Bé th−¬ng m¹i
ViÖn nghiªn cøu th−¬ng m¹i
B¸o c¸o tæng kÕt ®Ò tµi cÊp bé
Nghiªn cøu ph¸t triÓn
c¸c m« h×nh kinh doanh chî
Chñ nhiÖm ®Ò tµi: trÞnh thÞ thanh thñy
6472
24/8/2007
hµ néi - 2007
Môc Lôc
Néi dung
Trang
Më ®Çu ........................................................................................................
1
Ch−¬ng 1: Mét sè vÊn ®Ò lý luËn vÒ m« h×nh kinh doanh chî
5
1.1. Kh¸i niÖm, ph©n lo¹i vµ c¸c nh©n tè t¸c ®éng ®Õn m« h×nh kinh
doanh chî ........................................................................................................
5
1.1.1. Kh¸i niÖm vµ ®Æc ®iÓm cña chî……………………………………….
5
1.1.2. Ph©n lo¹i chî………………………………………………………….
10
1.1.3. Chøc n¨ng cña chî……………………………………...…………….
10
1.1.4. Vai trß cña chî ………………………………………………………..
13
1.1.5. Nh©n tè t¸c ®éng ®Õn m« h×nh kinh doanh chî……………...............
16
1.2. Mét sè m« h×nh kinh doanh chî……………………………………….
21
1.2.1. Hîp t¸c x∙ chî……………………………….......................................
21
1.2.2. Doanh nghiÖp chî …………………………………………………….
23
1.2.3. M« h×nh Ban qu¶n lý chî ……………………………………….........
24
1.3. Kinh nghiÖm cña mét sè n−íc vÒ ph¸t triÓn m« h×nh kinh doanh
chî……………………………………………………………………………
27
1.3.1. Kinh nghiÖm cña Trung Quèc vµ Th¸i Lan………………………….
27
1.3.2. Mét sè bµi häc kinh nghiÖm cã thÓ ¸p dông ®èi víi ViÖt Nam………
33
Ch−¬ng 2: Thùc tr¹ng ph¸t triÓn c¸c m« h×nh kinh doanh chî
ë ViÖt nam........................................................................................
35
2.1. Tæng quan vÒ ho¹t ®éng cña c¸c lo¹i h×nh chî ...................................
35
2.1.1. C¬ cÊu c¸c lo¹i h×nh chî …………………………………..................
35
2. 1.2. §Æc ®iÓm vµ néi dung ho¹t ®éng cña c¸c lo¹i h×nh chî……………..
36
2.1.3 .Chñ thÓ tham gia kinh doanh vµ l−u th«ng hµng ho¸ qua chî……...
44
2.1.4. Ph−¬ng thøc kinh doanh……………………………………………..
46
2.1.5. C¸c dÞch vô ®−îc cung cÊp t¹i chî………………………...................
46
2.2. Thùc tr¹ng m« h×nh kinh doanh chî ë n−íc ta……………………….
47
2.2.1. Hîp t¸c x∙ chî………………………………………………………...
47
2.2.2. Ban qu¶n lý chî…………………………………………….................
50
i
2.2.3. Tæ qu¶n lý chî…………………………………………………...........
55
2.2.4. M« h×nh mét ng−êi qu¶n lý chî………………………………............
57
2.2.5. Doanh nghiÖp chî………………………………..................................
59
2.3. §¸nh gi¸ chung………………………………………………………….
62
Ch−¬ng 3: KiÕn nghÞ ph¸t triÓn c¸c m« h×nh kinh doanh chî…
65
3.1. Quan ®iÓm vµ ph−¬ng h−íng ph¸t triÓn m« h×nh kinh doanh chî
65
3.1.1 Quan ®iÓm ph¸t triÓn m« h×nh kinh doanh chî………………………
65
3.1.2. Ph−¬ng h−íng ph¸t triÓn m« h×nh kinh doanh chî………………….
66
3.2. §Ò xuÊt mét sè m« h×nh tæ chøc kinh doanh chî …………………….
67
3.2.1. M« h×nh doanh nghiÖp chî ………………………………………….
67
3.2.2. M« h×nh hîp t¸c x∙ chî.........................................................................
76
3.3. Mét sè gi¶i ph¸p chuyÓn ®æi m« h×nh kinh doanh chî………….........
79
3.3.1. Gi¸p ph¸p vÒ qu¶n lý nhµ n−íc……………………………….............
79
3.3.2. Gi¶i ph¸p vÒ qu¶n lý kinh doanh chî ………………………………..
85
3.3.3. Gi¶i ph¸p vÒ ®Çu t− ph¸t triÓn chî……………………………............
89
3.3.4. Gi¶i ph¸p vÒ nguån nh©n lùc tham gia qu¶n lý chî…………............
97
3.3.5. Nhãm gi¶i ph¸p vÒ tæ chøc thùc hiÖn…………………………….......
99
KÕt LuËn …………………………………………………………………….
102
Phô lôc 1 .……………………………………………………………………
104
Phô lôc 2 .……………………………………………………………………
107
Phô lôc 3 .……………………………………………………………………
110
Phô lôc 4 .……………………………………………………………………
114
Phô lôc 5 .……………………………………………………………………
115
Phô lôc 6 .……………………………………………………………………
118
Phô lôc 7 .……………………………………………………………………
119
Tµi liÖu tham kh¶o.........................................................................................
122
ii
Më ®Çu
1. Sù cÇn thiÕt nghiªn cøu
Trong lÞch sö ph¸t triÓn cña x· héi loµi ng−êi, chî lµ mét bé phËn cÊu thµnh
kh«ng thÓ thiÕu ®−îc trong ®êi sèng kinh tÕ v¨n hãa x· héi. Trong nÒn v¨n minh
lóa n−íc, vµ ®Æc biÖt ®èi víi nÒn kinh tÕ cã tíi gÇn 80% d©n sè sèng ë n«ng th«n
nh− ViÖt Nam, chî kh«ng chØ lµ mét kiÓu tæ chøc ho¹t ®éng kinh tÕ mµ cßn lµ mét
d¹ng sinh ho¹t v¨n hãa chøa ®ùng ®Ëm ®µ vµ s©u s¾c c¸c gi¸ trÞ truyÒn thèng d©n
téc. Chî lµ n¬i gÆp nhau gi÷a ng−êi mua vµ ng−êi b¸n ®Ó trao ®æi s¶n phÈm, hµng
ho¸. Khã cã thÓ l−îng hãa ®−îc ®Çy ®ñ c¸c gi¸ trÞ vµ vai trß cña chî. Th«ng qua
chî, nhiÒu nhu cÇu cña ®êi sèng con ng−êi ®−îc tháa m·n, kÓ c¶ nhu cÇu cña tiªu
dïng, s¶n xuÊt hay sinh ho¹t vËt chÊt, tinh thÇn. Bªn c¹nh ®ã, chî cßn lµ n¬i giao
l−u, lÔ héi, gÆp gì,... §Æc biÖt víi ng−êi n«ng d©n, c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa, céng ®ång,
x· héi vµ kinh tÕ nµy cña chî ®−îc béc lé ®Çy ®ñ h¬n vµ ý nghÜa h¬n.
Trªn thÞ tr−êng néi ®Þa, chî lµ mét trong nh÷ng m« h×nh tæ chøc thÞ tr−êng ë
mét kh«ng gian nhÊt ®Þnh vµ g¾n liÒn víi sù ph¸t triÓn cña kh«ng gian kinh tÕ ®ã.
§iÒu nµy thÓ hiÖn r»ng quy m«, tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é tæ chøc c¸c ho¹t ®éng cña
chî cã mèi quan hÖ biÖn chøng víi quy m«, tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña thÞ
tr−êng t¹i ®Þa bµn ®ã. Hay nãi c¸ch kh¸c, cã thÓ ®¸nh gi¸ ®−îc tr×nh ®é ph¸t triÓn
thÞ tr−êng còng nh− møc ®é ph¸t triÓn cña ®êi sèng kinh tÕ v¨n hãa cña ng−êi d©n
th«ng qua chî trªn ®Þa bµn së t¹i.
Th«ng qua c¸c lo¹i h×nh chî truyÒn thèng vµ chî chuyªn m«n hãa, hµng ho¸
tõ s¶n xuÊt ®Õn ®−îc víi tiªu dïng. Khëi nguån mua bu«n n«ng s¶n, kÕt thóc b¸n
bu«n vËt t− vµ hµng tiªu dïng, gãp phÇn më réng c¸c quan hÖ trao ®æi, kÝch thÝch
kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn, phôc vô s¶n xuÊt vµ ®êi sèng c− d©n trong ph¹m vi x·
huyÖn, lµ vai trß cña lo¹i h×nh chî x·, liªn x·, thÞ tø thÞ trÊn. §èi víi c¸c chî ®Çu
mèi, ®©y lµ n¬i kÕt thóc mua bu«n n«ng s¶n, khëi ®Çu b¸n bu«n vËt t− vµ hµng tiªu
dïng, gãp phÇn ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ l−u th«ng hµng ho¸ cña c¶ mét vïng, mét
khu vùc bao gåm nhiÒu huyÖn nhiÒu tØnh l©n cËn, thËm chÝ lµ n¬i tËp trung hµng
ho¸ xuÊt nhËp khÈu qua biªn giíi (chî cöa khÈu). Cïng víi c¸c m« h×nh ph©n phèi
hiÖn ®¹i, chî ®ãng mét vai trß to lín ®èi víi ®êi sèng x· héi nãi chung vµ víi sù
ph¸t triÓn cña thÞ tr−êng néi ®Þa nãi riªng, vµ ®Õn nay ch−a cã lo¹i h×nh tæ chøc thÞ
tr−êng nµo cã thÓ thay thÕ chî.
Trong nh÷ng n¨m qua, nhÊt lµ n¨m 2003 vµ 2004, Nhµ n−íc ®· cã nhiÒu v¨n
b¶n quy ph¹m ph¸p luËt nh»m thÓ chÕ hãa c¸c chñ tr−¬ng, chÝnh s¸ch trong viÖc
quy ho¹ch ®Çu t− ph¸t triÓn vµ qu¶n lý chî. Trong NghÞ ®Þnh sè 02 cña ChÝnh phñ1
®· quy ®Þnh khung ph¸p lý vÒ ph©n lo¹i chî, c«ng t¸c quy ho¹ch ph¸t triÓn vµ ®Çu
t− x©y dùng chî; c«ng t¸c kinh doanh khai th¸c, qu¶n lý chî; qu¶n lý nhµ n−íc vÒ
chî theo tõng cÊp ®é; còng nh− c«ng t¸c khen th−ëng, xö lý vi ph¹m vµ tæ chøc
1
NghÞ ®Þnh sè 02/2003/N§-CP, ngµy 14 th¸ng 1 n¨m 2003, NghÞ ®Þnh cña ChÝnh phñ vÒ ph¸t triÓn vµ qu¶n lý chî
1
thùc hiÖn. QuyÕt ®Þnh 311 vµ ChØ thÞ 13 cña Thñ t−íng ChÝnh phñ2 còng ®· nhÊn
m¹nh chî lµ mét h¹ng môc kÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ – x· héi, lµ mét lo¹i h×nh tæ
chøc ho¹t ®éng mua b¸n trao ®æi hµng ho¸ cÇn ®−îc tiÕp tôc cñng cè vµ ph¸t triÓn,
®¸p øng nhu cÇu cña s¶n xuÊt vµ ®êi sèng, ®Æc biÖt lµ ë ®Þa bµn n«ng th«n. TiÕp ®ã
lµ c¸c Th«ng t− h−íng dÉn lËp dù ¸n quy ho¹ch ®Çu t− ph¸t triÓn chî cïng c¸c quy
chÕ vµ c¬ chÕ ho¹t ®éng chî, còng nh− chØ ®¹o thùc hiÖn tõ nay ®Õn n¨m 2010 vµ
nh÷ng n¨m tiÕp theo.
