1. më ®Çu
1.1. §Æt vÊn ®Ò
C©y v¶i (Litcchi chinensis) cã nguån gèc ë Nam Trung Quèc vµ B¾c ViÖt
Nam thuéc hä Bå Hßn (Sapindaceae) ph©n bè ë gi÷a vÜ tuyÕn tõ 20 ®Õn 30 ®é
B¾c còng nh− Nam ®−êng xÝch ®¹o. Trªn thÕ giíi hiÖn nay cã kho¶ng 20 n−íc
trång v¶i, trong ®ã c¸c n−íc ch©u ¸ cã diÖn tÝch vµ s¶n l−îng lín nhÊt.
V¶i lµ mét trong c¸c lo¹i c©y ¨n qu¶ l©u n¨m cã gi¸ trÞ dinh d−ìng vµ kinh
tÕ cao. Qu¶ v¶i ngoµi ¨n t−¬i cßn ®−îc chÕ biÕn nh− sÊy kh«, lµm ®å hép, lµm
n−íc gi¶i kh¸t. Vá qu¶, th©n c©y vµ rÔ cã nhiÒu chÊt Tananh cã thÓ dïng lµm
nguyªn liÖu trong c«ng nghiÖp. Hoa v¶i lµ nguån mËt cã chÊt l−îng cao. T¸n c©y
v¶i cao lín, sum xuª cã thÓ lµm c©y bãng m¸t, c©y ch¾n giã, c©y c¶nh, phñ xanh
®Êt trèng, ®åi nói träc, chèng xãi mßn, mang nhiÒu ý nghÜa vÒ m«i tr−êng...
Theo tµi liÖu cña GS.TS TrÇn ThÕ Tôc, diÖn tÝch trång v¶i trªn thÕ giíi
n¨m 1999 kho¶ng trªn d−íi 90.000 ha vµ s¶n l−îng qu¶ t−¬i kho¶ng 1,6 - 1,8
triÖu tÊn. HiÖn nay, Trung Quèc lµ n−íc ®øng ®Çu vÒ diÖn tÝch vµ s¶n l−îng v¶i
(s¶n l−îng v¶i trong n¨m 1999 chiÕm tíi h¬n 80% s¶n l−îng thÕ giíi), tiÕp theo
lµ nh÷ng n−íc nh−: Ên §é, Th¸i Lan vµ «xtr©ylia...
Tõ sè liÖu míi nhÊt cña Tæng côc thèng kª cho thÊy diÖn tÝch v¶i hiÖn nay
cña c¶ n−íc lµ 35.000 ha, trong ®ã diÖn tÝch cho thu ho¹ch kho¶ng gÇn 20.000 ha
víi n¨ng suÊt b×nh qu©n 4,84 tÊn/ha.
Còng theo GS.TS TrÇn ThÕ Tôc trong thùc tiÔn s¶n xuÊt hiÖn nay c¸c
gièng v¶i trång chñ yÕu ë ViÖt Nam th−êng g¹p 3 nhãm chÝnh:
- V¶i chua: Lµ gièng chÝn sím, mÉu m· qu¶ ®Ñp, ngät nh− gièng vµng anh, hoa
hång, cïi dõa, ®−êng phÌn...
- VØa nhì: KÝch th−íc qu¶ b»ng v¶i chua lo¹i nhá tuy nhiªn phÈm chÊt qu¶ kÐm
v¶i thiÒu.
- V¶i thiÒu : Nhãm gièng nµy ®−îc trång chñ yÕu vµ réng r·i ë nhiÒu tØnh. Gièng
v¶i thiÒu ¨n ngon cã gi¸ trÞ th−¬ng phÈm cao h¬n nhiÒu so víi c¸c gièng kh¸c, cã
nhiÒu gièng v¶i thiÒu nh− thiÒu Thanh Hµ, thiÒu Phó Hé, thiÒu Xu©n §Ønh, thiÒu
Bè H¹...
Ngoµi ra, mét sè tØnh phÝa B¾c cßn trång nh÷ng gièng v¶i nhËp tõ Trung
Quèc nh− QuÕ vÞ, Hoµi chi, H¾c diÖp, Tam nguyÖt hång, Phi tö tiÕu, §ai t¹o,
B¹ch ®−êng anh vµ v¶i má gµ.
Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, môc tiªu ph¸t triÓn n«ng nghiÖp ë mét sè vïng lµ
chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång, ph¸ thÕ ®éc canh c©y lóa thay b»ng c¸c lo¹i c©y cã
gi¸ trÞ kinh tÕ cao, trong ®ã ®Æc biÖt quan t©m ®Õn c¸c lo¹i c©y ¨n qu¶ nãi chung
vµ c©y v¶i nãi riªng. Tuy nhiªn, do nhiÒu yÕu tè kh¸ch quan nh− thiÕu vèn, c¸c
kh©u chän t¹o gièng, ch¨m sãc vµ th©m canh v−ên qu¶... ch−a ®−îc chó träng,
®Æc biÖt lµ møc ®é g©y h¹i cña s©u bÖnh ®· lµm ¶nh h−ëng kh«ng nhá ®Õn n¨ng
suÊt vµ phÈm chÊt qu¶ v¶i.
Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra theo dâi tõ n¨m 1997 ®Õn nay cña ViÖn B¶o vÖ thùc
vËt ®· x¸c ®Þnh cã 39 loµi s©u vµ 16 lo¹i bÖnh g©y h¹i trªn c©y v¶i thiÒu, trong ®ã
nh÷ng loµi nh− Bä xÝt h¹i nh·n v¶i (Tessaratoma papillose), NhÖn l«ng nhung
h¹i v¶i (Eriophyes litchi) vµ bÖnh th¸n th− (Collectotrichum gloeosporiodes) g©y
h¹i rÊt nghiªm träng.
