tæng côc thèng kª
viÖn khoa häc thèng kª
nghiªn cøu kh¶ n¨ng tÝnh to¸n chØ tiªu
gi¸ trÞ s¶n xuÊt, gi¸ trÞ t¨ng thªm
cña c¸c ngµnh kinh tÕ theo gi¸ c¬ b¶n
Chñ nhiÖm ®Ò tµi: nguyÔn bÝch l©m
5693
20/02/2006
Hµ Néi - 2005
môc lôc
Trang
Më ®Çu
1
Thùc tr¹ng ¸p dông gi¸ s¶n xuÊt trong tÝnh to¸n chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n
xuÊt, gi¸ trÞ t¨ng thªm cña ngµnh Thèng kª hiÖn nay
3
I
Thùc tr¹ng ¸p dông gi¸ s¶n xuÊt
3
1
Ngµnh N«ng, l©m nghiÖp
5
2
Ngµnh Thuû s¶n
6
3
Ngµnh C«ng nghiÖp khai th¸c má, c«ng nghiÖp chÕ biÕn, c«ng nghiÖp
s¶n xuÊt vµ ph©n phèi ®iÖn n−íc.
6
4
Ngµnh X©y dùng
7
5
Nhãm ngµnh th−¬ng nghiÖp, söa ch÷a xe cã ®éng c¬, m« t«, xe m¸y, ®å
dïng c¸ nh©n gia ®×nh kh¸ch s¹n, nhµ hµng, vËn t¶i kho b·i vµ th«ng tin
liªn l¹c
8
6
Ngµnh tµi chÝnh, tÝn dông
8
7
Ngµnh kinh doanh bÊt ®éng s¶n vµ dÞch vô t− vÊn
8
8
Ngµnh Qu¶n lý nhµ n−íc vµ an ninh quèc phßng, ®¶m b¶o x· héi b¾t
buéc
9
9
Nhãm ngµnh gi¸o dôc ®µo t¹o, y tÕ, ho¹t ®éng cøu trî x· héi vµ ho¹t
®éng v¨n ho¸, thÓ thao, ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc kh«ng v× lîi, phôc vô
c¸ nh©n vµ céng ®ång, ho¹t ®éng lµm thuª c¸c c«ng viÖc hé gia ®×nh,
ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc vµ ®oµn thÓ quèc tÕ.
9
II
¸p dông gi¸ s¶n xuÊt cña thèng kª quèc tÕ
10
Ph−¬ng ph¸p tÝnh chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt, gi¸ trÞ t¨ng thªm theo gi¸
c¬ b¶n cña c¸c ngµnh kinh tÕ vµ kh¶ n¨ng ¸p dông
13
I
Mét sè vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt vµ gi¸ trÞ t¨ng thªm
13
1
§Þnh nghÜa vµ ph©n lo¹i hµng ho¸ vµ dÞch vô trong nÒn kinh tÕ
13
2
X¸c ®Þnh gi¸ trÞ c¸c nhãm s¶n phÈm trong tÝnh to¸n chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n
xuÊt
16
3
C¸c lo¹i gi¸ dïng trong thèng kª tæng hîp
17
PhÇn I
PhÇn II
3.1. Kh¸i niÖm, néi dung c¸c lo¹i gi¸
18
3.2. Mèi liªn hÖ vµ sù kh¸c biÖt gi÷a gi¸ c¬ b¶n, gi¸ s¶n xuÊt vµ gi¸ sö dông
19
3.3. −u ®iÓm cña gi¸ c¬ b¶n vµ gi¸ s¶n xuÊt trong tÝnh to¸n chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n
xuÊt cña c¸c ngµnh kinh tÕ
20
II
Ph−¬ng ph¸p tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ c¬ b¶n cña c¸c ngµnh s¶n xuÊt
vËt chÊt
22
1
Nguyªn t¾c chung khi tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ c¬ b¶n.
22
2
Ph−¬ng ph¸p tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ c¬ b¶n cña c¸c ngµnh s¶n xuÊt
vËt chÊt.
24
2.1 Ngµnh N«ng nghiÖp.
24
2.2 Ngµnh L©m nghiÖp.
28
2.3 Ngµnh Thñy s¶n
31
2.4 Ngµnh C«ng nghiÖp.
34
2.5 Ngµnh X©y dùng.
38
III
Ph−¬ng ph¸p tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ c¬ b¶n cña c¸c ngµnh dÞch vô
42
IV
Ph−¬ng ph¸p tÝnh gi¸ trÞ t¨ng thªm theo gi¸ c¬ b¶n cña c¸c ngµnh kinh tÕ
42
1
Ph−¬ng ph¸p s¶n xuÊt
42
2
Ph−¬ng ph¸p thu nhËp
43
2.1 §èi víi doanh nghiÖp
43
2.2 §èi víi c¬ së s¶n xuÊt kinh doanh c¸ thÓ
44
V
Kh¶ n¨ng tÝnh to¸n chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt, gi¸ trÞ t¨ng thªm c¸c ngµnh
kinh tÕ theo gi¸ c¬ b¶n
45
1
Nh÷ng yªu cÇu ®Æt ra ®èi víi viÖc tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ c¬ b¶n
45
2
§iÒu kiÖn vµ kh¶ n¨ng ®¶m b¶o tÝnh kh¶ thi cña viÖc tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt
theo gi¸ c¬ b¶n
46
2.1. Ph−¬ng ph¸p luËn tÝnh chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt
47
2.2. §ßi hái kh¸ch quan ph¶i tÝnh chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ c¬ b¶n.
47
2.3. §iÒu kiÖn vµ kh¶ n¨ng vÒ kÕ to¸n vµ chÕ ®é tµi chÝnh hiÖn hµnh.
48
2.4. Chñ tr−¬ng vµ kh¶ n¨ng thu thËp th«ng tin ®Ó tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸
c¬ b¶n.
52
2.5. øng dông c«ng nghÖ th«ng tin.
55
3
Kh¶ n¨ng tÝnh gi¸ trÞ t¨ng thªm theo gi¸ c¬ b¶n
55
3.1. Ph−¬ng ph¸p s¶n xuÊt
56
3.2. Ph−¬ng ph¸p thu nhËp.
56
4
KÕ ho¹ch triÓn khai viÖc tÝnh chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt, gi¸ trÞ t¨ng thªm
theo gi¸ c¬ b¶n
57
4.1. Hoµn thiÖn ph−¬ng ph¸p tÝnh.
57
4.2. Tæ chøc ®iÒu tra thu thËp sè liÖu.
57
4.3. Tæ chøc ®iÒu tra thu thËp sè liÖu tÝnh thö nghiÖm tr−íc khi cã quyÕt ®Þnh
triÓn khai chÝnh thøc.
PhÇn III
58
TÝnh thö nghiÖm chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt ngµnh c«ng nghiÖp theo gi¸
c¬ b¶n
59
I
Tæ chøc thu thËp sè liÖu
59
II
KÕt qu¶ tÝnh chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt ngµnh c«ng nghiÖp n¨m 2004
61
III
KÕt qu¶ tÝnh thö nghiÖm vµ mét sè nhËn xÐt
62
1 KÕt qu¶ tÝnh thö nghiÖm
62
2 Mét sè nhËn xÐt
68
KÕt luËn vµ kiÕn nghÞ.
70
1
KÕt luËn
70
2
KiÕn nghÞ
71
Phô lôc 1: Danh môc c¸c chuyªn ®Ò thùc hiÖn trong ®Ò tµi
72
Phô lôc 2: Gi¸ trÞ s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp ngµnh c«ng nghiÖp n¨m
2004
73
Phô lôc 3: C¬ cÊu gi¸ trÞ s¶n xuÊt ngµnh c«ng nghiÖp n¨m 2004
76
Phô lôc 4: C¬ cÊu c¸c yÕu tè cÊu thµnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp
ngµnh c«ng nghiÖp n¨m 2004
79
Tµi liÖu tham kh¶o
82
Më ®Çu
Gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo ngµnh kinh tÕ lµ chØ tiªu kinh tÕ tæng hîp ph¶n ¸nh
toµn bé gi¸ trÞ cña s¶n phÈm vËt chÊt (thµnh phÈm, b¸n thµnh phÈm, s¶n phÈm dë
dang) vµ dÞch vô s¶n xuÊt ra trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh. Gi¸ trÞ s¶n xuÊt cã thÓ
tÝnh theo gi¸ c¬ b¶n hoÆc gi¸ s¶n xuÊt, hiÖn nay Tæng côc Thèng kª ®ang ¸p dông
gi¸ s¶n xuÊt trong tÝnh to¸n chØ tiªu nµy. TÝnh theo gi¸ s¶n xuÊt phï hîp víi chÕ
®é h¹ch to¸n, kÕ to¸n vµ hÖ thèng thuÕ s¶n xuÊt tr−íc ®©y. T¹i kú häp thø 11 (tõ
ngµy 2/4 ®Õn 10/5/1997) cña Quèc héi kho¸ IX ®· th«ng qua LuËt thuÕ Gi¸ trÞ gia
t¨ng vµ cã hiÖu lùc tõ ngµy 1/1/1999 thay cho LuËt thuÕ Doanh thu vµ chÕ ®é
h¹ch to¸n, kÕ to¸n còng cã nh÷ng ®æi míi, v× vËy viÖc ¸p dông gi¸ s¶n xuÊt ®Ó
tÝnh chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo ngµnh kinh tÕ béc lé nh÷ng bÊt cËp.
Trªn gi¸c ®é ph©n tÝch kinh tÕ, viÖc ¸p dông gi¸ s¶n xuÊt ®Ó tÝnh chØ tiªu gi¸
trÞ s¶n xuÊt sÏ ph¶n ¸nh kh«ng ®óng b¶n chÊt kinh tÕ cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh
doanh ë c¬ së. Gi¸ s¶n xuÊt kh«ng ph¶n ¸nh thùc tÕ sè tiÒn ®¬n vÞ s¶n xuÊt hµng
hãa vµ dÞch vô thu ®−îc khi b¸n s¶n phÈm cña m×nh vµ còng kh«ng ph¶n ¸nh
®óng sè tiÒn ng−êi mua thùc sù ph¶i tr¶ ®Ó cã ®−îc hµng hãa vµ dÞch vô ng−êi
mua cÇn.