Trªn thùc tÕ, cïng víi sù ph¸t triÓn nhanh chãng cña c¸c lo¹i h×nh, tæ chøc
kinh tÕ trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng, chî còng t¨ng nhanh c¶ vÒ sè l−îng vµ quy
m« víi ®a d¹ng lo¹i h×nh ho¹t ®éng vµ nhiÒu chñ thÓ tham gia. Bªn c¹nh nh÷ng
mÆt tÝch cùc vµ ®ãng gãp cña c¸c lo¹i chî trong ®êi sèng kinh tÕ x· héi vµ l−u
th«ng hµng ho¸ néi ®Þa, sù bïng ph¸t c¸c lo¹i chî ®· n¶y sinh nhiÒu vÊn ®Ò víi
c¸c t¸c ®éng tiªu cùc nh− vi ph¹m trËt tù an toµn x· héi, ¶nh h−ëng xÊu ®Õn m«i
tr−êng, søc kháe ng−êi tiªu dïng, ®Æc biÖt lµ sù ch−a phï hîp vµ ch−a ®¸p øng víi
c¸c yªu cÇu thµnh lËp chî trªn ®Þa bµn.
HÇu hÕt c¸c chî hiÖn nay vÉn ®−îc tæ chøc theo d¹ng ban qu¶n lý chî, thùc
tÕ nµy cho thÊy trong xu thÕ ph¸t triÓn chî theo h−íng v¨n minh hiÖn ®¹i, nh−ng
vÉn b¶o tån c¸c gi¸ trÞ truyÒn thèng cña chî, ®¶m b¶o chî vÉn lµ mét kh«ng gian
chøa ®ùng ho¹t ®éng th−¬ng m¹i truyÒn thèng vµ h¬n n÷a cßn c¶ nh÷ng dÞch vô vµ
ph−¬ng thøc giao dÞch tiÕn bé, th× m« h×nh kinh doanh chî theo ban qu¶n lý chî
®ang trë nªn kh«ng cßn phï hîp n÷a, vµ béc lé nhiÒu bÊt cËp trong qu¶n lý nhµ
n−íc, còng nh− qu¶n lý kinh doanh chî. Do vËy, cÇn cã sù quan t©m, nghiªn cøu
®óng møc vÒ chî, ®Ó ®Þnh h−íng ph¸t triÓn c¸c m« h×nh kinh doanh chî vµ c¸c
biÖn ph¸p qu¶n lý phï hîp.
§Ó thÝch øng víi c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi míi, ph¸t huy ®−îc ngµy cµng
tèt h¬n vai trß tÝch cùc cña chî trong c«ng cuéc ®æi míi, ®¶m b¶o cho t−¬ng lai
ph¸t triÓn l©u dµi cña chî, viÖc nghiªn cøu “C¸c gi¶i ph¸p ph¸t triÓn c¸c m« h×nh
kinh doanh chî” ®Ó lµm c¬ së cho c«ng t¸c tæ chøc, qu¶n lý vµ ph¸t triÓn c¸c lo¹i
chî phï hîp víi yªu cÇu thùc tiÔn tõng ®Þa bµn thÞ tr−êng lµ rÊt cÇn thiÕt.
2. T×nh h×nh nghiªn cøu trong vµ ngoµi n−íc
Trong n−íc ®· vµ ®ang cã c¸c ®Ò tµi, dù ¸n nghiªn cøu cã liªn quan ®Õn chî
nh−:
C¸c dù ¸n quy ho¹ch tæng thÓ kinh tÕ x· héi cña c¸c tØnh, ®· ®Ò cËp tíi chî
trong phÇn nghiªn cøu vÒ ho¹t ®éng th−¬ng m¹i vµ dÞch vô trªn ®Þa bµn tØnh, tuy
nhiªn chî chØ ®−îc xem xÐt d−íi gi¸c ®é minh häa vÒ mét trong nh÷ng ho¹t ®éng
vµ kÕt cÊu th−¬ng m¹i trªn ®Þa bµn, chî ch−a ®−îc nghiªn cøu ®éc lËp vµ cô thÓ.
2
QuyÕt ®Þnh 311/Q§-TTg, ngµy 20/3/2003, QuyÕt ®Þnh cña thñ t−íng ChÝnh phñ phª duyÖt ®Ò ¸n tiÕp tôc tæ choc
thÞ tr−êng trong n−íc, tËp trung ph¸t triÓn th−¬ng m¹i n«ng th«n ®Õn n¨m 2010
ChØ thÞ 13/2004/CT-TTg ngµy 31/3/2004, ChØ thÞ cña Thñ t−íng ChÝnh phñ vÒ viÖc thùc hiÖn mét sè gi¶I ph¸p chñ
yÕu nh»m ph¸t triÓn m¹nh thÞ tr−êng néi ®Þa.
2
Trong c¸c dù ¸n quy ho¹ch th−¬ng m¹i c¸c tØnh, mét sè vÊn ®Ò nghiªn cøu
liªn quan ®Õn chî còng ®· ®−îc tiÕp cËn, nh−ng chØ dõng l¹i ë viÖc nghiªn cøu
chî trong mèi quan hÖ víi ho¹t ®éng b¸n bu«n b¸n lÎ, vµ ph©n bè vÞ trÝ ®Þa lý
chî trong hÖ thèng kªnh ph©n phèi hµng hãa trªn ®Þa bµn, chø ch−a ®i s©u vµo
nghiªn cøu m« h×nh tæ chøc kinh doanh chî, còng nh− c«ng t¸c qu¶n lý Nhµ
n−íc ®èi víi chî.
Trong thêi gian gÇn ®©y, ®· vµ ®ang cã c¸c dù ¸n triÓn khai nghiªn cøu
quy ho¹ch m¹ng l−íi chî, trung t©m th−¬ng m¹i, siªu thÞ trªn ®Þa bµn c¸c tØnh
nh− H¶i D−¬ng, §ång Th¸p, Hµ T©y, S¬n La,… c¸c dù ¸n nµy tËp trung vµo
nghiªn cøu c¸c c¬ së vµ ®Þnh h−íng quy ho¹ch m¹ng l−íi chî trªn ®Þa bµn tõng
tØnh, kh«ng ®i s©u nghiªn cøu c¸c m« h×nh tæ chøc kinh doanh chî.
Còng ®· cã ®Ò tµi nghiªn cøu cÊp bé vÒ chî chuyªn doanh nh−: “Nh÷ng
chÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p chñ yÕu nh»m h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn chî ®Çu mèi t¹i c¸c
vïng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp träng ®iÓm ë n−íc ta” (Bé Th−¬ng m¹i); §Ò tµi:
“Nghiªn cøu c¸c chî ®Çu mèi vµ trung t©m th−¬ng m¹i ë Thµnh phè Hå ChÝ
Minh” (Bé Th−¬ng m¹i)… tËp trung nghiªn cøu sù cÇn thiÕt vµ ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t
triÓn chî ®Çu mèi, còng nh− qu¶n lý nhµ n−íc vµ qu¶n lý kinh doanh chî ë nh÷ng
lo¹i chî nµy.
Ngoµi ra, còng cã nhiÒu ®Ò tµi, dù ¸n nghiªn cøu kh¸c còng ®Ò cËp ®Õn chî,
vµ chî ®−îc xem xÐt lång ghÐp víi c¸c néi dung nghiªn cøu kinh tÕ x· héi kh¸c,
qua c¸c dù ¸n ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña tõng tØnh hay c¸c vïng kinh tÕ, nh−:
Ph¸t triÓn theo h−íng hiÖn ®¹i vµ héi nhËp cña chî n«ng th«n hiÖn nay.
§· cã nhiÒu bµi viÕt vÒ c«ng t¸c qu¶n lý vµ ph¸t triÓn chî nãi riªng vµ thÞ
tr−êng n«ng th«n, thÞ tr−êng néi ®Þa nãi chung cña nhiÒu nhµ khoa häc vµ qu¶n lý
trªn c¸c t¹p chÝ, trong c¸c kû yÕu héi th¶o khoa häc quèc gia vµ quèc tÕ, nh− tËp
bµi gi¶ng vÒ x©y dùng vµ qu¶n lý chî (Bé Th−¬ng m¹i, n¨m 2004); TËp bµi gi¶ng
kiÕn thøc vµ kü n¨ng qu¶n lý th−¬ng m¹i ë ®Þa ph−¬ng (Bé Th−¬ng m¹i, 2004);
ThÞ tr−êng néi ®Þa Th¸i Lan (Bé Th−¬ng m¹i, n¨m 2004); thÞ tr−êng néi ®Þa Trung
Quèc (Bé Th−¬ng m¹i, n¨m 2004); Tµi liÖu tham kh¶o: §Þnh nghÜa c¸c kh¸i niÖm
kinh tÕ th−¬ng m¹i vµ tiªu thô (ViÖn Nghiªn cøu Th−¬ng m¹i, n¨m 2005); Tµi liÖu
tham kh¶o: Tiªu chuÈn lo¹i h×nh th−¬ng m¹i b¸n lÎ trong n−íc cña Bé Th−¬ng m¹i
Trung Quèc (ViÖn Nghiªn cøu Th−¬ng m¹i, n¨m 2005)…
Tuy vËy, c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu trong n−íc hÇu hÕt míi chØ tËp trung vµo
c«ng t¸c quy ho¹ch th−¬ng m¹i, quy ho¹ch m¹ng l−íi chî, trung t©m th−¬ng m¹i
cho mét sè tØnh cô thÓ, hay mét sè tiÕp cËn vÒ c«ng t¸c qu¶n lý nhµ n−íc ®èi víi
chî nãi chung trong tæng thÓ ho¹t ®éng kinh tÕ x· héi trªn mét sè ®Þa bµn nhÊt
®Þnh, mµ ch−a cã c«ng tr×nh nµo nghiªn cøu s©u vÒ c¸c m« h×nh tæ chøc kinh
doanh chî, ®Ó tõ ®ã cã nh÷ng khuyÕn nghÞ vÒ m« h×nh kinh doanh chî cã thÓ ¸p
dông phï hîp trªn ®Þa bµn tõng thÞ tr−êng kh¸c nhau, còng nh− phôc vô cho viÖc
ho¹ch ®Þnh c¸c chÝnh s¸ch qu¶n lý chî phï hîp víi ®iÒu kiÖn míi.
