Tài liệu Nghiên cứu phát triển du lịch làng nghề tỉnh bắc ninh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG NGHIỆP HÀ NỘI --------------------------- NGUYỄN THỊ THANH XUÂN NGHIÊN CỨU DU LỊCH PHÁT TRIỂN LÀNG NGHỀ TỈNH BẮC NINH LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ Chuyên ngành : KINH TẾ NÔNG NGHIỆP Mã ngành : 60.31.10 Người hướng dẫn khoa học : PGS.TS NGUYỄN MẬU DŨNG HÀ NỘI – 2013 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng, số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là trung thực và chưa được sử dụng để bảo vệ một học vị nào. Mọi sự giúp đỡ cho việc nghiên cứu đã được cảm ơn và các thông tin chỉ dẫn trong luận văn đều được chỉ rõ nguồn gốc. Hà Nội, ngày 27 tháng 06 năm 2013 Tác giả luận văn Nguyễn Thị Thanh Xuân Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Kinh tế…….. ……………………… i LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn này, tôi đã nhận được sự giúp đỡ tận tình của nhiều cơ quan, nhiều tổ chức và cá nhân. Tôi xin bày tỏ lời cảm ơn tất cả tập thể và các cá nhân đã tận tình giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu vừa qua. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới thầy giáo PGS.TS Nguyễn Mậu Dũng và Bộ môn Kinh tế tài nguyên môi trường đã trực tiếp hướng dẫn tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban giám hiệu trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội, các thầy cô giáo trong khoa Kinh tế & PTNT và Viện đào tạo sau Đại học, những người đã trang bị cho tôi những kiến thức quý báu và giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này. Tôi xin trân trọng cảm ơn sự giúp đỡ của các làng nghề tỉnh Bắc Ninh như làng nghề đúc đồng Đại Bái, gốm Phù Lãng, mây tre đan Xuân Lai, làng tranh dân gian Đông Hồ…;phòng nghiệp vụ du lịch - Sở VH TT DL tỉnh Bắc Ninh, đã cung cấp tư liệu, tạo mọi điều kiện giúp đỡ cho tôi trong quá trình thực hiện đề tài. Tôi xin cảm ơn gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã động viên, khích lệ và giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và hoàn thành luận văn này. Hà Nội, ngày 27 tháng 06 năm 2013 Tác giả luận văn Nguyễn Thị Thanh Xuân Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Kinh tế…….. ……………………… ii MỤC LỤC PHẦN THỨ NHẤT: MỞ ĐẦU...........................................................................................1 1.1 Tính cấp thiết của đề tài ...................................................................................................1 1.2 Mục tiêu nghiên cứu của đề tài .......................................................................................2 1.2.1 Mục tiêu chung .............................................................................................................2 1.2.2 Mục tiêu cụ thể .............................................................................................................2 1.3 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu.........................................................................2 1.3.1 Đối tượng nghiên cứu.........................................................................................2 1.3.1.1 Đối tượng cung cấp thông tin..........................................................................2 1.3.1.2 Đối tượng khảo sát ..........................................................................................3 1.3.2 Phạm vi nghiên cứu............................................................................................3 PHẦN THỨ HAI: TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU..............................4 2.1. Cơ sở lý luận của đề tài ........................................................................................4 2.1.1 Tổng quan về du lịch và tài nguyên du lịch ......................................................4 2.1.1.1 Khái niệm du lịch ............................................................................................4 2.1.1.2 Ý nghĩa kinh tế - xã hội của du lịch:.........................................................................5 2.1.1.3 Khái quát về tài nguyên du lịch, tài nguyên DLLN...................................................6 2.1.1.4 Nội dung khai thác, quản lý, phát triển TNDL ..........................................................8 2.1.1.5 Phát triển TNDL gắn liền với khai thác và quản lý TNDL .....................................11 2.1.2 Tổng quan du lịch làng nghề.......................................................................................13 2.1.3 Các hoạt động phát triển du lịch làng nghề ................................................................19 2.1.3.1 Ban hành các chính sách phát triển DLLN ..............................................................19 2.1.3.2 Hoạt động thống kê, đánh giá tài nguyên du lịch làng nghề....................................20 2.1.2.2 Hoạt động quảng cáo, xúc