Tài liệu Nghiên cứu hình thái thân chân răng hàm lớn thứ nhất, thứ hai trên cone beam ct

1 ĐẶT VẤN ĐỀ Mất răng ảnh hưởng lớn tới chức năng ăn nhai, chức năng nói, nuốt, thẩm mỹ, giao tiếp....Mất răng không chỉ mất chức năng của răng mất mà còn ảnh hưởng tới chức năng của các răng còn lại của bộ răng và của toàn bộ hệ thống nhai. Theo các nghiên cứu của các tác giả trong nước thì tỷ lệ mất răng và nhu cầu điều trị ở nước ta còn cao: theo Nguyễn Sinh Hồng (1990) [9] tỷ lệ mất răng của lứa tuổi 35-44 là 47,33% và nhu cầu điều trị là 26,33%, theo Nguyễn Văn Bài (1994) [1] tỷ lệ mất răng ở miền Bắc lứa tuổi 35-44 là 27,27% nhu cầu điều trị là 90,43%, theo Nguyễn Mạnh Minh (2008) [8] tỷ lệ mất răng ở Hà Nội là 35,33% và nhu cầu phục hình là 33,4% trong đó nhu cầu điều trị phục hình bằng cầu răng là 86,88%. Biết rõ được cấu trúc răng như độ dày men ngà giúp nha sỹ quyết định được nên mài ở vị trí nào là bao nhiêu để đảm bảo yêu cầu không ảnh hưởng đến tủy răng và đảm bảo nguyên tắc tiết kiệm mô răng tối đa [6], [62],[65]. Hình thái răng như số lượng chân răng, độ cong của chân răng, tiết diện chân răng, chiều dài chân răng trong xương ổ răng... giúp ta quyết định xem răng đó có mang móc hay làm răng trụ được không [5], [66],[67]. Chính vì thế từ những năm 1970 trên thế giới đã có nhiều nghiên cứu về hình thái và cấu trúc của răng như Shillingburg (1973) [52] đo chiều dày men, ngà răng bằng cách cắt răng để đo, và các nghiên cứu tiết diện chân răng chức năng, số lượng chân răng, đo kích thước răng... Nhưng đây là nhưng nghiên cứu xâm lấn do thực hiện trên răng đã được nhổ khỏi cung hàm và phải cắt bỏ răng nên khó tìm ra mối liên quan giữa các răng trên cùng một hàm. Cùng với sự tiến bộ của khoa học kỹ thuật, phim CT scanner ra đời , các tác giả trên thế giới đã tiến hành đo kích thước răng người trên phim CT [45], [16] cho kết quả tương đối chính xác với sai số so với đo trên răng thật là rất thấp, nhưng 2 nhược điểm của phim CT Scan là giá thành cao và lượng tia X nhiều. Mười năm trở lại đây cùng với sự ra đời của phim Cone beam CT đã được ứng dụng rộng rãi trong X quang răng với ưu điểm giá thành hạ, lượng tia X cho bệnh nhân thấp, hình ảnh rõ nét và quan sát theo 3 mặt phẳng cắt, có thể dựng lại hình ảnh 3D trên phần mềm với độ chính xác cao [12] .Trên thế giới có nhiều nhà nghiên cứu đã ứng dụng phim vào nghiên cứu răng hàm mặt như đo các kích thước của răng [39],[48] đo kích thước ống tủy [33]... Để góp phần tìm hiểu thông số của người Việt Nam, chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: "Nghiên cứu hình thái thân chân răng hàm lớn thứ nhất, thứ hai trên Cone Beam CT" với mục tiêu sau: 1. Mô tả số lượng chân răng, độ chụm xòe chân răng, độ cong của chân răng hàm lớn thứ nhất, thứ hai trên phim Cone beam CT. 2. Mô tả tỷ lệ thân chân/ răng chức năng và độ dày men ngà thân răng của các răng trên. 