Tài liệu Nghiên cứu nhân giống in vitro cây hoa ban (bauhinia variegata l.)

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC ĐOÀN TIẾN DŨNG NGHIÊN CỨU NHÂN GIỐNG IN VITRO CÂY HOA BAN (BAUHINIA VARIEGATA L.) LUẬN VĂN THẠC SĨ SINH HỌC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: GS. TS. Chu Hoàng Mậu Thái Nguyên, năm 2014 i Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC ĐOÀN TIẾN DŨNG NGHIÊN CỨU NHÂN GIỐNG IN VITRO CÂY HOA BAN (BAUHINIA VARIEGATA L.) Chuyên ngành: Công nghệ sinh học M· sè: 60.42.02.01 LUẬN VĂN THẠC SĨ CÔNG NGHỆ SINH HỌC Người hướng dẫn khoa học: GS.TS. Chu Hoàng Mậu THÁI NGUYÊN - 2014 ii Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là hoàn toàn trung thực chưa từng được công bố trong một công trình khoa học nào. Tác giả Đoàn Tiến Dũng iii Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ LỜI CẢM ƠN Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn tới GS.TS Chu Hoàng Mậu đã tận tình hướng dẫn, truyền đạt những kiến thức và kinh nghiệm quý báu để tôi hoàn thành Bản luận văn thạc sĩ Công nghệ sinh học này. Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy cô Bộ môn Di truyền học & Sinh học hiện đại, khoa Sinh – K , Trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên đã giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt quá trình thực hiện . Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn tới toàn thể gia đình, cảm ơn bạn bè và đồng nghiệp đã luôn cổ vũ, động viên tôi trong suốt thời gian qua. - . Tác giả Đoàn Tiến Dũng iv Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ MỤC LỤC Trang Trang bìa phụ ...................................................................................................... i Lời cam đoan ......................................................................................................ii Lời cảm ơn ....................................................................................................... iii Mục lục .............................................................................................................. iv Danh mục các từ viết tắt ..................................................................................... v Danh mục các bảng ........................................................................................... vi Danh mục các hình ...........................................................................................vii MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 Chƣơng 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU ............................................................ 3 1.1. CÂY HOA BAN (Bauhinia variegata L.) ................................................. 3 ........................................ 3 1.1.2. Chi Bauhinia .......................................................................................... 9 1.1.3. Vai trò của Ban đối với đời sống .......................................................... 10 1.2. IN VITRO . 10 1.2.1. Cơ sở khoa học của nuôi cấy mô tế bào thức vật.................................. 10 1.2.2. Các nhân tố ảnh hưởng tới quá trình nuôi cấy mô tế bào thực vật ....... 