Tài liệu Nghiên cứu quy trình thu thập số liệu thống kê khai thác hải sản theo phương pháp của fao

Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o Tr−êng §¹i häc Nha trang --------------- D−¬ng Long Tr× Nghiªn cøu quy tr×nh thu thËp sè liÖu thèng kª khai th¸c h¶i s¶n theo ph−¬ng ph¸p cña FAO LuËn v¨n th¹c sÜ Chuyªn ngµnh : C«ng nghÖ khai th¸c thñy s¶n M· sè : HH2003 Ng−êi h−íng dÉn khoa häc : Ts. Hoµng Hoa Hång Nha Trang, th¸ng 7 n¨m 2007 1 Môc lôc PhÇn 1 - Më ®Çu.................................................................................................4 1.1. Lý do chän ®Ò tµi .....................................................................................4 1.2. Môc tiªu nghiªn cøu ...............................................................................5 1.3. §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu ....................................................5 1.4. ý nghÜa lý luËn vµ thùc tiÔn cña ®Ò tµi .....................................5 1.4.1. ý nghÜa lý luËn....................................................................................5 1.4.2. ý nghÜa thùc tiÔn.................................................................................6 PhÇn 2 - Tæng quan vÊn ®Ò nghiªn cøu .............................................7 2.1. T×nh h×nh nghiªn cøu ë khu vùc .......................................................7 2.2. Nghiªn cøu trong n−íc.........................................................................8 2.3. Nh÷ng h¹n chÕ trong thèng kª khai th¸c thñy s¶n............10 2.3.1. H¹n chÕ chung cña hÖ thèng thèng kª thñy s¶n .............................. 10 2.3.2. H¹n chÕ trong thèng kª khai th¸c thñy s¶n...................................... 11 PhÇn 3 - c¬ së lý thuyÕt vμ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu .........14 3.1. C¬ së lý thuyÕt lùa chän néi dung nghiªn cøu ...................14 3.1.1. Lùa chän ph−¬ng ph¸p thu thËp sè liÖu ........................................... 14 3.1.2. Nh÷ng −u ®iÓm cña ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra chän mÉu ...................... 16 3.2. C¸c c¸ch lùa chän mÉu ®iÒu tra ..................................................17 3.2.1. Chän mÉu ngÉu nhiªn ®¬n gi¶n ....................................................... 18 3.2.2. Chän mÉu ngÉu nhiªn hÖ thèng ....................................................... 18 3.2.3. Chän mÉu ph©n nhãm ...................................................................... 19 3.2.4. Chän mÉu c¶ khèi ............................................................................ 19 3.2.5. Chän mÉu nhiÒu cÊp......................................................................... 20 3.2.6. Sai sè trong ®iÒu tra chän mÉu......................................................... 21 3.3. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu.....................................................................21 PhÇn 4 - Néi dung vμ kÕt qu¶ nghiªn cøu......................................23 4.1. HiÖn tr¹ng thu thËp sè liÖu thèng kª khai th¸c thñy s¶n ë ViÖt Nam .........................................................................................................23 4.1.1. Ph−¬ng ph¸p thu thËp sè liÖu thèng kª khai th¸c thñy s¶n t¹i c¬ quan thèng kª ngµnh ........................................................................................... 24 4.1.1.1. ChØ tiªu thèng kª khai th¸c thñy s¶n ........................................... 24 4.1.1.2. Ph−¬ng ph¸p thu thËp sè liÖu thèng kª khai th¸c thñy s¶n......... 25 a. Thu thËp sè liÖu th−êng xuyªn.............................................................. 25 b. §iÒu tra ®Þnh kú h»ng n¨m ................................................................... 29 4.1.1.3. §¸nh gi¸ ph−¬ng ph¸p thu thËp sè liÖu khai th¸c thñy s¶n hiÖn t¹i .................................................................................................................. 32 a. ChØ tiªu vµ biÓu mÉu thèng kª ............................................................ 32 2 b. Ph−¬ng ph¸p thu thËp sè liÖu............................................................. 33 4.2. Ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra chän mÉu trong khai th¸c thñy s¶n cña FAO ......................................................................................................34 4.2.1. C«ng thøc −íc tÝnh s¶n l−îng thñy s¶n khai th¸c ............................ 