HiÖn nay, chÕ ®é b¸o c¸o thèng kª ®Þnh kú ban hµnh theo QuyÕt ®Þnh sè 75
/2003/Q§-TCTK ngµy 15 th¸ng 01 n¨m 2003 cña Tæng côc tr−ëng Tæng côc
Thèng kª quy ®Þnh ph−¬ng ph¸p tÝnh chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt cña c¸c ngµnh kinh
tÕ cã bÊt cËp víi mét trong c¸c nguyªn nh©n do tÝnh chØ tiªu nµy theo gi¸ s¶n
xuÊt. Trong kÕ ho¹ch ph¸t triÓn thèng kª tµi kho¶n quèc gia vµ theo cam kÕt cña
Tæng côc Thèng kª víi Quü TiÒn tÖ quèc tÕ, tõ n¨m 2005 Tæng côc Thèng kª sÏ
¸p dông gi¸ c¬ b¶n. §iÒu nµy ®· ®Æt ra cho ngµnh Thèng kª cÇn nghiªn cøu kh¸i
niÖm, néi dung, ph−¬ng ph¸p tÝnh vµ kh¶ n¨ng ¸p dông gi¸ c¬ b¶n trong tÝnh to¸n
chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt cña c¸c ngµnh kinh tÕ.
Víi ph−¬ng ch©m nghiªn cøu khoa häc phôc vô thiÕt thùc cho thùc tiÔn,
ViÖn Khoa häc Thèng kª ®· ®Ò xuÊt nghiªn cøu ®Ò tµi cÊp Tæng côc: “Nghiªn cøu
kh¶ n¨ng tÝnh to¸n chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt, gi¸ trÞ t¨ng thªm cña c¸c ngµnh kinh tÕ
theo gi¸ c¬ b¶n” trong hai n¨m 2004 vµ 2005. §Ò tµi do th¹c sÜ NguyÔn BÝch L©m
– Phã viÖn tr−ëng ViÖn Khoa häc thèng kª lµm chñ nhiÖm, cö nh©n §inh ThÞ Thuý
Ph−¬ng lµm th− ký víi sù tham gia cña CN. Vò V¨n TuÊn - Vô tr−ëng Vô Thèng
kª C«ng nghiÖp vµ X©y dùng, CN. §ç V¨n Hu©n – Nghiªn cøu viªn ViÖn Khoa
häc thèng kª vµ mét sè nghiªn cøu viªn cña ViÖn Khoa häc thèng kª, chuyªn viªn
cña c¸c vô: Thèng kª C«ng nghiÖp vµ x©y dùng, HÖ thèng tµi kho¶n quèc gia.
1
Môc tiªu cña ®Ò tµi: Nghiªn cøu kh¸i niÖm, néi dung, ph−¬ng ph¸p tÝnh chØ
tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt, gi¸ trÞ t¨ng thªm cña c¸c ngµnh kinh tÕ theo gi¸ c¬ b¶n vµ
kh¶ n¨ng ¸p dông lo¹i gi¸ nµy ®èi víi ngµnh c«ng nghiÖp. Víi môc tiªu nµy, ban
chñ nhiÖm ®Ò tµi ®· tËp trung nghiªn cøu 4 néi dung chÝnh sau ®©y:
i.
Kh¸i niÖm, ®Þnh nghÜa vµ néi dung c¸c lo¹i gi¸ dïng trong tÝnh to¸n chØ
tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt, chi phÝ trung gian vµ gi¸ trÞ t¨ng thªm;
ii.
So s¸nh sù kh¸c biÖt gi÷a c¸c lo¹i gi¸ vµ luËn gi¶i −u ®iÓm cña viÖc
dïng gi¸ c¬ b¶n trong tÝnh to¸n chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt, chi phÝ trung
gian vµ gi¸ trÞ t¨ng thªm;
iii.
Nghiªn cøu ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt vµ gi¸ trÞ
t¨ng thªm theo gi¸ c¬ b¶n;
iv.
Nghiªn cøu kh¶ n¨ng tÝnh chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt, gi¸ trÞ t¨ng thªm
cña ngµnh c«ng nghiÖp theo gi¸ c¬ b¶n.
Sau hai n¨m nghiªn cøu víi sù phèi hîp cña Vô thèng kª C«ng nghiÖp vµ
X©y dùng, Vô HÖ thèng tµi kho¶n quèc gia, Côc Thèng kª VÜnh Phóc vµ c¸c c¸n
bé nghiªn cøu khoa häc, ®Ò tµi ®· hoµn thµnh nh÷ng néi dung nghiªn cøu qua 12
chuyªn ®Ò khoa häc1. Dùa vµo c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu, ban chñ nhiÖm ®Ò tµi tæng
hîp, hÖ thèng hãa thµnh b¸o c¸o chung: “B¸o c¸o tæng hîp kÕt qu¶ ®Ò tµi nghiªn
cøu kh¶ n¨ng tÝnh to¸n chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt, gi¸ trÞ t¨ng thªm cña c¸c ngµnh
kinh tÕ theo gi¸ c¬ b¶n”, ngoµi phÇn më ®Çu vµ kÕt luËn, b¸o c¸o gåm 3 phÇn:
- PhÇn I: Thùc tr¹ng ¸p dông gi¸ s¶n xuÊt trong tÝnh to¸n chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n
xuÊt, gi¸ trÞ t¨ng thªm cña ngµnh Thèng kª hiÖn nay;
- PhÇn II: Ph−¬ng ph¸p tÝnh chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt, gi¸ trÞ t¨ng thªm theo
gi¸ c¬ b¶n cña c¸c ngµnh kinh tÕ vµ kh¶ n¨ng ¸p dông;
- PhÇn III: TÝnh thö nghiÖm chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt ngµnh c«ng nghiÖp theo
gi¸ c¬ b¶n.
Nghiªn cøu ph−¬ng ph¸p luËn, kh¶ n¨ng øng dông gi¸ c¬ b¶n vµo thùc tÕ
tÝnh to¸n chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt, gi¸ trÞ t¨ng thªm lµ vÊn ®Ò khã, phøc t¹p, ®ßi hái
ph¶i cã thêi gian ®Ó c¸c nhµ qu¶n lý vµ c¸c ®èi t−îng dïng tin hiÓu vµ thõa nhËn
tÝnh −u viÖt cña lo¹i gi¸ nµy. Trong khu«n khæ mét ®Ò tµi khoa häc, ch¾c ch¾n kÕt
qu¶ nghiªn cøu sÏ kh«ng tr¸nh khái thiÕu sãt. Ban chñ nhiÖm ®Ò tµi mong nhËn
®−îc ý kiÕn gãp ý ®Ó chóng t«i hoµn thiÖn thªm.
Ban chñ nhiÖm ®Ò tµi
1
Danh môc c¸c chuyªn ®Ò ®−a ra trong phô lôc 1
2
PhÇn I. Thùc tr¹ng ¸p dông gi¸ s¶n xuÊt trong tÝnh
to¸n chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt, gi¸ trÞ t¨ng thªm
cña ngµnh Thèng kª hiÖn nay
I. Thùc tr¹ng ¸p dông gi¸ s¶n xuÊt
Ngµy 25 th¸ng 12 n¨m 1992, Thñ t−íng ChÝnh phñ ra QuyÕt ®Þnh 183/TTg
vÒ viÖc ViÖt Nam chÝnh thøc ¸p dông HÖ thèng tµi kho¶n quèc gia trªn ph¹m vi c¶
n−íc vµ tÝnh mét sè chØ tiªu kinh tÕ tæng hîp cña hÖ thèng nµy cho c¸c tØnh vµ
thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng thay cho HÖ thèng b¶ng c©n ®èi kinh tÕ quèc
d©n. Trong nh÷ng n¨m võa qua, c«ng t¸c thèng kª tµi kho¶n quèc gia ®· tõng
b−íc ®−îc hoµn thiÖn vµ ph¸t triÓn. C¸c chØ tiªu kinh tÕ tæng hîp cña HÖ thèng tµi
kho¶n quèc gia nh−: Gi¸ trÞ s¶n xuÊt, tæng s¶n phÈm trong n−íc, tÝch lòy tµi s¶n,
tiªu dïng cuèi cïng; thu nhËp quèc gia; ®Ó dµnh, v.v, ®· thùc sù lµ c¨n cø quan
träng ®Ó ChÝnh phñ, c¸c Bé ngµnh ®¸nh gi¸, ph©n tÝch thùc tr¹ng vµ xu h−íng
ph¸t triÓn cña ®Êt n−íc.
Tuy nhiªn, tr−íc nh÷ng ®ßi hái ngµy cµng cao vÒ chÊt l−îng sè liÖu cña c¸c
cÊp l·nh ®¹o §¶ng, Nhµ n−íc vµ nh÷ng ng−êi dïng tin, c«ng t¸c thèng kª tµi
kho¶n quèc gia cßn thÓ hiÖn mét sè h¹n chÕ nh− c¸c chØ tiªu kinh tÕ tæng hîp
ch−a ®−îc ph©n tæ chi tiÕt theo c¸c khu vùc thÓ chÕ, ch−a trë thµnh c¨n cø phôc
vô ChÝnh phñ rµ so¸t, ®iÒu chØnh vµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m«. Trong sè
nh÷ng chØ tiªu ®ã, gi¸ trÞ s¶n xuÊt cña c¸c ngµnh kinh tÕ lµ chØ tiªu thu hót quan
t©m cña nhiÒu ng−êi dïng tin nh−ng còng cßn bÊt cËp vÒ ph¹m vi, ph−¬ng ph¸p
luËn vµ gi¸ c¶ dïng ®Ó tÝnh to¸n. Sau ®©y chóng t«i ®Ò cËp tíi thùc tr¹ng ¸p dông
gi¸ s¶n xuÊt trong tÝnh to¸n chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt cña c¸c ngµnh kinh tÕ hiÖn nay
ë Tæng côc Thèng kª.