tiến DLLN................................................20 2.1.2.3 Hoạt động đào tạo đội ngũ cán bộ phát triển DLLN ...............................................23 2.1.2.4 Hoạt động xây dựng CSHT, cải tạo TNDL ........................................25 2.1.2.5 Hoạt động liên kết, phát triển mạng lưới DLLN: ....................................................26 2.1.3 Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển du lịch làng nghề..............................................26 2.2 Cơ sở thực tiễn khai thác và phát triển du lịch làng nghề..............................................29 2.2.1 Kinh nghiệm phát triển DLLN ở các nước trên thế giới: ...........................................29 2.2.2 Kinh nghiệm phát triển DLLN ở Việt Nam................................................................31 2.2.2.1 Các chính sách phát triển DLLN .............................................................................32 Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Kinh tế…….. ……………………… iii 2.2.2.2 Kinh nghiệm phát triển du lịch làng nghề ở một số địa phương.............34 PHẦN THỨ III: ĐẶC ĐIỂM ĐỊA BÀN NGHIÊN CỨU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.....................................................................................................................................40 3.1 Đặc điểm địa bàn nghiên cứu.........................................................................................40 3.1.1 Điều kiện tự nhiên, kinh tế-xã hội tỉnh Bắc Ninh .......................................................40 3.1.1.1 Vị trí địa lý kinh tế và địa hình ................................................................................40 3.1.1.2 Khí hậu, thủy văn.....................................................................................................43 3.1.1.3 Dân số và lao động: .................................................................................................43 3.2 Phương pháp nghiên cứu ...............................................................................................45 3.2.1 Chọn điểm nghiên cứu ................................................................................................45 3.2.3 Phương pháp thu thập tài liệu ..........................................................................45 3.2.3.1 Tài liệu thứ cấp: ............................................................................................45 3.2.3.2 Tài liệu sơ cấp: ..............................................................................................45 3.2.4 Phương pháp phân tích số liệu....................................................................................46 3.2.4.1 Phương pháp thống kê mô tả ...................................................................................46 3.2.4.2 Phương pháp so sánh ...............................................................................................46 3.2.5 Phương pháp chuyên gia.............................................................................................46 PHẦN THỨ TƯ: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN.......................47 4.1 Khái quát tình hình phát triển du lịch làng nghề tỉnh Bắc Ninh ....................................47 4.1.1 Khái quát tài nguyên du lịch làng nghề tỉnh Bắc Ninh...............................................47 4.1.1.1 Văn hóa, lễ hội ở các làng nghề:.........................................................47 4.1.1.2 Di tích thắng cảnh làng nghề.........................................................................53 4.1.2 Kết quả phát triển du lịch làng nghề tỉnh Bắc Ninh....................................................57 4.1.2.1 Số lượng làng nghề phát triển dịch vụ du lịch .........................................................57 4.1.2.2 Số lượng khách du lịch làng nghề............................................................................64 4.1.2.3 Doanh thu du lịch làng nghề ....................................................................................69 4.2 Thực trạng các hoạt động phát triển du lịch làng nghề tỉnh Bắc Ninh ..........................72 4.2.1 Ban hành các chính sách nhằm phát triển du lịch làng nghề ......................................72 4.2.2 Hoạt động thống kê, đánh giá tài nguyên du lịch ......................................................75 4.2.3 Hoạt động phát triển tour du lịch làng nghề ..........................................75 4.2.4 Hoạt động quảng cáo, xúc tiến DLLN........................................................................77 4.2.5 Hoạt động đào tạo đội ngũ cán bộ phát triển DLLN.......................................83 4.2.6 Hoạt động xây dựng CSHT và bảo tồn, phát triển tài nguyên du lịch ..87 Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Kinh tế…….. ……………………… iv 4.2.7 Hoạt động liên kết, phát triển mạng lưới DLLN..............................................96 4.3 Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển DLLN Bắc Ninh ..................................96 4.3.1 Chính sách phát triển du lịch làng nghề của Nhà nước, của tỉnh................................96 4.3.2 Chất lượng tài nguyên du lịch làng nghề .........................................................98 4.3.2.1 Độ hấp dẫn của tài nguyên du lịch làng nghề ..........................................................98 4.3.2.2. Sự thích nghi của khí hậu: .................................................................98 4.3.2.3 Sự đặc sắc, độc đáo của sản phẩm: ..........................................................................99 4.3.2.4 Môi trường ở các làng nghề...............................................................99 4.3.3 Nguồn vốn triển khai thực hiện các hoạt động phát triển du lịch ..................101 4.3.4 Đội ngũ cán bộ, nhân viên phục vụ du lịch làng nghề ...................................103 4.3.5 Vị trí và khả năng tiếp cận ...............................................................................42 4.4 Các vấn đề đặt ra trong phát triển DLLN và một số giải pháp phát triển DLLN tỉnh Bắc Ninh .......................................................................................................................................2 4.4.1 Các vấn đề đặt ra trong phát triển DLLN .....................................................................2 4.4.1.1 Sự mai một của các làng nghề truyền thống:.............................................................2 4.4.1.2 Cơ sở vật chất kỹ thuật phục vụ du lịch còn yếu kém ...............................................4 4.4.1.3 Nguồn nhân lực cho du lịch làng nghề gần như không có.........................................4 4.4.1.4 Ô nhiễm môi trường và giữ gìn vệ sinh cảnh quan môi trường ở làng nghề ..5 4.4.1.5 Quy hoạch tổng thể phát triển du lịch làng nghề chưa đồng bộ......................5 4.4.2 Một số giải pháp đề xuất để phát triển DLLN tỉnh Bắc Ninh............................6 4.4.2.1 Phục hồi, gìn giữ các nghề truyền thống, văn hóa truyền thống ở các làng nghề; Giới thiệu sản phẩm và tiêu thụ sản phẩm. .......................................................6 4.4.2.2 Thực hiện đầu tư cơ sở hạ tầng làng nghề, cơ sở vật chất kỹ thuật phục vụ du lịch. Giữ gìn vệ sinh môi trường ở làng nghề ........................................................7 4.4.2.3 Đẩy mạnh công tác tuyên truyền quảng bá .....................................................8 4.4.2.4 Đào tạo nguồn nhân lực phục vụ du lịch ở các làng nghề ..............................9 4.4.2.5 Có quy hoạch tổng thể phát triển du lịch làng nghề ................................................10 PHẦNTHỨ NĂM: KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ..................................................11 5.1 Kết luận:.........................................................................................................................11 5.2 Khuyến nghị...................................................................................................................12 PHỤ LỤC............................................................................................................................15 Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Kinh tế…….. ……………………… v MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT DLLN Du lịch làng nghề TNDLLN Tài nguyên du lịch làng nghề CSVCKT Cơ sở vật chất kỹ thuật DL Du lịch VH-TD-TT Văn hóa-thể dục-thể thao CSHT Cơ sở hạ tầng Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Kinh tế…….. ……………………… vi DANH MỤC BẢNG Bảng 3.1: Dân số tỉnh Bắc Ninh giai đoạn 2008 – 2010 .....................................................44 Bảng 3.2: Lao động đang làm việc theo khu vực kinh tế của Bắc Ninh giai đoạn 2008 - 2010............................................................................................44 Bảng 4.1: Số lượng làng nghề phân bố theo thành phần kinh tế ở Bắc Ninh ......................58 từ 2009 - 2011.....................................................................................................................58 Bảng 4.2: Sản phẩm chủ yếu của một số làng nghề tỉnh Bắc Ninh ..........................61 Bảng 4.3: Số lượng làng nghề phát triển dịch vụ du lịch phân theo huyện từ năm 20092011. ....................................................................................................................................62 Bảng 4.4: Số lượng khách du lịch đến làng nghề Bắc Ninh từ 2009-2011.....66 Bảng 4.5: Một số chính sách nhằm khuyến khích, góp phần phát triển DLLN ..................72 ở Bắc Ninh ...........................................................................................................................72 Bảng 4.6: Một số tour du lịch về làng nghề Bắc Ninh.........................................................76 Bảng 4.7: Đánh giá của du khách về chương trình tour đến các làng nghề Bắc Ninh ........76 Bảng 4.8: Các hoạt động quảng cáo, xúc tiến thương mại của sở VH-TT-DL Bắc Ninh giai đoạn từ 2009-2011 ...............................................................................................................79 Bảng 4.9: Bảng tổng hợp kinh phí quảng bá du lịch (2002 - 2011) ....................................80 Bảng 4.10: Nguồn thông tin biết tới các làng nghề ở tỉnh Bắc Ninh của du khách.81 Bảng 4.11: Đánh giá của du khách về hướng dẫn viên du lịch.......................86 Bảng 4.12: Hệ thống giao thông ở một số làng nghề................................................87 Bảng 4.13: Cơ sở vật chất kỹ thuật làng nghề đúc đồng Đại Bái ........................................89 Bảng 4.14: Cơ sở vật chất kỹ thuật làng nghề mây tre đan Xuân Lai.............89 Bảng 4.15: Cơ sở vật chất kỹ thuật làng nghề gốm Phù Lãng..................................90 Bảng 4.16: Đánh giá về sự phù hợp của việc phát triển du lịch làng nghề:....98 Bảng 4.17: Đánh giá sự độc đáo của sản phẩm ở các làng nghề ..............................99 Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Kinh tế…….. ……………………… vii DANH MỤC HÌNH Biểu đồ 1: Tăng t rưởng lượng khách du lịch đến từ Bắc Ninh................................65 Biểu đồ 2: Tăng trưởng doanh thu du lịch của tỉnh Bắc Ninh ..................................70 Biểu đồ 3: Cơ cấu chi tiêu của khách du lịch đến Bắc Ninh 2002-2011 ..................71 Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Kinh tế…….. ……………………… viii PHẦN THỨ NHẤT MỞ ĐẦU 1.1 Tính cấp thiết của đề tài Du lịch làng nghề (DLLN) hiện nay đã và đang bắt đầu phát triển ở Việt Nam. DLLN đang được Nhà nước khuyến khích phát triển vì đã góp phần khôi phục và gìn giữ được những làng nghề truyền thống của cha ông. DLLN cũng tạo điều kiện giới thiệu quảng cáo, mở rộng thị trường và tiêu thụ sản phẩm cho người lao động thủ công, nâng cao mức sống thu nhập của cộng đồng dân cư. Bắc Ninh là vùng đất văn hiến, có bề dầy truyền thống văn hóa và thường được ví von là “vương quốc” của lễ hội dân gian, đặc biệt Bắc Ninh có di sản văn hóa của nhân loại là dân ca Quan họ Bắc Ninh. Không những vậy, Bắc Ninh còn là tỉnh có nhiều làng nghề truyền thống nổi tiếng cả nước như làng tranh Đông Hồ, làng đồng Đại Bái, làng gốm Phù Lãng, làng gỗ Đồng Kỵ ... Ðây là tài nguyên du lịch nhân văn hấp dẫn, thu hút sự quan tâm của du khách và các hãng lữ hành trong và ngoài nước. Hiện nay Bắc Ninh có 62 làng nghề, trong đó có 31 làng nghề truyền thống chiếm 1/10 tổng số làng nghề truyền thống của cả nước (Sở VHTTDL Bắc Ninh, 2012). Hầu hết các làng nghề ở Bắc Ninh có lịch sử phát triển lâu dài, thậm chí đã tìm thấy dấu tích làng nghề từ những thế kỷ trước công nguyên. Ở thiên niên kỷ sau công nguyên, đã hình thành những trung tâm làng nghề bao quanh thủ phủ Luy Lâu - Long Biên. Làng nghề thủ công ở đây thật sự phong phú, đa dạng từ việc chế biến nông sản, thực phẩm làm các món ăn đặc sản, sản xuất các vật dụng gia đình, chế biến tạo công cụ sản xuất nông nghiệp, đến làm các mặt hàng mỹ nghệ, các sản phẩm phục vụ cho hoạt động tín ngưỡng, tôn giáo, sinh hoạt lễ hội, các sản phẩm nghệ thuật, làm các nghề xây dựng nhà cửa, đình, chùa, đền miếu... Ngoài sự đa dạng, phong phú về số lượng cũng như về loại hình làng nghề, Bắc Ninh còn có 1 vị trí địa lý rất thuận lợi để phát triển kinh tế văn hóa xã hội là cạnh thủ đô Hà Nội và nằm trong vùng tam giác kinh tế trọng điểm của miền Bắc (Hà Nội – Hải Phòng – Quảng Ninh). Thêm nữa, nét văn hóa, trong đời sống sinh Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Kinh tế…….. ……………………… 1 hoạt hàng ngày của người dân địa phương có thể được coi như là đại diện cho nét văn hóa của người Việt vùng đồng bằng bắc bộ. Tất cả những thuận lợi trên tạo cho Bắc Ninh có một lợi thế hết sức to lớn trong phát triển du lịch nói chung và du lịch làng nghề nói riêng. Tuy nhiên, đối lập với những lợi thế hiện có thì sức thu hút của sản phẩm du lịch làng nghề đối với khách du lịch vẫn còn nhiều hạn chế. Khách du lịch trong nước và quốc tế đến các làng nghề còn khiêm tốn. Do đó, việc nghiên cứu và khảo sát hiện trạng phát triển DLLN để đưa ra định hướng phát triển hợp lý, thu hút khách du lịch là một điều rất cần thiết trong chiến lược phát triển du lịch tỉnh Bắc Ninh. Vậy, hiện trạng DLLN ở Bắc Ninh hiện nay như thế nào, phát triển ra sao? Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển DLLN là gì? Nghiên cứu những vấn đề đó sẽ đưa ra được định hướng phát triển du lịch nói chung và DLLN nói riêng ở tỉnh Bắc Ninh. Xuất phát từ yêu cầu đó, tôi tiến hành nghiên cứu đề tài “Nghiên cứu phát triển du lịch làng nghề tỉnh Bắc Ninh”. 