Tài liệu nghiên cứu một số bệnh thường gặp ở tôm hùm bông (panulirus ornatus fabricius, 1798) nuôi lồng tại vùng biển khánh hòa và các biện pháp phòng trị

B GIÁO D C & ÀO T O TRƯ NG I H C NHA TRANG ----------oOo---------- VÕ VĂN NHA NGHIEÂN CÖÙU MOÄT SOÁ BEÄNH THÖÔØNG GAËP ÔÛ TOÂM HUØM BOÂNG (PANULIRUS ORNATUS FABRICIUS, 1798) NUOÂI LOÀNG TAÏI VUØNG BIEÅN KHAÙNH HOØA VAØ CAÙC BIEÄN PHAÙP PHOØNG TRÒ Chuyên ngành: Nuôi th y s n nư c m n, l Mã s : 62 62 70 05 LU N ÁN TI N SĨ NÔNG NGHI P NGƯ I HƯ NG D N KHOA H C: 1. PGS.TS TH HÒA 2. TS NGUY N H U DŨNG NHA TRANG – 2010 ii L I CAM OAN Tôi xin cam oan ây là công trình nghiên c u c a riêng tôi. M t ph n s li u s d ng trong lu n án ư c t p h p t các nhi m tài c p B do chính tôi làm ch tài: + gây ra tài ”Nghiên c u m t s b nh thư ng g p do vi khu n, ký sinh trùng tôm hùm bông (Panulirus ornatus) nuôi l ng vùng bi n Phú Yên, Khánh Hòa và các bi n pháp phòng tr ” (năm 2003 – 2004). + tài ”Nghiên c u xây d ng gi i pháp b o v và phát tri n ngu n l i tôm hùm” (năm 2004 – 2007). + tài ” ánh giá hi u qu c a vi c s d ng thu c kháng sinh trong phòng và tr b nh tôm hùm” (năm 2008). Tác gi lu n án Võ Văn Nha iii L I C M ƠN Xin g i l i bi t ơn chân thành Dũng - trư ng n PGS.TS Th Hòa và TS Nguy n H u i h c Nha Trang ã t n tình giúp cho tôi nh ng ki n th c quí báu Xin bày t lòng bi t ơn , hư ng d n và truy n t hoàn thành b n lu n án này. n: PGS.TS Nguy n Th Xuân Thu - Vi n Nghiên c u Nuôi tr ng Th y s n III TS Hà Ký – C c B o v ngu n l i Th y s n, B NN&PTNT TS Lý Th Thanh Loan - Vi n Nghiên c u Nuôi tr ng Th y s n II TS Bùi Quang T - Vi n Nghiên c u Nuôi tr ng Th y s n I ã giúp tôi ch nh s a nh ng thi u sót lu n án ư c hoàn h o. Xin g i nh ng l i bi t ơn chân thành nh t PGS.TS L i Văn Hùng - Khoa NTTS - i h c Nha Trang PGS.TS Nguy n ình Mão - Khoa NTTS ã t n tình giúp , ng viên và truy n n quí th y/cô: i h c Nha Trang t cho tôi nh ng kinh nghi m quí báu, giúp tôi ch nh s a nh ng thi u sót trong lu n án. Xin g i n t t c các nh ng ngư i thân trong gia ình: Ba m , anh ch và ngư i v hi n; anh ch em và các b n Xin g i l i c m ơn chân thành Ban lãnh ng nghi p nh ng l i c m ơn sâu s c nh t. n: o Vi n Nghiên c u Nuôi tr ng Th y s n III, Trung tâm Qu c gia Quan tr c, C nh báo Môi trư ng và Phòng ng a D ch b nh Th y s n khu v c mi n iv Trung t o nhi u i u ki n thu n l i và cho phép s d ng các trang thi t b s n có c a Vi n, Trung tâm tôi phân tích các m u b nh ph m và tri n khai n i dung lu n án t i phòng thí nghi m c a ơn v . S Th y s n Khánh Hòa (nay là S NN & PTNT), phòng kinh t các huy n V n Ninh, Ninh Hòa, th xã Cam Ranh và thành ph Nha Trang ã giúp ,t o i u ki n cho tôi thu th p các s li u th c p và ti p c n ư c các i m nuôi tôm hùm l ng kh o sát, i u tra thu m u và ph ng v n. Xin g i l i c m ơn n: Các cán b thu c Phòng nghiên c u b nh th y s n và d báo - Trung tâm Qu c gia Quan tr c, C nh báo Môi trư ng và Phòng ng a D ch b nh Th y s n khu v c mi n Trung-nh ng ngư i ã ph i h p làm vi c nhi t tình và y trách nhi m. Các em sinh viên: Khóa 42 và 43 - Khoa Nuôi tr ng Th y s n Trang; khóa 40 và 41- Khoa Th y s n - i h c Nha i h c Vinh và bà con nuôi tôm hùm t i V n Ninh, Nha Trang và Cam Ranh ã t n tình giúp , t o i u ki n cho vi c thu m u và cung c p ngu n thông tin sơ c p. Tôi cũng bày t lòng bi t ơn n: GS.TS Hideo Sekiguchi - Trư ng i h c Mie (Nh t B n) GS.TS Kwang Sik Choi - Trư ng i h c Qu c gia JeJu (Hàn Qu c) ã giúp tôi ki n th c và tài li u