Bé gi¸o dôc & ®µo t¹o
bé n«ng nghiÖp & ptnt
Tr-êng ®¹i häc l©m nghgiÖp
NguyÔn TuÊn dòng
Nghiªn cøu nh©n gièng mét sè dßng keo tai
t-îng (acacia mangium willd) -u tréi
b»ng ph-¬ng ph¸p gi©m hom
Chuyªn ngµnh: l©m häc
M· sè : 60. 62. 60
LuËn v¨n th¹c sü khoa häc l©m nghiÖp
Hµ t©y, 2006
1
Më ®Çu
Trong dù ¸n trång míi 5 triÖu hecta rõng ë n-íc ta hiÖn nay, cã 2 triÖu
hecta lµ rõng s¶n xuÊt vµ 1 triÖu hecta lµ rõng phßng hé. §· nãi ®Õn trång
rõng th× dï lµ rõng kinh doanh hay rõng phßng hé ®Òu ph¶i cã gièng ®-îc c¶i
thiÖn, nÕu gièng kh«ng ®-îc c¶i thiÖn th× kh«ng thÓ ®-a n¨ng suÊt rõng trång
lªn cao, ®Æc biÖt lµ ®èi víi rõng s¶n xuÊt.
V× vËy, nghiªn cøu chän t¹o, c¶i thiÖn gièng c©y rõng lµ kh©u quan
träng kh«ng thÓ thiÕu ®-îc trong s¶n suÊt L©m nghÞªp giai ®o¹n hiÖn nay [12].
Keo tai t-îng (Acacia mangium Willd) lµ loµi c©y thuéc hä ®Ëu mäc
nhanh cã nhiÒu triÓn väng. N¨m 1966 mét nhµ L©m nghiÖp ng-êi australia,
«ng D.I.Nicholson ®· ®-a c©y nµy tõ rõng m-a nhiÖt ®íi Queensland
(australia) sang Sabah (Malaixia). Trong thêi gian ®ã
Acacia
auriculiformis (keo l¸ trµm) ®· ®-îc trång réng r·i ë Sabah nh- lµ mét loµi
c©y ë thµnh phè vµ «ng Nicholson cho r»ng c©y keo Tai t-îng víi h×nh
d¹ng th©n th¼ng vµ t¨ng tr-ëng cao h¬n keo L¸ trµm.
Nh©n gièng b»ng ph-¬ng ph¸p gi©m hom lµ mét trong nh÷ng kh©u rÊt
quan träng trong c¸c ch-¬ng tr×nh c¶i thiÖn gièng c©y rõng. Tõ mét sè l-îng
c©y ®· qua chän läc, c¶i thiÖn ®-îc nh©n lªn víi sè l-îng lín trong kho¶ng
thêi gian ng¾n, ®ång thêi rót ng¾n giai ®o¹n c¶i thiÖn gièng c©y rõng. C©y con
®-îc nh©n gièng b»ng gi©m hom sÏ mang ®Çy ®ñ c¸c ®Æc tÝnh di truyÒn -u
viÖt cña c©y bè, mÑ ®· chän nh- tèc ®é sinh tr-ëng, h×nh d¹ng th©n c©y, chÊt
l-îng gç, søc chèng chÞu s©u bÖnh h¹i vµ ®iÒu kiÖn kh¾c nghiÖt [6].
Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y mét sè kÕt qu¶ ®¸ng kÓ lµ ¸p dông ph-¬ng
ph¸p gi©m hom vµo nh©n gièng c¸c loµi c©y phôc vô trång rõng nguyªn liÖu
giÊy nh- c¸c loµi keo (Acacia), b¹ch ®µn ( Eucaluptus), h«ng ( Paulownia),
tÕch ( Tectona gandis).
1
2
Keo Tai t-îng (Acacia mangium Willd) hiÖn nay ®· ®-îc x¸c ®Þnh lµ
loµi c©y -u tiªn trong danh s¸ch 57 loµi c©y ®-îc -u tiªn trång rõng nguyªn
liÖu giÊy trªn toµn quèc, chóng thÝch hîp víi nhiÒu vïng sinh th¸i kh¸c nhau,
phï hîp víi môc tiªu kinh tÕ cña ngµnh c«ng nghiÖp, ®ång thêi cã kh¶ n¨ng
phßng hé vµ c¶i t¹o ®Êt. HiÖn nay, diÖn tÝch rõng trång keo Tai t-îng trªn
toµn quèc lµ kh¸ lín, nhiÒu nhÊt lµ vïng trung t©m B¾c Bé cung cÊp nguyªn
liÖu cho nhµ m¸y giÊy B·i B»ng. Nh©n gièng c©y keo Tai t-îng b»ng ph-¬ng
ph¸p gi©m hom lµ rÊt cÇn thiÕt cho trång rõng.
Trong giai ®o¹n 1990 - 2000 ®· cã 9 xuÊt xø keo Tai t-îng ®-îc ®-a
vµo n-íc ta trång kh¶o nghiÖm, nh-ng chØ cã mét sè xuÊt xø cho n¨ng suÊt
cao: Coen River, Elizabeth river, Pongaki vµ Ingham. Qua kh¶o nghiÖm cho
thÊy rõng trång keo Tai t-îng ë mét sè n¬i cho kÕt qu¶ rÊt tèt, song nguån h¹t
gièng l¹i cã h¹n, chÊt l-îng h¹t cßn ch-a cao. V× vËy, cÇn sím t¹o ra c©y
gièng ®ång ®Òu n¨ng suÊt chÊt l-îng ( B¸o c¸o néi bé cña ViÖn nghiªn cøu
c©y nguyªn liÖu giÊy)
§Ó gãp phÇn hoµn thiÖn c«ng nghÖ nh©n gièng hom keo Tai t-îng,
®ång thêi t¨ng n¨ng suÊt rõng trång vµ h¹n chÕ bÖnh h¹i cho trång rõng, ®Ò
tµi; “Nghiªn cøu nh©n gièng mét sè dßng Keo Tai t-îng (Acacia mangium
Willd ) u tréi b»ng ph¬ng ph¸p gi©m hom ” ®-îc thùc hiÖn.
§Ò tµi nghiªn cøu ®-îc b¾t ®Çu triÓn khai d-íi sù kÕ thõa nh÷ng dßng
-u tréi 5, 8 vµ 9 cña ViÖn nghiªn cøu c©y nguyªn liÖu giÊy Phï Ninh.
2
3
Ch-¬ng 1
Tæng quan vÊn ®Ò nghiªn cøu
1.1 Quan ®iÓm chung vÒ vÊn ®Ò nghiªn cøu
Gièng lµ mét trong nh÷ng kh©u quan träng cña trång rõng th©m canh.
