Tài liệu Nghiên cứu phát triển du lịch tại thành nhà hồ, thanh hóa luận văn ths. du lịch

§¹i häc quèc gia hµ néi TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC Xà HỘI VÀ NHÂN VĂN ®µo Thanh xu©n ~150 trang, mµu xB16,6 quyen Nghiªn cøu ph¸t triÓn du lÞch t¹i thµnh nhµ hå, thanh hãa Chuyªn ngµnh: Du lÞch (Chương trình đào tạo thí điểm) luËn v¨n th¹c sÜ du lÞch NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS NGUYỄN PHẠM HÙNG Hµ Néi, 2014 MỤC LỤC MỞ ĐẦU ..................................................................................................................... 6 1. Lý do chọn đề tài ...................................................................................................... 6 2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu ........................................................................................ 7 3. Mục đích và nội dung nghiên cứu ........................................................................... 10 4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu .............................................................................. 11 5. Phương pháp nghiên cứu ........................................................................................ 11 6. Bố cục luận văn ...................................................................................................... 11 7. Đóng góp của luận văn ........................................................................................... 12 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA ĐIỂM DU LỊCH VÀ SỨC HẤP DẪN CỦA ĐIỂM DU LỊCH DI TÍCH LỊCH SỬ, KIẾN TRÚC NGHỆ THUẬT VÀ KHẢO CỔ ......................................................................................................................... 13 1.1. Điểm du lịch ....................................................................................................... 13 1.1.1. Những quan niệm về điểm du lịch .................................................................... 13 1.1.2. Các yếu tố cấu thành điểm du lịch .................................................................... 16 1.1.3. Quan niệm về tính hấp dẫn của điểm du lịch..................................................... 17 1.1.4. Các tiêu chí xác định điểm du lịch hấp dẫn ....................................................... 18 1.1.4.1. Các yếu tố chủ quan (Các yếu tố tạo nên khả năng hấp dẫn của điểm du lịch) 19 1.1.4.2. Các yếu tố khách quan (Các tiêu chí định lượng và định tính)........................ 19 1.1.5. Vai trò của điểm du lịch.................................................................................... 20 1.2. Phân loại điểm du lịch ....................................................................................... 21 1.2.1. Phân loại điểm du lịch theo vị trí địa lý............................................................. 21 1.2.2. Phân loại điểm du lịch theo tài nguyên du lịch .................................................. 22 1.3. Điểm du lịch di tích lịch sử, kiến trúc nghệ thuật và khảo cổ.......................... 24 1.3.1. Các quan niệm về du lịch di tích lịch sử, kiến trúc nghệ thuật và khảo cổ ......... 24 1.3.2. Đặc điểm của du lịch di tích lịch sử, kiến trúc nghệ thuật và khảo cổ................ 27 1.3.3. Các nguyên tắc trong phát triển du lịch di tích lịch sử, kiến trúc nghệ thuật và khảo cổ....................................................................................................................... 28 1.4. Những bài học kinh nghiệm .............................................................................. 30 1 1.4.1. Kinh nghiệm của Nhật Bản về bảo tồn di sản và du lịch ................................... 30 1.4.2. Bài học về phát triển du lịch tại quần thể di tích Angkor, Campuchia ............... 32 1.4.3. Kinh nghiệm bảo tồn và phát triển du lịch tại Thánh địa Mỹ Sơn ..................... 35 Chương 2: THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG DU LỊCH TẠI THÀNH NHÀ HỒ .... 39 2.1. Giới thiệu chung về Thành nhà Hồ................................................................... 39 2.1.1. Vị trí địa lý, cảnh quan, môi trường .................................................................. 39 2.1.2. Lịch sử hình thành của Thành nhà Hồ............................................................... 41 2.1.3. Những giá trị văn hóa tiêu biểu của Thành nhà Hồ ........................................... 46 2.2. Hoạt động du lịch tại Thành nhà Hồ ................................................................ 50 2.2.1. Thị trường và khách du lịch tại Thành nhà Hồ .................................................. 