Tài liệu Nghiên cứu diễn biến chất lượng môi trường nước và không khítại khu công nghiệp đình trám, huyện việt yên tỉnh bắc giang giai đoạn 2009 2015

HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM NGUYỄN VĂN QUÂN NGHIÊN CỨU DIỄN BIẾN CHẤT LƯỢNG MÔI TRƯỜNG NƯỚC VÀ KHÔNG KHÍ TẠI KHU CÔNG NGHIỆP ĐÌNH TRÁM, HUYỆN VIỆT YÊN TỈNH BẮC GIANG GIAI ĐOẠN 2009 - 2015 Chuyên ngành: Mã số: Khoa học môi trường 60 44 03 01 Người hướng dẫn khoa học: TS. Trần Danh Thìn NHÀ XUẤT BẢN ĐẠI HỌC NÔNG NGHIỆP - 2016 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận văn là trung thực, khách quan và chưa từng dùng để bảo vệ lấy bất kỳ học vị nào. Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn đã được cám ơn, các thông tin trích dẫn trong luận văn này đều được chỉ rõ nguồn gốc. Hà Nội, ngày tháng năm 2016 Tác giả luận văn Nguyễn Văn Quân i LỜI CẢM ƠN Trong suốt thời gian học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn, tôi đã nhận được sự hướng dẫn, chỉ bảo tận tình của các thầy cô giáo, sự giúp đỡ, động viên của bạn bè, đồng nghiệp và gia đình. Nhân dịp hoàn thành luận văn, cho phép tôi được bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc đến TS.Trần Danh Thìn người đã tận tình hướng dẫn, dành nhiều công sức, thời gian và tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện đề tài. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới Ban Giám đốc, Ban Quản lý đào tạo, Bộ môn sinh thái môi trường, Khoa môi trường - Học viện Nông nghiệp Việt Nam đã tận tình giúp đỡ tôi trong quá trình học tập, thực hiện đề tài và hoàn thành luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn tập thể lãnh đạo, cán bộ viên chức Công ty Phát triển hạ tầng KCN tỉnh Bắc Giang đã giúp đỡ và tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài. Xin chân thành cảm ơn gia đình, người thân, bạn bè, đồng nghiệp đã tạo mọi điều kiện thuận lợi và giúp đỡ tôi về mọi mặt, động viên khuyến khích tôi hoàn thành luận văn./. Hà Nội, ngày tháng năm 2016 Tác giả luận văn Nguyễn Văn Quân ii MỤC LỤC Lời cam đoan...................................................................................................................... i Lời cảm ơn ........................................................................................................................ ii Mục lục ............................................................................................................................. iii Danh mục các chữ viết tắt ................................................................................................. vi Danh mục bảng ............................................................................................................... vii Danh mục biểu đồ, đồ thị, sơ đồ ....................................................................................... ix Trích yếu luận văn..............................................................................................................x Thesis Abstract................................................................................................................. xi Phần 1. Mở đầu ............................................................................................................... 1 1.1. Tính cấp thiết của đề tài ...................................................................................... 1 1.2. Giả thiết khoa học ............................................................................................... 1 1.3. Mục tiêu nghiên cứu ........................................................................................... 2 1.5. Những đóng góp mới, ý nghĩa khoa học và thực tiễn......................................... 2 Phần 2. Tổng quan các vấn đề nghiên cứu ................................................................... 3 2.1. Khái quát về khu công nghiệp và quản lý môi trường khu công nghiệp ............ 3 2.1.1. Khái niệm khu công nghiệp ................................................................................ 3 2.1.2. Định nghĩa về quản lý môi trường ...................................................................... 3 2.1.3. Quản lý môi trường khu công nghiệp ................................................................. 4 2.2. Tình hình phát triển công nghiệp trên thế giới và Việt Nam .............................. 