Ph−¬ng ph¸p tÝnh chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt cña c¸c ngµnh kinh tÕ theo gi¸
s¶n xuÊt cña ngµnh Thèng kª ®−îc chia lµm 2 khu vùc: khu vùc dùa vµo chÕ ®é
b¸o c¸o tµi chÝnh doanh nghiÖp - ¸p dông cho khu vùc doanh nghiÖp vµ khu vùc
hé gia ®×nh. V× chÕ ®é b¸o c¸o tµi chÝnh doanh nghiÖp ¸p dông thèng nhÊt cho c¸c
doanh nghiÖp thuéc tÊt c¶ c¸c ngµnh kinh tÕ, nªn hiÖn nay ph−¬ng ph¸p tÝnh gi¸
trÞ s¶n xuÊt cña hÇu hÕt c¸c ngµnh kinh tÕ ®èi víi khu vùc ¸p dông chÕ ®é b¸o c¸o
tµi chÝnh doanh nghiÖp cã néi dung gièng nhau. Sau ®©y sÏ ®Ò cËp tíi ph−¬ng
ph¸p tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ s¶n xuÊt cña khu vùc ¸p dông chÕ ®é b¸o c¸o
tµi chÝnh doanh nghiÖp, nh÷ng bÊt cËp, tån t¹i cña ph−¬ng ph¸p tÝnh theo gi¸ s¶n
xuÊt ®óng víi tÊt c¶ c¸c ngµnh, v× vËy khi ®Ò cËp tíi thùc tr¹ng ¸p dông gi¸ s¶n
xuÊt cña tõng ngµnh sÏ kh«ng ®Ò cËp tíi khu vùc ¸p dông chÕ ®é b¸o c¸o tµi
chÝnh doanh nghiÖp.
3
Theo chÕ ®é b¸o c¸o thèng kª ®Þnh kú ban hµnh theo QuyÕt ®Þnh sè 75
/2003/Q§-TCTK ngµy 15 th¸ng 01 n¨m 2003 cña Tæng côc tr−ëng Tæng côc
Thèng kª, gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ s¶n xuÊt cña khu vùc ¸p chÕ ®é b¸o c¸o tµi
chÝnh doanh nghiÖp ®−îc tÝnh nh− sau:
Gi¸ trÞ s¶n xuÊt b»ng doanh thu thuÇn vÒ b¸n hµng hãa vµ cung cÊp dÞch
vô céng víi thuÕ VAT ph¸t sinh ph¶i nép, thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt ph¸t sinh ph¶i
nép, thuÕ xuÊt khÈu ph¸t sinh ph¶i nép céng víi thuÕ VAT theo ph−¬ng ph¸p trùc
tiÕp ph¶i nép céng víi thu do b¸n s¶n phÈm phô (®èi víi tr−êng hîp doanh thu
tiªu thô nhá kh«ng h¹ch to¸n riªng, kh«ng t¸ch ra ®−îc ®Ó ®−a vÒ ngµnh t−¬ng
øng) céng víi thu do cho thuª thiÕt bÞ, m¸y mãc cã ng−êi ®iÒu khiÓn vµ c¸c tµi s¶n
kh¸c (kh«ng kÓ ®Êt) céng víi thu do b¸n phÕ liÖu thu håi, s¶n phÈm kÌm theo tËn
thu ®−îc trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt céng víi gi¸ trÞ c¸c m« h×nh c«ng cô ...lµ tµi s¶n
cè ®Þnh tù trang bÞ cho ®¬n vÞ céng víi chªnh lÖch cuèi kú trõ ®Çu kú vÒ thµnh
phÈm tån kho, hµng göi ®i b¸n, s¶n phÈm dë dang vµ c¸c chi phÝ dë dang cßn l¹i
kh¸c2.
Theo kh¸i niÖm gi¸ trÞ s¶n xuÊt tÝnh theo gi¸ s¶n xuÊt lµ toµn bé gi¸ trÞ hµng
hãa vµ dÞch vô s¶n xuÊt trong kú (gåm c¶ s¶n phÈm dë dang vµ thµnh phÈm tån
kho) bao gåm mét sè lo¹i thuÕ s¶n phÈm trõ ®i trî cÊp s¶n phÈm nh−ng kh«ng
bao gåm thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng vµ thuÕ t−¬ng tù ®−îc khÊu trõ vµ lo¹i trõ phÝ vËn t¶i
kh«ng do ng−êi s¶n xuÊt tr¶ khi b¸n hµng. V× vËy, ph−¬ng ph¸p tÝnh nªu trªn
kh«ng ®¶m b¶o ®óng néi dung cña chØ tiªu theo kh¸i niÖm gi¸ s¶n xuÊt (v× bao
gåm c¶ thuÕ VAT) nªn g©y ra bÊt cËp kh«ng ®¸ng cã vµ nh÷ng bÊt cËp nµy kh«ng
cßn nÕu chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt ®−îc tÝnh theo gi¸ c¬ b¶n. Cô thÓ, nÕu gi¸ trÞ s¶n
xuÊt tÝnh theo gi¸ c¬ b¶n, khi ®ã c¸c yÕu tè vÒ thuÕ s¶n phÈm ph¸t sinh ph¶i nép
th−êng cã ®é tin cËy kh«ng cao, kh«ng cÇn thu thËp vµ ®−a vµo c«ng thøc tÝnh.
Ph−¬ng ph¸p tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ s¶n xuÊt nh− trong chÕ ®é b¸o
c¸o thèng kª ®Þnh kú tµi kho¶n quèc gia bao gåm c¶ thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng sÏ g©y ra
sù thiÕu thèng nhÊt, ®iÒu ®ã kh«ng x¶y ra khi tÝnh theo gi¸ c¬ b¶n. §Ó minh häa
®iÒu nµy chóng ta xÐt vÝ dô sau: gi¶ sö trong n¨m 2004, doanh nghiÖp c«ng
nghiÖp A mua nguyªn, vËt liÖu trÞ gi¸ 10 triÖu ®ång tõ ®¬n vÞ th−¬ng m¹i ®Ó ®−a
vµo s¶n xuÊt, ph¶i nép thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng lµ 1 triÖu ®ång (thuÕ nµy sÏ ®−îc khÊu
trõ khi doanh nghiÖp b¸n s¶n phÈm). Trong n¨m, doanh nghiÖp A dïng nguyªn,
vËt liÖu ®−a vµo s¶n xuÊt vµ t¹o ra gi¸ trÞ hµng hãa b¸n trªn thÞ tr−êng theo gi¸ c¬
b¶n (kh«ng bao gåm bÊt kú lo¹i thuÕ s¶n phÈm nµo) lµ 15 triÖu ®ång. XÐt hai
tr−êng hîp sau:
2
ChÕ ®é b¸o c¸o thèng kª ®Þnh kú ban hµnh theo QuyÕt ®Þnh sè 75 /2003/Q§-TCTK ngµy 15 th¸ng 01 n¨m
2003 cña Tæng côc tr−ëng Tæng côc Thèng kª, Nhµ xuÊt b¶n Thèng kª, Hµ Néi – 2003, trang 62.
4
i. Doanh nghiÖp A b¸n hÕt s¶n phÈm s¶n xuÊt ra: gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸
c¬ b¶n lµ 15 triÖu ®ång, GTSX theo ph−¬ng ph¸p tÝnh cña Vô HÖ thèng tµi kho¶n
quèc gia lµ 15,5 triÖu ®ång v× bao gåm 0,5 triÖu ®ång thuÕ VAT ph¸t sinh ph¶i nép
(ThuÕ VAT ph¸t sinh khi b¸n s¶n phÈm lµ 1,5 triÖu ®ång, doanh nghiÖp A ®−îc
khÊu trõ 1 triÖu);
ii. Doanh nghiÖp A b¸n ®−îc 90% sè s¶n phÈm s¶n xuÊt ra: gi¸ trÞ s¶n
xuÊt theo gi¸ c¬ b¶n vÉn lµ 15 triÖu ®ång (gåm doanh thu thuÇn 13,5 triÖu ®ång vµ
tån kho lµ 1,5 triÖu ®ång). Gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo ph−¬ng ph¸p tÝnh cña Vô HÖ thèng
tµi kho¶n quèc gia lµ 15,45 triÖu ®ång, gåm c¸c kho¶n doanh thu thuÇn 13,5 triÖu
®ång, tån kho 1,5 triÖu ®ång vµ thuÕ VAT ph¸t sinh ph¶i nép lµ 0,45 triÖu ®ång
(1,35 triÖu do b¸n 90% s¶n phÈm trõ ®i thuÕ VAT ®−îc khÊu trõ 0,9 triÖu).
Râ rµng ph−¬ng ph¸p tÝnh hiÖn nay cña Vô HÖ thèng tµi kho¶n quèc gia cã
bÊt cËp, vÊn ®Ò bÊt cËp nµy ®−îc lo¹i trõ khi gi¸ trÞ s¶n xuÊt ®−îc tÝnh theo gi¸ c¬
b¶n.
ChÊt l−îng tÝnh to¸n cña mét chØ tiªu cµng ®−îc n©ng cao nÕu l−îng th«ng
tin cÇn ph¶i thu thËp ®Ó tÝnh chØ tiªu ®ã cµng Ýt. Trong tr−êng hîp dïng gi¸ s¶n
xuÊt ®Ó tÝnh chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt cÇn ph¶i thu thËp th«ng tin vÒ thuÕ s¶n phÈm
ph¸t sinh ph¶i nép ë cÊp vi m«, trong khi ®ã nÕu tÝnh theo gi¸ c¬ b¶n sÏ kh«ng
cÇn nh÷ng th«ng tin nµy.
¸p dông gi¸ c¬ b¶n ®Ó tÝnh chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt sÏ lo¹i trõ ®−îc ¶nh
h−ëng cña viÖc thay ®æi chÝnh s¸ch thuÕ s¶n phÈm cña Nhµ n−íc, ®Æc biÖt ®èi víi
c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn trong xu thÕ toµn cÇu hãa vµ th−¬ng m¹i hãa hiÖn nay.
