BỘ GIÁO DỤC VÀ ðÀO TẠO
TRƯỜNG ðẠI HỌC NÔNG NGHIỆP HÀ NỘI
VŨ VIỆT HƯNG
NGHIÊN CỨU MỘT SỐ BIỆN PHÁP KỸ THUẬT NHẰM
NÂNG CAO NĂNG SUẤT, PHẨM CHẤT BƯỞI PHÚC TRẠCH
TẠI HƯƠNG KHÊ – HÀ TĨNH
LUẬN ÁN TIẾN SĨ NÔNG NGHIỆP
HÀ NỘI - 2011
BỘ GIÁO DỤC VÀ ðÀO TẠO
TRƯỜNG ðẠI HỌC NÔNG NGHIỆP HÀ NỘI
VŨ VIỆT HƯNG
NGHIÊN CỨU MỘT SỐ BIỆN PHÁP KỸ THUẬT NHẰM
NÂNG CAO NĂNG SUẤT, PHẨM CHẤT BƯỞI PHÚC TRẠCH
TẠI HƯƠNG KHÊ – HÀ TĨNH
Chuyên ngành: Trồng trọt
Mã số: 62 62 01 01
LUẬN ÁN TIẾN SĨ NÔNG NGHIỆP
Người hướng dẫn khoa học:
1. TS. ðoàn Văn Lư
2. GS. TS. Vũ Mạnh Hải
HÀ NỘI - 2011
LỜI CAM ðOAN
Tôi xin cam ñoan ñây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số
liệu và kết quả trong luận án là trung thực và chưa từng sử dụng ñể bảo vệ
một học vị nào hoặc chưa từng ñược ai công bố trong bất kỳ một công trình
nghiên cứu nào. Tất cả các tài liệu trích dẫn ñã ñược chỉ rõ nguồn gốc, mọi sự
giúp ñỡ ñã ñược cảm ơn.
Ngày tháng
năm 2011
Nghiên cứu sinh
Vũ Việt Hưng
Trường ðại học nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sĩ khoa học nông nghiệp ………
i
LỜI CẢM ƠN
Tác giả luận án xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới:
TS. ðoàn Văn Lư; GS.TS. Vũ Mạnh Hải, hai thầy hướng dẫn khoa học
ñã giúp ñỡ, chỉ bảo tận tình, ñóng góp nhiều ý kiến quý báu trong suốt quá
trình thực hiện luận án;
TS. ðỗ ðình Ca - Chủ nhiệm ñề án “Nghiên cứu khai thác và phát triển
nguồn gen một số giống bưởi ñặc sản Thanh Trà, Phúc Trạch tại hai tỉnh Thừa
Thiên Huế và Hà Tĩnh phục vụ nội tiêu và xuất khẩu” ñã tạo nhiều ñiều kiện
thuận lợi cho tác giả triển khai các nội dung nghiên cứu cũng như hoàn thiện
luận án;
Lãnh ñạo và tập thể cán bộ Viện ðào tạo Sau ñại học - Trường ðại học
Nông nghiệp Hà Nội ñã tạo ñiều kiện thuận lợi ñể hoàn thành các thủ tục cần
thiết trong quá trình hoàn thiện luận án;
Lãnh ñạo Viện Nghiên cứu Rau quả ñã ñộng viên, tạo ñiều kiện thuận
lợi cho tác giả trong quá trình thực hiện luận án;
Tập thể Cán bộ Bộ môn Cây ăn quả - Viện Nghiên cứu Rau quả, phòng
thí nghiệm trọng ñiểm quốc gia - Viện di truyền nông nghiệp ñã tận tình giúp
ñỡ trong quá trình triển khai các thí nghiệm nghiên cứu;
Tập thể các thầy cô giáo Khoa Nông học, ñặc biệt là các thầy cô giáo Bộ
môn Rau - Hoa - Quả, bộ môn Sinh lý thực vật - Trường ðại học Nông nghiệp
Hà Nội ñã trực tiếp góp nhiều ý kiến quý báu cho tác giả hoàn thành luận án;
Tác giả chân thành cảm ơn các nhà khoa học trong ngành, các ñồng
nghiệp, bạn bè và người thân ñã ñộng viên, giúp ñỡ trong quá trình học tập và
hoàn thiện luận án.
