Tài liệu Nghiên cứu hàm long sơn chí tác giả và tác phẩm

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI ------------------------ NGUYỄN HÀ (THÍCH HOẰNG TRÍ) NGHIÊN CỨU HÀM LONG SƠN CHÍTÁC GIẢ VÀ TÁC PHẨM LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGỮ VĂN HÀ NỘI - 2014 VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN HÀ (THÍCH HOẰNG TRÍ) NGHIÊN CỨU HÀM LONG SƠN CHÍTÁC GIẢ VÀ TÁC PHẨM Chuyên ngành : HÁN NÔM Mã số : 62.22.40.01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGỮ VĂN NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: 1. PGS. TS. Nguyễn Tá Nhí 2. PGS. TS. Lã Minh Hằng HÀ NỘI - 2014 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Kết quả và số liệu nêu trong luận án là hoàn toàn trung thực và chƣa từng đƣợc công bố trong bất kỳ một công trình nào khác. Tác giả luận án NGUYỄN HÀ (THÍCH HOẰNG TRÍ) QUY ƯỚC VIẾT TẮT ĐHSC Đỉnh Hồ sơn chí PĐTSL Phổ Đà sơn chí HLSC Hàm Long sơn chí BQTSL Báo Quốc tự sự lục LXSC Lƣỡng Xuân sơn chí BAVH Bulletin des Amis du Vieux Hué 30a4 Tờ 30, trang a, dòng 4 Tp Thành phố UBKHXHVN Ủy ban Khoa học xã hội Việt Nam T5 Tập 5 MỤC LỤC MỤC LỤC ........................................................................................................................................... 1 PHẦN MỞ ĐẦU ................................................................................................................................. 3 1. Tính cấp thiết của đề tài .............................................................................................................................3 2. Phƣơng pháp nghiên cứu ...........................................................................................................................4 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu...........................................................................................................4 4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu..........................................................................................................5 5. Đóng góp mới của luận án.........................................................................................................................5 6. Kết cấu luận án ..............................................................................................................................................5 PHẦN NỘI DUNG ............................................................................................................................. 7 Chƣơng 1. TỔNG QUAN VỀ HÀM LONG SƠN CHÍ VÀ TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN....................................................................................................................................................... 7 1.1. Giới thuyết về Hàm Long sơn chí .......................................................................................................7 1.1.1.Tên chùa, tên núi và tên gọi “Hàm Long”.................................................................................. 7 1.1.2. Hàm Long sơn chí mang loại hình văn học chức năng trong nền văn học trung đại Việt Nam .... 11 1.2. Các nghiên cứu về tác giả- nhà sƣu tầm và biên soạn tác phẩm Hàm Long sơn chí ..... 12 1.2.1. Về Trần Viết Thọ (1836-1899) ............................................................................................... 12 1.2.2. Về Nguyễn Phúc Hồng Vịnh (1851-?) .................................................................................... 16 1.2.3. Về tác phẩm Hàm Long sơn chí .............................................................................................. 18 * Tiểu kết chƣơng 1 ........................................................................................................................ 