1. Ngµnh N«ng, l©m nghiÖp
§èi víi khèi hé s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, chÕ ®é quy ®Þnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt cña
ho¹t ®éng trång trät/ch¨n nu«i b»ng s¶n l−îng s¶n xuÊt trong n¨m nh©n víi gi¸
b¸n cña ng−êi s¶n xuÊt b×nh qu©n trong n¨m. Gi¸ s¶n xuÊt b×nh qu©n trong n¨m
lÊy tõ b¶ng c©n ®èi s¶n phÈm trång trät/ch¨n nu«i hoÆc ®¬n gi¸ b¸n s¶n phÈm
trång trät/ch¨n nu«i cña c¸c hé n«ng d©n ®iÒu tra ë chî n«ng th«n. Quy ®Þnh tÝnh
nh− võa nªu cã mét sè bÊt cËp nh− sau:
- Gi¸ b×nh qu©n lÊy trong c¸c b¶ng c©n ®èi s¶n phÈm n«ng nghiÖp (trång
trät vµ ch¨n nu«i) bÞ ¶nh h−ëng cña gi¸ s¶n phÈm dïng ®èi víi nhiÒu
môc ®Ých kh¸c nhau víi ®¬n gi¸ kh¸c nhau nh−: gi¸ cña s¶n phÈm trång
trät/ch¨n nu«i dïng ®Ó lµm gièng do mua ngoµi, gi¸ c¶ tÝnh cho s¶n
phÈm ®Ó ¨n, gi¸ b¸n s¶n phÈm ra ngoµi. Gi¸ b×nh qu©n lÊy trong b¶ng
c©n ®èi s¶n phÈm n«ng nghiÖp bÞ ¶nh h−ëng bëi quyÒn sè cña s¶n
phÈm dïng cho c¸c môc ®Ých kh¸c nhau. Mét yÕu tè cÇn ®Ò cËp ®Õn ®ã
lµ chÊt l−îng cña b¶ng c©n ®èi s¶n phÈm n«ng nghiÖp còng ¶nh h−ëng
5
tíi tÝnh gi¸ b×nh qu©n vµ c©u hái ®Æt ra lµ cã nªn lËp b¶ng c©n ®èi nµy
víi nh÷ng môc ®Ých nh− Vô HÖ thèng tµi kho¶n quèc gia ®−a ra;
-
Gi¸ b¸n s¶n phÈm n«ng nghiÖp cña c¸c hé n«ng d©n t¹i chî n«ng th«n
thùc chÊt lµ gi¸ c¬ b¶n v× gi¸ b¸n nh÷ng s¶n phÈm nµy kh«ng bao gåm
thuÕ s¶n phÈm nh−: thuÕ VAT, thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt, v× vËy c¸ch tÝnh
hiÖn nay cña thèng kª tµi kho¶n quèc gia theo gi¸ s¶n xuÊt chØ ®óng víi
khèi cã b¸o c¸o tµi chÝnh doanh nghiÖp, trong khi ®ã gi¸ trÞ s¶n xuÊt
n«ng nghiÖp cña khu vùc hé gia ®×nh chiÕm ®¹i ®a sè trong tæng gi¸ trÞ
s¶n xuÊt cña ngµnh nµy.
§Æc thï trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®ã lµ trî cÊp s¶n phÈm cña
Nhµ n−íc ®èi víi ng−êi n«ng d©n, c«ng thøc tÝnh hiÖn nay ch−a ®Ó ý tíi yÕu tè
nµy. Nãi c¸ch kh¸c gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ s¶n xuÊt ph¶i trõ ®i trî cÊp s¶n phÈm.
Nh− vËy, ph−¬ng ph¸p tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt cña thèng kª Tµi kho¶n quèc
gia theo gi¸ s¶n xuÊt hiÖn nay ch−a chÝnh x¸c, ®ã lµ sù pha trén gi÷a gi¸ s¶n xuÊt
vµ gi¸ c¬ b¶n. Kh«ng nªn tÝnh gi¸ s¶n xuÊt dùa vµo b¶ng c©n ®èi s¶n phÈm n«ng
nghiÖp.
2. Ngµnh Thuû s¶n
§èi víi khu vùc hé khai th¸c vµ nu«i trång thñy s¶n, gi¸ trÞ s¶n xuÊt tÝnh
theo ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh gi¸ trÞ trùc tiÕp tõ gi¸ vµ l−îng víi gi¸ b¸n cña ng−êi
s¶n xuÊt b×nh qu©n trong n¨m. Gi¸ b¸n cña ng−êi s¶n xuÊt ®èi víi c¸c mÆt hµng
thñy s¶n do ®¸nh b¾t vµ nu«i trång kh«ng bao gåm bÊt kú mét lo¹i thuÕ s¶n phÈm
nµo. Nãi c¸ch kh¸c, gi¸ b¸n cña ng−êi s¶n xuÊt trong thèng kª Th−¬ng m¹i hoµn
toµn lµ gi¸ c¬ b¶n. V× vËy, gi¸ trÞ s¶n xuÊt ®èi víi khèi hé s¶n xuÊt thñy s¶n nh−
h−íng dÉn trong chÕ b¸o c¸o thèng kª ®Þnh kú Tµi kho¶n quèc gia ®−îc tÝnh theo
gi¸ c¬ b¶n.
Nh− vËy gi¸ trÞ s¶n xuÊt cña ngµnh thñy s¶n gåm hai khu vùc: khu vùc ¸p
dông chÕ ®é b¸o c¸o tµi chÝnh tÝnh theo gi¸ s¶n xuÊt nh−ng kh«ng ®óng víi kh¸i
niÖm gi¸ s¶n xuÊt vµ khu vùc hé s¶n xuÊt thñy s¶n tÝnh theo gi¸ c¬ b¶n.
3. Ngµnh C«ng nghiÖp khai th¸c má, c«ng nghiÖp chÕ biÕn, c«ng
nghiÖp s¶n xuÊt vµ ph©n phèi ®iÖn n−íc
§èi víi kinh tÕ tËp thÓ vµ c¸ thÓ, chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt ®−îc tÝnh b»ng
tæng sè lao ®éng hoÆc hé s¶n xuÊt trong n¨m nh©n (x) víi gi¸ trÞ s¶n xuÊt b×nh
qu©n 1 lao ®éng hoÆc 1 hé cña ®¬n vÞ ®iÒu tra chän mÉu. Ph−¬ng ph¸p tÝnh nµy
cã mét sè bÊt cËp sau:
6
-
TÝnh GTSX b×nh qu©n 1 lao ®éng hoÆc 1 hé tõ ®iÒu tra chän mÉu ®Ó suy
réng cho toµn bé tæng thÓ cña khu vùc nµy kh«ng hîp lý v× quy m« vµ
n¨ng xuÊt lao ®éng cña tËp thÓ vµ c¸ thÓ kh¸c nhau;
-
Ph−¬ng ph¸p tÝnh nªu qu¸ chung chung, kh«ng biÕt ngµnh Thèng kª tæ
chøc ®iÒu tra ®Ó tÝnh chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt b×nh qu©n 1 lao ®éng hoÆc
1 hé cña n¨m nµo, do Vô nµo ®iÒu tra;
-
Ph−¬ng ph¸p kh«ng nªu râ gi¸ trÞ s¶n xuÊt b×nh qu©n 1 lao ®éng hoÆc 1
hé tÝnh theo gi¸ nµo, néi dung gåm nh÷ng g×.
4. Ngµnh X©y dùng
Víi ®Æc thï cña ho¹t ®éng x©y dùng nªn sè liÖu vÒ doanh thu x©y dùng
®−îc tÝnh trªn c¬ së vèn ®Çu t− thanh to¸n cña chñ ®Çu t− kh«ng chØ cho c«ng
tr×nh, h¹ng môc c«ng tr×nh hoµn thµnh bµn giao, mµ cßn bao gåm c¶ phÇn vèn
øng tr−íc cho ®¬n vÞ x©y dùng theo tháa thuËn trong hîp ®ång. Ng−îc l¹i cã khi
c«ng tr×nh ®· bµn giao ®−a vµo sö dông, nh−ng do chñ ®Çu t− ch−a cã vèn thanh
to¸n, nªn còng ch−a ®−îc tÝnh trong doanh thu. Do vËy doanh thu cña ngµnh x©y
dùng kh«ng ph¶n ¸nh ®óng thùc chÊt cña s¶n phÈm x©y dùng hoµn thµnh vµ
kh«ng thÓ hiÖn ®−îc quan hÖ ®¼ng thøc gi÷a s¶n phÈm tiªu thô tån kho vµ dë
dang nh− c¸c ngµnh s¶n xuÊt kinh doanh kh¸c. §iÒu nµy chøng tá ph−¬ng ph¸p
dùa vµo doanh thu vµ gi¸ s¶n xuÊt ®Ó tÝnh chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt lµ kh«ng hîp lý,
®ßi hái ngµnh Thèng kª ph¶i ®−a ra ph−¬ng ph¸p kh¸c vµ tÝnh theo gi¸ c¬ b¶n.
Ph−¬ng ph¸p tÝnh chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt ®èi víi ho¹t ®éng x©y dùng nhµ ë
vµ vËt kiÕn tróc cña d©n c− b»ng gi¸ trÞ c«ng tr×nh hoµn thµnh trong n¨m mét hé
®iÒu tra nh©n víi tæng sè hé cã x©y dùng nhµ ë, c«ng tr×nh kiÕn tróc trong n¨m3
nh− trong chÕ ®é b¸o c¸o thèng kª ®Þnh kú ban hµnh theo QuyÕt ®Þnh sè
75/2003/Q§-TCTK ngµy 15 th¸ng 01 n¨m 2003 cña Tæng côc tr−ëng Tæng côc
Thèng kª lµ kh«ng tháa ®¸ng v×:
3
-
§Æc thï cña ho¹t ®éng x©y dùng lµ t¹o ra s¶n phÈm ®¬n chiÕc, gi¸
trÞ c«ng tr×nh hoµn thµnh trong n¨m cña c¸c hé d©n c− hoµn toµn
kh¸c nhau vÒ diÖn tÝch x©y dùng, vÒ mÉu m· thiÕt kÕ. Ngay c¶
trong tr−êng hîp mét c¨n hé cã diÖn tÝch, thiÕt kÕ gièng nhau
nh−ng chÊt l−îng vµ gi¸ trÞ kh¸c nhau v× chñ ®Çu t− dïng c¸c vËt
liÖu x©y dùng vµ thiÕt bÞ l¾p ®Æt trong nhµ cã gi¸ trÞ kh¸c nhau.
-
Chu kú s¶n xuÊt ®Ó hoµn thµnh c«ng tr×nh x©y dùng th−êng kÐo
dµi cã khi tíi vµi n¨m, trong khi ®ã kh¸i niÖm gi¸ trÞ s¶n xuÊt lµ kÕt
ChÕ ®é b¸o c¸o thèng kª ®Þnh kú TKQG, ban hµnh theo QuyÕt ®Þnh sè 75/2003/Q§-TCTK (trang77).
7
qu¶ cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh (quý,
n¨m), v× vËy tÝnh gi¸ trÞ c«ng tr×nh hoµn thµnh trong n¨m sÏ bá qua
gi¸ trÞ ho¹t ®éng x©y dùng dë dang cña khu vùc nµy.