50 2.2.2. Sản phẩm du lịch tại Thành nhà Hồ .................................................................. 52 2.2.2.1. Du lịch tham quan di tích, danh thắng............................................................ 52 2.2.2.2. Du lịch lễ hội tại Thành nhà Hồ ..................................................................... 61 2.2.2.3. Du lịch nông nghiệp, nông thôn vùng phụ cận Thành nhà Hồ ........................ 64 2.2.2.4. Du lịch ẩm thực xứ Thanh tại Thành nhà Hồ ................................................. 67 2.2.2.5. Đồ lưu niệm du lịch tại Thành nhà Hồ ........................................................... 69 2.2.2.6. Các tuyến du lịch tại di sản Thành nhà Hồ ..................................................... 69 2.2.3. Cơ sở vật chất, kỹ thuật du lịch tại Thành nhà Hồ ............................................. 71 2.2.3.1. Cơ sở vật chất kỹ thuật phục vụ lưu trú .......................................................... 71 2.2.3.2. Cơ sở vật chất kỹ thuật phục vụ ăn uống ........................................................ 72 2.2.3.3. Cơ sở vật chất phục vụ vui chơi, giải trí ......................................................... 73 2.2.3.4. Cơ sở vật chất – kỹ thuật phục vụ vận chuyển du lịch .................................... 74 2.2.3.5. Cơ sở vật chất- kỹ thuật dịch vụ bổ sung ....................................................... 77 2.2.4. Đội ngũ nhân lực trong du lịch tại Thành nhà Hồ ............................................ 78 2.2.5. Công tác tổ chức, quản lý, quy hoạch du lịch tại Thành nhà Hồ ........................ 83 2.2.5.1. Về công tác tổ chức, quản lý .......................................................................... 83 2.2.5.2. Quy hoạch phát triển du lịch tại Thành nhà Hồ .............................................. 85 2.2.6. Công tác tuyên truyền, quảng bá du lịch tại Thành nhà Hồ ............................... 87 2.2.7. Thực trạng bảo tồn di sản văn hóa tại Thành nhà Hồ ........................................ 92 2 2.2.7.1.Thuận lợi trong công tác bảo tồn .................................................................... 92 2.2.7.2. Khó khăn trong công tác bảo tồn ................................................................... 92 2.2.7.3. Thực trạng bảo tồn di sản Thành nhà Hồ ....................................................... 93 2.2.8. Đánh giá hoạt động du lịch tại Thành nhà Hồ ................................................... 96 2.2.8.1. Đánh giá về hiện trạng hoạt động du lịch thông qua phiếu điều tra khách du lịch tại Thành nhà Hồ ................................................................................................. 96 2.2.8.2. Những hạn chế, yếu kém trong thực trạng hoạt động du lịch.......................... 99 Chương 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN DU LỊCH ............................... 102 TẠI THÀNH NHÀ HỒ .......................................................................................... 102 3.1. Những căn cứ đề xuất giải pháp ..................................................................... 102 3.1.1. Chủ trương, chính sách, chiến lược phát triển du lịch của tỉnh Thanh Hóa ...... 102 3.1.1.1. Chủ trương, chính sách phát triển ................................................................ 102 3.1.1.2. Chiến lược phát triển ................................................................................... 103 3.1.2. Quy hoạch phát triển du lịch Thành nhà Hồ .................................................... 109 3.2. Những giải pháp cụ thể ................................................................................... 112 3.2.1. Giải pháp về tổ chức, quản lý, quy hoạch ....................................................... 112 3.2.2. Giải pháp về phát triển cơ sở vật chất, kỹ thuật ............................................... 113 3.2.3. Giải pháp về phát triển nhân lực ..................................................................... 115 3.2.3.1. Các giải pháp về nguồn nhân lực và đạo tạo đối với đội ngũ cán bộ công nhân viên tại TTBTDS Thành nhà Hồ............................................................................... 116 3.2.3.2. Các giải pháp về nguồn nhân lực du lịch địa phương ................................... 117 3.2.4. Giải pháp về sản phẩm du lịch ........................................................................ 117 3.2.5. Giải pháp về thị trường và khách du lịch ........................................................ 119 3.2.6 Giải pháp về tuyên truyền, quảng bá du lịch .................................................... 