35 4.2.2. §iÒu tra thu thËp sè liÖu ®Ó −íc tÝnh s¶n l−îng khai th¸c................ 37 4.2.2.1. §iÒu tra c¬ b¶n............................................................................ 38 4.2.2.2. §iÒu tra t¹i bÕn c¸ (®iÓm lªn c¸ cña tµu) ................................... 39 4.2.2.3. §iÒu tra ho¹t ®éng tµu ................................................................ 42 4.2.2.4. §iÒu tra ngµy ho¹t ®éng tµu........................................................ 45 4.2.3. NhËn xÐt ........................................................................................... 46 4.3. ¸p dông Ph−¬ng ph¸p thu thËp sè liÖu cña FAO trong khu«n khæ Dù ¸n “§¸nh gi¸ nguån lîi sinh vËt biÓn ViÖt Nam giai ®o¹n II (ALMRV II – Assessment of Living Marine Resources of Viet Nam)” do Danida tµi trî..............................................................................46 4.3.1. Th«ng tin tãm t¾t vÒ Dù ¸n ALMRV II ........................................... 46 4.3.2. Ph−¬ng ph¸p ¸p dông ®Ó thu thËp sè liÖu ........................................ 48 4.3.3. §¸nh gi¸ kÕt qu¶ ¸p dông ph−¬ng ph¸p thu mÉu cña FAO trong khu«n khæ Dù ¸n ........................................................................................ 49 4.3.3.1. Nh÷ng −u ®iÓm ............................................................................ 50 4.3.3.2. Nh÷ng tån t¹i, h¹n chÕ ................................................................ 50 4.4. x©y dùng quy tr×nh thu thËp sè liÖu thèng kª khai th¸c thñy s¶n trªn c¬ së ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra chän mÉu cña FAO .................................................................................................................................54 4.4.1. Yªu cÇu néi dung thu thËp sè liÖu thèng kª khai th¸c thñy s¶n ...... 54 4.4.1.1. X¸c ®Þnh ®èi t−îng vµ môc ®Ých cña th«ng kª khai th¸c thñy s¶n54 4.4.1.2. X¸c ®Þnh lo¹i sè liÖu vµ th«ng tin cÇn cã..................................... 55 4.4.1.3. BiÓu mÉu chØ tiªu thèng kª khai th¸c thñy s¶n ............................ 55 4.4.2. ThiÕt lËp quy tr×nh thùc hiÖn thu thËp sè liÖu thèng kª ................... 56 4.4.2.1. B−íc 1 : §iÒu tra sè liÖu tµu thuyÒn khai th¸c thñy s¶n ............. 57 4.4.2.2. B−íc 2 : Lùa chän ®Þa ®iÓm vµ ®èi t−îng ®iÒu tra (lùa chän mÉu) .................................................................................................................. 58 4.4.2.3. B−íc 3 : LËp kÕ ho¹ch thùc hiÖn ®iÒu tra mÉu ........................... 59 4.4.2.4. B−íc 4- TiÕn hµnh thu thËp sè liÖu ............................................. 65 4.4.2.5. B−íc 5 - ¦íc tÝnh s¶n l−îng thñy s¶n khai th¸c.......................... 67 4.5. kÕt qu¶ ¸p dông thö nghiÖm quy tr×nh thu thËp sè liÖu t¹i huyÖn V©n ®ån (Qu¶ng Ninh)...........................................................72 4.5.1. Th«ng tin tãm t¾t vÒ ®Þa ®iÓm nghiªn cøu ....................................... 72 4.5.1.1. Mét sè th«ng tin vÒ khai th¸c thñy s¶n cña tØnh Qu¶ng Ninh..... 72 4.5.1.2. Mét sè th«ng tin vÒ huyÖn V©n §ån ............................................ 73 3 4.5.2. Thùc hiÖn quy tr×nh thu thËp sè liÖu thèng kª khai th¸c thñy s¶n t¹i huyÖn V©n §ån .......................................................................................... 75 4.5.2.1. ChuÈn bÞ ®iÒu tra......................................................................... 75 4.5.2.2. TiÕn hµnh ®iÒu tra ....................................................................... 80 4.5.2.3. KÕt qu¶ ®iÒu tra mÉu................................................................... 81 PhÇn 5 - kÕt luËn vμ th¶o luËn ..........................................................86 5.1. §¸nh gi¸ kÕt qu¶ nghiªn cøu ..........................................................86 5.1.1. VÒ quy tr×nh thu thËp sè liÖu thèng kª khai th¸c thñy s¶n............... 86 5.1.1.1. Ph−¬ng ph¸p thu thËp sè liÖu...................................................... 86 5.1.1.2. KÕt qu¶ thu thËp sè liÖu .............................................................. 87 5.1.1.3. Nguån lùc thùc hiÖn quy tr×nh..................................................... 88 5.1.2. Quy tr×nh x©y dùng ®· gi¶i quyÕt ®−îc nh÷ng vÊn ®Ò tån t¹i trong thu thËp sè liÖu thèng kª khai th¸c thñy s¶n .............................................. 89 5.1.2.1. §−a ra ®−îc quy tr×nh thu thËp dùa trªn c¬ së khoa häc ........... 90 5.1.2.2. Néi dung sè liÖu ®Çy ®ñ, chi tiÕt ph¶n ¸nh ®−îc thùc tr¹ng ho¹t ®éng khai th¸c thñy s¶n............................................................................ 90 5.1.2.3. Ph−¬ng ph¸p tæ chøc thùc hiÖn thu mÉu ®· ®−îc hoµn thiÖn ..... 