai. + Xu thế năng suất phải tăng dần. 7 - Chất lượng sản phẩm: Đạt tiêu chuẩn tiêu thụ tại địa phương, trong nước và xuất khẩu, tùy mục tiêu thị trường. - Tổng giá trị sản phẩm trên đơn vị diện tích. - Giảm rủi ro: Hệ thống có mức thiệt hại do thiên tai, sâu bệnh thấp nhất. ¾ Theo Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn (2009) [7], chỉ tiêu đánh giá hiệu quả kinh tế cho cây trồng ngắn ngày gồm: Giá trị sản xuất, chi phí, lợi nhuận, tỷ suất lợi nhuận, giá trị ngày công. ¾ Những thuận lợi và khó khăn về hiệu quả kinh tế sử dụng đất nông nghiệp vùng ven biển: - Những thuận lợi: Vùng ven biển có nhiều loại hình sử dụng đất (LUT) có giá trị kinh tế cao (nuôi trồng thủy sản nước lợ, nước mặn, trồng lúa đặc sản và hoa màu) - Những khó khăn: Gặp nhiều rủi ro do thiên tai (bão, lũ lụt, xâm nhập mặn, sâu, bệnh…) làm cho hiệu quả kinh tế của các LUT ít ổn định. 1.1.2.2 Đảm bảo bền vững xã hội ¾ Hướng dẫn quy hoạch sử dụng đất của FAO (1993) [66], các chỉ tiêu bền vững về xã hội gồm: - Dân số: Quy mô, phân bố, cấu trúc tuổi, di dân. - Nhu cầu cơ bản của người sử dụng đât: An ninh lương thực, giảm bớt rủi ro. - Cơ hội việc làm và thu nhập. - Quyền sở hữu đất đai. - Quy hoạch (các hệ thống sử dụng đất) phải nằm trong khuôn khổ của pháp luật. - Được cộng đồng chấp nhận: Một hệ thống sử dụng đất cho dù tối ưu với cấp huyện hay cấp cao hơn, nhưng nông hộ không thể thực hiện thì cũng