trong lĩnh v c nghiên c u v sinh h c và b nh tôm hùm. Tôi xin ư c bày t lòng bi t ơn chân thành và sâu s c nh t giúp quí báu ó./. n nh ng s v M CL C trang Trang ph bìa ............................................................................................................ i L i cam oan ............................................................................................................ ii L i c m ơn ............................................................................................................... iii M c l c ...................................................................................................................... v Danh m c các ký hi u, các ch vi t t t ............................................................... viii Danh m c các b ng ................................................................................................. ix Danh m c các hình v , M th ............................................................................... xi U ................................................................................................................... 1 Chương 1 - T NG QUAN TÀI LI U .................................................................. 4 1.1. M ts c i m sinh h c và sinh thái phân b c a tôm hùm Panulirus spp. 4 1.1.1 c i m sinh h c tôm hùm Panulirus spp............................................ 4 1.1.2 Sinh thái phân b c a tôm hùm Panulirus spp. ...................................... 8 1.2. Tình hình nuôi tôm hùm trong nư c và th gi i ........................................... 10 1.2.1 Tình hình nuôi tôm hùm trên th gi i ................................................. 10 1.2.2 Tình hình nuôi tôm hùm b ng l ng t i Vi t nam ................................ 14 1.3. Các nghiên c u v b nh 1.3.1 tôm hùm nuôi .................................................... 16 M t s phương pháp và k thu t s d ng trong nghiên c u b nh trên tôm hùm ........................................................................................ 16 1.3.2 Các nghiên c u v b nh tôm hùm trên Th gi i và Vi t Nam.......... 18 Chương 2 - V T LI U VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U ......................... 36 2.1. i tư ng, ph m vi và a i m nghiên c u................................................. 36 2.2. V t li u nghiên c u ....................................................................................... 37 2.3. Phương pháp nghiên c u............................................................................... 37 2.3.1. Sơ kh i c a lu n án ........................................................................ 37 2.3.2. Phương pháp i u tra hi n tr ng b nh tôm hùm nuôi l ng .................. 40 2.3.3. Các phương pháp phân tích m u ã ư c s d ng ............................. 41 vi 2.3.4. Phương pháp b trí thí nghi m tr b nh en mang tôm hùm bông trong i u ki n thí nghi m .................................................................. 58 2.3.5. Phương pháp xác nh m t s y u t môi trư ng................................. 59 2.3.6. Các phương pháp x lý s li u ............................................................. 60 Chương 3 - K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N ................................ 61 3.1. K t qu i u tra hi n tr ng b nh tôm hùm bông nuôi l ng t i Khánh Hòa n năm 2006 ....................................................................................................... 