NÕu kh«ng cã gièng ®-îc c¶i thiÖn th× kh«ng thÓ ®-a n¨ng suÊt rõng t¨ng lªn
( D-¬ng Méng Hïng, NguyÔn H÷u Huy, Lª §×nh Kh¶, 1992). Trong l©m
nghiÖp, diÖn tÝch kinh doanh rõng rÊt lín, nh-ng nguån lao ®éng l¹i Ýt, c©y
rõng cã ®êi sèng dµi ngµy, viÖc t¸c ®éng vµo ®iÒu kiÖn hoµn c¶nh chØ cã thÓ
thùc hiÖn tèt ë giai ®o¹n v-ên -¬m vµ mét sè n¨m ®Çu sau khi trång rõng, mµ
Ýt cã ®iÒu kiÖn ch¨m sãc cho ®Õn lóc thu ho¹ch nh- ®èi víi c©y n«ng nghiÖp
( trõ mét sè loµi c¸ biÖt mäc nhanh nh- keo ( Acacia), b¹ch ®µn ( Eucaluptus)
cã chu kú khai th¸c ng¾n, nªn vai trß cña chän gièng vµ c¶i thiÖn gièng l¹i
cµng quan träng h¬n. Trªn thùc tÕ cho thÊy tr-íc ®©y n¨ng suÊt rõng tù nhiªn
cña n-íc ta chØ ®¹t kho¶ng tõ 2- 3m3/ha/n¨m, n¨ng suÊt rõng trång tõ gièng
ch-a ®-îc c¶i thiÖn ®¹t tõ 5- 10m3/ha/n¨m, th× mét sè n-íc trªn thÕ giíi cã
nÒn l©m nghiÖp ph¸t triÓn ®· t¹o ra n¨ng suÊt rõng trång tõ 40- 50m3/ha/n¨m
(nh- D-¬ng lai I- 214 ë Italia vµ B¹ch ®µn ë C«ng G«) hoÆc cao h¬n n÷a [6].
Ngµy nay, víi sù ph¸t triÓn cña c«ng nghÖ sinh häc ng-êi ta cã thÓ t¹o
ra c¸c d¹ng c©y trång b»ng nhiÒu con ®-êng kh¸c nhau nh- g©y ®ét biÕn, ®a
béi ho¸, biÕn n¹p gen... Muèn cã ®-îc nh÷ng vËt liÖu ®Ó nh©n gièng cÇn kh¶o
nghiÖm vµ chän läc c©y tréi tr-íc tiªn, c©y tréi lµ nÒn t¶ng cña chän gièng
(Eldrige, 1977).
C©y tréi ( Plus tree) lµ nh÷ng c©y cã sinh tr-ëng nhanh nhÊt trong rõng,
cã chÊt l-îng gç còng nh- c¸c s¶n phÈm kh¸c theo môc ®Ých kinh tÕ ®¹t yªu
cÇu cao nhÊt cña c¸c nhµ chän gièng. §©y lµ nh÷ng biÕn dÞ di truyÒn vÒ sinh
tr-ëng, vÒ h×nh d¹ng th©n c©y vµ c¸c phÈm chÊt mong muèn kh¸c ®· suÊt hiÖn
mét c¸ch tù ph¸t trong nhiÒu n¨m vµ ®-îc chän läc tù nhiªn gi÷ l¹i, lµ nh÷ng
3
4
c¸ thÓ thÝch øng nhÊt víi c¸c ®iÒu kiÖn khÝ hËu, ®Êt ®ai, thùc b× cña mçi vïng,
do ®ã cã søc sèng cao nhÊt [12].
C©y rõng cã thÓ sinh s¶n b»ng h¹t hoÆc b»ng hom. Sinh s¶n b»ng h¹t
dùa trªn c¬ së cña sù ph©n bµo gi¶m nhiÔm, lèi ph©n bµo cã sù phèi ®«i vµ t¸i
tæ hîp mét c¸ch ngÉu nhiªn cña c¸ thÓ nhiÔm s¾c cïng nguån ( tõ c¸ thÓ bè vµ
c¸ thÓ mÑ) tõ mét tÕ bµo mÑ, qua hai lÇn ph©n chia t¹o thµnh 4 tÕ bµo con cã
sè l-îng thÓ nhiÔm s¾c b»ng mét nöa tÕ bµo mÑ ban ®Çu víi kÕt cÊu thÓ nhiÔm
s¾c ®· bÞ thay ®æi.
Sinh s¶n b»ng hom lµ dùa trªn c¬ së cña sù ph©n bµo nguyªn nhiÔm, lèi
ph©n bµo tõ mét tÕ bµo mÑ, qua mét lÇn ph©n chia, t¹o thµnh hai tÕ bµo con cã
sè l-îng vµ kÕt cÊu cña thÓ nhiÔm s¾c gi÷ nguyªn nh- tÕ bµo mÑ ban ®Çu. §©y
lµ lèi ph©n bµo chuyÒn ®¹t ®-îc kh¸ chÝnh x¸c c¸c tÝnh chÊt di truyÒn cña c©y
lÊy gièng ( ortet) cho ®êi c©y hom ( ramet).
C¸c dßng v« tÝnh lÊy tõ c©y tréi thËt sù do kiÓu gen quy ®Þnh th× míi gi÷
®-îc c¸c ®Æc tÝnh tèt cña nã vµ cã thÓ ph¸t triÓn gièng vµo s¶n xuÊt. MÆt kh¸c
do ®iÒu kiÖn hoµn c¶nh ë c¸c vïng sinh th¸i kh¸c nhau, nªn cã thÓ mét dßng
v« tÝnh tèt ë ®iÒu kiÖn sinh th¸i nµy ch-a h¼n ®· tèt ë ®iÒu kiÖn sinh th¸i kh¸c.
Do ®ã, muèn ®-a gièng vµo s¶n suÊt th× ph¶i qua kh¶o nghiÖm dßng v« tÝnh,
thùc hiÖn ë mét sè lËp ®Þa ®¹i diÖn trªn mét sè vïng sinh th¸i nhÊt ®Þnh ®Ó
theo dâi vµ ®¸nh gi¸ kÕt qu¶. Nh©n gièng lµ b-íc cuèi cïng cña ch-¬ng tr×nh
c¶i thiÖn gièng, x©y dùng rõng gièng, v-ên gièng ®Ó cung cÊp h¹t vµ hom cho
trång rõng.
Ph-¬ng ph¸p gi©m hom cã hÖ sè nh©n gièng cao, nh-ng l¹i khã v-ît
qua ®-îc giíi h¹n cña tuæi non. V× vËy, muèn nh©n gièng hµng lo¹t th-êng
ph¶i dïng ph-¬ng ph¸p trÎ ho¸ cho c©y mÑ b»ng c¸ch chÆt ngang th©n hoÆc
chÆt cµnh ®Ó t¹o c¸c chåi míi. §©y lµ ph-¬ng thøc ®ang ®-îc dïng réng r·i
®Ó nh©n gièng cho c¸c loµi c©y nh- b¹ch ®µn (Eucaluptus), keo (Acacia),
d-¬ng (Populus) vµ mét sè loµi c©y kh¸c. Nh©n gièng b»ng gi©m hom chØ
4
5
ph¸t huy t¸c dông tèt khi lµm mét c«ng cô cho chän gièng ®Ó nh©n c¸c gièng
®-îc chän läc hoÆc c¸c gièng quý hiÕm, khã sinh s¶n b»ng h¹t hoÆc kh«ng thÓ
sinh s¶n b»ng h¹t [12].
1. 2. Nh÷ng nghiªn cøu vÒ keo tai t-îng
1. 2. 1. §Æc ®iÓm chung
Keo Tai t-îng ( Acacia mangium Willd) lµ loµi c©y gç nhá, cã thÓ cao
®Õn 20 m, ®-êng kÝnh tõ 25 – 35 cm. Vá mµu x¸m n©u, nøt däc. T¸n h×nh
trøng hoÆc h×nh th¸p, th-êng ph©n cµnh thÊp. Cµnh nhá cã c¹nh nh½n, mµu
xanh lôc. Trªn c©y mÇm d-íi 1 tuæi cã l¸ kÐp l«ng chim 2 lÇn, cuèng th-êng
bÑt. Trªn c©y tr-ëng thµnh cã d¹ng l¸ ®¬n, phiÕn l¸ h×nh trøng hoÆc tr¸i xoan
dµi, ®Çu cã mòi låi tï, ®u«i men cuèng, dµi 14- 25 cm, réng 6- 9 cm, kh¸ dµy,
2 mÆt xanh ®Ëm. Cã 4 g©n däc song song næi râ.