91 5.1.2.4. Chu kú thu thËp sè liÖu ®iÒu tra phï hîp víi c«ng t¸c qu¶n lý... 91 5.1.2.5. Kh¾c phôc ®−îc h¹n chÕ vÒ nguån nh©n lùc thu mÉu................. 92 5.2. kÕt luËn vµ ®Ò xuÊt..............................................................................92 5.2.1. KÕt luËn ............................................................................................ 92 5.2.1.1. VÒ c«ng t¸c thèng kª khai th¸c thñy s¶n ..................................... 92 5.2.1.2. VÒ ph−¬ng ph¸p thu thËp sè liÖu................................................. 93 5.2.1.3. KÕt qu¶ ¸p dông quy tr×nh thu thËp sè liÖu khai th¸c thñy s¶n... 93 5.2.2. §Ò xuÊt ............................................................................................. 95 5.2.2.1. VÒ c«ng t¸c qu¶n lý ho¹t ®éng thèng kª...................................... 95 5.2.2.2. VÒ tæ chøc thu thËp sè liÖu thèng kª khai th¸c thñy s¶n ............. 96 5.2.2.3. VÒ nguån lùc thùc hiÖn thu thËp sè liÖu thèng kª........................ 96 tμi liÖu tham kh¶o ....................................................................................98 Phô lôc 1.................................................................................................................99 KÕt qu¶ tæng hîp sè liÖu s¶n l−îng khai th¸c thuû s¶n t¹i huyÖn V©n §ån, Qu¶ng Ninh.........................................................................................................................99 a. B¶ng −íc tÝnh s¶n l−îng vµ gi¸ trÞ theo loµi cña nghÒ chµi chôp kÕt hîp ¸nh s¸ng .................................................................................................... 99 b. B¶ng −íc tÝnh s¶n l−îng vµ gi¸ trÞ theo loµi cña nghÒ l−íi rª ............. 99 c. B¶ng −íc tÝnh s¶n l−îng vµ gi¸ trÞ theo loµi cña nghÒ ven bê ........... 100 Phô lôc 2...............................................................................................................101 Mét sè mÉu phiÕu ®iÒu tra t¹i ®iÓm lªn c¸ t¹i huyÖn V©n §ån (th¸ng 3, 4, 5/n¨m 2005) ............................................................................................. 101 4 PhÇn 1 - Më ®Çu 1.1. Lý do chän ®Ò tμi Trong h¬n mét thËp kû qua, ngµnh thñy s¶n ViÖt Nam ®· cã nh÷ng b−íc ph¸t triÓn nhanh chãng c¶ vÒ sè l−îng vµ chÊt l−îng, trë thµnh ngµnh kinh tÕ quan träng trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. Cïng víi sù t¨ng tr−ëng cña ngµnh thuû s¶n, thèng kª thñy s¶n ®· cã nh÷ng ®ãng gãp quan träng nh»m cung cÊp th«ng tin thèng kª cho c¸c c¬ quan qu¶n lý vµ lËp kÕ ho¹ch ë c¸c cÊp. Sè liÖu th«ng tin thèng kª thñy s¶n lµ nh÷ng c¨n cø ®Çu vµo kh«ng thÓ thiÕu cña qu¸ tr×nh h×nh thµnh c¸c quyÕt ®Þnh qu¶n lý vµ lËp kÕ ho¹ch ph¸t triÓn thñy s¶n bÒn v÷ng. Tuy nhiªn, ho¹t ®éng thèng kª hiÖn t¹i vÒ n¨ng lùc s¶n xuÊt thñy s¶n, nhÊt lµ thèng kª s¶n l−îng khai th¸c thñy s¶n, l¹i ch−a theo kÞp vµ ®¸p øng ®Çy ®ñ nhu cÇu cña ho¹t ®éng ®iÒu hµnh vµ qu¶n lý ph¸t triÓn nghÒ c¸ bÒn v÷ng. §Æc biÖt khi muèn ®−a thñy s¶n thµnh mét nghÒ cã qu¶n lý th× l¹i rÊt thiÕu th«ng tin sè liÖu, trong ®ã cã sè liÖu thèng kª vÒ s¶n l−îng khai th¸c thñy s¶n. NghÒ khai th¸c thñy s¶n, cã nh÷ng ®Æc thï riªng lµ ho¹t ®éng trªn quy m« nhá, ph©n t¸n däc theo bê biÓn, tµu thuyÒn ®a d¹ng kiªm nghÒ nhiÒu, thµnh phÇn s¶n l−îng khai th¸c gåm nhiÒu loµi thñy s¶n. Ngoµi c¸c c¶ng c¸ lín ®−îc ®Çu t− x©y dùng, cßn qu¸ nhiÒu bÕn c¸ nhá. ViÖc thèng kª s¶n l−îng khai th¸c thñy s¶n th−êng gÆp nhiÒu khã kh¨n. V× vËy, viÖc x¸c dÞnh ph−¬ng ph¸p vµ h×nh thµnh quy tr×nh thu thËp sè liÖu thèng kª khai th¸c h¶i s¶n phï hîp víi ®iÒu kiÖn thùc tiÔn ho¹t ®éng nghÒ c¸ ë ViÖt Nam lµ rÊt cÇn thiÕt nh»m gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ c«ng t¸c thèng kª ngµnh, c¶i thiÖn chÊt l−îng, ®é tin cËy, tÝnh kÞp thêi cña sè liÖu 5 thèng kª khai th¸c thñy s¶n, ®¸p øng yªu cÇu qu¶n lý ngµnh thñy s¶n theo h−íng bÒn v÷ng vµ tiÕn tíi héi nhËp. XuÊt ph¸t tõ yªu cÇu thùc tiÔn trong lÜnh vùc nµy, ®Ò tµi luËn v¨n nghiªn cøu quy tr×nh thu thËp sè liÖu thèng kª khai th¸c thñy s¶n ¸p dông ®èi víi nghÒ khai th¸c thñy s¶n trªn c¬ së ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra mÉu cña Tæ chøc L−¬ng thùc vµ N«ng nghiÖp Liªn HiÖp quèc (FAO). 