12 IN VITRO ........................................................ 16 1.3.1. Tình hình nghiên cứu nhân giống in vitro trên thế giới ........................ 16 1.3.2. Nhân giống cây thân gỗ bằng phương pháp in vitro ở Việt Nam. ........ 18 Chƣơng 2: VẬT LIỆU VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ................. 21 ........................ 21 2.1.1. Vật liệu nghiên cứu ............................................................................... 21 v Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ ............................................................................... 21 2.1.3. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................... 22 2.1.4. Địa điểm, thời gian tiến hành nghiên cứu ............................................. 22 ............................................................ 22 2.2.1. Giai doạn tạo mẫu vô trùng ................................................................... 24 2.2.2. Giai đoạn nhân nhanh............................................................................ 24 2.2.3. Giai đoạn cây hoàn chỉnh ...................................................................... 28 Chƣơng 3: ........................ 32 ................. 32 IN VITRO CÂY BAN .. 33 3.2.1. Nghiên cứu ảnh hưởng của k .................................................................................... 33 .......................................................................... 36 IN VITRO ................................................... 38 3 đến khả năng kéo dài chồi và ra rễ của Ban ....... 38 nuôi cấy mô ..................................................................................................... 40 KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ ........................................................................... 44 1. Kết luận ....................................................................................................... 44 2. Đề nghị ........................................................................................................ 44 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 46 vi Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT CT : Công thức BAP : Benzyladenin DNA : Deoxyribonucleic Acid Đ/C : Đối chứng K : Kinetin (6- Furfurylaminopurine) IAA : Indole -3- acetic acid NAA : α -Napthalene acetic acid THT : Than hoạt tính TN : Thí nghiệm CV : Sự sai khác giữa các công thức LSD : Độ tin cậy của thí nghiệm v DANH MỤC BẢNG Trang Bảng 4.1. Kết quả ảnh hưởng của nồng độ Javen đến ty lệ tạo mẫu sạch nấm, vi khuẩn sau 15 ngày nuôi cấy .............................................................. 32 Bảng 4.2. Kết quả ảnh hưởng của chất kích thích sinh trưởng Kinetin đến hệ số nhân nhanh chất lượng chồi Ban sau 45 ngày .................................. 34 Bảng 4.3. Kết quả ảnh hưởng của hàm lượng BAP đến quá trình nhân nhanh và chất lượng của chồi Ban sau 45 ngày .............................................. 