Hoa tù h×nh b«ng dµi gÇn b»ng l¸, mäc lÎ hoÆc mäc tËp trung 2- 4 hoa
tù ë n¸ch l¸. Hoa ®Òu l-ìng tÝnh mÉu 4, trµng hoa mµu vµng, nhÞ nhiÒu v-¬n
dµi ra ngoµi hoa.
Qu¶ ®Ëu, xo¾n. H¹t h×nh tr¸i xoan h¬i dÑt, mµu ®en. RÔ c©y ph¸t triÓn
réng, cã nhiÒu nèt xÇn cè ®Þnh ®¹m [1].
1. 2. 2. §Æc ®iÓm h×nh th¸i
Keo Tai t-îng lµ loµi c©y sinh tr-ëng, ph¸t triÓn nhanh, mäc tõng ®¸m
hoÆc hçn giao víi c¸c loµi c©y nh- b¹ch ®µn ë nhiÒu tØnh. Keo Tai t-îng lµ
loµi c©y -a s¸ng. ë tØnh VÜnh Phó (cò) c©y 4 tuæi cao trung b×nh 6, 8 m, ®-êng
kÝnh 8 cm. C©y nµy tá ra mäc rÊt tèt ë n¬i ®Êt s©u Èm vµ cã nhiÒu ¸nh s¸ng. ë
n¬i ®Êt c»n cçi mäc chËm h¬n vµ ph©n cµnh sím. Sinh tr-ëng vµ ph¸t triÓn
®-îc ë n¬i cã nhiÖt ®é b×nh qu©n n¨m tõ 29- 300c, l-îng m-a kho¶ng 10001450 mm. A. mangium cã thÓ mäc trªn ®Êt cã ®é pH = 4, 2. §©y lµ vÊn ®Ò
5
6
quan träng bëi v× ®Êt chua cã rÊt nhiÒu ë miÒn nhiÖt ®íi. §©y còng lµ ®iÒu ®Ó
ph©n biÖt víi c¸c c©y hä ®Ëu kh¸c nh- keo dËu ®ßi hái ®é PH trªn 5, 5.
Gç A. mangium rÊt nÆng, cøng, sö dông ®-îc nhiÒu môc ®Ých, cã mµu
n©u vµ ®-îc -a chuéng [1].
§Æc ®iÓm cña 3 dßng keo Tai t-îng -u tréi 5, 8 vµ 9, tõ nh÷ng n¨m
1990 hµng chôc ngµn ha ®· ®-îc trång trong vïng nguyªn liÖu giÊy, 28 c©y
tréi ®-îc chän trong rõng trång keo Tai t-îng 6 tuæi t¹i hµm Yªn - Tuyªn
Quang. H¹t cña tõng c©y ®-îc chän läc thu h¸i, gieo trång theo thiÕt kÕ theo
khèi ngÉu nhiªn víi 4 lÇn lÆp l¹i t¹i Phó Thä, sau ®ã nh©n gièng vµ kh¶o
nghiÖm dßng v« tÝnh t¹i Hµm Yªn- Tuyªn Quang ( Tµi liÖu néi bé ch-a th«ng
b¸o cña ViÖn nghiªn cøu c©y nguyªn liÖu giÊy).
6
7
B¶ng 1. C¸c c©y tréi keo Tai t-îng ®· ®-îc chän läc
TT
Hvn (m)
Hdc (m)
D1.3 (cm)
Dt¸n (m)
V (m3)
C ST
1
2
16.5
8
17.35
3.5
8
8
16.7
17.6
3.5
3.5
0.195
0.192
1
17.5
16.5
16.5
10
17.4
3.5
3
1
1
0.201
4
1
0.196
17.3
8
18.45
3.25
5
1
0.231
16.8
8
20.95
3.5
6
1
0.289
16.5
8
19.45
3.2
7
1
0.245
16.5
10
18.85
3.5
8
1
0.230
16.5
8
15
2.5
9
1
0.146
16.5
8
16.35
3
10
1
0.173
16.5
8
16.55
3.75
11
1
0.177
15.3
8
16.25
3.75
12
1
0.159
15.5
8
15.65
3
13
1
0.149
15.5
8
16.85
3
14
1
0.173
15.5
8
17.7
3.5
15
1
0.191
16
8
17.2
3.3
16
1
0.186
14.8
7
20.95
3.2
17
1
0.255
15.8
7
16.55
4
18
1
0.170
16
7
17.1
3
19
1
0.184
16
8
18.7
3
20
1
0.220
15.5
8
17.65
2.5
21
1
0.190
15
7
16.6
3.2
22
1
0.162
16
7
18.1
3
23
1
0.206
16.5
8
16.25
3.5
24
1
0.171
15
6.5
17.9
3.5
25
2
0.189
17
8
20.35
3.5
26
1
0.276
16.5
9
19.65
3
27
1
0.250
14.5
8
14.3
2.5
28
2
0.116
TB
16.1
7.9
17.6
3.3
0.197
S
0.7
0.8
1.6
0.4
% ST c1 =
93
2
S
0.6
0.6
2.7
0.1
% ST c2 =
7
W%
4.7
9.7
9.4
11.6
% ST c3 =
0
N
S%
V(m3)
28
77.8
0.225
291
7
8
Trong ®ã:
N: Sè c©y tréi
W%: HÖ sè biÕn ®éng
S%: Tû lÖ sèng
V(m3): ThÓ tÝch
1. 2. 3. Sù ph©n bè
C©y mäc tù nhiªn ë B¾c óc, míi ®-îc ®-a vµo trång ë ViÖt nam. Qua
nghiªn cøu trong n-íc cho thÊy keo Tai t-îng ®-îc trång hÇu ë tÊt c¶ c¸c tØnh
trong c¶ n-íc tõ c¸c tØnh T©y B¾c, Vïng Trung T©m, vïng §«ng B¾c, vïng
B¾c Trung Bé, vïng Nam Trung Bé, T©y Nguyªn, §«ng Nam Bé vµ vïng T©y
Nam Bé, ( Danh môc c¸c loµi c©y chñ yÕu cho trång rõng s¶n xuÊt theo 9
vïng sinh th¸i L©m nghiÖp. QuyÕt ®Þnh sè 16..2005/Q§- BNN ngµy 15 th¸ng
3 n¨m 2005), cña Bé NN&PTNT).
1. 2. 4. Gi¸ trÞ kinh tÕ
§©y lµ loµi c©y dÔ g©y trång, mäc nhanh sím khÐp t¸n, cã t¸c dông che
phñ vµ c¶i t¹o ®Êt. Gç cã chÊt l-îng cao vµ cã ®Æc tÝnh gièng nh- gç c©y ãc
chã mµu ®en. Gç cã thÓ c-a xÎ, ®ôc ®Ïo, ®ãng ®å, lµm gç d¸n, lµm cñi vµ ®èt
than, còng cã thÓ xÎ lµm v¸n nhá vµ chñ yÕu lµm nguyªn liÖu giÊy.
A. mangium ®-îc trång ®Ó lÊy bãng m¸t, t¹o phong c¶nh, lµm ®-êng
ranh giíi, ch¾n giã, trång n«ng l©m kÕt hîp vµ chèng xãi mßn. L¸ cã thÓ lµm
thøc ¨n cho gia sóc. Sè cµnh kh« l¸ rông lín dïng lµm chÊt ®èt rÊt tèt [1].