3 Chương 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1. Sơ lược cấu trúc của răng [4], [43] 1.1.1. Các phần của răng Mỗi răng có phần thân răng và chân răng. Giữa phần thân răng và chân răng là đường cổ răng (cổ răng giải phẫu) là một đường cong, còn gọi là đường nối men-xê măng. Thân răng được bao bọc bởi men răng, chân răng được xê măng bao phủ. Hình 1.1: Cấu tạo răng Lợi răng bao quanh cổ răng tạo thành bờ, gọi là cổ răng sinh lý. Phần răng thấy được trong miệng là thân răng lâm sàng. Cổ răng sinh lý thay đổi tùy theo nơi bám và bờ của lợi viền, khi tuổi càng cao thì nơi bám này càng có xu hướng di chuyển dần về phía chóp răng. 4 1.1.2. Cấu tạo của răng Bao gồm men răng, ngà răng (mô cứng) và tủy răng (mô mềm). 1.1.2.1. Men răng Men răng có nguồn gốc ngoại bì, là tổ chức cứng nhất cơ thể, có tỉ lệ muối vô cơ dày nhất trong các tổ chức rắn của cơ thể: 96% là muối vô cơ. Tính chất lý học: men răng là tổ chức cứng, giòn, cản tia X. Bình thường men có màu trong mờ, mỏng, ngấm vôi tốt, qua lớp men có thể nhìn thấy ngà ở dưới nên răng có màu trắng hơi vàng. Khi men dày, ngấm vôi không đều, màu men chuyển sang xám hoặc trắng xanh. Lớp men phủ thân răng thường dày mỏng không đều, chỗ dày nhất là núm răng (hơn 1,5mm), ở vùng cổ răng, men răng mỏng dần và tận cùng bằng một cạnh góc nhọn. 1.1.2.2. Ngà răng Ngà là một tổ chức chiếm khối lượng chủ yếu ở thân răng, trong điều kiện bình thường ngà răng không lộ ra ngoài, và được bao phủ hoàn toàn bởi men răng và xương răng. Ngà răng bao bọc và bảo vệ cho tủy răng. Ngà là tổ chức ít rắn hơn và chun giãn hơn men răng, không giòn và dễ vỡ như men. Cấu trúc tổ chức học: tùy theo giai đoạn xảy ra sự tạo ngà mà có những thay đổi quan trọng về mặt cấu trúc, gồm 2 loại tổ chức sau đây: - Ngà tiên phát: lớp ngà tạo nên trong quá trình hình thành răng, chiếm khối lượng chủ yếu của răng Ngà thứ phát: là ngà được hình thành ở giai đoạn răng đã hình thành rồi, có 2 loại. + Ngà sinh lý được hình thành liên tục trong suốt thời gian tồn tại của răng với nhịp độ rất chậm. + Ngà thứ phát bệnh lý hình thành bởi quá trình bệnh lý của răng (lớp ngà phản ứng ) do sâu răng, do sang chấn, do quá trình làm mòn răng hoặc do tạo lỗ hàn. 5 1.2. Mô tả nhóm răng hàm lớn thứ nhất và thứ hai [3], [4] Hàm răng có bốn nhóm răng: răng cửa, răng nanh, răng hàm nhỏ, răng hàm lớn. Nhóm răng hàm lớn: gồm 12 răng, 6 răng trên 6 răng dưới. Nhóm răng hàm lớn thứ nhất gồm 4 răng số 6: Răng 6 ở hàm trên bên phải gọi là răng 16, bên trái gọi là 26, răng 6 hàm dưới bên trái gọi là 36, bên phải gọi là 46. Nhóm răng hàm lớn thứ hai gồm 4 răng số 7: Răng 7 ở hàm trên bên phải gọi là răng 17, bên trái gọi là 27, răng 7 hàm dưới bên trái gọi là 37, bên phải gọi là 47. Răng hàm lớn thứ nhất trên và dưới là những răng vĩnh viễn mọc sớm nhất trên cung hàm, mặt nhai rộng có nhiều núm. Hình 1.2: Sơ đồ cung răng