120 3.2.7. Giải pháp về bảo tồn văn hóa trong du lịch ..................................................... 121 3.2.7.1. Đề xuất các giải pháp bảo tồn cho các di sản đề cử ...................................... 122 3.2.7.2. Đề xuất các giải pháp bảo tồn cho vùng đệm ............................................... 125 KẾT LUẬN............................................................................................................. 129 TÀI LIỆU THAM KHẢO...................................................................................... 131 3 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT DSVH Di sản Văn hóa DSVHTG Di sản Văn hóa Thế giới GS Giáo sư QL Quốc lộ Tr Trang TS Tiến sĩ Tp Thành phố TTBTDS Trung tâm bảo tồn di sản UBND Ủy ban nhân dân UNESCO United Nations Educational Scientific and Cultural Organization Tổ chức Văn hóa, Khoa học và Giáo dục Liên hiệp quốc VHTT&DL Văn hóa Thể thao và Du lịch 4 DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Hình 1.1: Mô hình các yếu tố ảnh hưởng đến sự hài lòng của du khách. ...... 20 Hình 2.1: Sơ đồ tổ chức hành chính TTBTDS Thành nhà Hồ ....................... 80 Bảng 2.1: Số lượng khách tới thăm Thành nhà Hồ giai đoạn 2009- 2012 ..... 50 Bảng 2.2: Số lượng khách tới thăm Thành nhà Hồ năm 2011 ....................... 51 Bảng 2.3: Số lượng khách tới thăm Thành nhà Hồ năm 2012 ....................... 51 Bảng 2.4: Danh sách khách sạn đã được thẩm định trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa năm 2013 ............................................................................................. 71 5 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Di sản thế giới là những di tích vĩ đại, lâu đời và có sức hấp dẫn. Xét trong phạm vi quốc gia, chúng đóng vai trò là biểu tượng ảnh hưởng không ngừng đến giá trị hiện tại. Nói cách khác, những di tích ấy thực sự là kho báu của đất nước. Vì vậy công tác quản lý nhằm duy trì và bảo tồn phải được tiến hành song song với nhiệm vụ giới thiệu, quảng bá cho cộng đồng. Du lịch tìm hiểu các giá trị văn hóa là loại hình được nhiều du khách ưa thích trong các loại hình du lịch ở bất kỳ quốc gia nào. Những năm qua, du lịch tham quan tìm hiểu di tích, di sản văn hóa nói chung và các DSVHTG nói riêng phát triển rất nhanh ở Việt Nam, góp phần nâng cao nhận thức và thúc đẩy sự phát triển của ngành du lịch nước ta. Trong một cuộc khảo sát mới đây của Tổng cục Du lịch, hơn 70% khách quốc tế đến Việt Nam với lý do để khám phá những nét độc đáo của bản sắc dân tộc Việt Nam thông qua những chuyến tham quan thực tế tại các di sản, đặc biệt là các di sản thế giới. Điều đó đã khẳng định vai trò của các di sản đối với sự phát triển của ngành du lịch. Như vậy có thể khẳng định, không có giá trị văn hóa thì ngành kinh doanh du lịch của quốc gia không thể có tiềm năng phát triển. Bởi vậy, các di sản thế giới sau khi được công nhận của Việt Nam luôn được đánh giá cao và được định hướng khai thác để phát triển trở thành các khu, điểm du lịch có ý nghĩa quốc gia và quốc tế, làm động lực cho sự phát triển du lịch của cả nước. Những năm qua du lịch Thanh Hóa không ngừng tăng trưởng dựa trên khai thác những tài nguyên du lịch đặc sắc như du lịch biển, du lịch văn hóa, sinh thái, ẩm thực, làng nghề... với các địa danh như Sầm Sơn, Lam Kinh, Bến En, Hàm Rồng, Cẩm Lương, Pù Luông... và không thể không kể đến Thành nhà Hồ DSVHTG. Theo số liệu thống kê của Sở VHTT&DL Thanh Hóa chỉ có khoảng 300 khách du lịch mỗi ngày tại Thành nhà Hồ cho thấy di sản này chưa thực sự hấp dẫn về du lịch. Tại đây chủ yếu đơn thuần diễn ra hoạt động tham quan, tìm hiểu di tích 6 của khách du lịch nội địa mà chưa hình thành sản phẩm du lịch đầy đủ, chưa thu hút được khách quốc tế. Khu di tích Thành nhà Hồ được UNESCO công nhận là DSVHTG vào tháng 6/2011 là một sự kiện quan trọng cho thấy tầm vóc của di tích đã vươn xa khỏi phạm vi tỉnh Thanh Hóa, của Việt Nam mà là một di sản của nhân loại. Từ thực tế Hạ Long, Hội An, Mỹ Sơn, Phong Nha- Kẻ Bàng sau khi được UNESCO công nhận là di sản thế giới, số lượng khách du lịch đến tham quan di sản tăng đột biến 1,5-2 lần năm sau so với năm trước và 10-20% trong những năm kế tiếp. Di sản Thành nhà Hồ cũng sẽ không chệch quỹ đạo tăng trưởng đó nếu các hoạt động vinh danh, quảng bá thu hút khách được thực hiện tốt. Đối với Thanh Hóa nói chung và Thành nhà Hồ nói riêng, đây là cơ hội to lớn để phát triển du lịch với tầm nhìn và đẳng cấp mới, nhưng đồng thời cũng đối diện với thách thức không nhỏ để làm sao có được những sản phẩm du lịch xứng tầm mà vẫn bảo tồn