3
ë ngoµi n−íc, ®· cã nh÷ng tµi liÖu nghiªn cøu cã liªn quan ®Õn vÊn ®Ò nµy,
nh− b¸o c¸o x©y dùng chî n«ng th«n ë Trung Quèc, kinh nghiÖm cña Th¸i Lan,
Malaysia, …vÒ ph¸t triÓn thÞ tr−êng néi ®Þa vµ c«ng t¸c qu¶n lý ph¸t triÓn mét sè
lo¹i h×nh chî. §Ò tµi sÏ tham kh¶o nh÷ng néi dung vµ kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ kinh
nghiÖm tæ chøc thÞ tr−êng néi ®Þa vµ ph¸t triÓn c¸c m« h×nh kinh doanh chî cña
c¸c n−íc ®ã ®Ó rót ra nh÷ng bµi häc cã thÓ ¸p dông phï hîp cho ViÖt Nam.
3. Môc tiªu nghiªn cøu
KiÕn nghÞ mét sè m« h×nh tæ chøc kinh doanh chî vµ gi¶i ph¸p ®Ó ph¸t triÓn
c¸c m« h×nh tæ chøc kinh doanh chî thÝch øng víi ®iÒu kiÖn, hoµn c¶nh cña ®Þa
bµn thÞ tr−êng.
4. §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu:
§èi t−îng nghiªn cøu cña ®Ò tµi lµ c¸c m« h×nh tæ chøc kinh doanh chî ë
ViÖt Nam
Ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi
- VÒ thêi gian: §¸nh gi¸ thùc tr¹ng c¸c m« h×nh tæ chøc kinh doanh chî hiÖn
®ang cã ®Õn n¨m 2005 ë ViÖt Nam.
- VÒ kh«ng gian: Nghiªn cøu c¸c m« h×nh tæ chøc kinh doanh chî ®iÓn h×nh
ë n«ng th«n vµ thµnh thÞ.
- VÒ néi dung: §Ò tµi tËp trung nghiªn cøu c¸c m« h×nh tæ chøc kinh doanh
chî ë ViÖt Nam hiÖn nay (vÒ c¬ cÊu tæ chøc, qu¶n lý nhµ n−íc, qu¶n lý kinh
doanh chî).
5. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu
§Ò tµi sö dông c¸c ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu truyÒn thèng: thèng kª, tæng
hîp, ph©n tÝch, so s¸nh, kÕt hîp víi nghiªn cøu tµi liÖu
Kh¶o s¸t thùc tÕ: kh¶o s¸t ®iÓn h×nh (sö dông ph−¬ng ph¸p chän mÉu
®iÒu tra ®iÓn h×nh), trªn ®Þa bµn n«ng th«n vµ thµnh thÞ, ®èi víi c¸c chî kinh
doanh tæng hîp vµ chî chuyªn doanh. Sö dông biÓu mÉu ®iÒu tra thèng kª c¬ b¶n,
tËp hîp vµ ph©n lo¹i c¸c m« h×nh kinh doanh trªn ®Þa bµn nghiªn cøu.
-
Ph−¬ng ph¸p chuyªn gia
Sè liÖu thèng kª tõ c¸c nguån: sè liÖu thèng kª, tæng côc thèng kª, Bé
Th−¬ng m¹i, Së th−¬ng m¹i c¸c tØnh vµ sè liÖu tõ ®iÒu tra kh¶o s¸t ®iÓn h×nh.
6. Néi dung nghiªn cøu:
Ch−¬ng I : Mét sè vÊn ®Ò lý luËn vÒ m« h×nh kinh doanh chî
Ch−¬ng II : Thùc tr¹ng ph¸t triÓn c¸c m« h×nh kinh doanh chî ë ViÖt Nam
Ch−¬ng III: KiÕn nghÞ ph¸t triÓn c¸c m« h×nh kinh doanh chî
4
ch−¬ng I
Mét sè vÊn ®Ò lý luËn vÒ m« h×nh kinh doanh chî
1.1. Kh¸i niÖm, ph©n lo¹i vµ c¸c nh©n tè ¶nh h−ëng ®Õn m«
h×nh kinh doanh chî
1.1.1. Kh¸i niÖm vµ ®Æc ®iÓm cña chî
1.1.1.1. Mét sè kh¸i niÖm
* Kh¸i niÖm vÒ chî
Chî ®· tån t¹i vµ ph¸t triÓn tõ bao ®êi nay, nã ®· trë nªn quen thuéc víi mäi
ng−êi. Chî ra ®êi vµ ph¸t triÓn g¾n liÒn víi sù ph¸t triÓn cña nÒn s¶n xuÊt x· héi,
tÝnh chÊt x· héi ho¸ cña nÒn s¶n xuÊt ngµy cµng cao, sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi
ngµy cµng s©u s¾c th× nhu cÇu trao ®æi hµng ho¸ ngµy cµng lín vµ chî - n¬i trao
®æi hµng ho¸, dÞch vô sÏ ngµy cµng ph¸t triÓn. Cã nhiÒu c¸ch hiÓu kh¸c nhau vÒ
chî, nh−ng cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng chî lµ mét lo¹i h×nh th−¬ng nghiÖp truyÒn
thèng. Theo c¸ch hiÓu th«ng th−êng th× chî lµ n¬i gÆp nhau gi÷a ng−êi mua vµ
ng−êi b¸n ®Ó trao ®æi, mua b¸n s¶n phÈm hµng ho¸ vµ dÞch vô.
Theo NghÞ ®Þnh sè 02/2003/N§ - CP ngµy 14/3/2003 cña ChÝnh Phñ vÒ ph¸t
triÓn vµ qu¶n lý chî th× kh¸i niÖm vÒ chî ®−îc ®iÒu chØnh trong NghÞ ®Þnh nµy lµ
“lo¹i chî mang tÝnh truyÒn thèng, ®−îc tæ chøc t¹i mét ®Þa ®iÓm theo quy ho¹ch,
®¸p øng c¸c nhu cÇu mua b¸n, trao ®æi hµng hãa vµ nhu cÇu tiªu dïng cña khu
vùc d©n c−”. Kh¸i niÖm nµy ®· ®Ò cËp ®Õn tÝnh tæ chøc cña chî vµ yªu cÇu ®Þa
®iÓm chî ph¶i ®−îc quy ho¹ch, môc tiªu cña chî lµ ®Ó ®¸p øng nhu cÇu hµng ho¸
vµ nhu cÇu tiªu dïng cña d©n c−.
Trong giai ®o¹n hiÖn nay, c¸c lo¹i h×nh th−¬ng m¹i hiÖn ®¹i nh− hÖ thèng c¸c
siªu thÞ, ®¹i siªu thÞ, trung t©m th−¬ng m¹i, cöa hµng b¸ch ho¸ tæng hîp, cöa hµng
tiÖn dông… ®· ®−îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn kh¸ m¹nh lµm phong phó h¬n diÖn
m¹o cña nÒn th−¬ng nghiÖp x· héi. Mét c¸ch kh¸c, chî cã thÓ ®−îc hiÓu lµ: mét
lo¹i h×nh th−¬ng nghiÖp mang tÝnh truyÒn thèng, mét bé phËn cÊu thµnh cña thÞ
tr−êng x· héi, lµ n¬i diÔn ra c¸c ho¹t ®éng trao ®æi, mua b¸n hµng hãa vµ dÞch vô
gi÷a nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt, ng−êi tiªu dïng vµ ng−êi bu«n b¸n, víi nhÞp ®é t−¬ng
®èi th−êng xuyªn, cã tÝnh tËp trung tõ ph¹m vi lµng x· ®Õn vïng, miÒn réng lín vµ
®−îc tæ chøc, qu¶n lý theo quy ®Þnh cña Nhµ n−íc.
Chî theo tiªu chuÈn x©y dùng ViÖt Nam ®−îc hiÓu lµ mét m«i tr−êng kiÕn
tróc c«ng céng cña mét khu vùc d©n c− ®−îc chÝnh quyÒn quy ®Þnh, cho phÐp ho¹t
®éng mua b¸n hµng ho¸ vµ dÞch vô th−¬ng nghiÖp.
Nh− vËy, dï ë gãc ®é nµo th× kh¸i niÖm vÒ chî còng bao gåm c¸c néi dung
chñ yÕu lµ: Kh«ng gian häp chî, thêi gian häp chî, chñ thÓ tham gia trao ®æi mua
b¸n trong chî, ®èi t−îng hµng ho¸ trao ®æi mua b¸n trong chî vµ c¸c ho¹t ®éng
trao ®æi mua b¸n trong chî.
5
* Kh¸i niÖm vÒ m« h×nh kinh doanh chî
M« h×nh kinh doanh chî trong ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi tËp trung
nghiªn cøu vÒ m« h×nh tæ chøc kinh doanh chî. M« h×nh kinh doanh chî ®−îc
hiÓu lµ c¬ cÊu tæ chøc x¸c lËp c¸c bé phËn chøc n¨ng hay c¸c bé phËn cung øng
dÞch vô vµ mèi quan hÖ t−¬ng t¸c gi÷a c¸c bé phËn ®ã ®Ó thùc hiÖn qu¶n lý vµ
kinh doanh chî. M« h×nh kinh doanh chî sÏ gióp tr¶ lêi c©u hái: Tham gia qu¶n lý
vµ khai th¸c chî lµ ai? Ai sÏ thùc hiÖn nh÷ng nhiÖm vô g×? Nh÷ng ho¹t ®éng chñ
yÕu trªn chî lµ g×? Cã nh÷ng lo¹i h×nh g× sÏ ®−îc cung cÊp ë chî, sù phèi hîp gi÷a
nh÷ng bé phËn chøc n¨ng trªn chî nh− thÕ nµo.
Trªn thùc tÕ kh«ng cã mét m« h×nh kinh doanh chî chung cho tÊt c¶ c¸c lo¹i
chî, v× cã nhiÒu lo¹i chî víi c¸c chøc n¨ng kh¸c nhau (chî b¸n bu«n, b¸n lÎ,
chuyªn doanh, tæng hîp), hay nguån kinh phÝ ®Çu t− x©y dùng chî lµ kh¸c nhau.
T−¬ng øng sÏ cã c¸c m« h×nh kinh doanh chî theo chøc n¨ng chî nh−: M« h×nh
kinh doanh chî b¸n bu«n, chî b¸n lÎ, chî ®Çu mèi, chî chuyªn doanh hay chî
b¸n bu«n b¸n bÎ tæng hîp; Theo vèn së h÷u, xuÊt ph¸t tõ nguån vèn ®Çu t− x©y
dùng chî cã c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp nhµ n−íc, doanh nghiÖp t− nh©n, c«ng ty
cæ phÇn, c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n, hîp t¸c x·, c«ng ty liªn doanh hay c«ng ty
n−íc ngoµi, víi mçi lo¹i h×nh chî nµy sÏ cã m« h×nh kinh doanh chî t−¬ng øng.
CÊu tróc tæ chøc cña m« h×nh kinh doanh chî sÏ phô thuéc chñ yÕu vµo c¸c
yÕu tè nh−: chøc n¨ng vµ nhiÖm vô cña doanh nghiÖp chî hay ban qu¶n lý chî,
chiÕn l−îc ph¸t triÓn chî, quy m« chî, tr×nh ®é vµ c¸ch thøc tæ chøc ho¹t ®éng
kinh doanh chî, tËp qu¸n kinh doanh, mÆt hµng kinh doanh, kÕt cÊu h¹ tÇng chî...
