Tài liệu Nghiên cứu một số chất cấu tạo, hóa học, vật lý, cơ học chủ yếu của phần thân (vùng 4) cây dừa (cocos nuclfera l.) và định hướng sử dụng cho ván ghép thanh )

1 Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Bé n«ng nghiÖp vµ PTNT Tr-êng ®¹i häc l©m nghiÖp Vò Hµ PH¦¥NG Nghiªn cøu mét sè tÝnh chÊt cÊu t¹o, HO¸ HäC, vËt lý, C¥ HäC chñ yÕu cña phÇn th©n (vïng 4) c©y dõa (cocos nucIfera l.) vµ ®Þnh h-íng sö dông cho v¸n ghÐp thanh LuËn v¨n th¹c sü kü thuËt Hµ T©y, 2006 2 Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Bé n«ng nghiÖp vµ PTNT Tr-êng ®¹i häc l©m nghiÖp Vò Hµ PH¦¥NG Nghiªn cøu mét sè tÝnh chÊt cÊu t¹o, HO¸ HäC, vËt lý, C¥ HäC chñ yÕu cña phÇn th©n (vïng 4) c©y dõa (cocos nucIfera l.) vµ ®Þnh h-íng sö dông cho v¸n ghÐp thanh Chuyªn ngµnh: Kü thuËt m¸y, thiÕt bÞ vµ c«ng nghÖ gç, giÊy M· sè: 60 - 52 - 24 LuËn v¨n th¹c sü kü thuËt Ng-êi h-íng dÉn khoa häc PGS.TS: Hoµng H÷u Nguyªn T.S: Hoµng Xu©n Niªn Hµ T©y, 2006 3 Lêi c¶m ¬n §-îc sù ®ång ý cña khoa Sau §¹i Häc vµ Sù ®ång thuËn cña khoa ChÕ biÕn l©m s¶n - Tr-êng §¹i häc L©m nghiÖp, Chóng t«i ®· thùc hiÖn ®Ò tµi: "Nghiªn cøu mét sè tÝnh chÊt cÊu t¹o, ho¸ häc, vËt lý, c¬ häc chñ yÕu cña phÇn th©n (vïng 4) c©y Dõa (Cocos nucifera L.) vµ ®Þnh h-íng sö dông cho v¸n ghÐp thanh". §Õn nay viÖc thùc hiÖn ®Ò tµi ®· hoµn thµnh. Nh©n dÞp nµy cho phÐp t«i ®-îc bµy tá lßng biÕt ¬n tíi c¸c ThÇy C«, nh÷ng ng-êi ®· h-íng dÉn, gióp ®ì t«i trong suèt qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi. T«i xin bµy tá lßng biÕt ¬n vµ kÝnh träng tíi thÇy gi¸o PGS.TS Hoµng H÷u Nguyªn vµ TS. Hoµng Xu©n Niªn ®· trùc tiÕp h-íng dÉn t«i hoµn thµnh tèt ®Ò tµi. T«i xin c¶m ¬n tíi c¸c c¸n bé TTCGCNR, c¸c ThÇy C« phßng thÝ nghiÖm trung t©m khoa ChÕ biÕn l©m s¶n - Tr-êng §¹i häc L©m nghiÖp ®· t¹o ®iÒu kiÖn gióp ®ì t«i vÒ c¬ së vËt chÊt vµ c¸c th«ng tin khoa häc ®Ó t«i hoµn thµnh ®Ò tµi. Cuèi cïng t«i xin c¶m ¬n gia ®×nh, b¹n bÌ, ®ång nghiÖp nh÷ng ng-êi ®· bªn t«i ®éng viªn vµ gióp ®ì t«i trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi. T«i xin tr©n thµnh c¶m ¬n ! Hµ T©y, Th¸ng 8 n¨m 2006 T¸c gi¶ 4 Môc lôc Néi dung Më ®Çu Ch-¬ng 1:Tæng quan 1.1. L-îc sö nghiªn cøu 1.2. Môc tiªu nghiªn cøu 1.3. Néi dung nghiªn cøu 1.4. Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu Ch-¬ng 2 : C¬ së lý luËn 2.1.KiÕn thøc chung vÒ v¸ch tÕ bµo 2.2. CÊu t¹o gç ¶nh h-ëng ®Õn c«ng nghÖ chÕ biÕn gç 2.3. TÝnh chÊt ho¸ häc vµ ¶nh h-ëng cña tÝnh chÊt ho¸ häc ®Õn c«ng nghÖ chÕ biÕn gç 2.4. TÝnh chÊt vËt lý vµ c¸c yÕu tè ¶nh h-ëng ®Õn tÝnh chÊt vËt lý cña gç 2.5. ¶nh h-ëng cña tÝnh chÊt c¬ häc ®Õn c«ng nghÖ chÕ biÕn gç Ch-¬ng 3: Néi dung vµ kÕt qu¶ nghiªn cøu 3.1. §Æc ®iÓm n¬i lÊy mÉu nghiªn cøu 3.2. §Æc ®iÓm cña c©y lÊy mÉu nghiªn cøu 3.3. Mèi t-¬ng quan gi÷a tuæi c©y tíi ®-êng kÝnh vµ chiÒu cao c©y Dõa. 3.4. CÊu t¹o gç Dõa (vïng 4) 3.5. Thµnh phÇn ho¸ häc th©n c©y Dõa (vïng 4) 3.6. TÝnh chÊt vËt lÝ chñ yÕu cña gç Dõa (vïng 4) 3.7. TÝnh chÊt c¬ häc cña gç Dõa (vïng 4) Ch-¬ng 4 :Tæng luËn kÕt qu¶ nghiªn cøu vµ ®Þnh h-íng sö dông gç 4.1. Ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ cÊu t¹o vµ c¸c tÝnh chÊt cña gç Dõa (vïng 4) 4.2. §Þnh h-íng sö dông gç Dõa (vïng 4) KÕt luËn vµ kiÕn nghÞ Tµi liÖu tham kh¶o Phô lôc Trang 1 3 3 16 16 16 17 17 18 19 23 26 29 29 29 30 31 35 36 44 55 55 62 67 69 5 6 Më ®Çu Tõ tr-íc ®Õn nay, nhu cÇu sö dông gç cña nh©n lo¹i lµ rÊt lín vµ ngµy cµng t¨ng trªn toµn cÇu. Tõ thêi tiÒn sö con ng-êi ®· sö dông ®¸, gç ®Ó chÕ t¹o thµnh nh÷ng c«ng cô lao ®éng ®Ó phôc vô cuéc sèng. Theo ®µ ph¸t triÓn cña x· héi vËt liÖu gç ngµy cµng trë lªn gÇn gòi vµ cÇn thiÕt víi nhu cÇu sö dông ngµy cµng t¨ng cña con ng-êi. L-îng gç trßn khai th¸c trong 20 n¨m qua ®· chøng minh ®iÒu ®ã (do FAO cung cÊp). Song song víi xu thÕ ®ã th× diÖn tÝch rõng ngµy cµng gi¶m do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau. Tèc ®é t¨ng d©n sè qu¸ nhanh, nhu cÇu cñi ®èt cïng c¸c mÆt hµng vÒ ®å gç cïng nhiÒu h¬n, khiÕn cho t¨ng nhu cÇu vÒ khèi l-îng gç tÝnh theo ®Çu ng-êi cµng t¨ng lªn. Nhu cÇu l-¬ng thùc t¨ng kh«ng ngõng, do ®ã nhiÒu diÖn tÝch rõng trë thµnh n¬i gieo trång c¸c c©y l-¬ng thùc. Thªm vµo ®ã n¹n ph¸ ch¸y rõng tõng x¶y ra ë tÊt c¶ c¸c Ch©u lôc lµm cho diÖn tÝch rõng trªn ThÕ Giíi cïng bÞ thu hÑp, kh¶ n¨ng cung cÊp gç cña rõng tù nhiªn cµng bÞ gi¶m xuèng. ViÖt Nam còng kh«ng n»m ngoµi qui luËt ®ã. Theo dù b¸o vÒ ph¸t triÓn d©n sè cña Tæng côc thèng kª, trong 10 n¨m tíi (®Õn n¨m 2010), d©n sè n-íc ta lµ trªn 80 triÖu ng-êi. Nh- vËy nÕu mçi ng-êi sö dông b×nh qu©n 0,05m 3 gç/n¨m (møc b×nh qu©n thÊp cña nhiÒu Quèc gia), th× nhu cÇu sö dông gç ®ßi hái Ýt nhÊt lµ 4 triÖu m3 gç/ n¨m mét khèi l-îng v-ît qu¸ kh¶ n¨ng cung cÊp gç tõ rõng tù nhiªn cña n-íc ta hiÖn nay. Trªn thùc tÕ s¶n l-îng gç khai th¸c tõ rõng tù nhiªn hµng n¨m l¹i gi¶m xuèng (b¶ng 1). B¶ng 1. N¨m S¶n l-îng gç trßn khai th¸c hµng n¨m cña ViÖt Nam (m3) 1993 S¶n l-îng gç (m3) 1994 1996 1997 688.380 611.335 590.290 522.700 1998 1999 2000 422.233 365.741 300.000 Nh- vËy nh©n lo¹i nãi chung vµ ViÖt Nam nãi riªng ®ang ®øng tr-íc mét nghÞch lý: Nhu cÇu sö dông gç ngµy cµng t¨ng lªn, trong khi ®ã kh¶ n¨ng 7 cung cÊp gç tõ rõng tù nhiªn ngµy cµng gi¶m. §Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy, c¸c Quèc Gia tËp trung ®Èy m¹nh theo h-íng trång rõng vµ sö dông mäi nguån nguyªn liÖu, ph¸t triÓn v¸n nh©n t¹o mµ chñ yÕu lµ v¸n d¨m, v¸n sîi, v¸n méc c¸c lo¹i... ®Èy nhanh ph¸t triÓn c«ng nghÖ chÕ biÕn l©m s¶n. V¸n ghÐp thanh và LVL (Laminate veneer Lumper) lµ mét s¶n phÈm nh©n t¹o xuÊt hiÖn tõ rÊt sím, nh-ng nã chØ ®-îc ph¸t triÓn m¹nh tõ sau n¨m 1970. Vïng cã khèi l-îng lín nhÊt lµ Ch©u ¢u, tiÕp ®ã lµ Ch©u Mü. ë Ch©u ¸ NhËt B¶n lµ n-íc s¶n xuÊt v¸n ghÐp thanh nhiÒu nhÊt sau ®ã ®Õn Nam TriÒu Tiªn vµ Indonªxia. V¸n ghÐp thanh rÊt nhiÒu d¹ng víi nhiÒu tªn gäi kh¸c nhau. NÕu ®Þnh nghÜa theo tiªu chuÈn BS 6100-1984 th× v¸n ghÐp thanh ph©n chia thµnh mét sè lo¹i chñ yÕu sau: - V¸n ghÐp thanh lâi ®Æc kh«ng phñ bÒ mÆt (Laminated Board) - V¸n ghÐp thanh khung rçng (Veneer Spaced