các giá trị nổi bật toàn cầu của di sản Thành nhà Hồ. Tính đến nay vẫn chưa có công trình nào nghiên cứu đầy đủ, toàn diện về du lịch tại DSVH Thành nhà Hồ, cùng với những lý do trên nên tôi quyết định lựa chọn đề tài: “Nghiên cứu phát triển du lịch tại Thành nhà Hồ, Thanh Hóa” cho luận văn thạc sỹ của mình. 2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu Trước đây Thành nhà Hồ được ghi chép lại nhiều trong các bộ chính sử của nước ta như Đại Việt sử ký toàn thư (thời Lê), Đại Nam nhất thống chí, Việt sử thông giám cương mục (thời Nguyễn). Các sử gia, học giả cũng dành cho Thành nhà Hồ những lời nhận xét ưu ái và trang trọng như: Ngô Thì Sĩ trong Đại Việt sử ký tiền biên, Phan Huy Chú trong Lịch triều hiến chương loại chí, Hoàng Việt địa dư chí, Lưu Công Đạo trong Thanh Hóa Vĩnh Lộc huyện chí, Đặng Xuân Bảng trong Sử học bị khảo…Tuy nhiên các ghi chép đều ngắn gọn và đề cập rải rác ở các tác phẩm của từng thời, từng triều đại. Hiện nay có rất nhiều công trình nghiên cứu về Thành nhà Hồ nhưng chỉ dừng lại ở mức khảo cứu, tìm hiểu về các giá trị văn hóa, kiến trúc, nghệ thuật, quân 7 sự. Nghiên cứu về Thành nhà Hồ nhiều và chuyên sâu nhất phải kể đến các công trình của các học giả thuộc Viện Khảo cổ học. Sách “Thành nhà Hồ Thanh Hóa” (Nxb Khoa học Xã hội, 2011) của PGS.TS Tống Trung Tín là tác phẩm nghiên cứu sớm nhất, hệ thống những giá trị lịch sử- văn hóa của di sản Thành nhà Hồ. Tác phẩm song ngữ Việt- Anh này gồm 5 phần chính: Vị trí địa lí; Lịch sử; Quy hoạch tổng thể, cấu trúc các vòng thành và kĩ thuật xây dựng; Những di sản văn hóa phong phú trong vùng đệm; Giá trị lịch sử - văn hóa. Dưới lăng kính nhìn nhận của một nhà khảo cổ cuốn sách khẳng định và giải trình rõ những giá trị nổi bật toàn cầu của di sản Thành Nhà Hồ, mô tả được những di tích phụ cận mang tính chất lịch đại và đồng đại có liên quan đến vùng kinh đô cổ Tây Đô. Sách “Thành nhà Hồ - Di sản Thế giới” do nhóm cán bộ Trung tâm Bảo tồn Di sản Thành nhà Hồ biên soạn đã hệ thống lại vị trí địa lý, lịch sử kinh thành Tây Đô, di sản văn hóa Thành nhà Hồ, giá trị nổi bật toàn cầu và các tiêu chí được UNESCO ghi nhận là Di sản Thế giới. Cuốn sách cung cấp một cách đầy đủ một cách tổng thể và chi tiết các giá trị văn hoá lịch sử, kiến trúc của di sản văn hoá Thành Nhà Hồ, là tài liệu quan trọng hữu ích cho du khách và các nhà nghiên cứu. Tạp chí Khảo cổ học số 2/2012- số chuyên đề kỉ niệm 1 năm Thành nhà Hồ được UNESCO vinh danh Di sản Thế giới (27/6/2011 - 27/6/2012) với 9 bài viết về Thành nhà Hồ là tài liệu nghiên cứu chuyên sâu công phu nhất về khảo cổ của Viện Khảo cổ. Ngoài việc giới thiệu những giá trị tiêu biểu của di sản Thành nhà Hồ, các bài viết trong tạp chí còn tổng kết lại kết quả những lần khai quật các di tích, địa điểm khảo cổ chính tại Thành nhà Hồ như đàn tế Nam Giao, Cửa Nam, Thành Nội và La Thành, công trường khai thác đá An Tôn…Do đây là công trình nghiên cứu của các nhà khảo cổ nên chưa có bài viết nào nghiên cứu vấn đề phát triển du lịch tại Thành nhà Hồ. Thành nhà Hồ còn được đề cập nhiều trong các tác phẩm viết về Hồ Quý Ly và triều đại nhà Hồ như: Sách Hồ Quý Ly (1997) của Nguyễn Danh Phiệt; Cải cách Hồ Quý Ly (2011) của Phan Đăng Thanh, Trương Thị Hòa; Thành nhà Hồ và những truyện xây thành đắp lũy (2009) của Phạm Văn Chấy; La Province De Thanh Hoa - 8 cuốn sách nghiên cứu, giới thiệu về lịch sử và địa lý của tỉnh Thanh Hóa của học giả người Pháp Le Proton viết vào những năm đầu của thế kỷ XX.…Cùng với đó là rất nhiều bài nghiên cứu trên các báo, tạp chí: Từ Ly Cung đến Tây Đô (Lê Tạo- Tạp chí Nghiên cứu Lịch sử 1990), Hồ Quý Ly và ý thức dân tộc (Lâm Bá Nam -Tạp chí Nghiên cứu Lịch sử 1992), Hồ Quý Ly và nhà Hồ (Trần Bá Chí- Tạp chí nghiên cứu lịch sử 1992), Thành Tây Đô –góc nhìn của thuật phong thủy (Nguyễn Thị ThúyTạp chí Nghiên cứu Đông Nam Á 2009)… Tuy nhiên, những công trình nghiên cứu đặt Thành nhà Hồ là đối tượng nghiên cứu để phát triển du lịch hầu như rất ít. Gần gũi và thiết thân nhất với đề tài này có thể kể đến công trình Khai thác các giá trị di sản văn hóa Thành Tây Đô trong du lịch văn hóa xứ Thanh của Trịnh Thị Hạnh (Khóa luận tốt nghiệp Trường ĐH Khoa học Xã hội & Nhân văn Hà Nội, 2012). Xuất phát từ việc nghiên cứu những giá trị văn hóa tiêu biểu của Thành nhà Hồ như nghệ thuật, kiến trúc, quân sự… tác giả Trịnh Thị Hạnh đã phân tích thực trạng phát triển du lịch tại di sản Thành nhà Hồ về các mặt thị trường và khách du lịch, sản phẩm du lịch, cơ sở vật chất kĩ thuật phục vụ du lịch, nhân lực du lịch; đồng thời đánh giá những tồn tại, yếu kém trong hoạt động du lịch tại di sản này. Khóa