Tài liệu Nghiên cứu khả năng sinh trưởng và phát triển của giống lạc mới tại tỉnh bắc giang

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM ……………………………….. LÊ BÁ THÀNH NGHIÊN CỨU KHẢ NĂNG SINH TRƯỞNG VÀ PHÁT TRIỂN CỦA MỘT SỐ GIỐNG LẠC MỚI TẠI TỈNH BẮC GIANG LUẬN VĂN THẠC SĨ NÔNG NGHIỆP THÁI NGUYÊN – 2010 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM ……………………………….. LÊ BÁ THÀNH NGHIÊN CỨU KHẢ NĂNG SINH TRƯỞNG VÀ PHÁT TRIỂN CỦA MỘT SỐ GIỐNG LẠC MỚI TẠI TỈNH BẮC GIANG Chuyên ngành: TRỒNG TRỌT Mã số : 60.62.01 LUẬN VĂN THẠC SĨ NÔNG NGHIỆP NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. DƯ NGỌC THÀNH PGS.TS. ĐẶNG VĂN MINH THÁI NGUYÊN – 2010 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn MỤC LỤC MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1 2. Mục tiêu của đề tài ........................................................................................ 3 3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài ...................................................... 3 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 4 5. Những đóng góp mới của đề tài .................................................................... 4 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU .......................................................... 5 1.1. Nguồn gốc và phân loại của cây lạc ........................................................... 5 1.2. Tình hình sản xuất và nghiên cứu lạc trên thế giới .................................... 6 1.2.1. Tình hình sản xuất lạc trên thế giới .................................................... 6 1.2.2. Một số yếu tố hạn chế chính đến sản xuất lạc trên thế giới ............... 8 1.2.3. Nghiên cứu và chọn tạo giống lạc trên thế giới .............................. 10 1.3. Tình hình sản xuất và nghiên cứu lạc ở Việt Nam................................... 11 1.3.1. Tình hình sản xuất lạc ở Việt Nam .................................................. 11 1.3.2. Một số yếu tố hạn chế sản xuất lạc ở Việt Nam............................... 16 1.3.3. Tình hình nghiên cứu lạc ở Việt Nam .............................................. 17 1.4. Tình hình nghiên cứu và sản xuất lạc ở Bắc Giang ................................. 20 1.4.1. Tình hình sản xuất lạc ở Bắc Giang ................................................. 20 1.4.2. Tình hình nghiên cứu chọn tạo giống lạc ở Bắc Giang.................... 21 CHƢƠNG 2: NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ................ 24 2.1. Vật liệu nghiên cứu .................................................................................. 24 2.2. Nội dung nghiên cứu ................................................................................ 25 2.3. Địa điểm và thời gian nghiên cứu ............................................................ 25 2.4. Phƣơng pháp nghiên cứu .......................................................................... 26 2.4.1. Bố trí thí nghiệm và điều kiện thí nghiệm........................................ 26 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 2.4.2. Một số tính chất đất trƣớc thí nghiệm .............................................. 26 2.4.3. Các chỉ tiêu và Phƣơng pháp theo dõi .............................................. 27 CHƢƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN........................ 31 3.1. Đặc điểm khí hậu vùng nghiên cứu ......................................................... 31 3.2. Đặc điểm sinh trƣởng của các giống lạc trong vụ xuân và thu-đông tại Bắc Giang ................................................................................................ 32 3.2.1. Một số đặc tính sinh trƣởng phát triển của các giống lạc ............... 