1.2. Môc tiªu nghiªn cøu Trªn c¬ së ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra mÉu trong khai th¸c h¶i s¶n do FAO x©y dùng, nghiªn cøu ®−a ra quy tr×nh thu thËp sè liÖu thèng kª khai th¸c thñy s¶n ®Ó tÝnh to¸n s¶n l−îng khai th¸c, ¸p dông trong ®iÒu kiÖn nghÒ c¸ n−íc ta, gãp phÇn c¶i thiÖn chÊt l−îng ho¹t ®éng thèng kª thñy s¶n phôc vô yªu cÇu qu¶n lý, lËp kÕ ho¹ch cña ngµnh vÒ khai th¸c thñy s¶n. 1.3. §èi t−îng vμ ph¹m vi nghiªn cøu §èi t−îng nghiªn cøu lµ nghÒ khai th¸c h¶i s¶n §Þa ®iÓm nghiªn cøu : Qu¶ng Ninh lµ mét tØnh cã nghÒ c¸ ph¸t triÓn, nhÊt lµ khai th¸c thñy s¶n, cña c¸c tØnh ven biÓn phÝa B¾c. HuyÖn V©n §ån lµ huyÖn nghÒ c¸ träng ®iÓm cña tØnh. Do vËy, ®Ò tµi lùa chän huyÖn V©n §ån (Qu¶ng Ninh) ®Ó triÓn khai ¸p dông thö nghiÖm quy tr×nh ®−îc x©y dùng trong ph¹m vi ®Ò tµi, tõ ®ã ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ ®Ó nh©n réng trong toµn ngµnh. 1.4. ý nghÜa lý luËn vμ thùc tiÔn cña ®Ò tμi 1.4.1. ý nghÜa lý luËn Tõ kÕt qu¶ nghiªn cøu cña ®Ò tµi vµ kiÓm nghiÖm thùc tÕ t¹i ®Þa ph−¬ng, trªn c¬ së lý thuyÕt ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra mÉu trong khai th¸c h¶i s¶n cña FAO, ®Ò tµi ®−a ra quy tr×nh, ph−¬ng ph¸p tiÕn hµnh thu thËp sè liÖu 6 thèng kª khai th¸c thñy s¶n cã thÓ ¸p dông trong ®iÒu kiÖn thùc tiÔn nghÒ c¸ n−íc ta. 1.4.2. ý nghÜa thùc tiÔn Quy tr×nh, ph−¬ng ph¸p thu thËp sè liÖu thèng kª khai th¸c h¶i s¶n trong khu«n khæ nghiªn cøu cña ®Ò tµi sÏ gãp phÇn c¶i thiÖn chÊt l−îng, ®é tin cËy vµ tÝnh kÞp thêi cña sè liÖu thèng kª nghÒ c¸, n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña hÖ thèng thèng kª thñy s¶n ®¸p øng yªu cÇu qu¶n lý vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña ngµnh thñy s¶n. 7 PhÇn 2 - Tæng quan vÊn ®Ò nghiªn cøu 2.1. T×nh h×nh nghiªn cøu ë khu vùc HiÖn nay, nhiÒu quèc gia trong khu vùc ®ang b¾t ®Çu qu¸ tr×nh ph¸t triÓn vµ qu¶n lý nghÒ c¸ bÒn v÷ng trªn c¬ së c¸c chÝnh s¸ch vµ ch−¬ng tr×nh ®æi míi. Do vËy, th«ng tin thèng kª thñy s¶n, trong ®ã cã th«ng tin thèng kª khai th¸c h¶i s¶n, cã tÇm quan träng nh− lµ ®Çu vµo thiÕt yÕu cho qu¶n lý vµ ph¸t triÓn nghÒ c¸. §èi víi thèng kª khai th¸c h¶i s¶n, trong nhiÒu n¨m trë l¹i ®©y, nhiÒu n−íc trong khu vùc, nhiÒu c¬ quan, tæ chøc nghÒ c¸ quèc tÕ vµ khu vùc ®· cã nhiÒu nç lùc ®Ó thu thËp vµ duy tr× c¸c sè liÖu thèng kª khai th¸c thñy s¶n nh»m tiÕn tíi h×nh thµnh mét hÖ thèng d÷ liÖu nghÒ c¸ biÓn ®Çy ®ñ, s¸t thùc vµ kÞp thêi. NhiÒu n−íc trong khu vùc ®· cã hÖ thèng thèng kª thu thËp sè liÖu khai th¸c. MÆc dï vËy, cho ®Õn nay vÉn ch−a cã tæng kÕt thµnh ph−¬ng ph¸p luËn ¸p dông cho thèng kª khai th¸c thñy s¶n. §èi víi c¸c n−íc ph¸t triÓn, nghÒ khai th¸c ë quy m« c«ng nghiÖp, tµu thuyÒn lín, h¹ tÇng c¬ cë nghÒ c¸ ph¸t triÓn (bÕn c¸, c¶ng c¸ vµ chî ®Êu gi¸), nªn viÖc thèng kª dùa trªn sæ nhËt ký khai th¸c ®−îc ¸p dông phæ biÕn vµ cã hiÖu qu¶. Ngoµi ra, s¶n l−îng thñy s¶n khai th¸c cña c¸c tµu c¸ ®Òu tËp trung vÒ c¸c c¶ng c¸, chî ®Êu gi¸ vµ sè liÖu ®−îc tæng hîp h»ng ngµy. MÆt kh¸c, s¶n l−îng khai th¸c h»ng n¨m cho phÐp (Tæng s¶n l−îng khai th¸c cho phÐp – TAC – Total Allowable Catch) ®−îc x¸c ®Þnh dùa trªn c¬ së ®¸nh gi¸ nguån lîi ®Çy ®ñ vµ th−êng xuyªn. Sè l−îng tµu thuyÒn ®−îc khèng chÕ ë møc nhÊt ®Þnh. S¶n l−îng khai th¸c cã thÓ kiÓm so¸t th«ng qua chî b¸n ®¸u gi¸ ngay t¹i c¸c ®iÓm lªn c¸. V× vËy, sè liÖu thèng kª s¶n l−îng thñy s¶n khai th¸c t−¬ng ®èi tin cËy vµ cã chÊt l−îng. 8 §èi víi c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, nhÊt lµ khu vùc §«ng Nam ¸ trong ®ã cã ViÖt Nam, nghÒ c¸ chñ yÕu ho¹t ®éng theo quy m« nhá, ph©n t¸n, h¹ tÇng nghÒ c¸ kh«ng ®ång bé. V× vËy, viÖc kiÓm so¸t ho¹t ®éng khai th¸c gÆp nhiÒu khã kh¨n, dÉn ®Õn thèng kª s¶n l−îng thiÕu chÝnh x¸c, ®é tin cËy thÊp. Ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra mÉu kÕt hîp víi sè liÖu b¸o c¸o lµ h×nh thøc thu thËp thèng kª phæ biÕn ®−îc ¸p dông trong khu vùc. Tuy nhiªn, do ®Æc thï c¬ cÊu qu¶n lý vµ tæ chøc hÖ thèng thèng kª nghÒ c¸ kh¸c nhau, nªn c¸c n−íc ch−a cã tiÕng nãi chung trong viÖc thèng nhÊt ph−¬ng ph¸p vµ quy tr×nh thu thËp sè liÖu thèng kª nghÒ c¸, nhÊt lµ trong khai th¸c thñy s¶n. §Ó cã h−íng dÉn chung vÒ thèng kª khai th¸c thñy s¶n, Tæ chøc L−¬ng thùc vµ N«ng nghiÖp Liªn hiÖp quèc (FAO) ®· nghiªn cøu, x©y dùng ph−¬ng ph¸p luËn ®iÒu tra chän mÉu ¸p dông trong khai th¸c thñy s¶n t¹i c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, trong ®ã cã ViÖt Nam. Tæ chøc nghÒ c¸ khu vùc lµ Trung t©m Ph¸t triÓn nghÒ c¸ §«ng Nam ¸ (SEAFDEC) ®· tæ chøc nhiÒu héi nghÞ, héi th¶o khu vùc ®Ó t×m gi¶i ph¸p c¶i thiÖn chÊt l−îng sè liÖu thèng kª trong lÜnh vùc khai th¸c thñy s¶n, trong ®ã cã ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra mÉu. Tuy nhiªn, cho ®Õn nay vÉn ch−a cã ®−îc quy tr×nh thu thËp sè liÖu thèng nhÊt ¸p dông trong khu vùc vµ còng ch−a cã nghiªn cøu, ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ ¸p dông ph−¬ng ph¸p nµy trong ®iÒu kiÖn cña tõng quèc gia. 2.2. Nghiªn cøu trong n−íc HÖ thèng thèng kª trong ngµnh thñy