Tài liệu Nghiên cứu phương pháp chế biến thức ăn thô xanh để nuôi thỏ ở cao bằng

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM NÔNG HỒNG BÌNH NGHIÊN CỨU PHƢƠNG PHÁP CHẾ BIẾN THỨC ĂN THÔ XANH ĐỂ NUÔI THỎ Ở CAO BẰNG LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC NÔNG NGHIỆP THÁI NGUYÊN - 2015 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM NÔNG HỒNG BÌNH NGHIÊN CỨU PHƢƠNG PHÁP CHẾ BIẾN THỨC ĂN THÔ XANH ĐỂ NUÔI THỎ Ở CAO BẰNG Chuyên ngành: Chăn nuôi Mã số: 60 62 01 05 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC NÔNG NGHIỆP Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. HOÀNG TOÀN THẮNG THÁI NGUYÊN - 2015 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng, số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là hoàn toàn trung thực và chưa hề sử dụng để bảo vệ một học vị nào. Các thông tin, tài liệu trình bày trong luận văn đều được ghi rõ nguồn gốc. Thái Nguyên, ngày 10 tháng 10 năm 2015 Tác giả luận văn Nông Hồng Bình Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn ii LỜI CẢM ƠN Sau hai năm học tập và nghiên cứu, đến nay tôi đã hoàn thành chương trình luận văn thạc sỹ chuyên ngành Chăn nuôi với đề tài "Nghiên cứu phương pháp chế biến thức ăn thô xanh để nuôi thỏ tại Cao Bằng". Để hoàn thành khóa luận và nghiên cứu này tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc và chân thành tới các thầy cô giáo khoa Chăn nuôi - Thú y, khoa Sau đại học trường đại học Nông lâm Thái Nguyên. Tôi xin trân trọng cảm ơn PGS TS Hoàng Toàn Thắng đã tận tình, hết lòng giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện nghiên cứu đề tài, viết và hoàn chỉnh luận văn này. Tôi xin chân thành cảm ơn cán bộ, công nhân Trại thỏ Newzealand tại xóm Nà Mẩn, xã Lê Chung, huyện Hòa An, tỉnh Cao Bằng đã giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện đề tài tại cơ sở. Tôi xin gửi lời cảm ơn tới bạn bè, đồng nghiệp, người thân trong gia đình đã động viên, tạo điều kiện về thời gian, vật chất và tinh thần để tôi hoàn thành luận văn thạc sỹ này. Thái Nguyên, ngày 10 tháng 10 năm 2015 Tác giả luận văn Nông Hồng Bình Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ......................................................................................................... ii MỤC LỤC .............................................................................................................. iii DANH MỤC NHỮNG CHỮ VIẾT TẮT ......................................................... vi DANH MỤC BẢNG ............................................................................................ vii MỞ ĐẦU ...................................................................................................................1 1. Đặt vấn đề ..............................................................................................................1 2. Mục tiêu của đề tài ...............................................................................................2 3. Ý nghĩa khoa học, thực tiễn và tính cấp thiết của đề tài ..................................2 Chƣơng 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU .................................................................4 1.1. Một số giống thỏ có ở Việt Nam .....................................................................4 1.1.1. Giống thỏ nội ..................................................................................................4 1.1.2. Giống thỏ nhập nội.........................................................................................4 1.2. Đặc điểm hình thái và cấu tạo cơ quan tiêu hóa của thỏ ..............................5 1.2.1. Đặc điểm cấu tạo cơ quan tiêu hóa ..............................................................5 1.2.2. Sự phát triển đường tiêu hóa theo lứa tuổi thỏ ...........................................7 1.2.3. Sinh lý tiêu hóa ..............................................................................................8 1.3. Đặc điểm tiêu hóa của thỏ nuôi .......................................................................9 1.3.1. Sử dụng năng lượng .......................................................................................9 