5 2.2.1. Tình hình phát triển khu công nghiệp ................................................................. 5 2.2.2. Tình hình phát triển công nghiệp tại Việt Nam .................................................. 5 2.3. Ảnh hưởng của phát triển công nghiệp đến môi trường ..................................... 7 2.3.1. Ô nhiễm nước mặt do nước thải KCN ................................................................ 8 2.3.2. Ô nhiễm không khí do khí thải KCN ................................................................ 10 2.4. Thực trạng quản lý môi trường khu công nghiệp trên thế giới và Việt Nam .......... 12 2.4.1. Thực trạng quản lý môi trường khu công nghiệp trên thế giới ......................... 12 2.4.2. Thực trạnh quản lý môi trường khu công nghiệp tại Việt Nam........................ 12 Phần 3. Vật liệu và phương pháp nghiên cứu ............................................................ 16 3.1. Địa điểm nghiên cứu ......................................................................................... 16 3.2. Thời gian nghiên cứu ........................................................................................ 16 3.3. Đối tượng/vật liệu nghiên cứu .......................................................................... 16 3.4. Nội dung nghiên cứu iii 3.4.1. Điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội tỉnh Bắc Giang .......................................... 16 3.4.2. Tình hình phát triển KCN Đình Trám .............................................................. 16 3.4.3. Thực trạng quản lý môi trường nước, không khí tại khu công nghiệp ............. 16 3.4.4. Diễn biến chất lượng môi trường nước và không khí tại KCN Đình Trám giai đoạn 2009-2015................................................................................ 16 3.4.5. Các giải pháp nâng cao chất lượng môi trường tại KCN Đình Trám ............... 16 3.5. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................. 16 3.5.1. Phương pháp thu thập số liệu thứ cấp............................................................... 16 3.5.2. Thu thập số liệu sơ cấp ..................................................................................... 17 3.5.3. Phương pháp xử lý số liệu ................................................................................ 20 3.5.4. Phương pháp so sánh ........................................................................................ 20 3.5.5. Phương pháp ma trận SWOT............................................................................ 20 Phần 4. Kết quả và thảo luận ....................................................................................... 21 4.1. Điều kiện tự nhiên kinh tế - xã hội tỉnh Bắc Giang .......................................... 21 4.1.1. Điều kiện tự nhiên............................................................................................. 21 4.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội ................................................................................. 23 4.2. Tình hình phát triển KCN Đình Trám .............................................................. 26 4.2.1. Giới thiệu về KCN Đình Trám ......................................................................... 26 4.2.2. Tình hình sản xuất, phát sinh và xử lý chất thải KCN Đình Trám ................... 27 4.3. Hiện trạng công tác quản lý môi trường tại KCN Đình Trám .......................... 34 4.3.1. Hệ thống tổ chức quản lý môi trường tại KCN Đình Trám .............................. 34 4.3.2. Việc tiếp nhận và triển khai thực hiện các Văn bản pháp luật về BVMT tại KCN Đình Trám.............................................................................. 38 4.3.3. Những điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội, thách thức trong công tác quản lý môi trường tại KCN Đình Trám ................................................................... 40 4.4.1. Diễn biến chất lượng môi trường không khí xung quanh tại KCN Đình Trám giai đoạn 2009 – 2015 ............................................................................. 44 4.4.2. Diễn biến chất lượng nước thải trong KCN Đình Trám giai đoạn 2009 – 2015 ...................................................................................................... 