luận cũng đề xuất rất nhiều giải pháp nhằm phát triển du lịch tại Thành nhà Hồ. Công trình này là công trình công phu nhất về nghiên cứu phát triển du lịch tại Thành nhà Hồ. Tuy nhiên công trình mới chỉ đề cập đến vấn đề khai thác văn hóa để phát triển du lịch tại di sản Thành nhà Hồ trong bối cảnh du lịch văn hóa xứ Thanh nên vẫn còn chưa thật đầy đủ. Bài viết Phát triển sản phẩm du lịch gắn với di sản thế giới Thành nhà HồCơ hội và thách thức của TS Hà Văn Siêu (Viện Nghiên cứu Phát triển Du lịch , 2012) tuy ngắn nhưng lại có đóng góp hết sức quý báu và thiết thực về mặt lí luận khi nêu ra được vai trò của du lịch với bảo tồn và phát huy giá trị di sản, những yêu cầu đặt ra đối với một sản phẩm du lịch đầy đủ, hoàn chỉnh tại điểm đến Thành Nhà Hồ. Từ mục tiêu và yêu cầu phát triển sản phẩm du lịch xứng tầm di sản văn hóa thế giới Thành Nhà Hồ có thể phân tích, đánh giá những cơ hội và thách thức đan xen 9 để có chương trình hành động đáp ứng hợp lý. Tác giả đã đề xuất và kiến nghị với ngành Du lịch Thanh Hóa cần cân nhắc một số nội dung hành động ưu tiên như: Xây dựng và thực hiện chương trình phát triển sản phẩm du lịch gắn với di sản thế giới Thành Nhà Hồ; Các chính sách, chiến lược liên quan; Các chương trình, dự án bổ trợ. Những công trình viết về du lịch Thành nhà Hồ đa phần là các bài báo ngắn xuất hiện tản mạn trên internet, báo in. Như vậy, đã có nhiều công trình nghiên cứu bằng nhiều hình thức khác nhau (sách, tạp chí, báo, luận văn…), ở nhiều mảng khác nhau (lịch sử, khảo cổ, kiến trúc, văn hóa học…) về Thành nhà Hồ nhưng việc nhìn nhận Thành nhà Hồ dưới góc độ du lịch học vẫn chưa được thấu đáo. Với đề tài nghiên cứu này, tác giả hi vọng đóng góp được phần nào khoảng trống nghiên cứu trên. 3. Mục đích và nội dung nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu - Góp phần nâng cao nhận thức về di sản, bảo vệ di sản của các bên tham gia trong hoạt động du lịch. - Đưa ra một số kiến nghị về công tác quản lý di sản, giảm thiểu tác động tiêu cực của du lịch đến vấn đề bảo tồn di tích và chiến lược phát triển du lịch, thu hút du khách tại di sản Thành nhà Hồ. - Mong muốn kết quả nghiên cứu nhận được sự quan tâm và đầu tư của các tổ chức trong và ngoài nước cho công tác bảo tồn khu di tích Thành nhà Hồ. 3.2. Nội dung nghiên cứu - Những vấn đề lí luận chung về điểm du lịch và sức hấp dẫn của điểm du lịch di tích lịch sử, kiến trúc nghệ thuật và khảo cổ. - Khảo sát, phân tích thực trạng hoạt động du lịch tại Thành nhà Hồ. - Nghiên cứu đề xuất một số giải pháp nhằm phát triển du lịch tại Thành nhà Hồ. 10 4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Toàn bộ hoạt động du lịch tại DSVHTG Thành nhà Hồ - một điểm du lịch. - Phạm vi nghiên cứu: + Không gian: Khu vực Thành nhà Hồ và vùng phụ cận + Thời gian: Từ 2009 đến 2013. 5. Phương pháp nghiên cứu Luận văn được hoàn thiện dựa trên nhiều phương pháp khác nhau: - Phương pháp phân tích, tổng hợp tài liệu Tác giả sử dụng các loại tài liệu từ sơ cấp và thứ cấp, các tài liệu từ tạp chí, sách báo và nhiều phương tiện thông tin đại chúng sau đó phân tích, tổng hợp những thông tin cần thiết cho luận văn. - Phương pháp khảo sát, điều tra thực địa Tác giả đã đến khu di tích Thành nhà Hồ và vùng phụ cận, tiến hành khảo sát, điều tra ở toàn bộ khu di tích; gặp gỡ các cán bộ tại TTBTDS Thành nhà Hồ; trò truyện với người dân địa phương; khảo sát các cơ sở kinh doanh du lịch như lưu trú, ăn uống, vui chơi giải trí. - Phương pháp điều tra xã hội học: Tác giả tiến hành lập bảng hỏi và phiếu điều tra để điều tra mức độ hài lòng của khách du lịch nội địa và quốc tế đến tham quan đối với điểm du lịch Thành nhà Hồ. - Phương pháp liên ngành: Trong luận văn sử dụng, tìm hiểu nhiều ngành khoa học khác nhau để làm rõ vấn đề nghiên cứu: lịch sử, địa lý, văn hóa, du lịch, khảo cổ, kinh tế… 6. Bố cục luận văn Luận văn ngoài phần mở đầu và kết luận được kết cấu thành ba chương: Chương 1: Cơ sở lý luận của điểm du lịch và sức hấp dẫn của điểm du lịch di tích lịch sử, kiến trúc nghệ thuật và khảo cổ Chương 2: Thực trạng hoạt động du lịch tại Thành nhà Hồ Chương 3: Một số giải pháp phát triển du lịch tại Thành nhà Hồ 11 7. Đóng góp của luận văn Đề tài “Nghiên cứu phát triển du lịch tại Thành nhà Hồ, Thanh Hóa” đã đạt được kết quả mà mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu đề ra: Một là: Đề tài đã nghiên cứu và khái quát được một số vấn đề lý luận liên quan đến đề tài như là: Điểm du lịch, phân loại điểm du lịch, các tiêu chí đánh giá điểm du lịch hấp dẫn và điểm du lịch di tích lịch sử, kiến trúc nghệ thuật, khảo cổ. Hai là: Đề tài đã khảo sát, nghiên cứu thực trạng hoạt động du lịch tại Thành nhà Hồ từ khi được công nhận là DSVHTG cho đến nay, qua đó đưa ra đánh giá về những thành tựu, hạn chế của hoạt động du lịch tại đây. Ba là: Đề tài đã đề xuất một số giải pháp nhằm bảo tồn, quản lý, tôn tạo và khai thác tốt di sản văn hóa để phát triển du lịch tại Thành nhà Hồ. 12 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA ĐIỂM DU LỊCH VÀ SỨC HẤP DẪN CỦA ĐIỂM DU LỊCH DI TÍCH LỊCH SỬ, KIẾN TRÚC NGHỆ THUẬT VÀ KHẢO CỔ 1.1. Điểm du lịch 1.1.1. Những quan niệm về điểm du lịch Khái niệm du lịch không còn xa lạ đối với bất kỳ nhà nghiên cứu nào về du lịch. Ở mỗi góc độ tiếp cận khác nhau thì lại có nhiều quan điểm nghiên cứu khác nhau về du lịch. Theo quan điểm của các nhà kinh tế du lịch thì du lịch là một hệ thống tinh thần và vật chất, là một hiện tượng kinh tế xã hội tổng hợp do ba yếu tố cơ bản cấu thành là chủ thể du lịch (khách du lịch), khách thể du lịch (tài nguyên du lịch) và hoạt động du lịch. Trong phạm vi nghiên cứu, luận văn sẽ đi sâu phân tích về phần khách thể của du lịch, đó là tài nguyên du lịch hay cụ thể là điểm đến du lịch và điểm du lịch. Các sách và tài liệu về du lịch của Tổ chức Du lịch thế giới (UN-WTO) và của nước ngoài thường sử dụng các khái niệm: Điểm đến du lịch (Tourism Destination); Điểm tham quan du lịch (Tourism Spot). Trong tiếng Anh, từ “Tourism Destination” được dịch sang tiếng Việt là “Điểm đến du lịch”. Còn từ “Tourism spot” được dịch ra tiếng Việt với nhiều nghĩa khác nhau, nhưng với du lịch có nghĩa là nơi vui chơi, giải trí, thể thao, câu cá…v.v, như một điểm tham quan du lịch. Tác giả Giuseppe Marzano (2007) cho rằng: “Một điểm đến du lịch là một thành phố, thị xã, khu vực khác của nền kinh tế trong số đó phụ thuộc đến mức độ tích lũy đáng kể từ các khoản thu du lịch. Nó có thể chứa một hoặc nhiều điểm tham quan du lịch hấp dẫn”. Trên phương diện địa lý, điểm đến du lịch được xác định theo phạm vi không gian lãnh thổ. Điểm đến du lịch là một vị trí địa lý mà du khách thực hiện hành trình đến đó nhằm thỏa mãn như cầu theo mục đích của chuyến đi. Có thể phân biệt hai loại điểm đến: 13 + Điểm đến cuối cùng: (Final destination) thường là điểm xa nhất tính từ điểm xuất phát gốc của du khách và (hoặc) là địa điểm mà người đó dự định tiêu dùng phần lớn thời gian. + Điểm đến trung gian (Intermediate destination) hoặc nơi ghé thăm (enroute) là địa điểm mà du khách dành thời gian ngắn hơn để nghỉ ngơi qua đêm hoặc viếng thăm một điểm hấp dẫn. Một điểm đến du lịch có thể được định nghĩa, hay được hiểu theo nhiều cách khác nhau. Khái niệm tổng quát đầu tiên về một điểm đến du lịch xem nó như một không gian vật chất mà trong đó diễn ra các hoạt động về du lịch. Từ quan điểm này, khách du lịch là người tích cực tham gia vào việc xây dựng các không gian du lịch, tích cực hoạt động trong không gian du lịch, tác động đến không gian du lịch và đóng góp để không gian du lịch được duy trì. Một điểm đến du lịch có thể được xem là một hỗn hợp của sản phẩm, tiện nghi và dịch vụ tạo nên sự trải nghiệm du lịch. Do đó, điểm đến du lịch chỉ là một phần của sản phẩm du lịch và bản thân nó không được xem là một sản phẩm. Đơn giản nó chỉ là một khu vực địa lý trong đó các sản phẩm du lịch được mua và bán. Theo tác giả Bodlender1, đã đưa ra một định nghĩa về điểm đến du lịch là tập hợp các yếu tố vật chất và dịch vụ cùng với sự kết hợp các biểu tượng nhằm đáp ứng trọn vẹn nhu cầu của khách hàng. Các điểm đến du lịch vừa là các không gian giải trí dành cho khách, không gian ở và làm việc của các cơ sở cung ứng dịch vụ. Các cách tiếp cận khác nhau về khái niệm điểm đến du lịch được tóm tắt tại định nghĩa của Tổ chức Du lịch Thế giới (UN-WTO) (2004): “Điểm đến du lịch là một không gian vật chất mà du khách ở lại ít nhất là một đêm. Nó bao gồm các sản phẩm du lịch như các dịch vụ hỗ trợ, các điểm đến và tuyến điểm du lịch trong thời gian một ngày. Nó có các giới hạn vật chất và quản lý giới hạn hình ảnh, sự quản lý xác định tính cạnh tranh trong thị trường. Các điểm đến du lịch địa phương thường bao gồm nhiều bên hữu quan như một cộng đồng tổ chức và có thể kết nối lại với nhau để tạo thành một điểm đến du lịch lớn hơn.” 14 Ở Việt Nam hai khái niệm về điểm du lịch và khu du lịch được Luật Du lịch 2005 xác định: “Khu du lịch là nơi có tài nguyên du lịch hấp dẫn với ưu thế về tài nguyên du lịch tự nhiên, được quy hoạch, đầu tư phát triển nhằm đáp ứng nhu cầu đa dạng của khách du lịch, đem lại hiệu quả về kinh tế - xã hội và môi trường. Điểm du lịch là nơi có tài nguyên du lịch hấp dẫn, phục vụ nhu cầu tham quan của khách du lịch.” [25, tr.2] Theo nghĩa chung nhất, điểm du lịch là những địa điểm hoặc cơ sở mà khách du lịch hướng đến và lưu trú. Điểm du lịch có thể là những nơi không có dân cư. Đó là nghĩa rộng của điểm du lịch. Tuy nhiên, trong kinh tế du lịch, điểm du lịch là một nơi, một vùng hay một đất nước có sức hấp dẫn đặc biệt đối với du khách (không phải người dân địa phương) và có những thay đổi nhất định trong kinh tế do hoạt động du lịch tạo ra. Như vậy, theo quan điểm của tác giả thì điểm du lịch có thể là bất cứ điểm lớn hay nhỏ có tài nguyên du lịch (tài nguyên tự nhiên, nhân văn…) và có hoạt động du lịch phát triển. Khái niệm Điểm du lịch của Việt Nam hay Điểm đến du lịch (Tourism Destination) của nước ngoài đều xuất phát từ tài nguyên du lịch, nhưng quan điểm về tài nguyên du lịch có sự khác nhau. Luật Du lịch Việt Nam (2005) xác định: “Tài nguyên du lịch là cảnh quan thiên nhiên, yếu tố tự nhiên, di tích lịch sử - văn hoá, công trình lao động sáng tạo của con người và các giá trị nhân văn khác có thể được sử dụng nhằm đáp ứng nhu cầu du lịch, là yếu tố cơ bản để hình thành các khu du lịch, điểm du lịch, tuyến du lịch, đô thị du lịch”. [25, tr.2] Có nhiều quan điểm khác nhau về tài nguyên du lịch, nhưng một quan điểm thực tiễn là “tất cả các nhân tố có thể kích thích được động cơ du lịch của con người được ngành du lịch tận dụng kinh doanh để sinh ra lợi ích kinh tế và lợi ích xã hội đều gọi là tài nguyên du lịch”. Hoặc “Bất kỳ nhân tố thiên nhiên, nhân văn và xã hội có thể thu hút được khách du lịch đều gọi là tài nguyên du lịch”. Điều này có nghĩa 15 rằng không chỉ tài nguyên tự nhiên, tài nguyên nhân văn mà cả các sự kiện xã hội như: Kinh tế, chính trị, văn hoá, thể thao... được tổ chức có khả năng thu hút khách du lịch được gọi là tài nguyên du lịch. Mặt khác, không phải tài nguyên du lịch nào cũng được khai thác và trở thành điểm du lịch. Điều này phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố như: Cơ sở hạ tầng kỹ thuật, cơ sở dịch vụ phục vụ khách, các cơ chế, chính sách, luật pháp cho sự phát triển điểm du lịch, thời gian khai thác điểm du lịch (thường xuyên, theo thời vụ, ngắn ngày...), số lượng khách đến tham quan du lịch trong đó có khách du lịch quốc tế và khách du lịch nội địa... có tính hấp dẫn và có sức thu hút khách du lịch càng cao thì lượng khách du lịch trong nước và quốc tế đến càng lớn. Dịch vụ và hàng hoá phục vụ khách tiêu thụ càng nhiều về số lượng, đa dạng về cơ cấu và chủng loại, chất lượng cao thì doanh thu càng lớn và hiệu quả kinh tế - xã hội càng cao. 1.1.2. Các yếu tố cấu thành điểm du lịch Để hình thành một điểm du lịch thì cần phải đáp ứng các yếu tố cơ bản sau: - Điểm đến phải có tài nguyên du lịch đa dạng, phong phú, độc đáo và có sức hấp dẫn với du khách. Các điểm hấp dẫn của điểm đến dù mang đặc điểm nhân tạo, đặc điểm tự nhiên hoặc là các sự kiện thì cũng tạo ra động lực ban đầu cho sự viếng thăm của du khách. - Giao thông đi lại (Khả năng tiếp cận điểm đến): Sự phát triển và duy trì giao thông có hiệu quả nối liền với các thị trường nguồn khách là điều kiện căn bản cho sự thành công của các điểm du lịch. - Nơi ăn nghỉ: Các dịch vụ lưu trú và ăn uống của điểm đến không chỉ cung cấp nơi ăn nghỉ mang tính vật chất mà còn tạo được cảm giác chung về sự tiếp đãi nồng nhiệt, lưu lại ấn tượng khó quên về các món ăn hoặc đặc sản địa phương.- Các tiện nghi và dịch vụ hỗ trợ: Khả năng cung cấp các tiện nghi và dịch vụ hỗ trợ biểu lộ bản chất đa ngành của yếu tố cung trong du lịch và sự phụ thuộc lẫn nhau giữa các lĩnh vực kinh doanh trong ngành du lịch. Tài nguyên du lịch, giao thông đi lại, nơi ăn nghỉ, tiện nghi và dịch vụ hỗ trợ, các hoạt động bổ sung là những tiêu chuẩn cho sự tồn tại của một điểm du lịch. 16 Trong thực tế, điểm du lịch được hình thành dưới tác động của ba nhóm nhân tố, những nhóm nhân tố này quyết định vai trò và sự phát triển của điểm du lịch. Những nhân tố đó là: Nhóm thứ nhất là các nhân tố liên quan đến sức hấp dẫn của điểm du lịch. Nhóm này bao gồm vị trí địa lý, tài nguyên du lịch, các nhân tố kinh tế, xã hội và chính trị (không khí chính trị hòa bình, chính sách của Nhà nước, mức giá, chất lượng dịch vụ, các sự kiện có tính chất định kỳ, quảng cáo du lịch…) Nhóm thứ hai gồm những nhân tố đảm bảo giao thông cho khách đến điểm du lịch (bao gồm những điều kiện đã và có khả năng xây dựng, phát triển mạng lưới và phương tiện giao thông khác nhau). Nhóm thứ ba gồm những nhân tố liên quan đến việc đảm bảo cho khách lưu lại điểm du lịch. Đó là các cơ sở ăn uống (cửa hàng ăn uống, giải khát…), các cơ sở lưu trú ( resort, khách sạn, nhà nghỉ…), các cơ sở phục vụ vui chơi, giải trí… Nếu nhóm nhân tố thứ nhất thể hiện sức hấp dẫn của điểm du lịch thì nhóm nhân tố thứ hai và thứ ba có ý nghĩa quyết định cho việc hình thành điểm du lịch vì chúng tạo ra khả năng cho việc đi đến và lưu lại điểm du lịch của du khách. 