Lumper) - V¸n ghÐp thanh lâi ®Æc cã phñ bÒ mÆt (Core Plywood/ Block Board/ Lamin Board). §Æc ®iÓm chung cña c¸c lo¹i v¸n nµy lµ ®a d¹ng vÒ kÝch th-íc Ýt kÐn chän nguyªn liÖu, c«ng nghÖ s¶n xuÊt ®¬n gi¶n, gän vµ ph¹m vi sö dông réng. VÊn ®Ò ë ®©y lµ v¸n ghÐp thanh cã ®Æc ®iÓm lµ Ýt kÐn chän nguyªn liÖu, víi c¶ nh÷ng lo¹i gç cã ®é bÒn c¬ häc thÊp. §Ó tËn dông triÖt ®Ó ®Æc ®iÓm nµy h-íng cña ®Ò tµi t×m ®Õn mét nguyªn liÖu míi ®ã lµ sö dông gç Dõa. LÊy phÇn lâi sau khi bãc (vïng 4) lµm nguyªn liÖu ®Ó s¶n xuÊt v¸n ghÐp thanh. HiÖn nay ë ®ång b»ng s«ng Cöu Long diÖn tÝch ®Êt trång Dõa lµ rÊt lín song viÖc sö dông Dõa chñ yÕu lµ lÊy qu¶. Nh÷ng nghiªn cøu vÒ gç Dõa ®Ó phôc vô trong c«ng nghiÖp chÕ biÕn l©m s¶n nãi chung vµ s¶n xuÊt v¸n méc nãi riªng lµ rÊt cÇn thiÕt. V× vËy chóng t«i chän ®Ò tµi: "Nghiªn cøu mét sè tÝnh chÊt cÊu t¹o, ho¸ häc,vËt lý, c¬ häc chñ yÕu cña phÇn th©n (vïng 4) c©y Dõa (Cocos nucifera L.) vµ ®Þnh h-íng sö dông cho v¸n ghÐp thanh". 8 Ch-¬ng 1 Tæng quan 1.1. L-îc sö nghiªn cøu 1.1.1. Tªn gäi Tªn ViÖt Nam: C©y Dõa, tªn khoa häc: Cocos nucifera L . 1.1.2. Nguån gèc - Ph©n bè - §Æc tÝnh sinh th¸i Nguån gèc cña loµi thùc vËt nµy lµ chñ ®Ò g©y tranh c·i, trong ®ã mét sè häc gi¶ cho r»ng nã cã nguån gèc ë miÒn t©y B¾c Nam Mü. C¸c mÉu ho¸ th¹ch t×m thÊy ë New Zealand chØ ra r»ng c¸c lo¹i thùc vËt nhá t-¬ng tù nhc©y Dõa ®· mäc ë khu vùc nµy tõ kho¶ng 15 triÖu n¨m tr-íc. ThËm chÝ nh÷ng ho¸ th¹ch cã niªn ®¹i lín h¬n còng ®· ®-îc ph¸t hiÖn t¹i Rajasthan vµ Maharashtra, Ên §é. Kh«ng phô thuéc vµo nguån gèc cña nã, Dõa ®· phæ biÕn kh¾p vïng nhiÖt ®íi, cã lÏ nhê cã sù trî gióp cña nh÷ng ng-êi ®i biÓn trong nhiÒu tr-êng hîp. Qu¶ cña nã nhÑ vµ næi trªn mÆt n-íc vµ ®· ®-îc ph¸t t¸n réng kh¾p nhê c¸c dßng h¶i l-u. Qu¶ thËm chÝ ®-îc thu nhÆt trªn biÓn tíi tËn Na Uy còng cßn kh¶ n¨ng n¶y mÇm ®-îc (trong ®iÒu kiÖn thÝch hîp) t¹i khu vùc quÇn ®¶o Hawai, ng-êi ta cho r»ng Dõa ®-îc ®-a vµo tõ Polynesia, lÇn ®Çu tiªn do nh÷ng ng-êi ®i biÓn gèc Polynesia tõ quª h-¬ng cña hä ë khu vùc miÒn nam Th¸i B×nh D-¬ng tíi ®©y. Dõa lµ c©y mét l¸ mÇm, ®-îc trång tõ qña, thÝch hîp trªn vïng ®Êt cã ®é cao d-íi 300mm ë vÜ ®é 15 víi l-îng m-a ®Òu trong n¨m, tèi thiÓu 1.500mm, trªn ®Êt c¸t mÆn, ®é phÌn tõ trung b×nh trë lªn. Ph©n bè tù nhiªn cña c©y Dõa lµ vïng ®Êt c¸t ven biÓn. C©y Dõa cã d¸ng th¼ng ®øng, h×nh trô trßn, ®é thon Ýt. C¸c tµu l¸ dµi 2,5m  3,5m, mäc quanh th©n. L¸ kÐp l«ng chim dµi 0,5m 4cm. Hoa ®¬n tÝnh, kh«ng cuèng. Hoa c¸i tõ 25 tõ 7.000    1,0m, réng 3  35 hoa/ 1 buång. Hoa ®ùc 9.000 hoa/ 1 buång. Hoa c¸i mµu vµng pha lôc nh¹t, ®-êng kÝnh 9 1  2cm. Qu¶ Dõa thµnh thôc tõ 8 C©y Dõa 4  12 th¸ng, cã ®-êng kÝnh tõ 10  6 tuæi b¾t ®Çu cã tr¸i vµ liªn tôc 30   25 cm. 40 n¨m. 1.1.3. C©y Dõa - nguån nguyªn liÖu cã gi¸ trÞ, ®a d¹ng vµ phong phó C¸c trung t©m Dõa lµ vïng duyªn h¶i nhiÖt ®íi Ch©u ¸, T©y b¸n cÇu, Ch©u Phi... tæng diÖn tÝch che phñ kho¶ng 10 triÖu ha. S¶n phÈm chÝnh cña c©y Dõa lµ c¬m Dõa. Theo HiÖp héi c©y Dõa ThÕ giíi, n¨m 1995 lµ 3.100.000 tÊn trong ®ã