s¶n bao gåm c¬ quan thèng kª thuéc Bé Thñy s¶n vµ bé phËn thèng kª t¹i c¸c Së Thñy s¶n ®Þa ph−¬ng. Do h¹n chÕ vÒ nguån lùc (tµi chÝnh, nh©n lùc, ph−¬ng ph¸p thèng kª) nªn sè liÖu thèng kª cã nhiÒu bÊt cËp, thiÕu tÝnh ®ång bé, liªn tôc vµ ®é tin cËy kh«ng cao. - HiÖn t¹i, ph−¬ng ph¸p thu thËp, xö lý sè liÖu trong thèng kª thñy s¶n chñ yÕu dùa vµo chÕ ®é ghi chÐp ban ®Çu, kinh nghiÖm, suy luËn trªn c¬ së 9 chuyªn ngµnh (thêi vô, thêi tiÕt, ng− tr−êng, tr×nh ®é nu«i trång thuû s¶n, ®èi t−îng nu«i trång thuû s¶n). Trªn c¬ së kÕt qu¶ kiÓm tra t×nh h×nh thùc tÕ, kÕt hîp víi c¸c th«ng tin, sè liÖu thu thËp ®−îc, c¸c c¸n bé lµm thèng kª thñy s¶n tæng hîp sè liÖu, t×nh h×nh, ph©n tÝch vµ lËp b¸o c¸o thèng kª theo biÓu mÉu. - Trong lÜnh vùc thñy s¶n, hÖ thèng thèng kª Nhµ n−íc (Tæng côc Thèng kª vµ c¸c Côc Thèng kª ®Þa ph−¬ng) còng tiÕn hµnh thu thËp sè liÖu thèng kª thñy s¶n. Ph−¬ng ph¸p sö dông chñ yÕu dùa vµo c¸c b¸o c¸o cña cÊp c¬ së vµ ®iÒu tra mÉu ®Þnh kú ®Ó suy réng kÕt qu¶. H»ng n¨m, vµo cuèi kú kÕ ho¹ch, Côc Thèng kª ®Þa ph−¬ng phèi hîp víi Së Thñy s¶n tiÕn hµnh ®iÒu tra mÉu ®Ó kiÓm tra sè liÖu tr−íc khi lËp b¸o c¸o n¨m. - §Ó hç trî ngµnh thñy s¶n trong viÖc ®¸nh gi¸ nghÒ c¸ biÓn, trong nhiÒu n¨m qua, Dù ¸n "§¸nh gi¸ nguån lîi sinh vËt biÓn ViÖt Nam" (ALMRV II) do Danida (§an M¹ch) tµi trî, trong khu«n khæ Ch−¬ng tr×nh hç trî ph¸t triÓn Ngµnh (FSPS) giai ®o¹n 2001 – 2005, ®· h×nh thµnh ®éi ngò c¸n bé thu mÉu t¹i c¸c tØnh ven biÓn (mçi tØnh 1 ng−êi) ®Ó thu thËp sè liÖu vÒ khai th¸c h¶i s¶n. ViÖc thu thËp sè liÖu vµ −íc tÝnh s¶n l−îng thñy s¶n khai th¸c dùa trªn ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra mÉu trong khai th¸c h¶i s¶n cña FAO. KÕt qu¶ ho¹t ®éng cña Dù ¸n lµ c¬ së ban ®Çu quan träng trong viÖc giíi thiÖu ph−¬ng ph¸p nµy t¹i ViÖt Nam nh»m gãp phÇn c¶i thiÖn c«ng t¸c thèng kª vÒ khai th¸c thñy s¶n. - Nh»m t¨ng c−êng n¨ng lùc cña c¸n bé thèng kª ®Þa ph−¬ng, Dù ¸n hç trî kü thuËt "§µo t¹o qu¶n lý th«ng tin thèng kª thñy s¶n" do FAO hç trî ®· tæ chøc c¸c kho¸ ®µo t¹o trong n¨m 2004, trong ®ã cã néi dung giíi thiÖu ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra chän mÉu cña FAO, cho c¸n bé lµm c«ng t¸c thèng kª thñy s¶n cña 64 tØnh/thµnh phè. 10 - Trong hai n¨m 2002 – 2003, Trung t©m Th«ng tin KHKT vµ Kinh tÕ thñy s¶n (nay lµ Trung t©m Tin häc Bé Thñy s¶n) ®−îc Bé Thñy s¶n giao thùc hiÖn §Ò tµi "Nghiªn cøu c¸c gi¶i ph¸p KHCN ®Ó cñng cè vµ t¨ng c−êng n¨ng lùc th«ng tin thèng kª thñy s¶n cña c¬ quan thèng kª ngµnh vµ mét sè tØnh träng ®iÓm". Trong ph¹m vi nghiªn cøu, §Ò tµi ®· x©y dùng ®−îc bé chØ tiªu vµ hÖ thèng biÓu mÉu thèng kª chuÈn vÒ n¨ng lùc s¶n xuÊt thñy s¶n ®Ó ¸p dông thèng nhÊt trong toµn ngµnh. §ång thêi, trªn c¬ së lý thuyÕt thèng kª, §Ò tµi ®· ®Ò xuÊt nghiªn cøu ph−¬ng ph¸p thu thËp, xö lý sè liÖu trong thèng kª thñy s¶n, trong ®ã cã ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra mÉu. Tuy nhiªn, trong ph¹m vi nghiªn cøu, ®Ò tµi ch−a x©y dùng ®−îc ph−¬ng ph¸p thu thËp, xö lý sè liÖu cho thèng kª thñy s¶n nãi chung, vµ khai th¸c thñy s¶n nãi riªng. Trong sù ph¸t triÓn nhanh chãng cña ngµnh thñy s¶n, s¶n phÈm th«ng tin thèng kª thuû s¶n nãi chung vµ sè liÖu thèng kª thñy s¶n nãi riªng ®· vµ ®ang lµ c¨n cø quan träng ®Ó ®¸nh gi¸, ph©n tÝch hiÖn tr¹ng còng nh− xu h−íng ph¸t triÓn cña ngµnh phôc vô yªu cÇu ra quyÕt ®Þnh vµ lËp kÕ ho¹ch cña ngµnh theo h−íng ph¸t triÓn thñy s¶n bÒn v÷ng vµ cã qu¶n lý. Tuy vËy, sè liÖu vµ th«ng tin thèng kª cßn thiÕu tÝnh hÖ thèng, t¶n m¹n, ®é tin cËy kh«ng cao, kh«ng kÞp thêi. 2.3. Nh÷ng h¹n chÕ trong thèng kª khai th¸c thñy s¶n 2.3.1. H¹n chÕ chung cña hÖ thèng thèng kª thñy s¶n MÆc dï hÖ thèng thèng kª thñy s¶n ®· cã nh÷ng ®ãng gãp quan träng cho sù ph¸t triÓn cña ngµnh trong nhiÒu n¨m qua, nh−ng c«ng t¸c thèng kª vÉn ch−a ®¸p øng ®−îc yªu cÇu qu¶n lý ngµnh theo h−íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng, hiÖu qu¶ vµ héi nhËp quèc tÕ. Bªn c¹nh nh÷ng nç lùc nh»m c¶i tiÕn, n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña hÖ thèng nh»m cung cÊp th«ng tin-sè liÖu thèng kª tin cËy, kÞp thêi ®¸p øng ®ßi hái ngµy cµng cao cña ho¹t ®éng qu¶n lý ngµnh, c«ng t¸c thèng kª ®· béc lé nhiÒu h¹n chÕ. §ã lµ : 11 - Nguån nh©n lùc cña c¸c c¬ quan chÞu tr¸ch nhiÖm thèng kª thñy s¶n ë cÊp ngµnh vµ ®Þa ph−¬ng thiÕu c¶ vÒ sè l−îng vµ chÊt l−îng. C¸n bé lµm c«ng t¸c thèng kª ë Bé vµ ë c¸c Së Thñy s¶n chñ yÕu lµ kiªm nhiÖm, ho¹t ®éng dùa vµo kinh nghiÖm, ch−a ®−îc ®µo t¹o vÒ kiÕn thøc thèng kª. - HÖ thèng thèng kª cña ngµnh thñy s¶n, bao gåm c¬ quan thèng kª ngµnh vµ c¸c bé phËn thèng