35 Bảng 4.4. Kết quả ảnh hưởng của chất kích thích sinh trưởng Kinetin đến nhân nhanh, chất lượng chồi từ nách lá mầm của hạt Ban sau 45 ngày ............. 36 Bảng 4.5. Kết quả ảnh hưởng của chất kích thích sinh trưởng BAP đến hệ số nhân nhanh chất lượng chồi từ nách lá mầm hạt Ban sau 45 ngày ...... 37 Bảng 4.6. Kết quả nghiên cứu ảnh hưởng của nồng độ GA3 đến khả năng kéo dài và chất lượng chồi Ban sau 45 ngày. .............................................. 39 Bảng 4.7. Kết quả ảnh hưởng của nồng độ NAA đến khả năng ra rễ và chất lượng rễ của chồi Ban sau 45 ngày kể từ ngày nuôi cấy ...................... 39 Bảng 4.8. Kết quả ảnh hưởng của loại giá thể thích hợp đến khả năng sống, sinh trưởng của cây Ban nuôi cấy mô sau 60 ngày nuôi cấy tính từ giai đoạn tiền chồi sau 30 ngày đưa ra vườn ............................................... 41 vi DANH MỤC HÌNH . ........................................... 36 3.2. ............................................................................... 38 3.3. của chồi Ban .......................................................................................... 40 Hình 3.4. Nghiên cứu ảnh hưởng của một số giá thể đến khả năng sống của cây Ban nuôi cấy mô. ............................................................................ 41 in vitro ......................... 42 in vitro ........................... 43 vii MỞ ĐẦU 1. Đặt vấn đề Cây Ban trắng (Bauhinia variegate L.) có nguồn gốc ở Đông Nam Á và phát triển trải dài từ Ấn Độ đến Trung Quốc. Tuy có kích thước nhỏ nhưng Ban là một trong những loại cây phổ biến được trồng để ngăn cản hiệu ứng nhà kính tại Ấn Độ [8]. Ban trắng (Bauhinia variegate L.) là một loại ban sinh trưởng và phát triển mạnh ở khu vực Tây Bắc Việt Nam, cây rụng lá theo mùa và có hoa màu trắng. Cây Ban có khả năng thích nghi tốt, sinh trưởng tốt trong đất, nhưng không chịu được nghèo dinh dưỡng. Đã được chọn trồng ở một số tuyến đường ở Hà Nội từ đầu năm 1960 [19]. Hoa Ban còn có tác dụng làm thuốc, lá cây ban dùng để chống khuẩn rất tốt và có thể sử dụng làm thực phẩm. Ngoài màu sắc và kiểu dáng hoa đẹp, cây Ban còn có một giá trị như một loại thảo mộc, và là đặc trưng của núi rừng Tây Bắc [19]. Nhưng nạn phá rừng bừa bãi, đốt rừng làm nương rẫy đã làm giảm đáng kể số lượng quần thể thực vật này. Dù khả năng sinh sản ở mức cao nhưng khả năng phát tán và nảy mầm của hạt kém, và việc nhân giống bằng phương pháp thủ công như gieo hạt, dâm cành, chiết cành… đạt hiệu quả nhân không cao. Hiện nay việc ứng dụng công nghệ sinh học vào sản xuất đang được phổ biến tại Việt Nam và việc sử dụng phương pháp nuôi cấy mô tế bào thực vật được ứng dụng triệt để, nhằm nhân nhanh các giống cây quý hiếm có giá trị với số lượng lớn, chất lượng cao. Xuất phát từ những phân tích trên, chúng tôi lựa chọn đề tài luận văn thạc sĩ là: “Nghiên cứu nhân giống in vitro cây hoa Ban (Bauhinia variegata L.)”. 1 2. Mục tiêu nghiên cứu Xác định được quy trình nhân giống in vitro cây hoa Ban (Bauhinia variegata L.) ậ . 