1.3.2. Tiêu hoá protein............................................................................................10 1.3.3. Tiêu hóa Nitơ trong manh tràng .................................................................10 1.3.4. Phân mềm và sự tiêu hoá protein ...............................................................10 1.3.5. Tiêu hoá tinh bột ..........................................................................................11 1.3.6. Tiêu hoá chất xơ ...........................................................................................12 1.3.7. Tiêu hoá chất béo .........................................................................................14 1.4. Khả năng sản xuất ...........................................................................................15 1.4.1. Khả năng sinh trưởng ..................................................................................15 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn iv 1.4.2. Khả năng cho thịt .........................................................................................16 1.5. Nhu cầu dinh dưỡng ........................................................................................16 1.5.1. Xơ và nhu cầu xơ .........................................................................................17 1.5.2. Nhu cầu năng lượng .....................................................................................18 1.5.3. Nhu cầu protein ............................................................................................20 1.5.4. Nhu cầu khoáng ............................................................................................21 1.5.5. Nhu cầu vitamin .............................................................................................. 22 1.5.6. Nhu cầu nước uống ......................................................................................23 1.6. Một số loại thức ăn dành cho thỏ ..................................................................24 1.6.1. Rau cỏ tự nhiên .............................................................................................24 1.6.2. Rau cỏ trồng ..................................................................................................24 1.6.3. Cây thức ăn xanh ..........................................................................................24 1.6.4. Thức ăn tinh ..................................................................................................25 1.7. Phương pháp chế biến và sử dụng thức ăn thô xanh trong chăn nuôi thỏ 25 1.8. Tổng quan tình hình nghiên cứu chế biến thức ăn từ sản phẩm phụ công nông nghiệp cho thỏ ở trong và ngoài nước ........................................................28 1.8.1. Tình hình nghiên cứu ở Việt Nam .............................................................28 1.8.2. Tình hình nghiên cứu ở ngoài nước ...........................................................29 Chƣơng 2. NGHIÊN CỨU ẢNH HƢỞNG CỦA THỨC ĂN THÔ XANH ĐƢỢC CHẾ BIẾN THEO CÁC PHƢƠNG PHÁP KHÁC NHAU ĐẾN KHẢ NĂNG SẢN XUẤT CỦA THỎ CÁI SINH SẢN VÀ THỎ THỊT ...30 2.1. Đối tương, địa điểm, thời gian nghiên cứu...................................................30 2.1.1. Đối tượng nghiên cứu ..................................................................................30 2.1.2. Địa điểm và thời gian nghiên cứu ..............................................................30 2.2. Nội dung nghiên cứu .......................................................................................30 2.3. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................30 2.3.1. Sơ đồ thí nghiệm ..........................................................................................30 2.3.2. Phương pháp tổ chức thí nghiệm................................................................33 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn v 2.3.3. Các chỉ tiêu theo dõi thí nghiệm và cách xác định ...................................34 2.3.4. Phương pháp phòng thí nghiệm..................................................................37 Chƣơng 3. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN ........................................................39 3.1. Kết quả theo dõi trên thỏ cái sinh sản ...........................................................39 3.1.1. Kết quả theo dõi một số chỉ tiêu năng suất sinh sản trên thỏ cái ............39 3.1.2. Kết quả theo dõi tình trạng bệnh tật của thỏ cái sinh sản ........................41 3.1.3. Khả năng tiêu thụ và tỷ lệ lợi dụng thức ăn xanh của thỏ cái sinh sản ..42 3.1.4. Kết quả theo dõi tiêu thụ thức ăn cho thỏ sinh sản ..................................43 3.1.5. Tiêu tốn thức ăn sản xuất ra 1 kg thỏ con cai sữa ....................................44 3.1.6. Bước đầu đánh giá hiệu quả chế biến thức ăn với thỏ cái sinh sản ........44 3.2. Kết quả theo dõi thí nghiệm trên thỏ thịt ......................................................45 3.2.1. Kết quả theo dõi sinh trưởng trên thỏ thịt ................................................45 3.2.2. Kết quả theo dõi tỷ lệ nuôi sống, tình trạng bệnh tật của thỏ thịt...........48 3.2.3. Tỷ lệ lợi dụng thức ăn xanh của thỏ thịt ....................................................49 3.2.4. Kết quả theo dõi tiêu thụ thức ăn cho thỏ thịt ...........................................50 3.2.5. Tiêu tốn thức ăn cho 1kg thỏ thịt giai đoạn từ 43-84 ngày tuổi .............52 3.2.6. Hiệu quả kinh tế nuôi thỏ thịt .....................................................................53 3.2.7. Kết quả mổ khảo sát thỏ thịt .......................................................................54 3.2.8. Thành phần hóa học thịt xẻ của thỏ ...........................................................54 Chƣơng 4. KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ .............................................................56 4.1. Kết luận ...........................................................................................................56 4.1.1. Đối với thỏ cái sinh sản ..............................................................................56 4.2. Đề nghị..............................................................................................................57 TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................58 MỘT SỐ HÌNH ẢNH TRONG QUÁ TRÌNH NGHIÊN CỨU Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn vi DANH MỤC NHỮNG CHỮ VIẾT TẮT ARBA : hiệp hội chăn nuôi thỏ Ash : khoáng tổng số CF : tỷ lệ tiêu hóa xơ thô CP : đạm thô CPD : tỷ lệ tiêu hóa đạm thô D,L : da lông DCP : tỷ lệ tiêu hoá protein thô DM : vật chất khô DMD : tỷ lệ tiêu hóa vật chất khô DMI : tổng vật chất khô ăn vào KL : khoai lang KLH : khối lượng hơi KLNT : khối lượng nội tạng KLSVL : khối lượng sau vặt lông KLT : khối lượng tiết ME : năng lượng trao đổi N : nitơ NDF : xơ trung tính NDFD : tỷ lệ tiêu hóa xơ trung tính NT : nội tạng NZL : Newzeland NH3 : amoniac OM : vật chất hữu cơ OMD : tỷ lệ tiêu hóa vật chất hữu cơ T : tiết TA : thức ăn TL : trọng lượng TN : thí nghiệm TT : tăng trọng TTTA : tiêu tốn thức ăn TX : thịt xẻ TY : thú y VFA : acid béo bay hơi Viện KHSS - ĐHTN: Viện Khoa học sự sống - Đại học Thái Nguyên VSV : vi sinh vật Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn vii DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1. Khối lượng và thể tích các phần đường tiêu hóa ........................................... 6 Bảng 1.2. So sánh tỷ lệ dung tích của các phần đường tiêu hoá của các gia súc (%) ........ 7 Bảng 1.3. Thành phần hóa học của hai loại phân thỏ ...................................................... 8 Bảng 1.4. Tỷ lệ tiêu hoá các thành phần vách tế bào (%) ở một số loài gia súc* ..... 13 Bảng 1.5. Nhu cầu dinh dưỡng của thỏ (INRA, 1999) .............................................16 Bảng 1.6. Nhu cầu cơ bản của thỏ ..................................................................................... 19 Bảng 1.7. Nhu cầu duy trì của thỏ ...................................................................................... 20 Bảng 1.8. Nhu cầu protein của thỏ ..................................................................................... 