61 3.1.1. Tình hình nuôi tôm hùm b ng l ng Khánh Hòa................................ 61 3.1.2. Nh ng b nh thư ng g p trên tôm hùm nuôi l ng t i Khánh Hòa ........ 61 3.1.3. M t s c i m d ch t c a h i ch ng thân và h i ch ng en mang trên tôm hùm bông nuôi l ng t i Khánh Hòa ....................................... 64 3.1.4. Nh ng bi n pháp phòng, tr b nh tôm c a ngư i nuôi hùm l ng t i Khánh Hòa. ........................................................................................... 73 3.2. K t qu nghiên c u v b nh en mang 3.2.1. Các d u hi u b nh lý tôm hùm bông ............................ 74 c trưng ............................................................ 74 3.2.2. Các lo i tác nhân là sinh v t tìm th y trên tôm hùm bông b nh en mang .............................................................................................................. 76 3.2.3. c i m mô b nh h c tôm hùm bông b b nh en mang ................ 80 3.2.4. K t qu c m nhi m n m trên tôm kh e ................................................. 81 3.2.5. M t s c i m hình thái, phân lo i ch ng n m có t n s b t g p cao trên tôm hùm bông b nh en mang ..................................................... 83 3.2.6. M t s c i m sinh thái c a n m có t n s b t g p cao trên tôm hùm bông b nh en mang ........................................................................... 89 3.3. K t qu nghiên c u v b nh 3.3.1. M t s d u hi u b nh lý thân tôm hùm bông ................................ 92 c trưng ....................................................... 92 3.3.2. Các lo i tác nhân gây b nh là sinh v t tìm th y trên tôm hùm bông b nh thân................................................................................................... 93 3.3.3. K t qu c m nhi m lên tôm kh e d ch nghi n gan t y tôm b nh thân qua màng l c 0,2 µ m .......................................................................... 102 vii 3.3.4. K t qu quan sát m u mô gan t y và mô mang tôm hùm bông b b nh thân và tôm kh e dư i kính hi n vi i n t ................................... 106 3.4. K t qu th nghi m dùng thu c và hóa ch t h n ch b nh en mang tôm hùm bông nuôi l ng trong i u ki n thí nghi m ....................................... 109 3.4.1 K t qu th nghi m hi u qu c a m t s hóa ch t và thu c kháng n m trong vi c kìm hãm s phát tri n c a n m Fusarium solani gây b nh en mang tôm hùm trong i u ki n invitro ..................................... 109 3.4.2 K t qu th nghi m i u tr b nh en mang tôm hùm bông trong i u ki n thí nghi m invivo ........................................................................ 114 3.5. xu t bi n pháp phòng tr b nh tôm hùm bông nuôi l ng t i Khánh Hòa ... ............................................................................................................ 115 3.5.1. Bi n pháp phòng t ng h p b nh en mang và b nh 3.5.2. Bi n pháp tr b nh en mang thân ............. 115 tôm hùm bông nuôi l ng ................... 119 K T LU N VÀ KI N NGH ............................................................................ 120 DANH M C CÔNG TRÌNH CÔNG B C A TÁC GI ............................... 122 TÀI LI U THAM KH O ................................................................................... 