Tài liệu Nghiên cứu hiện trạng và giải pháp phát triển hệ thống sản xuất rau an toàn tại khu vực thành phố vĩnh yên, vĩnh phúc

BỘ GIÁO DỤC VÀ ðÀO TẠO TRƯỜNG ðẠI HỌC NÔNG NGHIỆP HÀ NỘI ********* DƯƠNG THỊ QUỲNH LIÊN NGHIÊN CỨU HIỆN TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN HỆ THỐNG SẢN XUẤT RAU AN TOÀN TẠI KHU VỰC THÀNH PHỐ VĨNH YÊN – VĨNH PHÚC LUËN V¡N TH¹C SÜ N¤NGNGHIÖP Chuyên ngành: Trồng trọt Mã số: 60.62.01 Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS PHẠM CHÍ THÀNH HÀ NỘI - 2010 Lêi cam ®oan Tôi xin cam ñoan rằng số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là trung thực và chưa hề ñược sử dụng ñể bảo vệ một hoạc vị nào Tôi xin cam ñoan rằng mọi sự giúp ñỡ cho việc hoàn thành luận văn này ñã ñược cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận vă ñã ñược chỉ rõ nguồn gốc. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ........... i Lêi c¶m ¬n T«i xin bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c tíi PGS.TS. Ph¹m ChÝ Thµnh, ng−êi ®$ tËn t×nh h−íng dÉn vµ gióp ®ì t«i hoµn thµnh b¶n luËn v¨n nµy. T«i xin tr©n träng c¶m ¬n nh÷ng ý kiÕn ®ãng gãp, ®Þnh h−íng quý b¸u cña c¸c ThÇy c« bé m«n HÖ Thèng N«ng NghiÖp trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi, hoµn chØnh luËn v¨n. Xin ch©n thµnh c¶m ¬n ViÖn Sau ®¹i häc - Tr−êng ®¹i häc N«ng nghiÖp Hµ Néi ®$ t¹o ®iÒu kiÖn gióp ®ì t«i trong qu¸ tr×nh häc tËp vµ thùc hiÖn ®Ò tµi. C¶m ¬n nh÷ng t×nh c¶m ch©n thµnh cña tÊt c¶ b¹n bÌ ®ång nghiÖp ®$ nhiÖt t×nh gióp ®ì t«i hoµn thµnh b¶n luËn v¨n nµy. T¸c gi¶ D−¬ng ThÞ Quúnh Liªn Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ........... ii Môc lôc Lêi cam ®oan i Lêi c¶m ¬n ii Môc lôc iii Danh môc b¶ng v Danh môc h×nh viii 1. Më ®Çu 136 1.1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi 1 1.2. Môc ®Ých, yªu cÇu 2 1.3. ý nghÜa khoa häc vµ thùc tiÔn 3 2. Tæng quan tµi liÖu 4 2.1. T×nh h×nh s¶n xuÊt rau trªn thÕ giíi 4 2.2. T×nh h×nh s¶n xuÊt vµ tiªu thô rau ë ViÖt Nam 14 2.3. S¶n xuÊt rau an toµn (RAT) 27 3. VËt liÖu, néi dung vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 38 3.1. §Þa ®iÓm vµ thêi gian nghiªn cøu: 38 3.2. Néi dung vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu: 38 4. KÕt qu¶ nghiªn cøu vµ th¶o luËn 41 4.1. §Æc ®iÓm ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ kinh tÕ x$ héi cña thµnh phè 4.1.1. VÜnh Yªn, VÜnh Phóc. 41 VÞ trÝ ®Þa lý 41 4.1.2. §Æc ®iÓm khÝ hËu 41 4.1.3. §Æc ®iÓm ®Êt ®ai vµ hÖ thèng sö dông ®Êt 44 4.1.4. §Æc ®iÓm nguån n−íc 45 4.1.5. D©n sè ë thµnh phè VÜnh Yªn. 45 4.2. 46 HiÖn tr¹ng s¶n xuÊt rau cña VÜnh Yªn nh÷ng n¨m gÇn ®©y Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ........... iii 4.2.1. DiÖn tÝch trång rau. 46 4.2.2. DiÔn biÕn diÖn tÝch, n¨ng suÊt, s¶n l−îng rau trªn ®Þa bµn VÜnh Yªn tõ n¨m 2000- 2009 50 4.2.3. C¬ cÊu chñng lo¹i vµ diÖn tÝch s¶n xuÊt rau t¹i mét sè ®Þa ph−¬ng ë VÜnh Yªn. 54 4.2.4. Thùc tr¹ng vÒ sö dông ph©n bãn trong s¶n xuÊt rau. 59 4.2.5. Thùc tr¹ng sö dông thuèc b¶o vÖ thùc vËt 69 4.2.6. Thùc tr¹ng sö dông nguån n−íc t−íi trong s¶n xuÊt rau 74 4.2.7. Thùc tr¹ng vÒ sö dông c¸c gièng rau. 76 4.2.8. Thùc tr¹ng vÒ ®Çu t− c¬ së h¹ tÇng cho s¶n xuÊt rau trªn ®Þa bµn VÜnh Yªn. 77 4.2.9. T×nh h×nh ph©n phèi, tiªu thô s¶n phÈm rau. 80 4.3. 83 S¶n xuÊt sau an toµn ë thµnh phè VÜnh Yªn. 4.3.1. §iÒu kiÖn s¶n xuÊt vµ s¬ chÕ rau an toµn. 83 4.3.3. KÕt qu¶ s¶n xuÊt rau an toµn t¹i c¸c ®iÓm nghiªn cøu. 86 5. KÕt luËn, §Ò nghÞ 101 5.1. KÕt luËn 101 5.2. §Ò nghÞ 103 TÀI LIỆU THAM KHẢO 104 Phô lôc 1 108 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ........... iv Danh môc b¶ng 2.1 Møc d− l−îng tèi ®a cho phÐp (MRL) cña mét sè thuèc BVTV trªn rau t−¬i (Theo FAO/WHO n¨m 1994) 2.2 Møc giíi h¹n tèi ®a cho phÐp cña hµm l−îng Nitrate (NO3-) trong mét sè s¶n phÈm rau t−¬i (mg/kg) 2.3 11 DiÔn biÕn diÖn tÝch, n¨ng suÊt, s¶n l−îng rau c¸c lo¹i ph©n theo vïng (1995 - 2005) 2.7 10 C¸c n−íc nhËp khÈu rau t−¬i lín trªn thÕ giíi tõ n¨m 1999-2003 (1000 USD). 2.6 9 C¸c n−íc xuÊt khÈu rau t−¬i lín trªn thÕ giíi tõ n¨m 1999-2003 (1000 USD) 2.5 8 Hµm l−îng tèi ®a cho phÐp cña mét sè kim lo¹i nÆng vµ ®éc tè trong s¶n phÈm rau t−¬i (Theo FAO/WHO n¨m 1993) 2.4 5 16 Kim ng¹ch xuÊt khÈu rau qu¶ cña ViÖt Nam sang mét sè n−íc trong th¸ng 1 n¨m 2010. 18 2.8 Ph©n tÝch d− l−îng ho¸ b¶o vÖ thùc vËt theo lo¹i rau. 23 2.9 Sè l−îng trøng giun ®òa vµ giun tãc trong ®Êt trång rau ë Mai DÞch vµ Long Biªn (Hµ Néi, 1994) 26 2.10 Ngưỡng Nitrate (NO3-) cho phÐp trong rau tươi (mg/kg) 32 2.11 Ngưỡng giới hạn c¸c kim loại nặng (mg/kg rau tươi) 33 2.12 Ngưỡng giới hạn vi sinh vật g©y bệnh trong rau tươi 33 2.13 T×nh h×nh sử dụng thuốc BVTV trªn c©y trồng (1999 - 2000) 35 2.14 DiÖn tÝch, n¨ng suÊt vµ s¶n l−îng RAT t¹i Hµ Néi (2006) 37 4.1 §Æc ®iÓm khÝ hËu ë thµnh phè VÜnh Yªn (Sè liÖu trung b×nh tõ 2000 – 2009). Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ........... v 42 4.2 T×nh h×nh sö dông ®Êt cña thµnh phè VÜnh Yªn 44 4.3 HiÖn tr¹ng sö dông ®Êt n«ng nghiÖp ë thµnh phè VÜnh Yªn 44 4.4 D©n sè ë thµnh phè VÜnh Yªn. 45 4.5 Ph©n bè trång rau ë thµnh phè VÜnh Yªn. 46 4.6 Chñng lo¹i rau ®−îc trång phæ biÕn t¹i TP VÜnh Yªn n¨m 2009 47 4.7 DiÖn tÝch n¨ng suÊt vµ s¶n l−îng rau cña mét sè ®Þa ph−¬ng trªn ®Þa bµn VÜnh Yªn n¨m 2009 4.8 DiÖn tÝch, n¨ng suÊt vµ s¶n l−îng rau trªn ®Þa bµn VÜnh Yªn giai ®o¹n 2000-2009. 4.9 49 50 DiÖn tÝch, n¨ng suÊt vµ s¶n l−îng rau ë mét sè vïng trªn ®Þa bµn VÜnh Yªn tõ 2005-2009 52 4.10 DiÖn tÝch s¶n xuÊt rau t¹i VÜnh Yªn 54 4.11 C¬ cÊu c¸c lo¹i rau chÝnh ®$ s¶n xuÊt t¹i mét sè c¬ së trªn ®Þa bµn VÜnh Yªn tÝnh ®Õn n¨m 2009 4.12 C¬ cÊu chñng lo¹i rau trong ph¹m vi n«ng hé t¹i VÜnh Yªn n¨m 2009. 4.13 64 Hµm l−îng nitrate tÝch luü trong s¶n phÈm rau (mg/kg) t¹i th«n Vinh Quang – HTX Thanh Trï n¨m 2009 4.17 61 Møc ®é sö dông ph©n ®¹m trong s¶n xuÊt rau t¹i th«n Vinh Quang - HTX Thanh Trï n¨m 2009 4.16 59 Møc ®é sö dông ph©n chuång trong s¶n xuÊt rau t¹i th«n Vinh Quang – x$ Thanh Trï n¨m 2009 4.15 58 T×nh h×nh sö dông ph©n bãn trªn rau an toµn cña n«ng hé t¹i VÜnh Yªn n¨m 2009 (Sè liÖu ®iÒu tra 120 hé) 4.14 57 65 Møc ®é sö dông ph©n l©n vµ kali trong s¶n xuÊt rau t¹i th«n Vinh Quang - HTX Thanh Trï n¨m 2009 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ........... vi 68 4.18 Thùc tr¹ng sö dông thuèc BVTV trªn rau t¹i th«n Vinh Quang HTX Thanh Trï n¨m 2009 4.19 KÕt qu¶ ®iÒu tra n«ng d©n vÒ kü thuËt sö dông thuèc BVTV trªn rau t¹i VÜnh Yªn n¨m 2009 4.20 72 Sè lo¹i thuèc b¶o vÖ thùc vËt vµ sè lÇn phun trªn mét sè ®èi t−îng c©y trång (n¨m 2009) t¹i HTX Thanh Trï 4.21 70 74 KÕt qu¶ ®iÒu tra n«ng d©n vÒ thùc tr¹ng sö dông n−íc vµ kü thuËt t−íi rau. 75 4.22 KÕt qu¶ ®iÒu tra n«ng hé vÒ thùc tr¹ng sö dông gièng rau. 77 4.23 DiÖn tÝch nhµ l−íi c¸c x$, ph−êng thµnh phè VÜnh Yªn 78 4.24 HÖ thèng t−íi tiªu cho rau ë c¸c x$, ph−êng thµnh phè VÜnh Yªn 79 4.25 Nguån tiªu thô vµ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt rau cña n«ng d©n. 80 4.26 HiÖu qu¶ kinh tÕ cña mét sè c©y trång trªn ®Þa bµn TP VÜnh Yªn vô xu©n hÌ 2009 82 4.27 Mét sè ®Æc ®iÓm cña 3 x$ x©y dùng m« h×nh 85 4.28 §Æc ®iÓm cña ®Êt vµ nguån n−íc t−íi ë c¸c c¸nh ®ång s¶n xuÊt rau 85 4.29 So s¸nh møc ®Çu t− ph©n bãn cho rau c¶i b¾p 87 4.30 T×nh h×nh s©u bÖnh h¹i trªn b¾p c¶i vô ®«ng n¨m 2009 88 4.31 HiÖu qu¶ kinh tÕ s¶n xuÊt 1 ha rau b¾p c¶i 89 4.32 So s¸nh møc ®Çu t− ph©n bãn 91 4.33 C¸c lo¹i s©u, bÖnh h¹i vµ lo¹i thuèc dïng 91 4.34 So s¸nh hiÖu qu¶ kinh tÕ s¶n xuÊt 01 ha cµ chua 92 4.35. So s¸nh møc ®Çu t− ph©n bãn 94 4.36 C¸c lo¹i s©u bÖnh h¹i vµ thuèc dïng 94 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ........... vii 4.37 So s¸nh hiÖu qu¶ kinh tÕ s¶n xuÊt 1 ha ®Ëu cove 95 4.38 DiÖn tÝch vµ s¶n l−îng rau an toµn t¹i c¸c x$ vô xu©n n¨m 2010 96 4.39 So s¸nh n¨ng suÊt cña mét sè lo¹i rau (tÊn/ha) 96 4.40 HiÖu qu¶ kinh tÕ cña s¶n xuÊt rau ë TP VÜnh Yªn 97 Danh môc h×nh H×nh 4.1. Tèc ®é t¨ng tr−ëng diÖn tÝch s¶n xuÊt rau trªn ®Þa bµn VÜnh Yªn .51 H×nh 4.2. C¬ cÊu bè trÝ mïa vô t¹i c¸c n«ng hé (tõ 1/2009- 12/2009)............55 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ........... viii 1. Më ®Çu 1.1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi Rau lµ thùc phÈm kh«ng thÓ thiÕu ®−îc trong khÈu phÇn ¨n hµng ngµy cña con ng−êi, ®ã lµ nguån cung cÊp chÊt dinh d−ìng hÕt søc quan träng, ®Æc biÖt lµ Vitamin vµ chÊt kho¸ng. ë ViÖt Nam, nhu cÇu vÒ rau l¹i cµng trë nªn quan träng, trong kho tµng tôc ng÷ d©n gian ta ®$ cã c©u “C¬m kh«ng rau nh− ®au kh«ng cã thuèc”, ®iÒu ®ã cµng cho thÊy vai trß cña rau trong b÷a c¬m hµng ngµy cña ng−êi ViÖt Nam. V× vËy, c©y rau cã mét vai trß quan träng vµ vÞ trÝ ®¸ng kÓ trong c¬ cÊu c©y trång ë n−íc ta, rau xanh trë thµnh s¶n phÈm n«ng nghiÖp cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao vµ cã thÞ tr−êng tiªu thô réng lín ë trong n−íc vµ xuÊt khÈu. Tuy nhiªn, trong qu¸ tr×nh th©m canh t¨ng n¨ng suÊt c©y trång ®Ó t¹o ra khèi l−îng s¶n phÈm vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ ngµy mét cao, t×nh h×nh vÖ sinh an toµn thùc phÈm (VSATTP) trong n«ng s¶n ë ViÖt Nam, nhÊt lµ trong rau xanh ®ang lµ vÊn g©y nhiÒu lo l¾ng vµ bøc xóc. T×nh tr¹ng rau bÞ « nhiÔm do thuèc b¶o vÖ thùc vËt (BVTV), Nitrate (NO3-), kim lo¹i nÆng, vi sinh vËt (VSV) g©y h¹i ®$ ®Õn møc b¸o ®éng tõ nhiÒu n¨m nay. KÕt qu¶ ph©n tÝch d− l−îng c¸c chÊt ®éc h¹i trong rau cña Côc BVTV vµ ViÖn BVTV trong thêi gian gÇn ®©y cho thÊy: cã tíi 30 - 50% sè mÉu rau cã d− l−îng thuèc BVTV, kim lo¹i nÆng, Nitrate vµ vi sinh vËt g©y bÖnh. §ã lµ nh÷ng nguyªn nh©n chÝnh g©y nªn t×nh tr¹ng ngé ®éc thùc phÈm cÊp tÝnh cho ng−êi sö dông. §ång thêi, còng lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n g©y nªn t×nh tr¹ng ngé ®éc m$n tÝnh ®−a ®Õn c¸c bÖnh hiÓm nghÌo nh−: ung th−... lµm suy gi¶m chÊt l−îng cuéc sèng vµ gièng nßi cña ng−êi ViÖt Nam. Nh»m gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy, thêi gian qua, Bé NN&PTNT, ®$ ban hµnh c¸c quy tr×nh tæng hîp s¶n xuÊt rau an toµn. ViÖc ¸p dông vµ kiÓm so¸t Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ........... 1 nghiªm ngÆt viÖc thùc hiÖn quy tr×nh nµy trong s¶n xuÊt b−íc ®Çu ®$ cho nh÷ng kÕt qu¶ hÕt søc kh¶ thi. Tuy nhiªn, t×nh h×nh s¶n xuÊt rau hiÖn nay vÉn ch−a cã mét quy ho¹ch hîp lý, ch−a cã mét hÖ thèng ph©n phèi hîp lý vµ bÒn v÷ng, hÇu hÕt vÉn ë t×nh tr¹ng manh món, nhá lÎ. Thªm vµo ®ã, viÖc kiÓm tra chÊt l−îng s¶n phÈm rau còng ch−a ®−îc tiÕn hµnh ®ång bé. §Çu ra cho s¶n phÈm cßn h¹n hÑp, kh«ng æn ®Þnh, gi¸ c¶ bÊp bªnh ®$ ¶nh h−ëng kh«ng nhá tíi quyÕt ®Þnh cña ng−êi d©n trong viÖc tiÕp thu vµ øng dông nh÷ng quy tr×nh nµy vµo s¶n xuÊt thay cho lèi trång rau cò. DÉn ®Õn s¶n phÈm rau kh«ng ®¶m b¶o chÊt l−îng vÖ sinh an toµn thùc phÈm, ¶nh h−ëng rÊt lín ®Õn søc khoÎ céng ®ång. §¸nh gi¸ ®óng thùc tr¹ng s¶n xuÊt rau hiÖn nay nh»m t×m ra nh÷ng h¹n chÕ, t¹o c¬ së cho viÖc ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p h÷u hiÖu, thóc ®Èy ph¸t triÓn s¶n xuÊt rau an toµn, n©ng cao chÊt l−îng s¶n phÈm rau, b¶o vÖ ng−êi tiªu dïng, t¨ng cao thu nhËp cho ng−êi lao ®éng vïng s¶n xuÊt rau lµ cÇn thiÕt. XuÊt ph¸t tõ thùc tiÔn ®ã, ®−îc sù nhÊt trÝ cña Bé m«n HÖ thèng n«ng nghiÖp, chóng t«i tiÕn hµnh thùc hiÖn ®Ò tµi: “Nghiªn cøu hiÖn tr¹ng vµ gi¶i ph¸p ph¸t triÓn hÖ thèng s¶n xuÊt rau an toµn t¹i khu vùc Thµnh phè VÜnh Yªn, VÜnh Phóc”. 1.2. Môc ®Ých, yªu cÇu 1.2.1. Môc ®Ých §¸nh gi¸ thùc tr¹ng s¶n xuÊt, tiÒm n¨ng ph¸t triÓn rau an toµn trªn ®Þa bµn Thµnh phè VÜnh Yªn, VÜnh Phóc. Tõ ®ã, tham gia x©y dùng mét sè gi¶i ph¸p nh»m thóc ®Èy ph¸t triÓn s¶n xuÊt rau an toµn, b¶o vÖ ng−êi tiªu dïng, n©ng cao thu nhËp cho ng−êi lao ®éng vïng s¶n xuÊt rau. 1.2.2. Yªu cÇu a. §¸nh gi¸ ®−îc t×nh h×nh s¶n xuÊt rau an toµn trªn ®Þa bµn Thµnh phè VÜnh Yªn, VÜnh Phóc. b. §¸nh gi¸ ®−îc thùc tr¹ng sö dông ph©n bãn, thuèc b¶o vÖ thùc vËt, sö Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ........... 2 dông nguån n−íc t−íi trong s¶n xuÊt rau an toµn. c. §Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p nh»m gãp phÇn ph¸t triÓn s¶n xuÊt rau an toµn trªn ®Þa bµn Thµnh phè VÜnh Yªn, VÜnh Phóc. 1.3. ý nghÜa khoa häc vµ thùc tiÔn 1.3.1. ý nghÜa khoa häc KÕt qu¶ viÖc ®¸nh gi¸ nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi vµ khã kh¨n cña vïng s¶n xuÊt rau an toµn t¹i Thµnh phè VÜnh Yªn, VÜnh Phóc, sÏ lµ c¬ së cho nh÷ng chØ ®¹o s¶n xuÊt cña ®Þa ph−¬ng theo h−íng ph¸t triÓn n«ng nghiÖp bÒn v÷ng. 1.3.2. ý nghÜa thùc tiÔn - KÕt qu¶ nghiªn cøu cña ®Ò tµi gãp phÇn cho viÖc ph¸t triÓn rau an toµn (vÒ mÆt kü thuËt, s¶n xuÊt vµ tæ chøc tiªu thô). - KÕt qu¶ nghiªn cøu cña ®Ò tµi gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, ph¸t triÓn kinh tÕ x$ héi cña Thµnh phè VÜnh Yªn, VÜnh Phóc, ®¸p øng ®−îc nhu cÇu cña ng−êi tiªu dïng, b¶o vÖ céng ®ång. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ........... 