Ch©u ¸ 2.565.000 tÊn Dõa, T©y b¸n cÇu 135.000 tÊn, Ch©u Phi lµ 120.000 tÊn... Ngoµi c¬m Dõa, s¶n phÈm kh¸c cho ®Õn nay nh×n chung gi¸ trÞ thÊp, v× vËy cuéc sèng ng-êi trång Dõa rÊt khã kh¨n. ë ViÖt Nam, Dõa ®-îc trång réng r·i ë nhiÒu tØnh, tæng diÖn tÝch che phñ 142.504 ha. TËp trung lµ vïng duyªn h¶i miÒn Trung vµ T©y Nam Bé. S¶n l-îng Dõa b×nh qu©n 1.200.000  1.300.000 tÊn/ n¨m. Nh- vËy, c©y Dõa cã tiÒm n¨ng lín nÕu biÕt khai th¸c vµ sö dông hîp lý, nã thùc sù trë thµnh nguån tµi nguyªn cã gi¸ trÞ vÒ nhiÒu mÆt. Th«ng tin chung cña c©y Dõa khu vùc Nam Bé ®-îc ghi trong b¶ng 1.1. B¶ng 1.1. B¶ng th«ng tin vÒ c©y Dõa Th«ng sè Sè c©y trång N¨ng suÊt tr¸i/ c©y/n¨m N¨ng suÊt tr¸i/ ha /n¨m Gi¸ mét qu¶ Dõa ViÖt Nam (VN§) Gi¸ 1 tÊn s¬ Dõa lo¹i 1 (USD) Sè l-îng  150 40  50 120 5.600  7.500 1.500 165  185 Gi¸ 1 tÊn than tõ g¸o Dõa (USD) 210 Gi¸ 1 tÊn bét s¬ Dõa (USD) 130 Gi¸ 1 m th©n c©y Dõa (VN§) 15.000  25.000 10 Khèi l-îng riªng cña c©y Dõa ph©n bè tuú thuéc vµo vÞ trÝ trªn c©y, vïng sinh th¸i, ®é tuæi... Nh-ng trªn cïng ®-êng trßn ®ång t©m cã trÞ sè t-¬ng ®èi ®ång ®Òu chóng ta cã thÓ chia mÆt c¾t ngang thµnh 4 vïng khèi l-îng riªng (b¶ng 1.2). Vïng 1, 2, 3 lµ vïng cã kh¶ n¨ng t¹o v¸n bãc. TrÞ sè cao lµ cña nh÷ng c©y giµ. Theo chiÒu däc th©n c©y khèi l-îng riªng gi¶m dÇn, phÇn ngän thÊp h¬n 0,2g/cm3. Tuú theo vïng khèi l-îng riªng mµ ®-îc sö dông ë c¸c môc ®Ých kh¸c nhau. Trªn h×nh 1.1 vïng 1 ( tõ ngoµi vµo) lµ vïng cã khèi l-îng riªng cao, vïng 2 - trung b×nh cao, vïng 3 - trung b×nh thÊp, vïng 4 - vïng thÊp. Còng tõ ®ã mµ ph-¬ng ph¸p sö dông kh¸c nhau. C©y Dõa cã d¸ng th¼ng ®øng, ®é thon nhá tõ gèc ®Õn gän, tÝnh chÊt c¬ häc gi¶m, ®é Èm t¨ng, ®é Èm gèc tõ 50  60% ë ngän kho¶ng 350%. ChiÒu dµi th©n kinh tÕ trung b×nh lµ 2,5m. B¶ng 1.2. Khèi l-îng riªng cña gç Dõa ë c¸c vïng ®o¹n th©n kinh tÕ Vïng Khèi l-îng riªng g/cm 3 1 0,50  0,56 2 0,46 4  3 0,50 3 0,36 2  4 0,45 1 H×nh 1.1. MÆt c¾t ngang cña c©y Dõa 0,25  0,35 11 §o¹n th©n c©y Dõa cã gi¸ trÞ kinh tÕ ®-îc dïng trong chÕ biÕn c¸c mÆt hµng méc gia dông vµ x©y dùng c¸c lo¹i... Ngoµi ra th©n c©y Dõa cã mét sè ®Æc ®iÓm kh¸c. Gç Dõa xÎ ng©m trong n-íc kh«ng bÞ c«n trïng ph¸ ho¹i. Khi sö dông ngoµi trêi gç Dõa bÞ ph©n huû nhanh. Do gç cã ®é bÒn c¬ häc thÊp do ®ã dÔ bÞ nÊm x©m nhËp ph¸ ho¹i 1.1.4. §é bÒn tù nhiªn cña gç c©y Dõa Gç c©y Dõa lµ loµi gç kh«ng cã kh¶ n¨ng tù nhiªn chèng l¹i sù ph¸ ho¹i cña c«n trïng vµ nÊm h¹i gç (nÕu ®Ó gç ë ngoµi trêi víi ®iÒu kiÖn tù nhiªn). Gç cã khèi l-îng thÓ tÝch thÊp, sö dông tiÕp xóc víi ®Êt, cã thÓ bÞ ph¸ ho¹i bëi sinh vËt ph¸ gç trong vßng 6 tÝch cao cã thÓ bÞ ph¸ huû 2  18 th¸ng, trong khi ®ã gç cã khèi l-îng thÓ  3 n¨m. Ngoµi ra nÊm môc mÒm cã thÓ ph¸ huû rÊt nhanh c¸c loµi gç cã khèi l-îng thÓ tÝch cao. Mèi còng cã thÓ tÊn c«ng, x©m nhËp vµ ph¸ ho¹i rÊt nhanh c¸c vËt liÖu gç sö dông ngoµi trêi, tiÕp xóc víi ®Êt. §èi víi gç c©y Dõa sö dông d¹ng cét trong m«i tr-êng n-íc biÓn, gi÷ nguyªn vá cã thÓ sö dông trªn 3 n¨m. Gç xÎ t-¬i vµ hai mÆt c¾t ë ®Çu khóc gç trßn sau khi chÆt h¹ rÊt dÔ bÞ tÊn c«ng bëi nÊm mèc vµ biÕn mÇu. ViÖc b¶o qu¶n phßng chèng nÊm mèc vµ biÕn mÇu trong ®iÒu kiÖn m«i tr-êng khÝ hËu nhiÖt ®íi lµ rÊt khã kh¨n. NÕu kh«ng cã lß sÊy ®Ó sÊy gç sau khi chÆt h¹ gç t-¬i, sau khi xÎ cÇn ph¶i ®-îc nhóng ngay vµo dung dÞch thuèc b¶o qu¶n chèng mèc. Ngoµi ra, gç t-¬i còng rÊt dÔ bÞ tÊn c«ng ph¸ ho¹i cña c¸c lo¹i c«n trïng h¹i gç t-¬i thuéc bé c¸nh cøng nh- xÐn tãc, mät. Tuy nhiªn, sù ph¸ ho¹i nµy kh«ng qu¸ nghiªm träng, nã sÏ dõng l¹i khi gç kh«. Song sù ph¸ ho¹i ®ã cã thÓ ®Ó l¹i mét sè lç nhá trªn gç, ®iÒu nµy sÏ kh«ng thÓ chÊp nhËn trong mét sè tr-êng hîp sö dông gç. Cã thÓ sö dông ph-¬ng ph¸p sÊy, hong ph¬i hoÆc 12 ng©m nhóng gç trong dung dÞch thuèc b¶o qu¶n thÝch hîp ®Ó b¶o qu¶n phßng chèng c«n trïng h¹i gç t-¬i. §èi víi gç kh« còng dÔ dµng bÞ tÊn c«ng ph¸ ho¹i cña c¸c lo¹i c«n trïng h¹i gç kh« (nh- mèi gç kh«), tuy nhiªn chóng chØ ph¸ ho¹i gç cã khèi l-îng thÓ tÝch thÊp. §èi víi gç tr-ëng thµnh cã khèi l-îng thÓ tÝch cao cã kh¶ n¨ng phßng chèng ®èi víi c¶ mèi ®Êt vµ thùc tÕ cho thÊy con ng-êi ®· sö dông gç nµy lµm vËt liÖu x©y dùng rÊt tèt trong nhiÒu thËp kû. Víi nh÷ng tr-êng hîp sö dông gç ngoµi trêi hoÆc tiÕp xóc víi ®Êt cho môc ®Ých sö dông dµi h¹n, cÇn ph¶i tiÕn hµnh b¶o qu¶n gç b»ng thuèc b¶o qu¶n thÝch hîp. §o¹n th©n c©y Dõa cã gi¸ trÞ kinh tÕ ®-îc dïng trong chÕ biÕn c¸c mÆt hµng méc gia dông vµ x©y dùng c¸c lo¹i... Ngoµi ra th©n c©y Dõa cã mét sè ®Æc ®iÓm kh¸c. Gç Dõa xÎ ng©m trong n-íc kh«ng bÞ c«n trïng ph¸ ho¹i. Khi sö dông ngoµi trêi gç Dõa bÞ ph©n huû nhanh kho¶ng (6  18) th¸ng. 1.1.5. HiÖn tr¹ng chÕ biÕn gç Dõa vµ triÓn väng 1.1.5.1. Trªn ThÕ giíi C¸c n-íc nh- Ên §é, Th¸i Lan, Maylaysia, Philippines lµ nh÷ng n-íc cã diÖn tÝch Dõa lín. B¶ng 1.3. DiÖn tÝch Dõa trång cña mét sè n-íc Ch©u ¸ Tªn N-íc DiÖn tÝch Dõa (ha) n¨m 1995 Indonisia 3.712.000 Maylaysia 290.000 Philippines 3.164.000 Th¸i Lan 4.120.000 Ên ®é 1.669.000 ViÖt Nam 186.000 13 Ng-êi ta ®· sö dông gç Dõa trong hµng méc nh-: c¸c chi tiÕt chÞu t¶i (xµ, dÇm), v¸n l¸t sµn, cöa sæ vµ cöa ra vµo, t-êng - v¸ch ng¨n... phæ biÕn trong cuéc sèng. ë c¸c n-íc nh-: Philippines, Indonesia, Ên §é ®· cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ sinh tr-ëng vµ ph¸t triÓn cña loµi gç Dõa nµy. C¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu cho thÊy loµi gç nµy cã cÊu t¹o, tÝnh chÊt kh«ng ®ång nhÊt tõ ngoµi vµo trong theo ®-êng kÝnh, theo chiÒu cao tõ gèc tíi ngän. C¸c tÕ bµo trong gç c©y Dõa sÏ tiÕp tôc t¨ng lªn vÒ chiÒu dµi trong suèt ®êi sèng cña c©y, chÝnh v× vËy m« ë líp c¬ së giµ vµ cã v¸ch dÇy, Lumen trong gç phÇn lín biÕn mÊt khái c¸c sîi gç. ChÝnh v× vËy, khèi l-îng thÓ tÝch cña gç gi¶m tõ gèc tíi ngän. C¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu cho thÊy: * VÒ tÝnh chÊt ho¸ häc: Theo kÕt qu¶ nghiªn cøu cho thÊy gç Dõa cã thÓ so s¸nh víi gç l¸ réng, gç l¸ kim vµ tre vÒ Hemixenlulo, Linhin, vµ Pentozan. Tuy nhiªn hµm l-îng tro lín h¬n c¸c loµi gç kh¸c nh- ë Philippines. Thµnh phÇn cÊu t¹o ho¸ häc