8
9
1. 3. LÞch sö nghiªn cøu
1. 3. 1. Nh÷ng nghiªn cøu trªn thÕ giíi
HiÖn nay cã kho¶ng 1.100 loµi trong Acacia, phÇn lín lµ c©y bôi, c©y
cì nhá ë miÒn Savan kh« vµ miÒn kh« australia, ch©u Phi, Ên §é vµ ch©u Mü.
Mét sè Ýt c©y nh- Acacia mearnsii (keo lâi ®en) lµ nguån ta nanh cho c«ng
nghiÖp thuéc da cña thÕ giíi loµi c©y nµy mäc ë vïng m¸t, Èm, miÒn «n hoµ vµ
miÒn cao nhiÖt ®íi. Tuy nhiªn, cã mét nhãm c©y mäc tù nhiªn ë vïng nhiÖt
®íi cã ®é cao thÊp vµ Èm. Cã thÓ trång thuÇn lo¹i mµ kh«ng sî s©u bÖnh g©y
ra.
A. mangium thuéc loµi c©y gç, th-êng cã sù ph¸t triÓn bÊt ngê khi trång
ë vïng sinh th¸i míi. N¨m 1966, c©y nµy ®-îc ®-a vµo Sabah cã xuÊt xø tõ
vïng nhiÖt ®íi Èm ë Queesland cña n-íc óc. C©y mäc tèt vµ ®· ®-îc thö
nghiÖm trong trång rõng. A. mangium mäc nhanh h¬n c¶ c©y Lâi thä vµ B¹ch
®µn deglupta. Sau 14 n¨m, A. mangium mäc cao kho¶ng 30 m, ®-êng kÝnh
th©n 40 cm ë Sabah.
C¸c nhµ l©m nghiÖp ë Sabah hiÖn nay ®· biÕn trªn 15.000 ha ®Êt tho¸i
ho¸ thµnh rõng trång s¶n xuÊt A. mangium. §Õn nay Sabah lµ n¬i thùc hiÖn
ch-¬ng tr×nh trång rõng chñ yÕu víi c©y A. mangium vµ ®-îc x©y dùng ë
nh÷ng n¬i kh¸c cña Malaixia, mét sè n-íc kh¸c nh- ë Papua New Guinea
n¨m 1969, Nepan n¨m 1976, Philippin n¨m 1977, Bangladesh n¨m 1978, ë
Hawaii n¨m 1979, Camorun vµ Costa Rica n¨m 1980, Indonesia n¨m 1980,
1981.
Trång rõng A. mangium kh«ng qu¸ khã. Lµm v-ên -¬m ®Ó g©y
gièng kh«ng phøc t¹p , còng gièng nh- c¸c loµi Acacia kh¸c , cã thÓ gieo
h¹t trùc tiÕp trªn nhiÒu lo¹i ®Êt kh¸c nhau.
Tãm l¹i, A. mangium lµ loµi c©y ®a môc ®Ých cÇn ®-îc thö nghiÖm
réng r·i trªn miÒn nhiÖt ®íi, ®Æc biÖt lµ trªn ®Êt c»n cçi.
9
10
Trªn thÕ giíi ®· cã nhiÒu nghiªn cøu nh©n gièng sinh d-ìng cho c©y
l©m nghiÖp. N¨m 1840, Marrier de boysdyver ( ng-êi Ph¸p) ®· ghÐp 10.000
c©y th«ng ®en. N¨m 1983, Venlinski A. H ®· nh©n gièng cho mét sè loµi
c©y l¸ kim vµ c©y l¸ réng b»ng hom. T¹i Ph¸p n¨m 1969, Trung t©m l©m
nghiÖp nhiÖt ®íi ®· nh©n gièng cho c¸c loµi b¹ch ®µn ( Eucaluptus), n¨m
1973 míi chØ cã 1 ha rõng trång b»ng c©y hom th× ®Õn n¨m 1986 ®· cã
kho¶ng 24.000 ha rõng trång b»ng c©y hom, ®¹t t¨ng tr-ëng
35m3/ha/n¨m[28].
Theo c¸c tµi liÖu cña Trung t©m gièng c©y rõng Asean – Canada
(gäi t¾t lµ ACFTSC) nh÷ng n¨m gÇn ®©y, s¶n xuÊt c©y hom ®-îc tiÕn hµnh
liªn tôc ë c¸c n-íc §«ng Nam ¸.
ViÖc nghiªn cøu nh©n gièng keo Tai t-îng b»ng ph-¬ng ph¸p gi©m
hom bëi mét sè nhµ khoa häc trªn thÕ giíi nh- C. Y. Wong vµ R.J.Haines
(1991) cho c©y non ë v-ên -¬m thÊy r»ng tû lÖ ra rÔ ®¹t 54% ë c«ng thøc ®èi
chøng vµ 71- 79% ë c¸c c«ng thøc sö lý IBA vµ Trihormone. Theo t¸c gi¶ th×
IBA lµ mét trong nh÷ng lo¹i thuèc cã tû lÖ ra rÔ cao nhÊt, song hä vÉn ch-a
chØ ra ®-îc nång ®é bao nhiªu lµ thÝch hîp. N¨m 1988, Trung t©m gièng c©y
rõng Asean – Canada ë Th¸i lan ®· nh©n gièng hom cho loµi keo Tai t-îng
víi tû lÖ thµnh c«ng kh¸ cao [9].
1. 3. 2. Nh÷ng nghiªn cøu ë ViÖt Nam
Ng-êi ta ®· biÕt sö dông ®Ó trång c©y b»ng hom cho c¸c loµi tre, tróc,
mÝa, s¾n,.. nh-ng víi c©y rõng nh©n gièng b»ng hom th× míi chØ ®-îc chó ý vµ
quan t©m tõ nh÷ng n¨m 1979 trë l¹i ®©y.
Keo Tai t-îng (A. mangium) lµ mét trong nh÷ng loµi c©y trång rõng
chñ yÕu ë n-íc ta. Thêi gian tíi diÖn tÝch trång loµi nµy cã thÓ rÊt lín, ®· cã
kho¶ng hµng chôc ngµn hecta ®-îc g©y trång trong c¶ n-íc mµ nguån gièng
10
11
chñ yÕu ®-îc nhËp tõ Australia vµ tõ c¸c rõng keo Tai t-îng ë miÒn nam ViÖt
Nam.
Nh÷ng n¨m 1990 trë l¹i ®©y, ViÖn khoa häc L©m nghiÖp, ViÖn nghiªn
cøu c©y nguyªn liÖu giÊy ®· gi©m hom cho loµi keo Tai t-îng vµ mét sè loµi
kh¸c, ®· ®¹t ®-îc kÕt qu¶ ®¸ng kÓ. C¸c thÝ nghiÖm vÒ lo¹i nhµ gi©m hom, m«i
tr-êng c¾m hom, thêi vô vµ ph-¬ng ph¸p sö lý chåi còng ®ång thêi ®-îc thùc
hiÖn.
HiÖn nay, keo Tai t-îng (Acacia mangium) lµ mét trong nh÷ng loµi c©y
trång rõng chñ lùc ë n-íc ta. Cã thÓ trong t-¬ng lai loµi keo nµy sÏ ®-îc trång
víi sè l-îng lín trªn c¶ n-íc, ®Ó phôc vô nhu cÇu cÇn thiÕt cho x· héi.
KÕt qu¶ kh¶o nghiÖm vÒ keo Tai t-îng gÇn ®©y cña viÖn khoa häc L©m
nghiÖp trªn mét sè vïng sinh th¸i nh- Ba V× ( Hµ T©y), Trung t©m nghiªn cøu
§«ng B¾c Bé (VÜnh Phó), Tr¹m Ho¸ Th-îng ( B¾c Th¸i), Trung t©m nghiªn
cøu B¾c Trung Bé (Qu¶ng TrÞ), Trung t©m nghiªn cøu §«ng Nam Bé ( §ång
Nai), §¹i L¶i ( VÜnh Phóc)…Nh×n chung, keo Tai tîng cã møc t¨ng trëng
kh¸ tèt trªn c¸c lËp ®Þa nh- Pongaki vµ Ingham cña A. mangium nh-ng nguån
h¹t gièng tõ c¸c c©y tréi cßn h¹n chÕ .
Tõ n¨m 1981, Trung t©m nghiªn cøu c©y nguyªn liÖu giÊy Phï Ninh
(nay lµ ViÖn nghiªn cøu c©y nguyªn liÖu giÊy) ®· triÓn khai b-íc kh¶o nghiÖm
loµi ®èi víi keo (tæng sè ®· kh¶o nghiÖm h¬n 100 loµi/ 30 ®iÓm/ lËp ®Þa) ®·
chän ®-îc mét sè loµi sinh tr-ëng ph¸t triÓn tèt, n¨ng suÊt cao. §ã lµ A.
mangium, A. crassicarpa, A. aulacocarpa vµ c©y lai A. mangium x A.
auriculiformis vµ c©y lai ng-îc l¹i (Tµi liÖu b¸o c¸o néi bé ViÖn nghiªn cøu
c©y nguyªn liÖu giÊy).
Nh÷ng n¨m 1990 trë l¹i ®©y, ViÖn nghiªn cøu c©y nguyªn liÖu giÊy ®·
gi©m hom keo Tai t-îng tõ hom chåi cña c©y non 1 tuæi, hom cµnh cña c©y 2
tuæi vµ 4 tuæi víi chÊt IBA d¹ng bét nång ®é 50ppm, 100ppm vµ 150ppm, bè
trÝ theo khèi ngÉu nhiªn 3 lÇn lÆp . kÕt qu¶ cho thÊy sö dông chÊt ®iÒu hoµ
11
12
sinh tr-ëng IBA ë nång ®é 150ppm cho hiÖu qu¶ cao ®¹t tû lÖ ra rÔ tíi h¬n
80%. ViÖn khoa häc L©m nghiÖp n¨m 1992 gi©m hom th¸ng 7, 8 sau 27 ngµy
c«ng thøc ®èi chøng ®¹t tû lÖ ra rÔ 95%, c¸c c«ng thøc sö lý thuèc cã tû lÖ ra
rÔ cao nhÊt còng chØ tíi møc 95%. Sù kh¸c biÖt chñ yÕu lµ sè l-îng rÔ trªn
mçi hom vµ chiÒu dµi cña rÔ. Trong lóc c«ng thøc ®èi chøng cã sè l-îng rÔ lµ
2,3 rÔ/ hom vµ chiÒu dµi cña rÔ lµ 5,3 cm th× c¸c c«ng thøc sö lý chÊt ®iÒu hoµ
sinh tr-ëng cã sè l-îng rÔ lµ 4,2- 7,3 rÔ/ hom. C¸c c«ng thøc cã tû lÖ ra rÔ cao
còng ®ång thêi cã chiÒu dµi rÔ t-¬ng ®-¬ng hoÆc dµi h¬n so víi c«ng thøc ®èi
chøng [9]. HiÖn nay, ViÖn nghiªn cøu c©y nguyªn liÖu giÊy chän läc c¸c c©y
-u tréi vµ ®ang nh©n gièng phôc vô trång rõng.
§Æc ®iÓm ra rÔ ë c¸c ®o¹n hom kh¸c nhau, xÐt kh¶ n¨ng ra rÔ c¸c ®o¹n
hom ®èi víi keo Tai t-îng th× ®o¹n 1 cã tû lÖ ra rÔ cao nhÊt ( 100%), ®o¹n 4 lÖ
kÐm h¬n (66,7%), nh-ng ®o¹n 2 vµ 3 l¹i cã chØ sè ra rÔ cao nhÊt (32,9 vµ
42,1). ¶nh h-ëng nång ®é thuèc ®Õn tû lÖ ra rÔ c¸c ®o¹n hom ®Òu cã tû lÖ ra
rÔ cao ë ®o¹n 1 vµ ®o¹n 2 [9]. hfKÕt qu¶ kh¶o nghiÖm cña ViÖn
Xö lý chÊt ®iÒu hoµ sinh tr-ëng IBA cã t¸c dông t¨ng sè l-îng rÔ,
chiÒu dµi rÔ trong c¸c tr-êng hîp. Nh÷ng nghiªn cøu cña Lª §×nh Kh¶, PhÝ
Quang §iÖn, Chirs Harwood (1997) vÒ kh¶ n¨ng chÞu h¹n cña keo Tai t-îng
®· ®-îc g©y trång thµnh c«ng ë nhiÒu vïng n-íc ta. Song keo Tai t-îng lµ
loµi c©y ®ßi hái l-îng m-a lín (trªn 1500 mm/ n¨m). Nghiªn cøu nèt sÇn vµ
kh¶ n¨ng c¶i t¹o ®Êt keo Tai t-îng chøa vi khuÈn cè ®Þnh nit¬ tù do cã tÝnh
chÊt chuyªn ho¸.
Hoµn thiÖn c«ng nghÖ s¶n xuÊt chÕ phÈm Rhizobium cho keo Tai t-îng
ë v-ên -¬m vµ rõng non nh»m n©ng cao n¨ng suÊt rõng trång. Khi nhiÔm, bãn
chÕ phÈm vi khuÈn cè ®Þnh ®¹m Rhizobium cã thÓ t¨ng sinh tr-ëng vÒ ®-êng
kÝnh vµ chiÒu cao kho¶ng (18%) ë v-ên -¬m. Rõng trång tõ c©y con ®-îc
nhiÔm bãn chÕ phÈm vi khuÈn cè ®Þnh ®¹m Rhizobium sau 10 ®Õn 24 th¸ng
tuæi t¨ng h¬n 12- 13% so víi ®èi chøng kh«ng bãn. Nh÷ng thµnh c«ng b-íc
12
13
®Çu ®· ®¹t ®-îc, ®ång thêi víi nhu cÇu hiÖn nay cña ngµnh giÊy n-íc ta, cho
thÊy viÖc nh©n gièng keo Tai t-îng b»ng gi©m hom cho mét sè dßng -u tréi
nh- dßng lµ cÇn thiÕt.
1. 3. 3. Mét sè nhËn sÐt chung
Qua c¸c kÕt qu¶ ®· ®-îc giíi thiÖu ë phÇn trªn, Lª §×nh Kh¶ (1996)
Khi nh©n gièng cho keo Tai t-îng vµ keo L¸ trµm ®· nghiªn cøu ra c¸c nång
®é thuèc kÝch thÝch ra rÔ kh¸c nhau, thêi gian sö lý kh¸c nhau, ®iÒu kiÖn ¸nh
s¸ng cña c©y mÑ, tuæi cña c©y mÑ...
HiÖn nay, ch-a t×m ra ®-îc lo¹i gi¸ thÓ nµo tèt nhÊt, nång ®é tèt nhÊt,
ch-a nghiªn cøu ra mét quy tr×nh cô thÓ cho loµi keo Tai t-îng ®· thµnh thôc.
Nh÷ng c«ng bè vÒ nh©n gièng cho keo Tai t-îng ë c©y nhiÒu tuæi cßn Ýt nªn
cÇn ph¶i ®-îc thÝ nghiÖm nhiÒu h¬n n÷a. Còng theo Lª §×nh Kh¶ ( 1996) ®·
t×m ra ®-îc mét sè c¸c nång ®é cho c¸c ®o¹n hom kh¸c nhau, c¸c th¸ng gi©m
hom thÝch hîp vµ sö lý ABI cã t¸c dông tèt h¬n so víi c¸c chÊt ®iÒu hoµ sinh
tr-ëng kh¸c
§ång thêi nghiªn cøu quy tr×nh gi©m hom cho mét sè loµi c©y gç lín
b¶n ®Þa cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao, ®Ó phôc vô cho c¸c ch-¬ng tr×nh trång rõng vµ
phôc håi rõng, lµm giµu rõng vµ phßng hé.
1. 4. C¬ së khoa häc cña ph-¬ng ph¸p gi©m hom
Nh©n gièng sinh d-ìng theo nghÜa réng ®-îc hiÓu lµ tÊt c¶ c¸c ph-¬ng
ph¸p nh©n gièng b»ng gi©m hom, chiÕt cµnh, ghÐp c©y, nu«i cÊy m« tÕ bµo,
v.v..[12].
Nh©n gièng b»ng ph-¬ng ph¸p gi©m hom lµ dïng mét phÇn l¸ hay mét
®o¹n th©n, ®o¹n cµnh hoÆc ®o¹n rÔ ®Ó t¹o c©y míi gäi lµ c©y hom. §©y lµ
ph-¬ng ph¸p víi mét sè l-îng c©y mÑ ®-îc nh©n víi hÖ sè nh©n lín, ph-¬ng
ph¸p nµy võa nhanh l¹i rÎ tiÒn, rót ng¾n ®-îc thêi gian c¶i thiÖn gièng c©y
13
14
rõng nªn ®-îc ¸p dông phæ biÕn trong nh©n gièng c©y rõng, c©y ¨n qu¶ vµ c©y
c¶nh [9].
Nh÷ng yÕu tè quyÕt ®Þnh trong gi©m hom lµ lµm sao cho hom ra rÔ tû lÖ
cao, th©n c©y ®-îc h×nh thµnh tõ chåi bªn hoÆc chåi bÊt ®Þnh, kh¶ n¨ng h×nh
thµnh rÔ vµ th©n cßn phô thuéc vµo ®Æc ®iÓm di truyÒn cña tõng loµi c©y, bé
phËn cña c©y lÊy lµm gièng còng nh- lo¹i tÕ bµo vµ ph©n ho¸ cña c©y, cho nªn
ng-êi ta ph¶i t¹o mäi ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó cho chóng ra rÔ. Sù thµnh c«ng
cña ph-¬ng ph¸p gi©m hom phô thuéc nhiÒu yÕu tè nh- tuæi c©y mÑ, ¸nh
s¸ng, gi¸ thÓ, nhiÖt ®é, ®é Èm…
1. 4. 1. C¬ së cña sù h×nh thµnh rÔ bÊt ®Þnh
RÔ bÊt ®Þnh ®-îc sinh ra tõ bÊt kú bé phËn nµo cña c©y ngoµi hÖ rÔ cña
nã, tuú theo tõng loµi c©y kh¸c nhau mµ rÔ ph¸t triÓn (nh-: C©y ®a, c©y si rÔ
mäc tõ cµnh, cau, dõa rÔ l¹i mäc tõ c¸c ®èt trªn th©n) [4].
RÔ bÊt ®Þnh ®-îc chia lµm 2 lo¹i: RÔ tiÒm Èn vµ rÔ míi sinh
RÔ tiÒm Èn: lµ rÔ tù nhiªn tõ trong th©n, cµnh chóng ph¸t triÓn khi mµ ®o¹n
th©n hoÆc cµnh ®ã t¸ch rêi khái c©y. RÔ míi sinh lµ rÔ ®-îc h×nh thµnh khi c¾t
hom vµ lµ hËu qu¶ cña ph¶n øng vÕt c¾t, khi hom bÞ c¾t c¸c tÕ bµo sèng ë vÕt
c¾t bÞ tæn th-¬ng, c¸c tÕ bµo dÉn chuyÒn ®· chÕt cña m« gç ®-îc më ra vµ
gi¸n ®o¹n sau ®ã qu¸ tr×nh t¸i sinh xÈy ra theo 3 b-íc; C¸c tÕ bµo bÞ th-¬ng ë
mÆt ngoµi chÕt vµ h×nh thµnh mét líp tÕ bµo bÞ thèi trªn bÒ mÆt, vÕt th-¬ng
®-îc bäc mét líp bÇn, mÆt gç ®-îc ®Ëy l¹i b»ng keo, líp b¶o vÖ nµy gióp mÆt
c¾t khái sù tho¸t h¬i n-íc.
- C¸c tÕ bµo sèng ë d-íi líp b¶o vÖ ®ã b¾t ®Çu ph©n chia sau khi bÞ c¾t vµi
ngµy, cã thÓ h×nh thµnh nªn mét líp m« mÒm, c¸c tÕ bµo ë vïng l©n cËn t-îng
tÇng m¹ch vµ libe b¾t ®Çu h×nh thµnh rÔ bÊt ®Þnh.
- C©y th©n gç cã mét hay nhiÒu líp m« gç thø cÊp vµ libe th× rÔ bÊt ®Þnh
th-êng ph¸t sinh ë tÕ bµo nhu m« cßn sèng cña hom, b¾t nguån tõ phÇn libe
14
15
thø cÊp cßn non. Nh-ng ®«i khi rÔ bÊt ®Þnh còng ph¸t sinh tõ m¹ch r©y, t-îng
tÇng, libe, b× khæng vµ tuû.
RÔ bÊt ®Þnh th-êng ®-îc h×nh thµnh bªn c¹nh vµ s¸t ngoµi lâi trung t©m
cña m« m¹ch vµ ¨n s©u vµo th©n (cµnh) tíi gÇn èng m¹ch s¸t bªn ngoµi t-îng
tÇng.
Tãm l¹i, gi©m hom cµnh hoÆc hom th©n ®Ó h×nh thµnh mét bé rÔ míi lµ
rÊt quan träng, sau ®ã lµ sè l-îng rÔ vµ chiÒu dµi cña rÔ.
1. 4. 2. C¬ së h×nh thµnh chåi
Sù h×nh thµnh chåi vµ rÔ bÊt ®Þnh cã rÊt nhiÒu c¸c yÕu tè ¶nh h-ëng ®Õn
tû lÖ ra rÔ cña qu¸ tr×nh gi©m hom , c¬ b¶n cã thÓ chia ra hai nhãm chÝnh ®ã lµ
c¸c nh©n tè néi sinh vµ ngo¹i sinh [26].
1. 4. 3. C¸c nh©n tè néi sinh
§Æc ®iÓm di truyÒn
KÕt qu¶ nghiªn cøu cña ( D.A. Komixarop, 1964; B. Martin, 1974 vµ
Nanda, 1970…) ®· ®i ®Õn mét kÕt luËn chung lµ c¸c loµi c©y kh¸c nhau th×
cho tû lÖ ra rÔ, chiÒu dµi rÔ, c¸c ®Æc ®iÓm kh¸c nhau. T¸c gi¶ dùa vµo kh¶
n¨ng ra rÔ cña c¸c loµi c©y ®Ó ph©n chia thµnh c¸c nhãm:
+ Nhãm dÔ ra rÔ: Bao gåm c¸c loµi c©y kh«ng cÇn sö lý thuèc nh-ng vÉn
cã tû lÖ ra rÔ cao, nh mét sè loµi ®iÓn h×nh Tre, nøa, ®a, sung, liÔu…
+ Nhãm khã ra rÔ: Bao gåm nh÷ng loµi hÇu nh- kh«ng ra rÔ hoÆc lµ ph¶i
dïng c¸c chÊt kÝch thÝch ra rÔ nång ®é cao mµ ra rÔ vÉn thÊp.