3 2. Tæng quan tµi liÖu 2.1. T×nh h×nh s¶n xuÊt rau trªn thÕ giíi 2.1.1. ChÊt l−îng rau vµ c¸c nguy c¬ « nhiÔm s¶n phÈm rau trªn thÕ giíi ë c¸c n−íc trªn thÕ giíi, nghÒ trång rau rÊt ph¸t triÓn vµ ®$ cã mét qu¸ tr×nh lÞch sö l©u ®êi, v× vËy hä rÊt quan t©m ®Õn chÊt l−îng s¶n phÈm, n¨ng suÊt vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ. ChÊt l−îng rau ®−îc ®¸nh gi¸ qua 2 chØ tiªu: hµm l−îng dinh d−ìng vµ ®é an toµn vÖ sinh thùc phÈm cña s¶n phÈm rau. Gi¸ trÞ dinh d−ìng c¬ b¶n cña s¶n phÈm rau phô thuéc vµo c¸c lo¹i rau vµ c¸c bé phËn thu h¸i kh¸c nhau, kü thuËt th©m canh vµ ®Æc tÝnh di truyÒn cña chóng. Cã 4 tiªu chÝ ®Ó x¸c ®Þnh ®é an toµn cña rau: hµm l−îng Nitrate (NO3-), d− l−îng thuèc b¶o vÖ thùc vËt, hµm l−îng mét sè kim lo¹i nÆng chñ yÕu (d−íi møc quy ®Þnh cña FAO, WHO vµ ViÖt Nam) vµ c¸c vi sinh vËt g©y h¹i. NÕu 1 trong 4 tiªu chÝ trªn kh«ng ®¹t d−íi ng−ìng cho phÐp th× lo¹i rau ®ã kh«ng ph¶i lµ rau an toµn. * ¶nh h−ëng tån d− chÊt b¶o vÖ thùc vËt (BVTV) HiÖn nay cã hµng tr¨m lo¹i chÊt ho¸ häc víi hµng ngh×n tªn th−¬ng phÈm kh¸c nhau ®−îc sö dông trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Do cã chøa c¸c gèc, nhãm g©y ®éc (v« c¬, h÷u c¬) nªn khi chóng tiÕp xóc hoÆc x©m nhËp vµo c¬ thÓ con ng−êi th−êng g©y ra sù rèi lo¹n c¸c qu¸ tr×nh sinh hãa hoÆc ph¸ huû c¸c c¬ quan cña c¬ thÓ. Chóng cã thÓ g©y ra tróng ®éc cÊp tÝnh cho c¬ thÓ khi ë liÒu l−îng cao vµ g©y ®éc m$n tÝnh khi ë liÒu l−îng thÊp. Th−êng th× sau khi sö dông, c¸c ho¸ chÊt b¶o vÖ thùc vËt sÏ ®Ó l¹i trªn c¸c bé phËn cña c©y trång vµ ®Êt mét l−îng thuèc ho¸ häc. L−îng thuèc tån d− cßn l¹i lín hay nhá tuú thuéc vµo lo¹i thuèc, liÒu l−îng sö dông vµ thêi gian c¸ch ly. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ........... 4 §a sè ho¸ chÊt b¶o vÖ thùc vËt ph©n huû trong n−íc rÊt chËm (tõ 6 - 24 th¸ng), t¹o ra d− l−îng ®¸ng kÓ trong ®Êt. Trung b×nh cã kho¶ng 50% l−îng thuèc trõ s©u ®−îc phun rít xuèng ®Êt vµ l«i cuèn vµo chu tr×nh ®Êt - c©y trång - ®éng vËt - ng−êi. Theo Lichtentei (1961) mét n¨m sau khi phun DDT cßn 80%, Lindan 60%, Andrin cßn 20%, sau 3 n¨m DDT cßn 50% (DÉn theo Lª ThÞ Kim Oanh) [17]. Tõ c¸c nghiªn cøu vÒ sù ph©n huû cña c¸c ho¸ chÊt b¶o vÖ thùc vËt trong s¶n phÈm rau, qu¶ còng nh− kh¶ n¨ng bµi tiÕt c¸c chÊt nµy ra khái c¬ thÓ con ng−êi mµ c¸c c¬ quan y tÕ, l−¬ng thùc, thùc phÈm cña c¸c n−íc trªn thÕ giíi vµ cña Liªn hîp quèc ®$ liªn tôc ®−a ra nh÷ng quy ®Þnh vÒ møc giíi h¹n tån d− tèi ®a cho phÐp cña c¸c ho¸ chÊt b¶o vÖ thùc vËt trªn tõng lo¹i s¶n phÈm rau, qu¶. Theo quy ®Þnh cña FAO/WHO n¨m 1994 vÒ møc d− l−îng tèi ®a cña mét sè lo¹i thuèc b¶o vÖ thùc vËt trªn rau t−¬i ®$ ®−îc ®−a ra. B¶ng 2.1. Møc d− l−îng tèi ®a cho phÐp (MRL) cña mét sè thuèc BVTV trªn rau t−¬i (Theo FAO/WHO n¨m 1994) Tt 1 2 Tªn th−¬ng phÈm (Trade names) Tªn ho¹t chÊt MRL (Common names) (mg/kg) Azinon, Basudin, Diaphos, Vibasu... Diazinon 0,7 Supracide, Suprathion... Methidathion 0,2 Chlorophos, Dipterex, Sunchlorfon... Trichlofon 0,2 Carmethrin, Cyperan, Punisx, Sherpa, Visher... Cypermethrin 0,1 Crackdown, Decis, K- Obiol, K- Othrin... Deltamethrin 0,5 Fenkill, Sagomicin, Sumicidin, Vifenva... Fenvalerate 10,0 Ambush, Fukill, Peripel, Map- Permethrin... Pemethrin 5,0 Azinon, Basudin, Diaphos, Vibasu... Diazinon 0,5 Factor, Forwothion, Sumithion, Visumit... Fenotrothion 0,5 Pyxolone, Saliphos, Zolone... Posalon 1,0 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ........... 5 3 4 Chlorophos, Dipterex, Sunchlorfon... Trichlofon 0,5 Actellic... Pirimiphos- Methyl 5,0 Carmethrin, Cyperan, Punisx, Sherpa, Visher... Cypermethrin 2,0 Fenkill, Sagomicin, Sumicidin, Vifenva... Fenvalerate 2,0 Ambush, Fukill, Peripel, Map- Permethrin... Pemethrin 2,0 Comet, Sebaryl, Sevin, Vibaryl... Carbaryl 5,0 Azinon, Basudin, Diaphos, Vibasu... Diazinon 0,5 Bi 58, Dimecide, Nogor, Vidithoate Dimethoate 0,5 Supracide, Suprathion... Methidathion 0,1 Pyxolone, Saliphos, Zolone... Posalon 1,0 Actellic... Pirimiphos- Methyl 0,05 Carmethrin, Cyperan, Punisx, Sherpa, Visher... Cypermethrin 0,5 Fenkill, Sagomicin, Sumicidin, Vifenva... Fenvalerate 0,1 Ambush, Fukill, Peripel, Map- Permethrin... Pemethrin 0,1 Comet, Sebaryl, Sevin, Vibaryl... Carbaryl 3,0 Cardan, Padan, Tigidan, Vicarp... Cartap 0,2 Azinon, Basudin, Diaphos, Vibasu... Diazinon 0,5 Factor, Forwathion, Sumithion, Visumit... Fenitrothion 0,05 Pyxolone, Saliphos, Zolone... Posalon 1,0 Chlorophos, Dipterex, Sunchlorfon... Trichlofon 0,2 Carmethrin, Cyperan, Punisx, Sherpa, Visher... Cypermethrin 0,2 Fenkill, Sagomicin, Sumicidin, Vifenva... Fenvalerate 0,2 Ambush, Fukill, Peripel, Map- Permethrin... Pemethrin 0,5 Appencarb Super, Bavistin, Cadazim, Derosal Carbendazim 0,5 Apron, Foraxyl, No mildew, Ridomil... Metalaxyl 0.5 Nguån : Theo FAO/WHO n¨m 1994 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ........... 6 * ¶nh h−ëng cña hµm l−îng tÝch luü Nitrate (NO3-) §¹m lµ mét yÕu tè quan träng ®èi víi qu¸ tr×nh sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn cña c©y trång. ThiÕu ®¹m c©y sinh tr−ëng cßi cäc vµ cã thÓ chÕt. HiÖn nay, víi nÒn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp th©m canh th× ®¹m l¹i cµng kh«ng thÓ thiÕu bëi nã lµ mét yÕu tè c¬ b¶n gãp phÇn n©ng cao n¨ng suÊt c©y trång ®Æc biÖt ®èi víi s¶n xuÊt rau. Còng chÝnh v× lÏ ®ã mµ trong nhiÒu n¨m gÇn ®©y, kh«ng chØ riªng ë ViÖt Nam mµ hÇu hÕt c¸c n−íc trªn thÕ giíi ®$ sö dông ®¹m mét c¸ch l¹m dông: bãn qu¸ møc, kh«ng c©n ®èi víi c¸c lo¹i ph©n kh¸c vµ bãn qu¸ gÇn ngµy thu ho¹ch, ®iÒu ®ã cµng lµm gi¶m n¨ng suÊt, g©y ¶nh h−ëng xÊu ®Õn chÊt l−îng s¶n phÈm rau, chai cøng, « nhiÔm ®Êt, « nhiÔm nguån n−íc. Nh−ng ®iÒu ph¸t hiÖn míi lµ NO3- cã liªn quan ®Õn søc khoÎ céng ®ång do g©y lªn 2 lo¹i bÖnh: - Methaemoglobinaemia: héi chøng xanh da ë trÎ s¬ sinh (Blue baby diseases). - Ung th− d¹ dµy ë ng−êi lín tuæi (héi khoa häc ®Êt ViÖt Nam 2000) [14]. Khi sö dông mét l−îng ®¹m qu¸ møc trong rau, vµo hÖ thèng tiªu ho¸ cña ng−êi, NO3- bÞ khö thµnh NO2- lµm chuyÓn biÕn oxyhaemoglobin (chÊt vËn chuyÓn oxy trong m¸u) thµnh chÊt kh«ng cßn kh¶ n¨ng ho¹t ®éng lµ Methaemoglobin, ë liÒu l−îng cao sÏ ¶nh h−ëng ®Õn ho¹t ®éng cña tuyÕn gi¸p vµ ph¸t triÓn c¸c khèi u. Nitrit khi vµo c¬ thÓ còng cã thÓ ph¶n øng víi Amin t¹o thµnh Nitrosoamin, mét chÊt g©y ung th− [14]. V× vËy nªn c¸c n−íc nhËp khÈu rau t−¬i ®Òu kiÓm tra hµm l−îng NO-3 tr−íc khi nhËp s¶n phÈm. Tæ chøc y tÕ thÕ giíi (WHO) vµ céng ®ång kinh tÕ Ch©u ¢u (EC) giíi h¹n hµm l−îng Nitrate trong n−íc uèng lµ 50g/l. TrÎ em th−êng xuyªn uèng n−íc víi hµm l−îng NO-3 cao h¬n 45g/l sÏ bÞ rèi lo¹n trao ®æi chÊt, gi¶m kh¶ n¨ng kh¸ng bÖnh cña c¬ thÓ (DÉn theo NguyÔn C«ng Hoan) [12]. TrÎ em ¨n sóp rau (puree) cã hµm l−îng NO-3 tõ 80-130 mg/kg sÏ bÞ ngé ®éc. WHO khuyÕn c¸o hµm l−îng NO-3 kh«ng qu¸ 300mg/kg t−¬i, Mü l¹i cho r»ng hµm l−îng Êy phô thuéc vµo tõng lo¹i rau. Ngoµi ra, l−îng ®¹m bÞ mÊt trong qu¸ tr×nh sö Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ........... 