123 PH L C .................................................................................................................... viii DANH M C CÁC KÝ HI U, CÁC CH VI T T T CFU- Colony Forming Units: ơn v khu n l c FCR: H s chuy n i th c ăn MBV- Monodon Baculovirus: B nh vi rút gây còi trên tôm sú NL1, NL4- Nuclear large: o n v t li u di truy n ký hi u NL1/NL4 NN&PTNT: Nông nghi p và phát tri n nông thôn NTTS: Nuôi tr ng th y s n PaV1- Panulirus argus vi rút 1: M t lo i vi rút tìm th y trên tôm hùm P. argus PCR- Polymerase Chain Reaction: Ph n ng dây chuy n t ng h p v t li u di truy n TBE - Tris HCl - Boric acid- EDTA: dung d ch m dùng trong i n di TCVN - Tiêu chu n Vi t Nam TCN: Tiêu chu n ngành TSV - Taura Syndrome Virus: H i ch ng vi rút Taura UI- International Units: ơn v qu c t YHV - Yellow head vius: Vi rút gây b nh u vàng WSSV- White Spot Syndrome Virus: Vi rút gây h i ch ng m tr ng ix DANH M C CÁC B NG B ng 1.1. sâu và n n áy c a m t s i m i u tra có tôm hùm phân b vùng bi n mi n Trung B ng 1.2: Phân b s lư ng l ng nuôi (l ng) và s n lư ng tôm hùm nuôi l ng (t n/năm) t i Vi t Nam qua các năm B ng 1.3: M t s b nh và h i ch ng b nh các loài tôm hùm khác nhau trên th gi i B ng 1.4: M t s d u hi u b nh thư ng g p tôm hùm bông nuôi l ng vùng bi n Sông C u t nh Phú Yên năm 2001-2002 B ng 2.1: Phân b s lư ng phi u i u tra hi n tr ng b nh tôm hùm bông t i Khánh Hoà B ng 2.2: Các th nghi m B ng 2.3: Các c tính sinh hoá c a vi khu n theo API 20 NE c i m c a n m gây b nh B ng 2.4: M t s lo i hóa ch t/thu c kháng n m và n ng tương ng dùng làm thí nghi m B ng 3.1: M t s h i ch ng b nh thư ng g p tôm hùm bông nuôi l ng t i Khánh Hòa năm 2003-2004 trong 229 h nuôi ư c ph ng v n B ng 3.2: Phân b c a h i ch ng thân và h i ch ng en mang trên tôm hùm bông theo mùa t i Khánh Hòa năm 2003-2004 B ng 3.3: Phân b c a h i ch ng thân/ en mang trên tôm hùm bông theo c tôm nuôi khác nhau B ng 3.4: Phân b c a h i ch ng thân/ en mang trên tôm hùm bông theo các ki u nuôi l ng khác nhau B ng 3.5: Phân b c a h i ch ng nuôi khác nhau thân/ en mang trên tôm hùm bông theo m t x B ng 3.6: nh hư ng c a vi c v sinh l ng bè nuôi n s xu t hi n c a h i ch ng thân/ en mang B ng 3.7: T n su t b t g p (%) nh ng bi n pháp phòng, tr b nh tôm hùm c a ngư i nuôi tôm vùng bi n Khánh Hòa năm 2003-2004 B ng 3.8: T n s b t g p các lo i tác nhân là sinh v t tìm th y trên tôm hùm bông kh e và tôm hùm bông b nh en mang B ng 3.9: S lư ng và t l % tôm hùm bông ch t trong thí nghi m c m nhi m n m Fusarium sp. b ng phương pháp tiêm tr c ti p vào tôm kh e B ng 3.10: K t qu ki m tra b nh lý en mang B ng 3.11: bông b tôm hùm bông sau thí nghi m c i m hình thái c a ch ng n m phân l p ư c trên tôm hùm en mang t i Khánh Hòa B ng 3.12: T n su t b t g p các lo i tác nhân là sinh v t phân l p t tôm hùm bông kh e và tôm hùm bông B ng 3.13:T l tôm ch t và k t qu phân tích mô b nh h c c a gan t y tôm sau khi c m nhi m d ch nghi n gan t y tôm b nh qua lư i l c 0,2 µ m B ng 3.14: K t qu ki m tra s tôm l t xác, t l tôm kh i b nh và tôm còn nhi m n m m u mô mang tôm sau khi i u tr b ng Hydrogen peroxide, Formaline và Griseofulvine B ng 3.15: Các y u t môi trư ng nư c thích h p cho vi c ch n hùm a i m nuôi tôm xi DANH M C CÁC HÌNH V , TH Hình 1.1: Hình thái tôm hùm Panulirus spp.