BÖnh th¸n th− h¹i v¶i (Collectotrichum gloeosporiodes) kh«ng chØ ph¸t
sinh ph¸t triÓn trªn l¸, qu¶ mµ nã cßn g©y h¹i c¶ trªn léc non vµ chïm hoa. BÖnh
ph¸t triÓn m¹nh khi thêi tiÕt Êm vµ cã m−a phïn, ®©y chÝnh lµ thêi kú c©y v¶i
®ang ra hoa vµ h×nh thµnh qu¶ non nªn t¸c h¹i cña bÖnh ¶nh h−ëng rÊt lín ®Õn
n¨ng suÊt thu ho¹ch vµ gi¸ trÞ th−¬ng phÈm. Trong 2 n¨m 1998 - 1999 bÖnh g©y
h¹i nÆng ë hÇu hÕt nh÷ng v−ên trång v¶i ë ViÖt Nam.
V× vËy, viÖc nghiªn cøu ®Æc ®iÓm h×nh th¸i, sinh häc ®Ó tõ ®ã ®−a ra c¸c
biÖn ph¸p phßng trõ hiÖu qu¶ ®èi víi bÖnh th¸n th− ®ang lµ vÊn ®Ò cÇn thiÕt ®Æt
ra tr−íc c¸c nhµ khoa häc.
XuÊt ph¸t tõ nhu cÇu thùc tÕ ®ã, ®Ó gãp phÇn t×m hiÓu møc ®é g©y h¹i vµ
biÖn ph¸p phßng trõ bÖnh th¸n th− trªn c©y v¶i, ®−îc sù ph©n c«ng cña bé m«n
BÖnh c©y - N«ng d−îc, Khoa N«ng häc, Tr−êng ®¹i häc N«ng nghiÖp I Hµ Néi,
chóng t«i tiÕn hµnh thùc hiÖn ®Ò tµi: “ Nghiªn cøu nÊm g©y bÖnh th¸n th−
Colletotrichum gloeosporioides trªn c©y v¶i vô xu©n n¨m 2003 - 2004 ë khu
vùc Hµ Néi vµ vïng phô cËn” .
1.2. Môc ®Ých vµ yªu cÇu cña ®Ò tµi:
1.2.1. Môc ®Ých cña ®Ò tµi
- §¸nh gi¸ møc ®é g©y h¹i cña bÖnh th¸n th− trªn c©y v¶i vô xu©n n¨m
2003 – 2004 ë khu vùc Hµ Néi, c¸c vïng phô cËn vµ ¶nh h−ëng cña mét sè yÕu
tè liªn quan ®Õn bÖnh th¸n th− trªn c©y v¶i trong s¶n xuÊt.
1.2.2. Yªu cÇu cña ®Ò tµi
- §iÒu tra, x¸c ®Þnh thµnh phÇn bÖnh h¹i trªn c©y v¶i vô xu©n n¨m 2003 2004 t¹i khu vùc Hµ Néi vµ c¸c vïng phô cËn.
- T×m hiÓu ®Æc ®iÓm ph¸t sinh, ph¸t triÓn cña bÖnh th¸n th− vµ ®¸nh gi¸
møc ®é thiÖt h¹i do bÖnh g©y ra ®èi víi c©y v¶i trong giai ®o¹n sinh tr−ëng vµ
giai ®o¹n sau thu ho¹ch.
- Nghiªn cøu mét sè ®Æc ®iÓm h×nh th¸i, sinh häc cña t¸c nh©n g©y bÖnh
th¸n th−.
- Nghiªn cøu ¶nh h−ëng cña mét sè yÕu tè ( gièng, thêi vô, ph©n bãn, tuæi
c©y, mËt ®é trång, ch©n ®Êt... ) ®Õn bÖnh th¸n th−.
- Thö nghiÖm mét sè biÖn ph¸p phßng trõ bÖnh th¸n th− (biÖn ph¸p ho¸
häc, biÖn ph¸p canh t¸c).
2. tæng quan tµi liÖu
2.1. T×nh h×nh nghiªn cøu vÒ thµnh phÇn bÖnh h¹i trªn c©y v¶i
DÞch h¹i trªn c©y v¶i, nhÊt lµ c¸c lo¹i bÖnh g©y h¹i rÊt nghiªm träng, ph¹m
vi g©y h¹i trªn diÖn réng, l©y lan nhanh vµ dÔ t¹o thµnh dÞch. Cho ®Õn nay ch−a
cã mét c«ng tr×nh nµo nghiªn cøu ®Çy ®ñ vÒ thµnh phÇn bÖnh trªn c©y v¶i (GS.
TS TrÇn ThÕ Tôc, 2000 [ 100 c©u hái..]).
Theo Hoµng ThÞ Mü [LuËn kh¶o...] cã 10 lo¹i nÊm bÖnh, 01 bÖnh sinh lý
g©y h¹i trªn c¸c bé phËn ë c¸c giai ®o¹n sinh tr−ëng cña c©y nh·n, v¶i vµ ch«m
ch«m. KÕt qu¶ ®iÒu tra c¬ b¶n 1967 -1968 cho thÊy trªn v¶i ë miÒn B¾c ViÖt
Nam cã 10 lo¹i bÖnh g©y h¹i t¹i c¸c tØnh Hµ Néi, Hµ T©y, H¶i H−ng, B¾c Th¸i...
Tõ n¨m 1993 – 1995 nhãm nghiªn cøu gåm cã GS. TS. Hµ Minh Trung,
PTS Vò ThÞ Thanh vµ céng sù b−íc ®Çu ®iÒu tra thµnh phÇn bÖnh h¹i v¶i ®· ph¸t
hiÖn thÊy 08 lo¹i bÖnh chñ yÕu do nÊm g©y ra trong ®ã nÊm Pseudoperonospora
ph¸ ho¹i trªn l¸ v¶i. Khi v¶i ®Ëu qu¶ nÊm Fusarium x©m nhËp g©y bÖnh kh« qu¶
v¶i, lµm qu¶ bÞ rông hay vÉn dÝnh trªn cµnh nh−ng qu¶ bÞ teo kh«. Trong qu¸
tr×nh
thu
ho¹ch,
b¶o
qu¶n,
vËn
chuyÓn
nÊm
Schizosaccharomyces,
Gloeosporium g©y bÖnh trªn qu¶ v¶i. ®Æc biÖt bÖnh l«ng nhung tån t¹i g©y h¹i
cho v¶i quanh n¨m, tõ c©y tuæi 2 – 3 cho ®Õn nh÷ng c©y ®¹t tuæi sinh tr−ëng 20 –
30 n¨m. T¶o th−êng g©y bÖnh trªn l¸ c©y ë nh÷ng cµnh thÊp, khuÊt n¾ng, gÆp
®iÒu kiÖn Èm −ít t¶o ph¸t triÓn m¹nh, cã tr−êng hîp t¶o ph¸ ho¹i c¶ ë trªn qu¶.
BÖnh mèc s−¬ng do nÊm Peronophythora litchii khi gÆp ®iÒu kiÖn thuËn
lîi cho nÊm ph¸t triÓn lµ Èm ®é khoong khÝ vµ nhiÖt ®é cao, bÖnh g©y h¹i rÊt
nghiªm träng. ThiÖt h¹i do bÖnh g©y ra cã thÓ ®¹t tíi 30 – 70%. Ngoµi ra cßn cã
bÖnh thèi hoa xuÊt hiÖn khi c©y ra giß hoa, g©y h¹i nÆng vµo th¸ng 12, 1 lµm cho
c¸c chïm hoa thèi kh«, cã mµu n©u, bÖnh g©y h¹i trªn tõng v−ên, tõng khu vùc
côc bé cã thÓ lµm gi¶m 80 – 100% n¨ng suÊt (GS. TS. TrÇn ThÕ Tôc, KS. Ng«
Hång B×nh, 2000 [Kü thuËt trång v¶i]).
Theo GS. TS. Ng« ThÕ D©n, 2002 [Kinh nghiÖm trång v¶i thiÒu…] b−íc
®Çu x¸c ®Þnh cã tíi 16 lo¹i bÖnh kh¸c nhau th−êng ph¸t sinh g©y h¹i trªn c©y v¶i.
Trong sè ®ã cã 5 lo¹i bÖnh h¹i quan träng, cã ¶nh h−ëng ®¸ng kÓ ®èi víi n¨ng
suÊt vµ chÊt l−îng qu¶ bao gåm nh÷ng bÖnh sau:
1- BÖnh chÕt rò v¶i – Fusarium solani
2- BÖnh th¸n th− - Colletotrichum gloeosporioides
3- BÖnh s−¬ng mai – Peronophythora litchi
4- BÖnh biÕn mµu qu¶ - Colletotrichum sp.
5- BÖnh nøt qu¶
ë óc, thµnh phÇn bÖnh h¹i chÝnh trªn v¶i ®−îc chia ra lµm 2 nhãm: Nhãm
g©y bÖnh mèc nh− bÖnh mèc xanh – Penicillium sp., bÖnh mèc Rhizopus –
Rhizopus stolonifer vµ nhãm bÖnh g©y thèi do nhiÒu lo¹i nÊm g©y ra nh−:
Alternaria alternata, Colletotrichum spp. vµ Phomopsis sp. g©y h¹i chñ yÕu, bªn
c¹nh ®ã cßn cã c¸c loµi kh¸c Phoma sp., Pestalotiopsis sp., Fusarium sp. vµ
Curvularia sp.
2.2. Nghiªn cøu vÒ nÊm Colletotrichum gloeosporioides
2.2.1. Ph©n lo¹i
Gièng Collectotrichum lÇn ®Çu tiªn ®−îc nghiªn cøu bëi Corda (1837), lóc
®ã ®−îc gäi lµ Colletothrichum, sau ®ã còng chÝnh t¸c gi¶ ®· ®æi l¹i tªn gäi
thµnh Collectotrichum.
N¨m 1903 Schrenk vµ Spaulding ®· ph¸t hiÖn ra gièng nÊm Glomerella
bao gåm 5 loµi trong ®ã cã loµi Glomerella cingulata (Stonem).
Cho ®Õn nay, theo c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu trªn thÕ giíi cho r»ng gièng
Glomerella cã tíi 80 loµi trong ®ã cã 20 loµi cã giai ®o¹n v« tÝnh lµ gièng
Collectotrichum. Còng theo nh÷ng nghiªn cøu nµy th× gi÷a c¸c loµi
Collectotrichum cã nh÷ng ®Æc ®iÓm rÊt kh¸c nhau vÒ ph¹m vi ký chñ, ®Æc ®iÓm
h×nh th¸i vµ ®Æc tÝnh g©y bÖnh...
NÊm Colletotrichum gloeosporioides cã ph¹m vi biÕn ®æi râ nhÊt trong
c¸c tiªu chuÈn dïng ®Ó ph©n lo¹i sù kh¸c nhau gi÷a c¸c loµi Colletotrichum, loµi
nÊm nµy nµy cã ®Æc tr−ng lµ bµo tö kh«ng ®ång nhÊt trªn m«i tr−êng nu«i cÊy,
chÝnh v× vËy mµ viÖc ph©n lo¹i chóng rÊt khã kh¨n v× kh«ng thÓ chØ dùa vµo c¸c
®Æc ®iÓm h×nh th¸i.
Theo Sutton, 1992 (36) gièng Glomerella ®−îc ph©n ra thµnh 6 loµi
chuyªn tÝnh dùa trªn c¸c ®Æc tÝnh sinh lý cña tõng loµi bao gåm:
- Glomerella cingulata f. sp. Aeschynomenes Daniel et all., 1973 – g©y h¹i
nhÑ trªn A. indica nh−ng kh«ng g©y h¹i trªn lóa, cá d¹i vµ c¸c c©y trång kh¸c.
- Glomerella cingulata f. sp. Camelliae Dickens and Cook, 1989 – G©y h¹i
trªn chÌ.
- Colletotrichum gloeosporioides f. sp. clidemiae Trôilo et all., 1986 –
G©y h¹i trªn c©y Clidemia hirta.
- Colletotrichum gloeosporioides f. sp. cucurbitae Menten et all., 1980 –
G©y h¹i trªn c©y bÇu bÝ.
- Colletotrichum gloeosporioides f. sp. manihotis Chevaug., 1956 – G©y
h¹i trªn c©y s¾n.
- Colletotrichum gloeosporioides var. minus Simmonds., 1965 cã giai
®o¹n h÷u tÝnh lµ Glomerella cingulata var. minor Wollenw., 1949 g©y h¹i trªn
c©y xoµi.
Tuy cã chung tªn ë giai ®o¹n h÷u tÝnh nh−ng ë trong c¸c ®iÒu kiÖn sinh
th¸i kh¸c nhau cã nh÷ng mÉu bÖnh cña Colletotrichum gloeosporioides kh«ng
cã giai ®o¹n h÷u tÝnh. C¶ hai h×nh thøc ®ång t¶n vµ dÞ t¶n cña nÊm ®Òu cïng tån
t¹i, trªn ®ång ruéng giai ®o¹n h÷u tÝnh th−êng gÆp trªn nh÷ng m« chÕt vµ x©m
nhiÔm b»ng bµo tö tói (Wheeler, 1954 [36]).
Theo Mills et all, 1992 (55) th× nh÷ng mÉu nÊm bÖnh Colletotrichum
gloeosporioides g©y h¹i trªn c¸c c©y ký chñ nh− b¬, ®u ®ñ, xoµi, chuèi phong lan
vµ cao su ë nhiÒu n−íc ®· ®−îc tiÕn hµnh ph©n tÝch sinh häc ph©n tö.
ë australia ng−êi ta ph¸t hiÖn thÊy trªn c©y cá Stylosanthes cã hai chñng
nÊm Colletotrichum gloeosporioides kh¸c nhau. Qua qu¸ tr×nh ph©n lËp mÉu
bÖnh vµ ph©n tÝch sinh häc ph©n tö ®· ph¸t hiÖn thÊy cã sù biÕn ®éng rÊt lín vÒ
kiÓu gen vµ tÝnh ®éc trªn c©y ký chñ vµ sù biÕn ®éng xÈy ra trong nh©n mÆc dï
kh«ng biÕt ®−îc do yÕu tè nµo g©y ra. Sù biÕn ®éng nµy còng ®−îc t×m thÊy ë
trªn c©y d©u trång vïng «n ®íi. (Maner et all, 1992 [53]).
2.2.2. Ph©n bè cña nÊm
NÊm Colletotrichum gloeosporioides cã mÆt ë hÇu hÕt c¸c n¬i trªn thÕ
giíi dÆc biÖt phæ biÕn ë vïng nhiÖt ®íi vµ vïng ¸ nhiÖt ®íi. §Ó x¸c ®Þnh ®−îc sù
ph©n bè cña loµi nÊm nµy cã thÓ dùa vµo nh÷ng c©y ký chñ cña chóng.