20 Bảng 1.9. Nhu cầu Canxi (Ca) và Photpho (P) trong khẩu phần (%) .......................... 21 Bảng 1.10. Ví dụ về công thức thức ăn hỗn hợp cho thỏ ............................................... 28 Bảng 2.1. Bảng khẩu phần ăn cho thỏ (g/con/ngày) ....................................................... 31 Bảng 2.2. Sơ đồ theo dõi thí nghiệm trên thỏ cái ............................................................ 31 Bảng 2.3. Sơ đồ theo dõi thí nghiệm trên thỏ thịt ........................................................... 32 Bảng 2.4. Công thức hỗn hợp tinh cho thỏ mẹ và thỏ thịt trong thí nghiệm .............. 33 Bảng 3.1. Một số chỉ tiêu năng suất sinh sản trên thỏ cái .............................................. 39 Bảng 3.2. Theo dõi tình trạng bệnh tật của thỏ cái sinh sản .......................................... 41 Bảng 3.3. Khả năng tiêu thụ và tỷ lệ lợi dụng thức ăn xanh ở các phương pháp chế biến khác nhau .................................................................................................... 42 Bảng 3.4. Kết quả tiêu thụ thức ăn của thỏ cái sinh sản ................................................. 43 Bảng 3.5. Tiêu tốn thức ăn sản xuất ra 1kg thỏ con cai sữa (KgTA/kg thỏ) .............. 44 Bảng 3.6. Hạch toán sơ bộ hiệu quả chế biến thức ăn trong thí nghiệm (đ/lô) ......... 45 Bảng 3.7. Sinh trưởng tích lũy của thỏ nuôi thịt.............................................................. 46 Bảng 3.8. Tốc độ sinh trưởng tuyệt đối của thỏ thịt Newzealand (g) .......................... 47 Bảng 3.9. Theo dõi tỷ lệ nuôi sống, tình trạng bệnh tật của thỏ thịt ............................ 48 Bảng 3.10. Tỷ lệ lợi dụng thức ăn xanh của thỏ thịt ....................................................... 49 Bảng 3.11. Theo dõi tiêu thụ thức ăn cho thỏ thịt ........................................................... 51 Bảng 3.12. Tiêu tốn thức ăn cho 1kg thỏ thịt giai đoạn từ 43-84 ngày tuổi ............... 52 Bảng 3.13. Hiệu quả kinh tế nuôi thỏ thịt ......................................................................... 53 Bảng 3.15. Thành phần hóa học thịt thỏ ........................................................................... 55 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 1 MỞ ĐẦU 1. Đặt vấn đề Con thỏ là giống vật nuôi khá phổ biến và có giá trị cao trên thị trường vì sản phẩm của nghề nuôi thỏ là thịt, da, lông, đáp ứng cao thị hiếu người tiêu dùng. Thịt thỏ - sản phẩm chính của nghề nuôi thỏ là loại thịt trắng giàu dinh dưỡng mặc dù thức ăn chính của thỏ là thực vật; thịt thỏ ít mỡ vì thế rất ít colesteron, được đánh giá thuộc hàng thực phẩm sạch nhất hiện nay vì con thỏ là vật nuôi ăn sạch, ở sạch, ít bệnh tật nên ăn thịt thỏ rất có lợi cho sức khỏe. Gần đây, qua nghiên cứu người Nhật đã phát hiện ra một loại protein đặc biệt có trong da thỏ trắng có tác dụng phòng ngừa và điều trị bệnh Alzeimer (bệnh suy giảm trí nhớ, run tay, phổ biến ở người cao tuổi) và đã ký kết hợp tác với Việt Nam đi vào khai thác thương mại. Cho nên con thỏ càng được nhiều người chăn nuôi chú ý. Con thỏ dễ nuôi vì khả năng sinh sản cao, cần ít vốn, quay vòng vốn rất nhanh, tận dụng được nguồn lao động phụ và thời gian rảnh rỗi trong gia đình. Nuôi thỏ tận dụng được nhiều loại thức ăn là cỏ, lá để sinh trưởng, sinh sản; Trong đó thức ăn thô xanh được coi là chủ lực chiếm tới 70-80% giá trị năng lượng của khẩu phần nên không cần quá nhiều thức ăn tinh để nuôi thỏ, trong khi thỏ thịt trên thị trường luôn cao giá so với loại thịt gia súc khác (100.000đ - 120.000đ/1kg thỏ hơi) vì thế nuôi thỏ đem lại giá trị kinh tế. Thỏ sử dụng được nhiều thức ăn thô xanh vì nó là động vật gặm nhấm có manh tràng phát triển để tạo môi trường cho hệ VSV cộng sinh phân giải thức ăn thô và tổng hợp được nhiều vitamin cũng như các chất cần thiết khác cho cơ thể, vì thế phát triển chăn nuôi thỏ không những nâng cao thu nhập lại không tốn nhiều lương thực. Trong một số năm gần đây, nuôi thỏ đang được chú ý phát triển ở nước ta. Bên cạnh các giống thỏ nội địa như thỏ đen, thỏ xám, chậm lớn, nhỏ con, nước ta đã nhập nhiều giống thỏ nước ngoài có tầm vóc to, lớn nhanh, sinh sản tốt. Trong những giống thỏ ngoại nhập, thỏ New Zealand trắng được chú trọng phát triển vì khả năng cung cấp protein đặc biệt chữa bệnh Alzeimer mà sản phẩm này đang có nhu cầu cao trên thị trường. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 2 Trong năm 2013, tỉnh Cao Bằng xây dựng và đưa vào thực hiện dự án phát triển chăn nuôi thỏ trắng New Zealand theo đơn đặt hàng của Nhật Bản. hiện nay trang trại chăn nuôi thỏ đầu tiên đã xây dựng và đi vào hoạt động. Bước đầu đã giúp người chăn nuôi làm quen kỹ thuật nuôi thỏ, trại chăn nuôi áp dụng quy trình chăm sóc nuôi dưỡng do Trung tâm Dê -Thỏ Sơn Tây ban hành [14]. Nguồn thức ăn tinh được hướng dẫn sử dụng là thức ăn hỗn hợp nuôi thỏ. Nguồn thức ăn xanh khá phong phú được sử dụng nguyên dạng vừa thu hoạch. Tuy nhiên, việc cho ăn thức ăn thô xanh nguyên dạng khó kiểm soát vệ sinh thú y, vừa dễ bị ôi thiu gây bệnh và nhất là hay bị rơi vãi trong khi ăn, bị thỏ loại bỏ nhiều phần thân cành già... gây lãng phí thức ăn, thỏ bị bệnh đường ruột nhiều, ảnh hưởng lớn tới hiệu quả nuôi thỏ. Vì thế tiết kiệm và kiểm soát tốt thức ăn xanh, giảm bệnh tật, tăng tỷ lệ nuôi sống cần đặt ra khi phát triển nuôi thỏ nhằm nâng cao thu nhập của nghề mới này ở Cao Bằng. Việc nghiên cứu thử nghiệm các phương pháp chế biến thức ăn thô xanh khi nuôi thỏ vì thế đã được đặt ra. 2. Mục tiêu của đề tài - Kết luận được hiệu quả của các phương pháp chế biến thức ăn thô xanh trong nghiên cứu để đưa vào ứng dụng trong chăn nuôi thỏ ở Cao Bằng. - Là cơ khoa học để xây dựng hướng dẫn kỹ thuật về Quy trình công nghệ chế biến thức ăn thô xanh có hiệu quả cao để nuôi thỏ. 3. Ý nghĩa khoa học, thực tiễn và tính cấp thiết của đề tài Thỏ là một loài vật nuôi khá độc đáo, tính phổ biến không cao như các loài vật nuôi khác. Nhưng thực tế cho thấy nuôi thỏ cũng mang lại nhiều lợi ích, tăng nguồn thu nhập cho người dân. Thứ nhất, thịt thỏ có tính đặc sản, giàu dinh dưỡng, ít mỡ, ít cholesterol; Thứ hai, thỏ dễ nuôi vì chúng sử dụng nguồn thức ăn thực vật hết sức đa dạng, sẵn có; Khả năng sinh sản cao, cần ít vốn… Vì vậy nghề nuôi thỏ cũng đã và đang quan tâm phát triển ở nước ta, cơ cấu giống thỏ phong phú hơn, quy trình chăm sóc, nuôi dưỡng tốt hơn. Trong đó có việc sản xuất, chế biến thức ăn cho thỏ. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 3 Nguồn thức ăn xanh cho thỏ phong phú,đa dạng. Tuy nhiên, vì thỏ rất dễ bị bệnh đường ruột nên chúng có yêu cầu khá khắt khe về thức ăn: Thức ăn phải đảm bảo vệ sinh, phù hợp với đặc điểm tiêu hóa của thỏ. Do đó, đề tài đặt vấn đề nghiên cứu phương pháp chế biến thức ăn thô xanh, phù hợp với sinh lý tiêu hóa, từ đó nâng cao hiệu quả sử dụng thức ăn, nâng cao hiệu quả chăn nuôi thỏ là càn thiết, có ý nghĩa về khoa học và thực tiễn. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 4 Chƣơng 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1. Một số giống thỏ có ở Việt Nam 1.1.1. Giống thỏ nội 1.1.1.1. Thỏ Ré Là giống thỏ được nuôi nhiều ở các địa phương, chúng có màu sắc lông da rất đa dạng, thường là màu xám nhạt loang trắng hay màu vàng nâu pha trắng. Mắt thỏ màu đen. Khối lượng trưởng thành 2,2-2,7kg. Thỏ đẻ 5,5 6lứa/năm, mỗi lứa 6 - 7con, cai sữa ở 1 tháng tuổi nặng 300 - 350g/con. (Hoàng Thị Xuân Mai, 2005) [8] 1.1.1.2. Thỏ đen Việt Nam Thỏ này có màu lông và mắt đen tuyền, đầu và mõm nhỏ, cổ không vạm vỡ nhưng thân hình chắc chắn, thịt ngon. Khối lượng trưởng thành 3,2 - 3,5kg, thỏ mắn đẻ, mỗi năm đẻ 7 lứa, mỗi lứa 6 - 7con, Đặc điểm nổi bật của thỏ đen là sức chống đỡ với bệnh tật tốt, thích nghi tốt với điều kiện nuôi dưỡng thấp, khí hậu ở các vùng trong cả nước ta. 1.1.1.3. Thỏ xám Việt Nam Thỏ có màu lông xám tro hoặc xám ghi. Riêng phần dưới ngực, bụng, đuôi có màu lông trắng. Mắt đen, đầu to vừa phải, lưng hơi cong, khối lượng trưởng thành nặng 3,5 - 3,8kg. Thỏ đẻ khoẻ, mỗi năm 6 - 7 lứa và mỗi lứa 6 - 7con. (Nguyễn Quang Sức và Đinh Văn Bình, 2000) [9], (Hoàng Thị Xuân Mai, 2005) [8] 1.1.2. Giống thỏ nhập nội 1.1.2.1. Thỏ New Zealand White (Tân Tây Lan trắng) Có nguồn gốc New Zealand, nuôi phổ biến ở Châu Âu, Châu Mĩ, được nhập vào Việt Nam từ Hungari năm 