59 4.5. Đề xuất một số biện pháp nâng cao hiệu quả QLMT trong KCN Đình Trám.................................................................................................................. 64 4.5.1. Giải pháp cải thiện quản lý và kiểm soát chất thải ........................................... 64 4.5.2. Giải pháp quản lý môi trường KCN với các bên liên quan .............................. 68 4.6. Thảo luận .......................................................................................................... 70 iv Phần 5. Kết luận và kiến nghị ...................................................................................... 72 5.1 Kết luận ............................................................................................................. 72 5.2 Kiến nghị........................................................................................................... 73 Tài liệu tham khảo........................................................................................................... 74 v DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Nghĩa tiếng việt Bộ KHCN&MT Bộ Khoa học công nghệ và môi trường Bộ TN&MT Bộ Tài nguyên và Môi trường BOD5 Biological Oxygen Demand (nhu cầu oxy hóa sinh học) BQL Ban quản lý BVMT Bảo vệ môi trường CCN Cụm công nghiệp COD Chemical Oxygen Demand (Nhu cầu oxy hóa sinh học) CTCP Công ty Cổ phần CTNH Chất thải nguy hại CTR Chất thải rắn ĐHQGHN Đại học Quốc gia Hà Nội ĐTM Đánh giá tác động môi trường KCN Khu công nghiệp KCX Khu chế xuất KKT Khu kinh tế NXB Nhà xuất bản NTSX Nước thải sản xuất NTSH Nước thải sinh hoạt QLMT Quản lý môi trường UBND Ủy ban nhân dân VSMT Vệ sinh môi trường TNHH Trách nhiệm hữu hạn TSS Tổng chất rắn lơ lửng TXL Trạm xử lý vi DANH MỤC BẢNG 3.1. Vị trí các điểm lấy mẫy xung quanh ................................................................... 17 3.2. Thiết bị và phương pháp phân tích mẫu khí........................................................ 19 4.1. Diện tích các loại đất đai của tỉnh Bắc Giang ......................................................22 4.2. Lượng nước thải của một số doanh nghiệp trong KCN Đình Trám ................... 28 4.3. Lượng than đá, xăng dầu sử dụng trong KCN qua các năm ............................... 32 4.4. Lượng than đá sử dụng của một số doanh nghiệp trong KCN Đình Trám ......... 32 4.5. Bảng tổng hợp tải lượng từ các nguồn gây ô nhiễm không khí .......................... 33 4.6. Một số văn bản QLMT tỉnh Bắc Giang đã ban hành .......................................... 39 4.7. Ma trận SWOT trong công tác quản lý môi trường KCN. .................................. 42 4.8. Diễn biến chất lượng môi trường không khí KK1 từ năm 2009-2015 ................ 44 4.9. Diễn biến chất lượng môi trường không khí KK2 từ năm 2009-2015 ................ 45 4.10. Diễn biến chất lượng môi trường không khí KK3 từ năm 2009-2015 ................ 45 4.11. Diễn biến chất lượng môi trường không khí KK4 từ năm 2009-2015 ................ 45 4.12. Diễn biến chất lượng môi trường không khí KK5 từ năm 2009-2015 ................ 46 4.13. Diễn biến chất lượng môi trường không khí KK6 từ năm 2009-2015 ................ 46 4.14. Diễn biến chất lượng môi trường không khí KK7 từ năm 2009-2015 ................ 47 4.15. Diễn biến chất lượng môi trường không khí KK8 từ năm 2009-2015 ................ 47 4.16. Diễn biến chất lượng môi trường không khí KK9 từ năm 2009-2015 ................ 48 4.17. Diễn biến chất lượng môi trường không khí KK10 từ năm 2009-2015 .............. 48 4.18. Diễn biến chất lượng môi trường không khí KK11 từ năm 2009-2015 .............. 48 4.19. Diễn biến chất lượng môi trường không khí KK12 từ năm 2009-2015 .............. 49 4.20. Diễn biến chất lượng môi trường không khí KK13 từ năm 2009-2015 .............. 49 4.21. Diễn biến chất lượng môi trường không khí KK14 từ năm 2009-2015 .............. 50 4.22. Diễn biến chất lượng môi trường không khí KK15 từ năm 2009-2015 .............. 50 4.23. Diễn biến chất lượng môi trường không khí KK16 từ năm 2009-2015 .............. 51 4.24. Diễn biến chất lượng môi trường không khí KK17 từ năm 2009-2015 .............. 51 4.25. Diễn biến chất lượng môi trường không khí KK18 từ năm 2009-2015 .............. 52 4.26. Diễn biến chất lượng môi trường không khí KK19 từ năm 2009-2015 .............. 52 vii 4.27. Diễn biến chất lượng môi trường không khí KK20 từ năm 2009-2015 .............. 53 4.28. Diễn biến chất lượng môi trường không khí KK21 từ năm 2009-2015 .............. 53 4.29. Diễn biến chất lượng môi trường không khí KK22 từ năm 2009-2015 .............. 54 4.30. Diễn biến chất lượng môi trường không khí KK23 từ năm 2009-2015 .............. 54 4.31. Diễn biến chất lượng môi trường không khí KK24 từ năm 2009-2015 .............. 55 4.32. Diễn biến chất lượng môi trường không khí KK25 từ năm 2009-2015 .............. 55 4.33. Diễn biến chất lượng môi trường không khí KK26 từ năm 2009-2015 .............. 55 4.34. Diễn biến chất lượng môi trường không khí KK27 từ năm 2009-2015 .............. 56 4.35. Diễn biến chất lượng môi trường không khí KK28 từ năm 2009-2015 .............. 56 4.36. Diễn biến chất lượng môi trường không khí KK29 từ năm 2009-2015 .............. 57 4.37. Diễn biến chất lượng môi trường không khí KK30 từ năm 2009-2015 .............. 57 4.38. Diễn biến chất lượng nước thải đầu ra trạm xử lý nước thải tập trung 2009 – 2015 ......................................................................................................... 59 4.39. Diễn biến chất lượng nước thải đầu vào trạm xử lý 2015. .................................. 64 viii DANH MỤC BIỂU ĐỒ, ĐỒ THỊ, SƠ ĐỒ 2.1. Tình hình phát triển công nghiệp tại Việt Nam..................................................... 6 2.2. Tỷ lệ gia tăng lượng nước thải từ các KCN và tỷ lệ gia tăng tổng lượng nước thải từ các lĩnh vực trong toàn quốc. ............................................................ 8 2.3. Diễn biến nước sông Nhuệ đoạn qua Hà Đông ..................................................... 9 2.4. Tần suất số lần đo vượt TCVN của một số thông số .......................................... 10 2.5. Hàm lượng bụi lơ lửng trong không khí xung quanh tại một số KCN miền Bắc và miền Trung từ năm 2006-2008....................................................... 11 2.6. Nồng độ CO trong không khí xung quanh các KCN .......................................... 11 2.7. Sơ đồ nguyên tắc các mối quan hệ trong hệ thống QLMT tại KCN ................... 14 4.1. Bản đồ vị trí KCN Đình Trám.............................................................................. 26 4.2. Sơ đồ dây chuyền công nghệ xử lý nước thải ..................................................... 31 4.3. Sơ đồ tổ chức của BQL các KCN tỉnh Bắc Giang .............................................. 37 4.4. Biểu đồ diễn biến pH trong nước thải đầu ra TXL giai đoạn 2009-2015 ........... 60 4.5. Biểu đồ diễn biến nồng độ BOD5 trong nước thải đầu ra trạm xử lý.................. 60 4.6. Biểu đồ diễn biến nồng độ COD trong nước thải đầu ra Trạm xử lý giai đoạn 2009-2015 ................................................................................................... 61 4.7. Biểu đồ diễn biến nồng độ TSS trong nước thải đầu ra Trạm xử lý giai đoạn 2009-2015 ................................................................................................... 61 4.8. Biểu đồ diễn biến nồng độ Tổng N trong nước thải đầu ra Trạm xử lý giai đoạn 2009-2015 ............................................................................................ 62 4.9. Biểu đồ diễn biến nồng độ Amoni trong nước thải đầu ra Trạm xử lý giai đoạn 2009-2015 ............................................................................................ 62 4.10. Biểu đồ diễn biến nồng độ Tổng P trong nước thải đầu ra Trạm xử lý............... 63 4.11. Biểu đồ diễn biến nồng độ Coliform trong nước thải đầu ra Trạm xử lý............ 63 4.12. Sơ đồ cái tiến trạm xử lý nước thải tập trung KCN Đình Trám.......................... 66 ix TRÍCH YẾU LUẬN VĂN Báo cáo này trình bày kết quả về công tác quản lý môi trường hiện tại trong khu công nghiệp Đình Trám, huyện Việt Yên tỉnh Bắc Giang và diễn biến chất lượng môi trường nước và không khí tại khu công nghiệp Đình Trám giai đoạn 2009 – 2015. Bằng các phương pháp nghiên cứu khác nhau: Điều tra thu thập số liệu về công tác quản lý môi trường tại các cơ quan quản lý về môi trường trong khu công nghiệp và một số doanh nghiệp trong