32 3.2.2. Đặc điểm sinh trƣởng của các giống lạc .......................................... 35 3.2.3. Mức độ nhiễm bệnh của các giống lạc thí nghiệm........................... 38 và thu-đông tham gia thí nghiệm ..................................................... 39 3.3. Các yếu tố cấu thành năng suất và năng suất ........................................... 39 3.3.1. Đặc điểm số lƣợng quả của các giống lạc ........................................ 39 3.3.2. Các yếu tố cấu thành năng suất và năng suất ................................... 41 3.4. So sánh năng suất của các giống lạc tham gia thí nghiệm ....................... 43 3.4.1. Năng suất sinh vật, năng suất quả lý thuyết, năng suất hạt lý thuyết .......................................................................................................... 44 3.4.2. So sánh năng suất thực thu của các giống lạc với giống đối chứng. 46 3.4.3. Hiệu quả kinh tế của các giống lạc tham gia thí nghiệm ................. 48 3.5. Một số đặc điểm của các giống lạc có triển vọng .................................... 49 3.5.1. Một số đặc điểm nông học của các giống thâm canh....................... 49 3.5.2. Các yếu tố cấu thành năng suất và năng suất ................................... 50 3.5.3. Kết quả xây dựng mô hình nhân rộng các giống có triển vọng vụ thu-đông năm 2009 tại Bắc Giang ................................................... 51 3.5.3.1. Khả năng sinh trƣởng và tính chống chịu ................................ 53 3.5.3.2. Các yếu tố cấu thành năng suất và năng suất ........................... 56 3.5.3.3. Hiệu quả kinh tế của 3 giống lạc trong vụ thu-đông 2009 ....... 59 3.5.3.4. Kế hoạch mở rộng mô hình trên đồng ruộng nông dân ........... 63 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn CHƢƠNG 4: KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ ...................................................... 63 A. Kết Luận ..................................................................................................... 63 B. Kiến nghị .................................................................................................... 65 CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI ............... 66 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 67 PHỤ LỤC ........................................................................................................ 73 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Chữ được viết tắt Chữ viết tắt Cục nông nghiệp quốc gia Mỹ USDA Khối lượng 100 hạt KL.100hạt Khối lượng 100 quả KL.100quả Năng suất hạt NS hạt Năng suất quả NS quả Phân chuồng PC Tổ chức lương thực và nông nghiệp liên hiệp quốc FAO Thời gian sinh trưởng TGST Tỉ lệ nhân TLN Trung tâm Nghiên cứu và Thực nghiệm đậu đỗ TT đậu đỗ Viện Khoa học kỹ thuật Nông nghiệp Việt Nam VKHKTNNVN Viện Quốc tế Nghiên cứu cây trồng vùng Nhiệt đới Bán ICRISAT khô hạn Năng suất quả thực thu SNTT Năng suất quả lý thuyết NSLT Năng suất sinh vật NSSV Trung tâm giống cây trồng TTGCT Tổng sản phẩm quốc nội GDP Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Diện tích năng suất, sản lượng lạc tỉnh Bắc Giang 2000 - 2008 .... 21 Bảng 2.1. Kết quả phân tích đất khu vực nghiên cứu ..................................... 27 Bảng 2.2. Thang điểm đánh giá mức độ nhiễm bệnh gỉ sắt và đốm lá ở lạc (ICRISAT 1990) ............................................................................. 30 Bảng 3.1. Nhiệt độ, lượng mưa, độ ẩm, lượng bốc hơi và năng lượng trung bình năm 2008 - 2009 ..................................................................... 32 Bảng 3.2. Các thời kỳ sinh trưởng phát triển của các giống lạc thí nghiệm vụ xuân và thu-đông năm 2008 - 2009 kể từ ngày gieo (ngày) ........... 