3. Nội dung nghiên cứu 3.1. Tối ưu phương pháp khử trùng tạo vật liệu sạch nấm, vi khuẩn ở cây Ban. 3.2. Xác định thành phần môi trường nuôi cấy, môi trường tạo đa chồi và môi trường ra rễ cây Ban. 3.3. Xác định loại giá thể thích hợp đến sinh trưởng, phát triển của cây con. 2 Chƣơng 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1. CÂY HOA BAN (Bauhinia variegata L.) 1.1.1. Nguồn gốc, phân loại, của cây hoa Ban Cây Ban (Bauhinia variegate) có nguồn gốc ở Đông Nam Á Việt Nam điểm danh được 40 loài, gồm nhiều loài đại mộc , có khi cao hơn 1617m , tiểu mộc 1- 7m hay dây leo to, nhỏ… Loài Ban phân bố ở Mianma, Tây Bắc Thái Lan, Nam Trung Quốc, ở Lào và Việt Nam. Ban cũng sinh trưởng và phát triển nhiều ở các xứ nhiệt đới, thường gặp trong các khu rừng rụng lá từ độ cao 500 m tới 1500 m, từ Sơn La, Lai Châu đến Nghệ An. Hoa ban là một loại cây cảnh phổ biến ở nhiều nơi trong khu vực có khí hậu nhiệt đới và cận nhiệt đới, được trồng vì có hoa tỏa mùi thơm. Tuy nhiên, tại một số khu vực thì nó lại là một loài xâm hại do hợp thủy thổ và thích nghi với môi trường sống mới. Tại Việt Nam, nó sinh trưởng chủ yếu ở khu vực Tây Bắc Bắc Bộ. Có trồng ở các thành phố Hà Nội, Hồ chí Minh [8]. Theo Phạm Hoàng Hộ hoa Ban ở Việt Nam bao gồm khoảng 40 loài đã được định danh, một số loài thường thấy như [8]: Bauhinia monandra Kurz (móng bò đơn hùng); cây đại mộc, cao đến 15 mét, nhánh ngang. Lá xanh tươi, có lông mặt dưới; 9 – 12 gân từ đáy; lá bẹ hình gươm, cao 1cm. Chùm đứng, dài 8 – 10 cm; đài hình tàu; cánh hoa hường hay vàng có đốm đỏ, cờ vàng có đốm đỏ; tiểu nhụy thụ 1, tiểu nhụy lép 9, nhỏ. Trái dẹp, dài 20 cm, có mũi; hột đen, láng, to 1 cm. Trồng nhiều ở Sài Gòn, hoa có chấm, mầu hồng hoặc đổ kem. Nguồn gốc Châu Mỹ nhiệt đới. Bauhinia purpurea L. (móng bò đỏ); cây tiểu mộc 2 – 6 m; nhánh non có lông. Lá to, không lông, gân từ đáy 9 -11. Tản phòng to, ít hoa; hoa to, thơm, đỏ tươi hoặc sọc đỏ đậm, đẹp; đài nõa sào có lông. Trái dẹp, 15- 3 25 x 2 cm; hột 12 – 15, rông 12 – 13 mm. Thường trồng ở Bình Nguyên (vì hoa to đẹp). Nụ ăn như rau; vỏ trị tê thấp, kinh phong, bướu ở bao tử, hoa giúp tiêu hoa. Bauhinia pottsii G.Don var. Subsessills (Craib) de Wit; tiểu mộc hay đại mộc nhỏ; nhánh non có lông mịn, rồi không lông. Phiến lá xoan tròn, chẻ đến 1/3, to 9 – 14 x 10 – 15 mm, đáy hình tim, có lông nhung màu nâu, gân từ đấy 11 – 15. Chùm dày, dài đến 10 cm; lá hoa 3 – 5 mm; cọng 1 – 1,5 cm, mang tiền diệp ở giữa; cánh hoa trắng, dài 4 – 6 cm, cánh hoa sau có bớt vàng; tiểu nhụy thụ 3; noãn sào có lông. Trái rộng ở chót, có mỏ; hột 4 – 6, tròn dẹp, to 1 – 1,5 cm. Nguồn gốc từ Cam bốt. Bauhinia variegata L. (móng bò sọc; Variegate Bauhinia, Orchid Tree); Đại mộc 6 – 15 m; nhánh non có lông mịn. Lá rụng theo mùa; phiến xanh nhạt, mặt trên không lông, mặt dưới ít lông. Chùm dài đến 20 – 30 cm, hơi thòng; hoa to, đài là tàu có 5 răng, có lông; cánh hoa trắng hay đỏ, hơi tím có sọc đậm, dài 5 cm; tiểu nhụy lép cao 1 cm. Trái dẹp, to 15 – 30 x 2,5 cm; hạt 9 – 10, to 10 – 15 mm. Mọc ở Lai Châu, Nghệ Tĩnh; Trồng ở Hà Nội, Sài Gòn. Hoa ăn được, rễ trị bướu; vỏ và hoa trị kiết lị, bệnh da... Bauhinia acuminata