7 dông (NH3-, NO-3) cßn gãp phÇn lµm phó d−ìng nguån n−íc gióp quÇn thÓ c¸c loµi t¶o ph¸t triÓn vµ sau ®ã lµ sù suy gi¶m c¸c loµi thuû sinh [12]. B¶ng 2.2. Møc giíi h¹n tèi ®a cho phÐp cña hµm l−îng Nitrate (NO3-) trong mét sè s¶n phÈm rau t−¬i (mg/kg) Stt Tªn rau CHLB Nga WHO/FAO 1 B¾p c¶i 500 500 2 Su hµo 500 3 Sup l¬ 500 4 C¶i cñ 5 Xµ l¸ch 1500 6 §Ëu ¨n qu¶ 150 7 Cµ chua 150 8 Cµ tÝm 400 9 D−a hÊu 60 10 D−a bë 90 11 D−a chuét 150 150 12 Khoai t©y 250 250 13 Hµnh t©y 80 80 14 Hµnh l¸ 400 15 BÇu bÝ 400 16 Ng« rau 300 17 Cµ rèt 250 18 M¨ng t©y 150 19 Tái 500 20 ít ngät 200 21 ít cay 400 22 Rau gia vÞ 600 300 1400 2000 300 (Nguån ; Dù th¶o quy ®Þnh t¹m thêi vÒ s¶n xuÊt rau “ an toµn vÖ sinh thùc phÈm” cña Bé N«ng nghiÖp & ph¸t triÓn n«ng th«n n¨m 1997) Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ........... 8 * VÒ tån d− kim lo¹i nÆng (KLN) trong s¶n phÈm rau. Bªn c¹nh hai vÊn ®Ò g©y « nhiÔm s¶n phÈm rau kÓ trªn th× hiÖn nay do viÖc sö dông c¸c ho¸ chÊt b¶o vÖ thùc vËt ngµy cµng nhiÒu cïng víi viÖc s¶n xuÊt rau ë c¸c vïng ven ®« thÞ, ven khu d©n c−, c¸c khu c«ng nghiÖp mµ s¶n phÈm cña c¸c vïng trång rau trªn thÕ giíi ®Òu ®ang bÞ nguy c¬ « nhiÔm do cã d− l−îng c¸c kim lo¹i nÆng cao, còng nh− c¸c vi sinh vËt g©y bÖnh. Theo NguyÔn V¨n Bé, cã tíi 70 nguyªn tè ®−îc gäi lµ KLN, nh−ng chØ cã mét nguyªn tè ¶nh h−ëng ®Õn « nhiÔm m«i tr−êng [3]. Theo Sposito vµ Praga (1984) [31] c¸c kim lo¹i nÆng nh−: ch×, thuû ng©n, kÏm, ch× vµ ®ång cã nguån gèc ph¸t sinh tõ ho¹t ®éng cña con ng−êi lín h¬n tõ 1- 3 lÇn tõ tù nhiªn. Khi l¹m dông thuèc b¶o vÖ thùc vËt, c¸c ho¸ chÊt cã thÓ röa tr«i xuèng m−¬ng vµ ao hå, s«ng, th©m nhËp vµo m¹ch n−íc ngÇm g©y « nhiÔm nguån n−íc. C¸c kim lo¹i nÆng tiÒm Èn trong ®Êt trång cßn thÈm thÊu, hoÆc tõ nguån n−íc th¶i thµnh phè vµ khu c«ng nghiÖp chuyÓn trùc tiÕp qua n−íc t−íi ®−îc rau xanh hÊp thô. Ngoµi ra viÖc bãn l©n còng cã thÓ lµm t¨ng Cadimi trong ®Êt vµ trong s¶n phÈm rau (1 tÊn super L©n cã thÓ chøa 50 - 170gr Cd) [3]. B¶ng 2.3. Hµm l−îng tèi ®a cho phÐp cña mét sè kim lo¹i nÆng vµ ®éc tè trong s¶n phÈm rau t−¬i (Theo FAO/WHO n¨m 1993) Stt Tªn nguyªn tè Møc giíi h¹n (mg/kg,l) 1 Asen (As) 0,2 2 Ch× (Pb) 0,5 - 1,0 3 Thuû ng©n(Hg) 0,005 4 §ång (Cu) 5,0 5 Cadimi (Cd) 0,02 6 KÏm (Zn) 10,2 7 Bo (B) 1,8 8 ThiÕc (Sn) 200,0 9 Patulin (§éc tè) 0,05 10 Aflatoxin (®éc tè) 0,005 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ........... 9 2.1.2. Ph¸t triÓn vÒ s¶n xuÊt rau trªn thÕ giíi TÝnh chung toµn thÕ giíi, tèc ®é t¨ng diÖn tÝch ®Êt trång rau trung b×nh ®¹t 2,8%/n¨m, cao h¬n 1,05%/n¨m so víi diÖn tÝch ®Êt trång c©y ¨n tr¸i, 1,33%/n¨m sao víi c©y lÊy dÇu, 2,36%/n¨m so víi c©y lÊy rÔ, 2,41%/n¨m so víi c©y hä ®Ëu. Trong khi ®ã, diÖn tÝch trång c©y ngò cèc vµ c©y lÊy sîi l¹i gi¶m t−¬ng øng lµ 0,45%/n¨m vµ 1,82%/n¨m [18]. Theo dù b¸o cña Bé n«ng nghiÖp Hoa Kú (USDA) [25], do t¸c ®éng cña c¸c yÕu tè nh− sù thay ®æi c¬ cÊu d©n sè, thÞ hiÕu tiªu dïng vµ thu nhËp d©n c−... tiªu thô nhiÒu lo¹i rau sÏ t¨ng m¹nh trong giai ®o¹n 2000 - 2010, ®Æc biÖt lµ c¸c lo¹i rau ¨n l¸. USDA cho r»ng nÕu nh− nhu cÇu tiªu thÞ rau diÕp vµ c¸c lo¹i rau xanh kh¸c t¨ng kho¶ng 22 - 23% th× tiªu thô khoai t©y vµ c¸c lo¹i rau cñ kh¸c sÏ chØ t¨ng kho¶ng 7 - 8%. Gi¸ rau t−¬i c¸c lo¹i sÏ tiÕp tôc t¨ng cïng víi tèc ®é t¨ng nhu cÇu tiªu thô nh−ng gi¸ rau chÕ biÕn sÏ chØ t¨ng nhÑ, thËm chÝ gi¸ khoai t©y cã thÓ sÏ gi¶m nhÑ so víi giai ®o¹n 2002 - 2004. Nhu cÇu nhËp khÈu rau dù b¸o sÏ t¨ng kho¶ng 1,8%/n¨m. C¸c n−íc ph¸t triÓn nh− Ph¸p, §øc, Canada... vÉn lµ nh÷ng n−íc nhËp khÈu rau chñ yÕu. C¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, ®Æc biÖt lµ Trung Quèc, Th¸i Lan vµ c¸c n−íc nam b¸n cÇu vÉn ®ãng vai trß chÝnh cung cÊp rau t−¬i tr¸i vô [25]. B¶ng 2.4. C¸c n−íc xuÊt khÈu rau t−¬i lín trªn thÕ giíi tõ n¨m 1999-2003 (1000 USD) N¨m 1999 2000 2001 2002 Mehico 2.145.740 2.177.340 2.330.802 2.244.340 Trung Quèc 1.520.732 1.544.583 1.746.170 1.883.286 Hoa Kú 1.786.431 1.890.211 1.869.025 1.927.826 EU 15* 1.290.816 1.203.329 1.307.123 1.751.691 Canada 1.012.444 1.133.427 1.186.231 1.093.157 Tæng sè 10.328.118 10.307.853 11.024.076 11.842.019 (Nguån : Trung t©m th«ng tin th−¬ng m¹i toµn cÇu, Inc) 2003 2.613.682 2.180.735 2.045.684 1.996.556 1.277.580 13.187.927 * : Ch−a tÝnh 10 n−íc míi gia nhËp. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ........... 10 B¶ng 2.5. C¸c n−íc nhËp khÈu rau t−¬i lín trªn thÕ giíi tõ n¨m 1999-2003 (1000 USD). N¨m 1999 2000 2001 2002 2003 Hoa Kú 2.572.523 2.649.443 2.961.114 3.137.699 3.608.033 EU 15* 2.655.180 2.497.698 2.595.432 2.616.852 3.020.397 NhËt B¶n 2.057.448 2.027.249 1.962.375 1.683.568 1.762.682 Canada 974.688 1.083.313 1.118.506 1.250.723 1.337.656 Thôy Sü 360.325 329.157 342.805 365.265 437.631 Tæng 11.300.643 11.369.621 12.242.632 12.959.504 13.703.054 (Nguån : Trung t©m th«ng tin th−¬ng m¹i toµn cÇu, Inc) * : Ch−a tÝnh 10 n−íc míi gia nhËp. §èi víi c¸c n−íc ph¸t triÓn nh− Hoa Kú, NhËt B¶n, EU15*, hµng n¨m ph¶i nhËp mét l−îng rau t−¬i khæng lå th× chÊt l−îng vµ vÖ sinh an toµn thùc phÈm rau qu¶ lµ ®iÒu quan t©m hµng ®Çu. V× vËy, tõ nh÷ng n¨m sau chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø 2, qu©n ®éi Mü ®$ x©y dùng mét quy m« lín ë NhËt B¶n ®Ó s¶n xuÊt rau an toµn trong dung dÞch, n¨ng suÊt cao gÇn gÊp 3 lÇn so víi trång trªn ®Êt vµ n¨ng suÊt hµnh cao gÊp 2 lÇn so víi trång ®Êt. Tõ n¨m 1983 - 1984 ë NhËt B¶n ng−êi ta ®$ trång rau an toµn víi c«ng nghÖ kh«ng dïng ®Êt t¨ng kho¶ng 500 ha, n¨ng suÊt cµ chua ®¹t 130 - 140 tÊn/ha/n¨m, d−a leo 250 tÊn/ha/n¨m vµ xµ l¸ch ®¹t 700 tÊn/ha/n¨m (Theo Hå H÷u An) [1]. ë Ph¸p, tõ n¨m 1975 ng−êi ta ®$ øng dông c«ng nghÖ nµy kh«ng nh÷ng trång rau mµ cßn trång hoa víi quy m« 300 ha. T¹i Gab«ng víi kü thuËt trång kh«ng dïng ®Êt, n¨ng suÊt d−a t©y ®¹t 3 kg/m2 sau trång 75 ngµy, d−a chuét 7 kg/m2 sau trång 90 ngµy. T¹i Anh, ng−êi ta x©y dùng mét hÖ thèng kü thuËt mµng máng dinh d−ìng sö dông nhiÖt thõa cña nhµ m¸y ®iÖn víi diÖn tÝch 8,1 ha ®Ó trång cµ chua [1]. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ........... 11