33 Bảng 3.3 . Đặc điểm sinh trưởng của các giống lạc thí nghiệm ..................... 36 Bảng 3.4. Mức độ nhiễm bệnh hại ở các giống lạc trong vụ xuân và thu-đông tham gia thí nghiệm ........................................................................ 39 Bảng 3.5. Số hạt/quả của các giống lạc thí nghiệm vụ xuân và thu đông ...... 40 Bảng 3.6. Các yếu tố cấu thành năng suất các giống lạc thí nghiệm vụ xuân và thu-đông .......................................................................................... 42 Bảng 3.7. Năng suất sinh vật, năng suất quả lý thuyết và năng suất hạt lý thuyết của các giống lạc thí nghiệm (tạ/ha) .................................... 44 Bảng 3.8. Năng suất thực thu của các giống lạc thí nghiệm trong vụ xuân và thu-đông tại Bắc Giang ................................................................... 47 Bảng 3.9. Hiệu quả kinh tế của các giống lạc ................................................. 49 Bảng 3.10. Đặc điểm nông học của một số giống có triển vọng .................... 50 Bảng 3.11. Một số chỉ tiêu cấu thành năng suất và năng suất của các giống lạc có triển vọng ................................................................................... 50 Bảng 3.12. Diện tích, số hộ tham gia mô hình ................................................ 51 Bảng 3.13. Khả năng sinh trưởng và chống chịu bệnh của giống lạc L14, L23 và TB25 mô hình ở xã Hùng Sơn ................................................... 54 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn Bảng 3.14: Khả năng sinh trưởng và chống chịu bệnh của giống L14, L23 và TB25 mô hình ở xã Ngọc Sơn ........................................................ 55 Bảng 3.15. Khả năng sinh trưởng và chống chịu bệnh của giống L14, L23 và TB25 mô hình ở xã Lục Sơn........................................................... 56 Bảng 3.16. Các yếu tố cấu thành năng suất và năng suất lạc mô hình tại xã Hùng Sơn ........................................................................................ 57 Bảng 3.17. Các yếu tố cấu thành năng suất và năng suất lạc mô hình tại xã Ngọc Sơn......................................................................................... 57 Bảng 3.18. Các yếu tố cấu thành năng suất và năng suất lạc mô hình tại xã Lục Sơn ........................................................................................... 58 Bảng 3.19. Hoạch toán kinh tế mô hình tại xã Hùng Sơn .............................. 60 Bảng 3.20. Hoạch toán kinh tế mô hình tại xã Ngọc Sơn ............................... 61 Bảng 3.21. Hoạch toán kinh tế mô hình tại xã Lục Sơn ................................. 62 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Sau hơn 20 năm đổi mới, nhờ sự chuyển dịch từ nền kinh tế kế hoạch, tập chung quan liêu bao cấp sang nền kinh tế thị trƣờng định hƣớng Xã hội chủ nghĩa, bộ mặt đất nƣớc có nhiều thay đổi, GDP bình quân đầu ngƣời đạt trên 1.000 USD/năm, nƣớc ta đã thoát khỏi nhóm các nƣớc nghèo trên thế giới. Nền kinh tế đã và đang hội nhập sâu vào kinh tế toàn cầu, đặc biệt trong lĩnh vực sản xuất nông nghiệp đã thu đƣợc những thành tựu đáng kể, nhiều sản phẩm nông nghiệp xuất khẩu với khối lƣợng lớn mang lại nguồn lợi cho đất nƣớc và cho ngƣời sản xuất. Từ một nƣớc thiếu lƣơng thực, hàng năm phải nhập khẩu hàng nghìn tấn lƣơng thực, nay đã trở thành nƣớc đứng thứ 2 thế giới về xuất khẩu gạo. Do đó chúng ta có điều kiện để chú ý hơn vào phát triển các cây trồng khác, trong đó có cây công nghiệp ngắn ngày, đặc biệt là cây đậu đỗ, đáp ứng nhu cầu nội tiêu, phục vụ chế biến và xuất khẩu. Về giá trị kinh tế, cây lạc là một trong những cây lấy dầu quan trọng nhất trên thế giới. Đối với Việt Nam, cây lạc đang đứng đầu trong số các cây công nghiệp ngắn ngày tham gia vào thị trƣờng xuất khẩu, chính vì vậy lạc và đậu tƣơng đang là một trong 10 chƣơng trình ƣu tiên phát triển của nhà nƣớc. Mỗi năm nƣớc ta xuất khẩu khoảng 80-127 nghìn tấn lạc hạt, chiếm 30-50% tổng sản lƣợng. Ngày nay, cây lạc đã và đang đem lại nguồn lợi kinh tế lớn cho đất nƣớc. Ở nhiều vùng sản xuất, lạc còn là nguồn thu nhập chính cho ngƣời nông dân. Những năm gần đây Bắc Giang mạnh dạn đƣa nhiều chủ trƣơng, biện pháp và chính sách nhằm phát triển cây lạc, nên diện tích lạc đã đƣợc mở rộng. Đánh gía sơ bộ năm 2008 [4] tổng diện tích lạc của tỉnh là 12,6 nghìn ha Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn đứng thứ nhất so với các tỉnh từ Ninh Bình trở ra, đứng thứ 5 so với cả cả nƣớc sau Nghệ An 23,4 nghìn ha, Tây Ninh 21,8 nghìn ha, Hà Tĩnh 20,6 nghìn ha, Thanh Hoá 15,8 nghìn ha. Nhiều giống mới nhƣ: V79, MD7, L18.. .. đã đƣợc đƣa vào sản xuất, góp phần tăng năng suất lạc bình quân của tỉnh từ 11,95 tạ/ha (năm 2000) lên 20,05 tạ/ha (năm 2008). So với năng suất bình quân của cả nƣớc là 20,9 tạ/ha thì năng suất lạc của Bắc Giang hiện nay tƣơng đƣơng với cả nƣớc, thấp hơn so bình quân của một số tỉnh nhƣ: Nam Định 37,2 tạ/ha, Tây Ninh 33,9 tạ/ha, Long An 26,8 tạ/ha, Bình Định 25,4 tạ/ha, Nghệ An 22,3 tạ/ha, Hà Tĩnh 21,7 tạ/ha. Nguyên nhân làm cho năng suất lạc của tỉnh còn thấp hơn so với các tỉnh là do nông dân trồng lạc thiếu vốn, chƣa chú ý tới các biện pháp thâm canh nhƣ: sử dụng giống mới có năng suất cao, thích ứng với điều kiện sinh thái của vùng. Mặt khác, công tác nghiên cứu thử nghiệm tìm ra bộ giống có năng suất, chất lƣợng tốt còn chậm, đôi khi còn do tự phát của nhân dân. Hệ thống cung ứng giống lạc của tỉnh cũng chƣa đƣợc quan tâm đúng mức, nên tỷ trọng sử dụng giống mới còn thấp, giống mới lẫn tạp nhiều. Các vùng trồng lạc trọng điểm của tỉnh còn thiếu hệ thống tƣới tiêu chủ động, vì vậy năng suất thấp và không ổn định. Đất trồng lạc chủ yếu là đất nghèo dinh dƣỡng, nông dân lại không có thói quen sử dụng phân bón hợp lý, do vậy một số địa phƣơng đã đƣa giống mới vào sản xuất, nhƣng năng suất vẫn chƣa cao, chƣa khai thác hết tiềm năng năng suất của giống mới. Từ thực tế đó, việc nghiên cứu tính thích ứng và khả năng cho năng suất của các giống lạc, chọn ra bộ giống phù hợp với điều kiện sinh thái của vùng, đồng thời xây dựng các mô hình khuyến cáo mở rộng các giống mới có triển vọng vào sản xuất là một yêu cầu thiết thực đối với sản xuất. Do vậy chúng tôi lựa chọn đề tài:''Nghiên cứu khả năng sinh trưởng và phát triển của một số giống lạc mới tại tỉnh Bắc Giang". Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 2. Mục tiêu của đề tài Nghiên cứu khả năng sinh trƣởng, phát triển và năng suất của một số giống lạc có triển vọng, nhằm chọn ra các giống có năng suất cao, phù hợp với điều kiện thực tế sản xuất, góp phần phát triển sản xuất lạc ở Bắc Giang. Xây dựng mô hình khuyến cáo mở rộng các giống lạc mới có triển vọng trên địa bàn tỉnh Bắc Giang. 3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài 3.1. Ý nghĩa khoa học Đề tài sẽ góp phần bổ xung cơ sở lý luận cho việc phát triển các giống lạc mới ở vụ thu-đông và vụ xuân ở các tỉnh miền núi phía bắc Việt Nam. Kết quả nghiên cứu về khả năng sinh trƣởng, phát triển và năng suất của một số giống lạc mới ở vụ thu-đông, vụ xuân và các mô hình khuyến cáo mở rộng các giống lạc có triển vọng sẽ là tài liệu cho các sinh viên, nhà nghiên cứu tham khảo. 3.2. Ý nghĩa thực tiễn Đánh giá, lựa chọn và bổ xung đƣợc các giống lạc có khả năng sinh trƣởng, phát triển tốt, cho năng suất cao phù hợp với điều kiện sản xuất lạc ở Bắc Giang. Xây dựng mô hình các giống lạc có năng suất, chất lƣợng cao nhằm tăng hiệu quả kinh tế trên một đơn vị diện tích đất, tăng thu nhập cho nông dân. Mở rộng diện tích lạc góp phần bảo vệ môi trƣờng đất. Cải tạo và nâng cao độ phì cho đất bạc màu tỉnh Bắc Giang. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Đối tƣợng nghiên cứu: Cây lạc (Arachis hypogaea L.). Phạm vi nghiên cứu: Nghiên cứu khả năng sinh trƣởng, phát triển và năng suất của một số giống lạc mới ở vụ thu-đông và vụ xuân trong điều kiện sinh thái tỉnh Bắc Giang. Xây dựng các mô hình đối với các giống có triển vọng tốt. 5. Những đóng góp mới của đề tài Đối với khoa học: Cung cấp số liệu nghiên cứu về một số giống lạc trong vụ xuân và vụ thu-đông trên địa bàn Bắc Giang. Đối với sản xuất: + Xác định khả năng sinh trƣởng phát triển và tính ổn định về năng suất của một số giống lạc trong điều kiện sinh thái ở Bắc Giang. + Lựa chọn giống lạc tốt, chất lƣợng bổ xung vào bộ giống lạc cho địa phƣơng. Đối với xã hội và đời sống: Góp phần tăng hiệu quả sử dụng đất, tăng thu nhập cho nông dân. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn CHƢƠNG 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1. Nguồn gốc và phân loại của cây lạc Theo tài liệu của các nhà sử học, tự nhiên học, khảo cổ học và ngôn ngữ học, ngƣời ta cho rằng lạc có nguồn gốc từ Nam Mỹ. Đặc biệt trên những vùng đảo Tây Ấn, Mêhicô, vùng biển Đông-Đông Bắc Braxin, trên những vùng ấm áp thuộc lòng chảo Rio-plata (Achentina, Paragoay, Bôlivia, Cực Tây Nam Braxin, Pêru). Sau đó phổ biến sang Châu Âu, tới vùng bờ biển Châu Phi, Châu Á (Trung Quốc, Indônêxia, Ấn Độ), tới quần đảo Thái Bình Dƣơng và cuối cùng tới vùng Đông Nam Hoa Kỳ. Nguồn gốc chính của loài lạc trồng Arachis hypogaea ở nƣớc nào của Châu Mỹ cho tới nay vẫn còn nhiều quan điểm khác nhau [5]. Lịch sử trồng lạc tại các nƣớc Nam Mỹ có từ khoảng 1500-1200 năm trƣớc Công nguyên. Từ thế kỷ XV trở đi lạc đƣợc lan truyền sang các Châu lục khác. Sau chuyến đi thứ nhất của Columbus cây lạc đƣợc đƣa vào Châu Âu vào thế kỷ XVI và vào Châu Á khoảng thế kỷ XVII-XVIII. Lịch sử trồng lạc ở Việt Nam tới nay chƣa đƣợc xác minh rõ ràng. Sách “Vân Đài loại ngữ” của Lê Quý Đôn có mô tả nhận xét nhiều loại cây trồng nông nghiệp ở nƣớc ta, nhƣng cũng không đề cập đến cây lạc. Nếu căn cứ vào tên gọi mà xét đoán danh từ “Lạc” có thể do từ Hán “Hoa sinh” là ngƣời Trung Quốc gọi là cây lạc. Nhƣ vậy cây lạc có thể từ Trung Quốc nhập vào nƣớc ta khoảng thế kỷ XVII, XVIII Lạc thuộc loại cánh bƣớm (Fabaceae), chi Arachis. Từ lâu ngƣời ta chỉ biết đến một loài của chi Arachis, đó là lạc trồng A. hypogaea do Line mô tả từ năm 1753. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn Dựa trên cấu trúc hình thái chia loài lạc trồng làm 2 nhóm lớn: nhóm phân cành xen kẽ và nhóm phân cành liên tục ứng với nhóm Virginia và nhóm Spanish, Valencia theo Gregory [27]. Theo thời gian sinh trƣởng lạc đƣợc phân làm 3 nhóm nhƣ sau: Nhóm 1: Nhóm chín sớm từ 80-100 ngày Nhóm 2: Nhóm chín trung bình từ 101-120 ngày Nhóm 3: Nhóm chín muộn trên 120 ngày Với điều kiện thời tiết và tập quán sản xuất nhƣ ở miền Bắc Việt Nam (từ Thanh Hoá trở ra), để phù hợp cho việc bố trí cây trồng trong cơ cầu thời vụ thì có thể chia ngƣỡng TGST ở các tỉnh phía Bắc chia làm 4 nhóm sau: Nhóm 1: Nhóm chín cực sớm từ 90 - 100 ngày Nhóm 2: Nhóm chín sớm từ 101 - 120 ngày Nhóm 3: Nhóm chín trung bình từ: 121 - 140 ngày Nhóm 4: Nhóm chín muộn từ trên 140 ngày 1.2. Tình hình sản xuất và nghiên cứu lạc trên thế giới 1.2.1. Tình hình sản xuất lạc trên thế giới Theo thống kê của FAO [34], USDA (2000 - 2005) [50] diện tích lạc trên toàn thế giới trong 35 năm qua tăng 14,1%. Trong đó, diện tích khu vực Đông Nam Á tăng 15,5%. Tây Á tăng 14,1%. Diện tích trung bình 6 năm trở lại đây 2000 - 2005 trên thế giới là 22,415 triệu ha, tăng so với những năm 70 là 24,8%, so với những năm 90 là 8,7%. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn Năng suất lạc trung bình toàn thế giới tăng, song không đều ở các khu vực, thậm chí nhiều nơi năng suất còn giảm. Khu vực Bắc Mỹ trong ba thập kỷ 70, 80, 90 năng suất tăng không đáng kể từ 26,0 ta/ha lên 27,9 tạ/ha [32] nhƣng những năm gần đây lại liên tục tăng, năm 2004 năng suất đạt 37,5 tạ/ha (USDA-Agricultural statics, 2006) [50]. Nam Mỹ năng suất tăng từ 11,6 tạ năm 1979 lên 16,7 tạ năm 1999 tăng 35,1%. Khu vực Đông Phi và Nam Phi năng suất lạc bình quân giảm dƣới 10 tạ/ha từ 8,9 tạ/ha năm 1979 xuống còn 7,0 tạ/ha năm 1999 tƣơng ứng với giảm 25,2%. Tây Phi những năm 90 năng suất lại tăng 30,6% so với những năm 70. Châu Á nhờ áp dụng các biện pháp kỹ thuật trong việc chọn tạo, sử dụng giống mới nên năng suất lạc liên tục tăng từ 9,1 tạ/ha năm 1979 lên 14,5tạ/ha năm 1999, khu vực Đông Nam Á tăng từ 10,1 tạ/ha lên 13,0 tạ/ha (Florkowski W. J.,1994) [35]. Tây Nam Á có năng suất lạc thấp nhất, song trong những thập kỷ gần đây năng suất lạc đã tăng từ 7,9 tạ/ha năm 1979 lên 9,3 tạ/ha năm 1999 (Cesar. L. Revoredo, Stanley M. Fletcher, 2002), (Florkowski W. J.,1994) [32], [35]. Các nƣớc Châu Âu năng suất lạc tăng từ 16,1 tạ/ha năm 1979 lên 23,5 tạ năm 1999. Sản lƣợng lạc trên thế giới luôn tăng, trung bình hàng năm thập kỷ 90 là 26,399 triệu tấn, tăng so với thập kỷ 70 là 58,01%. Tuy nhiên, sản lƣợng tăng giảm ở các châu lục lại khác nhau. Châu Mỹ sản lƣợng giảm 4,9%, Châu phi tăng 4,6%. Châu Á tăng mạnh nhất 104,69% từ 9,548 lên 19,543 triệu tấn/năm, điển hình nhƣ khu vực Đông Nam Á những năm 90 tăng gần 300% so với những năm 70 (Cesar. L. Revoredo, Stanley M. Fletcher, 2002), (Florkowski W. J.,1994) [32], [35]. Sản lƣợng lạc trung bình của thế giới trong 6 năm gần đây (2000 - 2005) là 32,261 triệu tấn/năm tăng so với nhƣng năm 70 là 93,1%, tăng so với năm 90 là 23,5% (USDA-Agricultural statics, 2006) [50]. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn Ấn độ là nƣớc có diện tích trồng lạc lớn nhất thế giới, song lạc chủ yếu đƣợc trồng ở những vùng khô hạn, năng suất lạc thấp so với năng suất trung bình của thế giới (theo Florkowski W. j (1994), Cesar. L. R., Stanley M. F. (2002) [32], [35]. Diện tích lạc trung bình những năm 70 là 7,159 triệu ha, năng suất 8,1tạ/ha. Theo thống kê của FAO, USDA (2000 - 2005) [34] diện tích lạc trung bình của Ấn Độ là 8 triệu ha, năng suất trung bình 8,6 tạ/ha so với những năm 90 giảm 8,5%. Trung Quốc diện tích lạc trong những năm 60 là 1,919 triệu ha năng suất 11,4 tạ/ha và tăng liên tục, năm 1980 diện tích lạc của Trung Quốc là 2,647 triệu ha năng suất trung bình 17,6 tạ/ha [34], [35]. Theo USDA (2000-2005) [50] những năm gần đây trung bình diện tích trồng lạc hàng năm của Trung Quốc là 5,035 triệu ha, chiếm 20% tổng diện tích lạc toàn thế giới. Năng suất trung bình là 28,2 tạ/ha. Mỹ là nƣớc có diện tích lạc và năng suất ổn định, năm 2000 - 2004 diện tích là 0,578 triệu ha, năng suất trung bình 31,7 tạ/ha. Tiếp đến là Nigiêria năm 2000 - 2004 diện tích lạc từ 1,22 - 1,23 triệu ha, năng suất đạt 8,6 tạ/ha. Inđônêsia năm 2004 diện tích lạc là 0,7 triệu ha, năng suất trung bình 15,9 tạ/ha. Ngoài các nƣớc trên lạc còn đƣợc trồng một diện tích lớn lở Sênêgan, Bu Ma, Su Đăng, Bu Ki Na, Hàn Quốc, Achentina. 