Nhóm răng hàm lớn hàm trên mặt nhai có 4 núm gồm: gần ngoài, gần trong và xa ngoài, xa trong. Thường có 3 chân: 2 chân ngoài là gần ngoài và xa ngoài, 1 chân trong. Nhóm răng hàm lớn hàm dưới mặt nhai có 5 núm gồm: gần ngoài, gần trong 6 và xa ngoài, xa trong và núm xa, núm xa thường nhỏ. Thường có 2 chân: 1 chân gần và 1chân xa. 1.3. Ứng dụng của hình thái thân và chân răng trong phục hình 1.3.1. Ứng dụng của hình thái chân răng [63], [66] R¨ng mÊt cÇn ®îc thay thÕ. Hµm gi¶ tr¶ l¹i cho bÖnh nh©n chøc n¨ng nhai, thẩm mỹ, phát âm, gi÷ c¸c r¨ng l©n cËn vµ c¸c r¨ng ®èi diÖn ë nguyªn vÞ trÝ. NÕu ®iÒu kiÖn cho phÐp th× lµm cÇu r¨ng lu«n tèt h¬n lµ lµm hµm th¸o l¾p ®èi víi trêng hîp mÊt r¨ng ®¬n ®éc. Thêng th× cÇu r¨ng cÇn mét trô cÇu mçi bªn kho¶ng mÊt r¨ng. CÇu r¨ng sÏ duy tr× ®îc chøc n¨ng l©u dµi nÕu nh tæ chøc quanh r¨ng cña r¨ng trô tèt, kho¶ng mÊt r¨ng ng¾n vµ th¼ng hµng, ngêi mµi răng hiÓu râ nguyªn t¾c vµ thùc hiÖn chÝnh x¸c. Cã rÊt nhiÒu yÕu tè quyÕt ®Þnh chØ ®Þnh cÇu r¨ng còng nh chän r¨ng trô vµ c¸ch mµi. TÊt c¶ c¸c thµnh phÇn cña cÇu r¨ng ph¶i cã kh¶ n¨ng chÞu ®îc lùc nhai t¸c ®éng lªn nã. §iÒu nµy cã ý nghÜa quan träng, v× lùc nhai t¸c ®éng lªn r¨ng mÊt sÏ truyÒn vµo r¨ng trô qua trung gian cña nh÷ng thµnh phÇn nèi vµ b¸m gi÷, lµm cho r¨ng trô ph¶i g¸nh thªm lùc nhai. Tæ chøc quanh r¨ng cña r¨ng trô ph¶i kh«ng bÞ viªm, r¨ng kh«ng lung lay v× nã cßn ph¶i chÞu thªm lùc nhai. Cã 3 yÕu tè quan träng cÇn ph¶i chó ý khi ®¸nh gi¸ ch©n r¨ng trô: - Tû lÖ th©n / ch©n r¨ng lâm sàng . - H×nh d¸ng cña ch©n r¨ng. - BÒ mÆt ch©n r¨ng cßn chøc n¨ng. 1.3.1.1. Tû lÖ th©n/ch©n r¨ng lâm sàng: Nói đế tỷ lệ thân/ chân răng thì cần phân biệt hai thuật ngữ là tỷ lệ thân/ chân răng giải phẫu là chiều dài của thân răng giải phẫu tính từ đỉnh núm hay rìa cắn đến đường nối men xê măng chia cho chiều dài chân răng giải phẫu tính từ đường nối men xê măng đến chóp chân răng. Và thuật ngữ tỷ lệ thân/ chân lâm sàng là chiều dài của răng ở bên trên xương ổ răng chia cho chiều dài của chân răng trong xương[26]. 7 Trên lâm sàng thì khái niệm về tỷ lệ thân/ chân răng giải phẫu thực sự không được quan tâm nhiều. Điều các nhà lâm sàng quan tâm chính là phần răng có trong xương hay chính là phần chân răng lâm sàng là yếu tố quan trọng để cân nhắc trong chẩn đoán, lập kế hoạch điều trị và tiên lượng điều trị phục hình. Điều này đã làm cho tỷ lệ thân/ chân răng lâm sàng có vai trò quan trọng [27]. Hình 1.3: Tương quan thân/chân răng lâm sàng . Hình A tương quan thân chân răng 2/3 . Hình B tương quan thân chân răng 1/1.