1978 và 2000, thuộc giống thỏ tầm trung mắn đẻ, Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 5 sinh trưởng nhanh, thành thục sớm, nhiều thịt, lông dày, trắng tuyền, mắt hồng, khối lượng trưởng thành từ 5-5,5 kg/con. Tuổi động dục lần đầu 4-4,5 tháng. Tuổi phối giống lần đầu từ 5-6 tháng. Khối lượng phối giống lần đầu từ 3-3,2 kg/con. Đẻ 5-7 lứa/năm, 6-8 con/lứa. Khối lượng con sơ sinh 50-60g. Khối lượng con cai sữa 650-700g. Tỷ lệ thịt xẻ từ 52-55%. Giống thỏ này thích ứng tốt với điều kiện chăn nuôi gia đình ở Việt Nam. 1.1.2.2. Giống thỏ California Có nguồn gốc từ Mỹ, được lai tạo giữa 3 giống: thỏ Chinchila, thỏ Nga, thỏ New Zealand. Là giống thỏ tầm trung, trọng lượng trung bình 4,5 - 5kg, thân ngắn hơn thỏ New Zealand, lông trắng nhưng tai, mũi, bốn chân và đuôi có điểm lông màu đen. Giống thỏ này được nuôi nhiều ở Việt Nam. (Hoàng Thị Xuân Mai, 2005) [8] 1.2. Đặc điểm hình thái và cấu tạo cơ quan tiêu hóa của thỏ 1.2.1. Đặc điểm cấu tạo cơ quan tiêu hóa Hình 1. Cấu tạo bộ máy tiêu hóa của thỏ Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 6 Ở thỏ trưởng thành (4 – 4,5kg hay 2,5 – 3kg) chiều dài hệ tiêu hóa có thể dài 4,5 – 5m. Sau ống thực quản ngăn là dạ dày đơn của thỏ chứa khoảng 60 – 80g thức ăn. Ruột non dài khoảng 3m và có đường kính 1cm. Cuối ruột non là tiếp giáp với manh tràng, bộ phận tích trữ và tiêu hóa thức ăn này có chiều dài khoảng 40 – 45cm với đường kính 3 – 4cm. Nó chứa được 100 – 120g một hỗn hợp chất chứa đồng nhất với tỷ lệ chất khô khoảng 20%. Kể đến là một ruột già với chiều dài khoảng 1,5m. Hệ tiêu hóa thỏ phát triển nhanh trong giai đoạn thỏ đang tăng trưởng. Hai tuyến chính tiết dịch đổ vào ruột non là gan và tụy tạng. Dịch mật thỏ chứa nhiều chất hữu cơ nhưng không có enzyme. Dịch tụy chứa những enzyme tiêu hóa protien (trypsin, chymotrypsin), tinh bột (amylase), và mỡ (lipase). * Dạ dày thỏ: Thỏ có dạ dày đơn giống như dạ dày ngựa, co giãn tốt nhưng co bóp yếu. Dạ dày thỏ luôn luôn chứa đầy thức ăn. Nếu dạ dày lép kẹp hoặc chứa tạp chất thể lỏng là thỏ bị bệnh, phân thải ra sẽ nhão không thành viên. * Manh tràng: Manh tràng của thỏ là một túi mù thông với đoạn nối giữa ruột non và ruột già. Manh tràng của thỏ lớn hơn gấp 5 - 6 lần dạ dày và có khả năng tiêu hoá chất xơ nhờ hệ vi sinh vật cộng sinh gồm protozoa, nấm và vi khuẩn có lợi. Nếu một yếu tố nào đó làm mất cân bằng của hệ vi sinh vật cộng sinh này (như stress, cho uống kháng sinh, khẩu phần nhiều mỡ nghèo xơ, hay quá nhiều bột đường,…) thì các loại vi khuẩn gây hại sẽ phát triển và sản sinh ra độc tố có hại cho thỏ. Nếu thiếu thức ăn thô thì dạ dày và manh tràng trống rỗng, gây cho thỏ có cảm giác đói. Nếu ăn thức ăn nghèo xơ hoặc ăn rau xanh, củ quả chứa nhiều nước, nẫu nát, dễ phân huỷ thì là thỏ rối loạn tiêu hoá như tạo nhiều khí, không tạo phân viên cứng, đường ruột căng đầy khí, đầy bụng và ỉa chảy. Bảng 1.1. Khối lƣợng và thể tích các phần đƣờng tiêu hóa Tên bộ phận Trọng lƣợng (g) Chất chứa (g) % so với cơ thể Dạ dày 23,1 94,0 4,2 Manh tràng 37,6 106 4,6 Kết tràng 28,3 39,8 1,3 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 7 Nguồn: (Nguyễn Quang Sức và Đinh Văn Bình, 2000) [9] Tỷ lệ dung tích của các phần đường tiêu hóa của thỏ cũng khác so với của các gia súc khác. Dạ dày của bò lớn nhất (71%) so với tổng đường tiêu hóa của nó. Còn ở thỏ manh tràng lớn nhất (49%), cụ thể ở bảng 1.2. Bảng 1.2. So sánh tỷ lệ dung tích của các phần đƣờng tiêu hoá của các gia súc (%) Tên đoạn đƣờng tiêu hóa Ngựa Bò Heo Thỏ Dạ dày 9,00 71,0 29,0 34,0 Ruột non 30,0 19,0 33,0 11,0 Manh tràng 16,0 3,00 6,00 49,0 Ruột già 45,0 7,00 32,0 6,00 Tổng số 100 100 100 100 Nguồn: (Nguyễn Quang Sức và Đinh Văn Bình, 2000) [9] Độ pH của các phần đường tiêu hoá ở thỏ cũng khác nhau: dạ dày rất chua, pH trung bình là 2,2. Vật chất khô của chất chứa dạ dày phụ thuộc vào dạng thức ăn, trung bình 17%. Chất chứa ruột non có pH = 7,2-7,9. Manh tràng có pH = 6, vật chất khô là 23%. Kết tràng có pH = 6,6. Dịch mật và tuyến tụy có tác dụng cân bằng độ pH của ruột non. Tổng số vi khuẩn trong manh tràng là cao nhất. Hoạt động lên men của vi khuẩn trong môi trường hơi chua sẽ tạo nên được nhiều axit béo bay hơi từ cellulose. 