M« h×nh kinh doanh chî sÏ quyÕt ®Þnh ph−¬ng h−íng kinh doanh vµ ®Çu t−
ph¸t triÓn chî, còng nh− c¸c lo¹i hµng ho¸ vµ dÞch vô sÏ ®−îc cung cÊp, c¸c
ph−¬ng thøc trao ®æi, kinh doanh, tuyÓn chän nh©n sù vµ bè trÝ c¸n bé qu¶n lý
®¶m b¶o vËn hµnh vµ cã hiÖu qu¶ c¸c ho¹t ®éng kinh doanh trªn chî.
1.1.1.2. §Æc ®iÓm cña chî
* VÒ chñ thÓ kinh doanh
- Ng−êi b¸n
§Æc ®iÓm dÔ nhËn thÊy nhÊt cña chî ®ã lµ cã sù tham gia ®«ng ®¶o cña nhiÒu
ng−êi b¸n hµng. Trong c¸c h×nh thøc ph©n phèi kh¸c nh− siªu thÞ, cöa hµng b¸ch
hãa tù chän, trung t©m th−¬ng m¹i…c¸c chñ thÓ tham gia kinh doanh b¸n hµng
kh«ng nhiÒu (th−êng lµ mét chñ thÓ ®øng ra ®¶m nhiÖm). Nh−ng trªn ®Þa bµn chî
cã rÊt nhiÒu ng−êi tham gia b¸n hµng víi nh÷ng mÆt hµng, ngµnh hµng ph¸p luËt
kh«ng cÊm. Ng−êi b¸n ë ®©y cã thÓ bao gåm ng−êi s¶n xuÊt vµ c¸c th−¬ng nh©n.
Ng−êi s¶n xuÊt cã thÓ trùc tiÕp ®em s¶n phÈm cña m×nh ra chî ®Ó trao ®æi mua
b¸n víi nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt kh¸c, víi ng−êi tiªu dïng cuèi cïng hoÆc víi c¸c
ng−êi mua kh¸c. Nh÷ng ng−êi mua còng cã thÓ mang s¶n phÈm mua ®−îc ®Ó trao
®æi víi nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt, ng−êi tiªu dïng cuèi cïng hoÆc víi c¸c nhµ b¸n lÎ
kh¸c trªn chî.
6
Ng−êi tham gia b¸n hµng t¹i chî kh«ng cÇn nhiÒu vèn (trõ tr−êng hîp c¸c
chñ thÓ tham gia vµo ho¹t ®éng b¸n bu«n ë chî), tuú theo môc ®Ých vµ ®iÒu kiÖn
cña chñ thÓ kinh doanh mµ l−îng vèn ®−îc sö dông nhiÒu hay Ýt vµ l−îng vèn nµy
®−îc xem nh− møc tèi thiÓu ®Ó chñ thÓ cã thÓ tham gia vµo ho¹t ®éng kinh doanh
b¸n hµng t¹i chî. Nh×n chung, khi tham gia vµo ho¹t ®éng kinh doanh ë chî chi
phÝ c¸c chñ thÓ tham gia vµ rêi bá thÞ tr−êng thÊp h¬n so víi c¸c h×nh thøc ph©n
phèi hiÖn ®¹i kh¸c.
Chî lµ n¬i mäi ng−êi cã thÓ tham gia mét c¸ch dÔ dµng vµo ho¹t ®éng trao
®æi, bu«n b¸n, ®iÒu kiÖn ®Ó c¸c chñ thÓ tham gia vµo ho¹t ®éng kinh doanh ë chî
kh«ng qu¸ kh¾t khe vÒ tr×nh ®é chuyªn m«n. ChØ cÇn cã nhu cÇu kinh doanh, kh¶
n¨ng tµi chÝnh, kh¶ n¨ng kinh doanh c¸c mÆt hµng, ngµnh hµng ph¸p luËt kh«ng
cÊm th× hä ®Òu cã thÓ tham gia vµo ho¹t ®éng kinh doanh ë chî. §Æc ®iÓm nµy
xuÊt ph¸t tõ ®Æc ®iÓm kinh tÕ x· héi n−íc ta lµ mét n−íc n«ng nghiÖp víi gÇn
80% d©n sè sèng ë n«ng th«n vµ chî hÇu nh− tËp trung phÇn lín ë n«ng th«n. Sù
ph©n bè chî ë n«ng th«n phÇn nµo ®· h×nh thµnh nªn ®Æc ®iÓm vÒ chÊt l−îng cña
c¸c chñ thÓ tham gia ho¹t ®éng kinh doanh chî. Nh÷ng ng−êi b¸n hµng ë hÇu hÕt
c¸c chî n«ng th«n hiÖn nay lµ nh÷ng ng−êi cã tr×nh ®é v¨n hãa thÊp. Hä tham gia
b¸n hµng ë chî ®Ó kiÕm thªm thu nhËp cho cuéc sèng vµ ®Ó tËn dông thêi gian
r¶nh rçi lóc n«ng nhµn.
Cã hai lo¹i chñ thÓ tham gia kinh doanh ë chî bao gåm chñ thÓ tham gia kinh
doanh th−êng xuyªn vµ kh«ng th−êng xuyªn.
+ Chñ thÓ kinh doanh th−êng xuyªn: lµ c¸c chñ thÓ kinh doanh nh»m môc
®Ých kiÕm lêi vµ hä coi ®©y lµ nghÒ nghiÖp chÝnh cña hä. Nh÷ng chñ thÓ nµy
th−êng cã diÖn tÝch kinh doanh trong nhµ, bao gåm c¸c ®iÓm kinh doanh cña chñ
hµng (®−îc bè trÝ cè ®Þnh) vµ kh«ng gian giao th«ng mua hµng cña kh¸ch. C¸c chñ
thÓ nµy c¬ b¶n b¶o ®¶m tÝnh chÊt kinh doanh æn ®Þnh vµ th−êng xuyªn cña chî vµ
®−îc chia thµnh hai nhãm chøc n¨ng chÝnh lµ bé phËn kinh doanh hµng ho¸ vµ bé
phËn kinh doanh dÞch vô.
+ Chñ thÓ tham gia kh«ng th−êng xuyªn lµ c¸c chñ thÓ tham gia b¸n hµng t¹i
chî nh»m tËn dông thêi gian d− thõa, ®©y kh«ng ph¶i lµ nghÒ nghiÖp chÝnh cña
hä. §©y lµ bé phËn kinh doanh tù do, th−êng ®−îc bè trÝ b¸n hµng ë mét khu vùc
riªng. Tuú theo ®iÒu kiÖn cña tõng chî cã thÓ bè trÝ bé phËn nµy ë trong m¸i hoÆc
ngoµi trêi vµ diÖn tÝch kinh doanh cña bé phËn nµy th−êng kh«ng ph©n chia cô thÓ
cho mét chñ hµng nµo vµ ®−îc lÊy theo nhu cÇu thùc tÕ cña tõng chî.
- Ng−êi mua
ë c¸c trung t©m thµnh phè, hµng ho¸ cã thÓ ®−îc mua tõ nhiÒu n¬i nh− chî,
siªu thÞ, trung t©m th−¬ng m¹i vµ c¸c cöa hµng b¸n lÎ. Nh−ng ë n«ng th«n, n¬i
hÇu nh− chØ cã h×nh thøc ph©n phèi hµng ho¸ truyÒn thèng lµ chî, nªn chî thu hót
®−îc rÊt nhiÒu ng−êi ®Õn mua hµng.
7
Ng−êi mua hµng bao gåm ng−êi s¶n xuÊt, ng−êi tiªu dïng vµ c¸c th−¬ng
nh©n. Ng−êi s¶n xuÊt mua hµng ®Ó cung cÊp c¸c yÕu tè ®Çu vµo phôc vô cho qu¸
tr×nh s¶n xuÊt. Ng−êi tiªu dïng mua hµng ®Ó ®¸p øng nhu cÇu tiªu dïng c¸ nh©n,
hµng ho¸ hä cã nhu cÇu ë chî rÊt phong phó ®a d¹ng vÒ chñng lo¹i, nh−ng sè
l−îng vµ quy m« kh«ng lín. §éi ngò th−¬ng nh©n còng tham gia vµo qu¸ tr×nh
mua b¸n hµng ho¸ trªn chî mét mÆt ®Ó ®¸p øng nhu cÇu cña hä, mÆt kh¸c hä mua
hµng víi sè l−îng lín sau ®ã l¹i ®em b¸n l¹i hµng ho¸ ®Ó kiÕm lêi.
* VÒ chñ thÓ qu¶n lý
Chñ thÓ tham gia qu¶n lý chî còng ®a d¹ng vÒ thµnh phÇn, cã thÓ lµ ban qu¶n
lý, tæ qu¶n lý; hîp t¸c x·, doanh nghiÖp hay liªn doanh hé gia ®×nh. C¸c chñ thÓ
qu¶n lý chî hiÖn nay ë n−íc ta chñ yÕu lµ c¸c ban qu¶n lý (®èi víi c¸c chî quy
m« lín vµ võa), tæ qu¶n lý chî (®èi víi c¸c chî quy m« nhá), vµ còng cã mét sè
chî do c¸c doanh nghiÖp chî qu¶n lý, hä qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh ho¹t ®éng cña chî
theo néi quy chî.
* VÒ kh«ng gian häp chî
- Chî th−êng ph©n bè ë kh¾p c¸c tØnh thµnh trong c¶ n−íc, nh−ng ë khu vùc
n«ng th«n, vïng nói, vïng s©u, vïng xa chî chiÕm tû träng chñ yÕu trong m¹ng
l−íi ph©n phèi hµng ho¸.
- Chî ë n−íc ta th−êng ®−îc h×nh thµnh ë nh÷ng khu vùc cã vÞ trÝ ®Þa lý thuËn
tiÖn cho viÖc trao ®æi, vËn chuyÓn hµng ho¸ còng nh− ®i l¹i cña d©n c−.
- Tr−íc ®©y chî th−êng ®−îc h×nh thµnh tù ph¸t, kh«ng theo mét quy ho¹ch
chung, ë ®©u cã nhu cÇu lµ ë ®ã h×nh thµnh nªn chî (chî t¹m, chî cãc).
- Kh«ng gian häp chî còng kh«ng ®ång ®Òu, cã chî víi diÖn tÝch rÊt lín nh−
c¸c chî ®Çu mèi, chî b¸n bu«n… nh−ng còng cã nh÷ng chî chØ cÇn mét kh«ng
gian rÊt nhá, nh− c¸c chî lµng, x·, chî cãc, chî t¹m, chî ®−êng c¸i…
* VÒ thêi gian häp chî
Kh¸c víi c¸c h×nh thøc ph©n phèi hiÖn ®¹i nh− siªu thÞ, cöa hµng tù chän, ë
®ã thêi gian ho¹t ®éng th−êng lµ tÊt c¶ c¸c ngµy trong th¸ng, tÊt c¶ c¸c th¸ng
trong n¨m, thËm chÝ cã nh÷ng siªu thÞ më cöa 24/24, thêi gian häp chî cã thÓ
th−êng xuyªn hoÆc kh«ng th−êng xuyªn, vµ th−êng theo mét quy luËt nhÊt ®Þnh vÒ
thêi gian, nhÊt lµ ë c¸c vïng n«ng th«n, vïng s©u, vïng xa. Cã nhiÒu chî chØ häp
vµo nh÷ng giê nhÊt ®Þnh trong ngµy, nh÷ng ngµy nhÊt ®Þnh trong th¸ng hoÆc trong
n¨m. Nh− chî phiªn chØ häp chî vµo mét sè ngµy trong th¸ng, hoÆc chî cuèi tuÇn
chØ häp vµo ngµy cuèi tuÇn, hay nh− chî ®ªm chØ häp vµo ban ®ªm. §Æc biÖt, ë
c¸c vïng ®ång bµo d©n téc thiÓu sè th× chu kú häp chî rÊt dµi, th−êng lµ mét
th¸ng häp mét phiªn. C¸ biÖt, cã chî chØ häp mét phiªn mét n¨m (chî ViÒng t¹i
Nam §Þnh).
8
* VÒ hµng hãa trao ®æi, mua b¸n trong chî
- Chñng lo¹i hµng ho¸
Chñng lo¹i hµng hãa ®−îc trao ®æi mua b¸n trong chî rÊt ®a d¹ng. Chî lµ n¬i
trao ®æi c¸c s¶n phÈm ®−îc s¶n xuÊt ra, nhÊt lµ ®èi víi nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt nhá,
kh«ng tËp trung. Ng−êi b¸n ë ®©y cã thÓ lµ nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt, hä t¹o ra s¶n
phÈm vµ trùc tiÕp ®−a s¶n phÈm cña m×nh ra chî ®Ó trao ®æi mua b¸n, víi sè l−îng
cã thÓ nhiÒu hay Ýt, ®iÒu nµy hoµn toµn kh«ng cã ë c¸c siªu thÞ hay c¸c trung t©m
th−¬ng m¹i. Ng−êi b¸n ë ®©y cßn cã thÓ lµ c¸c th−¬ng nh©n, hä thùc hiÖn mua b¸n
trao ®æi hµng c«ng nghiÖp tiªu dïng, vËt t− s¶n xuÊt...nh»m thu ®−îc lîi nhuËn
nhê sù chªnh lÖch vÒ gi¸ c¶. ChÝnh nh÷ng ®iÒu nµy ®· t¹o nªn sù phong phó ®a
d¹ng vÒ chñng lo¹i hµng hãa ®−îc l−u th«ng trong chî, nh×n chung hµng ho¸ l−u
th«ng qua chî chñ yÕu lµ hµng tiªu dïng hµng ngµy vµ gi¸ trÞ kh«ng lín.
- ChÊt l−îng hµng ho¸
Hµng hãa ®−îc trao ®æi mua b¸n ë chî th−êng kh«ng ®ßi hái tiªu chuÈn cao
vÒ chÊt l−îng vµ mÉu m· s¶n phÈm. ë n−íc ta, chî th−êng tËp trung vµ ph©n bè ë
n«ng th«n, vïng d©n téc thiÓu sè. §©y lµ nh÷ng vïng ®êi sèng cña nh©n d©n cßn
gÆp nhiÒu khã kh¨n, møc sèng cña nh©n d©n cßn thÊp do ®ã nhu cÇu tiªu dïng cña
hä kh«ng qu¸ cao, th−êng lµ nh÷ng s¶n phÈm chÊt l−îng kh«ng cao, cã thÓ nãi thÞ
tr−êng n«ng th«n lµ mét thÞ tr−êng kh¸ dÔ tÝnh. MÆt
- Gi¸ c¶ hµng ho¸
Gi¸ c¶ hµng hãa l−u th«ng trªn chî th−êng cã gi¸ rÎ h¬n so víi gi¸ c¶ cña
hµng hãa trong c¸c cöa hµng, siªu thÞ vµ gi¸ c¶ nµy cã thÓ trao ®æi, mÆc c¶ ®−îc.
NÕu nh− gi¸ c¶ hµng hãa ë trong c¸c cöa hµng cöa hiÖu ®· ®−îc Ên ®Þnh, ng−êi
tiªu dïng kh«ng thÓ mÆc c¶ ®Ó h¹ thÊp gi¸ ®−îc, th× ng−îc l¹i ë chî ng−êi mua vµ
ng−êi b¸n trùc tiÕp gÆp nhau ®Ó tháa thuËn gi¸ c¶ cho ®Õn khi thuËn mua võa b¸n.
ChÝnh nh÷ng ®iÒu nµy ®· lµm cho chî mang tÝnh b×nh d©n h¬n so víi hÖ thèng c¸c
siªu thÞ hay c¸c trung t©m th−¬ng m¹i.
* VÒ c¬ së vËt chÊt cña chî
- DiÖn tÝch cña chî: bao gåm diÖn tÝch khu nhµ dµnh cho giao dÞch, trao ®æi
mua b¸n hµng ho¸;
- DiÖn tÝch dµnh cho hÖ thèng c¸c kho b¶o qu¶n s¬ chÕ, ®Æc biÖt ®èi víi c¸c
chî ®Çu mèi;
- DiÖn tÝch khu vùc s©n b·i tËp kÕt hµng hãa, kiÓm tra hµng hãa;
- DiÖn tÝch khu ®ç xe, diÖn tÝch ®−êng giao th«ng ®i l¹i trong chî…;
- HÖ thèng thiÕt bÞ b¶o qu¶n hµng hãa, c¸c thiÕt bÞ ®o l−êng kiÓm tra chÊt
l−îng hµng hãa;
- C¸c trang thiÕt bÞ phßng chèng ch¸y næ vµ vÖ sinh m«i tr−êng....
9
1.1.2. Ph©n lo¹i chî
* C¨n cø vµo “n¬i” hay kh«ng gian ®Þa lý, cã thÓ ph©n lo¹i chî theo c¸c tiªu
thøc sau:
- Theo ®Þa giíi hµnh chÝnh hay ph¹m vi l−u th«ng cña hµng ho¸: chî ph−êng,
x·, chî huyÖn, liªn x·, liªn huyÖn, thÞ tø; thÞ trÊn, thµnh phè, chî biªn giíi, cöa
khÈu, chî trong khu kinh tÕ cöa khÈu.
- Theo vïng l·nh thæ: Chî miÒn nói, chî ®ång b»ng, chî ë c¸c vïng kinh tÕ
hay trung t©m kinh tÕ, h¶i ®¶o, chî trªn s«ng...
* C¨n cø vµo thêi gian häp chî:
- Theo thêi gian trong ngµy: cã c¸c lo¹i chî s¸ng, chî chiÒu, chî ®ªm, chî
häp c¶ ngµy vµ chî häp c¶ ngµy vµ ®ªm.
- Theo kho¶ng c¸ch thêi gian gi÷a c¸c lÇn häp chî: chî hµng ngµy, chî
phiªn, chî mïa vô.
* C¨n cø vµo ho¹t ®éng mua b¸n hµng ho¸:
- Theo lo¹i hµng ho¸ chñ yÕu ®−îc l−u th«ng qua chî: Chî n«ng s¶n, chî
chuyªn doanh, chî kinh doanh tæng hîp (c¸c lo¹i hµng ho¸).
- Theo tÝnh chuyªn m«n ho¸ vµ ph−¬ng thøc ®−îc giao dÞch: Chî ®Çu mèi
(chuyªn ngµnh, ®a ngµnh), chî chuyªn doanh, chî b¸n bu«n, b¸n lÎ, hay chî tæng
hîp b¸n bu«n vµ b¸n lÎ;
- Theo ®iÒu kiÖn c¬ së vËt chÊt cña chî: Chî kiªn cè, chî b¸n kiªn cè, chî
t¹m, chî cãc.
* Theo NghÞ ®Þnh 02 CP, c¨n cø vµo qui m« sè ®iÓm kinh doanh cè ®Þnh: chî
h¹ng I cã trªn 400 sè ®iÓm kinh doanh cè ®Þnh trªn chî, chî h¹ng II cã tõ 200 ®Õn d−íi 400 ®iÓm kinh doanh cè ®Þnh, chî h¹ng III cã d−íi 200 ®iÓm kinh doanh
cè ®Þnh.
* C¨n cø vµo ph−¬ng thøc giao dÞch: Chî truyÒn thèng (giao ngay), chî mua
b¸n theo hîp ®ång vµ chî giao sau, sµn giao dÞch.
1.1.3. Chøc n¨ng cña chî
1.1.3.1. N¬i thùc hiÖn mua b¸n, trao ®æi hµng ho¸
Chî lµ n¬i ng−êi mua vµ ng−êi b¸n gÆp nhau ®Ó trao ®æi s¶n phÈm hµng hãa
vµ dÞch vô. Th«ng qua chî, hµng hãa tõ n¬i s¶n xuÊt ®Õn ®−îc víi tiªu dïng, do ®ã
chî ®−îc xem nh− mét h×nh thøc cña thÞ tr−êng, ë ®ã diÔn ra c¸c ho¹t ®éng trao
®æi mua b¸n hµng hãa. Nh− vËy, chî ®· thùc hiÖn chøc n¨ng lµm thay ®æi gi¸ trÞ
cña hµng hãa: thay ®æi h×nh th¸i gi¸ trÞ hµng hãa tõ tiÒn sang hµng vµ ng−îc l¹i.
Nhê cã chøc n¨ng nµy cña chî, ng−êi b¸n ®¹t ®−îc môc ®Ých lµ gi¸ trÞ vµ ng−êi
mua cã ®−îc c¸c gi¸ trÞ sö dông ®Ó tháa m·n nhu cÇu cña hä.
10
Th«ng qua chî hµng hãa sÏ ®−îc chuyÓn quyÒn së h÷u tõ ng−êi b¸n sang
ng−êi mua, tiÒn còng ®−îc chuyÓn quyÒn së h÷u tõ ng−êi mua sang ng−êi b¸n vµ
khi ®ã kÕt thóc qu¸ tr×nh trao ®æi mua b¸n hµng hãa.
Chî chÝnh lµ n¬i thõa nhËn vµ thùc hiÖn gi¸ trÞ cña hµng hãa. Chî còng lµ
mét d¹ng cña thÞ tr−êng, hµng hãa ph¶i b¸n ®−îc trªn thÞ tr−êng míi ®−îc x· héi
thõa nhËn. ThÞ tr−êng (chî) chØ thõa nhËn hµng hãa vµ dÞch vô nÕu nã phï hîp víi
nh÷ng nhu cÇu, ®ßi hái cña ng−êi tiªu dïng. Chî lµ n¬i thùc hiÖn gi¸ trÞ cña hµng
hãa th«ng qua c¸c ho¹t ®éng mua b¸n gi÷a ng−êi mua vµ ng−êi b¸n, gi¸ trÞ cña
hµng hãa vµ dÞch vô ®−îc thùc hiÖn th«ng qua gi¸ c¶ thÞ tr−êng trªn c¬ së gi¸ trÞ
sö dông cña chóng ®−îc thõa nhËn.
1.1.3.2. T¹o gi¸ trÞ gia t¨ng cho hµng hãa
Ngoµi chøc n¨ng lµ n¬i thùc hiÖn gi¸ trÞ cña hµng hãa, chî cßn cã chøc n¨ng
gãp phÇn t¹o ra gi¸ trÞ gia t¨ng cña hµng hãa.
Hµng hãa ®−îc bµy b¸n ë chî lµ hµng hãa ®· ®−îc vËn chuyÓn tõ n¬i s¶n xuÊt
®Õn víi ng−êi tiªu dïng, nã ®· ®−îc gi÷ g×n b¶o qu¶n gi¸ trÞ sö dông cña hµng hãa
vµ ®· ®−îc ph©n lo¹i, ®ãng gãi, bao b×, chuÈn bÞ s¶n phÈm ®¸p øng yªu cÇu cña
ng−êi sö dông… Nh− vËy, th«ng qua c¸c c«ng ®o¹n nµy, gi¸ trÞ hµng ho¸ trao ®æi
®−îc t¨ng thªm hay nãi c¸ch kh¸c hµng hãa ®· cã thªm gi¸ trÞ gia t¨ng tr−íc khi
®Õn ng−êi tiªu dïng cuèi cïng.
1.1.3.3. TËp trung hµng hãa
Chî lµ n¬i tËp trung c¸c s¶n phÈm ®−îc s¶n xuÊt ra cña c¸c ®Þa ph−¬ng, cña
c¸c hé gia ®×nh, c¬ së s¶n xuÊt nhá lÎ ®Ó ®em ra tiªu thô. Chî ®−îc xem nh− mét
kªnh ph©n phèi, tiªu thô s¶n phÈm. Ng−êi b¸n tËp trung hµng hãa ë chî ®Ó thùc
hiÖn viÖc trao ®æi mua b¸n hµng hãa. Chøc n¨ng nµy cã ý nghÜa ®Æc biÖt quan
träng ®èi víi ng−êi mua vµ b¸n hµng ho¸ trong ®iÒu kiÖn nÒn s¶n xuÊt nhá, manh
món, thiÕu tËp trung.
1.1.3.4. Ph¸t tÝn hiÖu thÞ tr−êng
Chî lµ n¬i cã kh¶ n¨ng ph¶n ¸nh tæng hîp nhiÒu mèi quan hÖ kinh tÕ th«ng
qua mua b¸n, trao ®æi hµng ho¸, nã chøa ®ùng th«ng tin ®a d¹ng vÒ nhiÒu mÆt.
Chî cung cÊp c¸c th«ng tin vÒ cung cÇu ®èi víi c¸c lo¹i hµng ho¸: tæng cung, tæng
cÇu vµ c¬ cÊu; vÒ hµng hãa: chÊt l−îng, kiÓu d¸ng, mÉu m·…; vÒ kh¸ch hµng: kh¶
n¨ng thanh to¸n, thu nhËp, së thÝch, thÞ hiÕu, thãi quen tiªu dïng…Chî còng cung
cÊp c¸c th«ng tin vÒ ®èi thñ c¹nh tranh, vÒ chi phÝ vµ gi¸ c¶. Nh÷ng th«ng tin nµy
kh«ng chØ cÇn thiÕt cho ng−êi s¶n xuÊt, ng−êi tiªu dïng mµ cßn cã ý nghÜa quan
träng ®èi víi c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ n−íc vµ c¸c tæ chøc kinh tÕ, cô thÓ lµ:
+ §èi víi ng−êi s¶n xuÊt, hä sÏ cã ®−îc th«ng tin vÒ s¶n phÈm hµng hãa thÞ
tr−êng cÇn vÒ khèi l−îng, khi nµo, cho ai, ë ®©u, gi¸ c¶, tõ ®ã gióp ng−êi s¶n xuÊt
cã kÕ ho¹ch s¶n xuÊt kinh doanh phï hîp.
11
+ §èi víi ng−êi tiªu dïng, hä sÏ cã ®−îc th«ng tin vÒ n¬i b¸n s¶n phÈm mµ
m×nh cÇn, nªn mua mét hµng hãa nµy hay thay thÕ b»ng mét hµng hãa kh¸c, gi¸
c¶, chÊt l−îng...
+ §èi víi c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ n−íc, c¨n cø vµo c¸c th«ng tin thÞ tr−êng
®Ó ho¹ch ®Þnh vµ ®iÒu chØnh c¸c chÝnh s¸ch, c¬ chÕ qu¶n lý.
Tuy nhiªn, nh÷ng th«ng tin thÞ tr−êng cung cÊp lu«n biÕn ®éng vµ nhiÒu
tr−êng hîp bÞ nhiÔu bëi sù t¸c ®éng cña rÊt nhiÒu nh©n tè. V× vËy, cÇn ph¶i cã c¸c
ph−¬ng ph¸p thu thËp vµ xö lý, chän läc th«ng tin mét c¸ch ®óng ®¾n, khoa häc.
1.1.3.5. N©ng cao hiÖu qu¶ ph©n phèi s¶n phÈm
Chî ®−îc xem nh− mét kªnh ph©n phèi hµng hãa quan träng, ®Æc biÖt ®èi víi
hµng hãa tõ c¸c nguån s¶n xuÊt nhá, phi tËp trung, gåm nhiÒu ng−êi s¶n xuÊt nh−
hµng n«ng s¶n, hµng thñ c«ng, hµng tiªu dïng th«ng th−êng.
Nh− ®· ph©n tÝch ë trªn, chî còng ®−îc xem nh− mét h×nh thøc cña thÞ tr−êng
nh−ng lµ mét thÞ tr−êng dÔ tÝnh vµ dÔ x©m nhËp, do vËy thu hót sù tham gia ®«ng
®¶o cña nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt vµ tiªu dïng. Th«ng qua chî, hµng hãa ®−îc ph©n
phèi ®Õn víi mäi tÇng líp d©n c−, ®Æc biÖt ë nh÷ng khu vùc n«ng th«n, miÒn nói,
h¶i ®¶o, vïng s©u vïng xa.
1.1.3.6. Cung cÊp c¸c dÞch vô
Chî lµ n¬i cung cÊp c¸c lo¹i h×nh dÞch vô hç trî ho¹t ®éng trao ®æi mua b¸n
t¹i chî. Tuú theo quy m« vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña chî mµ c¸c dÞch vô ®−îc cung
øng t¹i chî còng kh¸c nhau vÒ sè l−îng vµ chÊt l−îng. Chî cã quy m« cµng lín vµ
hiÖn ®¹i, tÝnh chuyªn m«n ho¸ cµng cao th× c¸c dÞch vô ®−îc cung øng t¹i chî
cµng ®a d¹ng vµ chÊt l−îng dÞch vô ®ßi hái cµng cao. C¸c dÞch vô ®−îc cung øng
t¹i chî bao gåm c¸c dÞch vô chñ yÕu sau:
- DÞch vô vÖ sinh m«i tr−êng;
- DÞch vô tr«ng coi ph−¬ng tiÖn vËn t¶i;
- DÞch vô gi¸m ®Þnh chÊt l−îng hµng ho¸;
- DÞch vô vËn t¶i, giao nhËn hµng ho¸;
- DÞch vô m«i giíi mua b¸n hµng ho¸;
- DÞch vô t− vÊn vµ cung cÊp th«ng tin vÒ gi¸ c¶ thÞ tr−êng hµng ho¸;
- DÞch vô ng©n hµng, thanh to¸n, dÞch vô chuyÓn tiÒn.
1.1.3.7. T¹o ra gi¸ trÞ céng ®ång vµ x∙ héi
Chî t¹o ra c¸c gi¸ trÞ sinh ho¹t céng ®ång vµ x· héi th«ng qua vai trß vµ chøc
n¨ng cña chî. Chî kh«ng nh÷ng lµ n¬i gÆp gì, giao l−u trùc tiÕp gi÷a ng−êi mua
vµ ng−êi b¸n ®Ó trao ®æi mua b¸n hµng ho¸, chî cßn lµ n¬i mäi ng−êi cã thÓ giao
tiÕp qua l¹i víi nhau, n¬i tæ chøc héi hÌ, vui ch¬i, gi¶i trÝ. §Æc biÖt, ë c¸c vïng
12
n«ng th«n, vïng s©u, vïng xa gi¸ trÞ v¨n ho¸ céng ®ång cña chî cµng ®−îc béc lé
®Çy ®ñ vµ mang ý nghÜa s©u s¾c.
1.1.4. Vai trß cña chî
1.1.4.1. §èi víi ®êi sèng cña d©n c−
Chî kh«ng chØ lµ n¬i gÆp nhau gi÷a ng−êi mua vµ ng−êi b¸n ®Ó trao ®æi s¶n
phÈm, hµng hãa, ë n«ng th«n, vïng s©u, vïng xa, bªn c¹nh c¸c gi¸ trÞ kinh tÕ, chî
cßn cã c¸c gi¸ trÞ tinh thÇn vµ x· héi to lín. Chî lµ n¬i giao l−u gÆp gì cña mäi
ng−êi, n¬i tæ chøc c¸c lÔ héi truyÒn thèng, vui ch¬i, gi¶i trÝ... Chî cã ý nghÜa rÊt to
lín ®èi víi ®êi sèng kinh tÕ, x· héi cña d©n c−. Trong lÞch sö ph¸t triÓn x· héi cña
loµi ng−êi, chî lµ mét bé phËn cÊu thµnh kh«ng thÓ thiÕu trong ®êi sèng kinh tÕ,
v¨n hãa x· héi. Cïng víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, chî còng ngµy cµng
®−îc ph¸t triÓn ë tr×nh ®é cao h¬n, cã quy m« vµ quy cñ h¬n, vai trß cña chî còng
ngµy cµng ®−îc n©ng cao h¬n. Khã cã thÓ l−îng hãa ®−îc ®Çy ®ñ c¸c gi¸ trÞ vµ vai
trß kinh tÕ - x· héi cña chî. Th«ng qua chî, nhiÒu nhu cÇu cña ®êi sèng con ng−êi
®−îc tháa m·n, kÓ c¶ nhu cÇu tiªu dïng, s¶n xuÊt, sinh ho¹t vËt chÊt hay tinh thÇn,
gãp phÇn n©ng cao chÊt l−îng cuéc sèng cña d©n c−. Còng th«ng qua chî mét sè
tÇng líp d©n c− cã thªm thu nhËp vµ cã thªm viÖc lµm... Cô thÓ vai trß cña chî ®èi
víi tõng ®èi t−îng d©n c− nh− sau:
* §èi víi ng−êi tiªu dïng: Vai trß cña chî ®èi víi ng−êi tiªu dïng ®−îc thÓ
hiÖn th«ng qua c¸c lîi Ých kinh tÕ vµ lîi Ých x· héi ®· ®em l¹i.
+ VÒ lîi Ých kinh tÕ: Th«ng qua chî, ng−êi tiªu dïng tháa m·n nhu cÇu c¸
nh©n vÒ c¸c lo¹i hµng ho¸, tõ c¸c s¶n phÈm phôc vô ®êi sèng sinh ho¹t hµng ngµy
cho ®Õn c¸c ph−¬ng tiÖn phôc vô tiªu dïng cho s¶n xuÊt. §Æc biÖt ®èi víi thÞ
tr−êng n«ng th«n, chî lµ nguån cung øng ®¹i bé phËn l−¬ng thùc, thùc phÈm cho
tiªu dïng cña d©n c−.