kª cña c¸c Së Thñy s¶n ®Þa ph−¬ng, ch−a thµnh mét hÖ thèng thèng nhÊt. - ChØ tiªu thèng kª vµ sè liÖu thèng kª thu thËp thiÕu tÝnh thèng nhÊt vµ kh«ng ®−îc chuÈn ho¸ trong toµn ngµnh. Néi dung sè liÖu thèng kª thñy s¶n ®¬n gi¶n, kh«ng ®Çy ®ñ vµ ch−a ph¶n ¸nh ®óng hiÖn tr¹ng ho¹t ®éng thñy s¶n vµ sù ph¸t triÓn cña ngµnh. - ThiÕu ph−¬ng ph¸p khoa häc vµ quy tr×nh thu thËp, cËp nhËt vµ xö lý d÷ liÖu thèng kª thñy s¶n. - C¬ së ph¸p lý cho ho¹t ®éng thèng kª ch−a hoµn thiÖn vµ hiÖu lùc thi hµnh kh«ng cao. - Nguån kinh phÝ ®Çu t− cho c«ng t¸c thèng kª thñy s¶n h¹n chÕ, lu«n ë møc ®é −u tiªn thÊp so víi c¸c lÜnh vùc ho¹t ®éng kh¸c. - C«ng t¸c thèng kª ch−a huy ®éng ®−îc ®èi t−îng h−ëng lîi (ng−êi sö dông sè liÖu vµ th«ng tin thèng kª thñy s¶n) tham gia vµo qu¸ tr×nh thu thËp vµ b¸o c¸o sè liÖu thèng kª. 2.3.2. H¹n chÕ trong thèng kª khai th¸c thñy s¶n Víi ®Æc thï ho¹t ®éng chñ yÕu theo quy m« nhá, ph©n t¸n, h¹ tÇng nghÒ c¸ kh«ng ®ång bé, nªn bªn c¹nh h¹n chÕ chung cña hÖ thèng thèng kª thñy s¶n, c«ng t¸c th«ng kª sè liÖu vÒ s¶n l−îng thñy s¶n khai th¸c cßn cã nh÷ng h¹n chÕ riªng. §ã lµ : - Sè liÖu thèng kª vÒ khai th¸c thñy s¶n ®¬n gi¶n, kh«ng ®Çy ®ñ. 12 + VÒ s¶n l−îng : néi dung sè liÖu chØ ®−îc ph©n tæ theo nhãm loµi (c¸, gi¸p x¸c, nhuyÔn thÓ vµ kh¸c), kh«ng cã ®−îc c¸c sè liÖu chi tiÕt vÒ thµnh phÇn s¶n l−îng vµ gi¸ trÞ cña chóng. + VÒ tµu thuyÒn vµ nghÒ nghiÖp : ThiÕu sè liÖu tµu thuyÒn ph©n lo¹i theo nhãm nghÒ vµ s¶n l−îng ph©n theo nhãm nghÒ, nªn c¸c c¬ quan qu¶n lý khã cã thÓ ®−a ra ®−îc c¸c biÖn ph¸p cÇn thiÕt ®Ó ®iÒu chØnh ho¹t ®éng khai th¸c. Theo h−íng ph¸t triÓn thñy s¶n bÒn v÷ng vµ cã qu¶n lý, víi néi dung sè liÖu nh− vËy sÏ h¹n chÕ rÊt lín ®Õn chÊt l−îng th«ng tin ph©n tÝch, dù b¸o vÒ hiÖn tr¹ng ho¹t ®éng khai th¸c, trªn c¬ së ®ã ®−a ra chÝnh s¸ch, quyÕt ®Þnh vµ lËp kÕ ho¹ch ph¸t triÓn phï hîp. - ThiÕu ph−¬ng ph¸p vµ quy tr×nh thu thËp, ph©n tÝch sè liÖu khoa häc. Ph−¬ng ph¸p thu thËp vµ xö lý sè liÖu dùa vµo chÕ ®é ghi chÐp ban ®Çu, kinh nghiÖm, suy luËn trªn c¬ së chuyªn ngµnh (thêi vô, thêi tiÕt, ng− tr−êng …). cho ®é tin cËy cña sè liÖu hiÖn cã kh«ng cao. ViÖc tÝnh to¸n, xö lý cßn mang nhiÒu tÝnh chñ quan cña ng−êi thùc hiÖn. Do vËy, kÕt qu¶ ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng, cung cÊp th«ng tin dù b¸o th−êng kh«ng s¸t víi thùc tÕ cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt trªn biÓn. - C«ng t¸c thu thËp sè liÖu thèng kª kh«ng th−êng xuyªn dÉn ®Õn tÝnh cËp nhËt kh«ng cao. Néi dung sè liÖu thu thËp thiÕu tÝnh thèng nhÊt nªn viÖc theo dâi, so s¸nh, ph©n tÝch sè liÖu theo chuçi thêi gian gÆp khã kh¨n. Tõ nh÷ng h¹n chÕ trong thùc tiÔn cña ho¹t ®éng thèng kª thñy s¶n nãi chung vµ thèng kª khai th¸c thñy s¶n nãi riªng, §Ò tµi ®· tËp trung nghiªn cøu x©y dùng quy tr×nh thu thËp sè liÖu thèng kª trong khai th¸c thñy s¶n dùa trªn ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra chän mÉu cña FAO. Néi dung nghiªn cøu cô thÓ : - §¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng thèng kª khai th¸c thñy s¶n cña ngµnh thñy s¶n 13 - X©y dùng quy tr×nh thu thËp sè liÖu thèng kª khai th¸c h¶i s¶n trªn c¬ së ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra mÉu cña FAO. - Thö nghiÖm ¸p dông quy tr×nh t¹i ®Þa ®iÓm nghiªn cøu (huyÖn V©n §ån, Qu¶ng Ninh). - §¸nh gi¸ kÕt qu¶ vµ ®Ò xuÊt biÖn ph¸p thùc hiÖn trong lÜnh vùc thèng kª thñy s¶n cña ngµnh. 14 PhÇn 3 - c¬ së lý thuyÕt vμ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 3.1. C¬ së lý thuyÕt lùa chän néi dung nghiªn cøu Sè liÖu thèng kª thñy s¶n, trong ®ã cã sè liÖu khai th¸c thñy s¶n, lµ c¸c d÷ liÖu vµ th«ng tin m« t¶ hiÖn tr¹ng, qu¸ khø vµ nªu ra xu h−íng ph¸t triÓn cña ngµnh thñy s¶n phôc vô c«ng t¸c qu¶n lý, x©y dùng chÝnh s¸ch vµ lËp kÕ ho¹ch ph¸t triÓn ng¾n h¹n, trung h¹n vµ dµi h¹n. V× vËy, thèng kª thñy s¶n bao gåm c¶ ph−¬ng ph¸p thu thËp vµ ph©n tÝch sè liÖu. B¶n th©n sè liÖu sÏ kh«ng cã nhiÒu ý nghÜa nÕu kh«ng ®−îc ph©n tich ®Ó biÕn thµnh th«ng tin ®Ó c¸c nhµ qu¶n lý vµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch cã thÓ hiÓu ®−îc vµ sö dông nã vµo môc tiªu qu¶n lý. Trong ph¹m vi nghiªn cøu, §Ò tµi chØ ®Ò cËp ®Õn ph−¬ng ph¸p thu thËp sè liÖu ®Ó ®−a ra quy tr×nh thu thËp sè liÖu thèng kª khai th¸c thñy s¶n ®Ó −íc tÝnh s¶n l−îng khai th¸c. 3.1.1. Lùa chän ph−¬ng ph¸p thu thËp sè liÖu Trong ho¹t ®éng thèng kª, ng−êi ta th−êng sö dông hai ph−¬ng ph¸p ®Ó thu thËp sè liÖu. §ã lµ ®iÒu tra toµn bé (tæng ®iÒu tra) vµ ®iÒu tra kh«ng toµn bé. - §iÒu tra toµn bé (tæng ®iÒu tra) lµ ph−¬ng ph¸p thu thËp tµi liÖu, sè liÖu ë tÊt c¶ c¸c ®¬n vÞ thuéc ®èi t−îng nghiªn cøu. Lo¹i ®iÒu tra nµy cã −u ®iÓm lµ thu thËp ®Çy ®ñ, chi tiÕt c¸c sè liÖu vÒ tõng ®¬n vÞ vµ cho phÐp x¸c ®Þnh quy m« (®é lín) cña hiÖn t−îng. Tuy nhiªn, ph−¬ng ph¸p nµy còng ®ßi hái tèn kÐm c¶ vÒ chi phÝ vµ thêi gian. ChÊt l−îng tµi liÖu thu ®−îc kh«ng cao do diÖn ®iÒu tra qu¸ réng. H¬n n÷a, trong nhiÒu tr−êng hîp, kh«ng cÇn thiÕt ph¶i ®iÒu tra toµn bé thËm chÝ cã nh÷ng tr−êng hîp kh«ng thÓ tiÕn hµnh ®iÒu tra toµn bé ®−îc. 15 - §iÒu tra kh«ng toµn bé lµ ph−¬ng ph¸p thu thËp tµi liÖu, sè liÖu cña mét sè ®¬n vÞ nhÊt ®Þnh ®−îc chän ra tõ tæng thÓ chung. Do c¸ch chän c¸c ®¬n vÞ ®Ó ®iÒu tra thùc tÕ kh¸c nhau nªn cã c¸c lo¹i ®iÒu tra kh¸c nhau nh− ®iÒu tra chän mÉu, ®iÒu tra träng ®iÓm hoÆc ®iÒu tra chuyªn ®Ò…, trong ®ã ®iÒu tra chän mÉu lµ lo¹i ®iÒu tra phæ biÕn, th−êng ®−îc sö dông nhÊt Trong thùc tÕ, khi ph¶i nghiªn cøu mét tËp hîp c¸c phÇn tö ®ång nhÊt theo nh÷ng dÊu hiÖu nhÊt ®Þnh, ®«i khi ng−êi ta ph¶i sö dông ph−¬ng ph¸p thèng kª toµn bé tËp hîp ®ã vµ tiÕn hµnh ph©n tÝch tõng phÇn tö. Tuy nhiªn, trong rÊt nhiÒu tr−êng hîp, ®Æc biÖt lµ trong thèng kª khai th¸c thuû s¶n, ph−¬ng ph¸p thèng kª toµn bé lµ rÊt khã kh¶ thi. Trong khai th¸c thuû s¶n, nhÊt lµ nghÒ c¸ quy m« nhá, c¸c bÕn c¸ th−êng n»m ph©n t¸n däc bê biÓn, nªn s¶n l−îng c¸ vÒ bÕn kh«ng tËp trung ë c¸c c¶ng lín vµ còng kh«ng vÒ cïng mét thêi ®iÓm. Do ®ã, nÕu muèn thùc hiÖn tæng ®iÒu tra s¶n l−îng thñy s¶n h»ng th¸ng, cÇn bè trÝ mét sè l−îng lín c¸n bé ®iÒu tra ë tÊt c¶ c¸c bÕn c¸ ®Ó ghi chÐp ®Çy ®ñ s¶n l−îng cña tÊt c¶ c¸c tµu ®· ®i biÓn trong th¸ng. C«ng viÖc nµy ®ßi hái l−îng kinh phÝ vµ nh©n lùc v−ît qu¸ kh¶ n¨ng ng©n s¸ch cho ho¹t ®éng thèng kª. H¬n n÷a, trong thùc tÕ, phÐp ®o l−êng bao giê còng cã sai sè (trõ phÐp ®Õm). VÝ dô, ®Ó x¸c ®Þnh khèi l−îng thñy s¶n khai th¸c ®−îc t¹i mét bÕn c¸, ng−êi ta ph¶i c©n lµm nhiÒu lÇn. Ch¾c ch¾n, kÕt qu¶ sÏ kh¸c nhau nÕu sè lÇn c©n kh¸c nhau. §èi víi tæng s¶n l−îng khai th¸c th× cµng khã ®¹t ®−îc ®é chÝnh x¸c tuyÖt ®èi, kÓ c¶ khi cã ®iÒu kiÖn tiÕn hµnh c©n toµn bé l−îng h¶i s¶n khai th¸c ®−îc cña tÊt c¶ c¸c ®éi tµu (®iÒu nµy lµ kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc) [10]. Nh− vËy, viÖc ®iÒu tra toµn bé c¸c th«ng sè liªn quan ®Õn ho¹t ®éng khai th¸c mét c¸ch th−êng xuyªn lµ yªu cÇu kh«ng kh¶ thi, kh«ng chØ ë ViÖt Nam mµ cßn ë hÇu hÕt c¸c n−íc trªn thÕ giíi. Vµ trong thùc tÕ, ng−êi ta chÊp nhËn sù 16 t−¬ng ®èi cña sè liÖu thu thËp ®−îc. §ã chÝnh lµ lý do ng−êi ta sö dông ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra chän mÉu ®Ó thu thËp sè liÖu vÒ s¶n l−îng thuû s¶n. Kh¸c víi ®iÒu tra toµn bé thu thËp sè liÖu vÒ tæng thÓ mét lÜnh vùc ho¹t ®éng vµ cßn ®−îc gäi lµ tæng ®iÒu tra, trong ®iÒu tra chän mÉu, mét sè mÉu trong toµn bé lÜnh vùc nghiªn cøu ®−îc lùa chän theo nguyªn t¾c mÉu ®¹i diÖn cho tæng thÓ nghiªn cøu (ë ®©y lµ c¸c ho¹t ®éng liªn quan ®Õn lÜnh vùc khai th¸c). Tõ kÕt qu¶ ®iÒu tra, cã thÓ suy réng cho tæng thÓ. 3.1.2. Nh÷ng −u ®iÓm cña ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra chän mÉu Trong thèng kª khai th¸c thñy s¶n, ®iÒu tra toµn bé hay tæng ®iÒu tra toµn bé s¶n l−îng thñy s¶n t¹i c¸c bÕn c¸ vµ c−êng lùc khai th¸c lµ ®iÒu kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc do ®ßi hái nhiÒu nh©n lùc vµ tµi lùc. Do vËy, Ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra chän mÉu lµ c¸ch thu thËp mang tÝnh kh¶ tinh cao h¬n, Ýt tèn kÐm h¬n vµ dÔ thùc hiÖn so víi ®iÒu tra toµn bé. Theo lý thuyÕt thèng kª [11] ®iÒu tra chän mÉu cã −u ®iÓm : • Gi¶m chi phÝ vµ nguån nh©n lùc : Do chØ ®iÒu tra mét bé phËn nhá mang tÝnh ®¹i diÖn råi suy réng kÕt qu¶ cho tæng thÓ, nªn chi phÝ vµ nguån nh©n lùc huy ®éng cho ®iÒu tra nhá h¬n rÊt nhiÒu so víi thùc hiÖn ®iÒu tra tæng thÓ (tæng ®iÒu tra). • Nhanh h¬n : Sè liÖu tõ c¸c mÉu thu thËp ®−îc ph©n tÝch, xö lý nhanh h¬n, phï hîp víi tÝnh kÞp thêi cña th«ng tin. • Ph¹m vi nghiªn cøu s©u h¬n : Do thùc hiÖn ®èi víi c¸c mÉu ®−îc lùa chän, nªn cã thÓ më réng néi dung ®iÒu tra, tµi liÖu thu thËp ph¶n ¸nh ®−îc nhiÒu mÆt cña hiÖn t−îng nghiªn cøu. • Gi¶m sai sãt phi chän mÉu : Do kh«ng cÇn huy ®éng nhiÒu ng−êi tham gia, nªn cã thÓ dïng nh÷ng ng−êi cã chuyªn m«n vµ ®−îc ®µo t¹o kü vÒ ph−¬ng ph¸p thu thËp. Qu¸ tr×nh quan s¸t còng v× thÕ cÈn 17 thËn h¬n vµ kÕt qu¶ xö lý ®¹t hiÖu qu¶ cao h¬n. V× vËy, cã thÓ h¹n chÕ sai sãt do ghi chÐp, thu thËp. Tuy nhiªn, ®iÒu tra chän mÉu còng cã h¹n chÕ : Do tiÕn hµnh thu thËp sè liÖu trªn mét sè ®¬n vÞ ®iÒu tra mÉu ®Ó suy réng cho tæng thÓ nªn lu«n xuÊt hiÖn sai sè chän mÉu. Sai sè nµy cµng lín khi mÉu ®−îc lùa chän kh«ng mang tÝnh