1.2.2. Sự phát triển đường tiêu hóa theo lứa tuổi thỏ Cơ thể thỏ sinh trưởng đều đặn cho đến tuần tuổi thứ 11-12. Nhưng đường tiêu hóa (trừ gan) thì dừng phát triển ở tuần tuổi thứ 9. Từ tuần 3-9 khối lượng của từng đoạn ruột cũng thay đổi khác nhau. Vào tuần thứ 3 ruột non nặng gấp đôi ruột già (manh tràng, kết tràng). Đến tuần thứ 9 thì khối lượng hai phần ruột đó đã tương đương nhau. Sự phát triển đoạn ruột già chỉ hoàn chỉnh khi có sự lên men vi khuẩn, khi thỏ chuyển sang ăn thức ăn cứng. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 8 Phát triển về độ dài của các đoạn ruột thỏ cũng tương tự như phát triển khối lượng. Độ dài của các đoạn ruột thỏ trưởng thành như sau: ruột non 327cm, manh tràng 38cm, đầu giun ruột thừa 13cm, kết tràng 128cm. 1.2.3. Sinh lý tiêu hóa Động vật ăn cỏ chỉ có thể tiêu hóa chất xơ từ thức ăn thực vật bằng quá trình lên men vi khuẩn. Quá trình này ở động vật nhai lại xảy ra ở dạ dày và phần đầu ruột non. Ở thỏ và ngựa thì xảy ra ở manh tràng và ruột già. Trong các trường hợp trên, sự tiêu hoá tinh bột tạo thành axit béo và hấp thụ vào đường máu thì đều giống nhau. Nhưng riêng sự hấp thụ axit amin thì có khác nhau: ở động vật nhai lại axit amin phân hủy và hấp thụ ngay ở dạ múi khế và ruột non. Đến phần ruột già, từ manh tràng axit amin không có khả năng hấp thụ được. Thỏ đã bổ sung sự khiếm khuyết đó bằng hiện tượng sinh lý ăn phân mềm (Caecotrophia). Trong đường ruột của thỏ tạo thành hai loại phân: Loại phân bình thường viên tròn, cứng, thỏ không ăn thì gọi là phân cứng. Còn một loại phân mềm, nhiều viên nhỏ, mịn, dính kết vào nhau, khi thải ra đến hậu môn thì thường được thỏ cúi xuống ăn ngay, nuốt chửng vào dạ dày và trộn lẫn với chất chứa dạ dày, đẩy dần vào ruột non và được hấp thu các chất dinh dưỡng ở đó, đặc biệt là vitamin B, trường hợp này gọi là thỏ ăn phân lại hay người ta còn gọi thỏ là động vật ăn lại. Bảng 1.3. Thành phần hóa học của hai loại phân thỏ Thành phần hoá học Phân cứng Phân mềm Vật chất khô (%) 58,3 27,1 Protein thô (%) 13,1 29,5 Chất béo thô (%) 2,60 2,40 Chất xơ thô (%) 37,8 22,0 Khoáng tổng số (%) 8,90 10,8 Chiết chất không đạm (%) 37,7 35,1 Nguồn: (Nguyễn Văn Thu, 2003) [12] Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 9 Phân cứng có vật chất khô cao hơn, nhưng hàm lượng protein lại nhỏ hơn phân mềm. Thỏ con còn bú mẹ không có hiện tượng ăn phân, hiện tượng này chỉ bắt đầu hình thành khi thỏ đến 3 tuần tuổi. Phân cứng còn gọi là phân ban ngày, phân mềm còn gọi là phân ban đêm. Như vậy thỏ ăn phân mềm trong môi trường yên tĩnh. 1.3. Đặc điểm tiêu hóa của thỏ nuôi 1.3.1. Sử dụng năng lượng Năng lượng mất đi trong phân nói chung từ 25-45% năng lượng thô khẩu phần. Do sinh lý tiêu hoá của thỏ, các thành tố vách tế bào là những thành phần hoá học chính liên quan đến sự tiêu hoá năng lượng thức ăn (Santomas và cs, 1987) [38] Theo Spreadbury (1978) [40] thì sự thất thoát năng lượng qua nước tiểu thay đổi từ 4-8 % DE khẩu phần với sự biến động lớn của cả hai mức độ xơ và protein (4-33% ADF và 16-28% CP). Sự thất thoát năng lượng này không liên quan đến mức độ xơ trong các khẩu phần được cân bằng năng lượng/protein, vì vậy, 6% DE có thể là mức năng lượng thất thoát trung bình qua nước tiểu. Các tác giả khác nhau như De Blas và cs,1986 [21] đã xác định mức độ năng lượng hữu hiệu cho sự tổng hợp protein và chất béo có giá trị lần lượt là 38-45% và 64-70%. De Blas và cs, (1984) [20] đề nghị mức độ năng lượng hữu hiệu trung bình cho tăng trưởng (kg) là 56%. Sự sản sinh nhiệt lượng tổng số tăng lên với khẩu phần có tỷ lệ xơ từ 0,37-1,5% trên một đơn vị ADF gia tăng (De Blas và cs,1986) [21] Sự tương quan này có lẽ do sự gia tăng các giá trị tiêu hoá và các hoạt động lên men ở manh tràng khi sử dụng khẩu phần nhiều xơ. Nhiệt lượng tạo ra cũng tuỳ thuộc vào hàm lượng protein trong khẩu phần (De Blas và cs,1986 [21] đã chứng minh mối quan hệ âm giữa các thông số này (0,33% nhiệt sản sinh gia tăng/1 đơn vị protein thô gia tăng) với khẩu phần sử dụng có mức protein thô từ 12-18%. Kết quả này có thể do một lượng lớn protein được dị hoá khi mức độ của nó trong khẩu phần tăng lên. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 10 1.3.2. Tiêu hoá protein Enzyme phân giải protein của thỏ được hoàn thiệnvào tuần tuổi thứ tư, sự phát triển của enzyme phụ thuộc chủ yếu vào sự phát triển của hệ thống nội tiết và ít nhiều bị ảnh hưởng bởi khẩu phần (Corring và cs, 1972) [19]. Có sự khác biệt rõ rệt về tỷ lệ tiêu hoá protein giữa các loại thức ăn hỗn hợp (gần 80%), ngũ cốc và cám (65-70%) và cỏ (45-65%). Từ đó, tỷ lệ tiêu hoá CP ở các khẩu phần khác nhau phụ thuộc vào thực liệu hơn là vào thành phần hoá học của chúng. Vì vậy mà tỷ lệ tiêu hoá protein thô (DCP) có mức độ chính xác cao hơn protein thô (CP) trong đánh giá protein thức ăn và thực liệu. Số liệu nghiên cứu về mức độ tiêu hoá protein trước manh tràng còn rất hiếm. Sự biến dưỡng ở manh tràng dường như có vai trò quan trọng trong tiêu hoá hấp thụ protein của thỏ, nhất là đối với protein có nguồn gốc từ cỏ (Haresign và cs, 1989) [24] 1.3.3. Tiêu hóa Nitơ trong manh tràng Ammonia (NH3) là sản phẩm chính cuối cùng của quá trình dị hoá Nitơ trong manh tràng và là nguồn Nitơ chính cho sự tổng hợp protein của vi sinh vật. Cũng như loài nhai lại, nguồn NH3 quan trọng này trong manh tràng bắt nguồn từ sự hấp thu NH3 qua máu (khoảng 25% NH3 trong manh tràng, (Forsythe và cs, 1985) [22], phần còn lại đến từ sự phân hủy thức ăn và các phức hợp Nitơ nội sinh của vi sinh manh tràng có hoạt lực phân giải protein cao (Makkar và cs, (1987) [31] Nồng độ NH3 manh tràng từ 6-8,5 mg/100ml chất chứa trong đoạn ruột này. Lượng NH3 này dường như đủ cho sự tổng hợp protein của vi sinh vật khi so sánh với động vật nhai lại (Carabano và cs, 1988) [16]. 1.3.4. Phân mềm và sự tiêu hoá protein Hiện tượng ăn phân mềm có vai trò như sự cung cấp dưỡng chất được quan tâm - đó là protein. Thành phần hoá học của phân mềm tương tự với chất chứa trong manh tràng mặc dù phân mềm có hàm lượng protein hơi cao hơn và lượng xơ hơi thấp hơn, (Carabano và cs, 1988) [16]. Sự khác biệt này liên quan đến nồng độ Nitơ cao của Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 11 lớp nhày bao bọc chất chứa manh tràng ở các đoạn cuối của ruột già tạo ra phân mềm trước khi bài xuất. Phân mềm cũng ít nước hơn chất chứa manh tràng do sự hấp thu nước ở phần cuối ruột già mặc dù sự hấp thu ít hơn so với phân cứng. Khi được ăn vào, phân mềm lưu lại trong dạ dày khoảng 6-8 giờ tuỳ khả năng bảo vệ của màng nhày trước sự công phá của hoạt động tiêu hoá. Trong khi đó các vi sinh vật tiếp tục quá trình lên men sản sinh một lượng đáng kể lactic acid vì chất đệm phosphate trong phân mềm tạo ra độ pH phù hợp. Cuối cùng thì màng nhày bị phá hủy và phân mềm đi vào quá trình tiêu hoá bình thường (Griffiths và cs, 1963) [23] Protein cung cấp từ phân mềm thay đổi từ 10%, (Spreadbury, 1978) [39] đến 55% trên tổng lượng protein ăn vào tuỳ thực liệu thô được sử dụng. Trong khẩu phần thực tế, nguồn protein cung cấp từ phân mềm chiếm khoảng 18% tổng lượng protein ăn vào (Haresign và cs, 1989) [24] Một trong những ưu điểm của hiện tượng ăn phân mềm là nó tác động tích cực lên khả năng tiêu hoá protein trong khẩu phần. Protein thô tiêu hoá tăng từ 520% nhờ hiện tượng này, tăng đến giá trị cao nhất khi protein bổ sung từ thức ăn hỗn hợp giảm thấp. Kết quả quan sát này giải thích lý do tại sao thỏ sử dụng protein từ cỏ tốt hơn các loài không nhai lại khác. Hiện tượng ăn phân mềm có thể hỗ trợ việc khắc phục tình trạng khẩu phần chứa protein kém chất lượng. Ngoài ra, phân mềm còn là nguồn quan trọng cung cấp vitamin nhóm B, K và một số khoáng có thể tái sử dụng như sắt. 1.3.5. Tiêu hoá tinh bột Thức ăn sử dụng trong phương thức nuôi thâm canh có đậm độ dưỡng chất cao do nó chứa các nguồn ngũ cốc và tinh bột cao hơn thức ăn truyền thống. Sự thay đổi này đã thúc đẩy Cheeke và Patton (1980) [17] đề xuất giả thuyết rằng khẩu phần mức độ tinh bột cao cùng với thời gian di chuyển nhanh của nó trong đường ruột có thể là nguồn cung cấp tinh bột quan trọng cho các vi sinh manh tràng mà trong quá trình lên men chúng có thể xúc tiến các rối loạn tiêu hoá. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn