Bé gi¸o dôc vμ ®μo t¹o
Bé y tÕ
Tr−êng ®¹i häc y hμ néi
-----------------------------------
Lª quang vinh
nghiªn cøu
h×nh th¸i häc u biÓu m« buång trøng
luËn ¸n tiÕn sÜ y häc
Hμ néi - 2008
Bé gi¸o dôc vμ ®μo t¹o
Bé y tÕ
Tr−êng ®¹i häc y hμ néi
-------------------------------
Lª quang vinh
nghiªn cøu
h×nh th¸i häc u biÓu m« buång trøng
chuyªn ngµnh: gi¶I phÉu bÖnh
m∙ sè: 3.01.02
luËn ¸n tiÕn sÜ y häc
Ng−êi h−íng dÉn khoa häc:
1.
PGS-TSKH §inh Xu©n Töu
2. PGS-TS Lª §×nh hoÌ
Hμ néi - 2008
lêi c¶m ¬n
T«i xin bµy tá lßng biÕt ¬n vµ sù kÝnh träng s©u s¾c cña m×nh ®èi víi PGS - TSKH
§inh Xu©n Töu , ng−êi thÇy ®· tËn t×nh chØ b¶o cho t«i tõ nh÷ng ngµy ®Çu x©y dùng ®Ò
c−¬ng cho b¶n luËn ¸n nµy.
T«i xin bµy tá lßng kÝnh träng vµ biÕt ¬n s©u s¾c tíi PGS - TS Lª §×nh HoÌ, ng−êi
ThÇy ®· hÕt lßng d¹y dç c¸c thÕ hÖ häc sinh, ®· lu«n h−íng dÉn, ®ãng gãp nh÷ng ý
kiÕn quÝ b¸u trong chuyªn m«n vµ gióp ®ì tËn t×nh ®Ó t«i hoµn thµnh luËn ¸n nµy.
T«i xin bµy tá lßng biÕt ¬n tíi Bé Gi¸o Dôc vµ §µo T¹o, §¶ng uû, Ban Gi¸m hiÖu,
Phßng §µo t¹o Sau §¹i häc Tr−êng §¹i häc Y Hµ Néi, vµ PGS-TS TrÇn V¨n Hîp Chñ
nhiÖm Bé m«n, GS-TS NguyÔn V−îng cïng c¸c ThÇy, Anh chÞ Kü thuËt viªn Bé m«n
Gi¶i phÉu bÖnh ®· t¹o mäi ®iÒu kiÖn thuËn lîi gióp t«i hoµn thµnh b¶n luËn ¸n nµy.
T«i xin tr©n träng c¶m ¬n §¶ng uû, Ban Gi¸m ®èc, Phßng KÕ ho¹ch Tæng hîp,
Phßng Nghiªn cøu khoa häc, Th− viÖn, c¸n bé nh©n viªn Khoa Gi¶i phÉu bÖnh cña
BÖnh viÖn Phô - S¶n Trung −¬ng, BÖnh viÖn K Hµ Néi ®· tËn t×nh gióp ®ì t«i trong suèt
qu¸ tr×nh häc tËp vµ nghiªn cøu.
T«i xin bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c tíi TiÕn sÜ NguyÔn ViÕt TiÕn, BÝ th− §¶ng uû,
Gi¸m ®èc BÖnh viÖn Phô - S¶n Trung −¬ng, ®· lu«n ®éng viªn vµ t¹o mäi ®iÒu kiÖn
thuËn lîi cho t«i thùc hiÖn nghiªn cøu vµ hoµn thµnh luËn ¸n.
T«i xin bµy tá lßng kÝnh träng vµ biÕt ¬n s©u s¾c tíi PGS-TS Lª §×nh Roanh,
ng−êi thÇy lu«n tËn t×nh chØ b¶o vµ gióp ®ì t«i hoµn thµnh luËn ¸n nµy.
T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n Ths Lª Trung Thä, ng−êi b¹n ®ång nghiÖp, ng−ßi anh
lu«n ®éng viªn, gióp ®ì t«i trong suèt qu¸ tr×nh thùc hiÖn luËn ¸n nµy.
T«i xin bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c nhÊt tíi c¸c bËc sinh thµnh, nh÷ng ng−êi th©n
trong gia ®×nh, ®· hÕt lßng ®éng viªn vµ t¹o mäi ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho t«i trªn con
®−êng khoa häc.
Hµ Néi, Ngµy 12 th¸ng 3 n¨m 2008.
Lª quang vinh
lêi cam ®oan
T«i xin cam ®oan ®©y lµ c«ng tr×nh nghiªn cøu cña riªng t«i. C¸c sè liÖu vµ
kÕt qu¶ nghiªn cøu trong luËn ¸n nµy lµ chÝnh x¸c, trung thùc vµ ch−a ®−îc c«ng
bè trong bÊt kú mét c«ng tr×nh nµo kh¸c
T«i xin chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ lêi cam ®oan nµy
Hµ Néi, ngµy 12 th¸ng 3 n¨m 2008
lª quang vinh
danh môc C¸c ch÷ viÕt t¾t
ABC
Avidin Biotin Complex
CEA
Carcinoma Embryonal Antigen
CK
Cytokeratin
CS
Céng sù
EMA
Epithelial membrane Antigen
ER
Estrogen Receptor
FIGO
International Federation of Gynecology and Obstetrics
FSH
Folicle Stimulating Hormone
GB
Gi¸p biªn
HE
Hematoxylin – Eosin
HMMD
Hãa m« miÔn dÞch
PR
Progesteron Recetor
TCYTTG
Tæ chøc Y tÕ thÕ giíi
UBrAT
U Brenner ¸c tÝnh
UBrGB
U Brenner gi¸p biªn
UBrLT
U Brenner lµnh tÝnh
UCNGB
U chÕ nhÇy gi¸p biªn
UCNLT
U chÕ nhÇy lµnh tÝnh
UDNMGB
U d¹ng néi m¹c gi¸p biªn
UDNMLT
U d¹ng néi m¹c lµnh tÝnh
UTBSGB
U tÕ bµo s¸ng gi¸p biªn
UTBSLT
U tÕ bµo s¸ng lµnh tÝnh
UTCN
Ung th− chÕ nhÇy
UTDGB
U thanh dÞch gi¸p biªn
UTDLT
U thanh dÞch lµnh tÝnh
UTDNM
Ung th− d¹ng néi m¹c
UTKBH
Ung th− kh«ng biÖt hãa
UTTBS
Ung th− tÕ bµo s¸ng
UTTD
Ung th− thanh dÞch
WHO
World Health Organization
XQ
Chôp X quang
Môc lôc
Néi dung
Trang
§Æt vÊn ®Ò
1
Ch−¬ng 1: Tæng quan Tμi liÖu
3
1.1 Nh÷ng ®iÓm c¬ b¶n vÒ ph«i thai vµ cÊu tróc m« häc cña
3
buång trøng
1.1.1 Vïng vá
4
1.1.2 Vïng tñy
4
1.1.3 TuyÕn kÏ buång trøng
5
1.1.4 TÕ bµo rèn buång trøng
5
1.1.5 C¸c nang trøng ch−a ph¸t triÓn
6
1.1.6 Nang trøng nguyªn ph¸t
6
1.1.7 Nang trøng thø ph¸t
7
1.1.8 Nang trøng chÝn (nang trøng de Graaf)
7
1.1.9 TuyÕn hoµng thÓ
7
1.1.10 Nang trøng tho¸i triÓn
1.2 T¹o m« häc vµ bÖnh sinh cña u biÓu m« buång trøng
8
8
1.2.1 T¹o m« häc
8
1.2.2 BÖnh sinh vµ bÖnh nguyªn
10
1.3 DÞch tÔ häc ung th− buång trøng
12
1.3.1 Trªn thÕ giíi
12
1.3.2 ë ViÖt Nam
15
1.3.3 Tû lÖ c¸c u buång trøng
16
1.4 Ph©n lo¹i u buång trøng
1.4.1 Ph©n lo¹i m« häc
17
18
1.4.1.1 S¬ l−îc vÒ lÞch sö ph©n lo¹i u buång trøng
18
1.4.1.2 Ph©n lo¹i m« häc nh÷ng u buång trøng cña TCYTTG n¨m
21
2003
1.4.2 Ph©n lo¹i cña FIGO vµ TNM cña u buång trøng
1.5 Ho¸ m« miÔn dÞch
1.5.1 Kh¸ng nguyªn ung th− bµo thai (CEA)
27
30
31
1.5.2 Kh¸ng nguyªn mµng tÕ bµo biÓu m« (EMA)
31
1.5.3 C¸c keratin
31
1.5.4 øng dông cña mét sè cytokeratin trong chÈn ®o¸n
32
1.5.5 Thô thÓ estrogen vµ progesteron (ER vµ PR)
34
1.5.6 Ki-67 vµ p53
34
1.5.7 Her-2/neu
36
Ch−¬ng 2: chÊt liÖu vμ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu
2.1 ChÊt liÖu nghiªn cøu
38
38
2.1.1 Nhãm 1
38
2.1.2 Nhãm 2
38
2.1.3 Nhãm 3
38
2.2 Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu
39
2.2.1 ThiÕt kÕ nghiªn cøu
39
2.2.2 Nghiªn cøu ®¹i thÓ
39
2.2.3 Nghiªn cøu m« bÖnh häc
39
2.2.4 C¸c tiªu chuÈn m« bÖnh häc cña b¶ng ph©n lo¹i m« häc u
40
biÓu m« buång trøng cña TCYTTG (2003)
2.2.4.1 C¸c u biÓu m« thanh dÞch
40
2.2.4.2 C¸c u chÕ nhÇy
40
2.2.4.3 C¸c u d¹ng néi m¹c tö cung
41
2.2.4.4 C¸c u tÕ bµo s¸ng
41
2.2.4.5 C¸c u tÕ bµo chuyÓn tiÕp
42
2.2.4.6 Ung th− biÓu m« kh«ng biÖt ho¸
43
2.2.5 Nghiªn cøu ho¸ m« miÔn dÞch
43
2.2.6 §¸nh gi¸ kÕt qu¶
44
Ch−¬ng 3: KÕt qu¶ nghiªn cøu
45
3.1 §Æc ®iÓm chung cña bÖnh nh©n theo tuæi
45
3.2 §Æc ®iÓm h×nh th¸i cña u biÓu m« buång trøng
46
3.2.1 Ph©n bè c¸c lo¹i u biÓu m« buång trøng
46
3.2.2 Ph©n bè c¸c u biÓu m« theo typ m« bÖnh häc
46
3.2.3 Ph©n bè tuæi bÖnh nh©n trong tõng nhãm u biÓu m«
47
3.2.3.1 Ph©n bè u biÓu m« buång trøng lµnh tÝnh theo nhãm tuæi
47
3.2.3.2 Ph©n bè u biÓu m« buång trøng gi¸p biªn theo nhãm tuæi
49
3.2.3.3 Ph©n bè ung th− biÓu m« buång trøng theo nhãm tuæi
50
3.2.4 §Æc ®iÓm ®¹i thÓ c¸c u biÓu m« buång trøng
51
3.2.4.1 Ph©n bè u theo kÝch th−íc
51
3.2.4.2 Ph©n bè u theo ®Æc ®iÓm mÆt ngoµi cña u
51
3.2.4.3 Ph©n bè u theo ®Æc ®iÓm chÊt chøa trong u
52
3.2.4.4 Ph©n bè u theo ®Æc ®iÓm diÖn c¾t
52
3.2.4.5 Di c¨n
53
3.3 Ph©n bè c¸c typ m« bÖnh häc cña u biÓu m« gi¸p biªn vµ
61
ung th− biÓu m« buång trøng
3.4 §Æc ®iÓm vi thÓ cña u biÓu m« buång trøng lµnh tÝnh
62
3.4.1 U biÓu m« thanh dÞch
62
3.4.2 U biÓu m« chÕ nhÇy
63
3.4.3 U biÓu m« d¹ng néi m¹c tö cung
64
3.4.4 U Brenner lµnh tÝnh
64
3.4.5 U tÕ bµo s¸ng
64
3.5 §Æc ®iÓm vi thÓ cña ung th− biÓu m« buång trøng
65
3.5.1 Ung th− biÓu m« thanh dÞch
65
3.5.2 Ung th− biÓu m« chÕ nhÇy
66
3.5.3 Ung th− biÓu m« d¹ng néi m¹c tö cung
68
3.5.4 Ung th− biÓu m« tÕ bµo s¸ng
72
3.5.5 U Brenner ¸c tÝnh, u tÕ bµo chuyÓn tiÕp kh«ng Brenner ¸c
73
tÝnh vµ ung th− tÕ bµo v¶y
3.5.6 Ung th− biÓu m« kh«ng biÖt hãa
3.6 §Æc ®iÓm vi thÓ u biÓu m« gi¸p biªn cña buång trøng
75
77
3.6.1 U thanh dÞch gi¸p biªn
77
3.6.2 U biÓu m« chÕ nhÇy gi¸p biªn
79
3.6.3 U biÓu m« d¹ng néi m¹c gi¸p biªn
81
3.6.4 U biÓu m« tÕ bµo s¸ng gi¸p biªn
82
3.6.5 U Brenner gi¸p biªn
82
3.7 KÕt qu¶ nhuém ho¸ m« miÔn dÞch
83
Ch−¬ng 4: Bμn luËn
103
4.1 Ph©n bè bÖnh nh©n theo tuæi vµ typ m« bÖnh häc
103
4.2 §Æc ®iÓm ®¹i thÓ
107
4.2.1 Ph©n bè u theo kÝch th−íc
107
4.2.2 Ph©n bè u theo ®Æc ®iÓm mÆt ngoµi
108
4.2.3 Ph©n bè u theo chÊt chøa trong u
108
4.2.4 Ph©n bè u theo ®Æc ®iÓm diÖn c¾t
109
4.3 §Æc ®iÓm m« bÖnh häc
4.3.1 §Æc ®iÓm m« bÖnh häc u biÓu m« buång trøng lµnh tÝnh
112
112
4.3.1.1 U thanh dÞch
112
4.3.1.2 U chÕ nhÇy
112
4.3.1.3 U d¹ng néi m¹c tö cung
113
4.3.1.4 U tÕ bµo s¸ng
113
4.3.1.5 U Brenner lµnh tÝnh
114
4.3.2 §Æc ®iÓm m« bÖnh häc ung th− biÓu m« buång trøng
114
4.3.2.1 Ung th− thanh dÞch
114
4.3.2.2 Ung th− biÓu m« chÕ nhÇy
117
4.3.2.3 Ung th− d¹ng néi m¹c
119
4.3.2.4 Ung th− tÕ bµo s¸ng
124
4.3.2.5 U Brenner, u tÕ bµo chuyÓn tiÕp ¸c tÝnh vµ ung th− tÕ bµo v¶y
125
4.3.2.6 Ung th− kh«ng biÖt hãa
128
4.3.3 §Æc ®iÓm m« bÖnh häc u biÓu m« buång trøng gi¸p biªn
129
4.3.3.1 U thanh dÞch gi¸p biªn
130
4.3.3.2 U chÕ nhÇy gi¸p biªn
135
4.3.3.3 U d¹ng néi m¹c gi¸p biªn
139
4.3.3.4 U Brenner gi¸p biªn
140
4.4 §Æc ®iÓm ho¸ m« miÔn dÞch
141
KÕt luËn
146
KiÕn nghÞ
148
Tμi liÖu tham kh¶o
Phô lôc
Danh môc c¸c h×nh
Trang
H×nh 3.1
U biÓu m« thanh dÞch lµnh tÝnh
53
H×nh 3.2
U chÕ nhÇy lµnh tÝnh
53
H×nh 3.3
U d¹ng néi m¹c lµnh tÝnh
54
H×nh 3.4
U chÕ nhÇy gi¸p biªn
54
H×nh 3.5
U biÓu m« chÕ nhÇy gi¸p biªn
55
H×nh 3.6
Ung th− biÓu m« chÕ nhÇy
55
H×nh 3.7
Ung th− biÓu m« chÕ nhÇy
56
H×nh 3.8
Ung th− biÓu m« tuyÕn nhó thanh dÞch
56
H×nh 3.9
Ung th− biÓu m« tuyÕn nhó thanh dÞch hai bªn
57
H×nh 3.10
Ung th− biÓu m« tuyÕn nhó thanh dÞch hai bªn
57
H×nh 3.11
U Brenner ¸c tÝnh
58
H×nh 3.12
U Brenner ¸c tÝnh
58
H×nh 3.13
Ung th− d¹ng néi m¹c
59
H×nh 3.14
Ung th− d¹ng néi m¹c
59
H×nh 3.15
Ung th− tÕ bµo chuyÓn tiÕp
60
H×nh 3.16
Ung th− tÕ bµo s¸ng
60
H×nh 3.17
U biÓu m« thanh dÞch lµnh tÝnh
63
H×nh 3.18
U biÓu m« chÕ nhÇy lµnh tÝnh
63
H×nh 3.19
U biÓu m« d¹ng néi m¹c lµnh tÝnh
64
H×nh 3.20
Ung th− biÓu m« tuyÕn nhó
65
H×nh 3.21
Ung th− nhó thanh dÞch
66
H×nh 3.22
Ung th− biÓu m« tuyÕn chÕ nhÇy typ tÕ bµo nhÉn
67
H×nh 3.23
Ung th− biÓu m« tuyÕn chÕ nhÇy biÖt ho¸ cao
67
H×nh 3.24
Ung th− biÓu m« tuyÕn chÕ nhÇy typ ruét
68
H×nh 3.25
Ung th− biÓu m« d¹ng néi m¹c tö cung
69
H×nh 3.26
Ung th− biÓu m« d¹ng néi m¹c tö cung biÖt ho¸
70
H×nh 3.27
Ung th− biÓu m« d¹ng néi m¹c tö cung
70
H×nh 3.28
Ung th− biÓu m« d¹ng néi m¹c tö cung kÐm biÖt ho¸
71
H×nh 3.29
Ung th− biÓu m« d¹ng néi m¹c tö cung cã dÞ s¶n v¶y
71
H×nh 3.30
Ung th− biÓu m« tÕ bµo s¸ng h×nh ®Çu ®inh
72
H×nh 3.31
Ung th− biÓu m« tÕ bµo s¸ng h×nh nhó vµ ®Çu ®inh
73
H×nh 3.32
H×nh 3.33
H×nh 3.34
H×nh 3.35
H×nh 3.36
H×nh 3.37
H×nh 3.38
H×nh 3.39
H×nh 3.40
H×nh 3.41
H×nh 3.42
H×nh 3.43
H×nh 3.44
H×nh 3.45
H×nh 3.46
H×nh 3.47
H×nh 3.48
H×nh 3.49
H×nh 3.50
H×nh 3.51
H×nh 3.52
H×nh 3.53
H×nh 3.54
H×nh 3.55
H×nh 3.56
H×nh 3.57
H×nh 3.58
H×nh 3.59
H×nh 3.60
H×nh 3.61
H×nh 3.62
H×nh 3.63
H×nh 3.64
H×nh 3.65
H×nh 3.66
H×nh 3.67
H×nh 3.68
Ung th− tÕ bµo chuyÓn tiÕp
U Brenner ¸c tÝnh
Ung th− biÓu m« v¶y
H×nh ¶nh cÇu sõng trong ung th− biÓu m« v¶y buång trøng
Ung th− biÓu m« kh«ng biÖt ho¸
Ung th− biÓu m« kh«ng biÖt ho¸
U biÓu m« thanh dÞch gi¸p biªn thÓ nhó
U biÓu m« thanh dÞch gi¸p biªn thÓ nhó
U chÕ nhÇy gi¸p biªn
U x¬ tuyÕn chÕ nhÇy gi¸p biªn
U chÕ nhÇy gi¸p biªn typ ruét
U biÓu m« d¹ng néi m¹c gi¸p biªn
U Brenner gi¸p biªn
Ung th− biÓu m« chÕ nhÇy CK 20
Ung th− biÓu m« kÐm biÖt ho¸ CK 7
Ung th− biÓu m« d¹ng néi m¹c tö cung CK 7
Ung th− biÓu m« tuyÕn chÕ nhÇy kÐm biÖt ho¸ Ki 67
Ung th− chÕ nhÇy kÐm biÖt ho¸ CK 20
Ung th− biÓu m« d¹ng néi m¹c tö cung kÐm biÖt ho¸ P53
Ung th− biÓu m« d¹ng néi m¹c tö cung CK 7
U thanh dÞch gi¸p biªn P53
U biÓu m« chÕ nhÇy gi¸p biªn CK 20
Ung th− biÓu m« d¹ng néi m¹c tö cung EMA
Ung th− biÓu m« d¹ng néi m¹c tö cung
Ung th− biÓu m« thanh dÞch
Ung th− biÓu m« thanh dÞch
U Brenner p53
U Brenner Ki67
Ung th− d¹ng néi m¹c tö cung CK7
Ung th− d¹ng néi m¹c tö cung ER
Ung th− d¹ng néi m¹c tö cung Ki67
U Brenner CK20
U chÕ nhÇy gi¸p biªn CK20
U chÕ nhÇy gi¸p biªn CK7
U chÕ nhÇy gi¸p biªn P53
U thanh dÞch gi¸p biªn Ki67
U thanh dÞch gi¸p biªn ER
74
74
75
75
76
77
78
79
80
80
81
82
83
91
91
92
92
93
93
94
94
95
95
96
96
97
97
98
98
99
99
100
100
101
101
102
102
Danh môc c¸c b¶ng
Trang
B¶ng 1.1
Sù ph©n bè c¸c typ m« bÖnh häc u buång trøng
13
B¶ng 1.2
Sù ph©n bè c¸c u buång trøng theo tuæi
13
B¶ng 3.1
Ph©n bè u lµnh tÝnh gi¸p biªn vµ ¸c tÝnh theo nhãm tuæi
45
B¶ng 3.2
Ph©n bè c¸c u biÓu m« theo typ m« bÖnh häc
47
B¶ng 3.3
Ph©n bè u biÓu m« lµnh tÝnh theo nhãm tuæi
48
B¶ng 3.4
Ph©n bè u biÓu m« gi¸p biªn theo nhãm tuæi
49
B¶ng 3.5
Ph©n bè ung th− biÓu m« buång trøng theo nhãm tuæi
50
B¶ng 3.6
Ph©n bè u theo kÝch th−íc
51
B¶ng 3.7
Ph©n bè u theo ®Æc ®iÓm mÆt ngoµi cña u
51
B¶ng 3.8
Ph©n bè u theo ®Æc ®iÓm chÊt chøa trong u
52
B¶ng 3.9
Ph©n bè u theo ®Æc ®iÓm diÖn c¾t
52
B¶ng 3.10
Ph©n bè c¸c typ m« bÖnh häc cña u biÓu m« gi¸p biªn vµ ung th−
61
B¶ng 3.11
Tû lÖ béc lé c¸c dÊu Ên HMMD
83
B¶ng 3.12
Liªn quan gi÷a c¸c typ m« bÖnh häc cña c¸c u ¸c tÝnh víi CK7
84
B¶ng 3.13
Liªn quan gi÷a c¸c typ m« bÖnh häc cña c¸c u ¸c tÝnh víi CK20
84
B¶ng 3.14
Liªn quan gi÷a typ ¸c tÝnh gi¸p biªn vµ ¸c tÝnh víi CK7
85
B¶ng 3.15
Liªn quan gi÷a typ ¸c tÝnh gi¸p biªn vµ ¸c tÝnh víi CK20
85
B¶ng 3.16
Sù kÕt hîp gi÷a béc lé CK7 / CK20
85
B¶ng 3.17
Liªn quan gi÷a c¸c typ m« bÖnh häc cña c¸c u ¸c tÝnh víi Ki-67
86
B¶ng 3.18
Liªn quan gi÷a typ ¸c tÝnh gi¸p biªn vµ ¸c tÝnh víi Ki-67
86
B¶ng 3.19
Liªn quan gi÷a c¸c typ m« bÖnh häc cña c¸c u ¸c tÝnh víi p53
87
B¶ng 3.20
Liªn quan gi÷a typ u ¸c tÝnh gi¸p biªn vµ ¸c tÝnh víi p53
87
B¶ng 3.21
Liªn quan gi÷a c¸c typ m« bÖnh häc cña c¸c u ¸c tÝnh vµ ER
88
B¶ng 3.22
Liªn quan gi÷a c¸c typ m« bÖnh häc cña c¸c u ¸c tÝnh vµ PR
88
B¶ng 3.23
Liªn quan gi÷a c¸c typ u ¸c tÝnh gi¸p biªn vµ ¸c tÝnh víi ER
89
B¶ng 3.24
Liªn quan gi÷a c¸c typ u ¸c tÝnh gi¸p biªn vµ ¸c tÝnh víi PR
89
B¶ng 3.25
Liªn quan gi÷a c¸c typ m« häc cña c¸c u ¸c tÝnh vµ Her2/neu
90
B¶ng 3.26
Liªn quan gi÷a c¸c typ u ¸c tÝnh gi¸p biªn vµ ¸c tÝnh víi
90
Her2/neu
B¶ng 4.1
Mét sè h×nh ¶nh gi¶i phÉu bÖnh vµ tiªn l−îng cña c¸c typ
UCNGB
139
Danh môc biÓu ®å
Trang
BiÒu ®å 3.1
Ph©n bè c¸c u lµnh tÝnh, gi¸p biªn vµ ¸c tÝnh
46
BiÓu ®å 3.2
Ph©n bè c¸c typ m« bÖnh häc u biÓu m« gi¸p biªn vµ ung th−
61
®Æt vÊn ®Ò
Buång trøng lµ mét c¬ quan cã nguån gèc bµo thai phøc t¹p. Ngoµi chøc
n¨ng t¹o giao tö, buång trøng cßn lµ tuyÕn néi tiÕt vµ chÞu ¶nh h−ëng cña nh÷ng
tuyÕn néi tiÕt kh¸c ®Æc biÖt lµ vïng d−íi ®åi vµ tuyÕn yªn [2], [61]. Do nh÷ng ®Æc
®iÓm trªn, buång trøng lu«n cã nh÷ng thay ®æi râ rÖt vÒ mÆt h×nh th¸i còng nh−
chøc n¨ng trong suèt cuéc ®êi cña ng−êi phô n÷. §ã lµ c¬ së dÉn tíi nh÷ng rèi
lo¹n kh«ng håi phôc, mµ tõ ®ã ph¸t triÓn thµnh bÖnh lý, ®Æc biÖt lµ sù h×nh thµnh
c¸c u. Mét trong nh÷ng u phæ biÕn nhÊt cña buång trøng lµ c¸c u biÓu m«, chóng
cã nguån gèc tõ biÓu m« bÒ mÆt buång trøng hoÆc tõ nh÷ng nang vïi biÓu m« ë
vïng vá vµ th−êng x¶y ra ë c¸c phô n÷ ë ®é tuæi sinh s¶n. C¸c u biÓu m« buång
trøng bao gåm nhiÒu typ biÓu m« kh¸c nhau cã m« ®Öm thay ®æi tõ nhiÒu tíi Ýt.
§Æc tÝnh sinh häc cña c¸c u buång trøng kh¸c nhau tïy thuéc vµo typ m« häc.
ChÝnh v× vËy mµ c¸c u buång trøng phøc t¹p trong c¬ chÕ sinh bÖnh vµ biÓu hiÖn
®a d¹ng vÒ mÆt h×nh th¸i h¬n bÊt kú m« t¹ng nµo kh¸c trong c¬ thÓ ng−êi [102].
ë ViÖt Nam, ung th− buång trøng xÕp hµng thø 3 c¸c ung th− ë phô n÷ [1],
[8]. Theo nghiªn cøu cña §Æng V¨n D−¬ng, TrÇn B»ng vµ §inh ThÕ Mü tû lÖ ung
th− biÓu m« chiÕm kho¶ng 48,30% ®Õn 61,98% tæng sè ung th− buång trøng [6],
[17]. Thèng kª cña bÖnh viÖn K Hµ néi tõ n¨m 1991- 1995 cho thÊy tû lÖ ung th−
buång trøng chuÈn theo tuæi lµ 3,6/100.000 d©n, chiÕm 4% tæng sè c¸c ung th− ë
phô n÷. Theo b¸o c¸o cña NguyÔn B¸ §øc giai ®o¹n 2001-2004, t¹i 5 tØnh thµnh,
gåm Hµ Néi, H¶i Phßng, Th¸i Nguyªn, Thõa Thiªn HuÕ vµ CÇn Th¬, tû lÖ m¾c
ung th− buång trøng chuÈn theo tuæi / 100.000 d©n lÇn l−ît nh− sau: 4,7 (xÕp thø
6); 2,5 (xÕp thø 8); 1,2 (xÕp thø 12); 2,1 (xÕp thø 9) vµ 6,5 (xÕp thø 5) [8].
Trªn thÕ giíi, tû lÖ ung th− buång trøng chiÕm kho¶ng 30% tæng sè c¸c
ung th− sinh dôc n÷ [29], ë c¸c n−íc ph¸t triÓn ung th− buång trøng cã tû lÖ
t−¬ng tù ung th− th©n tö cung (35%) vµ ung th− x©m nhËp cæ tö cung (27%) [81],
[94]. Tû lÖ chuÈn theo tuæi trong 100.000 phô n÷ thay ®æi tõ nhá h¬n 2 tr−êng
hîp m¾c míi ë hÇu hÕt c¸c n−íc §«ng Nam ¸, vµ ch©u Phi tíi trªn 15 tr−êng
hîp m¾c míi ë c¸c n−íc ch©u ¢u, ch©u Mü, trong ®ã c¸c n−íc B¾c Mü, T©y ¢u
vµ óc cã tû lÖ cao nhÊt [66]. ë n−íc Mü, sè phô n÷ chÕt v× ung th− buång trøng
lín h¬n sè phô n÷ chÕt v× c¸c ung th− kh¸c ë vïng tiÓu khung céng l¹i. Ngµy
nay, tû lÖ m¾c u buång trøng ë c¸c n−íc T©y ¢u kh«ng thay ®æi hoÆc cã chiÒu
h−íng gi¶m nhÑ, tr¸i l¹i chóng ®ang t¨ng lªn ë mét sè n−íc vïng §«ng ¸ [43].
Theo kÕt qu¶ nghiªn cøu cña mét sè t¸c gi¶ Nam Mü cã tíi 2/3 c¸c u buång
trøng ®−îc ph¸t hiÖn ë løa tuæi sinh s¶n vµ 5% c¸c u buång trøng ë trÎ em. Tû lÖ
u buång trøng gi¶m râ rÖt ë tuæi > 80 [37], [44].
Phô n÷ bÞ ung th− buång trøng cã tiªn l−îng xÊu, tû lÖ cßn sèng sau 5 n¨m
lµ 32% [33]. Ung th− buång trøng th−êng kh«ng cã biÓu hiÖn l©m sµng, nÕu cã
còng th−êng kÝn ®¸o dÔ nhÇm víi c¸c triÖu chøng bÖnh ®−êng tiªu hãa. V× lÏ ®ã
cã tíi 70% bÖnh nh©n bÞ ung th− buång trøng ®−îc ph¸t hiÖn ë giai ®o¹n muén
[35]. HiÖn nay cã nhiÒu ph−¬ng ph¸p chÈn ®o¸n u buång trøng, bao gåm chÈn
®o¸n l©m sµng, chÈn ®o¸n h×nh ¶nh, néi soi, t×m c¸c chÊt chØ ®iÓm u (CEA,
CA125…) cho phÐp chÈn ®o¸n u buång trøng sím h¬n. §Æc biÖt ph−¬ng ph¸p
nhuém ho¸ m« miÔn dÞch víi c¸c dÊu Ên CK7, CK20, ER, PR cho phÐp chÈn
®o¸n x¸c ®Þnh vµ/hoÆc ph©n biÖt trong mét sè tr−êng hîp khã [48], [96], [115],
[117], [118], møc ®é béc lé cña P53, Her2/neu vµ Ki67 cho phÐp ®¸nh gi¸ tiªn
l−îng bÖnh chÝnh x¸c h¬n [40], [80], [87], [124]. Tuy nhiªn, chÈn ®o¸n m« bÖnh
häc lu«n ®−îc coi lµ tiªu chuÈn vµng trong c¸c ph−¬ng ph¸p chÈn ®o¸n u buång
trøng [24], [26], [39].
ë ViÖt nam, tuy cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ u buång trøng song hÇu
hÕt tËp trung ë lÜnh vùc l©m sµng mµ cßn cã Ýt c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ h×nh
th¸i häc, ®Æc biÖt lµ ch−a cã c«ng tr×nh nµo nghiªn cøu vÒ h×nh th¸i häc c¸c u
buång trøng gi¸p biªn. XuÊt ph¸t tõ nh÷ng lý do trªn, dùa vµo c¸c tiªu chuÈn cña
ph©n lo¹i m« häc c¸c u buång trøng cña TCYTTG (2003) chóng t«i tiÕn hµnh
nghiªn cøu ®Ò tµi nµy nh»m c¸c môc tiªu sau:
1. X¸c ®Þnh ®Æc ®iÓm h×nh th¸i häc cña c¸c lo¹i u biÓu m« buång trøng.
2. NhËn xÐt sù béc lé cña mét sè dÊu Ên miÔn dÞch trong c¸c ung th−
biÓu m« buång trøng.
Ch−¬ng 1
Tæng quan tμi liÖu
1.1. Nh÷ng ®iÓm c¬ b¶n vÒ ph«I thai vµ cÊu tróc m« häc cña
buång trøng.
Sù ph¸t triÓn b×nh th−êng cña buång trøng trong thêi kú bµo thai tr¶i qua hai giai
®o¹n: giai ®o¹n v« tÝnh tõ tuÇn thø nhÊt ®Õn tuÇn thø bÈy cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ph«i
vµ giai ®o¹n h÷u tÝnh b¾t ®Çu vµo tuÇn thø t¸m cña ®êi sèng bµo thai. T¹i thêi ®iÓm nµy,
buång trøng ®· ®−îc h×nh thµnh. Kh¸c víi nam giíi biÓu m« khoang c¬ thÓ phñ mÇm
tuyÕn sinh dôc n÷ tån t¹i suèt ®êi (ë nam giíi, biÓu m« khoang c¬ thÓ phñ mÇm tuyÕn
sinh dôc sÏ tho¸i triÓn vµ biÕn mÊt, trung m« ë phÝa d−íi t¹o ra mµng tr¾ng bao bäc
toµn bé tuyÕn sinh dôc nam ). §©y sÏ lµ nguån gèc cña hÇu hÕt c¸c u biÓu m« buång
trøng sau nµy. Nh÷ng d©y nèi niÖu sinh dôc tho¸i hãa cã thÓ ®Ó l¹i nh÷ng vÕt tÝch ë
buång trøng còng cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn thµnh u [2], [3], [49], [87]. Sù hiÓu biÕt vÒ bµo
thai häc lµ c¬ së ®Ó x¸c ®Þnh nguån gèc vµ c¸c h×nh ¶nh vi thÓ cña mét sè u buång
trøng. BÊt cø sù ph©n lo¹i u buång trøng nµo chØ dùa vµo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña buång
trøng lµ ch−a ®Çy ®ñ mµ cÇn quan t©m ®Õn c¶ lÜnh vùc bµo thai häc.
HÖ sinh dôc n÷ gåm: Hai buång trøng (hay cßn gäi lµ tuyÕn sinh dôc) cã chøc
n¨ng néi tiÕt s¶n xuÊt c¸c hormon steroid cã t¸c dông chi phèi ho¹t ®éng sinh dôc ë n÷
giíi vµ chøc n¨ng ngo¹i tiÕt t¹o ra c¸c giao tö c¸i cã kh¶ n¨ng thô tinh ®Ó t¹o ra c¸ thÓ
míi. Nh÷ng ®−êng sinh dôc n÷ gãp phÇn vµo qu¸ tr×nh thô tinh vµ nu«i d−ìng ph«i vµ
hai tuyÕn vó cã chøc phËn tiÕt s÷a nu«i con. TuyÕn sinh dôc ë ng−êi, kÓ c¶ nam vµ n÷,
®Òu ®−îc cÊu t¹o chñ yÕu bëi 3 quÇn thÓ tÕ bµo [2], [3], [15[, [16]:
- Nh÷ng tÕ bµo thuéc c¸c dßng tÕ bµo sinh dôc: Nh÷ng tÕ bµo nµy sinh s¶n, biÖt
ho¸, tiÕn triÓn vµ tr−ëng thµnh ®Ó t¹o ra c¸c giao tö; ë buång trøng lµ c¸c tÕ bµo dßng
no·n; ë tinh hoµn lµ nh÷ng tÕ bµo dßng tinh.