[66] X¬ng æ r¨ng cµng tiªu nhiÒu th× thân răng lâm sàng càng dài và chân răng lâm sàng càng ngắn làm cho lực ®ßn bÈy cña th©n r¨ng cµng lín, vµ lùc nhai cµng g©y nhiÒu t¸c h¹i. Tû lÖ th©n/ch©n r¨ng trªn l©m sµng lý tëng lµ 1/2 hoÆc nÕu kh«ng th× còng ph¶i 2/3, giíi h¹n cuèi cïng lµ 1/1 (H×nh 1.2). Như vậy nếu tỷ lệ này nhỏ hơn 2/3 là thuận lợi cho chỉ định mang móc hay làm trụ cầu , từ 2/3 đến 1/1 có thể chấp nhận được và nếu 1/1 thì nguy cơ lâu dài sẽ không ổn định [66] 1.3.1.2. H×nh d¸ng ch©n r¨ng H×nh d¸ng cña ch©n r¨ng còng cÇn ph¶i xem xÐt trong chØ ®Þnh lµm r¨ng cè ®Þnh. Đối với răng nhiều chân nếu chân răng xòe sẽ chịu lực tốt hơn là chân răng chụm. Tương tự như vậy nếu chân răng cong queo không thẳng cũng là một yếu tố giúp chịu lực tốt hơn. NÕu ch©n r¨ng cã ®êng kÝnh chiÒu ngoµi trong lín h¬n chiÒu gÇn xa th× thuËn lîi h¬n lµ mét ch©n r¨ng cã ®êng kÝnh gÇn xa lín h¬n ngoµi trong hay ®êng kÝnh ®Òu. Bởi vì ch©n r¨ng cã ®êng 8 kÝnh theo chiÒu ngoµi trong lín h¬n sÏ hÊp thô lùc nhai tèt h¬n c¸c lo¹i cßn l¹i (H×nh 1.4). Hình 1.4: đường kính chân răng theo rộng theo chiều ngoài trong hơn thì khả năng chịu các momen xoắn tạo ra khi nhai tốt hơn[62] 1.3.1.3. Bề mặt chân răng chức năng:[66] BÒ mÆt ch©n r¨ng chøc n¨ng, là phần chân răng nằm trong xương ổ răng. Nh÷ng r¨ng lín th× bÒ mÆt ch©n r¨ng còng lín nªn còng chÞu lùc tèt h¬n. Jepsen [31] ®· ®o diÖn tÝch ch©n r¨ng cña tÊt c¶ c¸c r¨ng (h×nh 1.5 vµ 1.6). Theo b¶ng nµy th× gi¸ trÞ tuyÖt ®èi Ýt cã ý nghÜa h¬n gi¸ trÞ t¬ng ®èi vµ tû lÖ gi÷a c¸c r¨ng trªn cïng mét cung hµm. NÕu tæ chøc x¬ng æ r¨ng gi¶m ®i do bÖnh quanh r¨ng th× kh¶ n¨ng mang hµm gi¶ sÏ kÐm h¬n, vµ chóng ta còng ph¶i tÝnh to¸n ®Õn khi quyÕt ®Þnh ®iÒu trÞ. Khi chØ ®Þnh cÇu r¨ng cÇn ph¶i ®¸nh gi¸ r¨ng trô vµ kh¶ n¨ng chÞu lùc cña nã. Ngay c¶ ®èi víi nh÷ng bÖnh nh©n mÊt nhiÒu r¨ng, nÕu nh÷ng r¨ng cßn l¹i tèt th× còng cã thÓ lµm hµm cè ®Þnh. Theo Tylman [55], 2 r¨ng trô th× cã thÓ mang ®îc 2 nhÞp cÇu. Jonhston vµ cộng sù [32]th× ¸p dông "®Þnh luËt Ante": tæng diÖn tÝch bÒ mÆt cña ch©n r¨ng trô ph¶i lín h¬n hoÆc b»ng tæng diÖn tÝch bÒ mÆt cña ch©n r¨ng mÊt. 9 M/M2 Bề mặt chân răng chức năng của răng hàm trên Hình 1.5: Diện tích chân răng hàm trên [31] M/M2 Bề mặt chân răng chức năng của răng hàm dưới Hình 1.6: Diện tích chân hàm dưới [31] NÕu cÇu r¨ng chØ cã mét nhÞp cÇu, tùa lªn 2 r¨ng bªn c¹nh, th× tæ chøc quanh r¨ng cña 2 r¨ng nµy còng cã thÓ chÞu ®îc tæng lùc c¾n t¸c ®éng lªn toµn bé 3 r¨ng (h×nh 1.6). NÕu mÊt 2 r¨ng liÒn nhau th× 2 r¨ng giíi h¹n kho¶ng mÊt r¨ng còng cã thÓ chÞu ®îc toµn bé lùc nhai t¸c ®éng lªn 4 r¨ng, tuy nhiªn ®©y lµ giíi h¹n cuèi cïng cña chØ ®Þnh (h×nh 1.7). Ngược lại nếu tæng diÖn tÝch bề mặt ch©n r¨ng mÊt lín h¬n tæng diÖn tÝch bề mặt ch©n r¨ng trô thì không được(h×nh 1.8). Tãm l¹i tÊt c¶ c¸c cÇu r¨ng thay thÕ dù trªn 2 r¨ng mÊt ®Òu lµ nh÷ng ®iÒu trÞ cã nhiÒu nguy c¬. 10 Hình 1.7: Tổng diện tích bề mặt chân răng trụ lớn hơn diện tích bề chân răng mất [66] Hình 1.8: Tổng diện tích bề mặt chân răng trụ bằng tổng diện tích bề chân răng mất [66] Hình 1.9: Tổng diện tích bề mặt chân răng trụ bé hơn tổng diện tích bề chân răng mất [66] 11 1.3.2. Ứng dụng của độ dày men và ngà răng Tiết kiệm tổ chức răng là một trong những nguyên tắc đầu tiên khi mài cùi răng làm phục hình[6],[62],[64] [65]. Mµi qu¸ nhiÒu tæ chøc sÏ ®Ó l¹i nh÷ng hËu qu¶ tai h¹i: - Lµm gi¶m kh¶ n¨ng b¸m gi÷ vµ kh¶ n¨ng chÞu lùc. - Mµi ®Õn s¸t buång tñy cã thÓ g©y nh¹y c¶m tñy víi nhiÖt, g©y viªm tñy, thËm chÝ g©y ho¹i tö tñy. 1.4. Kỹ thuật chụp phim Cone beam CT 1.4.1. Khái niệm về chụp CBCT CBCT được sử dụng từ năm 1982 [49] để chụp mạch và sau đó được ứng dụng trong hàm mặt. Nó sử dụng nguồn tia ion hóa phân kỳ hoặc hình nón. Bộ phận cảm biến tia được gắn chặt vào giàn xoay tròn để thu nhận hình ảnh liên tiếp của vật cho hình quét trọn vẹn, đầy đủ hình ảnh bao quanh vùng cần xem xét. Phim CBCT sử dụng phần cảm biến theo vùng chứ không phải cảm biến theo dạng đường thẳng như CT scanner. Phần cảm biến này kết hợp với chùm tia 3 chiều, cùng với chuẩn trực dạng ống để cho chùm tia có dạng hình nón. Do nguồn tia hợp nhất với toàn bộ vùng cần chụp nên chỉ cần một lần quét của giàn xoay là đủ để thu thập đầy đủ thông tin để tái tạo hình ảnh, cho số liệu tổng thể về thể tích của vật. Do đặc tính này nên nó cho kết quả nhanh hơn phim CTscanner và do đó đỡ tốn kém hơn. Sự tổng hợp hình ảnh và thu nhận hình ảnh một cách đặc biệt của hệ thống này giúp phản ánh các đặc tính của vật theo 3 chiều không gian. 12 Hình 1.10: Máy chụp phim CBCT CBCT Nha khoa (b), chùm tia X hình nón xoay quanh vùng đầu bệnh nhân khác với CT y khoa (a) chùm tia X quét hình quạt. Hình 1.11: Nguyên lý chụp của CT và CBCT 13 X Nguổn tia Xoay ≥ 1800 Xử lý hình ảnh Hình ảnh cơ sở Hình ảnh CBCT Hình 1.12. Quy trình xử lý hình ảnh trên CBCT Kỹ thuật cone beam CT liên quan đến việc quét 360°, trong đó nguồn tia và đầu đọc di chuyển xung quanh đầu của bệnh nhân, ở tư thế bệnh nhân đứng hoặc ngồi ổn định. Với khoảng thời gian nhất định, hình ảnh chiếu duy nhất, được gọi là hình ảnh "cơ sở" được ghi lại. Nó tương tự như hình ảnh trên phim mặt nghiêng cephalometric. Các hình ảnh chiếu cơ sở được gọi là các dữ liệu kế hoạch. Chương trình phần mềm kết hợp các thuật toán phức tạp, sử dụng các dữ liệu hình ảnh để thiết lập một khối dữ liệu 3D, mà có thể được sử dụng để cung cấp hình ảnh tái thiết chính theo 3 chiều . 14 1.4.2. So sánh nguyên lý hoạt động 1.4.2.1 Lợi ích của phim CTCB [17] + Về kích thước và chi phí: phim CBCT này có kích thước nhỏ hơn rất nhiều so với phim CTscanner thông thường và chi phí chỉ bằng 1/4 đến 1/5 so với phim CTscanner. Cả 2 đặc điểm này làm cho phim được sử dụng phổ biến hơn trong phòng khám răng. + Về quét tốc độ cao: so sánh với phim CT thì thời gian quét phim ngắn hơn, dưới 30 giây do phim CBCT chỉ cần quét một lần còn phim CTscanner cần nhiều vòng xoay để thu thập toàn bộ hình ảnh của vật. + Về độ phân giải dưới 1 milimet: phim CBCT cho hình ảnh kích thước từ 0.125 đến 0.4 mm. Độ phân giải này rất phù hợp với ứng dụng ở vùng hàm mặt. + Liều tia cho bệnh nhân thấp: phim CBCT có lượng tia cao hơn các loại phim chụp 2D trong nha khoa, nhưng lại có lợi ích chẩn đoán cao hơn các phim đó. Tuy nhiên, khi so sánh với phim CTscanner thông thường chụp vùng đầu cho thấy lượng tia giảm 51% - 96%. + Phân tích đa chiều: có thể xem cấu trúc, đo đạc và xem số liệu trên phim bằng máy tính cá nhân. Hơn nữa, phần mềm có thể được mở rộng cho những ứng dụng chuyên biệt như trong implant và phân tích chỉnh hình răng mặt. 1.4.3. Ứng dụng của phim CTCB CBCT được sử dụng rất hiệu quả để đánh giá mô cứng của vùng hàm mặt,với độ phân giải dưới 1mm, với thời gian quét ngắn hơn, liều tia thấp hơn, giá thành hạ hơn so với phim CTscanner. Vì vậy, CBCT hỗ trợ có hiệu quả trong chẩn đoán bệnh lý vùng hàm mặt, hỗ trợ cho phẫu thuật, trong điều trị nắn chỉnh răng và trong cấy ghép Implant [47], trong đo đạc các kích thước của răng. Tác giả Baumgaertel ( 2009) [12] đã tiến hành nghiên cứu trên 30 sọ 15 người, 30 sọ này được chụp phim CBCT sau đó ông đo kích thước các răng trên phim CBCT. Các kích thước đo trên phim cũng được đo lại trên sọ bằng compa sau đó so sánh và tác giả thấy hai phương pháp đo này đều có độ chính xác cao với p<0,05. Phim CBCT không chỉ được sử dụng trong chẩn đoán mà còn được sử dụng trong theo dõi kết quả điều trị nắn chỉnh răng [14], trong các trường hợp dịch chuyển răng ngầm, định hướng cho bác sĩ phẫu thuật bộc lộ răng cũng như hướng kéo răng ngầm [34]. Đặc biệt trong đo đạc các cấu trúc giải phẫu vùng hàm mặt phim CBCT rất tiện dụng vì đọc phim đơn giản chỉ cần đọc trên máy tính cá nhân, trên phim có sẵn thước đo chiều dài khi đo chỉ cần dịch chuyển thước đến vị trí cần đo. Chính vì vậy có nhiều tác giả đã ứng dụng phim CBCT để đo chiều dài chân răng và chiều dài xương ổ răng trước, trong và khi kết thúc điều trị chỉnh nha [39], đo chiều dài ống tủy và đường kính của ống tủy ở các vị trí khác nhau [33]... Ngày nay, ở các nước phát triển và một số nước trong khu vực, máy chụp phim CBCT với phần mềm 3D đã được ứng dụng để chẩn đoán và theo dõi kết quả điều trị trong một số bệnh lý răng hàm mặt như: xác định chính xác vị trí của các răng ngầm và các tổ chức liên quan trong chẩn đoán và điều trị nắn chỉnh răng [15], [39], xác định kích thước xương hàm và lập kế hoạch điều trị trong cấy ghép Implant [52], xây dựng hình ảnh cấu trúc xương và phần mềm theo không gian 3 chiều (3D) cho phép chẩn đoán và lập kế hoạch điều trị trong phẫu thuật chỉnh hình hàm mặt [15], [18], [56], [58]. 16 Hình 1.13: Hình ảnh trên phim CBCT[28] Hình 1.14: Cắt theo chiều ngoài trong của răng 11 qua rìa cắn và chóp răng để đo chiều dài và chiều rộng của ống tủy ở các vị trí[33] 17 Hình 1.15: Lát cắt ngang qua thân răng 15 trên cửa sổ axial cho thấy răng 15 nứt dọc chân răng Hình 1.16: Đo chiều dài chân răng [39] 18 1.4.4. Máy chụp CT cone beam Sirona GALILEOS (Sirona Dental Systems, Đức) [28 ] Trong nghiên cứu này chúng tôi sử dụng máy chụp CTCB Sirona GALILEOS (Sirona Dental Systems, Đức). Hình 1.17. Máy chụp CT cone beam Sirona GALILEOS Máy Sirona GALILEOS được sử dụng với công nghệ chùm tia hình nón mới nhất, hỗ trợ tốt hơn cho việc chẩn đoán và điều trị. Một thể tích hình 19 ảnh 3D lớn được tạo ra sau khi quét đối tượng trong 14 giây, cung cấp hình ảnh với độ phân giải cao nhất với liều bức xạ thấp nhất. Phim toàn cảnh thông thường cũng được tự động tạo và hiển thị bằng phần mềm GALAXIS, một phần mở rộng của phần mềm Sirona. Các đơn vị hình và phần mềm của nó hoạt động hài hòa để cung cấp một dữ liệu tích hợp đầy đủ từ chẩn đoán đến điều trị và hướng dẫn cho phẫu thuật cấy ghép implant. * Các thông số kĩ thuật của máy CT cone beam Sirona GALILEOS Khối hình ảnh (15x15x15) cm3 Kích thước khối voxel đẳng hướng 0,3/0,15 mm Thời gian quét/thời gian phơi nhiễm 14/2-6s Thời gian phục hồi 4,5 phút Tư thế bệnh nhân Đứng/ngồi Bóng phát tia X kV 85 mA 5-7 Liều bức xạ 29µSv (21 mAs, 85 kV) Độ chính xác 0,15mm 1.5. Các nghiên cứu trên thế giới và Việt Nam về hình thái răng, chiều dày men ngà 1.5.1. Các nghiên cứu về hình thái răng Hình thái răng như số lượng chân răng, độ cong của chân răng, chiều cao thân chân răng.....là mục tiêu nghiên cứu của các nhà nha sĩ cũng như các nhà khảo cổ học, cổ nhân học, sinh học, di truyền học...Tuy nhiên các bác sĩ nha khoa là người có nhiều cơ hội để quan sát bộ răng người bình thường và bất thường. Trên thế giới tác giả Fuller JL [20], Leif Tronstand [37] đã mô tả 20 giải phẫu hình thái của răng ...Ở Việt Nam cũng có nhiều nghiên cứu về hình thái răng Võ Thế Quang (1961) đã nhận xét hình thể răng người Việt trên 1500 răng từ 18-35 tuổi, Nguyễn Dương Hồng nhận xét răng người cổ trên cơ sở nghiên cứu 137 răng người cổ đại, Trương Mạnh Dũng [2], Phạm Văn Việt [10] nghiên chiều dày tổ chức cứng của thân răng 6 trên và dưới và tìm mối tương quan của nó với hình thể ngoài, Hoàng Tử Hùng [3] đã viết một cuốn giải phẫu răng mô tả đặc điểm của từng răng trong bộ răng. 1.5.2. Các nghiên cứu về chiều dày men ngà răng Đo độ dày men ngà đã đươc thực hiện bởi nhiều tác giả và với nhiều phương pháp khác nhau: Tác giả Hand (1968) [24]Đo độ dày men ngà răng cửa hàm dưới bằng phương pháp cắt răng. Gillings và Buonocore (1961) [22], [21] Shillingburg(1973) [52] Đo độ dày của 259 răng vĩnh viễn và đưa ra độ dày men ngà của tất cả các răng tại các vị trí khác nhau bằng phương pháp cắt răng đo dưới kính hiển vi với độ chính xác 0,01mm. Olejniczaki A. J. (2006) [45] Phương pháp nghiên cứu Đo độ dày của cả men răng và ngà răng của các răng cửa hàm trên. Đo độ dày men ngà răng bằng phim cắt lớp vi thể và so sánh phương pháp này với phương pháp cắt răng. Macha A. C. et al Đo độ dày men ngà của răng hàm nhỏ bằng phương (2010)[40] pháp cắt răng soi dưới kính hiển vi điện tử và tìm