Ngày tháng năm 2011
Nghiên cứu sinh
Vũ Việt Hưng
Trường ðại học nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sĩ khoa học nông nghiệp ………
ii
MỤC LỤC
Lời cam ñoan
i
Lời cảm ơn
ii
Mục lục
iii
Danh mục các từ viết tắt và ký hiệu
vii
Danh mục bảng
viii
Danh mục hình
xi
MỞ ðẦU
1
1
Tính cấp thiết của ñề tài
1
2
Mục ñích và yêu cầu của ñề tài
3
3
Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn của ñề tài
3
4
ðối tượng và phạm vi nghiên cứu
4
5
Những ñóng góp mới của ñề tài
4
CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU
1.1 Nguồn gốc của cây bưởi
5
5
1.2 Các yếu tố ngoại cảnh ảnh hưởng ñến sinh trưởng, phát triển của
cây có múi và cây bưởi
6
1.2.1 Nhiệt ñộ, ẩm ñộ không khí
6
1.2.2 Ánh sáng
8
1.2.3 Nước
9
1.2.4 Gió
10
1.2.5 ðất
10
1.3 Tình hình sản xuất, tiêu thụ bưởi trên thế giới và Việt Nam
10
1.3.1 Tình hình sản xuất, tiêu thụ bưởi trên thế giới
10
1.3.2 Tình hình sản xuất, tiêu thụ bưởi ở Việt Nam
13
Trường ðại học nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sĩ khoa học nông nghiệp ………
iii
1.4 Những nghiên cứu nhằm nâng cao năng suất, phẩm chất cây có
múi và cây bưởi liên quan ñến phạm vi ñề tài
16
1.4.1 Nghiên cứu kỹ thuật cắt tỉa và tạo hình cây có múi và cây bưởi
16
1.4.2 Nghiên cứu về thụ phấn, thụ tinh cây có múi và cây bưởi
18
1.4.3 Nghiên cứu về khoanh vỏ cây có múi và cây bưởi
25
1.4.4 Nghiên cứu về dinh dưỡng cây có múi và cây bưởi
28
1.4.5 Nghiên cứu về tưới nước cây có múi và cây bưởi
32
1.4.6 Nghiên cứu về sử dụng phân bón lá và chất ñiều hòa sinh trưởng
33
1.4.7 Nghiên cứu về phòng trừ sâu, bệnh hại trên cây có múi và cây bưởi
35
1.5 Một số kết luận rút ra từ tổng quan tài liệu
36
CHƯƠNG 2 VẬT LIỆU, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 38
2.1 ðịa ñiểm và vật liệu nghiên cứu
38
2.1.1 ðịa ñiểm nghiên cứu
38
2.1.2 Vật liệu nghiên cứu
38
2.2 Nội dung nghiên cứu
39
2.2.1 ðánh giá hiện trạng sản xuất giống bưởi Phúc Trạch tại huyện
Hương Khê - Hà Tĩnh
39
2.2.2 Nghiên cứu một số ñặc ñiểm sinh trưởng, phát triển của giống
bưởi Phúc Trạch tại Hương Khê – Hà Tĩnh
39
2.2.3 Nghiên cứu ảnh hưởng của một số biện pháp kỹ thuật ñến
năng suất, phẩm chất giống bưởi Phúc Trạch tại Hương Khê –
Hà Tĩnh
39
2.2.4 Nghiên cứu tác ñộng của các biện pháp kỹ thuật tổng hợp ñến
năng suất, phẩm chất giống bưởi Phúc Trạch
2.2.5 Xây dựng mô hình thâm canh tổng hợp trên giống bưởi Phúc Trạch
2.3 Phương pháp nghiên cứu
Trường ðại học nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sĩ khoa học nông nghiệp ………
39
39
40
iv
2.3.1 Phương pháp ñiều tra, ñánh giá hiện trạng sản xuất giống bưởi
Phúc Trạch
40
2.3.2 Phương pháp nghiên cứu ñặc ñiểm sinh trưởng, phát triển của
giống bưởi Phúc Trạch
40
2.3.3 Phương pháp nghiên cứu tác ñộng của các biện pháp kỹ thuật
42
2.3.4 Phương pháp xây dựng mô hình thâm canh tổng hợp
53
2.4 Phương pháp xử lý số liệu
CHƯƠNG 3 KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN
54
55
3.1 ðánh giá hiện trạng sản xuất giống bưởi Phúc Trạch tại huyện
Hương Khê tỉnh Hà Tĩnh
55
3.1.1 Vai trò của giống bưởi Phúc Trạch trong cơ cấu cây ăn quả
của huyện Hương Khê tỉnh Hà Tĩnh
3.1.2 Diễn biến diện tích, năng suất của giống bưởi Phúc Trạch
55
57
3.1.3 Tình hình chăm sóc giống bưởi Phúc Trạch của người dân
ñịa phương
63
3.1.4 Hiện trạng sử dụng cây giống bưởi Phúc Trạch
66
3.1.5 Các loại sâu bệnh hại chính trên cây bưởi Phúc Trạch
67
3.2 Nghiên cứu một số ñặc ñiểm sinh trưởng, phát triển của giống
bưởi Phúc Trạch tại Hương Khê – Hà Tĩnh
3.2.1 Sự phát sinh, phát triển các ñợt lộc của giống bưởi Phúc Trạch
73
73
3.2.2 ðặc ñiểm hoa và quá trình ra hoa, ñậu quả của giống bưởi
Phúc Trạch tại Hương Khê – Hà Tĩnh
79
3.3 Nghiên cứu ảnh hưởng của một số biện pháp kỹ thuật ñến năng
suất, phẩm chất giống bưởi Phúc Trạch tại Hương Khê – Hà Tĩnh
93
3.3.1. Ảnh hưởng của tưới nước ñến năng suất, phẩm chất giống
bưởi Phúc Trạch
Trường ðại học nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sĩ khoa học nông nghiệp ………
94
v
3.3.2 Ảnh hưởng của bổ sung dinh dưỡng qua lá ñến năng suất,
phẩm chất giống bưởi Phúc Trạch
99
3.3.3 Nghiên cứu ảnh hưởng của GA3 ñến năng suất bưởi Phúc Trạch 103
3.3.4 Nghiên cứu ảnh hưởng của cắt tỉa ñến năng suất giống bưởi
Phúc Trạch
105
3.3.5 Nghiên cứu ảnh hưởng của thời ñiểm khoanh vỏ ñến năng
suất, phẩm chất giống bưởi Phúc Trạch
112
3.3.6 Nghiên cứu ảnh hưởng của thụ phấn bổ sung ñến năng suất,
phẩm chất giống bưởi Phúc Trạch
120
3.4 Nghiên cứu ảnh hưởng của các biện pháp kỹ thuật tổng hợp ñến
năng suất, phẩm chất giống bưởi Phúc Trạch
138
3.4.1 Ảnh hưởng của biện pháp kỹ thuật tổng hợp ñến kích thước
các ñợt lộc
138
3.4.2 Ảnh hưởng của các biện pháp kỹ thuật tổng hợp ñến thời gian
nở hoa và ñặc ñiểm chùm hoa bưởi Phúc Trạch
140
3.4.3 Ảnh hưởng của các biện pháp kỹ thuật tổng hợp ñến các yếu
tố cấu thành năng suất và năng suất bưởi Phúc Trạch
142
3.4.4 Ảnh hưởng của các biện pháp kỹ thuật tổng hợp ñến phẩm
chất quả của giống bưởi Phúc Trạch
3.5 Xây dựng mô hình thâm canh tổng hợp trên giống bưởi Phúc Trạch
KẾT LUẬN VÀ ðỀ NGHỊ
143
145
151
Kết luận
151
ðề nghị
152
Các công trình ñã công bố có liên quan ñến luận án
153
Tài liệu tham khảo
154
Phụ lục
164
Trường ðại học nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sĩ khoa học nông nghiệp ………
vi
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT VÀ KÝ HIỆU
Viết tắt
Viết ñầy ñủ
ABA
Abscisic acid
BC
Bưởi chua
Bpkt
Biện pháp kỹ thuật
Ct
Công thức
ðc
ðối chứng
GA
Gibberellin acid
HU
ðơn vị nhiệt
IAA
Indole acetic acid
LAI (LAI - Leaf Area Index)
Chỉ số diện tích lá
MH
Mô hình
PPF (photosynthetic photon flux)
Năng lượng bức xạ
PT
Phúc Trạch
Tpbs
Thụ phấn bổ sung
TS BC
Tổng số cây bưởi chua
TSBPT
Tổng số cây bưởi Phúc Trạch
Trường ðại học nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sĩ khoa học nông nghiệp ………
vii
DANH MỤC BẢNG
STT
Tên bảng
Trang
1.1
Diện tích, năng suất và sản lượng bưởi ở một số nước
11
1.2
Thang chuẩn bón phân cho cây có múi dựa vào phân tích lá
30
3.1
Cơ cấu giống cây ăn quả chính của huyện Hương Khê
56
3.2
Diễn biến về diện tích, năng suất giống bưởi Phúc Trạch
58
3.3
Số quả thực thu/cây ở vườn bưởi Phúc Trạch không trồng xen và
có trồng xen cây bưởi khác giống
3.4
Tỷ lệ các hộ áp dụng các biện pháp kỹ thuật chăm sóc vườn bưởi
Phúc Trạch tại Hương Khê – Hà Tĩnh
3.5
61
63
Thành phần sâu bệnh hại và mức ñộ gây hại của chúng trên giống
bưởi Phúc Trạch tại Hương Khê - Hà Tĩnh
68
3.6
Thời ñiểm xuất hiện của các ñối tượng gây hại chính
69
3.7
Thời gian xuất hiện lộc của giống bưởi Phúc Trạch ở thời kỳ
chưa cho quả
73
3.8
Thời gian xuất hiện lộc của giống bưởi Phúc Trạch ở thời kỳ cho quả
73
3.9
Số lượng, ñặc ñiểm các ñợt lộc của giống bưởi Phúc Trạch ở
thời kỳ chưa cho quả
3.10
77
Số lượng và ñặc ñiểm các ñợt cành lộc của giống bưởi Phúc
Trạch ở thời kỳ ñã cho quả
78
3.11
Tỷ lệ các loại nụ, hoa trên chùm hoa bưởi Phúc Trạch
80
3.12
Thời gian ra hoa, nở hoa của giống bưởi Phúc Trạch
83
3.13
ðộng thái và tốc ñộ tăng trưởng quả bưởi Phúc Trạch
91
3.14
Sự thay ñổi chất khô hòa tan (%) trước thu hoạch
92
3.15
Ảnh hưởng của tưới nước ñến kích thước các ñợt lộc
95
Trường ðại học nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sĩ khoa học nông nghiệp ………
viii
3.16
Ảnh hưởng của tưới nước, giữa ẩm ñến sự nở hoa và ñặc ñiểm
chùm hoa
96
3.17
Ảnh hưởng của tưới nước, giữ ẩm tới tỷ lệ ñậu quả
98
3.18
Ảnh hưởng của bón phân qua lá ñến kích thước các ñợt lộc
100
3.19
Ảnh hưởng của phun phân bón lá ñến tỷ lệ ñậu quả
102
3.20
Ảnh hưởng của GA3 ñến tỷ lệ ñậu quả
104
3.21
Ảnh hưởng của cắt tỉa ñến kích thước các ñợt lộc
106
3.22
Thời gian ra nụ, nở và kết thúc nở hoa ở các công thức cắt tỉa
108
3.23
Ảnh hưởng của cắt tỉa ñến tỷ lệ ñậu quả của bưởi Phúc Trạch
109
3.24
Ảnh hưởng của cắt tỉa ñến yếu tố cấu thành năng suất và năng suất
111
3.25
Ảnh hưởng của thời ñiểm khoanh vỏ ñến thời gian ra nụ, nở hoa
113
3.26
Ảnh hưởng của khoanh vỏ ñến tỷ lệ ñậu quả
114
3.27
Ảnh hưởng của thời ñiểm khoanh vỏ ñến các yếu tố cấu thành
năng suất, năng suất
3.28
Ảnh hưởng của thời ñiểm khoanh vỏ ñến một số chỉ tiêu về quả
của giống bưởi Phúc Trạch
3.29
116
117
Ảnh hưởng của thụ phấn bổ sung ñến các yếu tố cấu thành năng
suất và năng suất bưởi Phúc Trạch
121
3.30
Ảnh hưởng của thụ phấn bổ sung ñến một số chỉ tiêu phẩm chất quả 125
3.31
Ảnh hưởng của nguồn phấn sử dụng thụ phấn bổ sung ñến các
yếu tố cấu thành năng suất và năng suất bưởi Phúc Trạch
3.32
Ảnh hưởng của giai ñoạn thụ phấn ñến các yếu tố cấu thành năng
suất và năng suất bưởi Phúc Trạch
3.33
131
Ảnh hưởng của biện pháp bổ sung nguồn phấn ñến tỷ lệ ñậu quả
và năng suất bưởi Phúc Trạch
3.34
128
134
Ảnh hưởng của biện pháp kỹ thuật tổng hợp ñến kích thước các
ñợt lộc bưởi Phúc Trạch
Trường ðại học nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sĩ khoa học nông nghiệp ………
139
ix
3.35
Ảnh hưởng của các biện pháp kỹ thuật tổng hợp ñến nở hoa và
ñặc ñiểm chùm hoa bưởi Phúc Trạch
3.36
Ảnh hưởng của các biện pháp kỹ thuật tổng hợp ñến các yếu tố
cấu thành năng suất và năng suất bưởi Phúc Trạch
3.37
141
142
Ảnh hưởng của biện pháp kỹ thuật tổng hợp ñến phẩm chất quả
bưởi Phúc Trạch
144
3.38
Các yếu tố cấu thành năng suất và năng suất ở các mô hình
146
3.39
Hiệu quả kinh tế của các mô hình thâm canh
147
Trường ðại học nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sĩ khoa học nông nghiệp ………
x
DANH MỤC HÌNH
STT
Tên hình
Trang
3.1
Diễn biến diện tích bưởi Phúc Trạch
58
3.2