+ VÒ lîi Ých x· héi: th«ng qua chî, ng−êi tiªu dïng cã thÓ tho¶ m·n ®−îc
c¸c nhu cÇu vÒ tinh thÇn nh−: giao l−u, c¸c lÔ héi truyÒn thèng, sinh ho¹t céng
®ång cña d©n c−, gãp phÇn c¶i thiÖn vµ n©ng cao chÊt l−îng cuéc sèng cña hä.
* §èi víi ng−êi s¶n xuÊt
+ Chî lµ n¬i tiªu thô c¸c s¶n phÈm ®Çu ra cña ng−êi s¶n xuÊt th«ng qua qu¸
tr×nh b¸n hµng. §Æc biÖt ®èi víi nh÷ng ngµnh hµng s¶n xuÊt nhá, s¶n xuÊt kh«ng
tËp trung th× chî lµ n¬i duy nhÊt cã thÓ tiªu thô ®−îc s¶n phÈm cña hä. §iÒu ®ã ®·
kh¼ng ®Þnh vai trß rÊt quan träng cña chî ®èi víi nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt: kh«ng cã
chî (thÞ tr−êng) sÏ kh«ng thÓ gi¶i quyÕt ®−îc vÊn ®Ò ®Çu ra cña s¶n xuÊt, dÉn ®Õn
s¶n xuÊt kh«ng ph¸t triÓn ®−îc.
+ Chî cßn lµ n¬i cung øng c¸c yÕu tè ®Çu vµo cho qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt
gióp ng−êi s¶n xuÊt duy tr× vµ më réng quy m« s¶n xuÊt.
§èi víi thÞ tr−êng n«ng th«n, chî lµ nguån cung øng nguyªn liÖu n«ng s¶n
cho c«ng nghiÖp chÕ biÕn vµ hµng ho¸ phôc vô cho tiªu dïng trong n−íc vµ xuÊt
13
khÈu. ViÖc gi¶i quyÕt tèt ®Çu ra cho s¶n phÈm n«ng nghiÖp còng lµ b¶o ®¶m tèt
®Çu vµo cho c¸c ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn, s¶n xuÊt hµng ho¸ phôc vô xuÊt
khÈu vµ tiªu dïng cña d©n c− thµnh thÞ.
* §èi víi ®éi ngò th−¬ng nh©n
Th−¬ng nh©n lµ nh÷ng ng−êi kh«ng trùc tiÕp s¶n xuÊt ra hµng ho¸, hä chuyªn
lµm c«ng viÖc bu«n b¸n. Th−¬ng nh©n bá tiÒn ra ®Ó mua hµng hãa cña nh÷ng nhµ
s¶n xuÊt sau ®ã b¸n l¹i nh»m kiÕm lêi vµ chî còng lµ n¬i ®Ó hä thùc hiÖn qu¸ tr×nh
bu«n b¸n cña m×nh.
Tãm l¹i, chî cã vai trß to lín ®èi víi ®êi sèng d©n c−, lµ n¬i ph©n phèi hµng
hãa ®Õn víi mäi tÇng líp d©n c− ®Æc biÖt lµ khu vùc n«ng th«n, miÒn nói. Qua chî
mäi ng−êi ®Òu cã thÓ tho¶ m·n ®−îc nhu cÇu cña m×nh, ®ã cã thÓ lµ nhu cÇu s¶n
xuÊt, nhu cÇu tiªu dïng, nhu cÇu vËt chÊt hoÆc nhu cÇu tinh thÇn.
1.1.4.2. §èi víi ph¸t triÓn kinh tÕ
- Chî ®ãng vai trß quan träng trong kh©u l−u th«ng, lµ cÇu nèi gi÷a s¶n xuÊt
víi s¶n xuÊt, gi÷a s¶n xuÊt víi tiªu dïng. Chî lµ mét kªnh quan träng thóc ®Èy l−u
th«ng hµng hãa, tõ ®ã trë thµnh ®éng lùc kÝch thÝch s¶n xuÊt ph¸t triÓn.
- Chî lµ mét trong nh÷ng kªnh quan träng cña qu¸ tr×nh l−u th«ng hµng ho¸,
do ®ã ®ãng vai trß quan träng trong qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi vµ thóc ®Èy qu¸
tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ.
Chî lµ n¬i gãp phÇn tho¶ m·n c¸c nhu cÇu tiªu dïng cña ng−êi lao ®éng, do
vËy chî cã vai trß quan träng ®èi víi t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng x· héi.
- Chî mang l¹i nguån thu trùc tiÕp cho ng©n s¸ch, th«ng qua viÖc khai th¸c
qu¶n lý chî ®Ó thu c¸c kho¶n thu nh− thuÕ vµ c¸c lo¹i lÖ phÝ chî.
- Chî lµ n¬i thu thËp vµ xö lý c¸c th«ng tin mang tÝnh thêi sù vÒ kinh tÕ - x·
héi, cung cÊp c¸c tÝn hiÖu thÞ tr−êng quan träng nh− gi¸ c¶, t×nh h×nh cung, cÇu…
§©y lµ nh÷ng nguån th«ng tin quan träng gióp cho c¸c nhµ qu¶n lý vµ s¶n xuÊt
hµng ho¸ trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh.
Ngoµi ra, chî cßn cã vai trß ®« thÞ ho¸ n«ng th«n: Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn
chî ®· kÐo theo sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c¸c ngµnh s¶n xuÊt – tr−íc hÕt lµ
ngµnh tiÓu, thñ c«ng nghiÖp th«ng qua ho¹t ®éng mua b¸n s¶n phÈm vµ ®©y chÝnh
lµ tiÒn ®Ò kinh tÕ ®Ó héi tô c¸c dßng ng−êi tõ kh¾p mäi miÒn ®Êt n−íc vÒ chî bu«n
b¸n. Qu¸ tr×nh nµy lµm xuÊt hiÖn c¸c trung t©m th−¬ng m¹i, trong sè ®ã kh«ng Ýt
n¬i ®· trë thµnh c¸c ®« thÞ lín, bu«n b¸n sÇm uÊt.
1.1.4.3. §èi víi ®êi sèng v¨n hãa - chÝnh trÞ - x∙ héi
- Chî mang tÝnh truyÒn thèng, tÝnh v¨n hãa cao: MÆc dï kh«ng ph¶i lµ n¬i
quyÕt ®Þnh bé mÆt cña nÒn kinh tÕ - x· héi nh−ng chî l¹i lµ n¬i ph¶n ¸nh tr×nh ®é
kinh tÕ - x· héi vµ phong tôc tËp qu¸n cña d©n c− ®Þa ph−¬ng.
14
- Chî lµ n¬i thÓ hiÖn, g×n gi÷, ph¸t huy v¨n hãa truyÒn thèng, b¶n s¾c d©n téc.
§Æc biÖt ®èi víi ®ång bµo c¸c d©n téc thiÓu sè, chî lµ n¬i lÔ héi, giao l−u gÆp gì
duy nhÊt cña hä. TÝnh v¨n ho¸ cña chî ®−îc thÓ hiÖn trªn nhiÒu khÝa c¹nh kh¸c
nhau nh− v¨n ho¸ Èm thùc, v¨n ho¸ giao tiÕp, th«ng tin céng ®ång.
Chî h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn còng gãp phÇn cñng cè vµ ph¸t triÓn c¸c lµng
nghÒ truyÒn thèng, ngµnh nghÒ dÞch vô ë n«ng th«n, tõ ®ã thóc ®Èy ph©n c«ng lao
®éng trong n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n theo h−íng t¨ng tû lÖ lao ®éng c«ng nghiÖp,
ngµnh nghÒ dÞch vô vµ gi¶m tû lÖ lao ®éng n«ng nghiÖp.
- VÒ mÆt x· héi, chî lµ n¬i g¾n kÕt c¸c bé phËn d©n c− kh¸c nhau theo n¬i c−
tró, qua ®ã gãp phÇn ®iÒu chØnh c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ, th−¬ng m¹i cña c¸c chñ thÓ
kinh tÕ, ng−êi s¶n xuÊt nhá vµ ng−êi tiªu dïng, ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn t−¬ng xøng.
- Chî ®ãng mét vai trß quan träng trong vÊn ®Ò gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc lµm
vµ t¹o thu nhËp cho nhiÒu ng−êi.
Chî lµ n¬i thu hót ho¹t ®éng cña mét sè l−îng lín nh÷ng ng−êi tham gia kinh
doanh, chî ®· t¹o ra mét sè l−îng lín c«ng ¨n viÖc lµm cho sè lao ®éng d«i d−,
lao ®éng mïa vô, ®Æc biÖt lµ ë c¸c vïng n«ng th«n. Ngoµi ra, chî còng t¹o ra mét
bé phËn th−¬ng nh©n cã tÝnh chuyªn nghiÖp cao gãp phÇn t¹o thªm c«ng ¨n viÖc
lµm cho x· héi. §ång thêi, sù ph¸t triÓn cña m¹ng l−íi chî ë n«ng th«n cßn cã vai
trß quan träng ®èi víi n©ng cao thu nhËp cña d©n c−, gãp phÇn xo¸ ®ãi gi¶m
nghÌo, rót ng¾n kho¶ng c¸ch chªnh lÖch gi÷a thµnh thÞ vµ n«ng th«n.
Ph¸t triÓn hÖ thèng chî ë n«ng th«n cã vai trß to lín trong viÖc c¶i thiÖn møc
sèng vµ chÊt l−îng cuéc sèng cña c− d©n n«ng nghiÖp, gãp phÇn x©y dùng con
ng−êi míi, x©y dùng n«ng th«n v¨n minh, d©n chñ, ®oµn kÕt, lµnh m¹nh, b¶o vÖ
tèt m«i tr−êng sinh th¸i.
1.1.4.4. §èi víi cÊu tróc thÞ tr−êng néi ®Þa
Chî cã ý nghÜa quan träng ®èi víi ph¸t triÓn cña cÊu tróc thÞ tr−êng néi ®Þa
nãi riªng vµ víi th−¬ng m¹i néi ®Þa nãi chung. Trong NghÞ ®Þnh 02/ 2003/ N§CP, néi dung quy ho¹ch vµ ph¸t triÓn chî ®· x¸c ®Þnh: chî lµ mét bé phËn quan
träng trong tæng thÓ kÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ x· héi; tõ nay trë ®i Quy ho¹ch ph¸t
triÓn kinh tÕ x· héi tõng thêi kú cña ®Þa ph−¬ng ph¶i bao gåm quy ho¹ch ph¸t
triÓn chî.
Còng theo ChØ thÞ sè 13/2004/CT- TTg cña Thñ t−íng ChÝnh phñ ngµy
31/3/2004 còng ®· x¸c ®Þnh r»ng ®Ó kh¾c phôc c¸c yÕu kÐm vµ bÊt cËp cña ho¹t
®éng th−¬ng m¹i trªn thÞ tr−êng néi ®Þa th× mét trong c¸c nhiÖm vô ph¶i lµm ®ã lµ
h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn kÕt cÊu h¹ tÇng th−¬ng m¹i nh»m t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi
cho ho¹t ®éng trao ®æi mua b¸n hµng hãa bao gåm: chî, trung t©m th−¬ng m¹i
(b¸n bu«n, b¸n lÎ hµng hãa), siªu thÞ vµ m¹ng l−íi c¸c cöa hµng phï hîp vµ ®¸p
øng ®−îc yªu cÇu ph¸t triÓn s¶n xuÊt, tiªu dïng cña nh©n d©n trªn tõng ®Þa bµn.
15
Nh− vËy, chî ®· ®−îc coi lµ mét phÇn cña kÕt cÊu h¹ tÇng th−¬ng m¹i, lµ mét
bé phËn quan träng trong cÊu tróc thÞ tr−êng néi ®Þa.
1.1.5. Nh©n tè ¶nh h−ëng ®Õn m« h×nh kinh doanh chî
1.1.5.1. Quy m« vµ tÝnh chÊt c¸c lo¹i chî
Quy m« vµ tÝnh chÊt c¸c lo¹i chî sÏ cã ¶nh h−ëng quyÕt ®Þnh ®Õn ph−¬ng
thøc kinh doanh, tæ chøc qu¶n lý, c¬ cÊu bé m¸y, c¸c bé phËn chøc n¨ng vµ c¸c
dÞch vô sÏ ®−îc cung cÊp qua chî. §èi víi mçi lo¹i h×nh chî vµ quy m« chî kh¸c
nhau ®ßi hái cã bé m¸y tæ chøc t−¬ng øng.
ViÖc tæ chøc vµ qu¶n lý chî mét c¸ch cã hiÖu qu¶ tuú thuéc rÊt lín vµo tÇm
nh×n vµ ®Þnh h−íng ph¸t triÓn chî trong t−¬ng lai cña c¸c c¬ quan cã thÈm quyÒn.
Qu¶n lý lµ qu¸ tr×nh t¸c ®éng cña chñ thÓ ®Õn kh¸ch thÓ hay ®èi t−îng qu¶n
lý nh»m ®¹t tíi môc tiªu trong ®iÒu kiÖn m«i tr−êng nhÊt ®Þnh. §©y ®−îc xem nh−
lµ nh©n tè cã ¶nh h−ëng quan träng nhÊt ®èi víi sù ph¸t triÓn cña m« h×nh kinh
doanh chî. Qu¶n lý lµ mét ho¹t ®éng tÊt yÕu trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña x· héi,
nã ®Æt ra nh÷ng môc tiªu ph¸t triÓn trong tõng giai ®o¹n nhÊt ®Þnh. Khi ho¹t ®éng
qu¶n lý tham gia vµo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn x· héi nãi chung vµ tõng lÜnh vùc cô thÓ
nãi riªng sÏ cã t¸c dông thóc ®Èy hay k×m h·m, thËm chÝ cã thÓ lµm thay ®æi xu
h−íng ph¸t triÓn cña qu¸ tr×nh ®ã. Cô thÓ h¬n, viÖc ¸p dông hÖ thèng c¸c biÖn
ph¸p nh»m thùc hiÖn nh÷ng yªu cÇu qu¶n lý sÏ lµm thay ®æi ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn ë
chõng mùc nhÊt ®Þnh ®Ó h−íng qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ®¹t ®Õn môc tiªu ®· chän.
§èi víi qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn m« h×nh kinh doanh chî, nh©n tè tæ
chøc, qu¶n lý ®ãng vai trß hÕt søc quan träng, chi phèi hÇu hÕt c¸c ph−¬ng diÖn
ph¸t triÓn cña chî, còng nh− quyÕt ®Þnh c¸c bé phËn chøc n¨ng trong bé m¸y kinh
doanh chî, c¸c dÞch vô sÏ ®−îc cung øng trªn chî vµ mèi quan hÖ gi÷a c¸c bé
phËn chøc n¨ng cña chî. NÕu tæ chøc vµ qu¶n lý tèt sÏ cã t¸c ®éng thóc ®Èy sù
ph¸t triÓn cña chî ®óng h−íng, ph©n bè chî hîp lý, phï hîp víi tõng ®Þa ph−¬ng,
gãp phÇn tæ chøc tèt l−u th«ng hµng ho¸ vµ ng−îc l¹i, ho¹t ®éng cña chî sÏ kh«ng
hiÖu qu¶ kh«ng ph¸t huy ®−îc vai trß trong l−u th«ng hµng ho¸, g©y mÊt mü quan,
« nhiÔm m«i tr−êng....
Qua ®ã thÊy r»ng yÕu tè tæ chøc vµ qu¶n lý cã ý nghÜa quan träng ®èi víi qu¸
tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña m« h×nh kinh doanh chî. Khi chî ®· ®−îc h×nh
thµnh, nÕu kh©u qu¶n lý, tæ chøc yÕu kÐm, chî sÏ kh«ng thÓ ph¸t triÓn theo ®óng
c¸c môc tiªu ®· ®Ò ra, cã thÓ sÏ ph¸t triÓn tù ph¸t nh− b¶n chÊt vèn cã cña nã, sÏ
g©y nªn nh÷ng tiªu cùc cho x· héi. Vai trß nµy cµng cã ý nghÜa to lín ®èi víi c¸c
chî ®Çu mèi v× yªu cÇu qu¶n lý ®Æt ra ®èi víi c¸c chî ®Çu mèi toµn diÖn h¬n vµ ë
tr×nh ®é cao h¬n.
1.1.5.2. C«ng nghÖ qu¶n lý chî
§©y lµ nh©n tè kü thuËt ®Ó qu¶n lý chî. C«ng nghÖ qu¶n lý chî cµng hiÖn ®¹i
th× cµng t¹o ®iÒu kiÖn tèt cho qu¶n lý chî. Nhµ qu¶n lý chî dï tµi giái nh−ng nÕu
16
nh− kh«ng ¸p dông c«ng nghÖ qu¶n lý chî phï hîp th× rÊt khã cã thÓ thµnh c«ng
trong c«ng t¸c qu¶n lý. C«ng nghÖ qu¶n lý ë ®©y ®−îc xem nh− lµ c«ng cô cho c¸c
nhµ qu¶n lý thùc hiÖn thµnh c«ng môc tiªu cña qu¶n lý.
C«ng nghÖ qu¶n lý bao gåm c¸c nh©n tè: HÖ thèng m¸y mãc thiÕt bÞ (hÖ
thèng m¸y tÝnh ®Ó kiÓm tra vµ kiÓm so¸t nguån hµng ho¸ l−u th«ng trªn chî); HÖ
thèng c¸c phÇn mÒm ®Ó nhËp c¸c d÷ liÖu vÒ hµng ho¸ còng nh− c¸c phÇn mÒm kÕ
to¸n qu¶n lý hÖ thèng tµi chÝnh; HÖ thèng m¸y mãc ®o vµ kiÓm tra chÊt l−îng
hµng ho¸... TÊt c¶ nh÷ng nh©n tè nµy gióp cho nhµ qu¶n lý cã thÓ kiÓm so¸t ho¹t
®éng trao ®æi mua b¸n hµng ho¸ trªn chî còng nh− kiÓm tra t×nh h×nh tµi chÝnh
mét c¸ch nhanh chãng vµ chuÈn x¸c, cã thÓ tiÕt kiÖm thêi gian cho c¸c nhµ qu¶n
lý tõ ®ã gãp phÇn quan träng vµo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña chî.
1.1.5.3. Tr×nh ®é cña ng−êi tham gia qu¶n lý chî
Qu¶n lý lµ qu¸ tr×nh t¸c ®éng cña chñ thÓ qu¶n lý ®Õn ®èi t−îng qu¶n lý, tr×nh
®é cña ng−êi tham gia qu¶n lý chî cã vai trß quyÕt ®Þnh ®Õn hiÖu qu¶ cña c«ng t¸c
qu¶n lý. Nh©n tè nµy cã ¶nh h−ëng quan träng ®Õn qu¸ tr×nh ph¸t triÓn chî, gãp
phÇn thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña chî theo môc tiªu ®Ò ra.
Thùc tÕ cho thÊy, tr×nh ®é cña ng−êi tham gia qu¶n lý chî ë c¸c vïng n«ng
th«n, vïng s©u, vïng xa ë n−íc ta hiÖn nay cßn nhiÒu non yÕu. C¸n bé tham gia
vµo qu¸ tr×nh qu¶n lý tr−íc ®©y ®a sè ®−îc ®iÒu ®éng tõ c¸c ngµnh kh¸c, ch−a
®−îc ®µo t¹o vÒ chuyªn m«n nghiÖp vô.
1.1.5.4. §iÒu kiÖn tù nhiªn vµ kh«ng gian ®Þa lý cña ®Þa bµn chî
Thùc tÕ cho thÊy, chî th−êng ®−îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ë nh÷ng n¬i cã
®iÒu kiÖn tù nhiªn thuËn lîi. C¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn chñ yÕu bao gåm: ®Þa h×nh, vÞ
trÝ ®Þa lý ®¶m b¶o sù thuËn tiÖn vÒ giao th«ng, sù dåi dµo vÒ nguån cung øng s¶n
phÈm hµng ho¸ cho l−u th«ng (®Æc biÖt ®èi víi c¸c chî ®Çu mèi).
Ngoµi c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn, viÖc x¸c ®Þnh vÞ trÝ kh«ng gian hay ®Þa ®iÓm cô
thÓ cña chî cßn tuú thuéc vµo sù ph©n bè vµ mËt ®é d©n c−.
Th«ng th−êng, chî d©n sinh ë n−íc ta th−êng xuÊt hiÖn ë nh÷ng n¬i thuËn
tiÖn cho viÖc ®i l¹i vµ tô häp cña d©n c− theo thãi quen hay tËp qu¸n cña ng−êi d©n
®Þa ph−¬ng ®Ó mua b¸n trao ®æi s¶n vËt lµm ra trong ph¹m vi b¸n kÝnh nhÊt ®Þnh
víi khu vùc d©n c− nhÊt ®Þnh.
Thùc tÕ lÞch sö ë n−íc ta còng cho thÊy, tr−íc ®©y khi giao th«ng thuû ®ang
lµ ph−¬ng tiÖn chñ yÕu, chiÕm vÞ trÝ quan träng trong hÖ thèng giao th«ng th× phÇn
lín c¸c chî ®−îc h×nh thµnh ë khu vùc ven c¸c tuyÕn s«ng, r¹ch. Ngµy nay, hÖ
thèng chî ®−îc h×nh thµnh ë vïng §ång b»ng s«ng Cöu Long vÉn mang ®Æc ®iÓm
nµy hoÆc lµ t×nh tr¹ng ph¸t triÓn chî ven lé giao th«ng cïng víi sù xuÊt hiÖn c¸c tô
®iÓm mua b¸n, hay chî cãc còng t−¬ng tù nh− vËy. Ngoµi ra, ®èi víi c¸c chî ®Çu
mèi n«ng s¶n th× chî th−êng ®−îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ë nh÷ng vïng cã ®iÒu
17
- Xem thêm -
.PDF 
136 
24239 
98 