L. (móng bò nhọn, móng bò trắng; White Bauhinia, Orchid Tree). Tiểu mộc cao đến 3 m. Lá có lông xám mặt dưới, gân từ đáy 7 – 11; lá bẹ vào 1 cm. Chùm 3 – 10 hoa; hoa trắng, nụ ngọn, có lông; đài hình tàu; cánh hoa 5, gần bằng nhau, dài 4 – 6 cm; tiểu nhụy 10, gần như bằng nhau. Trái dẹp, to 11 x 1,5 cm; hạt 5 – 11, tròn dài, dẹp, to 7 mm. Gốc Malaixia, Trồng ở Hà Nội, Biên Hòa, Sài Gòn... Bauhinia hirsuta Weimann (móng bò lông phún). Tiểu mộc, cao 3 m; nhánh non có lông màu nâu. Phiến lá tròn, chẻ sâu 1/4 – 1/3, đấy hình tim, gân 7 – 9, mặt trên không lông, mặt dưới có lông màu nâu; lá bẹ hình kim dài 1 mm. Chùm ngắn ở nách lá; nụ hình bắp; đài hình tàu; cánh hoa trắng, dài 3 – 4 cm; tiểu nhụy thụ 10; noãn có cọng, gần như không lông. Trái 6 -9 cm, 4 chót cong; hột 5 – 10, to 8 mm, dẹp. Trồng ở Hà Bắc, Bình Trị Thiên, Đắc Lắc, Thuận Hải, Sông Bé. Bauhinia tomentosa L (móng bò vàng; Yellow Bauhinia). Tiểu mộc cao 3 m; nhánh mảnh, có lông mịn. Lá không lông, mặt dưới hơi mốc; lá bẹ hình kim cáo 8 mm. Chùm ít hoa; hoa vàng; cọng có 2 tiền diệp nhỏ; đài hình tàu; cánh hoa vàng tươi, cờ có 1 bớt đỏ đậm; tiểu nhụy thụ 10; noãn sào có và lông trắng. Trái dài 12 cm; hột 4 – 12, dẹp, to 1 cm. Trông ở Sài Gòn. Trị nọc bọ cạp, rắn; rễ trị sưng gan; nụ trị kiết; trái lợi tiểu. Bauhinia racemosa Lamk (móng bò chùm). Đại mộc, cao đến 15 m; nhánh thòng, có lông nhưng. Lá có phiến hình thận, dài 5 – 10 cm, mặt trên không lông, mặt dưới như nhưng xám, gân từ đáy 7 – 9; lá bẹ tam giác, nhỏ, mau rụng. Chùm thòng, dài 15 cm, thưa, có lông, cọng 5 mm; nụ hình thoi, cao 5 – 8 mm; đài hình tàu; cánh hoa vàng, thon hẹp; tiểu thụy thụ 10; noãn sào không lông. Trái hơi cong, không lông; hạt 10 – 20, to 1cm. Có ở Rừng Dầu Bình Nguyên, Đắc Lắc, lá trị nhức đầu, sốt rét. Bauhinia viridescens Desv (móng bò xanh). Tiểu mộc, đứng cao 4 – 6 m; nhánh không lông. Lá có phiến hai thùy, đáy hình tim, mỏng, lúc khô nâu nhạt, mặt trên không lông, mặt dưới có lông ngắn ở gân; lá bẹ tam giác có tơ mũi. Chùm dài 5 – 15 cm; cọng hoa 2 – 3 mm; nụ bầu dục hay thon; hoa tạp pha xanh; tiểu nhụy 10; noãn sào có cọng, có lông. Trái 5 – 7 x 0,7 – 1 cm; hạt 5 – 10 dẹp. Có nhiều ở Hà Sơn Bình, Nghệ Tĩnh, Bình Trị Thiên, Thuận hải. Quả và lá ăn được. Bauhinia malabarica Roxb (tai voi). Đại mộc cao đến 17 m; nhánh không hay có lông. Lá không lông, mốc bạc mặt dưới gân từ đáy 9 – 11. Chùm 2 – 5 cm; cọng 2 cm; nụ tròn dài; ống đài rất ngắn; cánh hoa trắng, dài 2 cm; hoa đực với 10 tiểu ngụy thụ; noãn sào có lông. Trái như rắn, dài 25 cm, rộng 2 cm; hạt 10 – 30 mm. Thấy ở những nơi rừng dày, rừng thay 5 lá, từ Quảng Trị đến Tây Ninh, Đồng Nai, Bà Rịa. Lá non chua, trâu bò thích ăn trái khô. Bauhinia saccocalyx Piere (Móng bò đài túi). Đại mộc. Lá có lông hoe dày mặt dưới, gân từ đấy 9 – 11; cuống 2 – 3 cm, có lông. Chùm 2 -3 cm, có lông hoe; đài to, lá đài rời; cánh hoa trắng hay ửng hồng, dài 13 mm, không lông; tiểu nhụy 10; noãn sào không lông. Trái to 11 x 2,5 cm; hạt 3 – 4, tròn dẹp, to 12 – 15 mm. Có ở Quảng Trị. Lá non và hoa ăn được. Bauhinia