Diễn biến năng suất bưởi Phúc Trạch
58
3.3
Tỷ lệ hộ tự nhân giống cho việc trồng mới giống bưởi Phúc Trạch
66
3.4
Sâu nhớt
71
3.5
Nhện hại
71
3.6
Rệp vảy ốc
71
3.7
Bệnh thối quả
71
3.8
Bệnh chảy gôm
71
3.9
Bệnh ñốm ñen
71
3.10
Dây tơ hồng hại bưởi
72
3.11
Hiện trạng vườn
72
3.12
Kết cấu tán bưởi Phúc Trạch ở các vườn hộ
72
3.13
Trồng xen cây Trầm Hương trong vườn bưởi Phúc Trạch
72
3.14
Cây bưởi Phúc Trạch trồng dưới tán cây bưởi chua
72
3.15
Cây bưởi Phúc Trạch trồng bên cạnh cây bưởi chua
72
3.16
Cành 1 ñợt lộc/năm
82
3.17
Cành 2 ñợt lộc/năm
82
3.18
Cành 3 ñợt lộc/năm
82
3.19
Chồi hoa không có lá
82
3.20
Chồi có ít hoa, nhiều lá
82
3.21
Chồi nhiều hoa, ít lá
82
3.22
Nụ dị hình
82
3.23
Hoa dị hình
82
3.24
ðộng thái rụng nụ của bưởi Phúc Trạch
84
3.25
ðộng thái rụng hoa của bưởi Phúc Trạch
84
Trường ðại học nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sĩ khoa học nông nghiệp ………
xi
3.26
ðộng thái rụng quả của bưởi Phúc Trạch
85
3.27
Tỷ lệ rụng nụ, hoa, quả non của bưởi Phúc Trạch
85
3.28
Nhiệt ñộ không khí thời kỳ nở hoa bưởi Phúc Trạch giai ñoạn
1996 - 1998
3.29
Nhiệt ñộ không khí thời kỳ nở hoa bưởi Phúc Trạch giai ñoạn
2006 – 2008
3.30
88
ðộ ẩm không khí thời kỳ nở hoa bưởi Phúc Trạch giai ñoạn
1996 - 1998
3.31
87
88
ðộ ẩm không khí thời kỳ nở hoa bưởi Phúc Trạch giai ñoạn
2006 – 2008
88
3.32
Số ngày có gió Tây Nam trong tháng 2 tại Hương Khê – Hà Tĩnh
89
3.33
Theo dõi ñộng thái ñậu quả
118
3.34
Thiết bị quản lý ñộ ẩm ñất
118
3.35
Trước khi tỉa hoa dị hình
119
3.36
Sau khi tỉa hoa dị hình
119
3.37
Trước khi tỉa quả
119
3.38
Sau khi tỉa quả
119
3.39
ðặc ñiểm vết khoanh cành khi mới khoanh
119
3.40
ðặc ñiểm vết khoanh cành sau khoanh 2 tháng
119
3.41
Thu phấn hoa bưởi chua
136
3.42
Thụ phấn bổ sung
136
3.43
Bao cách ly sau khi thụ phấn
137
3.44
Tỷ lệ ñậu của công thức thụ phấn bổ sung bằng phấn bưởi chua
137
3.45
Ghép thay tán bưởi Phúc Trạch bằng bưởi chua theo tỷ lệ 1/4 và 1/8 137
3.46
Cành ghép bưởi chua/tán bưởi Phúc Trạch ra hoa
137
3.47
Mô hình tham canh tại xã Hương Trạch năm 2009
150
3.48
Mô hình thâm canh tại xã Phúc Trạch năm 2009
150
3.49
Mô hình ñối chứng tại xã Hương Trạch năm 2009
150
Trường ðại học nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sĩ khoa học nông nghiệp ………
xii
MỞ ðẦU
1
Tính cấp thiết của ñề tài
Cây bưởi (Citrus grandis L. Osbeck) là loại cây ăn quả rất quen thuộc
với người dân Việt Nam. Quả bưởi tươi dễ vận chuyển, bảo quản ñược nhiều
ngày mà vẫn giữ nguyên hương vị, phẩm chất. Bưởi ñược nhiều người ưa
chuộng vì không những mang lại hiệu quả kinh tế cao mà còn có giá trị dinh
dưỡng rất tốt với hàm lượng ñường từ 8 - 10 mg, gluxit 7,3 mg, caroten 0,02
mg trong 100 gam phần ăn ñược. Ngoài ra còn có rất nhiều các vitamin, các
khoáng chất ở dạng vi lượng rất cần thiết cho cơ thể con người. Ngoài dùng
ăn tươi, bưởi còn ñược chế biến thành nhiều sản phẩm có giá trị như nước
quả, mứt,... Trong công nghiệp chế biến, vỏ, hạt dùng chế biến tinh dầu, bã
tép ñể sản xuất péctin có tác dụng bồi bổ cơ thể. ðặc biệt bưởi còn ñược sử
dụng trong việc chữa các bệnh về tim mạch, ñường ruột cũng như chống ung
thư (Trần Thế Tục,1995) [35].
Do có phổ thích nghi rộng, cây bưởi có thể trồng ñược ở rất nhiều nơi
và tạo nên những vùng ñặc sản cho từng vùng sinh thái như: bưởi Năm Roi,
bưởi Da Xanh (Vĩnh Long, Tiền Giang, ðồng Nai), bưởi Thanh Trà (Thừa
Thiên Huế), bưởi Luận Văn (Thanh Hoá); bưởi Khả Lĩnh (Yên Bái, Phú Thọ),
bưởi Chí ðám (Phú Thọ), bưởi Diễn, bưởi Quế Dương (Hà Nội), bưởi Hoàng
Trạch (Văn Giang – Hưng Yên),... và ñặc biệt là bưởi Phúc Trạch.
Bưởi Phúc Trạch là giống bản ñịa của huyện Hương Khê tỉnh Hà Tĩnh,
có lịch sử trồng trọt gần 200 năm, phân bố ở tọa ñộ ñịa lý từ 17050' ñến 18026'
vĩ ñộ Bắc và 105014' ñến 105053' kinh ñộ ðông, hiện ñược xếp là một trong
những giống bưởi ngon nhất ở Việt Nam. Diện tích giống bưởi Phúc Trạch
hiện nay khoảng trên 842 ha, ñược trồng chủ yếu ở các xã Hương Trạch,
Hương ðô, Phúc Trạch và Lộc Yên của huyện Hương Khê, trên các loại ñất
Trường ðại học nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sĩ khoa học nông nghiệp ………
1
phù sa cổ, phù sa ñược bồi hoặc không ñược bồi hàng năm của hai con sông
Ngàn Sâu và Ngàn Trươi. Từ thời Pháp thuộc, giống bưởi Phúc Trạch ñã
ñược nhận huy chương vàng trong cuộc thi cây trái ngon của các nước ðông
Dương, ngày nay ñược các cơ quan ngoại giao của Việt Nam tại nước ngoài
giới thiệu trên các trang website như một ñặc sản của ñất nước và con người
Việt Nam (Trương Thị Minh, 2009) [23]. Thu nhập từ việc trồng giống bưởi
Phúc Trạch luôn là một trong những nguồn chính của các hộ nông dân tại
huyện Hương Khê tỉnh Hà Tĩnh.
Từ năm 2000 trở lại ñây, năng suất giống bưởi Phúc Trạch suy giảm rõ
rệt, hoa ra nhiều nhưng tỷ lệ ñậu quả rất thấp, thậm chí không ñậu quả. ðặc
biệt là hiện tượng mất mùa xảy ra trong gần 10 năm liên tục ñã khiến người
dân không yên tâm ñầu tư chăm sóc, một số hộ gia ñình chặt bỏ cây bưởi hoặc
ñưa các loại cây trồng khác như cây Trầm Hương, cây Keo,... vào trồng xen
trong vườn. Thực trạng trên ñã làm nhiều vườn bưởi Phúc Trạch ở Hương
Khê suy thoái nghiêm trọng, cây sinh trưởng kém, sâu bệnh gây hại nặng,...
diện tích trồng trọt ñang có xu hướng suy giảm với tốc ñộ nhanh.
ðể khôi phục và phát triển giống bưởi Phúc Trạch, việc ñánh giá hiện
trạng sản xuất, nghiên cứu các yếu tố ñất ñai, khí hậu, tập quán canh tác cũng
như ảnh hưởng của một số biện pháp kỹ thuật là một bước ñi quan trọng, góp
phần xác ñịnh các yếu tố hạn chế của hiện tượng suy giảm năng suất và ñưa ra
các biện pháp kỹ thuật nhằm nâng cao và ổn ñịnh năng suất, chất lượng giống
bưởi Phúc Trạch. Với ñịnh hướng ñó, chúng tôi tiến hành nghiên cứu ñề tài:
“Nghiên cứu một số biện pháp kỹ thuật nhằm nâng cao năng suất, phẩm chất
bưởi Phúc trạch tại Hương Khê - Hà Tĩnh” nhằm góp phần phát hiện các yếu
tố hạn chế gây suy giảm năng suất, ñưa ra biện pháp khắc phục hiện tượng
mất mùa trong nhiều năm liên tục, ñáp ứng ñòi hỏi của thực tiễn sản xuất
giống bưởi Phúc Trạch.
Trường ðại học nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sĩ khoa học nông nghiệp ………
2
2
Mục ñích và yêu cầu của ñề tài
2.1
Mục ñích
Trên cơ sở ñánh giá hiện trạng sản xuất, nghiên cứu một số ñặc ñiểm
nông sinh học, tác ñộng của một số biện pháp kỹ thuật ñến năng suất ñể tìm
hiểu yếu tố hạn chế chính dẫn ñến hiện tượng suy giảm sản lượng, từ ñó ñề
xuất quy trình kỹ thuật canh tác thích hợp nhằm nâng cao và ổn ñịnh năng
suất, phẩm chất giống bưởi Phúc Trạch tại Hương Khê – Hà Tĩnh.
2.2
Yêu cầu
- ðánh giá hiện trạng sản xuất, các ñặc ñiểm nông sinh học của giống
bưởi Phúc Trạch trong mối quan hệ ñến diện tích, năng suất, phẩm chất, góp
phần xác ñịnh yếu tố hạn chế chính dẫn ñến hiện tượng suy giảm sản lượng
trong những năm gần ñây.
- Xác ñịnh vai trò của một số biện pháp kỹ thuật trong việc nâng cao
năng suất, phẩm chất giống bưởi Phúc Trạch tại Hương Khê – Hà Tĩnh.
3
Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn của ñề tài
3.1
Ý nghĩa khoa học
- Các kết quả nghiên cứu của ñề tài là một dẫn liệu khoa học có giá trị
về một số pha vật hậu, ảnh hưởng của một số biện pháp kỹ thuật ñến sinh
trưởng, phát triển, năng suất, phẩm chất của giống bưởi Phúc Trạch trồng ở
Hương Khê – Hà Tĩnh, làm cơ sở cho việc hoàn thiện quy trình thâm canh
giống bưởi Phúc Trạch và tiến hành các nghiên cứu tiếp theo trên các giống
bưởi ñặc sản khác trong ñiều kiện sinh thái miền Bắc Việt Nam.
- Những kết luận của ñề tài là nguồn tài liệu tham khảo có giá trị cho công
tác giảng dạy, phổ cập kiến thức về cây bưởi nói riêng và cây có múi nói chung.
3.2
Ý nghĩa thực tiễn
- ðề xuất quy trình kỹ thuật khắc phục hiện tượng mất mùa của giống
bưởi Phúc Trạch trong nhiều năm liên tục, góp phần giải quyết vấn ñề bức
Trường ðại học nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sĩ khoa học nông nghiệp ………
3
xúc của thực tiễn sản xuất giống bưởi Phúc Trạch tại Hương Khê - Hà Tĩnh.
- Bổ sung nguồn tư liệu khoa học làm cơ sở xây dựng ñịnh hướng quy
hoạch, nghiên cứu phát triển giống bưởi Phúc Trạch của các nhà quản lý, các
nhà khoa học trong và ngoài tỉnh Hà Tĩnh.
4
ðối tượng và phạm vi nghiên cứu
4.1
ðối tượng nghiên cứu
- ðối tượng nghiên cứu của ñề tài là giống bưởi Phúc Trạch có tuổi cây
từ 4 ñến 12 tuổi trồng tại Hương Khê - Hà Tĩnh.
4.2
Phạm vi nghiên cứu
- Về thời gian: ðề tài tiến hành từ năm 2006 ñến năm 2009.
- Về nội dung: Nội dung chính của ñề tài là nghiên cứu xác ñịnh các
yếu tố hạn chế chính dẫn ñến hiện tượng mất mùa trong nhiều năm liên tục
của giống bưởi Phúc Trạch tại Hương Khê – Hà Tĩnh và các biện pháp kỹ
thuật khắc phục. Dựa trên kết quả ñiều tra và nghiên cứu một số ñặc ñiểm
nông sinh học của giống bưởi Phúc Trạch mà xác ñịnh nội dung và cách thức
bố trí các thí nghiệm cụ thể.
5
Những ñóng góp mới của ñề tài
- ðánh giá tương ñối toàn diện và có tính hệ thống về hiện trạng sản
xuất, một số ñặc ñiểm nông sinh học trong mối quan hệ ñến năng suất, phẩm
chất của giống bưởi Phúc Trạch tại Hương Khê – Hà Tĩnh.
- Xác ñịnh các yếu tố hạn chế của hiện tượng suy giảm sản lượng giống
bưởi Phúc Trạch tại Hương Khê – Hà Tĩnh trong những năm gần ñây, vai trò của
một số biện pháp kỹ thuật và ñề xuất ñược quy trình khắc phục, góp phần giải
quyết một trong những vấn ñề bức xúc của thực tiễn sản xuất tại ñịa phương.
- Bổ sung nguồn tư liệu có ý nghĩa về giống bưởi Phúc Trạch nói riêng
và cây có múi nói chung phục vụ cho công tác ñào tạo cán bộ kỹ thuật và làm
cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo trong tương lai.
Trường ðại học nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sĩ khoa học nông nghiệp ………
4
CHƯƠNG 1
TỔNG QUAN TÀI LIỆU
1.1
Nguồn gốc của cây bưởi
Cây bưởi có tên khoa học là Citrus grandis (L).Osbeck, trong hệ thống
phân loại bưởi thuộc:
Họ: Rutaceae
Họ phụ: Aurantioideae
Chi: Citrus
Chi phụ: Eu Citrus
Loài: Citrus grandis (maxima)
Cây bưởi có nguồn gốc từ vùng nhiệt ñới. Theo tác giả Robert, (1967)
[86] bưởi là cây bản xứ của Malaysia và quần ñảo Polynesia, sau ñó ñược di
thực sang Ấn ðộ, phía nam Trung Quốc và các nước châu Âu, Mỹ. Tác giả
Giucovki cho rằng nguồn gốc của bưởi có thể là quần ñảo Laxongdơ, tuy
nhiên ñể có tài liệu chắc chắn cần nghiên cứu các thực vật họ Rutacea, nhất là
họ phụ Aurantioidea ở vùng núi Hymalaya miền Tây Trung Quốc và các vùng
núi thuộc bán ñảo ðông Dương (dẫn theo Bùi Huy ðáp, 1960) [12]. Tác giả
Chawalit Niyomdham, (1992) [51] cũng cho rằng bưởi có nguồn gốc ở
Malaysia, sau ñó lan sang Indonesia, Trung Quốc, Nhật Bản, Ấn ðộ, ðịa
Trung Hải và Mỹ,... vùng sản xuất chính ở các nước Phương ðông (Trung
Quốc, Thái Lan, Việt Nam,...).
Tuy nhiên, tác giả Bretschneider, (1898) lại cho rằng bưởi có nguồn gốc
từ Trung Quốc vì cây bưởi ñã ñược ñề cập trong các tài liệu của Trung Quốc từ
thế kỷ 24 ñến thế kỷ 8 trước công nguyên (dẫn theo Rajput and Sriharibabu,
1985) [83]. Cùng quan ñiểm trên, các tác giả Vũ Công Hậu, (1996) [17]; Tôn
Thất Trình, (1995) [32] cũng cho rằng bưởi có nguồn gốc từ Trung Quốc.
Trường ðại học nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sĩ khoa học nông nghiệp ………
5
Như vậy, nguồn gốc của bưởi cho ñến nay chưa ñược thống nhất. Bưởi
có thể có nguồn gốc từ Malaysia, Trung Quốc, Ấn ðộ,... Hiện này bưởi ñược
trồng nhiều với mục ñích thương mại ở các nước châu Á như: Trung Quốc,
Thái Lan, Malaysia, Philipines, Ấn ðộ và Việt Nam.
Ngoài bưởi người ta còn tìm thấy bưởi chùm, ñây có thể là kết quả từ
một hạt, một mầm bưởi ñột biến và cũng có thể là cây lai giữa bưởi và cam
ngọt. Theo sơ ñồ phân loại cây có múi của Swingle năm 1948 thì bưởi và bưởi
chùm là 2 loài khác nhau trong cùng một chi Citrus và có mối quan hệ chặt chẽ
với nhau (Phạm Thị Chữ, 1998) [8]; (Ghosh, 1985) [65]. Theo Webber, (1943)
bưởi chùm xuất hiện ở Barbados với cái tên là “trái cấm”, vì ra quả thành từng
chùm nên người ta gọi là bưởi chùm, năm 1830 Macfadyen ñã phân bưởi chùm
thành một loài mới lấy tên là Citrus paradisi (dẫn theo Robert, 1967) [86].
1.2
Các yếu tố ngoại cảnh ảnh hưởng ñến sinh trưởng, phát triển của
cây có múi và cây bưởi
1.2.1 Nhiệt ñộ, ẩm ñộ không khí
Cây có múi nói chung, bưởi nói riêng có thể trồng ở vùng có nhiệt ñộ
từ 12 - 390C, nhiệt ñộ thích hợp nhất là từ 23 - 290C, nhiệt ñộ thấp hơn 12,50C
và cao hơn 400C cây ngừng sinh trưởng. Nhìn chung, nhiệt ñộ là yếu tố rất
quan trọng, ảnh hưởng tới toàn bộ hoạt ñộng sống của cây cũng như năng
suất, chất lượng quả (Frederick and GeneAlbrigo, 1998) [62].
Ở vùng á nhiệt ñới cây có múi thường có 2 - 5 ñợt sinh trưởng, còn ở
vùng nhiệt ñới thấp, một số vùng á nhiệt ñới và vùng duyên hải có thể có nhiều
ñợt sinh trưởng (Mendel, 1969) [80]. Nhiệt ñộ ñể bắt ñầu phát sinh một ñợt lộc
là >12,50C, thời gian phát sinh lộc khác nhau ở mỗi vùng sinh thái, nhiệt ñộ tốt
nhất cho sinh trưởng của các ñợt lộc là từ 25 - 300C, cho hoạt ñộng của bộ rễ
từ 17 - 300C. Sự hút nước và các chất dinh dưỡng tăng khi nhiệt ñộ tăng trong
phạm vi từ 17 - 300C và ngược lại (Cassin et al, 1968) [47]
Trường ðại học nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sĩ khoa học nông nghiệp ………
6
- Xem thêm -