5. Nhãm ngµnh th−¬ng nghiÖp, söa ch÷a xe cã ®éng c¬, m« t«, xe
m¸y, ®å dïng c¸ nh©n gia ®×nh kh¸ch s¹n, nhµ hµng, vËn t¶i kho b∙i
vµ th«ng tin liªn l¹c
Ph−¬ng ph¸p tÝnh chung cña khu vùc kinh tÕ tËp thÓ vµ c¸ thÓ cña c¸c
ngµnh nµy b»ng tæng sè lao ®éng hoÆc sè hé s¶n xuÊt trong n¨m nh©n víi gi¸ trÞ
s¶n xuÊt b×nh qu©n cho 1 lao ®éng hoÆc cho 1 hé cña ®¬n vÞ ®iÒu tra chän mÉu.
Bªn c¹nh nh÷ng bÊt cËp vµ tån t¹i cña ph−¬ng ph¸p tÝnh nµy nh− ®· nªu trong
ngµnh c«ng nghiÖp, ®èi víi c¸c ngµnh kh¸ch s¹n, nhµ hµng, vËn t¶i kho b·i vµ
th«ng tin liªn l¹c tÝnh theo gi¸ s¶n xuÊt cßn tån t¹i mét bÊt cËp sau:
Ho¹t ®éng kinh doanh dÞch vô khu vùc tËp thÓ vµ c¸ thÓ cña nh÷ng ngµnh
nµy kh«ng æn ®Þnh, ®Þa ®iÓm cung cÊp dÞch vô hay thay ®æi (b¸n dong hµng ¨n,
ng−êi cung cÊp dÞch vô vËn t¶i hay thay ®æi n¬i ho¹t ®éng) v× vËy rÊt khã cã thÓ
tÝnh ®−îc gi¸ trÞ s¶n xuÊt b×nh qu©n cho 1 lao ®éng hoÆc 1 hé theo gi¸ s¶n xuÊt
(bao gåm c¶ thuÕ doanh thu). Th«ng th−êng, c¬ quan thuÕ chØ thu ®−îc thuÕ cña
hîp t¸c x· hay c¸ thÓ kinh doanh nh÷ng dÞch vô nµy lµ thuÕ m«n bµi (thuÕ s¶n
xuÊt kh¸c), c¬ quan thuÕ rÊt khã ®¸nh gi¸ ®óng ®−îc doanh thu ®Ó thu thuÕ. Nãi
c¸ch kh¸c, thuÕ doanh thu ph¸t sinh ph¶i nép trong c«ng thøc tÝnh quy ®Þnh bëi
chÕ ®é b¸o c¸o thèng kª ®Þnh kú tµi kho¶n quèc gia thùc chÊt lµ thuÕ s¶n xuÊt
kh¸c. V× vËy néi dung cña chØ tiªu GTSX ch−a ph¶n ¸nh ®óng theo gi¸ s¶n xuÊt.
6. Ngµnh tµi chÝnh, tÝn dông
ThÞ tr−êng tµi chÝnh, tiÒn tÖ cña n−íc ta cßn ®¬n gi¶n, phÇn lín c¸c ®¬n vÞ
ho¹t ®éng kinh doanh trong ngµnh nµy thuéc së h÷u nhµ n−íc vµ khu vùc n−íc
ngoµi, v× vËy ®¶m b¶o ®−îc ®é tin cËy vµ chÊt l−îng tÝnh chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt
theo gi¸ s¶n xuÊt.
7. Ngµnh kinh doanh bÊt ®éng s¶n vµ dÞch vô t− vÊn
Quy ®Þnh ph−¬ng ph¸p tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt cña ho¹t ®éng mua nhµ ®Ó b¸n
bao gåm c¶ thuÕ xuÊt khÈu ph¸t sinh ph¶i nép lµ kh«ng thùc tÕ v× kh«ng cã kh¸i
niÖm xuÊt khÈu nhµ ë x©y trªn l·nh thæ ViÖt Nam. Thªm n÷a, hai ph−¬ng ph¸p
tÝnh ®èi víi ho¹t ®éng mua nhµ ®Ó b¸n cña c¸c ®¬n vÞ kh«ng ho¹ch to¸n theo chÕ
®é kÕ to¸n doanh nghiÖp cho kÕt qu¶ kh«ng gièng nhau vµ kh«ng theo cïng mét
lo¹i gi¸ (gi¸ s¶n xuÊt hay gi¸ c¬ b¶n):
-
Ph−¬ng ph¸p thø nhÊt h−íng dÉn gi¸ trÞ s¶n xuÊt b»ng doanh thu
trong n¨m, ph−¬ng ph¸p nµy kh«ng trõ trÞ gi¸ nhµ mua vµo ®Ó b¸n
8
lµ kh«ng ®óng, nÕu tÝnh theo ph−¬ng ph¸p nµy, gi¸ trÞ s¶n xuÊt bao
gåm c¶ gi¸ trÞ c«ng tr×nh x©y dùng ®· tÝnh trong gi¸ trÞ s¶n xuÊt cña
ngµnh x©y dùng.
-
Ph−¬ng ph¸p thø hai h−íng dÉn gi¸ trÞ s¶n xuÊt b»ng tæng chi phÝ
ho¹t ®éng th−êng xuyªn. H−íng dÉn nh− vËy ch−a chÝnh x¸c vµ
chung chung, kh«ng chØ râ chi ho¹t ®éng th−êng xuyªn cã bao
gåm thuÕ s¶n xuÊt kh¸c hay kh«ng. Thªm n÷a, theo ph−¬ng ph¸p
nµy ch¾c ch¾n kh«ng bao gåm thuÕ s¶n phÈm (VAT) v× vËy, gi¸ trÞ
s¶n xuÊt theo ph−¬ng ph¸p thø hai thùc chÊt lµ theo gi¸ c¬ b¶n.
§èi víi ho¹t ®éng dÞch vô nhµ ë tù cã tù ë cña c¸c hé gia ®×nh, ph−¬ng
ph¸p tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt hoµn toµn theo gi¸ c¬ b¶n v× kh«ng cã yÕu tè thuÕ s¶n
phÈm. V× vËy, l¹i cã sù kh«ng nhÊt qu¸n trong viÖc tÝnh theo gi¸ s¶n xuÊt ®èi víi
ho¹t ®éng nµy. Ph−¬ng ph¸p tÝnh nh− ®· nªu trong chÕ ®é b¸o c¸o4 ch−a ph¶i lµ
ph−¬ng ph¸p tèt nhÊt theo quy ®Þnh cña tµi kho¶n quèc gia, tuy vËy ph−¬ng ph¸p
nµy cã tÝnh kh¶ thi trong hoµn c¶nh thùc tÕ cña thÞ tr−êng cho thuª nhµ ë vµ thèng
kª ViÖt Nam.
8. Ngµnh Qu¶n lý nhµ n−íc vµ an ninh quèc phßng, ®¶m b¶o x∙ héi
b¾t buéc
Do ®©y lµ ngµnh s¶n xuÊt dÞch vô phi thÞ tr−êng, kh«ng cã thuÕ s¶n phÈm v×
vËy gi¸ trÞ s¶n xuÊt võa lµ gi¸ c¬ b¶n vµ gi¸ s¶n xuÊt. Ph−¬ng ph¸p tÝnh trong chÕ
®é b¸o c¸o phï hîp nguån th«ng tin hiÖn cã vµ cã tÝnh kh¶ thi.
9. Nhãm ngµnh gi¸o dôc ®µo t¹o, y tÕ, ho¹t ®éng cøu trî x∙ héi vµ
ho¹t ®éng v¨n hãa, thÓ thao, ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc kh«ng v× lîi
phôc vô c¸ nh©n vµ céng ®ång, ho¹t ®éng lµm thuª c¸c c«ng viÖc hé
gia ®×nh, ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc vµ ®oµn thÓ quèc tÕ
Ph−¬ng ph¸p h−íng dÉn tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt cña nhãm ngµnh nµy hoµn
toµn theo néi dung cña gi¸ c¬ b¶n v× kh«ng bao gåm bÊt kú mét lo¹i thuÕ s¶n
phÈm nµo. Tuy vËy, trong ph−¬ng ph¸p 15 (trang 102 vµ trang 108) cßn h−íng
dÉn chung chung, dÉn ®Õn sù thiÕu nhÊt qu¸n khi c¸c ®Þa ph−¬ng ¸p dông
ph−¬ng ph¸p. Cô thÓ ph−¬ng ph¸p nµy cã ghi: “Trõ mét phÇn cña môc chi kh¸c
(134)”, trõ mét phÇn lµ trõ bao nhiªu?.
Tãm l¹i, thùc tr¹ng tÝnh chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ s¶n xuÊt cßn bÊt
cËp. HiÖn nay, chÕ ®é h¹ch to¸n, kÕ to¸n ®· thay ®æi vµ viÖc ¸p dông LuËt thuÕ
gi¸ trÞ gia t¨ng cho phÐp ¸p dông gi¸ c¬ b¶n. ¸p dông gi¸ c¬ b¶n vµ ®æi míi
4
5
ChÕ ®é b¸o c¸o thèng kª ®Þnh kú TKQG, ban hµnh theo QuyÕt ®Þnh sè 75/2003/Q§-TCTK (trang 95).
ChÕ ®é b¸o c¸o thèng kª ®Þnh kú TKQG, ban hµnh theo QuyÕt ®Þnh s« 75/2003/Q§ -TCTK
9
ph−¬ng ph¸p tÝnh cña mét sè ngµnh sÏ kh¾c phôc ®−îc nh÷ng bÊt cËp võa nªu ë
trªn, ®ång thêi còng n©ng cao chÊt l−îng cña chØ tiªu.