20 Chƣơng 2. THÂN THẾ, SỰ NGHIỆP CỦA TRẦN VIẾT THỌ VÀ NGUYỄN PHÚC HỒNG VỊNH ..21 2.1. Bối cảnh lịch sử - xã hội và khuynh hƣớng văn học từ nửa cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX .... 21 2.1.1. Bối cảnh lịch sử- xã hội nửa cuối thế kỷ XIX- đầu thế kỷ XX ............................................... 21 2.1.2. Các khuynh hƣớng văn học trong văn học Việt Nam nửa cuối thế kỷ XIX- đầu thế kỷ XX .. 25 2.2. Tác giả Hàm Long sơn chí: Trần Viết Thọ và Nguyễn Phúc Hồng Vịnh ........................ 26 2.2.1. Trần Viết Thọ, hiệu Điềm Tịnh cƣ sĩ ...................................................................................... 27 2.2.2. Nguyễn Phúc Hồng Vịnh, hiệu Nhƣ Nhƣ đạo nhân ................................................................ 35 2.3. Những tình tiết mở rộng khi nghiên cứu cuộc đời Nhƣ Nhƣ đạo nhân và Điềm Tịnh cƣ sĩ ... 41 1 2.3.1.Mấy câu hỏi đáng suy nghĩ về tƣ tƣởng của hai tác giả ........................................................... 41 2.3.2. Con đƣờng đƣa Điềm Tịnh cƣ sĩ và Nhƣ Nhƣ đạo nhân đến với đạo Phật ............................. 44 * Tiểu kết chƣơng 2 ........................................................................................................................ 48 Chƣơng 3. NGHIÊN CỨU TÁC PHẨM HÀM LONG SƠN CHÍ ............................................................50 3.1. Tiền đề cho việc viết Hàm Long sơn chí .............................................................................. 50 3.1.1. Núi Hàm Long và chùa Báo Quốc .......................................................................................... 50 3.1.2. Nhân duyên và niên đại ra đời của tác phẩm .......................................................................... 52 3.1.3. Ý nghĩa của việc biên soạn tác phẩm Hàm Long sơn chí........................................................ 58 3.2. Đôi nét về văn bản và nội dung tác phẩm Hàm Long sơn chí ........................................... 60 3.3. Khảo cứu văn bản Hàm Long sơn chí................................................................................... 63 3.3.1. Tập Hàm Long sơn chí tổng mục ............................................................................................ 63 3.3.2. Tập Lãm sơn tự ....................................................................................................................... 69 3.3.3. Tập Hàm Long sơn chí quyển tam chi nhất............................................................................. 76 3.3.4. Tập Tƣờng Vân tự sự lục ......................................................................................................... 79 3.3.5. Tập Thiên hoa cửu biện đồ...................................................................................................... 82 3.3.6. Tập Giới kỳ khánh liên ............................................................................................................ 85 * Tiểu kết chƣơng 3 ........................................................................................................................ 92 Chƣơng 4. GIÁ TRỊ NỘI DUNG VÀ NGHỆ THUẬT CỦA HÀM LONG SƠN CHÍ .........................94 4.1. Giá trị nội dung của Hàm Long sơn chí ............................................................................... 94 4.1.1. Giá trị lịch sử của Hàm Long sơn chí ...................................................................................... 94 4.1.2. Những giá trị tƣ tƣởng hàm chứa trong Hàm Long sơn chí .................................................. 109 4.2. Giá trị nghệ thuật của Hàm Long sơn chí........................................................................... 117 4.2.1. Văn học nghệ thuật................................................................................................................ 118 4.2.2. Văn học chức năng ................................................................................................................ 133 * Tiểu kết chƣơng 4 ...................................................................................................................... 139 PHẦN KẾT LUẬN ......................................................................................................................... 141 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................................... 145 PHẦN PHỤ LỤC ............................................................................................................................ 152  2 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Văn học triều Nguyễn chiếm khối lƣợng tác phẩm và số lƣợng tác gia lớn nhất trong lịch sử văn học trung đại Việt Nam. Các tác gia, tác phẩm đó đã tạo nên diện mạo của văn học giai đoạn này: đa dạng về thể loại, phong phú về nội dung. Trong số các tác gia giai đoạn này, thì những ngƣời xuất thân từ hoàng tộc chiếm đa số. Có thể kể tên các tác gia tiêu biểu nhƣ Tùng Thiện vƣơng, Tuy Lý vƣơng, Tƣơng An quận vƣơng, Công chúa Mai Am.v.v. Ngay cả các vị hoàng đế Minh Mệnh, Thiệu Trị, Tự Đức cũng có biệt tài văn hay chữ tốt, sáng tác với số lƣợng tác phẩm thơ văn lên đến trên dƣới mƣời ngàn bài. Trong số các tác gia hoàng tộc triều Nguyễn, nổi bật là Nguyễn Phúc Hồng Vịnh 阮福洪永 hiệu Nhƣ Nhƣ đạo nhân 如如道人 với tác phẩm Hàm Long sơn chí (HLSC) 含龍山志 đƣợc soạn chung với Phó bảng Trần Viết Thọ 陳曰壽, hiệu Điềm Tịnh cƣ sĩ 恬靜居士. Việc sƣu tầm, dịch chú, giới thiệu tác phẩm này sẽ góp phần tạo dựng nên diện mạo chung cho văn học Hán Nôm trên đất cố đô thời Nguyễn. Thật may mắn cho chúng tôi, trong quá trình tìm tòi tƣ liệu, sách vở ở các thƣ viện công và các tủ sách tƣ nhân để đề xuất đề tài luận án tiến sĩ, chúng tôi nhờ duyên hàn mặc, đã thủ đắc tác phẩm HLSC. HLSC đã ghi lại những biến cố xã hội của vùng đất Thuận Quảng, khi Thuận Quảng còn là một bộ phận của Đàng Trong dƣới sự trị vì của các chúa Nguyễn - đối lập với Đàng Ngoài dƣới sự trị vì của triều đình Lê-Trịnh; là vùng đất của một nƣớc quân chủ dƣới thời nhà Nguyễn; là vùng đất của một nƣớc thuộc địa - nửa phong kiến, một vùng đất của cái gọi là Nam triều. Đặt tác phẩm này trong những không gian Nam- Bắc phân chia suốt bốn thế kỷ (từ thế kỷ XVI đến thế kỷ XIX) để nhận ra rằng, nó nằm trong thiết chế văn hoá - tƣ tƣởng “Nho Thích song hành” hay “cƣ Nho mộ Thích” của Đàng Trong, của triều Nguyễn, Nam triều. HLSC đã thể hiện đƣợc một khuynh hƣớng văn học của văn học Việt Nam nửa cuối thế kỷ XIX - đầu thế kỷ XX. HLSC là một tác phẩm mang những đặc trƣng của văn học trung đại: tác giả của nó là các nhà nho; đƣợc thể hiện bằng ngôn ngữ Hán - Việt, ký tự bằng chữ Hán; các thể loại trong HLSC là các thể loại của văn học trung đại; độc giả của nó là những ngƣời biết chữ Hán. Vì vậy, nghiên cứu HLSC, phải làm sáng tỏ giá trị đa chức năng về văn học, sử học và tƣ tƣởng - triết học của nó. 3 Với những lí do nêu trên, chúng tôi chọn đề tài nghiên cứu cho luận án tiến sĩ của mình: Nghiên cứu Hàm Long sơn chí - tác giả và tác phẩm. 2. Phương pháp nghiên cứu Luận án sẽ sử dụng các phƣơng pháp nghiên cứu sau: 1. Phƣơng pháp văn bản học đƣợc sử dụng để tìm ra văn bản gần nhất với bản gốc HLSC. 2. Các phƣơng pháp luận sử học đƣợc vận dụng để khái quát hoá những hoàn cảnh chính trị, lịch sử - xã hội, văn hoá - tƣ tƣởng làm nảy sinh các khuynh hƣớng văn học của văn học Việt Nam nửa cuối thế kỷ XIX - đầu thế kỷ XX, và trong việc xây dựng một cách chân thật tiểu sử của Trần Viết Thọ và Nguyễn Phúc Hồng Vịnh. 3. Vận dụng phƣơng pháp nghiên cứu loại hình - so sánh để phân loại và nhận ra những khác biệt các khuynh hƣớng văn học tƣơng ứng với các loại tác giả của các khuynh hƣớng văn học đó, giúp nhận diện một cách cụ thể tính chất phong phú, đa dạng của văn học Việt Nam nửa cuối thế kỷ XIX - đầu thế kỷ XX. 4. Vận dụng phƣơng pháp nghiên cứu liên ngành theo quan điểm mở rộng hệ thống: đặt mỗi yếu tố đƣợc luận án nghiên cứu trong mỗi hệ thống càng rộng càng tốt, càng có nhiều yếu tố tƣơng tác với nhau trong hệ thống đó càng giúp tác giả luận án, nhờ quan sát những mối quan hệ và liên hệ của chúng mà nhận ra đặc điểm, tính chất của yếu tố mình đang đƣợc tập trung phân tích, đánh giá. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu - Văn bản Hán Nôm HLSC do Hòa thƣợng Thích Hải Ấn - Trụ trì chùa Từ Đàm, thành phố Huế, cung cấp bản photocopy năm 2009. - Các văn bản Hán Nôm khác có ghi chép về hai tác giả Trần Viết Thọ và Nguyễn Phúc Hồng Vịnh, cùng tác phẩm HLSC đƣợc dùng làm tài liệu bổ trợ cho việc nghiên cứu về HLSC. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Luận án đặt vấn đề nghiên cứu về tác giả và tác phẩm HLSC, do vậy luận án tập trung vào các vấn đề sau: - Phân tích các văn bản Hán Nôm liên quan, tiến tới phục dựng một cách đầy đủ cuộc đời cùng những đóng góp của Trần Viết Thọ và Nguyễn Phúc Hồng Vịnh; xây dựng văn bản HLSC dƣới ánh sáng của văn bản học; phân tích, đánh giá những giá trị nhiều mặt của HLSC cũng nhƣ giá trị của một khuynh hƣớng văn học trong 4 nhiều khuynh hƣớng văn học ở giai đoạn văn học Việt Nam nửa cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX. 4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu Nghiên cứu một cách tập trung, tƣơng đối toàn diện, hệ thống tác phẩm HLSC và tiểu sử của Trần Viết Thọ, Nguyễn Phúc Hồng Vịnh với tƣ cách vừa là hai nhà sƣu tập văn thơ, vừa là hai tác giả trƣớc tác văn thơ của HLSC. Với những mục đích đó, luận án của chúng tôi có nhiệm vụ: - Xây dựng tiểu sử của Trần Viết Thọ và Nguyễn Phúc Hồng Vịnh; - Tái lập một văn bản gần nhất với nguyên bản HLSC; - Lý giải những điều kiện chính trị, lịch sử - xã hội, văn hoá làm xuất hiện HLSC nhƣ một khuynh hƣớng văn học bên cạnh những khuynh hƣớng văn học khác mà các nhà nghiên cứu văn học đã phát hiện ở giai đoạn văn học nửa cuối thế kỷ XIX - đầu thế kỷ XX; - Nêu bật những giá trị văn học, sử học, tƣ tƣởng gắn liền với những giá trị về hình thức nghệ thuật của HLSC nhƣ một trƣớc tác của văn học trung đại Việt Nam ở đó văn, sử, triết bất phân. 5. Đóng góp mới của luận án Tập trung đi sâu nghiên cứu tác phẩm, giải quyết tốt các vấn đề đặt ra ở phần Lý do chọn đề tài, luận án đƣợc thực hiện sẽ có những đóng góp chính nhƣ sau: - Góp phần làm sáng tỏ về con ngƣời, hành trạng của Điềm Tịnh cƣ sĩ Trần Viết Thọ và Nhƣ Nhƣ đạo nhân Nguyễn Phúc Hồng Vịnh, bổ khuyết cho những khiếm khuyết của các nghiên cứu trƣớc đây liên quan đến hai tác gia này. - Cung cấp một văn bản HLSC gần nhất với nguyên tác, làm cơ sở cho các công trình nghiên cứu tiếp theo. - Đƣa ra những nhận xét về giá trị nội dung và nghệ thuật của HLSC nhƣ một khuynh hƣớng văn học bên cạnh những khuynh hƣớng văn học khác của văn học Việt Nam nửa cuối thế kỷ XIX - đầu thế kỷ XX. 6. Kết cấu luận án Ngoài Phần mở đầu, Phần kết luận và Phần phụ lục, nội dung luận án chia thành bốn chƣơng sau: PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài 2. Phương pháp nghiên cứu 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 5 4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 5. Đóng góp mới của luận án PHẦN NỘI DUNG Chương 1. Tổng quan về Hàm Long sơn chí và tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án Chương 2. Thân thế, sự nghiệp của Trần Viết Thọ và Nguyễn Phúc Hồng Vịnh Chương 3. Nghiên cứu tác phẩm Hàm Long sơn chí Chương 4. Giá trị nội dung và nghệ thuật tác phẩm Hàm Long sơn chí PHẦN KẾT LUẬN TÀI LIỆU THAM KHẢO PHẦN PHỤ LỤC  6 VUI LÒNG TẢI VỀ ĐỂ XEM BẢN FULL ĐẦY ĐỦ ! VUI LÒNG TẢI VỀ ĐỂ XEM BẢN FULL ĐẦY ĐỦ ! VUI LÒNG TẢI VỀ ĐỂ XEM BẢN FULL ĐẦY ĐỦ ! VUI LÒNG TẢI VỀ ĐỂ XEM BẢN FULL ĐẦY ĐỦ ! VUI LÒNG TẢI VỀ ĐỂ XEM BẢN FULL ĐẦY ĐỦ ! VUI LÒNG TẢI VỀ ĐỂ XEM BẢN FULL ĐẦY ĐỦ ! VUI LÒNG TẢI VỀ ĐỂ XEM BẢN FULL ĐẦY ĐỦ ! VUI LÒNG TẢI VỀ ĐỂ XEM BẢN FULL ĐẦY ĐỦ ! VUI LÒNG TẢI VỀ ĐỂ XEM BẢN FULL ĐẦY ĐỦ ! VUI LÒNG TẢI VỀ ĐỂ XEM BẢN FULL ĐẦY ĐỦ !