1.2 Mục tiêu nghiên cứu của đề tài 1.2.1 Mục tiêu chung Mục tiêu chung của đề tài là đánh giá thực trạng phát triển DLLN tỉnh Bắc Ninh. Trên cơ sở đó đề xuất những giải pháp chủ yếu nhằm phát triển DLLN của tỉnh Bắc Ninh trong thời gian tới. 1.2.2 Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển DLLN. - Đánh giá thực trạng các hoạt động phát triển DLLN tỉnh Bắc Ninh. - Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến DLLN tỉnh Bắc Ninh. - Đề xuất các giải pháp nhằm phát triển DLLN tỉnh Bắc Ninh trong thời gian tới. 1.3 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 1.3.1 Đối tượng nghiên cứu 1.3.1.1 Đối tượng cung cấp thông tin - Các cấp chính quyền ở tỉnh, huyện, xã – nơi có làng nghề truyền thống. - Người dân ở vùng có các làng nghề truyền thống. - Khách du lịch tới thăm quan các làng nghề. Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Kinh tế…….. ……………………… 2 1.3.1.2 Đối tượng khảo sát - Ngành du lịch nói chung và DLLN nói riêng ở tỉnh Bắc Ninh. - Các nghề và làng nghề truyền thống tỉnh Bắc Ninh. 1.3.2 Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi về nội dung: Tìm hiểu về TNDLLN tỉnh Bắc Ninh; sự phát triển DLLN ở các làng nghề truyền thống tiêu biểu của tỉnh. - Phạm vi về thời gian: Các thông tin, dữ liệu về thực trạng phát triển du lịch được thu thập từ năm 2009-2011. Đề tài được tiến hành nghiên cứu từ tháng 10/2011-10/2012.. - Phạm vi về không gian: Nghiên cứu được tiến hành ở một số làng nghề truyền thống tiêu biểu: Làng gốm Phù Lãng, làng tranh tre Xuân Lai, làng đúc đồng Đại Bái và một số làng nghề khác có khách du lịch tới thăm quan. Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Kinh tế…….. ……………………… 3 PHẦN THỨ HAI TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU 2.1. Cơ sở lý luận của đề tài 2.1.1 Tổng quan về du lịch và tài nguyên du lịch 2.1.1.1 Khái niệm du lịch Khái niệm về du lịch theo quan điểm rộng rãi hiện nay được Hội nghị quốc tế về thống kê du lịch ở Ottawa-Canada tháng 6 năm 1991: “Du lịch là hoạt động của con người đi tới một nơi ngoài môi trường thường xuyên (nơi ở thường xuyên của mình) trong khoảng thời gian đã được tổ chức du lịch quy định trước, mục đích của chuyến đi không phải là để tiến hành các hoạt động kiếm tiền trong phạm vi của vùng tới thăm” (Nguyễn Cao Thường, Tô Đăng Hải, 1995). Khái niệm về du lịch được sử dụng rộng rãi hiện nay thường dựa vào sự chuyển động của con người trên một khoảng cách nơi xuất phát và nơi đến, thời gian và mục đích chuyến đi. Vì vậy, thuật ngữ du lịch là chuyển động của con người đã được Tổ chức Du lịch thế giới và các nước Mỹ, Anh, Canada, Úc, chấp thuận [Nguyễn Cao Thường, Tô Đăng Hải (1995)]. Nhưng điều này gây ra những khó khăn về thông tin thống kê cho các học giả khi sử dụng để phát triển cơ sở dữ liệu, mô tả hiện tượng du lịch và phân tích nó. Ở Việt Nam, khái niệm du lịch đã được đưa ra tại khoản 1 điều 4 Luật Du lịch năm 2005 quy định: “Du lịch là các hoạt động có liên quan đến chuyến đi của con người ngoài nơi cư trú thường xuyên của mình nhằm đáp ứng nhu cầu tham quan , tìm hiểu, giải trí, nghỉ dưỡng trong khoảng thời gian nhất định”. Bản chất của du lịch là “ngành kinh tế dịch vụ”, đây là một quan niệm mới nó có ý nghĩa về nhận thức, về quản lý, về tổ chức hoạt động. Dịch vụ du lịch là một loại hình dịch vụ nhằm thoả mãn nhu cầu cho khách hàng du lịch trong suốt thời gian đi du lịch. Du lịch một mặt mang ý nghĩa thông thường việc đi lại của con người với mục đích nghỉ ngơi giải trí.Mặt khác, du lịch là hoạt động gắn chặt với kết quả kinh tế, sản xuất, tiêu thụ do chính nó tạo ra. Dịch vụ du lịch là giữa “sản xuất” và “tiêu thụ” được thực hiện ở cùng một thời điểm ”sản xuất” không phải lưu Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Kinh tế…….. ……………………… 4 kho nên sản phẩm của du lịch vừa có đặc điểm chung của dịch vụ vừa có đặc điểm riêng so với dịch vụ sản xuất, dịch vụ khoa học kỹ thuật, dịch vụ đời sống khác [Nguyễn Cao Thường, Tô Đăng Hải (1995)]. 2.1.1.2 Ý nghĩa kinh tế - xã hội của du lịch: + Về kinh tế: Du lịch có tác động tích cực đến nền kinh tế thông qua việc tiêu dùng của khách du lịch, góp phần làm sống động kinh tế ở nơi du lịch, từ đó kích thích tăng cường huy động vốn nhàn rỗi trong nhân dân vào chu chuyển. Hoạt động du lịch có tác động tích cực đến sự phát triển của nhiều ngành kinh tế khác nhau như sản xuất vật liệu xây dựng, công nghiệp thực phẩm, nông nghiệp, công nghiệp gỗ, dệt, thuỷ sản, thủ công mỹ nghệ...Ngoài ra du lịch phát triển còn tác động đến sự phát triển của y tế, văn hoá, thương mại, bưu chính viễn thông, ngân hàng, giao thông vận tải...góp phần khôi phục và phát triển các làng nghề thủ công truyền thống, tăng thu nhập quốc dân. Hoạt động du lịch quốc tế là nguồn thu ngoại tệ đáng kể cho đất nước, đồng thời du lịch quốc tế phát triển, nhờ đó xuất khẩu tại chỗ được một số mặt hàng tiêu dùng, thủ công mỹ nghệ và các sản phẩm lương thực thực phẩm của ngành nông nghiệp, công nghiệp, thuỷ sản...Nhiều nứơc trên thế giới có nền kinh tế phụ thuộc phần lớn vào du lịch. Tóm lại, về kinh tế có ý nghĩa rất lớn, phát triển du lịch đã mang lại hiệu quả cho nền kinh tế của quốc gia, đồng thời phát triển du lịch nông thôn tạo ra sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp nông thôn, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và sự phát triển của nhiều ngành, nhiều địa phương. + Về xã hội: Du lịch phát triển tạo ra nhiều công ăn việc làm cho xã hội, tăng thu nhập cho ngừơi lao động và dân địa phương. Thông thường tài nguyên du lịch tự nhiên, nhân văn thường tập trung nhiều ở vùng nông thôn, vùng núi xa xôi, vùng ven biển hay những vùng nguyên sơ khác. Khi có kế hoạch khai thác tiềm năng tài nguyên để phát triển du lịch, cần thiết phải đầu tư hệ thống cơ sở hạ tầng như giao thông, điện nước, bưu chính viễn thông, nhờ phát triển du lịch sẽ góp phần làm thay đổi bộ mặt vùng sâu, vùng xa, vùng nông thôn và làm giãn dân từ các khu dân cư tập trung từ các đô thị ra các vùng du lịch. Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Kinh tế…….. ……………………… 5 Phát triển du lịch quốc tế là phương tiện quảng bá hữu hiệu cho đất nước làm du lịch và mở rộng củng cố mối quan hệ kinh tế đầu tư quốc tế. Du lịch nội địa phát triển tạo điều kiện để tái sản xuất sức lao động. Thông qua du lịch, con người mở mang thêm kiến thức, đáp ứng được lòng ham hiểu biết, góp phần hình thành những ứơc mơ sáng tạo mới. Phát triển du lịch còn tăng cường mở rộng giao lưu văn hoá thông qua các cuộc giao tiếp giữa khách du lịch và người bản xứ hiểu biết lẫn nhau về lịch sử, văn hoá, phong tục tập quán, đạo đức lối sống, chế độ xã hội. Du lịch là phương tiện giáo dục lòng yêu nước, yêu thiên nhiên từ đó người dân nâng cao truyền thống dân tộc và giữ gìn bản sắc văn hoá dân tộc. Du lịch góp phần bảo tồn các di sản văn hoá dân tộc, bảo vệ môi trường. Du lịch nông thôn có ý nghĩa quan trọng trong việc giáo dục nâng cao hiểu biết của du khách về môi trường tự nhiên, qua đó tạo ý thức tham gia của khách du lịch vào vịêc bảo tồn, góp phần bảo vệ và phát triển bản sắc văn hoá. Du lịch nông thôn là loại hình du lịch khai thác những giá trị tự nhiên và văn hoá làng quê để hấp dẫn thu hút khách, vì vậy nó có ý nghĩa rất lớn. Du lịch nông thôn luôn hướng tới việc huy động tối đa sự tham gia của người dân địa phương vào các hoạt động như làm vai trò hướng dẫn viên cho khách, làm việc tại các nhà nghỉ phục vụ du khách, sản xuất cung ứng về thực phẩm phục vụ các nhu cầu khách, sản xuất các hàng lưu niệm bán cho khách...thông qua đó tạo thêm việc làm và mang lại lợi ích cho cộng đồng địa phương. Phát triển du lịch nông thôn sẽ góp phần phát huy bảo tồn các giá trị tự nhiên và văn hoá làng quê, bởi quyền lợi của cộng đồng gắn liền với du lịch và họ là người chủ thực sự bảo vệ các giá trị tự nhiên và văn hoá mà dựa vào đó du lịch nông thôn phát triển. 2.1.1.3 Khái quát về tài nguyên du lịch, tài nguyên DLLN - Khái niệm tài nguyên du lịch Tài nguyên là một trong những yếu tố quan trọng trong phát triển kinh tế và đời sống con người. Hiểu theo nghĩa rộng tài nguyên là bao gồm tất cả các nguồn lực, năng lượng và thông tin có trên trái đất và trong không gian vũ trụ liên quan mà Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Kinh tế…….. ……………………… 6 con người có thể sử dụng phục vụ cho cuộc sống và cho sự phát triển của mình [Phạm Trung Lương (2000)]. Những tài nguyên có thể được sử dụng cho phát triển du lịch đều đựơc xem là tài nguyên du lịch. Các học giả Trung Quốc cho rằng ”tất cả các nhân tố có thể kích thích động cơ du lịch của du khách được ngành du lịch tận dụng và từ đó sinh ra lợi ích kinh tế và lợi ích xã hội thì đều được gọi là tài nguyên du lịch” [Nguyễn Cao Thường, Tô Đăng Hải (1995)]. Theo khoản 4, Điều luật Du lịch Việt Nam năm 2005 quy định tài nguyên du lịch là: “cảnh quan thiên nhiên, yếu tố tự nhiên, di tích lịch sử-văn hoá, công trình lao động sáng tạo của con người và các giá trị nhân văn khác có thể được sử dụng nhằm đáp ứng nhu cầu du lịch; là các yếu tố cơ bản để hình thành các khu du lịch, điểm du lịch, tuyến du lịch, đô thị du lịch” [Nguyễn Cao Thường, Tô Đăng Hải (1995)]. Tài nguyên du lịch bao gồm: tài nguyên du lịch tự nhiên và tài nguyên du lịch nhân văn đang được khai thác và chưa đựơc khai thác. + Tài nguyên du lịch tự nhiên: gồm các yếu tố địa chất, địa hình địa mạo, khí hậu thuỷ văn, hệ sinh thái, cảnh quan thiên nhiên có thể sử dụng phục vụ mục đích du lịch. + Tài nguyên du lịch nhân văn: gồm truyền thống văn hoá, các yếu tố văn hoá, văn nghệ dân gian, di tích lịch sử, cách mạng, khảo cổ, kiến trúc, các công trình lao động sáng tạo của con người và các di sản văn hoá vật thể, phi vật thể khác có thể sử dụng cho mục đích du lịch. Tài nguyên có nguồn gốc nhân tạo, nghĩa là những của cải vật chất và của cải tinh thần do con người sáng tạo ra từ xưa đến nay, có thể xây dựng thành các sản phẩm du lịch thì được gọi là tài nguyên du lịch nhân văn. - Tài nguyên du lịch làng nghề: Từ khái niệm về tài nguyên du lịch, chúng ta có thể hiểu về tài nguyên du lịch làng nghề: thuộc tài nguyên du lịch nhân văn, gồm các truyền thống văn hóa ở các làng nghề, các di tích lịch sử ở các làng nghề; công trình lao động sáng tạo của con người ở các làng nghề chính là các nghề truyền thống có thể xây dựng thành các sản phẩm du lịch. Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Kinh tế…….. ……………………… 7 Deleted: 2.1.1.4 Nội dung khai thác, quản lý, phát triển TNDL * Nội dung khai thác TNDL: Khai thác TNDL thực chất là việc xây dựng quy hoạch, kế hoạch tổ chức và sử dụng có hiệu quả các giá trị của các tài nguyên phục vụ vào mục đích phát triển du lịch bền vững không làm tổn hại đến khả năng đáp ứng các nhu cầu của thế hệ mai sau. Quá trình khai thác tài nguyên phát triển du lịch phải được định hướng và quản lý theo phương châm kết hợp hài hoà nhu cầu của hiện tại và tương lai trên cả hai góc độ sản xuất và tiêu dùng du lịch, nhằm đạt tới mục đích bảo tồn, tái tạo và phát triển được tài nguyên tự nhiên, giữ gìn và phát huy được bản sắc văn hoá dân tộc. Điều cốt lõi là khai thác TNDL nói chung TNDL trên địa bàn nông thôn nói riêng là đảm bảo cân bằng giữa cung và cầu, giữa hiện tại và tương lai, giữa số lượng và chất lượng, giữa khai thác và bảo vệ phát triển nguồn TNDL, giữa yêu cầu phát triển và khả năng quản lý, giữa hoạt động du lịch về thời gian và không gian, giữa chi phí và lợi ích (Phạm Văn Luân, 2006). * Nội dung của công tác quản lý TNDL: Quản lý TNDL bao gồm kiểm kê tài nguyên, đánh giá xếp loại tài nguyên, nghiên cứu các biến động của tài nguyên do các tác động khác nhau, cung cấp thông tin cần thiết có định hướng cho người sử dụng để khai thác có hiệu quả tiềm năng tài nguyên phục vụ phát triển du lịch. Để đảm bảo việc khai thác có hiệu quả và đạt được các mục đích trên đòi hỏi phải có sự quản lý. Hoạt động quản lý TNDL không thể hiểu theo nghĩa bảo vệ nghiêm ngặt, tránh mọi tác động đến tài nguyên mà cần thực hiện sao cho việc khai thác để xây dựng các sản phẩm đạt hiệu quả kinh tế cao, tránh những tổn thất, lãng phí. Mặt khác hoạt động quản lý sao cho tài nguyên không chỉ bảo vệ mà còn không ngừng được tôn tạo và phát triển cho mục tiêu sử dụng lâu dài qua nhiều thế hệ. Điều này có ý nghĩa đặc biệt đối với du lịch, một ngành có tính chất xã hội hóa cao. Vì vậy, quản lý khai thác tài nguyên có ý nghĩa quan trọng đối với sự phát triển bền vững của ngành kinh tế nói chung và du lịch nói riêng. Một cơ chế quản lý khai thác phù hợp sẽ có ý nghĩa thúc đẩy tích cực cho hoạt động kinh doanh du lịch. Chức năng quản lý và quản lý TNDL được xác định theo quản lý ngành và quản lý lãnh thổ (Nguyễn Văn Lưu, 1999). Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Kinh tế…….. ……………………… 8 Page Break + Quản lý theo ngành: Đề xuất ra các chủ trươn, chính sách khai thác TNDL; xây dựng kế hoạch khai thác TNDL, đề xuất các nhiệm vụ đầu tư, tôn tạo tài nguyên và giám sát thực hiện; quản lý quy hoạch và đầu tư xây dựng các công trình theo quy hoạch như quy hoạch không gian, kiến trúc, cảnh quan, vị trí tiêu chuẩn, cấp hạng, quy mô các công trình; quản lý đầu tư bảo tồn các nguồn TNDL; quản lý các nguồn tài chính trong khai thác sử dụng các nguồn TNDL. Các hoạt động quản lý theo ngành cần phải có sự phối hợp liên ngành bảo đảm phương hướng phát triển của ngành theo chiến lược chung, nhằm nâng cap hiệu lực quản lý. + Quản lý theo lãnh thổ: Quản lý theo lãnh thổ do chính quyền địa phương các cấp quản lý có nhiệm vụ xây dựng quy hoạch và kế hoạch quản lý khai thác TNDL trên địa bàn lãnh thổ, không phân biệt kinh tế trung ương và kinh tế địa phương; xây dựng và quản lý kết cấu hạ tầng cho kinh doanh và đời sống dân cư sống trên lãnh thổ; tổ chức điều hòa phối hợp sự hợp tác, liên kết liên doanh giữa các đơn vị kinh tế - văn hóa xã hội trên lãnh thổ nhằm khai thác có hiệu quả các nguồn tài nguyên trên lãnh thổ. * Nội dung phát triển TNDL Phát triển TNDL là hoạt động bảo tồn, phát triển tài nguyên trong quá trình khai thác và sử dụng phục vụ cho mục đích phát triển du lịch sao cho không những không làm giảm giá trị vốn có của nó mà phải làm tăng giá trị của tài nguyên phục vụ cho mục đích phát triển du lịch hiện tại và tương lai. Nên mọi hoạt động của phát triển tài nguyên du lịch phải đảm bảo phát triển bền vững. Việc phát triển tài nguyên bền vững là vấn đề sống còn trong phát triển du lịch, bởi vì du lịch là ngành kinh tế có định hướng tài nguyên một cách rõ rệt, sự phát triển của du lịch có mối liên hệ mật thiết với tài nguyên và môi trường du lịch. Trên thực tế điều này đang trở lên cấp thiết và được nhấn mạnh đến việc sử dụng có trách nhiệm các nguồn TNDL trong quá trình phát triển du lịch, bởi hiện nay trên thế giới nói chung và Việt Nam nói riêng