clenensiorum Merr (móng bò mấu). Dây leo cao; nhánh non, mặt dưới lá, phát hoa có lông như nhung da đỏ. Lá có phiến đơn không chẻ, chót có mũi 2 – 3 mm, xoan rộng, mặt trên đen, gân từ đấy 7 – 9; cuống ngắn 5 -7 mm. Chùm 5 – 10 mm, có 2 mấu, có lông đỏ; lá hoa hẹp, 6 – 8 mm; cọng 15 mm, nụ xoan nhọn; đé 2,5 cm; đài 3 – 5 tai; cánh hoa cao 1cm; tiểu nhụy thụ 3, lép 7; noãn sào không lông. Trái dẹp, mỏng, đen láng như dầu hắc, dài 22 – 25 cm, hạt nhỏ. Ven rừng: Bình Trị Thiên, Quảng Nam, Đà nẵng. Bauhinia cardinale Pierre ex Gagn (móng bò đỏ, mấu hăng, mấu tràm); dây trườn, to; mấu nhỏ. Lá đơn nguyên; gân lồi 2 mặt. Chùm đứng dài 40 – 50 cm, lá hoa nhỏ, dài 1 – 1,5 cm, trục đỏ; cọng hoa đỏ; đài đỏ, cao 1,5 cm; cánh hoa 5, dài 2,5 cm, có lông dày, vàng mặt trong; tiệu nhụy 3 thụ có chỉ dài 3,5 cm, 7 lép; noãn sào trên cọng, có lông dày. Trái dẹp, to 12 – 15 x 3 – 4 cm, như nhung đỏ đều; hạt 5 – 7, xoan dẹp, to 1 x 1,5 cm. Rừng dày dưới 1500 m; từ Vĩnh Phú qua Đà Lạt, Tây Ninh, Định Quán, đến Minh Hải. Vỏ cây làm dây thừng [8]. Bauhinia scandens L. (móng bò leo); dây leo to; mấu quấn; thân già dẹp, dạng thang của khỉ. Phiến đa dạng, đơn, chót nguyên, chẻ cạn hoặc sâu, mặt trên có ít lông, mặt dưới ít hay không lông. Chùm kép; hoa nhỏ, nhiều; lá hoa như tơ; cọng 2 – 4 mm; tiểu nhụy thụ 3, lép 2; noãn sào không lông. Trái xoan, dẹp, láng, dài 3 – 4 cm; hột 1 – 3 tròn dài dẹp; rộng 6 6 mm. Rừng xanh, ven suối, rừng bán thay lá; 1 – 700m từ Sơn La đến Thuận Hải. Thân làm thừng tốt. Bauhinia curtissi Prain (móng bò Curtis); tiểu mộc hay dây leo to, có mấu; nhánh non, có lông xám hay sét. Phiến lá có chốt nguyên hay chẻ ít đến 1/5, láng, không lông mặt trên, không hay có ít lông mặt dưới, gân từ đáy 5 – 7. Chùm 10 – 20 cm; trục có lông xám xám; đài đo 2 – 3 phiến lông; cánh hoa xanh; tiểu nhụy thụ 3, lép 2; noãn sào không lông. Trái tự khai thành mảnh mỏng, dài 5 – 6 cm, rông 1,5 cm; hột 2 – 6, dẹp, to 1 cm. Ven rừng, đến 500 m: Bình Trị Thiên, Phú Khánh, Thuận Hải đến Đồng Nai. Thân cây làm thừng tốt. Bauhinia championii Benth (móng bò Champion); tiểu mộc leo; nhánh non có lông xám hay hoe. Lá có phiên nguyên hay lõm ở chót, mặt dưới trắng với lông nằm. Chùm dài 6 – 20 cm; nụ xoan, cao 3,5 – 4 mm; cánh hoa trắng, rộng 2 – 3 mm; tiểu nhụy thụ 3; noãn sào có cọng lông. Trái dẹp, mỏng, không lông; hạt 2 – 5 mm có lông xám. Lạng Sơn, Quảng Ninh, Hà Sơn Bình. Bauhinia bassacensis Pierre ex Gagn (móng bò Hậu Giang); dây leo to; nhánh non có lông nâu và có móc. Lá không lông hay mặt dưới có lông sét; cuống 4 – 7 cm. Tản phòng có lông vàng; hoa vàng tái; cánh hoa 5, đài 3 cm, rộng 7 – 9 mm, trên cọng dài 1 – 2,5 cm; tiểu nhụy thụ 2 – 3, lép 7 – 8; noãn sào có cọng, có lông. Trái dẹp, to 9 x 3 cm; hạt dẹp, to 1 cm. Rừng dày và bán thay lá, thường gần biển: Hoàng Liên Sơn, Vũng Tàu, Phú Quốc [8]. Bauhinia bracteata Benth (cánh dơi); dây leo to; nhánh có lông xám. Phiến xoan tròn, chẻ đến 1/3, to 3 – 15 x 5 – 14 cm, mặt dưới có lông ở gần; gân từ đáy 9 – 11; lá bẹ đến 1 cm. Chùm hay chùm tụ, tán nhiều hoa; cọng dài; nụ nhọn; cánh hoa xanh; tiểu nhụy thụ 2 – 3, lép 5, noãn sào cso lông nhung. Trái có mảnh dày, nâu đậm, to 15 x 5 cm, hạt 2 – 8, tròn dẹp, to 15 mm. Ven rừng, dựa tường: từ Lạng Sơn đến Minh Hải, thân làm thừng. 