- Nh÷ng tÕ bµo biÓu m« v©y quanh c¸c tÕ bµo thuéc dßng sinh dôc. ë buång
trøng ®©y chÝnh lµ tÕ bµo nang. ë tinh hoµn, trong c¸c èng sinh tinh lµ tÕ bµo Sertoli.
NhiÖm vô cña chóng lµ nu«i d−ìng vµ b¶o vÖ c¸c tÕ bµo sinh dôc.
- Nh÷ng tÕ bµo tuyÕn t¹o thµnh c¸c tuyÕn néi tiÕt ë buång trøng vµ tinh hoµn; ®ã
lµ c¸c tÕ bµo vá vµ tÕ bµo kÏ cña buång trøng; tÕ bµo Leydig cña tinh hoµn.
ë phô n÷ tr−ëng thµnh, mçi buång trøng lµ mét c¬ quan h×nh trøng, mËt ®é ch¾c
vµ ®Æc, cã chiÒu dµi kho¶ng 3,2 - 4,5 cm; chiÒu réng tõ 1,5 - 3 cm vµ chiÒu dµy tõ 0,6 1,5 cm. Bæ ®«i buång trøng ng−êi ta cã thÓ ph©n biÖt ®−îc 2 vïng: Vïng vá réng ë
ngo¹i vi vµ vïng tuû hÑp ë trung t©m [2], [15].
1.1.1. Vïng vá (xem phô lôc 1)
Vïng vá buång trøng ®−îc phñ mÆt ngoµi bëi biÓu m« ®¬n cã nguån gèc
tõ biÓu m« phñ thµnh l−ng sau cña khoang c¬ thÓ ph«i. ë phô n÷ trÎ, líp biÓu m«
nµy lµ lo¹i vu«ng ®¬n vÒ sau nã dÑt l¹i ë mét sè n¬i, trõ nh÷ng n¬i cã r·nh thÊy ë
trªn mÆt buång trøng. Gi¸p víi biÓu m« buång trøng lµ m« liªn kÕt chøa Ýt tÕ bµo
sîi, Ýt huyÕt qu¶n nh−ng nhiÒu sîi keo vµ nhiÒu chÊt gian bµo vµ t¹o thµnh mµng
tr¾ng cña buång trøng. D−íi líp biÓu m« lµ m« kÏ. M« kÏ ®−îc t¹o bëi nh÷ng tÕ
bµo h×nh thoi cã bµo t−¬ng m¶nh chøa c¸c h¹t nhá, nhuém hãa m« miÔn dÞch
thÊy (+) víi vimentin, actin vµ desmin. C¸c tÕ bµo liªn kÕt ph©n bè theo nhiÒu
h−íng kh¸c nhau t¹o thµnh nh÷ng xo¸y trßn rÊt ®Æc biÖt chØ gÆp ë buång trøng.
Nh÷ng tÕ bµo nµy cã kh¶ n¨ng biÖt ho¸ thµnh nh÷ng tÕ bµo néi tiÕt gäi lµ tÕ bµo
kÏ vµ tÕ bµo vá cña buång trøng, chóng t¹o thµnh nh÷ng tuyÕn néi tiÕt kiÓu l−íi
gäi lµ tuyÕn kÏ vµ tuyÕn vá cã chøc n¨ng tiÕt ra c¸c hoc m«n lo¹i steroid [2],
[15], [58]. M« kÏ cña phÇn vá buång trøng vïi nh÷ng khèi h×nh cÇu gäi lµ nang
trøng.
1.1.2. Vïng tuû
Vïng tuû ë trung t©m buång trøng vµ cã diÖn tÝch hÑp, ®−îc cÊu t¹o bëi
m« liªn kÕt th−a cã nhiÒu sîi t¹o keo, nhiÒu sîi chun nh−ng Ýt tÕ bµo sîi h¬n
vïng vá. Ngoµi c¸c thµnh phÇn trªn cßn cã c¬ tr¬n, c¸c ®éng m¹ch xo¾n, nh÷ng
cuén tÜnh m¹ch t¹o thµnh m« c−¬ng cña buång trøng. ë phô n÷ sau m·n kinh,
m¹ch m¸u ë vïng tuû phong phó vµ t¹o thµnh bói do sù tho¸i ho¸ cña nhu m«
buång trøng cã thÓ chÈn ®o¸n nhÇm lµ u m¸u, nhiÒu huyÕt qu¶n calci ho¸ hoÆc
v¸ch dµy do l¾ng ®äng chÊt tho¸i ho¸ kÝnh vµ chÊt d¹ng tinh bét [2], [15].
Cã thÓ thÊy nhiÒu lo¹i tÕ bµo ë c¸c vïng kh¸c nhau trªn cïng mét buång
trøng nh− tÕ bµo kÏ, tÕ bµo rèn vµ tÕ bµo trung m«. C¸c tÕ bµo nµy chøa nhiÒu
glycogen còng nh− polysaccharid axit vµ trung tÝnh. Nhuém ho¸ m« miÔn dÞch
ph¸t hiÖn cytokeratin, vimentin, c¸c yÕu tè ph¸t triÓn alpha vµ c¸c thô thÓ cña
estrogen, progesterone vµ yÕu tè ph¸t triÓn biÓu m« [49].
1.1.3. TuyÕn kÏ buång trøng
ë ng−êi, tuyÕn kÏ kÐm ph¸t triÓn h¬n so víi c¸c ®éng vËt cã vó ®Î nhiÒu
con vµ chóng tho¸i triÓn khi ng−êi phô n÷ cã nh÷ng chu kú kinh nguyÖt. ë phô
n÷ tr−ëng thµnh chØ cßn sãt l¹i mét Ýt ®¸m nhá tÕ bµo kÏ n»m r¶i r¸c kh¾p buång
trøng vµ tÕ bµo vá ë ngo¹i vi hoµng thÓ còng cã thÓ coi lµ tÕ bµo kÏ cña buång
trøng. Trong bµo t−¬ng cña tÕ bµo tuyÕn kÏ cã nhiÒu chÊt vïi −a mµu Soudan, cã
ph¶n øng PAS (Periodic Acid Schiff) d−¬ng tÝnh, nhiÒu enzyme ®Æc biÖt lµ enzym
3β - hydroxysteroid dehydrogenase tham gia trùc tiÕp qu¸ tr×nh tæng hîp hormon
lo¹i steroid. TuyÕn kÏ ph©n bè kh¾p buång trøng vµ tiÕt ra estrogen. Nhê c¸c
tuyÕn kÏ nµy, c¬ thÓ cã ®ñ l−îng néi tiÕt ®Ó ph¸t triÓn c¸c ®−êng sinh dôc n÷ mét
c¸ch kÝn ®¸o tõ cuèi ®êi sèng trong bông mÑ ®Õn tuæi dËy th× [15], [58], [98].
1.1.4. TÕ bµo rèn buång trøng
ë rèn buång trøng vµ m¹c treo buång trøng cã mét lo¹i tÕ bµo kh¸c, cã
kÝch th−íc lín, d¹ng biÓu m«, chøa trong bµo t−¬ng nhiÒu giät mì giµu ester cña
cholesterol gäi lµ tÕ bµo rèn buång trøng. Nh÷ng tÕ bµo nµy cã ®Æc ®iÓm cÊu t¹o
vµ chøc n¨ng gièng nh− tÕ bµo kÏ cña tinh hoµn (tÕ bµo Leydig), lµ nh÷ng tÕ bµo
s¶n xuÊt androgen [15], [98].
1.1.5. C¸c nang trøng ch−a ph¸t triÓn
Nh÷ng nang trøng ch−a ph¸t triÓn lµ nh÷ng nang trøng nguyªn thuû n»m ë
vïng vá buång trøng. Chóng ®−îc t¹o ra tõ buång trøng cña thai vµ chøa mét tÕ
bµo dßng no·n. ë buång trøng thai 5 th¸ng, tæng sè no·n nguyªn bµo vµ no·n
bµo 1 cã kho¶ng 7 triÖu [16]. Trong buång trøng trÎ em g¸i míi ra ®êi, toµn bé
no·n nguyªn bµo ®· biÖt ho¸ thµnh no·n bµo 1 ®ang dõng ë kú ®Çu cña qu¸ tr×nh
gi¸n ph©n lÇn thø nhÊt. Thêi gian ngõng ph©n bao dµi hay ng¾n tuú theo tõng
no·n bµo 1. Thêi gian ng¾n nhÊt lµ tíi tuæi dËy th×, thêi gian dµi nhÊt lµ tíi tuæi
m·n kinh. Nh− vËy nh÷ng nang trøng thÊy ë c¸c c« g¸i tr−íc tuæi dËy th× lµ c¸c
nang trøng nguyªn thuû chøa no·n bµo 1. §©y chÝnh lµ c¸c nang trøng ch−a tiÕn
triÓn [2], [3]. ë buång trøng cña thai, cña trÎ g¸i míi ra ®êi vµ cña trÎ g¸i ch−a
dËy th×, nh÷ng nang trøng nguyªn thuû nµy rÊt nhá, cã kÝch th−íc ®Òu nhau.
Hµng th¸ng, tõ tuæi dËy th× ®Õn khi m·n kinh, d−íi t¸c ®éng cña FSH (Folicle
Stimulating Hormone - hormon kÝch nang trøng) lµm cho c¸c nang trøng nguyªn
thuû tiÕn triÓn qua nhiÒu giai ®o¹n vµ cã thÓ nh×n thÊy b»ng m¾t th−êng ë giai
®o¹n muén [47], [57]. Trong giai ®o¹n nµy, no·n trong c¸c nang trøng còng tiÕn
triÓn ®Ó t¹o ra dßng no·n, bao gåm c¸c tÕ bµo: no·n nguyªn bµo, no·n bµo 1,
no·n bµo 2 vµ no·n tr−ëng thµnh. Cø tíi 14 ngµy tr−íc khi hµnh kinh lÇn tiÕp
theo, nang trøng ®¹t ®Õn møc chÝn råi vì ra, hiÖn t−îng nµy gäi lµ sù rông trøng.
PhÇn cßn l¹i cña nang trøng vì ®· mÊt no·n ph¸t triÓn thµnh mét cÊu tróc mµu
vµng gäi lµ hoµng thÓ. Thêi gian ph¸t triÓn, ho¹t ®éng vµ thêi gian tån t¹i cña
hoµng thÓ phô thuéc vµo viÖc trøng cã ®−îc thô tinh hay kh«ng, song cuèi cïng
hoµng thÓ còng sÏ tiªu biÕn thµnh mét sÑo mµu tr¾ng ®−îc gäi lµ thÓ tr¾ng [2],
[5], [15], [63].
1.1.6. Nang trøng nguyªn ph¸t
Tõ trong ra ngoµi, nang trøng nguyªn ph¸t cã cÊu t¹o nh− sau: No·n bµo 1
n»m ë trung t©m, mµng trong suèt vµ mét líp tÕ bµo nang ®· cao lªn t¹o thµnh
biÓu m« vu«ng ®¬n hay trô ®¬n, mµng ®¸y ng¨n c¸ch nang trøng víi m« kÏ cña
vá buång trøng [15].
1.1.7. Nang trøng thø ph¸t
Nang trøng thø ph¸t tr¶i qua nhiÒu giai ®o¹n tiÕn triÓn: nang trøng ®Æc,
nang trøng cã hèc vµ nang trøng cã hèc ®iÓn h×nh [15].
1.1.8. Nang trøng chÝn (nang De Graaf)
Vµo kho¶ng gi÷a chu kú kinh nguyÖt, nang trøng cã hèc duy nhÊt tiÕp tôc
tiÕn triÓn ®Õn møc chÝn. Nang trøng chÝn lµ mét tói ®ùng no·n trong suèt, lín 15
- 20mm, chiÕm toµn bé chiÒu dÇy buång trøng, ®éi mµng tr¾ng vµ biÓu m« phñ
- Xem thêm -
.PDF 
178 
79 
99 