+ Nhãm ra rÔ trung b×nh: Gåm c¸c loµi chØ cÇn sö lý c¸c chÊt kÝch thÝch ra
rÔ nång ®é thÊp còng cã thÓ ra rÔ víi tû lÖ cao, nhãm nµy cã rÊt nhiÒu loµi,
trong ®ã cã c¸c chi; Eucaluptus sp, Taxus sp… nh-ng sù ph©n chia nµy chØ
mang ý nghÜa t-¬ng ®èi, v× vËy kh¶ n¨ng gi©m hom cã thÓ chia thµnh 2
nhãm chÝnh:
15
16
Nhãm sinh s¶n chñ yÕu b»ng hom cµnh, gåm c¸c loµi c©y thuéc hä d©u
t»m, mét sè loµi kh¸c thuéc hä liÔu, mét sè loµi thuéc hä ®Ëu c¸c loµi nµy khi
gi©m hom kh«ng cÇn sö lý thuèc, hoÆc sö lý víi nång ®é thÊp vÉn cho ra rÔ
b×nh th-êng.
Nhãm sinh s¶n chñ yÕu b»ng h¹t, th× kh¶ n¨ng ra rÔ cña hom gi©m bÞ h¹n
chÕ ë c¸c møc ®é kh¸c nhau. Nh÷ng loµi nh- th«ng ®á mÆc dï c©y nhiÒu tuæi
nh-ng vÉn cho tû lÖ ra rÔ cao tõ 80 – 90% [11]. Cã nh÷ng loµi c©y rÊt khã ra
rÔ nh- Mì 5 tuæi chØ cho tû lÖ ra rÔ kho¶ng 13 – 14% [11]. §èi víi nhãm khã
ra rÔ, muèn cho tû lÖ ra rÔ cao nªn dïng c©y non hoÆc c©y ®· trÎ ho¸, sö lý
nång ®é thuèc sao cho phï hîp.
TÝnh di truyÒn cña tõng xuÊt xø vµ c¸ thÓ
Trong mét chi, c¸c loµi kh¸c nhau cho tû lÖ ra rÔ kh¸c nhau vµ c¸c ®Æc
®iÓm ra rÔ còng kh¸c nhau ( vÝ dô: Gi©m hom b¹ch ®µn tr¾ng vµ b¹ch ®µn
urophylla cho tû lÖ ra rÔ kh¸c nhau lµ 50 –90% vµ 15 – 35%). C¸c xuÊt xø
kh¸c nhau tû lÖ ra rÔ còng kh¸c nhau; (vÝ dô nh- E. camaldulensis xuÊt xø
Victroria River tû lÖ ra rÔ lµ 60%, E. camaldulensis xuÊt xø Gibb River lµ
85% vµ E. camaldulensis xuÊt xø NghÜa B×nh cho tû lÖ ra rÔ lµ 35%( Lª §×nh
Kh¶, Ph¹m V¨n TuÊn, §oµn ThÞ BÝch, 1997).
Tõ kÕt qu¶ trªn thÊy r»ng trong cïng mét loµi cã c¸c xuÊt xø, dßng kh¸c
nhau, c¸ thÓ kh¸c nhau còng cho tû lÖ ra rÔ, c¸c chØ sè kh¸c nhau.
Tuæi c©y mÑ vµ tuæi cµnh lÊy hom
Kh¶ n¨ng ra rÔ kh«ng nh÷ng do tÝnh di truyÒn quy ®Þnh mµ cßn phô
thuéc rÊt lín vµo tuæi c©y mÑ lÊy cµnh. C©y non cã tû lÖ ra rÔ lín h¬n vµ thêi
gian ra rÔ còng ng¾n h¬n. Mét sè tr-êng hîp kh¶ n¨ng ra rÔ gi¶m suèng ë
hom gi©m c©y nhiÒu tuæi ®-îc gi¶i thÝch lµ do tû lÖ ®-êng tæng sè trªn ®¹m
tæng sè cao ë th©n c©y, hay nãi c¸ch kh¸c lµ do hµm l-îng ®¹m ë th©n gi¶m
16
17
suèng nh- tr-êng hîp ë Quercusrobur ( Liubinkii, 1957), C©y nhiÒu tuæi ra rÔ
kÐm lµ do tÝnh mÒm dÎo bÞ gi¶m ®i (Komisarov, 1994).
Kh¶ n¨ng ra rÔ cña hom gi©m kh«ng nh÷ng do tÝnh di truyÒn quyÕt ®Þnh
mµ cßn phô thuéc rÊt lín vµo tuæi c©y mÑ vµ tuæi cµnh ®Ó lÊy hom, nã ¶nh
h-ëng rÊt lín ®Õn tû lÖ ra rÔ cña hom gi©m, ®Æc biÖt lµ ®èi víi c¸c loµi c©y
khã ra rÔ. Qua c¸c nghiªn cøu cña nhiÒu nhµ khoa häc tr-íc ®©y ®· nhËn xÐt,
khi gi©m hom c©y mÑ cµng giµ ( tuæi cao) th× tû lÖ ra rÔ cña hom cµng gi¶m,
c©y ch-a sinh s¶n b»ng h¹t dÔ nh©n gièng b»ng hom h¬n lµ khi c©y ®· sinh
s¶n b»ng h¹t; nh- gi©m hom cho loµi c©y mì 1 tuæi th× tû lÖ ra rÔ lµ 98%, c©y
3 tuæi lµ 47%, c©y 20 tuæi kh«ng ra rÔ (Lª §×nh Kh¶ vµ céng sù, 1990).
C©y mÑ cµng thµnh thôc th× cµng khã kh¨n cho viÖc gi©m hom, ®Ó kh¾c
phôc ng-êi ta ®· dïng c¸c biÖn ph¸p trÎ ho¸ nh-; ghÐp, triÕt, gi©m hom, nu«i
cÊy m« tÕ bµo, hoÆc c¸c biÖn ph¸p c¬ giíi chÆt, khoanh vá, hoÆc c¸c biÖn ph¸p
l©m sinh nh- bãn ph©n, t-íi n-íc... Tuæi cµnh còng vËy ¶nh h-ëng rÊt lín
®Õn tû lÖ ra rÔ cña hom gi©m . Hom ë giai ®o¹n b¸nh tÎ nöa ho¸ gç tû lÖ ra rÔ
cao. Hom qu¸ non khi gi©m sÏ bÞ ®en vµ thèi ròa, ng-îc l¹i nÕu hom qu¸ giµ
sÏ khã ra rÔ. Hom cµnh ho¸ gç cã thÓ kh«ng ra rÔ, ch-a ho¸ gç chØ thµnh c«ng
khi mµ lÊy hom ë c¸c cµnh non vµ cµnh ®-îc lÊy phÝa gèc t-¬ng ®èi non. Tõ
®ã dÉn ®Õn kh¸i niÖm hom cµnh ho¸ gç vµ trÎ ho¸ c©y mÑ b»ng c¸c ph-¬ng
ph¸p kh¸c nhau.
VÞ trÝ lÊy hom trªn c©y mÑ vµ trªn cµnh
Hom ®-îc lÊy tõ c¸c cµnh ë vÞ trÝ kh¸c nhau cña c©y mÑ cho tû lÖ ra rÔ
kh¸c nhau. Cã thÓ cïng mét cµnh ë c¸c vÞ trÝ kh¸c nhau tû lÖ ra rÔ còng kh¸c
nhau. Víi mçi loµi c©y vµ c¸c vÞ trÝ lÊy hom kh¸c nhau th× tû lÖ ra rÔ kh¸c
nhau, quan träng lµ ta ph¶i x¸c ®Þnh ®-îc vÞ trÝ lÊy hom tèt nhÊt.