1.1.3. Quan niệm về tính hấp dẫn của điểm du lịch Có nhiều quan điểm khác nhau về các nhân tố tạo nên tính hấp dẫn của điểm du lịch: - Theo Var, Beck và Loftus (1977): Các nhân tố tạo nên khả năng hấp dẫn của điểm du lịch bao gồm: Các nhân tố tự nhiên, xã hội, lịch sử; cơ hội giải trí và mua sắm; khả năng tiếp cận (Accesibility) và dịch vụ lưu trú đạt chuẩn chất lượng tối thiểu trong du lịch. - Theo Mill và Morrison (1992): Các nhân tố tạo nên khả năng hấp dẫn của điểm du lịch bao gồm: Sự hấp dẫn; các tiện nghi; cơ sở hạ tầng; cơ sở vật chất kỹ thuật; dịch vụ vận chuyển; dịch vụ khách sạn. - Theo Laws (1995) thì khả năng hấp dẫn của điểm du lịch gồm hai nhân tố chính đó là: Những đặc điểm cơ bản, nguyên thủy (Primary) và những đặc điểm phái sinh (secondary) của điểm đến. Những đặc điểm cơ bản, nguyên thủy hay còn 17 gọi là điều kiện cần để khách du lịch lựa chọn điểm đến gồm: Khí hậu, môi trường sinh học, văn hóa và kiến trúc truyền thống. Những đặc điểm phái sinh hay còn gọi là điều kiện đủ để tăng tính hấp dẫn của điểm du lịch gồm: Khách sạn, vận chuyển, nơi vui chơi, giải trí. - Theo Kozak (2002) thì các nhân tố tạo nên khả năng hấp dẫn của điểm đến bao gồm: Vẻ đẹp tự nhiên; cơ sở hạ tầng, cơ sở vật chất kỹ thuật; các dịch vụ du lịch; khí hậu. Cũng có thể phân chia các nhân tố tạo nên khả năng hấp dẫn của điểm du lịch bao gồm: Nhân tố vật lý: Cơ sở vật chất kỹ thuật, cơ sở hạ tầng xã hội, phong cảnh, bãi biển, khí hậu, di tích lịch sử. Nhân tố tâm lý xã hội: Thái độ của người dân sở tại, các sự kiện văn hóa, cuộc sống ban đêm và vui chơi, giải trí, tính mới lạ của điểm du lịch, khả năng tiếp cận, đồ ăn, sự yên tĩnh…; môi trường chính trị, xã hội và giá cả; khả năng về thời gian. Tính hấp dẫn của điểm du lịch còn phụ thuộc vào các nhân tố chính trị, kinh tế, xã hội tại điểm du lịch như: Vấn đề an ninh, an toàn cho khách, nhận thức của cộng đồng dân cư về việc phục vụ du khách, các cơ chế, chính sách đối với khách du lịch và các doanh nghiệp du lịch. Như vậy: Tính hấp dẫn của điểm du lịch được thể hiện ở sự độc đáo, đặc sắc, khác biệt của tài nguyên du lịch tự nhiên và tài nguyên du lịch nhân văn; ở khả năng đáp ứng được nhiều loại hình du lịch có sức thu hút khách du lịch cao và đáp ứng được khả năng tiếp cận điểm du lịch của du khách một cách dễ dàng, thuận tiện, nhanh chóng và an toàn. 1.1.4. Các tiêu chí xác định điểm du lịch hấp dẫn Một điểm du lịch có được đánh giá là hấp dẫn hay không thì phải dựa trên các tiêu chí để đánh giá mức độ hấp dẫn của điểm du lịch đó. Điểm du lịch hấp dẫn được xác định trước hết là dựa vào các yếu tố tạo nên khả năng hấp dẫn của điểm du lịch (các yếu tố chủ quan) và các tiêu chí định lượng, định tính (các yếu tố khách quan) 18 1.1.4.1. Các yếu tố chủ quan (Các yếu tố tạo nên khả năng hấp dẫn của điểm du lịch) - Sự phù hợp của tài nguyên cho các hoạt động du lịch - Sản phẩm du lịch đặc thù hấp dẫn - Thuận lợi trong việc tiếp cận - Cơ sở hạ tầng và cơ sở vật chất kỹ thuật du lịch - Sức chứa khách du lịch của điểm du lịch đó - Khả năng về thời gian 1.1.4.2. Các yếu tố khách quan (Các tiêu chí định lượng và định tính) Các tiêu chí định lượng: Đánh giá sự hấp dẫn của điểm du lịch dựa vào: - Thống kê số lượng khách du lịch đến - Doanh thu du lịch theo năm - Mức chi tiêu của khách du lịch - Thời gian lưu lại của du khách Một điểm du lịch được đánh giá là hấp dẫn khi số lượng du khách đến điểm du lịch đó ngày càng đông, doanh thu từ hoạt động du lịch tăng, mức độ chi tiêu của du khách cao và thời gian lưu lại của du khách ở điểm du lịch đó dài ngày. Các tiêu chí định tính: Không có những số liệu rõ ràng và cụ thể như các tiêu chí định lượng nên khi đánh giá sự hấp dẫn của điểm du lịch dựa vào các tiêu chí định tính thì người ta thường căn cứ vào: Mức độ hài lòng hay không hài lòng của du khách và sự trung thành của du khách (Khách quay trở lại điểm du lịch). Theo Cadotte, Woodruff và Jenkins (1982) đã đưa ra định nghĩa: “Sự hài lòng là sự so sánh của những kỳ vọng với những trải nghiệm” Theo Oliver (1997): “Sự hài lòng của khách hàng là trạng thái tâm lý mà khách hàng cảm nhận về một công ty (tổ chức) khi những kỳ vọng của họ được thỏa mãn hoặc là thỏa mãn vượt qua sự mong đợi thông qua tiêu dùng sản phẩm hoặc dịch vụ” Tribe và Snaith (1998) đưa ra mô hình các yếu tố ảnh hưởng đến sự hài lòng của du khách như sau: 19