1.2.2. Một số yếu tố hạn chế chính đến sản xuất lạc trên thế giới Lạc là cây trồng có tiềm năng cho năng suất rất cao, tuy nhiên nhiều nơi con ngƣời chƣa chú ý khai thác đƣợc tiềm năng này. Vì vậy diện tích trồng lạc của nhiều nƣớc giảm do năng suất lạc thấp, kém hiệu quả kinh tế. Để giải quyết vấn đề này, việc xác định các yếu tố hạn chế đến sản xuất lạc là cần thiết. Yếu tố kinh tế xã hội: Theo Willam M. J., Dillon J. L (1987) [52] yếu tố quan trọng nhất hạn chế năng suất của đậu đỗ là thiếu sự chú ý ƣu tiên phát Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn triển của nhà nƣớc và nông dân, mà chủ yếu coi trọng phát triển cây lƣơng thực, nhiều nƣớc nghèo không có cơ hội tiếp cận với các giống lạc mới và tiến bộ mới trong kỹ thuật trồng lạc. Yếu tố phi sinh học, đất chua, nghèo dinh dƣỡng khô hạn là yếu tố chính hạn chế đến năng suất của cây lạc theo Reid và Cox (1973) [47] lạc trồng trên đất có pH <5 năng suất thấp. Theo Sekhon (1982) đất cát, và đất li mông cát thiếu Zn dẫn đến số hoa, tia quả và cành quả giảm, sinh trƣởng của rễ và thân cây chậm, thiếu Bo lạc cho quả không có hạt [8]. Maccio và cộng sự (2002) [40] cho rằng đất thiếu Ca, đất chua là yếu tố ảnh hƣởng đến sự sinh trƣởng và xâm nhập của vi khuẩn nốt sần cộng sinh với cây lạc, từ đó hạn chế sự cố định đạm sinh học của cây lạc. Murata (2002) [43] sự mất cân đối các chất dinh dƣỡng ở trong đất là nguyên nhân chính dẫn đến năng suất lạc thấp. Ánh sáng và nhiệt độ: Lạc là cây mẫn cảm với nhiệt độ và cƣờng độ ánh sáng ngày ngắn. Cƣờng độ ánh sáng thấp vào thời kỳ ra hoa làm cho lạc sinh trƣởng chậm, cành sinh sản bị ức chế, hoa rụng, thời kỳ đam tia, hình thành quả, làm cho số lƣợng tia và quả giảm (Hudge và Mc Cloud 1974 [38]. Nhiệt độ là yếu tố hạn chế, làm quả lạc chậm hay ngừng phát triển dẫn đến năng suất lạc thấp, đã đƣợc các tác giả nhƣ Leong S. K., Ong C. K., 1983 [39], Moreshet 1996 [42] Awal M. A. và Ikeda T., 2002 [30] khẳng định qua các kết quả nghiên cứu của mình. Theo các tác giả để khắc phục yếu tố hạn chế về ánh sáng và nhiệt độ, cần phải bố trí trồng lạc đúng thời vụ, sao cho thời kỳ mẫn cảm tránh đƣợc nhiệt độ thấp và ánh sáng ngày ngắn, đảm bảo cho lạc sinh trƣởng tốt nhất. Yếu tố giống: Hiện nay các nƣớc vẫn chƣa tìm ra đƣợc các giống lạc có năng suất cao chống chịu đƣợc sâu bệnh vì vậy hàng năm các nƣớc trên thế giới thiệt hại một lƣợng lớn về năng suất của lạc nhƣ: Ấn độ năm 1987 sâu Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn bệnh hại thiệt hại tới 150 triệu đô la, Nêgiêria năm 1975 thiệt hại 250 triệu đô la [8]. Trung Quốc những năm 70 do chƣa có giống tốt, kháng bệnh nên năng suất lạc chỉ đạt 11,0 - 12,0 tạ/ha. Từ đầu thập kỷ 90 đến nay nhờ có công tác chọn tạo giống và kết hợp với các biện pháp nâng có năng suất lạc đã đạt tới 30,1 tạ/ha năm 2005 [50]. 1.2.3. Nghiên cứu và chọn tạo giống lạc trên thế giới Để khắc phục các yếu tố hạn chế, nâng cao năng suất, sản lƣợng lạc trên thế giới trong những thập kỷ qua, nhiều công trình nghiên cứu về chọn tạo các giống mới và các biện pháp kỹ thuật trồng lạc đã đƣợc thực hiện và đạt đƣợc kết quả tốt. Công tác thu thập và chọn tạo các giống lạc: Các giống lạc đã đƣợc nhiều nƣớc và các tổ chức quốc tế thu thập, bảo tồn nguồn gen và để đánh giá năng suất chất lƣợng giống, qua đó chọn tạo ra đƣợc các giống mới có khả năng kháng đƣợc sâu bệnh và cho năng suất cao nhƣ: Ở Mỹ thu thập đƣợc 29.000 lƣợt mẫu giống (Banks, 1976) [31], Australia đã thu thập đƣợc 6.290 lƣợt giống (Arora R. K., 1989) [29]. ICRISAT là cơ sở nghiên cứu lớn nhất về cây lạc, tại đây các nhà khoa học đã thu thập đƣợc 13.915 lƣợt mẫu giống lạc từ 89 nƣớc khác nhau trên thế giới. Đồng thời thu thập đƣợc 301 lƣợt mẫu giống lạc thuộc 35 loài dại của chi Arachis, đây là nguồn gen có giá trị trong công tác cải tiến giống theo hƣớng chống bệnh và chịu đƣợc môi trƣờng đất bất lợi. Cùng với thu thập đánh giá các giống lạc ICRISAT đã cung cấp 107.710 lƣợt mẫu giống lạc cho nhiều nƣớc để làm nguyên liệu nghiên cứu chọn tạo giống mới (Mengesha,1993) [41]. Nhờ vậy mà ICRISAT đã chọn tạo ra đƣợc nhiều giống mới có năng suất cao nhƣ: ICGV-SM 83005 [45], ICGV 89214, ICGV 91098, ICGV 88438, [37]; các giống lạc chín sớm ICGV 86015 [46], ICGV 86062, ICGS (E) [28]... Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn Nhờ nguồn vật liệu của ICRISAT, các nƣớc đã tuyển chọn đƣợc các giống lạc phù hợp với điều kiện khí hậu của nƣớc mình kháng đƣợc sâu bệnh hại cho năng suất cao nhƣ: Ấn Độ đã tạo đƣợc giống lạc ICGV 86014 (Sudhakar, 1995) [48], ICGV 86143 cho năng suất đạt 20 tạ/ha, khối lƣợng 100 hạt đạt 56g, hàm lƣợng dầu đạt 469g/kg hạt, protêin đạt 250g/kg hạt (Upadhyaya và cộng sự, 1997) [49]... Theo Duan Shufen (1998) [33] tính đến năm 1991 Trung Quốc đã tạo ra đƣợc hơn 200 giống lạc có năng suất cao, trong đó có 50 giống đƣợc trồng phổ biến nhƣ giống Fushuasheng và Baisha 106 là hai giống chín sớm có năng suất cao đạt 10,33 tạ/ha... Mỹ là nƣớc luôn không ngừng cải tiến kỹ thuật, cơ cấu giống và đã tạo ra đƣợc nhiều giống có năng suất cao phẩm chất tốt, kháng đƣợc sâu bệnh nhƣ giống Florigant năng suất trung bình đạt 56,0 - 88,0 tạ/ha (Florkowski W. J.,1994) [35]. Ngoài ra các nƣớc nƣớc có trồng lạc cũng đã tạo ra đƣợc nhiều giống lạc có năng suất cao nhƣ Hàn Quốc chọn tạo đƣợc giống lạc ICGS35 có năng suất trung bình là 56,0 tạ/ha (Nig và cs 1994) [44]. Pakistan đã chọn đƣợc giống lạc thuộc nhóm chín sớm và có khả năng thích ứng tốt nhƣ BG1, BG2, BG3... 1.3. Tình hình sản xuất và nghiên cứu lạc ở Việt Nam 1.3.1. Tình hình sản xuất lạc ở Việt Nam Trong những năm gần đây, nhờ áp dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật trong sản xuất nên năng suất, sản lƣợng lúa không ngừng tăng, không chỉ đáp ứng nhu cầu lƣơng thực trong nƣớc mà còn phục vụ xuất khẩu. Do đã cơ bản Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn giải quyết đƣợc vấn đề an ninh lƣơng thực nên các địa phƣơng có điều kiện chuyển đổi cơ cấu cây trồng. Đặc biệt là những diện tích lúa khó khăn, năng xuất thấp và bấp bênh sang trồng các loại cây rau, mầu, cây công nghiệp có giá trị kinh tế hơn. Trong đó, cây lạc nhờ ƣu thế về khả năng thích nghi rộng, yêu cầu kỹ thuật canh tác và đầu tƣ không quá cao, giá trị thu đƣợc và thị trƣờng khá ổn định, có nhiều giống lạc có tiềm năng xuất cao nên đã có một vai trò quan trọng trong định hƣớng phát triển sản xuất hàng hoá ở các vùng sản xuất và là cây trồng đƣợc chọn thay thế một phần diện tích lúa năng suất thấp không ổn định. Ở Việt Nam, năm 1932 chỉ có 3.8000 ha. Đến năm 1960, ở các tỉnh miền Bắc diện tích trống lạc tăng nhanh, sau giải phóng 1954 đạt từ 25.000 30.000ha. Sản xuất lạc đƣợc phân bố trên tất cả các vùng sinh thái nông nghệp của Việt Nam, diện tích lạc chiếm khoảng 28% tổng diện tích gieo trồng các cây công nghiệp ngắn ngày (Nguyễn Thị Chinh, 2005)[1] và do xu hƣớng tăng trong giai đoạn 2000- 2008. Theo số liệu thống kê sơ bộ năm 2008 diện tích lạc trên toàn quốc là 256.000 ha sản lƣợng 533.800 tấn với năng suất trung bình 20,9 tấn/ha (Vietnam's Statistical Office, 2007-2008)[51]. Phân bố ở 8 vùng sinh thái khác nhau Vùng đồng bằng Sông Hồng: Lạc đƣợc trồng chủ yếu ở các tỉnh: Vĩnh Phúc, Hà Nội, Bắc Ninh, Quảng Ninh, Hải Dƣơng, Hải Phòng, Hƣng Yên, Thái Bình, Hà Nam, Nam Định, Ninh Bình với diện tích 34,5.000 ha chiếm 13,48% diện tích trồng lạc của cả nƣớc với sản lƣợng đạt 82,5.000 tấn chiếm 15,46% sản lƣợng lạc toàn quốc đạt 23,9 tấn/ha. Cao hơn năng suất bình quân cả nƣớc 14,4%. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn