Tài liệu Nghiên cứu giải pháp phát triển kinh tế trang trại chăn nuôi huyện tân yên tỉnh bắc giang

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM --------------------------- NGUYỄN THẾ HUY NGHIÊN CỨU GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN KINH TẾ TRANG TRẠI CHĂN NUÔI HUYỆN TÂN YÊN - TỈNH BẮC GIANG LUẬN VĂN THẠC SỸ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN Thái Nguyên - 2014 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM --------------------------- NGUYỄN THẾ HUY NGHIÊN CỨU GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN KINH TẾ TRANG TRẠI CHĂN NUÔI HUYỆN TÂN YÊN - TỈNH BẮC GIANG Ngành: Phát triển nông thôn Mã số: 60.62.01.16 LUẬN VĂN THẠC SỸ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Đinh Ngọc Lan Thái Nguyên - 2014 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng toàn bộ số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và chưa hề được bảo vệ một học vị nào. Tôi xin cam đoan mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn này đã được ghi rõ nguồn gốc. Thái Nguyên, ngày tháng 11 năm 2014 TÁC GIẢ Nguyễn Thế Huy ii LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn này, ngoài sự cố gắng của bản thân, tôi còn nhận được sự giúp đỡ nhiệt tình của nhiều cá nhân, tập thể trong và ngoài nhà trường. Trước hết tôi xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo trong Khoa Kinh tế và Phát triển nông thôn - Trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên đã hết lòng giúp đỡ và truyền đạt cho tôi những kiến thức quý báu trong suốt quá trình học tập tại trường. Tôi xin bày tỏ lòng cảm ơn sâu sắc nhất tới cô giáo PGS.TS. Đinh Ngọc Lan đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực tập và hoàn thiện đề tài. Tôi xin chân thành cảm ơn cán bộ, nhân viên phòng Nông nghiệp và PTNT, phòng Tài nguyên và Môi trường, Chi cục Thống kê, UBND các xã và các chủ trang trại trên địa bàn huyện Tân Yên, tỉnh Bắc Giang đã nhiệt tình giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình nghiên cứu đề tài. Cuối cùng tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới gia đình, bạn bè đã động viên giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu đề tài. Xin chân thành cảm ơn! Thái Nguyên, ngày .... tháng 11 năm 2014 TÁC GIẢ Nguyễn Thế Huy iii MỤC LỤC Trang LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................ i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................ ii MỤC LỤC .....................................................................................................iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ............................................................... viii DANH MỤC CÁC BẢNG .............................................................................. ix DANH MỤC CÁC HÌNH................................................................................ x MỞ ĐẦU ........................................................................................................ 1 1. Tính cấp thiết của đề tài.......................................................................................1 2. Mục đích nghiên cứu ...........................................................................................3 3. Mục tiêu nghiên cứu ............................................................................................3 4. Ý nghĩa của đề tài................................................................................................3 4.1. Ý nghĩa khoa học ..................................................................................... 3 4.2. Ý nghĩa trong thực tiễn............................................................................. 3 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU .......................................................... 4 1.1. Cơ sở lý luận của đề tài.....................................................................................4 1.1.1. Các khái niệm..............................................................................................4 1.1.1.1. Khái niệm về trang trại .................................................................. 4 1.1.1.2. Khái niệm kinh tế trang trại ........................................................... 5 1.1.1.3. Khái niệm kinh tế trang trại chăn nuôi ............................................ 6 1.1.2. Bản chất của kinh tế trang trại và kinh tế trang trại chăn nuôi ................ 7 1.1.2.1. Bản chất của kinh tế trang trại........................................................ 7 1.1.2.2. Bản chất của kinh tế trang trại chăn nuôi......................................... 8 1.1.3. Vị trí, vai trò và đặc trưng của kinh tế trang trại..................................... 8 1.1.3.1. Về tính chất và vị trí của kinh tế trang trại ..................................... 8 1.1.3.2. Vai trò của kinh tế trang trại .......................................................... 8 1.1.3.3. Đặc trưng của kinh tế trang trại nói chung và kinh tế trang trại chăn nuôi nói riêng ......................................................................................... 11 iv 1.1.4. Điều kiện ra đời và phát triển kinh tế trang trại nói chung và trang trại chăn nuôi nói riêng ....................................................................................... 13 1.1.4.1. Điều kiện ra đời và phát triển kinh tế trang trại nói chung .............. 13 1.1.4.2. Điều kiện ra đời và phát triển kinh tế trang trại chăn nuôi nói riêng 13 1.1.5. Một số các nhân tố ảnh hưởng tới sự phát triển của hệ thống trang trại nói chung và trang trại chăn nuôi nói riêng. ................................................... 15 1.1.5.1. Các nhân tố chủ quan .................................................................. 15 1.1.5.2. Các nhân tố khách quan ............................................................... 16 1.1.6. Phân loại các loại hình kinh tế trang trại .............................................. 17 1.1.6.1. Theo nguồn gốc hình thành- Có ba con đường chính hình thành trang trại ................................................................................................ 17 1.1.6.2. Theo hình thức quản lý ................................................................ 18 1.1.6.3. Theo cơ cấu sản xuất ................................................................... 18 1.1.6.4. Theo hình thức sở hữu ................................................................. 18 1.1.7. Các tiêu chí định lượng để xác định kinh tế trang trại .......................... 19 1.2. Cơ sở thực tiễn của đề tài................................................................................ 19 1.2.1. Tình hình phát triển trang trại trên thế giới .......................................... 19 1.2.2. Tình hình phát triển KTTTCN trong nước............................................ 22 1.2.3. Tình hình phát triển KTTTCN tỉnh Bắc Giang ..................................... 26 CHƯƠNG 2: ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................................................................................. 28 2.1. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................... 28 2.1.1. Đối tượng nghiên cứu .......................................................................... 28 2.1.2. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................. 28 2.2. Địa điểm và thời gian tiến hành nghiên cứu .................................................... 28 2.2.1. Địa điểm nghiên cứu ........................................................................... 28 2.2.2. Thời gian nghiên cứu........................................................................... 28 2.3. Nội dung nghiên cứu ...................................................................................... 28 2.3.1. Câu hỏi nghiên cứu ............................................................................. 28 v 2.3.2. Nội dung nghiên cứu ........................................................................... 29 2.4. Phương pháp nghiên cứu và chỉ tiêu theo dõi.................................................. 29 2.4.1. Phương pháp nghiên cứu ..................................................................... 29 2.4.1.1. Phương pháp thu thập thông tin.................................................... 29 2.4.1.2. Xử lý và tổng hợp số liệu............................................................ 30 2.4.1.3. Phương pháp phân tích số liệu...................................................... 30 2.4.2. Các chỉ tiêu theo dõi............................................................................ 31 2.4.2.1. Chỉ tiêu phản ánh đặc điểm của chủ trang trại ............................... 31 2.4.2.2. Chỉ tiêu phản ánh yếu tố sản xuất ................................................. 31 2.4.2.3. Chỉ tiêu phản ánh kết quả sản xuất ............................................... 31 2.4.2.4. Chỉ tiêu phản ánh hiệu quả sản xuất.............................................. 32 2.4.2.5. Chỉ tiêu phản ánh vấn đề bảo vệ môi trường.................................. 32 CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ...................................................... 33 3.1. Tình hình điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội của huyện ................................. 33 3.1.1. Điều kiện tự nhiên ............................................................................. 33 3.1.1.1. Vị trí địa lý................................................................................. 33 3.1.1.2. Địa hình, đất đai ......................................................................... 34 3.1.1.3. Khí hậu ...................................................................................... 36 3.1.2. Chế độ thuỷ văn và tài nguyên nước ................................................... 36 3.1.2.1. Chế độ thủy văn .......................................................................... 36 3.1.2.2. Tài nguyên nước ......................................................................... 37 3.1.3. Tình hình sử dụng đất đai .................................................................... 37 3.1.4. Điều kiện kinh tế - xã hội .................................................................... 38 3.1.4.1. Tình hình dân số và lao động ....................................................... 38 3.1.4.2. Hệ thống hạ tầng kỹ thuật ............................................................ 39 3.1.4.3. Điều kiện kinh tế của huyện ......................................................... 41 3.1.5. Những thuận lợi và khó khăn về điều kiện tự nhiên, kinh tế, văn hoá xã hội ảnh hưởng đến phát triển KTTT trên địa bàn huyện ................................. 43 3.1.5.1. Thuận lợi.................................................................................... 43 vi 3.1.5.2. Khó khăn.................................................................................... 44 3.2. Thực trạng phát triển KTTTCN trên địa bàn huyện......................................... 45 3.2.1. Số lượng và các loại hình KTTTCN trên địa bàn huyện ....................... 48 3.2.2. Quy mô đất đai của các mô hình kinh tế trang trại................................ 51 3.2.3. Vốn đầu tư sản xuất của các trang trại ................................................. 53 3.2.4. Thức ăn sử dụng trong trang trại .......................................................... 54 3.2.5. Nguồn nhân lực trong các trang trại ..................................................... 55 3.2.6. Tình hình trang bị và sử dụng máy móc thiết bị của các trang trại ........ 59 3.2.7. Phòng chống dịch bệnh trong các trang trại.......................................... 60 3.2.8. Công tác xử lý khi có dịch bệnh xảy ra ở các trang trại chăn nuôi ........ 61 3.2.9. Vấn đề bảo vệ môi trường trong các trang trại ..................................... 62 3.3. Giá trị sản xuất, chi phí, kết quả, hiệu quả sản xuất kinh doanh của các trang trại năm 2013 ........................................................................................................ 63 3.3.1. Giá trị sản xuất bình quân của các mô hình trang trại ........................... 63 3.3.2. Chi phí sản xuất kinh doanh của các trang trại ..................................... 64 3.3.3. Kết quả sản xuất kinh doanh ................................................................ 65 3.3.4. Hiệu quả sản xuất kinh doanh của các trang trại chăn nuôi trên địa bàn huyện Tân Yên.............................................................................................. 65 3.4. Ý kiến của các chủ trang trại về những khó khăn và nguyện vọng để phát triển kinh tế trang trại chăn nuôi trên địa bàn huyện Tân Yên ........................................ 68 3.4.1. Những khó khăn gặp của trang trại phải trong sản xuất, kinh doanh ..... 68 3.4.2 Nhu cầu nguyện vọng của trang trại về chính sách của nhà nước.......... 70 3.5. Đề xuất giải pháp phát triển kinh tế trang trại chăn nuôi theo hướng bền vững trên địa bàn huyện Tân Yên, tỉnh Bắc Giang.......................................................... 73 3.5.1. Giải pháp về quy hoạch và đất đai ....................................................... 73 3.5.2. Giải pháp về vốn và huy động vốn đầu tư ............................................ 74 3.5.3. Giải pháp về ứng dụng tiến bộ khoa học, công nghệ và cơ giới hóa gắn liền với công nghiệp chế biến ........................................................................ 75 vii 3.5.4. Giải pháp về tổ chức, tiêu thụ, phát triển thị trường đầu vào, đầu ra và xúc tiến thương mại ...................................................................................... 76 3.5.5. Giải pháp về đào tạo nguồn nhân lực ................................................... 78 3.5.6. Giải pháp về tăng cường đầu tư hệ thống cơ sở hạ tầng kỹ thuật .......... 79 3.5.7. Nhóm giải pháp tiếp tục tạo điều kiện để tăng số lượng trang trại ........ 80 3.5.8. Nâng cao hiệu lực hiệu quả quản lý nhà nước nhằm thúc đẩy kinh tế trang trại phát triển ....................................................................................... 81 3.5.9. Giải pháp về liên doanh, liên kết trong các trang trại............................ 83 KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ.................................................................................. 84 1. Kết luận............................................................................................................. 84 2. Một số kiến nghị đối với Nhà nước trung ương, địa phương và chủ trang trại ......... 85 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................. 88 viii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT BQ Bình quân ĐVT Đơn vị tính NN Nông nghiệp NN VÀ PTNT Nông nghiệp và Phát triển nông thôn GDP Gross Domestic Products (Tổng sản phẩm quốc nội) DT Diện tích CC Cơ cấu LĐ Lao động CNH Công nghiệp hóa HĐH Hiện đại hóa GTSX Giá trị sản xuất NTTS Nuôi trồng thủy sản GT Giá trị TT Trang trại KTTT Kinh tế trang trại KTTTCN Kinh tế trang trại chăn nuôi XDCB Xây dưng cơ bản CN Công nghiệp UBND Ủy ban nhân dân HTX Hợp tác xã ix DANH MỤC CÁC BẢNG Trang Bảng 1.1: Các loại trang trại phân theo vùng, thời điểm 01/10/2013 ...................... 23 Bảng 1.2: Số lượng và loại trang trại tỉnh Bắc Giang năm 2013............................. 26 Bảng 3.1: Tình hình sử dụng đất đai của huyện Tân Yên năm 2011-2013.............. 38 Bảng 3.2: Tình hình dân số và lao động của huyện Tân Yên 2011 - 2013 .............. 39 Bảng 3.3: Thực trạng hạ tầng kỹ thuật của huyện năm 2013 .................................. 41 Bảng 3.4: Kết quả sản xuất các ngành kinh tế của huyện Tân Yên giai đoạn 2011-2013 .............................................................................. 42 Bảng 3.5: Số lượng và cơ cấu các loại hình trang trại chăn nuôi giai đoạn 2011- 2013 ............................................................................. 48 Bảng 3.6: Số lượng các trang trại chăn nuôi năm 2013 .......................................... 51 Bảng 3.7: Tình hình nguồn vốn bình quân 1 trang trại năm 2013........................... 53 Bảng 3.8: Tình hình sử dụng thức ăn trong các trang trại chăn nuôi....................... 55 Bảng 3.9: Tình hình lao động BQ trong các trang trại năm 2013 ........................... 56 Bảng 3.10: Một số đặc điểm chủ trang trại chăn nuôi năm 2013 ............................ 57 Bảng 3.11: Trang bị và sử dụng máy móc trong trang trại năm 2013 ..................... 59 Bảng 3.12: Các biện pháp phòng bệnh trong trang trại năm 2013 .......................... 60 Bảng 3.13: Các biện pháp xử lý dịch bệnh tại các trang trại năm 2013 .................. 62 Bảng 3.14: Công tác xử lý chất thải trong các trang trại chăn nuôi......................... 62 Bảng 3.15: Giá trị sản xuất bình quân của các trang trại phân theo cơ cấu nguồn thu năm 2013............................................................................................... 63 Bảng 3.16: Chi phí sản xuất bình quân 1 trang trại năm 2013 ................................ 64 Bảng 3.17: Kết quả và hiệu quả sản xuất kinh doanh bình quân 1 trang trại năm 2013 ...................................................................................................... 65 Bảng 3.18: Các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả sản xuất kinh doanh trung bình/năm của các loại hình trang trại năm 2013........................................................... 65 Bảng 3.19: Tổng hợp những khó khăn của các chủ trang trại................................. 68 Bảng 3.20: Nhu cầu và nguyện vọng về chính sách của nhà nước.......................... 70 Bảng 3.21: Bảng phân tích SWOT đánh giá điểm mạnh, điểm yếu cũng như cơ hội và thách thức của Tân Yên về phát triển kinh tế trang trại chăn nuôi trong thời gian tới ........................................................................................... 71 x DANH MỤC CÁC HÌNH Trang Hình 3.1: Bản đồ hành chính huyện Tân Yên ........................................................ 33 Hình 3.2: Biểu đồ giá trị gia tăng các ngành kinh tế năm 2011 - 2013 ................... 43 Hình 3.3: Biểu đồ số lượng và cơ cấu các loại hình trang trại chăn nuôi giai đoạn 2011- 2013............................................................................... 48 Hình 3.4: Ảnh mô hình trang trại ........................................................................... 49 Hình 3.5. Ảnh trang trại gà .................................................................................... 49 Hình 3.6: Trang trại lợn ......................................................................................... 50 Hình 3.7: Hầm Biogas ........................................................................................... 63 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong quá trình phát triển nông nghiệp ở hầu hết các quốc gia trên thế giới, kinh tế trang trại (KTTT) là bước phát triển cao có tính quy luật của kinh tế nông hộ, là mô hình sản xuất đã có từ rất lâu, mang tính phổ biến và giữ vai trò quan trọng. KTTT xuất hiện và phát triển như là một tất yếu khách quan. KTTT đã xuất hiện và phát triển tại các nước trên thế giới từ thế kỷ thứ XVII, quá trình phát triển đã chứng minh được tính bền vững của hình thái kinh tế này, nó đã chứng tỏ phù hợp với điều kiện và đặc điểm của sản xuất nông nghiệp nên đã đáp ứng được yêu cầu của công nghiệp hóa, hiện đại hóa (CNH, HĐH) nông nghiệp, nông thôn. Ở nước ta, KTTT hình thành từ thời địa chủ phong kiến và thời kỳ Pháp thuộc dưới nhiều hình thái khác nhau đó là những thái ấp, đồn điền. Trải qua nhiều giai đoạn phát triển khác nhau, KTTT đã thực sự trở thành một loại hình kinh tế phù hợp và phổ biến. Từ khi hòa bình lập lại và nhất là từ khi nước ta bước vào thời kỳ đổi mới, Đảng và Nhà nước đã có nhiều chính sách tích cực để khuyến khích các thành phần kinh tế phát triển với chủ trương phát triển nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Với sự quan tâm của Đảng và Nhà nước trong những năm qua, KTTT đã góp phần quan trọng trong sự phát triển kinh tế xã hội. Thực tế đã chứng minh kinh tế trang trại đã phát huy được vai trò to lớn, tạo ra sức mạnh mới trong sự nghiệp phát triển nông nghiệp nông thôn, phát triển KTTT đã khai thác sử dụng có hiệu quả đất đai, vốn, kỹ thuật, kinh nghiệm quản lí góp phần phát triển nông nghiệp bền vững, khuyến khích làm giàu đi đôi với xoá đói giảm nghèo, phân bổ lại lao động, dân cư. Không những vậy mà việc phát triển kinh tế trang trại còn góp phần vào việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế. Thành công của KTTT không chỉ thể hiện rõ ở hiệu quả kinh tế, xã hội, môi trường mà còn có ý nghĩa quan trọng hơn đó là nó đã khẳng định được hướng đi đúng đắn cho kinh tế nông nghiệp, nông thôn phát triển và làm thay đổi, chuyển 2 biến nhận thức, quan điểm của các cấp, các ngành và người dân trong việc hoạch định chính sách theo hướng tích cực và phù hợp với yêu cầu thực tế khách quan. Mặc dù trong quá trình phát triển KTTT ở nước ta đã thể hiện rõ vị trí, vai trò cũng như thành quả đạt được, nhưng phát triển còn chậm, năng suất, chất lượng, hiệu quả sản xuất kinh doanh chưa cao... Do đó việc tiếp tục nghiên cứu để tìm ra những giải pháp để phát triển KTTT ở nước ta là yêu cầu cần thiết. Huyện Tân Yên là một huyện miền núi phía bắc của tỉnh Bắc Giang, có địa hình đa dạng, có nhiều tiềm năng, lợi thế để phát triển KTTT theo hướng sản xuất hàng hóa. Trong những năm gần đây, KTTT trong đó có trang trại chăn nuôi (TTCN) đã và đang phát triển mạnh về số lượng, theo số liệu thống kê đến hết năm 2013 toàn huyện có 251 trang trại trong đó có 212 TTCN. Kinh tế trang trại chăn nuôi (KTTTCN) đã cải thiện tăng thu nhập cho nhiều hộ nông dân, làm thay đổi bộ mặt của vùng nông thôn, giải quyết công ăn việc làm cho nhiều người lao động. Nhưng nhìn chung, quy mô TTCN của huyện Tân Yên chưa đồng đều, còn nhiều trang trại quy mô nhỏ, năng lực sản xuất còn hạn chế, chưa có sự liên kết hợp tác, thiếu kiến thức khoa học kỹ thuật, sự phát triển chưa tương xứng với tiềm năng, đã bộc lộ một số vấn đề bất cập về đất đai, vốn, công nghệ, thị trường, lao động... Việc phát triển KTTTCN của huyện đang xuất hiện một số vấn đề cần tháo gỡ như: Vấn đề quan hệ lao động giữa chủ trang trại với người làm thuê; vấn đề liên kết, hợp tác giữa các trang trại chăn nuôi gia súc, gia cầm và nuôi trồng thủy sản, giữa chăn nuôi với trồng trọt; vấn đề tích tụ ruộng đất; vấn đề liên kết giữa sản xuất và tiêu thụ sản phẩm; vấn đề môi trường .v.v. Là một cán bộ công tác trong ngành nông nghiệp phát triển nông thôn huyện Tân Yên, là học viên cao học chuyên ngành Phát triển nông thôn, tôi thấy việc nghiên cứu tìm hiểu việc phát triển KTTTCN của huyện Tân Yên không chỉ góp phần nâng cao nhận thức về lý luận, hiểu sâu hơn những vấn đề lý thuyết đã học mà còn là cách thức để đi sâu tìm hiểu thực tế, góp phần đưa ra những giải pháp để phát triển ngành chăn nuôi trong giai đoạn hiện nay của huyện. Vì vậy, tôi chọn đề tài “Nghiên cứu giải pháp phát triển kinh tế trang trại chăn nuôi huyện Tân Yên - 3 tỉnh Bắc Giang” làm đề tài nghiên cứu luận văn Thạc sỹ chuyên ngành Phát triển nông thôn. 2. Mục đích nghiên cứu Vận dụng lý luận để đánh giá rõ thực trạng sản xuất kinh doanh của các TTCN trên địa bàn huyện Tân Yên, tỉnh Bắc Giang. Để đề ra những giải pháp hữu hiệu nhằm phát triển KTTTCN ở huyện Tân Yên nói riêng và tỉnh Bắc Giang theo hướng hiệu quả và bền vững. 3. Mục tiêu nghiên cứu - Hệ thống hóa được một số vấn đề lý luận về KTTT và KTTTCN; - Đánh giá được thực trạng phát triển KTTTCN trên địa bàn huyện Tân Yên; - Đề ra giải pháp phát triển bền vững KTTTCN trên địa bàn huyện. 4. Ý nghĩa của đề tài 4.1. Ý nghĩa khoa học Bổ sung và hệ thống hóa một số kiến thức về trang trại và KTTTCN, các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển KTTTCN. Cung cấp những dẫn liệu về thực trạng phát triển KTTTCN trên địa bàn huyện Tân Yên, từ đó đưa ra những giải pháp nhằm khắc phục những khó khăn, tồn tại, thúc đẩy phát triển KTTTCN. Là tài liệu tham khảo cho các độc giả quan tâm nghiên cứu khoa học về vấn đề KTTT. 4.2. Ý nghĩa trong thực tiễn Đề tài có thể góp phần khắc phục những vấn đề bất cập mà các trang trại đang gặp phải. Có thể đưa ra các giải pháp thiết thực giúp người lao động, các chủ trang trại phát triển trang trại của mình. Kết quả nghiên cứu của đề tài là cơ sở cho các nhà lãnh đạo, quản lý, các ban ngành của huyện, xã đưa ra phương hướng để phát huy những tiềm năng thế mạnh, giải quyết những khó khăn, trở ngại nhằm phát triển kinh tế trang trại chăn nuôi ngày càng hiệu quả và bền vững. 4 CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1. Cơ sở lý luận của đề tài 1.1.1. Các khái niệm 1.1.1.1. Khái niệm về trang trại Khi nghiên cứu quá trình phát triển kinh tế trong nông nghiệp, các nhà kinh tế thấy rằng, khi dân số và thu nhập của người dân tăng lên, công nghiệp phát triển thì nhu cầu về sản phẩm nông nghiệp phục vụ cho tiêu dùng, làm nguyên liệu cho công nghiệp chế biến và xuất khẩu tăng lên rất lớn. Để đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng về sản phẩm nông nghiệp thì không thể dựa vào hình thức sản xuất nông hộ với quy mô nhỏ lẻ, manh mún với phương thức canh tác lạc hậu, sản xuất tự cung, tự cấp. Như vậy, để đáp ứng được nhu cầu ngày càng cao của xã hội thì đòi hỏi các hộ nông dân phải sản xuất theo hướng hàng hóa, tập trung với quy mô lớn hơn và hình thành nên các nông trại hay trang trại (TT) như ngày nay. Dưới cách tiếp cận khác nhau, có thể đưa ra những quan niệm khác nhau về trang trại. Trong từ điển Việt, TT được hiểu một cách khái quát là: “Trại lớn sản xuất nông nghiệp”. Trong các Văn kiện của Đảng cộng sản Việt Nam đều dùng thuật ngữ “TT”. Trong các tài liệu nghiên cứu về KTTT thường gắn với ngành sản xuất nông, lâm, ngư nghiệp gọi là “nông trại”, “lâm trại”, “ngư trại” để phân biệt chuyên ngành sản xuất của các TT. Có ý kiến cho rằng, TT là một đơn vị kinh tế hộ gia đình có tư cách pháp nhân, được Nhà nước giao quyền sử dụng một số diện tích đất đai, rừng, biển hợp lý để tổ chức lại quá trình sản xuất nông, lâm nghiệp theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá; tích cực áp dụng các tiến bộ kỹ thuật và công nghệ mới nhằm cung ứng ngày càng nhiều sản phẩm hàng hoá có chất lượng cao hơn cho nhu cầu trong nước và xuất khẩu; nâng cao hiệu quả kinh tế xã hội của từng đơn vị diện tích, góp 5 phần xoá đói giảm nghèo, nâng cao mức sống và chất lượng cuộc sống của mọi người tham gia . Theo tác giả Trần Đức (năm 1998): “TT là một loại hình tổ chức sản xuất cơ sở trong nông lâm, thuỷ sản, có mục đích sản xuất hàng hoá, có tư liệu sản xuất thuộc sở hữu hoặc quyền sử dụng của một chủ độc lập, sản xuất được tiến hành trên quy mô ruộng đất và các yếu tố sản xuất tiến bộ và trình độ kỹ thuật cao, hoạt động tự chủ và luôn gắn với thị trường” [9]. Theo tác giả Nguyễn Điền (năm 2000): “TT gia đình, thực chất là kinh tế hộ sản xuất hàng hoá với quy mô lớn, sử dụng lao động tiền vốn của gia đình là chủ yếu để sản xuất kinh doanh có hiệu quả” [8]. Theo tác giả Trần Hai (năm 2000): “TT là hình thức tổ chức sản xuất nông nghiệp dựa trên cơ sở lao động và đất đai của hộ gia đình là chủ yếu, có tư cách pháp nhân, tự chủ sản xuất kinh doanh bình đẳng với các thành phần khác, có chức năng chủ yếu là sản xuất nông sản hàng hoá, tạo ra nguồn thu nhập chính và đáp ứng nhu cầu cho xã hội” [10]. Kế thừa các quan điểm trên, tác giả luận văn cho rằng: Trang trại là hình thức tổ chức sản xuất cơ sở trong nông, lâm, ngư nghiệp, có mục đích chủ yếu là sản xuất hàng hoá, tư liệu sản xuất thuộc quyền sở hữu hoặc quyền sử dụng của chủ thể độc lập. Sản xuất được tiến hành trên qui mô ruộng đất và các yếu tố sản xuất được tập trung tương đối lớn, với cách thức tổ chức quản lý tiến bộ và trình độ kỹ thuật cao, hoạt động tự chủ và luôn gắn với thị trường. 1.1.1.2. Khái niệm kinh tế trang trại Thực tế hiện nay ở nước ta còn có nhiều khái niệm khác nhau về KTTT: - Theo PGS. TS. Lê Trọng: KTTT (hay kinh tế nông trại, lâm trại, ngư trại,…) là một hình thức tổ chức kinh tế cơ sở của nền sản xuất xã hội, dựa trên cơ sở hiệp tác và phân công lao động xã hội, bao gồm một số người lao động nhất định, được chủ TT tổ chức trang bị những tư liệu sản xuất nhất định để tiến hành hoạt động kinh doanh phù hợp với yêu cầu của nền kinh tế thị trường và được Nhà nước bảo hộ [17]. 6 - Theo Ban kinh tế TW: “KTTT mang tính chất sản xuất hàng hoá, gắn liền với thị trường, chính vì vậy có nhu cầu cao hơn hẳn kinh tế hộ mang nặng tính tự cấp, tự túc, về tiếp thị, về sự tác động của khoa học - công nghệ vào sản xuất nông nghiệp, về sự phát triển của công nghiệp, trực tiếp là công nghiệp bảo quản, chế biến nông lâm thuỷ sản, chế tạo nông cụ nhằm tăng năng suất lao động, hạ giá thành sản phẩm và đáp ứng được đòi hỏi của khách hàng về quy cách, chất lượng sản phẩm để bảo đảm tiêu thụ hàng hoá, cạnh tranh trên thị trường” [1]. - Nghị quyết 03/2000/NQ-CP, ngày 02-2-2000, của Chính phủ ban hành về KTTT nêu: “KTTT là hình thức tổ chức sản xuất hàng hóa trong nông nghiệp, nông thôn, chủ yếu dựa vào gia đình, nhằm mở rộng quy mô và nâng cao hiệu quả sản xuất trong các lĩnh vực trồng trọt, chăn nuôi, nuôi trồng thuỷ sản, trồng rừng, gắn sản xuất với chế biến và tiêu thụ nông, lâm, thuỷ sản” [5]. Khái niệm trên mang tính pháp lý và tổng thể hơn, bao gồm các yếu tố về kinh tế, xã hội, môi trường. Như vậy nói đến TT là nói đến chủ thể của các yếu tố đó, còn nói đến KTTT chủ yếu là đề cập đến yếu tố kinh tế của TT và cũng là vấn đề mấu chốt của các đơn vị kinh tế. Từ thực tiễn và các quan điểm trên, theo tác giả luận văn, KTTT có thể hiểu như sau: KTTT là một hình thức tổ chức kinh tế - hình thức tổ chức sản xuất kinh doanh trong nông nghiệp (bao gồm nông, lâm, ngư nghiệp) - phổ biến được hình thành và phát triển từ kinh tế nông hộ dựa trên cơ sở nền sản xuất hàng hoá, có sự tập trung các yếu tố sản xuất kinh doanh (đất đai, lao động, tư liệu sản xuất, vốn, KHKT và công nghệ) để nâng cao năng lực sản xuất tạo ra năng suất, chất lượng và hiệu quả cao. 1.1.1.3. Khái niệm kinh tế trang trại chăn nuôi Kinh tế trang trại chăn nuôi là một hình thức sản xuất kinh tế trong nông nghiệp với nông sản hàng hoá là sản phẩm của chăn nuôi đại gia súc, gia cầm… Đó là tổng thể các mối quan hệ kinh tế của các tổ chức sản xuất hoạt động kinh doanh nông nghiệp, xét ở phạm vi chăn nuôi. Bao gồm các hoạt động trước và sau sản xuất nông sản hàng hoá xung quanh các trục trung tâm là hệ thống các trang trại chăn nuôi ở các vùng kinh tế khác nhau. 7 - Kinh tế trang trại chăn nuôi cũng là sản phẩm của thời kỳ công nghiệp hoá, quá trình hình thành và phát triển các trang trại gắn liền với quá trình công nghiệp hoá từ thấp đến cao, tỷ trọng hàng hoá từ thấp đến cao cũng như trình độ sản xuất, qui mô và năng lực sản xuất đáp ứng được nhu cầu sản phẩm hàng hoá như thịt, trứng, sữa… trên thị trường, phù hợp với sự phát triển kinh tế thị trường hiện nay. - Kinh tế trang trại chăn nuôi là một nền tảng lớn của một hệ thống kinh tế trang trại nói chung, là một bộ phận của nền sản xuất trong nông nghiệp. Khác với các ngành sản xuất khác: Lâm nghiệp hay Thuỷ sản phụ thuộc nhiều vào điều kiện đất đai, khí tượng và thời tiết, nhưng đối với chăn nuôi đó chỉ là những ảnh hưởng tác động đến vật nuôi, nó phụ thuộc chính vào điều kiện chăm sóc, nuôi dưỡng của các trang trại. Sản phẩm của chăn nuôi phục vụ trực tiếp nhu cầu tiêu dùng của đại đa số người dân trong cả nước. Vậy có thể đúc kết lại khái niệm KTTTCN là một hình thức tổ chức sản xuất cơ sở trong nông nghiệp với mục đích chủ yếu là sản xuất hàng hóa như: thịt, trứng, sữa … với quy mô đất đai, các yếu tố sản xuất đủ lớn, có trình độ kỹ thuật cao, có tổ chức và quản lý tiến bộ, có hạch toán kinh tế như các doanh nghiệp [4]. 1.1.2. Bản chất của kinh tế trang trại và kinh tế trang trại chăn nuôi 1.1.2.1. Bản chất của kinh tế trang trại - Kinh tế trang trại là một đơn vị sản xuất kinh doanh trực tiếp sản xuất trồng trọt và chăn nuôi với quy mô lớn, trình độ sản xuất và quản lý tiến bộ… là hình thức tổ chức sản xuất với mục đích chính là sản xuất ra hàng hóa để cung ứng ra thị trường. - Nghị quyết 10 của Bộ Chính trị Khóa VI (tháng 4/1988) đã khẳng định KTTT là hình thức tổ chức sản xuất nông nghiệp theo nghĩa rộng bao gồm: Nông Lâm - Thủy sản có mục đích chính là sản xuất hàng hóa, tư liệu sản xuất thuộc quyền sở hữu hay sử dụng của một chủ trang trại. Sản xuất được tiến hành trên quy mô đất đai với các yếu tố sản xuất đủ lớn, có trình độ kỹ thuật cao hơn, phương thức tổ chức sản xuất tiến bộ hơn và gắn với thị trường có hạch toán kinh tế theo kiểu doanh nghiệp. [2]. 8 1.1.2.2. Bản chất của kinh tế trang trại chăn nuôi - Kinh tế trang trại chăn nuôi là một đơn vị sản xuất kinh doanh trực tiếp về chăn nuôi trong chuồng trại với quy mô lớn, có trình độ sản xuất và quản lý tiến bộ, là hình thức sản xuất với mục đích chủ yếu là sản xuất hàng hóa các sản phẩm chăn nuôi để cung ứng ra thị trường, tỷ trọng hàng hóa chăn nuôi chiếm từ 70 - 80% trở lên, đáp ứng được nhu cầu sản phẩm hàng hóa của thị trường trong nước và xuất khẩu. - Trang trại chăn nuôi phát triển sớm, nhưng ban đầu quy mô nhỏ, tỷ trọng hàng hóa chưa cao nên hàng hóa cung cấp ra thị trường còn ít. - Hiện nay, KTTTCN đang phát triển cả về quy mô, số lượng, tỷ trọng hàng hóa cao. Các trang trại chăn nuôi chủ yếu tập trung ở các vùng đồng bằng, các vùng trung du và miền núi phía bắc. 1.1.3. Vị trí, vai trò và đặc trưng của kinh tế trang trại 1.1.3.1. Về tính chất và vị trí của kinh tế trang trại Theo Nghị quyết số 03/2000/NĐ- CP ngày 02/02/2000 của Chính phủ: - Kinh tế trang trại là hình thức tổ chức sản xuất hàng hoá trong nông nghiệp nông thôn, chủ yếu dựa vào hộ gia đình nhằm mở rộng quy mô và nâng cao hiệu quả sản xuất trong lĩnh vực trồng trọt chăn nuôi, nuôi trồng thủy sản, trồng rừng, gắn với chế biến và tiêu thụ nông lâm, thuỷ sản. - Phát triển kinh tế trang trại nhằm khai thác sử dụng có hiệu quả đất đai, vốn, kinh nghiệm quản lý góp phần phát triển nông nghiệp bền vững, tạo việc làm, tăng thu nhập, khuyến khích làm giàu đi đôi với xoá đói giảm nghèo, phân bổ lại lao động, dân cư, xây dựng nông thôn mới. - Quá trình chuyển dịch, tích tụ ruộng đất hình thành các trang trại gắn liền với quá trình phân công lại lao động ở nông thôn, từng bước chuyển dịch lao động nông nghiệp sang các ngành phi nông nghiệp, thúc đẩy tiến trình công nghiệp hoá nông nghiệp, nông thôn. [5] 1.1.3.2. Vai trò của kinh tế trang trại * Vai trò của KTTT nói chung