khu công nghiệp. Kết hợp phương pháp ma trận SWOT để đưa ra được một số giải pháp cụ thể. Kết quả của công trình nghiên cứu chúng thôi thấy được chất lượng môi trường không khí tại KCN Đình Trám chưa có dấu hiệu bị ô nhiễm do diện tích cây xanh trong khu công nghiệp chiếm tỷ lệ lớn cùng với đó số doanh nghiệp không phát thải hoặc có phát thải khí thải nhưng đã xử lý đạt tiêu chuẩn chiếm tỷ lệ cao. Chất lượng nước thải đầu ra tại trạm xử lý nước thải tập trung KCN đã có dấu hiệu vượt quá tiêu chuẩn cho phép một số chỉ tiêu như Amoni, Tổng N, Coliform. Công nghệ xử lý tại trạm xử lý hiện nay đang áp dụng là công nghệ xử lý sinh học hiếu khí vì vậy hiệu quả xử lý Nitơ và Phospho chưa thực sự tốt. Trên cơ sở đó chúng tôi đã đề xuất nâng cấp trạm xử lý nước thải tập trung khu công nghiệp Đình Trám để phù hợp với yêu cầu hiện tại. x THESIS ABSTRACT This report presents the results of the current environmental management and the changing of environmental quality about air and water in Dinh Tram Industrial Zone, Viet Yen district, Bac Giang province in the period 2009 to 2015. We used two research methods. First one, Collecting data on environmental management in at the agency and some businesses within the industrial zone. Then, We've combined with SWOT matrix method in order to come up with some concrete solutions. According to the results of researching, we didn't find out any sign of air pollution in Dinh Tram Industrial Zone because of the hight ratio of the green area and emissions of factories are managed. The quality of wastewater which in the centralized processing station is has signs beyond standard about some indicators such as ammonium, total N, Coliform. The current processing technology is applying aerobic bioremediation technology resulted in the nitrogen and phosphorus treatment is not effective. On that basis we have proposed to upgrade the centralized processing station in Dinh Tram industrial Zone to be suitable with current requirements. xi PHẦN 1. MỞ ĐẦU 1.1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI Môi trường là vấn đề có tầm quan trọng đặc biệt đối với con người, sinh vật và sự phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội của đất nước, dân tộc và toàn nhân loại. Trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, vấn đề môi trường càng trở nên bức bách. Đó không chỉ là vấn đề của hiện tại mà còn là vấn đề của tương lai mà chúng ta cần quan tâm và chủ động giải quyết để đảm bảo cho sự phát triển bền vững của đất nước. Song hành cùng với sự phát triển công nghiệp và khu công nghiệp, vấn đề ô nhiễm, suy thoái môi trường và cạn kiệt nguồn tài nguyên thiên nhiên đang ngày càng gia tăng. Cho đến nay, mặc dù đã có nhiều nỗ lực khắc phục các tác động tiêu cực đến môi trường do hoạt động sản xuất gây ra, chúng ta cũng phải nhìn nhận một thực tế rằng chúng ta đang xử lý các “triệu chứng môi trường” (nước thải, chất thải rắn, khí thải...) thay vì giải quyết các “căn bệnh môi trường” (nguyên nhân làm phát sinh chất thải).. Tính đến nay, Bắc Giang có 5 khu công nghiệp tập trung được Thủ tướng chính phủ phê duyệt. Khu công nghiệp Đình Trám có tổng diện tích là 98,105 ha được đầu tư xây dựng trên địa bàn hai xã Hồng Thái và Hoàng Ninh thuộc huyện Việt Yên tỉnh Bắc Giang với nhiều ngành nghề sản xuất như may mặc, sản xuất các linh kiện điện tử, xe máy, sản xuất máy hàn, dây cáp điện...việc hình thành KCN giúp giải quyết việc làm và tạo nguồn thu nhập ổn định cho hàng nghìn lao động. Bên cạnh đó vấn đề môi trường tại KCN đặt ra một thách thức lớn chính vì vậy tôi tiến hành chọn đề tài “Nghiên cứu diễn biến chất lượng môi trường nước và không khí tại khu công nghiệp Đình Trám, huyện Việt Yên tỉnh Bắc Giang giai đoạn 2009-2015” làm đề tài luận văn của mình. 1.2. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC KCN Đình Trám là khu công nghiệp đầu tiên được xây dựng trên địa bàn tỉnh Bắc Giang bằng vốn ngân sách nhà nước. Cùng với đó là chính sách “ Trải thảm đỏ” ưu tiên cho các doanh nghiệp vào đầu tư sản xuất và chưa để ý đến vấn đề môi trường. Trải qua hơn mười năm xây dựng và hoạt động đã tác động đến xấu đến môi trường. 1 1.3. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU Tìm hiểu thực trạng quản lý môi trường nước và không khí tại khu công nghiệp Đình Trám, từ đó đề xuất một số giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý môi trường khu công nghiệp, bảo vệ môi trường. 1.4. YÊU CẦU NGHIÊN CỨU - Tìm hiểu thực trạng quản lý môi trường nước và không khí tại khu công nghiệp Đình Trám. - Đánh giá diễn biến chất lượng môi trường nước và không khí tại khu công nghiệp Đình Trám. - Đề xuất một số giải pháp nâng cao chất lượng môi trường khu công nghiệp. 1.5. NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI, Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN - Ý nghĩa khoa học: + Làm cơ sở để nâng cao công tác quản lý môi trường tại KCN Đình Trám. +Từ kết quả nghiên cứu của đề tài làm cơ sở thực tiễn và lý luận để phát triển mô hình KCN sinh thái tại KCN Đình Trám. - Ý nghĩa thực tiễn: + Đưa ra được biện pháp cải tạo chất lượng môi trường. 2 PHẦN 2. TỔNG QUAN CÁC VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU 2.1. KHÁI QUÁT VỀ KHU CÔNG NGHIỆP VÀ QUẢN LÝ MÔI TRƯỜNG KHU CÔNG NGHIỆP 2.1.1. Khái niệm khu công nghiệp Khu công nghiệp là khu vực dành cho phát triển công nghiệp theo một quy hoạch cụ thể nào đó nhằm đảm bảo được sự hài hòa và cân bằng giữa các mục tiêu kinh tế - xã hội – môi trường. Theo nghị định 29/2008/NĐ-CP của chỉnh phủ ngày 14 tháng 3 năm 2008 quy định về thành lập, hoạt động, chính sách và quản lý nhà nước đối với KCN, khu chế xuất (KCX), khu kinh tế (KKT), KKT cửa khẩu thì KCN được định nghĩa như sau: “khu công nghiệp là khu chuyên sản xuất hàng công nghiệp và thực hiện các dịch vụ sản xuất công nghiệp, có ranh giới địa lý xác định, được thành lập theo điều kiện, trình tự và thủ tục quy định tại Nghị định này”. Sự phát triển của các KCN sẽ đưa đến sự tăng trưởng kinh tế, phát triển xã hội và nâng cao mức sống của nhân dân. Tuy nhiên, quá trình này cũng sẽ gây áp lực mạnh mẽ cho môi trường. 2.1.2. Định nghĩa về quản lý môi trường Quản lý môi trường là một hoạt động nhằm vào việc tổ chức thực hiện cũng như giám sát các hoạt động bảo vệ, cải tạo và phát triển các điều kiện môi trường và khai thác sử dụng tài nguyên một cách tối ưu. Theo một số tác giả, thuật ngữ về quản lý môi trường gồm hai nội dung chính: quản lý Nhà nước về môi trường và quản lý của các doanh nghiệp, khu vực dân cư về môi trường. Trong đó nội dung thứ 2 có mục tiêu chủ yếu là tăng cường hiệu quả của hệ thống sản xuất và bảo vẹ sức khở người lao động, dân cư sống trong khu vực chịu ảnh hưởng của các hoạt động sả xuất. Theo tác giả Trần Thanh Lâm (2006) thì “quản lý môi trường là sự tác động liên tục, có tổ chức và hướng đích của chủ thể quản lý môi trường lên cá nhân hoặc cộng đồng người tiến hành các hoạt động phát triển trong hệ thống môi trường và các khách thể quản lý môi trường, sử dụng một cách tốt nhất mọi tiềm năng và cơ hội nhằm đạt được mục tiêu quản lý môi trường đã đề ra, phù hợp với pháp luật và thông lệ hiện hành”; theo Lưu Đức Hải (2005) “quản lý môi trường là một hoạt động trong lĩnh vực quản lý xã hội có tác dụng điều chỉnh các hoạt động của con người dựa trên sự tiếp cận có hệ thống và các kỹ năng điều phối thông tin 3 đối với các vấn đề môi trường có liên quan đến con người; xuất phát từ quan điểm định lượng, hướng tới sự phát triển bền vững và sử dụng hợp lý tài nguyên”. Quản lý môi trường được thực hiện bằng tổng hợp các biện pháp luật pháp chính sách, kinh tế, kỹ thuật, công nghệ, xã hội, văn hóa giáo dục...Các biện pháp có thể đan xen, phối hợp tích cực với nhau tùy theo điều kiện cụ thể của vấn đề đặt ra. Việc thực hiện quản lý môi trường được thực hiện ở mọi quy mô: toàn câu, khu vực, quốc gia, vùng, tỉnh, huyện... (Hồ Thị Lam Trà, 2009). Công cụ quản lý môi trường là tổng hợp các biện pháp và phương tiện mà các nhà quảy lý sử dụng để thực hiện các nội dung của quản lý môi trường ( Bộ tài nguyên & môi trường, 2009). 2.1.3. Quản lý môi trường khu công nghiệp Hiện nay chưa có một định nghĩa chính xác nào về quản lý môi trường đô thị và KCN. Khái niệm sau được định nghĩa theo khái niệm “Quản lý môi trường”: QLMT đô thì và KCN nhằm mục đích ngăn ngừa ô nhiễm, kiểm soát ô nhiễm, phục hồi môi trường, và tiến tới xây dựng các đô thị sinh thái, nền sản xuất công nghiệp sạch hơn, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững, nâng cao chất lượng cuộc sống. Nhiệm vụ của công tác QLMT đô thị và KCN: - Xây dựng và ban hành các văn bản pháp luật, các quyết định, hướng dẫn về các tiêu chuẩn môi trường, các hoạt động bảo vệ môi trường. - Quản lý sự sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên ( Đất, nước, khoáng sản, sinh vật...). - Quản lý các nguồn thải gây ô nhiễm môi trường và thúc đẩy các biện pháp giảm thiểu chất thải. - Thực hiện các chính sách ngăn ngừa ô nhiễm đô thị và KCN. - Kiểm soát ô nhiễm, sự cố môi trường. - Thanh tra môi trường, xử lý vi phạm... - Quan trắc, phân tích môi trường. - Tham gia quản lý hạ tầng kỹ thuật đảm bảo môi trường ở đô thị và KCN. - Nâng cao nhận thức cộng đồng, tuyên truyền kiến thức và trách nhiệm BVMT đô thị và KCN. (Lê Thanh Hải, 2006). 4 2.2. TÌNH HÌNH PHÁT TRIỂN CÔNG NGHIỆP TRÊN THẾ GIỚI VÀ VIỆT NAM 2.2.1. Tình hình phát triển khu công nghiệp Nền tảng các KCN được tìm thấy ở Anh, là nơi có hệ thống nhà máy và KCN đầu tiên được thành lập. Đây là những thiết lập bởi nhiều đơn vị sản xuất, các nhà máy đầu tiên xuất hiện ngẫu nhiên, tuy nhiên sự xuất hiện sau đó lại đại diện cho một hành động có tổ chức theo ý tưởng nhất định về quy hoạch đô thị và chính sách khu vực. KCN đầu tiên, Trafford Park, được thành lập bởi một công ty tên là Shipcanal và Docks gần Manchester vào năm 1896 (Jarmila Vidová, 2010 ) Các KCN được thành lập ở Đức, cũng vậy. KCN đầu tiên được thành lập năm 1963 ( Euro-Industriepark Munchen). Số lượng lớn KCN và công viên với các công ty công nghiệp vừa và nhỏ xuất hiện sớm hơn trong nửa cuối năm 1980 và cơ bản là một sáng kiến của nhà đầu tư tự do. Có 22 KCN và đầu tư xuất hiện ở Tây Đức vào năm 1984. Bên cạnh đó, các khu tư nhân được thành lập. Có xự xuất hiện ở khu vực đông dân cư, diện tích khá nhỏ và tập trung vào các lĩnh vực thị trường khác nhau. Khu vực với nhiều loại hình khác nhau có thể kể đến khu Dussseldorf ( 23 dự án hoàn thành vào năm 1992) và Frankfurt am Mein ( 19 dự án hoàn thành vài năm 1992), vẫn còn tồn tại và phát triển đến nayỞ Mỹ năm 1959 đã có 452 vùng công nghiệp và 1.000 KCN tập trung, cho đến năm 1970 đã tăng khoảng 1.400 KCN (Jarmila Vidová, 2010 ) 2.2.2. Tình hình phát triển công nghiệp tại Việt Nam Ở Việt Nam, tuy khu công nghiệp xuất hiện khá muộn nhưng lại phát triển khá nhanh. Khu chế xuất (KCX) Tân Thuận thành lập tháng 11/1991 là KCN đầu tiên của cả nước. Tiếp theo là KCX Linh Trung 1 thành lập năm 1992. Cả hai khu này đều ở Thành phố Hồ Chí Minh để khai thác lợi thế nguồn nhân lực và kết cấu hạ tầng giao thông. Giai đoạn 1991 – 1994 chỉ có 12 khu chế xuất và khu công nghiệp được thành lập với tổng diện tích tự nhiên 2.360 ha. Sau giai đoạn này, việc thành lập các KCN, KCX được đẩy nhanh, cụ thể trong 5 năm 1996 – 2000 thành lập 53 KCN, KCX với tổng diện tích so với kế hoạch 5 năm 1991 – 1995. Theo Báo cáo của Ban Chỉ đạo phát triển các KCN, KKT công bố ngày 19/3/2015 cho biết, hiện cả nước có 295 KCN với tổng diện tích 84.000 ha, trong đó 212 KCN đã đi vào hoạt động với tổng diện tích đất tự nhiên 60.000 ha ( so 5 với năm 2013 là 62 %) và 83 KCN đang trong giai đoạn đền bù giải phóng mặt bằng và xây dựng cơ bản với tổng diện tích đất tự nhiên 24.000 héc-ta. Hiện nay, tổng diện tích đất công nghiệp đã cho thuê của các KCN đạt 26.000 héc-ta, tỷ lệ lấp đầy các KCN đã đi vào hoạt động đạt trên 65%. Số lượng các KKT đã thành lập trên cả nước được giữ ổn định là 15 KKT ven biển và 28 KKT cửa khẩu. Trong năm 2014, các KCN, KKT đã thu hút được 752 dự án có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) với tổng số vốn đầu tư đăng ký đạt 10,2 tỷ USD; điều chỉnh tăng vốn cho 515 lượt dự án với tổng vốn đầu tư tăng thêm là 4 tỷ USD. Hình 2.111. Tình hình phát triển công nghiệp tại Việt Nam Nguồn: khucongnghiep.com.vn Tuy nhiên, trong năm 2014, cũng có 88 dự án bị thu hồi giấy chứng nhận đầu tư với tổng vốn thu hồi 1 tỷ USD. Tính chung trong năm 2014, tổng số vốn FDI vào KCN, KKT đã tăng thêm 13,7 tỷ USD, chiếm 47% tổng số lượt lượt dự án và chiếm 60% tổng vốn đầu tư đăng ký mới và điều chỉnh tăng thêm trong năm 2014 của cả nước. Lũy kế đến hết năm 2014, các KCN trên cả nước đã thu hút được 5.573 dự án FDI với tổng vốn đầu tư đăng ký là 85,5 tỷ USD. Vốn đầu tư đã thực hiện đạt 49 tỷ USD, bằng 57% vốn đầu tư đã đăng ký. Các KKT ven biển đã