Nghiªn cøu cña Hartney (1980) cho r»ng hom ë gÇn gèc dÔ ra rÔ h¬n
phÇn ngän, cã thÓ do gèc cña c©y con lµ n¬i tÝch tô c¸c chÊt cÇn thiÕt cho sù ra
17
18
rÔ hay lµ tån t¹i sù chªnh lÖch vÒ c¸c chÊt kÝch thÝch vµ øc chÕ sù ra rÔ cña c¸c
phÇn kh¸c nhau cña c©y. Trong thuyÕt ph¸t triÓn giai ®o¹n th× gèc lµ phÇn non
nhÊt cña mét c©y , v× vËy lÊy hom phÇn gèc cho tû lÖ ra rÔ rÊt cao . Chøng tá
khi trÎ ho¸ mét c©y thµnh thôc ng-êi ta th-êng chÆt s¸t mÆt ®Êt ®Ó t¹o ra
nh÷ng chåi bÊt ®Þnh cã søc sèng tèt.
Sù tån t¹i cña l¸ trªn hom
Khi gi©m hom cho bÊt cø mét loµi c©y nµo th× ¸nh s¸ng lµ nh©n tè
kh«ng thÓ thiÕu ®-îc trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh rÔ, l¸ lµ bé phËn quang hîp
hÊp thô ¸nh s¸ng, t¹o ra c¸c chÊt h÷u c¬ cÇn thiÕt cho c©y hom, ®ång thêi
®ãng mét vai trß quan träng trong viÖc x©y dùng c¸c m« ph©n sinh cña rÔ ë
c¸c hom cµnh ch-a ho¸ gç, lµ c¬ quan tho¸t h¬i n-íc ®Ó khuÕch t¸n t¸c dông
c¸c chÊt kÝch thÝch ra rÔ ®Õn c¸c bé phËn cña hom, l¸ lµ c¬ quan ®iÒu tiÕt c¸c
chÊt ®iÒu hoµ sinh tr-ëng ë hom g©m. NÕu ta ®Ó qu¸ nhiÒu l¸ hoÆc diÖn tÝch l¸
lín th× sÏ h¹n chÕ sè l-îng hom trªn ®¬n vÞ diÖn tÝch, nh-ng kh«ng cã l¸ hoÆc
diÖn tÝch l¸ qu¸ Ýt th× hom kh«ng quang hîp ®-îc vµ kh«ng ra rÔ hoÆc bé rÔ Ýt,
kh«ng khoÎ m¹nh. Lª §×nh Kh¶ vµ céng sù thÝ nghiÖm cho b¹ch ®µn vµ keo,
®· kÕt luËn lµ nªn ®Ó l¹i tõ 1/2 – 1/3 diÖn tÝch phiÕn l¸ th× tû lÖ ra rÔ rÊt cao.
ThÝ nghiÖm cho B¹ch ®µn deglupta thÊy r»ng ®Ó nguyªn l¸ hoÆc c¾t mét phÇn
phiÕn l¸ th× hom cã tû lÖ ra rÔ 100%, c¾t bá l¸ hom hoµn toµn kh«ng ra rÔ
( Martin vµ Quillet, 1974)
Víi hom cµnh ®· ho¸ gç trong qu¸ tr×nh gi©m hom xÈy ra 2 giai ®o¹n:
Cã thÓ chåi n¸ch ph¸t triÓn tr-íc dùa vµo c¸c chÊt dù tr÷ trong th©n. Sù h×nh
thµnh rÔ diÔn ra ë giai ®o¹n 2 khi quang hîp ®Çy ®ñ víi c¸c hom cµnh ch-a
ho¸ gç, ng-îc l¹i: RÔ h×nh thµnh tr-íc råi tråi n¸ch míi cã thÓ mäc ra. NhvËy, vai trß cña l¸ ®Æc biÖt quan träng trong qu¸ tr×nh quang hîp ë giai ®o¹n
®Çu gi©m hom.
18
19
¶nh h-ëng kÝch th-íc cña ®o¹n hom
§-êng kÝnh vµ chiÒu dµi cña hom ¶nh h-ëng rÊt lín ®Õn tû lÖ ra rÔ. KÕt
qu¶ nghiªn cøu, D. A Komixarop (1964) víi nhiÒu loµi c©y cho thÊy hom cña
cµnh cã thÝch th-íc lín tèt h¬n hom cã kÝch th-íc nhá vµ hom c¾t tõ c©y cã
®-êng kÝnh nhá kh¶ n¨ng ph¸t sinh rÔ thÊp, nh-ng hom c¾t tõ c©y lín ra rÔ
ch-a h¼n ®· lµ tèt. Trung t©m nghiªn cøu gièng c©y rõng ®· chøng minh chiÒu
dµi cña hom b¹ch ®µn, keo tõ 7 – 10 cm, phi lao tõ 10 – 12 cm lµ thÝch hîp.
¶nh h-ëng cña tuæi chåi ®Õn kh¶ n¨ng ra rÔ
Tuæi chåi ¶nh h-ëng rÊt lín ®Õn kh¶ n¨ng ra rÔ cña hom. ThÝ nghiÖm gi©m
hom cho b¹ch ®µn, keo t¹i Trung t©m nghiªn cøu gièng c©y rõng cho thÊy:
Sau khi chÆt gèc kho¶ng 2 th¸ng lÊy hom th× hom cho tû lÖ ra rÔ rÊt cao. §èi
víi keo ng-êi ta th-êng chØ chÆt c©y d-íi 5 tuæi ®Ó thu chåi lÊy hom. Nh- vËy,
tuæi ¶nh h-ëng ®Õn tû lÖ ra rÔ cña hom. Chóng ta thÊy r»ng qu¸ tr×nh ph¸t
triÓn cña c©y ®-îc thÓ hiÖn ë giai ®o¹n non trÎ, chuyÓn tiÕp, thµnh thôc cã thÓ
nhËn biÕt qua c¸c c¸ch sau:
- M« ph©n sinh ®Çu ngän kiÓm so¸t cã kh¶ n¨ng chuyÓn tõ sinh tr-ëng
sinh d-ìng sang thµnh thôc sinh s¶n.
- Trong c¸c giai ®o¹n thµnh thôc kh¸c nhau cã ®Æc tr-ng vÒ h×nh th¸i, sinh
lý kh¸c nhau.
- Kh¶ n¨ng h×nh thµnh chåi, ra rÔ cña c¸c bé phËn kh¸c nhau lµ rÊt kh¸c
nhau.
- Kh¶ n¨ng nµy ë bé phËn giai ®o¹n non trÎ lín h¬n rÊt nhiÒu ë giai ®o¹n
thµnh thôc.
Kh¶ n¨ng t¸i sinh còng lµ mét dÊu hiÖu quan träng sù chuyÓn giai ®o¹n tõ
tuæi non sang thµnh thôc. C¸c cµnh ®-îc lÊy ë bé phËn non cña c©y ra chåi vµ
rÔ bÊt ®Þnh tèt h¬n lµ lÊy ë bé phËn thµnh thôc. Do ®ã, trÎ hãa c©y thµnh thôc
lµ kh©u rÊt quan träng trong viÖc nh©n gièng b»ng hom ë nh÷ng loµi c©y ra rÔ
19
- Xem thêm -
.PDF 
67 
36 
78 