du lịch đang đứng trước xu thế phát triển rất mạnh mẽ. Sự lựa chọn bắt buộc là phải sử dụng có trách nhiệm các nguồn TNDL, nhằm bảo tồn tái Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Kinh tế…….. ……………………… 9 tạo và phát triển được tài nguyên thiên nhiên, giữ gìn và phát huy được bản sắc văn hoá dân tộc. Vì vậy, phát triển TNDL luôn gắn liền với việc khai thác, quản lý TNDL. Nếu khai thác tài nguyên hợp lý, tài nguyên được phục hồi tái tạo, chất lượng môi trường du lịch tăng, tăng sự hấp dẫn du lịch, khu du lịch. Ngược lại khai thác không đồng bộ, không có biện pháp phục hồi tái tạo tài nguyên sẽ dẫn đến việc phá vỡ cân bằng sinh thái của khu vực, gây nên sự giảm sút chất lượng môi trường dẫn đến sự suy giảm sức hút du lịch. Do vậy, TNDL phải được bảo vệ, tôn tạo và phải được khai thác hợp lý để phát huy hiệu quả sử dụng và bảo đảm phát triển du lịch bền vững, không để xảy ra tình trạng xâm phạm trái phép. Hoạt động quản lý giám sát phải đảm bảo sao cho việc khai thác TNDL không vượt quá ngưỡng tự phục hồi, tái tạo của TNDL, không làm ảnh hưởng đến chất lượng môi trường du lịch và sức hấp dẫn du lịch tại các điểm, khu du lịch. Hoạt động đầu tư tôn tạo và phát triển tài nguyên (ví dụ trồng thêm rừng, thả thêm các động vật quý hiếm, bảo tồn tôn tạo các công trình văn hoá phi vật thể có giá trị tham quan du lịch ở làng, xã...). Phát triển du lịch bền vững phải gắn liền với phát triển tài nguyên môi trường bền vững nhằm đáp ứng các nhu cầu của thế hệ hiện tại mà không làm tổn hại đến khả năng đáp ứng các nhu cầu của thế hệ mai sau. Như vậy phát triển TNDL bền vững đòi hỏi phải có sự kết hợp chặt chẽ giữa 3 yếu tố: quản lý, khai thác sử dụng và tôn tạo phát triển trên nguyên tắc chung của phát triển du lịch bền vững. Phát triển TNDL bền vững sẽ đảm bảo các dạng TNDL đựơc sử dụng trong khả năng tự phục hội của tài nguyên cả về số lượng và chất lượng, các dạng tài nguyên không tái tạo phải được sử dụng tiết kiệm và hợp lý nhất, góp phần tích cực cho phát triển du lịch bền vững, không làm ảnh hưởng đến khả năng hỗ trợ các hoạt động phát triển khác (Nguyễn Cao Thường, Tô Đăng Hải, 1995). Hiện nay du lịch bền vững đang đứng trước thử thách là cần phát triển các sản phẩm du lịch có chất lượng, có khả năng thu hút cao song không làm ảnh hưởng xấu đến môi trường tự nhiên và văn hoá bản địa, thậm chí còn phải có trách nhiệm bảo tồn và phát triển chúng. Tổ chức Du lịch thế giới đã xác định: ”các sản phẩm du lịch bền vững là các sản phẩm được xây dựng phù hợp với môi trường, cộng đồng Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Kinh tế…….. ……………………… 10 và các nền văn hoá, nhờ đó sẽ mang lại lợi ích chắc chắn chứ không phải là hiểm hoạ cho phát triển du lịch” (Nguyễn Cao Thường, Tô Đăng Hải, 1995). Nơi có TNDL thường liên quan đến người dân trong vùng, nên việc duy trì phát triển TNDL bền vững cần phải đảm bảo các yêu cầu: bảo tồn các giá trị tài nguyên; đảm bảo cuộc sống ổn định cho người dân; tài nguyên đựơc phát triển hiệu quả và bền vững. Vì vậy, cần có cơ chế chính sách huy động sự tham gia của nhân dân và cộng đồng địa phương trong khai thác, quản lý và phát triển tài nguyên nơi họ sinh sống. Các chính sách phải rõ ràng cho địa phương nơi phát triển du lịch đảm bảo hỗ trợ cho cộng đồng địa phương, nâng cao đời sống của nhân dân địa phương, tạo việc làm cho con em địa phương. Mặt khác phải cân bằng hài hoà về lợi ích giữa doanh nghiệp ngành du lịch, khách du lịch và cộng đồng địa phương, lợi nhuận thu đựơc từ du lịch cần phải cân đối phân phối lợi ích cho cộng đồng và dành một phần cho ngân sách địa phương. Trọng tâm của phát triển du lịch là phải phát triển tài nguyên du lịch bền vững và đảm bảo cho sự công bằng các mục tiêu về kinh té, văn hoá-xã hội và tự nhiên. 2.1.1.5 Phát triển TNDL gắn liền với khai thác và quản lý TNDL Khai thác, quản lý và phát triển là quá trình tất yếu luôn có mối quan hệ mật thiết với nhau. Nếu khi khai thác tài nguyên một cách hợp lý đồng thời kết hợp với sự quản lý tốt thì tài nguyên phát triển lâu dài, bền vững và làm tăng giá trị của tài nguyên phục vụ mục tiêu phát triển du lịch. - Trong quá trình khai thác tài nguyên để xây dựng các sản phẩm du lịch cần sự quản lý tránh sự tổn thất và lãng phí sẽ đem lại lợi ích nhiều mặt cho xã hội. Vì vậy, giữa khai thác và quản lý phải luôn thống nhất, cần tránh sự khai thác, quản lý chồng chéo, giữa ngành với ngành và giữa ngành với địa phương. - Khai thác tài nguyên có cơ chế chính sách quản lý phù hợp thì tài nguyên sẽ được bảo vệ, tôn tạo và phát triển cho các thế hệ sau. Quản lý, khai thác tài nguyên không chỉ bảo vệ tài nguyên mà còn giúp cho các tài nguyên không ngừng được tôn tạo và phát triển cho mục tiêu sử dụng lâu dài qua nhiều thế hệ. Như vậy, quản lý, khai thác và phát triển tài nguyên luôn có mối Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Kinh tế…….. ……………………… 11