thu hút được 247 dự án FDI với tổng vốn đầu tư đăng ký 37 tỷ USD, vốn thực hiện đạt 13,5 tỷ USD. Các KKT cửa khẩu thu hút được 70 dự án FDI với tổng vốn đầu tư đăng ký trên 700 triệu USD. Tính riêng trong lĩnh vực sản xuất - kinh doanh, tổng vốn FDI vào các KCN, KKT chiếm hơn 90% tổng vốn FDI cả nước. Như vậy, tổng vốn đầu tư nước ngoài vào các KCN, KKT đã lên tới trên 122 tỷ USD. Về thu hút đầu tư trong nước, năm 2014, các KCN, KKT đã thu hút được 588 dự án với tổng vốn đăng ký hơn 176.000 tỷ 6 đồng, điều chỉnh tăng vốn cho 196 dự án với tổng vốn tăng thêm 20.000 tỷ đồng. Trong đó, tính lũy kế đến hết năm 2014, có 5.459 dự án đầu tư trong nước với tổng vốn đăng ký hơn 541.600 tỷ đồng, tổng vốn đầu tư thực hiện đạt 265.400 tỷ đồng, gần bằng 50% tổng vốn đăng ký. (Thông tin Tài chính số 8 kỳ 2 tháng 4/2015). Các KCN được thành lập trên 58 tỉnh, thành phố trên cả nước; được phân bố trên cơ sở phát huy lợi thế địa kinh tế, tiềm năng các vùng kinh tế trọng điểm, đồng thời phân bố ở mức độ hợp lý một số KCN ở các vùng có điều kiện kinh tế xã hội khó khăn hơn nhằm tạo điều kiện cho ngành công nghiệp địa phương từng bước phát triển. Quy mô các KCN, KCX đa dạng và phù hợp với điều kiện, trình độ phát triển cụ thể của mỗi địa phương. Quy mô trung bình của các KCN, KCX đến 12/2011 là 268ha. Các vùng có điều kiện tương đối khó khăn, ít có lợi thế phát triển công nghiệp quy mô KCN, KCX trung bình thấp hơn các vùng khác, như vùng trung du miền núi phía Bắc (154,9 ha), Tây Nguyên (157,6 ha), vùng Đông Nam Bộ có quy mô KCN trung bình cao nhất (378,3 ha). 2.3. ẢNH HƯỞNG CỦA PHÁT TRIỂN CÔNG NGHIỆP ĐẾN MÔI TRƯỜNG Quá trình công nghiệp hóa hiện đại hóa với những tiến bộ về khoa học kỹ thuật và công nghệ mới được sử dụng vào quá trình sản xuất, nhằm ngăn chặn, giảm thiểu ô nhiễm, bảo vệ, cải thiện môi trường một cách hiệu quả hơn. Tuy nhiên, bên cạnh những tác động tích cực mà quá trình này đem lại, còn có nhiều tác động tiêu cực, ảnh hưởng không nhỏ đến các mặt đời sống kinh tế xã hội và đặc biệt là môi trường của nước ta hiện nay (Lê Thị Thanh Hà, 2012). Xét về mặt môi trường, việc tập trung các cơ sở sản xuất trong KCN là nhằm mục đích sử dụng hợp lý tài nguyên và năng lượng, khoanh vùng sản xuất công nghiệp vào một khu vực nhất định, tập trung nguồn thải, nâng cao hiệu quả sử dụng tài nguyên thiên nhiên và năng lượng, hiệu quả xử lý nguồn thải ô nhiễm và giảm thiểu tối đa ảnh hưởng ô nhiễm môi trường do các hoạt động sản xuất đối với cộng đồng sinh sống trong các khu dân cư xung quanh. Việc tập trung các cơ sở sản xuất trong các KCN góp phần nâng cao hiệu quả xử lý nước thải, chất thải rắn... đồng thời, giảm chi phí đầu tư cho hệ thống xử lý, giảm chi phí xử lý môi trường trên một đơn vị chất thải. Ngoài ra, công tác quản lý môi trường đối với các cơ sở sản xuất trong KCN cũng được thuận lợi hơn. 7 Tuy nhiên, nếu tập trung các nhà máy vào một khu vực mà lại không có hệ thống xử lý nước thải, khí thải thì cũng giống như tập trung các nguồn gây ô nhiễm vốn phân tán về một nơi. 2.3.1. Ô nhiễm nước mặt do nước thải KCN Sự gia tăng nước thải từ các KCN trong những năm gần đây là rất lớn. Tốc độ gia tăng này cao hơn nhiều so với sự gia tăng tổng lượng nước thải từ các lĩnh vực khác trong toàn quốc. Trong đó, khu vực Đông Nam Bộ được xem là có lượng nước thải từ các KCN phát sinh lớn nhất, chiếm 49% tổng lượng nước thải các KCN. Tây Nguyên là khu vực có lượng nước thải ít nhất, với 2%. (BTNMT2009). Hình 2.222. Tỷ lệ gia tăng lượng nước thải từ các KCN và tỷ lệ gia tăng tổng lượng nước thải từ các lĩnh vực trong toàn quốc. Nguồn: TCMT tổng hợp (2009) Thành phần nước thải từ các KCN phụ thuộc vào ngành nghề của các cơ sở sản xuất trong KCN, nhưng chủ yếu bao gồm các chất rắn lơ lửng, chất hữu cơ (thể hiện qua hàm lượng nhu cầu oxy sinh hóa, nhu cầu oxy hóa học), các chất dinh dưỡng (biểu hiện bằng hàm lượng tổng nitơ và tổng phốt pho) và kim loại nặng. Chính vì vậy, chất lượng nước thải đầu ra của các KCN phụ thuộc rất nhiều vào việc nước thải có được xử lý hay không. Theo số liệu thống kê của Bộ Tài nguyên và Môi trường, tỷ lệ các khu công nghiệp có trạm xử lý nước thải tập trung chỉ chiếm 70%, nhiều khu công nghiệp đã đi vào hoạt động mà hoàn toàn chưa triển khai xây dựng hệ thống xử lý nước 8