(ngu n: Carpenter & Niem) Hình 1.2: Chu kỳ s ng c a tôm hùm (ngu n: Phillip-CSIRO) Hình 2.1: c i m hình thái tôm hùm bông (Panulirus ornatus) Hình 2.2: Sơ kh i nghiên c u c a lu n án Hình 2.3: Các v trí nghiên c u i u tra hi n tr ng b nh tôm hùm nuôi t i Khánh Hòa Hình 2.4: Sơ nghiên c u b nh vi khu n Hình 2.5: Sơ nghiên c u n m m u tôm hùm Hình 2.6: Sơ c m nhi m n m tôm hùm Hình 2.7: Sơ ti n hành làm tiêu b n mô h c m u tôm hùm Hình 2.8: Ti n hành k thu t PCR theo tiêu chu n ngành th y s n 28 TCN 202: 2004 Hình 2.9: Thí nghi m ánh giá vai trò c a virus v i b nh Hình 2.10: Sơ Hình 2.11: Sơ thân trên tôm hùm nghiên c u ký sinh trùng i u tr b nh en mang tôm hùm bông trong i u ki n thí nghi m Hình 3.1: S lư ng l ng và s n lư ng tôm hùm nuôi l ng t i các vùng nuôi Khánh Hòa qua các năm Hình 3.2: Hình nh c a tôm hùm bông khi b các h i ch ng b nh thư ng g p khác nhau: A- thân, B- en mang, C- u to, D- long u, E- óng sum/hà, F- dính v , G- s a, H- mòn uôi Hình 3.3: Phân b c a h i ch ng thân và h i ch ng en mang trên tôm hùm bông theo tháng t i Khánh Hòa năm 2003-2004 Hình 3.4: Các d ng l ng nuôi tôm hùm t i Khánh Hòa: A- L ng chìm; B-L ng găm; C,D- L ng n i (bè nuôi) xii Hình 3.5: M t s ch tiêu môi trư ng nư c (S2-, BOD5,, t ng s vi khu n hi u khí và vi khu n Vibrio) t i các khu v c nuôi tôm hùm l ng (V n Ninh và Cam Ranh) qua các tháng trong năm 2003 Hình 3.6: M t s d u hi u nh n bi t b nh en mang kh e, B-mang tôm có màu nâu tôm hùm bông. A-mang tôm , C-mang tôm b thương t n, D-mang tôm có ch m màu en, E-mang tôm b phá h y hoàn toàn. F, G mang b en do mùn b h u cơ Hình 3.7: Các s i n m và bào t n m Fusarium sp. trên mang tôm b nh en mang Hình 3.8: M t s ký sinh trùng, ng v t bám và n m tìm th y trên tôm hùm bông b nh en mang. A-Zoothamnium sp., B- Vorticella sp., C-Nematoda, D- Balanus sp., E- Pteria sp., F- n m Fusarium sp. Hình 3.9: Mô h c mang tôm hùm bông b nh en mang và tôm kh e nhu m H&E. A, C- tơ mang tôm kh e c t ngang và d c, các vách ngăn phân chia và t bào máu rõ; B- g c tơ mang tôm b nh en mang, lát c t ngang s i n m n m bên trong tơ mang ( u mũi tên en); D- tơ mang tôm b nh en mang, lát c t d c s i n m n m bên trong tơ mang ( u mũi tên en) và bào t ính c a n m bên trong tơ mang (mũi tên en) Hình 3.10: M t s c i m hình thái n m Fusarium sp. trên mang tôm hùm bông b nh en mang. A,B- ĩa nuôi c y Fusarium sp. trên môi trư ng PDA; C,Ds i n m và bào t có góc tù ( m t u bào t ính n m ( phóng phóng i 200 l n); E- nh bào t ính l n i 400 l n); F- bào t n m Fusarium sp. n y m m trong nư c bi n vô trùng ( phóng i 200 l n). Hình 3.11: Cây quan h gi ng loài c a các ch ng n m phân l p t m u tôm hùm bông b nh en mang và các loài có m i quan h h hàng g n d a vào trình t các vùng ITS (bao g m c trình t 5.8 S rDNA) xiii Hình 3.12: Cây quan h gi ng loài c a các ch ng n m phân l p t m u tôm hùm bông b nh en mang và các loài có m i quan h h hàng g n d a vào trình t o n D1/D2 rDNA 28S Hình 3.13: nh hư ng c a nhi t lên sinh trư ng c a n m Fusarium solani gây b nh en mang trên tôm hùm bông nuôi l ng t i Khánh Hòa Hình 3.14: nh hư ng c a pH n sinh trư ng c a n m Fusarium solani gây b nh en mang trên tôm hùm bông nuôi l ng t i Khánh Hòa Hình 3.15: nh hư ng c a m n n sinh trư ng c a n m Fusarium solani gây b nh en mang trên tôm hùm bông nuôi l ng t i Khánh Hòa Hình 3.16: M t s d u hi u nh n bi t b nh thân tôm hùm bông. A, B-m t lưng và b ng tôm kh e; C,D- m t lưng và b ng tôm có màu thân và cơ vùng gi a giáp nh t, E-tôm toàn u ng c và thân phình ra; F-m t b ng tôm b m Hình 3.17: M t s sinh v t ký sinh cơ h i ã phát hi n ư c b nh tôm hùm bông b thân: A- Tôm hùm b gi ng sun (Balanus) bám trên b m t cơ th ; B- Khu n l c vi khu n Vibrio alginolyticus trên TCBS; C- T bào vi khu n V. alginolyticus phóng trên m t b ng c a ph n i 1000 l n (1000X); D- Zoothamnium sp. ký sinh u ng