II. ¸p dông gi¸ s¶n xuÊt cña thèng kª quèc tÕ
Tæng s¶n phÈm trong n−íc cã thÓ tÝnh theo ba ph−¬ng ph¸p: Ph−¬ng ph¸p
s¶n xuÊt; ph−¬ng ph¸p sö dông vµ ph−¬ng ph¸p thu nhËp. Mçi ph−¬ng ph¸p tÝnh
chØ tiªu GDP ®−îc x©y dùng trªn c¸c gãc ®é kh¸c nhau: Ph−¬ng ph¸p s¶n xuÊt
thùc hiÖn trªn gãc ®é s¶n xuÊt t¹o ra s¶n phÈm lµ hµng hãa vµ dÞch vô cho x· héi;
ph−¬ng ph¸p thu nhËp ®øng trªn gãc ®é c¸c yÕu tè tham gia vµo qu¸ tr×nh s¶n
xuÊt t¹o ra thu nhËp; vµ ph−¬ng ph¸p sö dông ®øng trªn gãc ®é sö dông hµng
hãa vµ dÞch vô ®Ó tháa m·n nhu cÇu cuèi cïng cña nÒn kinh tÕ. Mçi ph−¬ng ph¸p
®Òu cã −u vµ nh−îc ®iÓm riªng vµ sö dông ph−¬ng ph¸p nµo trong tÝnh to¸n chØ
tiªu GDP phô thuéc vµo nguån th«ng tin hiÖn cã, tr×nh ®é thèng kª vµ ®iÒu kiÖn
h¹ch to¸n trong tõng thêi kú kh¸c nhau cña mçi quèc gia.
Ph−¬ng ph¸p s¶n xuÊt: Tæng s¶n phÈm trong n−íc tÝnh theo ph−¬ng ph¸p
nµy th−êng ®−îc ¸p dông t¹i c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, cã tr×nh ®é thèng kª ch−a
cao. ¸p dông ph−¬ng ph¸p s¶n xuÊt cung cÊp cho c¸c nhµ qu¶n lý, lËp chÝnh
s¸ch bøc tranh toµn c¶nh vÒ toµn bé s¶n phÈm s¶n xuÊt ra, vÒ chi phÝ cña tÊt c¶
c¸c ngµnh kinh tÕ. Trªn c¬ së ®ã, c¸c nhµ kinh tÕ cã thÓ nghiªn cøu t¸c ®éng qua
l¹i gi÷a c¸c ngµnh, thµnh phÇn kinh tÕ vµ t×m ra c¸c nguyªn nh©n còng nh− gi¶i
ph¸p ®Ó gi¶m tû lÖ cña chi phÝ trung gian dÉn tíi t¨ng GDP. Bªn c¹nh nh÷ng −u
®iÓm nªu trªn, ph−¬ng ph¸p s¶n xuÊt cã mét sè nh−îc ®iÓm chñ yÕu sau:
-
Khã ®¶m b¶o ph¹m vi thu thËp th«ng tin ®Ó tÝnh ®Çy ®ñ kÕt qu¶
cña c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt. Ch¼ng h¹n, theo kh¸i niÖm s¶n xuÊt,
gi¸ trÞ cña c¸c ho¹t ®éng bÊt hîp ph¸p t¹o ra hµng hãa vµ dÞch vô
cung cÊp cho thÞ tr−êng vµ c¸c ho¹t ®éng hîp ph¸p nh−ng t¹o ra
c¸c s¶n phÈm bÊt hîp ph¸p ®Òu ph¶i tÝnh vµo gi¸ trÞ s¶n xuÊt6.
Nh−ng trong thùc tÕ rÊt khã thu thËp ®−îc th«ng tin cña c¸c ho¹t
®éng nµy.
-
Do GDP ®−îc tÝnh gi¸n tiÕp qua gi¸ trÞ s¶n xuÊt vµ chi phÝ trung
gian nªn chÊt l−îng tÝnh GDP cßn phô thuéc vµo chÊt l−îng tÝnh
chØ tiªu chi phÝ trung gian. Nãi c¸ch kh¸c, th«ng tin ®Ó tÝnh GDP
cßn phô thuéc vµo th«ng tin tõ h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt cña c¸c
®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh. Xu h−íng c¸c nhµ s¶n xuÊt kinh
doanh th−êng h¹ch to¸n t¨ng chi phÝ ®Ó gi¶m thuÕ vµ t¨ng lîi
6
Thèng kª tµi kho¶n quèc gia xÕp c¸c ho¹t ®éng nµy vµo khu vùc kinh tÕ ch−a ®−îc quan s¸t. Khu vùc kinh
tÕ nµy gåm bèn khu vùc nhá: khu vùc kinh tÕ ch−a ®Þnh h×nh, khu vùc kinh tÕ ngÇm, khu vùc tù s¶n tù tiªu
cña hé gia ®×nh vµ khu vùc
10
nhuËn. C¸c nhµ thèng kª rÊt khã kiÓm so¸t chÊt l−îng th«ng tin vÒ
chi phÝ s¶n xuÊt ®Ó tõ ®ã tÝnh to¸n chÝnh x¸c, n©ng cao chÊt l−îng
cña chØ tiªu chi phÝ trung gian.
V× vËy ®èi víi c¸c n−íc cã tr×nh ®é thèng kª kh¸, v× lý do vÒ nh©n lùc vµ tµi
chÝnh mµ ph¶i lùa chän mét trong ba ph−¬ng ph¸p tÝnh chØ tiªu GDP th−êng kh«ng
¸p dông ph−¬ng ph¸p s¶n xuÊt ®Ó tr¸nh ®−îc c¸c nh−îc ®iÓm nªu trªn.
Ph−¬ng ph¸p sö dông: GDP tÝnh theo ph−¬ng ph¸p nµy cung cÊp nh÷ng
th«ng tin vÒ bªn cÇu cña nÒn kinh tÕ nh−: Tiªu dïng, tÝch lòy, xuÊt, nhËp khÈu.
Nh÷ng th«ng tin nµy gióp cho ChÝnh phñ vµ c¸c nhµ qu¶n lý ®−a ra chÝnh s¸ch
kÝch cÇu dÉn tíi t¨ng tr−ëng kinh tÕ, ®ång thêi còng lµ nguån th«ng tin dïng ®Ó
tÝnh gi¸ trÞ tµi s¶n vµ cña c¶i t¨ng thªm cña ®Êt n−íc. Ph−¬ng ph¸p sö dông cã
mét sè −u ®iÓm vÒ mÆt tÝnh to¸n nh− sau:
-
Ph−¬ng ph¸p nµy kh«ng ph¶i gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nan gi¶i vÒ viÖc
tÝnh gi¸ trÞ cña c¸c ho¹t ®éng bÊt hîp ph¸p vµ c¸c ho¹t ®éng hîp
ph¸p nh−ng t¹o ra c¸c s¶n phÈm bÊt hîp ph¸p nh− ph−¬ng ph¸p
s¶n xuÊt gÆp ph¶i. Dï kh«ng thu ®−îc th«ng tin vÒ kÕt qu¶ s¶n
xuÊt cña c¸c ho¹t ®éng thuéc khu vùc kinh tÕ ch−a ®−îc quan s¸t
nh−ng nh÷ng ho¹t ®éng nµy t¹o ra thu nhËp vµ thùc thÓ kinh tÕ së
h÷u thu nhËp nµy sÏ dïng vµo tiªu dïng, vµo tÝch lòy vµ nh− vËy
®· ®−îc ph¶n ¸nh trong ph−¬ng ph¸p sö dông.
-
Th«ng tin vÒ chi tiªu dïng vµ tÝch lòy th−êng s¸t víi thùc tÕ h¬n so
víi th«ng tin vÒ kÕt qu¶ s¶n xuÊt vµ chi phÝ s¶n xuÊt. Th«ng tin vÒ
chi cho tiªu dïng cña hé gia ®×nh dÔ kiÓm so¸t vµ th«ng th−êng
c¸c hé chØ khai thÊp thu nhËp chø hiÕm khi khai thÊp chi tiªu trong
c¸c cuéc ®iÒu tra. Th«ng tin vÒ xuÊt, nhËp khÈu hµng hãa vµ dÞch
vô dÔ thu thËp (qua H¶i quan) vµ th−êng ®¶m b¶o vÒ ph¹m vi. V×
vËy ®èi víi nhµ thèng kª, ph−¬ng ph¸p sö dông dÔ tÝnh to¸n vµ cho
chÊt l−îng sè liÖu cao h¬n.
Tuy vËy ph−¬ng ph¸p sö dông cã mét sè nh−îc ®iÓm: Sè l−îng hé gia ®×nh
trong nÒn kinh tÕ rÊt lín v× vËy kh«ng thÓ tiÕn hµnh ®iÒu tra ®Þnh kú th−êng xuyªn
®Ó thu thËp th«ng tin tõ tÊt c¶ c¸c hé. Th«ng th−êng c¸c n−íc dùa vµo ®iÒu tra
chän mÉu, v× vËy sè liÖu chÞu ¶nh h−ëng cña sai sè chän mÉu. §èi víi c¸c n−íc
®ang ph¸t triÓn, s¶n xuÊt nhá, manh món cßn phæ biÕn, hÖ thèng luËt ph¸p ch−a
®Çy ®ñ, ý thøc chÊp hµnh luËt ch−a nghiªm nªn khã thu thËp ®−îc chÝnh x¸c
nh÷ng th«ng tin vÒ tiªu dïng vµ xuÊt, nhËp khÈu hµng hãa vµ dÞch vô. Thùc tÕ ë
n−íc ta, ngµnh Thèng kª gÆp kh«ng Ýt khã kh¨n khi tÝnh to¸n gi¸ trÞ cña hµng hãa
xuÊt, nhËp khÈu lËu qua biªn giíi, trªn biÓn.
11
Ph−¬ng ph¸p thu nhËp: GDP tÝnh theo ph−¬ng ph¸p nµy sÏ cung cÊp th«ng
tin cho c¸c nhµ qu¶n lý vµ lËp chÝnh s¸ch dïng ®Ó ®¸nh gi¸ vÒ hiÖu qu¶ (thÓ hiÖn
qua chØ tiªu thÆng d−) vµ n¨ng xuÊt (n¨ng xuÊt lao ®éng, n¨ng xuÊt cña m¸y mãc,
thiÕt bÞ) cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt. Tuy vËy, chÊt l−îng tÝnh to¸n thÊp cña c¸c chØ
tiªu cÊu thµnh nªn GDP cña ph−¬ng ph¸p nµy lµ h¹n chÕ lín nhÊt. RÊt khã thu
thËp th«ng tin vµ tÝnh to¸n chÝnh x¸c thu nhËp cña ng−êi lao ®éng tõ s¶n xuÊt.
T©m lý cña ng−êi lao ®éng kh«ng muèn cung cÊp th«ng tin chÝnh x¸c vÒ thu nhËp
cña hä.
KhÊu hao tµi s¶n cè ®Þnh còng rÊt khã tÝnh ®−îc chÝnh x¸c v× thêi gian dù
kiÕn sö dông trong s¶n xuÊt cña tµi s¶n thay ®æi th−êng xuyªn, gi¸ trÞ cña tµi s¶n
phô thuéc vµo tiÕn bé cña khoa häc c«ng nghÖ. T−¬ng tù nh− chØ tiªu thu nhËp
cña ng−êi lao ®éng tõ s¶n xuÊt, rÊt khã thu thËp th«ng tin vµ tÝnh chÝnh x¸c ®−îc
chØ tiªu thÆng d− v× ®¬n vÞ s¶n xuÊt th−êng h¹ch to¸n t¨ng chi phÝ ®Ó gi¶m thÆng
d−.
Tõ nh÷ng −u vµ nh−îc ®iÓm cña ba ph−¬ng ph¸p tÝnh GDP, ph−¬ng ph¸p
sö dông th−êng ®−îc ¸p dông vµ cho kÕt qu¶ tÝnh to¸n víi chÊt l−îng cao nhÊt,
tiÕp ®Õn lµ ph−¬ng ph¸p s¶n xuÊt. Ph−¬ng ph¸p thu nhËp ¸p dông khi muèn biÕt
tû lÖ cña c¸c nh©n tè tham gia vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. C¸c n−íc cã nÒn thèng kª
kh¸ ph¸t triÓn ®Òu ¸p dông ph−¬ng ph¸p sö dông ®Ó tÝnh GDP. C¸c n−íc ph¸t
triÓn nh−: óc, Cana®a, Mü, v.v, cã ®iÒu kiÖn vÒ nh©n lùc, tµi chÝnh vµ c¸c ®iÒu
kiÖn cã liªn quan kh¸c ®Òu ¸p dông c¶ ba ph−¬ng ph¸p, trong ®ã dïng gi¸ c¬ b¶n
cho ph−¬ng ph¸p s¶n xuÊt7.
Qua nghiªn trang Web thèng kª cña mét sè n−íc vµ c¸c quyÓn niªn gi¸m
thèng kª (óc, Mü, Céng hßa Czech, Ba Lan, Indonesia, Philippine) cho thÊy
kh«ng cã n−íc nµo dïng gi¸ s¶n xuÊt trong tÝnh to¸n chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt cña
c¸c ngµnh kinh tÕ. Khi ¸p dông ph−¬ng ph¸p s¶n xuÊt, c¸c n−íc ®Òu dïng gi¸ c¬
b¶n vµ kh«ng thÊy n−íc nµo dïng ®ång thêi c¶ hai lo¹i gi¸: Gi¸ c¬ b¶n vµ gi¸ s¶n
xuÊt trong tÝnh to¸n chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt. Cã lÏ hä tr¸nh g©y nhÇm lÉn cho
ng−êi dïng tin.
7
Niªn gi¸m thèng kª óc n¨m 2003 (trang 848)
12
PhÇn II: Ph−¬ng ph¸p tÝnh chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt,
gi¸ trÞ t¨ng thªm theo gi¸ c¬ b¶n cña c¸c ngµnh kinh tÕ
vµ kh¶ n¨ng ¸p dông
I. Mét sè vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt vµ gi¸ trÞ t¨ng
thªm
Ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña nÒn kinh tÕ t¹o ra hµng ngh×n lo¹i s¶n phÈm (hµng
hãa vËt chÊt vµ dÞch vô) cã chÊt l−îng, mÉu m·, kiÓu d¸ng, thêi gian sö dông, gi¸
trÞ vµ ®¬n vÞ tÝnh kh¸c nhau. §Ó phôc vô cho viÖc ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ ho¹t ®éng s¶n
xuÊt cña toµn bé nÒn kinh tÕ trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh, phôc vô cho ph©n tÝch vµ
ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch, gi¸ c¶ cña hµng hãa vµ dÞch vô ®−îc dïng ®Ó x¸c ®Þnh gi¸
trÞ cña s¶n phÈm s¶n xuÊt vµ nhËp khÈu theo cïng mét ®¬n vÞ tÝnh.
Môc ®Ých cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt t¹o ra hµng hãa vµ dÞch vô chñ yÕu ®Ó
®¹t ®−îc lîi nhuËn tèi ®a qua viÖc b¸n hay trao ®æi s¶n phÈm trªn thÞ tr−êng víi
gi¸ trÞ ®−îc x¸c ®Þnh theo gi¸ b¸n qua quan hÖ Cung - CÇu; ®Ó phôc vô cho nhu
cÇu tiªu dïng cuèi cïng hay tù tÝch lòy tµi s¶n cè ®Þnh cho ®¬n vÞ; hoÆc phôc vô
cho lîi Ých tiªu dïng chung cña toµn x· héi. V× vËy, c¸c nhµ thèng kª ®· gép
nh÷ng hµng hãa vµ dÞch vô lµ kÕt qu¶ cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt trong nÒn kinh tÕ
vµo ba nhãm lín theo nh÷ng môc ®Ých t¹o ra s¶n phÈm cña c¸c nhµ s¶n xuÊt: (i)
hµng hãa vµ dÞch vô cã tÝnh thÞ tr−êng; (ii) hµng hãa vµ dÞch vô tù s¶n xuÊt ®Ó tiªu
dïng cuèi cïng vµ tÝch lòy; (iii) hµng hãa vµ dÞch vô phi thÞ tr−êng.
1. §Þnh nghÜa vµ ph©n lo¹i hµng hãa vµ dÞch vô trong nÒn kinh tÕ
Ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña nÒn kinh tÕ t¹o ra s¶n phÈm d−íi d¹ng hµng hãa
vËt chÊt vµ dÞch vô. §Þnh nghÜa vµ ®Æc tr−ng cña hµng hãa vµ dÞch vô cã nh÷ng
nÐt kh¸c nhau c¬ b¶n:
1.1. Hµng hãa lµ s¶n phÈm vËt chÊt ®−îc t¹o ra ®Ó tháa m·n nhu cÇu cña
ng−êi sö dông, do vËy quyÒn së h÷u ®èi víi hµng hãa ®−îc x¸c lËp vµ qua ®ã
ng−êi ta cã thÓ chuyÓn nh−îng quyÒn së h÷u tõ mét thùc thÓ nµy tíi mét thùc thÓ
kh¸c trong nÒn kinh tÕ. Nhu cÇu ®èi víi hµng hãa xuÊt ph¸t tõ c¸c hé gia ®×nh
dïng cho tiªu dïng cuèi cïng; tõ khu vùc phi tµi chÝnh dïng lµm chi phÝ trung gian
®Ó s¶n xuÊt ra s¶n phÈm míi hoÆc dïng ®Ó t¨ng tÝch lòy tµi s¶n; tõ khu vùc nhµ
n−íc dïng trong ho¹t ®éng qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh ®Êt n−íc vµ tõ khu vùc n−íc
ngoµi thÓ hiÖn qua nhu cÇu nhËp khÈu hµng hãa.
Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ l−u th«ng hµng ho¸ diÔn ra hoµn toµn riªng biÖt. Cã
lo¹i hµng hãa ®−îc mua, b¸n nhiÒu lÇn; cã lo¹i hµng hãa l¹i kh«ng bao giê ®−a ra
13
l−u th«ng, trao ®æi trªn thÞ tr−êng. Sù t¸ch biÖt gi÷a qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ l−u th«ng
lµ nÐt ®Æc tr−ng kinh tÕ quan träng cña hµng hãa, nÐt ®Æc tr−ng nµy kh«ng cã ®èi
víi dÞch vô.
1.2. DÞch vô lµ s¶n phÈm t¹o ra bëi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt nh−ng kh«ng lµ mét
thùc thÓ tån t¹i riªng biÖt trong nÒn kinh tÕ mµ qua ®ã ng−êi ta cã thÓ x¸c lËp
quyÒn së h÷u ®èi víi nã. Qu¸ tr×nh trao ®æi vµ s¶n xuÊt dÞch vô diÔn ra ®ång thêi.
Nãi c¸ch kh¸c, kÕt thóc thêi gian s¶n xuÊt ®ång thêi còng kÕt thóc thêi gian cung
cÊp dÞch vô cho ®èi t−îng tiªu dïng vµ do vËy kh«ng cã tån kho ®èi víi dÞch vô.
Tïy theo môc ®Ých nghiªn cøu cña thèng kª tæng hîp, hµng hãa vµ dÞch vô
th−êng chia thµnh ba nhãm:
- Hµng hãa vµ dÞch vô cã tÝnh thÞ tr−êng;
- Hµng hãa vµ dÞch vô tù s¶n xuÊt ®Ó tiªu dïng cuèi cïng vµ tÝch lòy;
- Hµng hãa vµ dÞch vô phi thÞ tr−êng.
Víi môc ®Ých s¶n xuÊt cña tõng nhãm hµng hãa vµ dÞch vô kh¸c nhau, v×
vËy mçi nhãm cã néi dung tÝnh vµo chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt còng kh¸c nhau. Cô
thÓ nh− sau:
- Hµng hãa vµ dÞch vô cã tÝnh thÞ tr−êng lµ nh÷ng s¶n phÈm ®−îc b¸n, trao
®æi, dù ®Þnh b¸n hoÆc trao ®æi trªn thÞ tr−êng víi gi¸ cã ý nghÜa kinh tÕ. Trõ mét sè
ngµnh dÞch vô ¸p dông nh÷ng quy ®Þnh ®Æc biÖt, nh×n chung gi¸ trÞ cña hµng hãa
vµ dÞch vô cã tÝnh thÞ tr−êng tÝnh trong chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt ®−îc x¸c ®Þnh b»ng
tæng cña c¸c kho¶n sau:
a. Tæng gi¸ trÞ hµng hãa vµ dÞch vô b¸n ra;
b. Tæng gi¸ trÞ hµng hãa vµ dÞch vô trao ®æi;
c. Tæng gi¸ trÞ hµng hãa vµ dÞch vô dïng trong thanh to¸n b»ng hiÖn vËt;
d. Tæng gi¸ trÞ hµng hãa vµ dÞch vô cung cÊp bëi ®¬n vÞ s¶n xuÊt nµy cho
®¬n vÞ s¶n xuÊt kh¸c dïng lµm chi phÝ trung gian trong cïng mét doanh
nghiÖp cã tÝnh thÞ tr−êng;
e. Tæng gi¸ trÞ thay ®æi s¶n phÈm dë dang vµ thµnh phÈm tån kho dù ®Þnh
dïng cho c¸c môc ®Ých tõ (a) ®Õn (d).
- Hµng hãa vµ dÞch vô tù s¶n xuÊt ®Ó tiªu dïng cuèi cïng vµ tÝch lòy lµ
nh÷ng s¶n phÈm do ®¬n vÞ s¶n xuÊt gi÷ l¹i ®Ó tiªu dïng cuèi cïng vµ ®Ó tÝch lòy.
Kh¸i niÖm tiªu dïng cuèi cïng kh«ng ¸p dông cho ®¬n vÞ thuéc khu vùc phi tµi
chÝnh vµ khu vùc tµi chÝnh, nªn hµng hãa vµ dÞch vô tù s¶n xuÊt vµ tiªu dïng chØ
¸p dông cho c¸c ®¬n vÞ kh«ng cã t− c¸ch ph¸p nh©n thuéc khu vùc hé gia ®×nh. VÝ
dô, s¶n phÈm n«ng nghiÖp do hé gia ®×nh s¶n xuÊt ra vµ ®Ó tiªu dïng.
14
Hµng hãa vµ dÞch vô tù s¶n xuÊt ®Ó tÝch lòy cã thÓ ®−îc t¹o ra bëi bÊt kú
lo¹i ®¬n vÞ s¶n xuÊt (cã t− c¸ch ph¸p nh©n hoÆc kh«ng cã t− c¸ch ph¸p nh©n)
thuéc mäi khu vùc thÓ chÕ trong nÒn kinh tÕ. Hµng hãa tù s¶n xuÊt ®Ó tÝch lòy rÊt
®a d¹ng, cã thÓ lµ c¸c c«ng cô s¶n xuÊt ®Æc thï; nhµ ë vµ nhµ x−ëng tù x©y dùng
bëi hé gia ®×nh vµ ®¬n vÞ s¶n xuÊt, v.v.
Gi¸ trÞ cña hµng hãa vµ dÞch vô tù s¶n xuÊt ®Ó tiªu dïng cuèi cïng tÝnh
trong chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt b»ng tæng cña c¸c kho¶n sau:
a. Tæng gi¸ trÞ hµng hãa vµ dÞch vô s¶n xuÊt ra bëi hé gia ®×nh vµ tiªu
dïng lu«n bëi hé gia ®×nh ®ã;
b. Tæng gi¸ trÞ tµi s¶n cè ®Þnh t¹o ra vµ ®−îc gi÷ l¹i ®¬n vÞ ®Ó dïng vµo
s¶n xuÊt trong t−¬ng lai cña c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt;
c. Tæng gi¸ trÞ cña thay ®æi s¶n phÈm dë dang vµ thµnh phÈm tån kho
dù ®Þnh sö dông cho mét trong hai môc ®Ých nªu ë kho¶n (a) vµ (b).
- Hµng hãa vµ dÞch vô phi thÞ tr−êng lµ nh÷ng hµng hãa vµ dÞch vô phôc vô
c¸ nh©n hoÆc céng ®ång do c¸c ®¬n vÞ kh«ng vÞ lîi phôc vô hé gia ®×nh vµ Nhµ
n−íc cho kh«ng thu tiÒn, hoÆc cung cÊp víi gi¸ kh«ng cã ý nghÜa kinh tÕ. Hµng
hãa vµ dÞch vô phi thÞ tr−êng ®−îc s¶n xuÊt ra bëi hai lý do:
a. Kh«ng cã kh¶ n¨ng yªu cÇu c¸ nh©n d©n c− thanh to¸n cho c¸c dÞch vô
tiªu dïng chung cña céng ®ång v× nh÷ng tiªu dïng nµy kh«ng qu¶n lý
®−îc. C¬ chÕ gi¸ c¶ kh«ng thÓ ¸p dông khi chi phÝ giao dÞch qu¸ cao.
S¶n xuÊt c¸c lo¹i dÞch vô nµy ph¶i ®−îc tæ chøc tËp trung bëi c¸c ®¬n vÞ
cña nhµ n−íc vµ kinh phÝ ®−îc cÊp tõ c¸c quü h¬n lµ dùa vµo doanh thu
cung cÊp dÞch vô;
b. Do chÝnh s¸ch kinh tÕ vµ x· héi cña nhµ n−íc nªn ®· kh«ng thu tiÒn khi
Nhµ n−íc vµ c¸c tæ chøc kh«ng vÞ lîi cung cÊp nh÷ng lo¹i hµng hãa vµ
dÞch vô nµy cho c¸ nh©n d©n c−.
Gi¸ trÞ cña hµng hãa vµ dÞch vô phi thÞ tr−êng tÝnh trong chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n
xuÊt b»ng tæng cña c¸c kho¶n sau:
a. Tæng gi¸ trÞ cña hµng hãa vµ dÞch vô cÊp kh«ng hoÆc thu víi gi¸ kh«ng
cã ý nghÜa kinh tÕ cho c¸ nh©n d©n c− hoÆc cho toµn thÓ céng ®ång;
b. Tæng gi¸ trÞ cña hµng hãa vµ dÞch vô cung cÊp bëi mét ®¬n vÞ s¶n xuÊt
nµy cho ®¬n vÞ s¶n xuÊt kh¸c thuéc cïng mét nhµ s¶n xuÊt phi thÞ
tr−êng ®Ó dïng lµm chi phÝ trung gian;
c. Tæng gi¸ trÞ thay ®æi cña s¶n phÈm dë dang vµ thµnh phÈm tån kho dù
kiÕn sö dông cho mét trong hai kho¶n (a) vµ (b).
15
2. X¸c ®Þnh gi¸ trÞ c¸c nhãm s¶n phÈm trong tÝnh to¸n chØ tiªu gi¸ trÞ
s¶n xuÊt
ChØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt ph¶n ¸nh toµn bé gi¸ trÞ cña s¶n phÈm vËt chÊt
(thµnh phÈm, b¸n thµnh phÈm, s¶n phÈm dë dang) vµ dÞch vô s¶n xuÊt ra trong
mét thêi kú nhÊt ®Þnh. Cã hai néi dung lu«n ®−îc ®Ò cËp tíi khi tÝnh to¸n chØ tiªu
nµy, ®ã lµ lo¹i gi¸ vµ thêi ®iÓm h¹ch to¸n kÕt qu¶ cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt. Sau
®©y sÏ ®Ò cËp tíi hai néi dung nµy theo tõng nhãm s¶n phÈm trong tÝnh to¸n chØ
tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt.
2.1. Hµng hãa vµ dÞch vô cã tÝnh thÞ tr−êng ®−îc x¸c ®Þnh gi¸ trÞ theo gi¸ c¬
b¶n t¹i thêi ®iÓm chuyÓn giao quyÒn së h÷u hµng hãa tõ nhµ s¶n xuÊt tíi ng−êi
mua hay khi dÞch vô ®−îc cung cÊp cho ng−êi sö dông. Tr−êng hîp t¹i thêi ®iÓm
chuyÓn giao quyÒn së h÷u hµng hãa vµ cung cÊp dÞch vô kh«ng cïng víi thêi
®iÓm thanh to¸n - ng−êi mua hµng hãa vµ dÞch vô cã thÓ thanh to¸n tr−íc hoÆc
thanh to¸n sau, khi ®ã tiÒn l·i hay c¸c phÝ kh¸c cã liªn quan tíi thanh to¸n tr−íc
hoÆc thanh to¸n sau kh«ng bao gåm trong gi¸ b¸n hµng hãa vµ dÞch vô. Tr−êng
hîp kh«ng cã kh¶ n¨ng ¸p dông gi¸ c¬ b¶n trong tÝnh to¸n chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt,
khi ®ã cã thÓ dïng gi¸ s¶n xuÊt ®Ó thay thÕ.
Gi¸ trÞ cña hµng hãa vµ dÞch vô khi thùc hiÖn giao dÞch kinh tÕ th«ng qua
trao ®æi ®−îc x¸c ®Þnh theo gi¸ c¬ b¶n t¹i thêi ®iÓm quyÒn së h÷u hµng hãa ®−îc
chuyÓn giao hay dÞch vô ®−îc cung cÊp.
Gi¸ trÞ cña thµnh phÈm tån kho vµ s¶n phÈm dë dang ®−îc x¸c ®Þnh theo
gi¸ c¬ b¶n hiÖn ®ang tån t¹i trªn thÞ tr−êng t¹i thêi ®iÓm thµnh phÈm vµ s¶n phÈm
dë dang ®−a vµo kho. Trong gi¸ trÞ s¶n xuÊt, kho¶n thµnh phÈm tån kho vµ s¶n
phÈm dë dang ®−îc tÝnh b»ng chªnh lÖch gi÷a cuèi vµ ®Çu kú cña kú tÝnh to¸n, v×
vËy tæng gi¸ trÞ cña chªnh lÖch thµnh phÈm tån kho vµ s¶n phÈm dë dang tÝnh
theo gi¸ c¬ b¶n sÏ b»ng: tæng gi¸ trÞ cña thµnh phÈm vµ s¶n phÈm dë dang ®−a
vµo kho trõ ®i tæng gi¸ trÞ cña thµnh phÈm vµ s¶n phÈm dë dang xuÊt kho trõ ®i
gi¸ trÞ hao hôt tæn thÊt trong kho.
2.2. Hµng hãa vµ dÞch vô tù s¶n xuÊt ®Ó tiªu dïng cuèi cïng vµ tÝch lòy
®−îc x¸c ®Þnh gi¸ trÞ theo gi¸ c¬ b¶n t¹i thêi ®iÓm s¶n xuÊt ra hµng hãa vµ dÞch vô.
Nãi c¸ch kh¸c, ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ trÞ cña hµng hãa vµ dÞch vô tù s¶n xuÊt ®Ó tiªu
dïng cuèi cïng vµ tÝch lòy cÇn cã gi¸ c¬ b¶n cña cïng lo¹i hµng hãa vµ dÞch vô
b¸n víi sè l−îng ®ñ lín trªn thÞ tr−êng. Tr−êng hîp kh«ng cã gi¸ c¬ b¶n cña s¶n
phÈm cïng lo¹i b¸n trªn thÞ tr−êng, cã thÓ dïng tæng chi phÝ s¶n xuÊt ®Ó x¸c ®Þnh
gi¸ trÞ cho nh÷ng lo¹i hµng hãa vµ dÞch vô tù s¶n xuÊt ®Ó tiªu dïng cuèi cïng vµ
tÝch lòy, b»ng tæng cña c¸c kho¶n sau:
16
- Xem thêm -
.PDF 
138 
142 
121 