chÊt ®¹i diÖn cho tæng thÓ. Cã thÓ thÊy, ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra chän mÉu cã nhiÒu −u ®iÓm nh− tÝnh kÞp thêi cao, tiÕt kiÖm chi phÝ vµ nguån nh©n lùc, néi dung ®iÒu tra cã thÓ më réng, sè liÖu thu mÉu cã ®é tin cËy cao vµ kh«ng ®ßi hái c«ng t¸c tæ chøc lín. Do vËy, sö dông ®iÒu tra chän mÉu trong khai th¸c thñy s¶n lµ ph−¬ng ph¸p thu thËp, xö lý sè liÖu phï hîp víi thùc tiÔn. Bªn c¹nh thùc hiÖn ®iÒu tra chän mÉu ®Ó thu thËp sè liÖu th−êng xuyªn, viÖc tiÕn hµnh tæng ®iÒu tra trong lÜnh vùc thñy s¶n vÉn rÊt cÇn thiÕt ®Ó ®¸nh gi¸ l¹i toµn bé hiÖn tr¹ng cña ngµnh, trong ®ã cã khai th¸c thñy s¶n, lµm c¬ së d÷ liÖu nÒn thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng ®iÒu tra chän mÉu. Tuy nhiªn, do tæng ®iÒu tra ®ßi hái nguån nh©n lùc lín, chi phÝ cao vµ l¹i thùc hiÖn trªn ph¹m vi réng, nªn tæng ®iÒu tra kh«ng thÓ tiÕn hµnh th−êng xuyªn ®−îc. Tæng ®iÒu tra nªn ®−îc thùc hiÖn 3 n¨m hoÆc 5 n¨m mét lÇn. §Ó thùc hiÖn tæng ®iÒu tra cã kÕt qu¶ cÇn cã ph−¬ng ¸n ®iÒu tra cô thÓ vµ kÕ ho¹ch thùc hiÖn chi tiÕt. 3.2. C¸c c¸ch lùa chän mÉu ®iÒu tra Nh− ®· ®Ò cËp ë trªn, ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra chän mÉu dùa trªn nguyªn t¾c thu mÉu, nghÜa lµ lùa chän sè mÉu nhÊt ®Þnh råi tÝnh to¸n suy réng cho tæng thÓ nghiªn cøu. ChÝnh vËy, h¹n chÕ cña ph−¬ng ph¸p nµy lµ sai sè chän mÉu, sai sè nµy lín hay nhá lµ do tÝnh ®¹i diÖn cña mÉu cao hay thÊp. MÉu ®−îc chän ph¶i mang tÝnh ®¹i diÖn cao cho tæng thÓ, tøc lµ ph¶n ¸nh ®óng 18 ®Æc ®iÓm cña tæng thÓ theo dÊu hiÖu nghiªn cøu ®ã. Tïy theo ®iÒu kiÖn thùc tiÔn, ng−êi ta cã thÓ ¸p dông c¸ch chän mÉu kh¸c nhau, hoÆc kÕt hîp c¸c c¸ch nµy. 3.2.1. Chän mÉu ngÉu nhiªn ®¬n gi¶n C¸ch chän nµy cho phÐp bÊt cø ®¬n vÞ nµo cña tæng thÓ ®Òu cã kh¶ n¨ng ®−îc chän lµm mÉu nh− nhau. Tõ mÉu lùa chän cã thÓ suy réng c¸c kÕt qu¶ cña mÉu cho tæng thÓ víi mét sai sè x¸c ®Þnh. Nh−ng ®Ó ¸p dông ph¶i cã toµn bé danh s¸ch cña tæng thÓ nghiªn cøu. Chän mÉu theo c¸ch nµy cho kÕt qu¶ tèt nÕu c¸c ®¬n vÞ trong tæng thÓ lµ t−¬ng ®èi ®ång ®Òu. Nh−ng ng−îc l¹i, nÕu kÕt cÊu cña tæng thÓ phøc t¹p th× ph−¬ng ph¸p chän mÉu nµy sÏ kh«ng ®¶m b¶o ®−îc tÝnh ®¹i diÖn cao cña ®¬n vÞ mÉu. VÝ dô, trong thèng kª s¶n l−îng khai th¸c, viÖc sö dông c¸ch chän mÉu ngÉu nhiªn sÏ khã cho kÕt qu¶ tèt. Tµu thuyÒn khai th¸c thñy s¶n th−êng ®a d¹ng vÒ kÝch cì, sö dông c¸c ph−¬ng ph¸p vµ ng− cô khai th¸c kh¸c nhau, cã tµu l¹i sö dông 2 - 3 lo¹i ng− cô ®Ó khai th¸c thñy s¶n. V× vËy, mÉu ®−îc chän theo c¸ch nµy sÏ kh«ng b¶o ®¶m tÝnh ®¹i diÖn cao. 3.2.2. Chän mÉu ngÉu nhiªn hÖ thèng C¸ch chän nµy dùa theo mét quy luËt nhÊt ®Þnh, kh¸ch quan. Trong mét tæng thÓ, ®¬n vÞ ®Çu tiªn ®−îc chän ngÉu nhiªn, sau ®ã dùa vµo danh s¸ch c¸c ®¬n vÞ trong tæng thÓ ®Ó chän ra c¸c ®¬n vÞ tiÕp theo lµm mÉu theo mét quy ®Þnh nµo ®ã. VÝ dô : §iÒu tra s¶n l−îng khai th¸c thuû s¶n cña mét x·, viÖc chän mÉu ®−îc thùc hiÖn nh− sau : - LËp danh s¸ch tµu, thuyÒn khai th¸c thuû s¶n vµ s¾p xÕp theo tªn chñ tµu trong b¶ng ch÷ c¸i hoÆc theo thø tù sè ®¨ng ký cña tµu, thuyÒn. 19 - Chän ngÉu nhiªn tµu, thuyÒn ®Çu tiªn. VÝ dô, trong danh s¸ch theo tªn chñ tµu, chän ng−êi cã sè thø tù lµ 2. Kho¶ng c¸ch quy ®Þnh lùa chän lµ 5. C¸c tµu ®−îc chän tiÕp theo sÏ cã sè thø tù lÇn l−ît lµ 7, 12, 17,... H¹n chÕ cña c¸ch nµy lµ dÔ cã sai sè hÖ thèng, nÕu tæng thÓ kh«ng ®−îc s¾p xÕp theo thø tù ngÉu nhiªn mµ theo mét ý ®Þnh chñ quan nµo ®ã. Tuy nhiªn, do thùc hiÖn ®¬n gi¶n, nªn chän mÉu ngÉu nhiªn hÖ thèng th−êng ®−îc dïng ë cÊp chän mÉu cuèi cïng khi tæng thÓ t−¬ng ®èi ®ång nhÊt. 3.2.3. Chän mÉu ph©n nhãm Tr−íc khi chän, tæng thÓ ®−îc ph©n ra thµnh c¸c nhãm cã cïng møc ®é ®ång nhÊt theo mét hoÆc vµi tiªu chÝ nµo ®ã. TiÕp ®ã, chän ra c¸c phÇn tö ®¹i diÖn cho tõng nhãm ®Ó thùc hiÖn ®iÒu tra. VÝ dô, tr−íc khi thùc hiÖn ®iÒu tra s¶n l−îng thñy s¶n khai th¸c, tiÕn hµnh ph©n lo¹i tµu thuyÒn theo nhãm c«ng suÊt, theo nghÒ,… §©y lµ nh÷ng yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn ®èi t−îng vµ s¶n l−îng ®¸nh b¾t. Sau ®ã, sö dông hai c¸ch chän mÉu ngÉu nhiªn ë trªn ®Ó chän ra c¸c ®¬n vÞ ®iÒu tra cuèi cïng. 3.2.4. Chän mÉu c¶ khèi Tæng thÓ nghiªn cøu ®−îc chia thµnh nhiÒu khèi ®¬n vÞ vµ tiÕn hµnh chän ngÉu nhiªn mét sè khèi. Thùc hiÖn ®iÒu tra tÊt c¶ c¸c ®¬n vÞ trong khèi ®· chän. §Ó thùc hiÖn theo c¸ch nµy, tæng thÓ ph¶i ®−îc chia thµnh c¸c khèi theo nguyªn t¾c : - Mçi ®¬n vÞ cña tæng thÓ chØ ®−îc ph©n vµo mét khèi - Mçi khèi chøa nhiÒu ®¬n vÞ kh¸c nhau vÒ dÊu hiÖu nghiªn cøu, sao cho nã cã ®é ph©n t¸n cao nh− cña tæng thÓ. - Ph©n chia c¸c khèi t−¬ng ®èi ®ång ®Òu vÒ quy m«.