c tôm thân Hình 3.18: K t qu phân tích PCR hai bư c mô mang tôm hùm bông nhi m vi rút m tr ng– WSSV: A– K t qu PCR bư c 1; B– K t qu PCR bư c 2; S1– m u tôm (-) v i WSSV; S2– m u tôm nhi m nh virus WSSV; S3– m u tôm nhi m n ng virus WSSV; C(+)– ch ng dương; C(-)– ch ng âm; M – thang DNA chu n Hình 3.19: Hình nh mô b nh h c c a mang m t s tôm hùm bông b b nh thân và không b b nh thân th hi n nh ng bi n i mô b nh h c c xiv thù c a s nhi m WSSV v i s hi n di n c a các th vùi hình c u hay hình tr ng (mũi tên), b t màu tím c a hematoxylin n m trong nhân c a t bào mang phóng i 400 l n (400X): A- Mô b nh h c c a mang tôm ã b nhi m r t n ng WSSV;B- Mô b nh h c c a mang tôm ã b nhi m nh WSSV Hình 3.20: Mô b nh h c c a t ch c gan t y tôm hùm bông kh e (A) và tôm hùm bông b b nh thân (B) cho th y các th vùi (mũi tên) có màu tím c a hematoxylin n m ngoài nhân c a các t bào mô liên k t, n m xen k gi a các bi u mô gan t y hình ng( phóng i 400 l n) Hình 3.21: Mô b nh h c c a t ch c gan t y tôm hùm b b nh thân cho th y các th vùi có màu tím c a hematoxylin n m ngoài nhân c a các t bào mô liên k t, n m xen k gi a các bi u mô gan t y hình ng: A- Mô h c c a gan t y b nhi m virus phóng i 100 l n; B- Các th vùi có màu tím c a hematoxylin, n m ngoài nhân c a t bào mô liên k t trong t ch c gan t y phóng phóng i 400 l n; C- Quan sát hình B nhưng i 1000 l n Hình 3.22: S bi n i mô b nh h c trong mô liên k t c a t ch c gan t y và mô mang tôm hùm bông b b nh t o. A, B- Mô gan t y tôm kh e C, D- Mô gan t y tôm b nh Mô mang tôm kh e phóng phóng và tôm hùm bông kh e t c m nhi m nhân phóng phóng i 400 l n (A) và 1000 l n (B); i 400 l n (C) và 1000 l n (D). E- i 400 l n; F- Mô mang tôm b nh i 400 l n. Mũi tên ( ) ch th vùi c a virus, b t màu tím c a hematoxylin, n m ngoài nhân t bào mô liên k t gan t y và mang tôm xv Hình 3.23: T bào gan t y tôm hùm bông b nh thân (do c m nhi m nhân t o) và tôm kh e dư i kính hi n vi i n t . A- mô gan t y tôm kh e; B, C- mô gan t y tôm b nh. D- nh phóng to c a hình C ch d c ám h t virus v i d ng hình b u tr ng thái c t d c và c t ngang; Nu (Nucleic)- nhân t bào; Cyt (Cytoplasmic inclusion)- ti u th nguyên sinh ch t Hình 3.24: T bào mang tôm hùm bông b nh thân (do c m nhi m nhân t o) và tôm kh e dư i kính hi n vi i n t . A- mô mang tôm kh e; B, C, E- mô mang tôm b nh; D, F- nh phóng to c a hình C, E tương ng v i các ám h t virus n m trong các b c bên ngoài nhân t bào; Nu (Nucleic)- nhân t bào Hình 3.25: nh hư ng c a Formalin n sinh trư ng c a n m Fusarium solani. A- ưa tr c ti p Formalin vào môi trư ng nuôi c y n m; B-ngâm rìa khu n l c n m trong Formalin Hình 3.26: nh hư ng c a hydrogen peroxyde (H2O2) n sinh trư ng c a n m Fusarium solani khi ngâm rìa khu n l c n m trong H2O2 Hình 3.27: nh hư ng c a Ketoconazol n sinh trư ng n m Fusarium solani. A- ưa tr c ti p thu c vào môi trư ng nuôi c y n m; B-ngâm rìa khu n l c n m trong thu c Hình 3.28: nh hư ng c a Griseofuvine n sinh trư ng c a n m F. solani. A- ưa tr c ti p thu c vào môi trư ng nuôi c y n m; B-ngâm rìa khu n l c n m trong thu c Hình 3.29: nh hư ng c a Nistatin n sinh trư ng n m F. solani. A- ưa tr c ti p thu c vào môi trư ng nuôi c y n m; B- ngâm rìa khu n l c n m trong thu c Hình 3.30: Mô hình sinh thái h c b nh thân trên tôm hùm bông nuôi l ng Hình 3.31: Mô hình sinh thái h c b nh en mang trên tôm hùm bông nuôi l ng 1 M Tôm hùm là m t lo i U c s n ư c nhi u nư c trên th gi i như Úc, Ca-na- a, Xing-ga-po, Trung Qu c,… quan tâm nghiên c u nuôi l ng trong nh ng th p niên g n ây. Cùng v i nghiên c u k thu t nuôi, nghiên c u v b nh tôm hùm vùng ôn i cũng ư c các tác gi : Fisher & c ng s (1978) [75]; Alderman (1981) [37]; Evans (1994, 2003) [68], [69]; Shields & c ng s (2000, 2004, 2006, 2007) [114], [115], [116], [117]; Li & c ng s (2008) [92],… Vi t Nam, c p. c bi t là ven bi n mi n Trung, nhi u o ng m, o n i, r n á, san hô... là nơi ưa thích cho các loài tôm hùm cư trú, sinh s ng và phát tri n. Do hàm lư ng dinh dư ng cao và có giá tr m ngh , tôm hùm tr thành m t hàng xu t kh u và tiêu th n i a r t ư c ưa chu ng. tôm hùm b khai thác, k c tôm chưa áp ng nhu c u ngày càng gia tăng, t kích c , t l tôm nh khai thác chi m t i 30- 50% s n lư ng tôm khai thác [8], [27]. Trư c th c t gi ng khai thác t nhiên chưa nh ng năm ó, vi c nuôi tôm hùm t ngu n t kích c th trư ng ư c quan tâm nghiên c u t u th p niên 90 [26]. n nay, s n lư ng tôm hùm xu t kh u ph n nhi u là do ngh nuôi tôm hùm b ng l ng cung c p. Năm 2006 t ng s l ng nuôi tôm hùm c nư c kho ng 48.736 l ng, t s n lư ng hơn 1.917 t n. Trong ó, t nh Khánh Hoà có kho ng 29.206 l ng, chi m 60 % s lư ng l ng nuôi so v i c nư c, v i hai khu v c nuôi chính là huy n V n Ninh và huy n Cam Ranh, s n lư ng hơn 1.140 t n [22]. Các loài tôm hùm ang ư c nuôi hi n nay bao g m: tôm hùm bông (Panulirus ornatus), tôm hùm á (P. homarus), tôm hùm (P. longipes), tôm hùm s i (P. stimpsoni), tôm hùm tre (P. polyphagus). Trong ó loài tôm hùm bông ư c nuôi nhi u hơn c do giá tr kinh t cao, l i có ngu n gi ng t nhiên và thích nghi t t v i i u ki n nuôi nh t, tăng tr ng cơ th nhanh hơn so v i các loài tôm hùm khác [22], [27], [28]. Ngh nuôi tôm hùm ã và ang phát tri n m nh Khánh Hòa trong nh ng năm g n ây và th c s mang l i hi u qu kinh t và xã h i cho a phương. Tuy v y, do s phát tri n mang tính t phát, thi u qui ho ch, th c ăn tôm là th c ăn tươi 2 s ng v i h s chuy n i th c ăn (FCR) cao, lên n 28-29 [13]; m t lư ng th c ăn tươi r t l n ã ư c dùng trong khu v c nuôi l ng t i huy n Cam Ranh và huy n V n Ninh là i u ki n thu n l i cho s bùng phát b nh tôm hùm nuôi. Trong nh ng năm qua, tôm hùm nuôi thư ng b nhi u lo i b nh khác nhau như b nh thân, b nh en mang, b nh mòn uôi.... ã gây thi t h i áng k cho ngư i nuôi tôm thu c huy n Cam Ranh và huy n V n Ninh. C th , vào năm 2001 và 2004 tôm hùm nuôi l ng ch t t r i rác n hàng lo t gây thi t h i hàng ch c t ng cho ngư i nuôi. Ngoài ra, công tác qu n lý môi trư ng vùng nuôi và k thu t nuôi chưa ư c t t ã t o cơ h i t t cho các tác nhân gây b nh phát tri n. Hơn n a, h u như chưa có nh ng công trình nghiên c u và tài li u nói v b nh tôm hùm nuôi l ng t i Vi t Nam nói chung và Khánh Hòa nói riêng. Do v y, nghiên c u các b nh thư ng g p trên tôm hùm nuôi Khánh Hòa và ưa ra gi i pháp phòng, tr b nh ã th c s là m t nhu c u c p thi t c a th c ti n s n xu t. hoàn thành chương trình ào t o ti n s , ư c s d c và ào t o, tôi ư c trư ng ng ý c a B Giáo i h c Th y s n (nay là trư ng Trang) giao th c hi n lu n án nghiên c u sinh v i i h c Nha tài: “Nghiên c u m t s b nh tôm hùm bông (Panulirus ornatus Fabricius, 1798) nuôi l ng t i vùng thư ng g p bi n Khánh Hoà và các bi n pháp phòng tr ” t năm 2003 – 2007. * M c tiêu: 1. Xác nh ư c các tác nhân chính gây nên m t s b nh ch y u tôm hùm bông nuôi l ng t i t nh Khánh Hòa. 2. ưa ra cơ s khoa h c và các phương pháp phòng, tr b nh nh m gi m thi u tác h i c a b nh t i năng su t, s n lư ng tôm hùm nuôi t i a phương. * N i dung nghiên c u c a lu n án: 1. i u tra th c tr ng, phát hi n các b nh ch y u l ng vùng bi n Khánh Hòa (Cam Ranh và V n Ninh). tôm hùm bông nuôi 3 2. Nghiên c u m t s b nh có t n s b t g p cao và gây tác h i cho tôm hùm bông nuôi l ng t i Khánh Hòa. 3. Th nghi m dùng thu c và hóa ch t phòng tr b nh tôm hùm bông ây là công trình nghiên c u khoa h c có h th ng v b nh tôm hùm bông nuôi l ng. * Tính m i c a lu n án: (Panulirus ornatus) nuôi l ng nghiên c u xác u tiên Khánh Hòa và Vi t Nam. Lu n án ã nh các nguyên nhân gây b nh và xu t bi n pháp phòng tr b nh, góp ph n nâng cao năng su t, s n lư ng tôm hùm nuôi l ng Vi t Nam, c bi t là t i Khánh Hòa. * Ý nghĩa khoa h c c a lu n án: K t qu nghiên c u c a lu n án góp ph n làm phong phú thêm k t qu nghiên c u b nh h c trên giáp xác nuôi và có h th ng Vi t Nam, u tiên v b nh tôm hùm nuôi l ng c bi t ây là nghiên c u sâu Vi t Nam. * Ý nghĩa th c ti n c a lu n án: K t qu nghiên c u c a lu n án ư c áp d ng vào phòng tr b nh tôm hùm bông nuôi l ng, làm cơ s cho vi c nghiên c u các gi i pháp phòng tr b nh cho tôm hùm Khánh Hòa và các t nh mi n Trung. Ngoài ra, thông qua k t qu này giúp ngư i nuôi tôm hùm l ng nh n bi t s m ư c các d u hi u chính c a b nh, có các bi n pháp t ng h p nh m t ng bư c n x lý k p th i, tránh lây lan m m b nh trong khu v c nh và nâng cao hi u qu c a ngh nuôi tôm hùm l ng. 4 Chương 1 T NG QUAN TÀI LI U 1.1. M T S C I M SINH H C VÀ SINH THÁI PHÂN B TÔM HÙM PANULIRUS SPP 1.1.1. c i m sinh h c tôm hùm Panulirus spp 1.1.1.1. Hình thái G c anten II Nhánh anten I Chân bò 2 Chân bò 3 Chân bò 1 Chân bò 4 G c anten I Gai l n M t Chi u dài giáp u ng c Chi u dài toàn thân Các t b ng Rãnh lưng Chi u dài ph n b ng Chân bò 5 Qu t uôi t uôi Telson Hình 1.1: Hình thái tôm hùm Panulirus spp (ngu n: Carpenter & Niem [50]) C A 5 Theo quan i m hình thái h c, cơ th tôm hùm Panulirus spp chia thành ph n u ng c và ph n b ng. Ph n ph ng c; 6 t u tiên t o nên ph n ph n ph trên ph n b t u ng c g m 14 u và 8 t, m i t có m t ôi ph n t còn l i t o nên ph n ng c. Các u ng c g m có: 5 ôi chân bò; 1 ôi m t kép có th c ng, ng, ho c co ng n l i; có 2 ôi anten, anten th nh t có phân nhánh, anten th hai r t dài và có nhi u gai nh ; ph n mi ng có hàm trên, hàm dư i và các m ng chân hàm. Ph n b ng g m có 6 t, các ph n lưng, ph n bên và ph n b ng. T t ư c b o v b ng l p v kitin t b ng th 2 c n th 5 có 4 ôi chân bơi, t b ng th 6 bi n thành chân uôi và telson r t c ng và ch c ch n (Hình 1.1) [50] 1.1.1.2. Phân lo i M t s loài tôm hùm có giá tr kinh t thu c gi ng Panulirus g p bi n Vi t Nam, theo h th ng phân lo i c a George & Holthuis (1965) (trích d n b i [27]) như sau: Ngành chân t (Arthropoda) L p giáp xác (Crustacea) B mư i chân (Decapoda) H tôm hùm gai (Palinuridae) Gi ng Panulirus Loài tôm hùm bông - Panulirus ornatus (Fabricius, 1798) Loài tôm hùm á - Panulirus homarus (Linnaeus, 1758) Loài tôm hùm - Panulirus longipes (A. Milne Edwards, 1868) Loài tôm hùm s i - Panulirus stimpsoni Holthuis, 1963 Loài tôm hùm tre - Panulirus polyphagus (Herbst, 1793) Loài tôm hùm sen - Panulirus versicolor (Latreille, 1804) Loài tôm hùm ma - Panulirus penicillatus (Olivier, 1791) 1.1.1.3. Chu kỳ s ng Chu kỳ s ng c a tôm hùm ph n ánh s phát tri n ưu th c a giáp xác bi n, tr ng th tinh ư c tôm m ôm p cho n lúc k t thúc giai o n u trùng Nauplius, và khi n ra u trùng ã có th s ng trôi n i ngoài bi n khơi [27], [62].