7 Bauhinia involucrans Gagn (móng bò tông giao); dây leo; nhánh non ít lông. Lá có phiến chẻ sâu đến 1/3, dài 7 – 14 cm, mặt trên không lông, mặt dưới gần như không lông, gần từ đáy 9 – 11. Chùm tụ tán dài đến 20 cm, có lông mịn nâu đỏ; lá hoa thon, dài 1 cm; cọng 2 – 3 cm mang 2 tiền diệp to bao nụ; đài 5 thùy; cánh hoa hường, trên cọng 8 mm; tiểu nhụy thụ 3, chỉ hường, có lonog, lép 7; noãn sào 1 cm, có lông đo đỏ, nõa 5 -6. Dựa rạch 800 m: Bảo Lộc. Bauhinia lakhonensis Gagn (móng bò Lakhon); tiểu mộc đứng hay leo; nhánh gần như song đỉnh, có lông sét. Lá có phiến tròn hình thận, có lông rụng như nhung; lá bẹ hình phăng, mau rụng. Hoa trắng, đế hoa dài 1,5 – 2 cm; cánh hoa không lông, dài 8 mm; tiểu nhụy thụ 3, lép 5 – 7; noãn sào không lông. Trái mỏng, mảnh không quấn, dài 10 – 12 cm. Ven rừng, dựa đường, bình nguyên: Quảng Trị. Rễ dùng cho phụ nữ mới sinh con. Bauhinia corymbosa Roxb (móng bò tản phòng); dây leo to, có mấu; nhánh non có lông sét rồi không lông. Lá có phiến tròn, dài 2 – 3,5 cm, chẻ cạn hay sâu gần đến đáy, mặt trên không, mặt dưới có lông sét; cọng 1 cm; đài có 5 tai xụ; cánh hoa trắng, cao 10 – 13 mm; tiểu nhụy thụ 3, lép 7; noãn sào không lông. Trái dài 10 – 17 cm, mảnh mỏng, hạt nhiều, tròn dài 7 mm. Có ở Quảng Ninh. Bauhinia glauca Benth (móng bò mốc); Dây leo có mấu; nhánh nâu đỏ, láng chói, đen lúc khô. Phiến bầu dục, chót có 2 thùy cạn tròn, mỏng, mặt dưới mốc, lúc khô cả 2 mặt màu nâu gỗ; hoa có lá hoa và tiền diệp nhọn dài 1 – 1,2 cm; nụ xoan; lá đài 3 – 5; cánh hoa trắng, cao 13 mm, có lông hoe mặt ngoài; tiểu nhụy thụ 3 – 5; noãn sào không lông. Trái dày, 15 – 25 x 3 – 3,5 cm, không lông, mỏng; hạt 10 – 20 mm. Ven rừng, rừng còi, đến 1500m, từ Vinh đến Phan Rang, Bảo Lộc. Bauhinia touranensis Gagn (móng bò Đà Nẵng, làu máu); Tiểu mộc leo; móc nhỏ. Lá xoan rộng, chót có 2 thùy cạn, ít lông. 8 Ngoài những loài dạng mộc, chi Bauhinia còn có những loài dạng leo như: Bauhinia khasiana Bak (Quạch, Mấu). Bauhinia oxyepala Gagn (Móng bò đài nhọn). Bauhinia penicilliloba Pierre ex Gagn (Móng bò thùy cọ). Bauhinia championii Benth (Móng bò champion). Bauhinia godefroyi Gagn (Móng bò Godefroy). Bauhinia wallichii Mcbride (Móng bò Wallich). Bauhinia saigonensis Pierre ex Gagn (Móng bò Sài Gòn). Bauhinia carcinophylla Merr. (Càng cua). Bauhinia coccinea Bauhinia mastipoda Pierre ex Gagn (Móng bò đỏ). Bauhinia lorantha Pierre ex Gagn (Móng bò thừng). Bauhinia rubro-villosa K & S.S. Lars (Móng bò lông đỏ). Bauhinia pyrroclada Drake del Cast (Móng bò lưa). Bauhinia ornata Kurz (Móng bò diện) [8]. 