Theo sè liÖu cña CABI (Crop Protection Compendium – 2003): NÊm cã
mÆt ë 47 n−íc trªn kh¾p c¸c ch©u lôc bao gåm:
* Ch©u ¢u
Anh
Dickens & Cook,1989
§an M¹ch
Anon, 1974
§øc
Rapp & Richter, 1990
Hµ Lan
Orlikowski & Wojdyla, 1991
Hungary
Vajna et all, 1984
Hy L¹p
Graniti et all, 1993
Italia
Garibaldi et all, 1995
Nga
Agaev, 1993
Ph¸p
Denoyes & Baudry, 1995
T©y Ban Nha
Gareia – Jimenez & Alfaro, 1985
Thuþ §iÓn
Ruegg & Seigfreid, 1996
TiÖp Kh¾c
Ondrej, 1983
* Ch©u ¸
Ên ®é
Sumbali & Mehrotra, 1982
Hång K«ng
Grasso, 1970
Indonesia
Parnata, 1976
iran
Miralbofathi, 1991
israel
Shabi & Katan, 1983
Malaysia
Tan et all., 1992
NhËt
Matsuo, 1990
Oman
Waller & Bridge, 1978
Philippines
Doll et all., 1991
Singapore
Tan & Tow, 1992
Th¸i Lan
Sangchote, 1987
TriÒu Tiªn
Chung, 1993
Trung Quèc
Liu et all., 1986
ViÖt Nam
Whittle, 1992
* Ch©u Phi
C«ng«
Boher et all., 1983
Ghana
Awuah, 1991
Kenya
Karachi, 1982
Madagascar
Herb I. MI
Nam Phi
Nwankiti et all., 1987
Nigeria
Korsten et all., 1994
Tunisia
Firman & Waller, 1997
Uganda
Boulila & Mahjoub, 1994
* Ch©u Mü
argentina
Gally et all., 1994
Brazil
Pitta & Dematte, 1994
Canada
Tu & Newcombe et all., 1991
Chilª
Peredo & Valenzuela, 1998
Cuba
Suarrez Sotolongo, 1990
Colombia
Bravo et all., 1993
Mexico
Orozco Santos & Gonzalez Garza, 1986
Panama
Trujillo et all., 1986
Paraguay
Mathieson & Follin, 1981
* Ch©u óc
australia
Cameron et all., 1989
Newzealand
Beever et all., 1995
Samoa
Carlos & Misipati, 1992
Solomon island
Winch et all., 1984
2.2.3. Ph¹m vi ký chñ
ë vïng nhiÖt ®íi, nÊm Colletotrichum gloeosporioides xuÊt hiÖn trªn hÇu
hÕt c¸c lo¹i c©y trång, giai ®în tån t¹i chñ yÕu cña nÊm lµ sèng ho¹i sinh trªn m«
chÕt hoÆc nh÷ng tµn d− cña c©y trång. Do ®ã trong qu¸ tr×nh ®iÒu tra th−êng
xuyªn b¾t gÆp sù xuÊt hiÖn cña nÊm trªn ®ång ruéng (Waller, 1992 [71])
Ph¹m vi ký chñ cña nÊm kho¶ng 70 lo¹i c©y trång kh¸c nhau bao gåm:
* C¸c c©y ký chñ chÝnh
§ay
Corchorus
§Ëu Lupins
Lupinus spp.
§iÒu
Anacadium occidentale
§u ®ñ
Carica papaya
æi
Psidium guajava
B«ng
Grossypium hirsutum
B¬
Persea americana
B−ëi
Antharium andreanum
Cµ chua
Lycopersicon esculentum
Cµ phª
Coffee
Cá Stil«
Stylosanthes
Cacao
Theobroma cacao
Cam ngät
Citrus sinensis
Cao su
Hevea brasilensis
Chanh
Citrus aurantifolia
Chanh ta
Citrus aurantifolia
ChÌ
Camellia sinensis
D©m bôt
Roscmallows
D©u t»m
Morus alba
Hµnh
Allium cape
ít
Capsicum annum
Keo
Acacia
L¹c Tiªn
Passiflora edulis
Lª
Pyrus pyrifolia
Na chua
Annona muricata
Na ngät
Anona squamosa
Phong lan
Orchidaceae
Pumelo
Citrus grandis
Quýt
Citrus reticulata
Rau dÒn
Amaranthus spp.
S¾n
Manihot esculenta
T¸o t©y
Malus pumila
T¸o ta
Ziziphus mauritiana
Tiªu ®en
Piper nigrum
Xoµi
Mangifera indica
* C¸c c©y ký chñ phô
§Ëu khÊn
Elettaria cardamonum
§Ëu khÕ
Psophocarpus tetragonolobus
§Ëu l¾ng
Lans culinaris
§Ëu löa
Phaseolus vulgaris
§Ëu t−¬ng
Glycine max
B¸nh m×
Artocarpus altilis
B«ng g¹o
Ceiba pentandra
BÝ ng«
Cucubita pepo
C©y cau
Areca catechu
Cµ rèt
Daucus arium
Cä dÇu
Elaeis guineesis
Ch«m ch«m
Nephelium lappacceum
Chµm
Indigofera
Chuèi tiªu
Musa cavendish
D−a bë
Cucumis melon
D−a hÊu
Citrullus lanatus
Dõa
Cocos nucifera
Hång
Diospiros kaki
Hång xiªm
Mamlkva zapota
Hoa hång
Rosa centifolia
Khoai sä
Cococasia esculenta
L¹c
Avachus hypogaea
Long n·o
Cinnamonum camphora
M¨ng côt
Garcinia mangostana
MÝt
Artocarpus heterophyllus
QuÕ
Cinnamonum zeylanicum
SÇu riªng
Durio zibethinus
ThÇu dÇu
Ricinus communis
V¶
Ficus carica
V¶i
Nephelium litchi
2.2.4. §Æc ®iÓm h×nh th¸i vµ sinh häc cña nÊm Colletotrichum gloeosporioides
Th−êng x©m nhiÔm trªn nh÷ng phÇn ®· chÕt hay nh÷ng phÇn tæn th−¬ng
cña c©y trång vµ th−êng cã mÆt trong c¸c mÉu bÖnh quan s¸t bªn ngoµi nh−
nh÷ng m« khoÎ. Trong ®iÒu kiÖn Èm ®é vµ nhiÖt ®é cao nÊm g©y h¹i nghiªm
träng trªn c©y ký chñ. Trªn nhiÒu lo¹i c©y trång nhiÖt ®íi khi ph©n lËp th−êng
b¾t gÆp nÊm tån t¹i d−íi hai d¹ng: néi ký sinh vµ trªn bÒ mÆt m« c©y. Theo Lee
& Chung, 1995 (49) nÊm Colletotrichum gloeosporioides ®−îc t×m thÊy chiÕm
41% trong vá h¹t, 36% trong néi nhò vµ 2% trong ph«i h¹t ít cay, qua quan s¸t
m« tÕ bµo ë c©y non thÊy nÊm cã kh¶ n¨ng truyÒn tõ néi nhò sang trô d−íi l¸
mÇm råi ddÕn rÔ mÇm.
Ph©n lo¹i c¸c gièng Colletotrichum chñ yÕu dù vµo ®Æc ®iÓm khuÈn l¹c,
h×nh d¹ng, kÝch th−íc bµo tö, l«ng gai vµ gi¸c b¸m do ®ã ®èi víi loµi
Colletotrichum gloeosporioides cã thÓ chÈn ®o¸n dÔ dµng do h×nh thµnh trªn ®Üa
cµnh vµ cã mµu hång. Tuy nhiªn theo Daniel vµ c¸c céng sù, 1974 (37) th× viÖc
gi¸m ®Þnh còng gÆp nhiÒu khã kh¨n do trªn vÕt bÖnh do nÊm Colletotrichum
gloeosporioides g©y ra th−êng ®i kÌm theo c¸c lo¹i n©ms ho¹i sinh vµ t¸c nh©n
x©m nhËp thø cÊp. Ngoµi ra, gi÷a c¸c loµi Colletotrichum cã quan hÖ chÆt chÏ
víi nhau vµ cïng g©y ra nhiÒu lo¹i bÖnh. Colletotrichum gloeosporioides sinh
tr−ëng, ph¸t triÓn vµ h×nh thµnh bµo tö thuËn lîi trªn m«i tr−êng PDA vµ m«i
tr−êng tæng hîp.
Trªn m«i tr−êng PDA, t¶n nÊm cã mµu tr¾ng x¸m nh¹t ®Õn mµu x¸m ®Ëm.
ë mét sè mÉu ph©n lËp sîi nÊm ký sinh chØ h×nh thµnh nh÷ng chßm liªn quan
®Õn sù h×nh thµnh qu¶ thÓ vµ qu¶ thÓ ®«i khi h×nh thµnh trªn khuÈn l¹c non phæ
biÕn h¬n so víi khuÈn l¹c giµ.
Qu¶ thÓ më h×nh thµnh trªn c¸c bé phËn kh¸c nhau cña c©y trång, mäc
riªng rÏ hoÆc tõng ®¸m h×nh cÇu hay h×nh qu¶ lª, kÝch th−íc 85 - 350 µm. Bªn
trong qu¶ thÓ cã c¸c tói bµo tö n»m r¶i r¸c, xen kÏ víi c¸c sîi nÊm v« tÝnh,
th−êng cã 8 tói bµo tö. Bµo tö tói h×nh trô hoÆc h×nh chuú, lÝch th−íc 35 - 80 x 8
- 14 µm. (Mordue, 1971 [36]).
§Üa cµnh h×nh thµnh trªn c¸c bé phËn cña c©y, cã l«ng cøng dµi, mµu n©u,
thu«n vÒ phÝa ®Ønh, h¬i phång nhÑ ë phÇn gèc, kÝch th−íc kho¶ng 500 µm,
®−êng kÝnh 4 - 8 µm, cã tõ 1 - 4 v¸ch ng¨n. ®«i khi bµo tö còng ®−îc sinh ra tõ
l«ng gai.
Bµo tö ph©n sinh h×nh thµnh trªn cµnh bµo tö ng¾n, hÑp, trong suèt, h×nh
trô, ®Çu h¬i tï, ®Ønh trßn, kh«ng cã v¸ch ng¨n, kÝch th−íc tõ 9 -24 x 3 - 6 µm.
Trªn m«i tr−êng nh©n t¹o PDA kÝch th−íc vµ h×nh d¹ng cña bµo tö cã thay ®æi so
víi trªn c©y ký chñ. Khèi bµo tö mµu hång nh¹t ®−îc h×nh thµnh trªn cµnh bµo tö
ph©n sinh ®¬n ®éc sinh ra tõ sîi nÊm trong ®Üa cµnh nh½n hoÆc cã l«ng gai. bµo
tö n¶y mÇm vµ h×nh thµnh gi¸c b¸m mµu n©u, h×nh «van hoÆc h×nh qu¶ ®Êm,
kÝch th−íc 6 - 20 x 4 - 12 µm.
NÊm cã thÓ sinh tr−ëng ë nhiÖt ®é 4°C nh−ng nhiÖt ®é thÝch hîp nhÊt cho
nÊm ph¸t triÓn lµ tõ 25 - 29 °C vµ Èm ®é gÇn 100%, trong ®iÒu kiÖn nµy nÊm g©y
h¹i nghiªm träng nhÊt (Mordue, 1971 [36]). Jeffries vµ céng sù, 1990 [44] cho
r»ng bÖnh vÉn cã thÓ xuÊt hiÖn trong ®iÒu kiÖn kh« khi bµo tö hoÆc sîi nÊm tiÒm
sinh x©m nhiÔm vµo m« bÞ tæn th−¬ng vµ m« giµ, ®iÒu nµy cho thÊy bÖnh vÉn cã
thÓ g©y thµnh dÞch trªn qu¶. Sù n¶y mÇm , sinh tr−ëng vµ x©m nhiÔm cña
Colletotrichum gloeosporioides cã liªn quan chÆt chÏ ®Õn ®iÒu kiÖn m«i tr−êng,
®Æc biÖt lµ Èm ®é. Khi Èm ®é tu¬ng ®èi cao cho phÐp bµo tö nÊm n¶y mÇm vµ
nÊm cã kh¶ n¨ng x©m nhiÔm ngay c¶ khi ®é Èm trªn c©y ký chñ thÊp.
Bµo tö nÊm ®−îc s¶n sinh trong khèi nhÇy −a n−íc, chÝnh chÊt nhÇy nµy
øc chÕ, ng¨n c¶n kh¶ n¨ng n¶y mÇm cña bµo tö vµ t¨ng c−êng sù lan truyÒn
trong n−íc. Do cã sù tù øc chÕ qu¸ tr×nh n¶y mÇm cña bµo tö Colletotrichum
gloeosporioides nªn mËt ®é cña bµo tö qu¸ cao cã thÓ lµm gi¶m hiÖu qu¶ cña sù
x©m nhiÔm.
Theo c¸c nghiªn cøu cña CABI [36] nÊm Colletotrichum gloeosporioides
b¶o tån d−íi nhiÒu d¹ng kh¸c nhau: tån t¹i trong h¹t, trªn tµn d− cña c©y trång
vµ trªn c©y ký chñ. Chóng ph¸t t¸n nguån bÖnh nhê m−a vµ n−íc, cã mèi t−¬ng
quan gi÷a l−îng m−a, thêi gian m−a víi møc ®é l©y nhiÔm cña nÊm, tõ ®ã dÉn
®Õn møc ®é g©y h¹i kh¸c nhau.
2.2.5. BiÖn ph¸p phßng trõ nÊm Colletotrichum gloeosporioides
Phßng trõ bÖnh cho c©y trång lµ biÖn ph¸p rÊt quan träng tuy nhiªn tuú
theo yªu cÇu sö dông s¶n phÈm sau thu ho¹ch vµ tõng lo¹i c©y trång ¸p dông
nh÷ng biÖn ph¸p ®em l¹i hiÖu qu¶ cao nhÊt.
2.2.5.1. BiÖn ph¸p ho¸ häc:
Trªn thùc tÕ, ®èi víi c¸c bÖnh do nÊm g©y ra nãi chung vµ bÖnh do nÊm
Colletotrichum g©y h¹i nãi riªng th× biÖn ph¸p phßng trõ ho¸ häc vÉn ®ãng vai
trß cÇn thiÕt.
Theo Lª L−¬ng TÒ, Vò TriÖu M©n vµ c¸c céng sù, 1998 [16] trong 6 nhãm
thuèc trõ bÖnh ®−îc dông réng r·i trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, nhãm thuèc
nh÷ng hîp chÊt dÞ vßng cã t¸c dông h÷u hiÖu trõ bÖnh do nÊm Colletotrichum
g©y ra.
Theo CABI [36] thuèc cã hîp chÊt gèc ®ång, Benzamidazole,
Dithiocarbamates, Triazole vµ c¸c thuèc trõ nÊm nh−: Chlorothalonil, Imazalil,
Prochloraz cã hiÖu qu¶ trõ nÊm Colletotrichum gloeosporioides do nh÷ng nhãm
thuèc nµy cã kh¶ n¨ng x©m nhËp vµo m« c©y ng¨n c¶n vµ ph¸ huû sù x©m nhiÔm
tiÒm Èn cña nÊm. Tuy nhiªn viÖc dïng Benzamidazole liªn tôc cã thÓ lµm t¨ng
kh¶ n¨ng kh¸ng thuèc cña nÊm.
2.2.5.2. BiÖn ph¸p canh t¸c:
BiÖn ph¸p vÖ sinh ®ång ruéng chiÕm mét vÞ trÝ quan träng trong hÖ thèng
c¸c biÖn ph¸p phßng trõ tæng hîp. C¸c biÖn ph¸p kü thuËt nh− c¾t tØa cµnh, ®èn
ngän t¹o kho¶ng trèng vµ th«ng tho¸ng cho c©y gióp ng¨n c¶n sù ph¸t sinh vµ
ph¸t triÓn cña nÊm Colletotrichum còng nh− gióp cho thuèc ho¸ häc cã thÓ x©m
nhËp dÔ dµng h¬n vµo trong c©y, tõ ®ã lµm t¨ng hiÖu qu¶ phßng trõ ®èi víi nÊm
b»ng c¸c biÖn ph¸p kh¸c.
Nguån bÖnh cã mÆt ë kh¾p mäi n¬i trªn ®ång ruéng vµ khi gÆp ®iÒu kiÖn
thuËn lîi nhanh chãng ph¸t triÓn thµnh dÞch bÖnh do vËy biÖn ph¸p lµm cá trong
v−ên v¶i lµ cÇn thiÕt. BiÖn ph¸p nµy kh«ng nh÷ng t¹o ®iÒu kiÖn cho c©y v¶i hÊp
thu ®−îc nhiÒu chÊt dinh d−ìng h¬n mµ cßn lo¹i bá ®i nh÷ng nguån bÖnh cßn
tån t¹i trªn ®ång ruéng, lµm gi¶m thiÖt h¹i do bÖnh g©y ra. (CABI, 2003 [36]).
Tr¸nh t¹o ra c¸c vÕt th−¬ng c¬ giíi cho c©y trong qu¸ tr×nh ch¨m sãc vµ
sau thu ho¹ch còng ®−îc hÕt søc l−u ý bëi ®Æc tÝnh x©m nhiÔm vµ g©y h¹i cña
nÊm Colletotrichum lµ th«ng qua nh÷ng tæn th−¬ng trªn bÒ mÆt cña c©y trång.
2.2.5.3. BiÖn ph¸p sö dông gièng chèng chÞu bÖnh:
T¹o ra nh÷ng gièng kh¸ng bÖnh ®· vµ ®ang ®−îc c¸c c¬ së nghiªn cøu
n«ng nghiÖp trªn thÕ giíi quan t©m, tuy nhiªn c«ng viÖc nµy ®ßi hái ph¶i mÊt
nhiÒu thêi gian, do vËy hiÖn nay ®èi víi c©y trång h»ng n¨m míi chØ t¹o mét sè
gièng cã kh¶ n¨ng chèng bÖnh do nÊm Colletotrichum gloeosporioides g©y ra,
®Æc biÖt trªn c©y trång l©u n¨m, sè l−îng nh÷ng gièng kh¸ng víi lo¹i nÊm nµy
®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao cßn ch−a nhiÒu.
2.2.5.4. BiÖn ph¸p phßng trõ sinh häc:
§©y lµ mét trong nh÷ng biÖn ph¸p phßng trõ tæng hîp dÞch h¹i trªn c©y
trång. Tuú theo tõng lo¹i bÖnh trªn nh÷ng c©y trång kh¸c nhau mµ hiÖu qu¶ cña
biÖn ph¸p nµy ®em l¹i kh¸c nhau. Cßn rÊt Ýt nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu kh¶ n¨ng
phßng trõ nÊm Collectotrichum gloeosporioides trªn ®ång ruéng b»ng biÖn ph¸p
phßng trõ sinh häc.
Theo Chkraborty vµ c¸c céng sù, 1994 [34] hiÖn nay trªn c©y chÌ ë Ên §é
cã kho¶ng 10 lo¹i sinh vËt cã kh¶ n¨ng ®èi kh¸ng víi nÊm Colletotrichum
gloeosporioides gåm cã: Alcaligenes sp, aspergillus nidulans, aspergillus niger,
Bacillus sp, Enterobacterium spp, Flavobacterium sp, Microbacterium,
Micrococus sp, Penicillium oxalicum vµ Pseudomonas spp.
2.3. Nh÷ng nghiªn cøu vÒ bÖnh th¸n th− v¶i do nÊm Colletotrichum
gloeosporioides g©y ra
BÖnh th¸n th− trªn v¶i g©y h¹i trªn c¸c bé phËn cña c©y nh− l¸, hoa vµ qu¶.
Th«ng th−êng bÖnh g©y h¹i trong mïa nèng Èm trªn l¸ vµ chåi non, trªn chïm
hoa qu¶ vµo mïa xu©n Êm ¸p vµ m−a phïn lµm cho bÖnh ph¸t triÓn thuËn lîi
(ViÖn B¶o vÖ thùc vËt, 1995 [Mét sè kÕt qu¶ b−íc ®Çu…]).
Còng theo PTS. §Æng Vò Thanh, GS. TS. Hµ Minh Trung vµ céng sù,
1995 ë mét sè tØnh trång v¶i phÝa B¾c ViÖt Nam, bÖnh th¸n th− g©y h¹i tõ th¸ng
4 – th¸ng 9 trªn l¸ v¶i.
BiÖn ph¸p tØa cµnh t¹o t¸n sau c¸c vô thu ho¹ch lµm cho t¸n c©y th«ng
tho¸ng lµm gi¶m t¸c h¹i cña bÖnh. Phun thuèc trõ bÖnh b»ng Benlat 50 WP nång
®é 0,1%, l−îng phun 1 – 4 lÝt thuèc ®· pha/c©y (tuú c©y lín nhá kh¸c nhau) vµ
phun ë giai ®o¹n khi vÕt bÖnh b¾t ®Çu xuÊt hiÖn cã hiÖu qu¶ phßng trõ bÖnh
(ViÖn B¶o vÖ thùc vËt, 2001 [Kü thuËt trång trät vµ phßng trõ…]).
BÖnh ph¸t sinh m¹nh khi vµo th¸ng 3, 4 khi trêi Êm vµ cã m−a phïn,
trïng ®óng lóc c©y ®ang ra hoa vµ h×nh thµnh qu¶ non nªn t¸c h¹i ®Õn n¨ng suÊt
qu¶ sau nµy cµng lín. (GS. TS. Ng« ThÕ D©n, 2002 [Kinh nghiÖm trång v¶i…].
3. §èi t−îng, ®Þa ®iÓm, néi dung
vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu
3.1. §èi t−îng nghiªn cøu
BÖnh th¸n th− h¹i v¶i do nÊm Collectotrichum gloeosporioides
Penz.var.Minor g©y ra t¹i khu vùc Hµ Néi vµ c¸c vïng phô cËn.
3.2. §Þa ®iÓm nghiªn cøu
- ThÝ nghiÖm ngoµi ®ång:
Mét sè vïng trång v¶i khu vùc Hµ Néi vµ c¸c vïng phô cËn.
- ThÝ nghiÖm trong phßng:
Trung t©m Ph©n tÝch gi¸m ®Þnh vµ thÝ nghiÖm KiÓm dÞch thùc vËt - Côc
B¶o vÖ thùc vËt.
Phßng thÝ nghiÖm bé m«n BÖnh c©y - N«ng d−îc, Khoa N«ng häc, Truêng
§¹i häc N«ng nghiÖp I Hµ Néi.
3.3. VËt liÖu nghiªn cøu
3.3.1. MÉu bÖnh nghiªn cøu
MÉu bÖnh th¸n th− h¹i v¶i ®−îc thu thËp tõ c¸c v−ên trång v¶i t¹i khu vùc
Hµ Néi vµ mét sè tØnh phô cËn.
3.3.2. M«i tr−êng nu«i cÊy
3.3.2.1. M«i tr−êng PDA (Potato Dextrose Agar)
- Thµnh phÇn: + Khoai t©y: 200 gram
+ §−êng Dextrose: 20 gram
- Xem thêm -
.PDF 
70 
442 
86 