Holocellulose (66,7%), Linhin (25,1%), vµ Pentosan (22,9%). * VÒ tÝnh chÊt vËt lý: TÝnh chÊt vËt lý cña gç Dõa phÇn lín phô thuéc vµo: khèi l-îng thÓ tÝch, ®é Èm vµ kh¶ n¨ng tr-¬ng në cña gç. Theo kh¶o s¸t cña c¸c nhµ nghiªn cøu th× thÓ tÝch cña gç kh« còng nh- gç t-¬i ®Òu gi¶m theo chiÒu cao cña th©n c©y vµ ë t¹i vÞ trÝ bÊt kú nµo cña th©n th× chóng ®Òu t¨ng tõ lâi ®Õn vá. Ngoµi ra khèi l-îng thÓ tÝch c¬ b¶n t¹i bÊt kú chiÒu cao nµo còng t¨ng theo ®é tuæi cña c©y. §èi víi nh÷ng c©y cßn non, ë phÇn ngän khèi l-îng thÓ tÝch cña gç líp ngoµi kho¶ng 300kg/m3 vµ líp trong kho¶ng 90kg/m3. Trong khi ®ã khèi l-îng thÓ tÝch cña gç tr-ëng thµnh cao h¬n nhiÒu vµo kho¶ng 900kg/m3 ®èi víi gç líp ngoµi vµ 250kg/m3 ®èi víi gç líp trong. 14 Nh÷ng con sè trªn ®©y cã thÓ rÊt kh¸c nhau gi÷a c¸c c©y gç kh¸c nhau vµ c¸c vïng sinh th¸i, lËp ®Þa kh¸c nhau. §é Èm tû lÖ nghÞch víi khèi l-îng thÓ tÝch, khi ®é Èm gi¶m th× khèi l-îng thÓ tÝch t¨ng. N-íc trong gç t¨ng theo chiÒu cao th©n c©y vµ gi¶m tõ lâi ra ngoµi vá ®é Èm kho¶ng 50% (ë phÇn vá) tíi 400% (ë phÇn lâi). Sù æn ®Þnh vÒ kÝch th-íc cña gç ®-îc ®¸nh gi¸ bëi kh¶ n¨ng co rót hay d·n në khi ®é Èm liªn kÕt thay ®æi (®é Èm d-íi ®iÓm b·o hoµ thí gç). Sù co rót hay d·n në cña gç x¶y ra qu¸ tr×nh hót Èm hay nh¶ Èm (qu¸ tr×nh sÊy) cña gç, do ®ã sÏ sinh ra c¸c khuyÕt tËt. Kh«ng gièng nh- c¸c lo¹i gç truyÒn thèng kh¸c, sù co rót theo ph-¬ng tiÕp tuyÕn b»ng 2 lÇn theo ph-¬ng xuyªn t©m, ë gç Dõa cã sù ®Æc biÖt lµ sù co rót theo ph-¬ng xuyªn t©m vµ tiÕp tuyÕn kh«ng cã sù kh¸c nhau ®¸ng kÓ. B¶ng 1.4. TÝnh chÊt vËt lý gç Dõa Tính chất Cocowood (Cocos nucifera L) PhÇn ngoµi PhÇn trong Lâi §é Èm 87 182 356 Khèi l-îng thÓ tÝch c¬ b¶n (kg/m3) 697 473 286 Ph-¬ng xuyªn t©m 6.3 5.9 5.6 Ph-¬ng tiÕp tuyÕn 6.6 6.1 5.8 Tr-¬ng në *VÒ tÝnh chÊt c¬ häc: c¸c tÝnh chÊt c¬ häc cña gç Dõa ®-îc x¸c ®Þnh dùa vµo sù t-îng quan víi khèi l-îng thÓ tÝch c¬ b¶n. Gç Dõa ®-îc ph©n lo¹i theo ba nhãm khèi l-îng thÓ tÝch c¬ b¶n sau:  Gç cã khèi l-îng thÓ cao   600kg / m3 .  3 Gç cã khèi l-îng thÓ tÝch trung b×nh   400  599kg / m .  Gç cã khèi l-îng thÓ tÝch thÊp   400kg / m3 . 15 B¶ng 1.5. TÝnh chÊt c¬ häc gç Dõa Gç Dõa (Cocos nucifera L ) Tính chất KLTT cao KLTT KLTT Trung b×nh ThÊp Uèn tÜnh (static bending) Modul ®µn håi, 1000MPa 10.9 6.9 3.1 Modul c¾t ngang thí, MPa 86 53 26 51.6 30.4 13.1 øng suÊt giíi h¹n khi uèn, MPa Giíi h¹n däc thí (Compression parallel to grain) Modul ®µn håi,1000MPa 7.9 5.2 2.3 C-êng ®é c¾t max, MPa 49 31 15 Søc chÞu nÐn ngang thí (Compression perpendicular to grain) øng suÊt giíi h¹n khi nÐn, MPa 8.3 2.8 1.3 §é cøng (hardness) PhÇn gç phÝa ngoài (KN) 5.3 2.4 0.7 PhÇn gç phÝa trong (KN) 3.8 2.1 1.3 * Khả năng sử dụng của gỗ Dừa: Gç Dõa ®-îc coi lµ vËt liÖu x©y dùng truyÒn thèng ë nhiÒu quèc gia , chóng ®-îc sö dông lµm cäc, cét nhµ, rui xµ, ®ßn tay,... vµ sö dông cho c¸c kÕt cÊu cÇu cèng vµ cÇu d¹o ch¬i bªn bê biÓn. Ngoµi ra hiÖn nay gç Dõa còng ®-îc sö dông rÊt phæ biÕn ®Ó lµm c¸c s¶n phÈm thñ c«ng mü nghÖ, b¸t chÐn, khung ¶nh, sö dông lµm c¸c s¶n phÈm méc: bµn, ghÕ, tranh nghÖ thuËt. Víi nh÷ng c«ng nghÖ hiÖn ®¹i nh- hiÖn nay th× gç Dõa ngoµi môc ®Ých sö dông nh- ë trªn chóng cßn ®-îc sö dông lµm v¸n nh©n t¹o: v¸n d¨m, v¸n ghÐp thanh, v¸n sµn, vËt liÖu x©y dùng d¹ng tÊm, lµm ®Öm. §Æc biÖt gç Dõa vµ c¸c bé phËn kh¸c cña c©y Dõa cßn ®-îc sö dông lµm ph©n vi sinh, ®Êt s¹ch trång 16 hoa, than ho¹t tÝnh phôc vô cho viÖc chèng tia ®Êt vµ trong c¸c ngµnh c«ng nghiÖp øng dông kh¸c. ë Philippines: Dõa lµ mét trong nh÷ng c©y trång chñ yÕu chiÕm 23% tæng diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp. Nã ®-îc trång chñ yÕu ë c¸c vïng: phÝa nam Mindanao, Luzon vµ phÝa t©y cña Mindanao. Theo thèng kª cña FAO th× n¨m 1995 n-íc nµy cã kho¶ng 3.164 triÖu hecta, trong ®ã cã 30% lµ Dõa ®· giµ cçi vµ cho n¨ng suÊt thÊp (trªn 60 n¨m tuæi), trung b×nh mçi hecta cÇn ®èn vµ trång l¹i kho¶ng 100 c©y. D©n b¶n ®Þa ®· dïng Dõa cho nhiÒu môc ®Ých sö dông kh¸c nhau, ngoµi viÖc trång lÊy gç, lÊy qu¶ chóng cßn ®-îc trång nhmét c©y c¶nh vµ c©y che bãng m¸t vµ ®©y còng lµ nguån nguyªn liÖu phôc vô cho chÕ biÕn gç. C¸c s¶n phÈm tõ Dõa ®ãng gãp mét phÇn kh«ng nhá vµo nÒn kinh tÕ quèc d©n nh- s¶n phÈm tõ dÇu Dõa, c¸c ®å thñ c«ng mü nghÖ, c¸c lo¹i v¸n nh©n t¹o, v¸n sµn,... a b c 17 e d H×nh 1.2. C¸c s¶n phÈm lµm tõ gç Dõa a.b¸t, Êm chÐn ; b.v¸n sµn; c. c¸c lo¹i phµo; d. tranh kh¾c; e. khung ¶nh. Ngoµi ra cßn cã c¸c s¶n phÈm kh¸c lµm tõ x¬ Dõa, l¸ Dõa, g¸o Dõa nhc¸c ®å l-u niÖm, d©y thõng... 1.1.5.2. ë ViÖt Nam C©y Dõa tËp trung ë khu vùc Duyªn h¶i miÒn Trung vµ T©y Nam Bé víi tæng diÖn tÝch 130.000ha hÇu hÕt c¸c tØnh ë hai vïng Dõa nãi trªn ®Òu cã diÖn tÝch trång trªn 10.000ha. C¸c rõng Dõa ®Òu trång ven s«ng, c¸c kªnh r¹ch vµ ven biÓn. ë MiÒn B¾c diÖn tÝch trång Dõa gÇn nh- kh«ng cã chñ yÕu chØ trång l¸c ®¸c trong nhµ d©n lµm c©y bãng m¸t vµ lÊy qu¶. B¶ng 1.6. DiÖn tÝch trång Dõa ë ViÖt Nam theo c¸c n¨m N¨m 1990 1995 1996 1997 1998 DiÖn tÝch 120.894 172.879 154.417 143.239 142.504 Chóng ta thÊy diÖn tÝch Dõa ë ViÖt Nam tõ n¨m 1990 kÓ sau ®ã gi¶m dÇn tõ n¨m 1995   1995 lµ t¨ng ®¸ng 1998. Nguyªn nh©n do diÖn tÝch Dõa ë c¸c tØnh ®ång b»ng S«ng Hång, T©y B¾c diÖn tÝch Dõa gi¶m theo c¸c n¨m do ng-êi d©n chÆt bá ®Ó thay thÕ vµo c¸c c©y l©m nghiÖp kh¸c cho gi¸ trÞ kinh tÕ h¬n. 18 *VÒ nghiªn cøu: ë ViÖt Nam nh÷ng nghiªn cøu vÒ c©y Dõa nãi chung vµ sö dông Dõa nãi riªng cßn rÊt Ýt so víi thÕ giíi. VÒ nghiªn cøu nh÷ng ®Ò tµi ®i s©u nghiªn cøu vÒ cÊu t¹o, tÝnh chÊt chñ yÕu cßn h¹n chÕ. Mét sè ®Ò tµi nghiªn cøu vÒ gç Dõa: - N¨m 2000  2004 TS. Hoµng Xu©n Niªn trong luËn v¨n tiÕn sÜ cña m×nh ®· chän vá qu¶ Dõa ®Ó nghiªn cøu mét sè yÕu tè c«ng nghÖ s¶n xuÊt v¸n d¨m tõ nguyªn liÖu x¬ Dõa. - Nghiªn cøu cäng c©y Dõa n-íc cña PGS. TS NguyÔn Träng Nh©n. - Lùc c¾t x¬ Dõa, T¹p chÝ N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«ng, sè 4/2003 cña PGS.TS Hoµng H÷u Nguyªn vµ TS Hoµng Xu©n Niªn. - NguyÔn ViÖt ChiÕn (2000) rõng Dõa BÕn Tre nguy c¬ bÞ tµn ph¸ bëi c«n trïng nhËp khÈu, B¸o Thanh niªn sè 144 (767) ngµy 02/06/2000. - H¶i B»ng (1999) gi¸ Dõa lªn nhê xuÊt khÈu, thêi b¸o kinh tÕ ViÖt Nam sè 54 thø 4 ngµy 7/7/1999. *VÒ t×nh h×nh sö dông: ë ®ång b»ng s«ng Hång, khu vùc §«ng B¾c vµ T©y B¾c Dõa chñ yÕu vÉn lµ c©y ®-îc dïng lµm bãng m¸t vµ ¨n qu¶. Nh÷ng sö dông vÒ gç cña c©y Dõa gÇn nh- kh«ng cã. ë c¸c tØnh ®ång b»ng S«ng Cöu Long ®Òu cã x-ëng chÕ biÕn gç Dõa, song quy m« nhá, gåm 1  2 c-a CD 4 vµ 1  3 c-a ®Üa. Gç Dõa ë ®©y chñ yÕu ®-îc chÕ biÕn thµnh v¸n bãc vµ phÇn lâi ®-îc xÎ lµm v¸n ghÐp thanh lâi. Nh×n chung c«ng nghÖ chÕ biÕn gç Dõa mang tÝnh tËp qu¸n cò, hiÖu qu¶ thÊp vµ gÇn nh- ch-a cã t¸c ®éng khoa häc kü thuËt ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông gç th©n c©y Dõa nãi riªng vµ c©y Dõa nãi chung. ë ViÖt Nam, c¸c s¶n phÈm tõ Dõa vµ gç Dõa rÊt ®a d¹ng vµ phong phó nh-ng chØ tËp trung chñ yÕu ë ®ång b»ng s«ng Cöu Long. Nãi chung kh«ng cã thø g× ë c©y Dõa bá ®i. 19 HiÖn nay cã nhiÒu mÆt hµng thñ c«ng lµm tõ c¸c s¶n phÈm cña c©y Dõa (bao gåm toµn bé c©y Dõa tõ th©n, cµnh l¸, tr¸i, x¬ Dõa). S¶n phÈm lµm tõ gç th©n c©y Dõa: muçng, chÐn, ®Üa, t«, b×nh b«ng, b×nh trµ, Êm trµ, ly t¸ch, hép ®ùng n÷ trang, hép ®ùng danh thiÕp, g¹t tµn... S¶n phÈm lµm tõ g¸o Dõa: s¶n phÈm gç g¸o Dõa lµ mÆt hµng ®-îc lµm tõ nguån nguyªn liÖu g¸o Dõa, thùc hiÖn Ðp ch©n kh«ng trªn mÆt m¹t c-a cña gç, t¹o ra s¶n phÈm gç Ðp cã nÒn mµu n©u sÉm, cã kÌm theo hoa v¨n l¸, hoa, h×nh khèi lËp thÓ, h×nh c¸c con vËt. S¶n phÈm nµy ®-îc dïng ®Ó lãt sµn nhµ, hoÆc èp t-êng rÊt phï hîp víi ®Æc tr-ng nhµ ë cña ng-êi Hµn Quèc. Gç g¸o Dõa cßn ®-îc t¹o d¸ng thµnh nhiÒu mÆt hµng gia dông nh-: khay ®ùng ly, t¸ch, hép cã n¾p, b×nh lä høa hÑn sÏ ®-îc -a chuéng t¹i Hµn Quèc. Gåm c¸c vËt dông ®Ó trang trÝ bµn l-u niÖm nh- con t«m, c¸, cua, gµ, dª, bß, ph-îng hoµng, g¸o n-íc, gi¸ canh, c¸c lo¹i lång ®Ìn, kÑp tãc, bãp, vßng ®eo tay, vßng ®eo cæ,... S¶n phÈm lµm tõ tr¸i Dõa: c¸c lo¹i h×nh trang trÝ ®Ó bµn l-u niÖm, con khØ, con heo, h×nh «ng l·o, bóp bª, tæ chim, ®ùng Êm trµ,... S¶n phÈm lµm tõ g©n l¸ Dõa: c¸c lo¹i ræ, giá gãi quµ, ®ùng tr¸i c©y. S¶n phÈm lµm tõ x¬ Dõa: c¸c lo¹i th¶m trang trÝ, lãt ch©n h×nh con thó, h×nh c¸c lo¹i,... C¸c s¶n phÈm lµm tõ gç Dõa nh-: Êm chÐn, ®òa, mu«i, th×a.. a b 20 c d e H×nh 1.3. C¸c s¶n phÈm lµm tõ gç Dõa a. b×nh phong; b. tranh treo t-êng; c. Êm chÐn; d. ®òa, th×a, mu«i; e. ghÕ Tãm l¹i, nh÷ng nghiªn cøu vÒ c©y Dõa nãi chung cßn rÊt h¹n chÕ. Nh÷ng nghiªn cøu c¬ b¶n ®Òu lùa chän h-íng sö dông cã hiÖu qu¶ nhÊt cho lo¹i c©y nµy ch-a ®-îc quan t©m ®óng møc. Trong thùc tÕ chóng ta ®· dïng gç cña c©y nµy ®Ó s¶n xuÊt thµnh v¸n ghÐp thanh phñ mÆt (®Æc biÖt ë c¸c tØnh ®ång b»ng s«ng Cöu Long) nh-ng chóng ta còng ch-a ®¸nh gi¸ ®-îc chÊt l-îng v¸n cña gç Dõa trªn c¬ së khoa häc. Thùc tÕ còng cho thÊy gç Dõa rÊt dÔ mèc, tuy vËy ë n-íc ta nghiªn cøu b¶o qu¶n cho lo¹i gç nµy (b¶o qu¶n d¹ng trßn gç s¶n phÈm) cßn rÊt h¹n chÕ. ViÖc ®Æt vÊn ®Ò nghiªn cøu b¶o qu¶n gç Dõa mét c¸ch triÖt ®Ó kh«ng ®-îc ®Ò cËp ®Õn. Do vËy ®Ó sö dông gç Dõa cã hiÖu qu¶ nhÊt chóng ta cÇn