1.1.2. Chi Bauhinia Bauhinia là thực vật bậc cao thuộc ngành Hạt kín (Angiospermatophyta), lớp Hai lá mầm (Dicotyledoneae), phân lớp Hoa hồng (Rosidae), Bộ Đậu (Fabales), họ Đậu (Fabaceae), phân họ Vang (Caesalpinioideae). Loài Bauhinia variegata L. (Móng bò sọc; Variegate Bauhinia, Orchid Tree). thuộc chi Bauhinia tên thường gọi là Ban, đặc trưng cho rừng Tây bắc, hoa nở vào mùa xuân trắng rừng, trông rất đẹp mắt. Cây Ban là loại cây đại mộc, cây trưởng thành cao từ 6 đến 15 mét, nhánh non có lông mịn. Lá rụng theo mùa, phiến lá có màu xanh nhạt, mặt trên của lá không có lông, mặt dưới ít lông. Chùm hoa dài đến 20 – 30 cm, hơi thòng, có hoa to, đài hoa hình tàu có 5 răng, có lông, cánh hoa trắng hay đỏ, hơi tím có sọc đậm, dài khoảng 5 9 cm, tiểu nhụy lép cao 1 cm. Trái dẹp, to 15 – 30 x 2,5 cm; kích thước hạt khoảng 9 – 10, to 10 – 15 mm. Ngoài núi rừng Tây Bắc như Lào Cai, Lai Châu; gần đây được trồng ở Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh với mục đích làm đẹp cảnh quan đô thị [19]. 1.1.3. Vai trò của Ban đối với đời sống Cây ban có vai trò quan trọng trong đời sống, gỗ dùng đóng các đồ đạc thông thường, cây chứa gôm, vỏ chứa tanin, hạt chứa dầu béo khoảng 16%. Rễ có vị hơi chát, hơi mát; có tác dụng chỉ huyết, kiện tỳ. Vỏ thân đắng, chát, tính bình; có tác dụng kiện tỳ táo thấp. Lá nhạt, tính bình; có tác dụng nhuận phế chỉ khái, hoàn tả. Hoa có vị nhạt, tính mát; có tác dụng tiêu thũng, hoa ăn được, có thể dùng làm thực phẩm… Ở Ấn Ðộ, vỏ được xem như có tác dụng gây biến đổi, bổ; hạt có tác dụng làm đông máu, vỏ cũng có thể dùng làm thuốc hàn vết thương, chữa bệnh ngoài da, loét và tá tràng; chồi khô dùng trị lỵ và trĩ, ỉa chảy và trị giun; nước sắc rễ trị đầy hơi trướng bụng và rễ trị nọc rắn cắn. Ở Trung Quốc, rễ dùng trị lạc huyết, ăn uống không bình thường. Vỏ rễ trị ăn uống không bình thường, viêm dạ dày ruột cấp tính. Lá trị ho, đái khó (tiện bí). Ngoài ra Ban cũng như những loài cây rừng khác, góp phần phủ xanh diện tích rừng. Tại những thành phố lớn ở nước ta như Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh… Ban đc trồng trên các tuyến đường, làm đẹp cảnh quan đô thị và làm giảm lượng khói bụi ô nhiễm… 1.2. IN VITRO 1.2.1. Cơ sở khoa học của nuôi cấy mô tế bào thức vật 1.2.1.1 Tính toàn năng của tế bào thực vật 10 [1]. 1.2.1.2 Sự phân hóa và phản phân hóa tế bào Quá trình phát sinh hình thái trong nuôi cấy mô là kết quả phân hoá và phản phân hoá. Cơ thể thực vật trưởng thành là một chỉnh thể thống nhất bao gồm nhiều cơ quan chức năng khác nhau, trong đó có nhiều loại tế bào khác nhau, thực hiện chức năng cụ thể khác nhau. Các mô có được cấu trúc chuyên môn hoá nhất định là nhờ vào sự phân hoá [6]. Phân hoá tế bào là sự chuyển hoá các tế bào phôi sinh thành các tế bào của mô chuyên hoá, đảm nhân các chức năng khác nhau trong cơ thể. Quá trình phân hoá có thể diễn ra như sau: Tế bào phôi sinh → Tế bào dẫn → Tế bào phân hoá chức năng Khi tế bào phân hoá thành mô chức năng, chúng không hoàn toàn mất khả năng phân chia của mình. Trong trường hợp cần thiết, ở điều kiện thích hợp chúng lại có thể trở lại giống như tế bào phôi sinh và tiếp tục quá trình phân hoá, quá trình này gọi là sự phản phân hoá của tế bào. Về bản chất thì sự phân hoá và phản phân hoá là một quá trình hoạt hoá phân hoá gen. Tại một thời điểm nào đó trong quá trình phát triển cá thể, có 11