Tài liệu Nghiên cứu đánh giá mô hình chứng chỉ rừng theo nhóm các hộ gia đình trồng rừng sản xuất tại xã trung sơn, huyện gio linh, tỉnh quảng trị

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT TRƯỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP ---------------- DƯƠNG DUY KHÁNH NGHIÊN CỨU ĐÁNH GIÁ MÔ HÌNH CHỨNG CHỈ RỪNG THEO NHÓM CÁC HỘ GIA ĐÌNH TRỒNG RỪNG SẢN XUẤT TẠI XÃ TRUNG SƠN, HUYỆN GIO LINH, TỈNH QUẢNG TRỊ LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC LÂM NGHIỆP HÀ NỘI, 2011 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT TRƯỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP ----------------- DƯƠNG DUY KHÁNH NGHIÊN CỨU ĐÁNH GIÁ MÔ HÌNH CHỨNG CHỈ RỪNG THEO NHÓM CÁC HỘ GIA ĐÌNH TRỒNG RỪNG SẢN XUẤT TẠI XÃ TRUNG SƠN, HUYỆN GIO LINH, TỈNH QUẢNG TRỊ Chuyên ngành: LÂM HỌC Mã số: 60.62.60 LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC LÂM NGHIỆP NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: GS.TSKH. NGUYỄN NGỌC LUNG HÀ NỘI, 2011 i LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành Luận văn Thạc sĩ của mình, em xin gửi lời cảm ơn chân thành tới Ban giám hiệu, Phòng Đào tạo, Khoa Sau đại học, Khoa Lâm học và các Giảng viên trường đại học Lâm nghiệp Việt Nam đã nhiệt tình truyền đạt những kiến thức quý báu cho em trong suốt quá trình học tập và hoàn thành Luận văn Thạc sĩ. Em xin gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc tới Giáo sư, Tiến sỹ khoa học Nguyễn Ngọc Lung - Người hướng dẫn em trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành Luận văn Thạc sĩ. Xin chân thành cảm ơn các cán bộ thuộc Chi cục Lâm nghiệp tỉnh Quảng Trị đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong quá trình thu thập số liệu để hoàn thành Luận văn này. Cuối cùng tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc nhất đến gia đình; các anh, chị em và bạn bè trong lớp học, các đồng nghiệp, những người đã đóng góp, giúp đỡ, động viên, khuyến khích tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi, có sự hỗ trợ, hướng dẫn và chỉ bảo từ GS.TSKH. Nguyễn Ngọc Lung. Các nội dung nghiên cứu trong đề tài này là trung thực, các số liệu tham khảo có trích dẫn rõ ràng, các kết quả nghiên cứu chưa từng được ai công bố trong bất cứ các công trình nghiên cứu nào trước đây. Nếu có phát hiện bất kỳ gian lận nào, tôi xin chịu trách nhiệm trước Hội đồng cũng như kết quả luận văn của mình. Xin trân trọng cảm ơn, Tác giả Dương Duy Khánh ii MỤC LỤC TRANG PHỤ BÌA LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................ i MỤC LỤC ............................................................................................................. ii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ..................................................................... v DANH MỤC BẢNG BIỂU ................................................................................. vi DANH MỤC HÌNH ẢNH .................................................................................. vii ĐẶT VẤN ĐỀ ....................................................................................................... 1 Chương 1: TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU .................................. 5 1.1. Tổng quan về chứng chỉ rừng ...................................................................... 5 1.1.1. Hội đồng quản trị rừng-FSC ............................................................. 5 1.1.2. Chứng chỉ rừng và sự phát triển ....................................................... 6 1.1.2.1. Trên thế giới: .................................................................................. 6 1.1.2.2. Tại Việt Nam .................................................................................. 9 1.1.3. Cơ chế hoạt động của CCR: ............................................................ 11 1.1.3.1. Cơ sở đánh giá CCR ..................................................................... 11 1.1.3.2.Chuỗi hành trình sản phẩm (CoC)................................................. 15 1.1.3.3. Đơn vị cấp chứng chỉ.................................................................... 16 1.2. Tình hình xuất, nhập khẩu gỗ có CCR tại Việt Nam ................................ 19 1.2.1. Tình hình xuất khẩu gỗ:................................................................... 19 1.2.2. Tình hình nhập khẩu gỗ: ................................................................. 25 1.3. Tiếp cận với cấp chứng chỉ rừng tại Việt Nam ......................................... 29 1.4. Các khó khăn trong quản lý rừng ở cấp quy mô nhỏ, lẻ khi tiếp cận với chứng chỉ rừng và quản lý rừng bền vững ........................................................ 32 Chương 2: MỤC TIÊU, PHẠM VI, ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ..................................................................... 36 2.1. Mục tiêu nghiên cứu .................................................................................. 36 2.2. Cơ sở khoa học .......................................................................................... 36 iii 2.3. Tính khả thi của đề tài ............................................................................... 37 2.4. Phạm vi nghiên cứu ................................................................................... 37 2.5. Nội dung nghiên cứu ................................................................................. 37 2.6. Phương pháp nghiên cứu: .......................................................................... 38 Chương 3: ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN KHU VỰC NGHIÊN CỨU ................. 39 3.1. Tổng quan về khu vực nghiên cứu ............................................................ 39 3.1.1. Điều kiện tự nhiên ........................................................................... 39 3.1.1.1.Vị trí địa lý..................................................................................... 39 3.1.1.2. Địa hình ........................................................................................ 39 3.1.1.3. Khí hậu - Thủy văn ....................................................................... 40 3.1.1.4.Tài nguyên đất ............................................................................... 42 3.1.1.5. Tình hình sử dụng đất toàn huyện ................................................ 44 3.1.2. Tình hình kinh tế xã hội ................................................................... 44 3.1.2.1. Dân số huyện Gio Linh................................................................. 44 3.1.2.2. Thành phần dân tộc ...................................................................... 45 3.1.2.3. Lao động ....................................................................................... 45 3.1.2.4. Cơ sở hạ tầng ................................................................................ 45 3.1.3. Tài nguyên rừng .............................................................................. 47 3.1.3.1. Hệ thực vật.................................................................................... 48 3.1.3.2. Hệ động vật................................................................................... 48 3.2. Tổng quan về xã Trung Sơn [16]............................................................... 49 3.2.1. Điều kiện tự nhiên ........................................................................... 49 3.2.2. Các nguồn tài nguyên, khoáng sản .................................................. 50 Chương 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ............................................................. 52 4.1. Tình trạng trồng, chăm sóc, bán sản phẩm gỗ keo tại địa phương ............ 52 4.2. Diện tích rừng trồng đã được cấp chứng chỉ và quy trình cấp chứng chỉ FSC ... 54 4.3. Tổng quan mô hình CCR nhóm hộ gia đình thành công tại Gio Linh ...... 59 4.3.1. Tổng quan về nhóm CCR................................................................. 59 iv 4.3.2. Cơ cấu tổ chức nhóm: ..................................................................... 59 4.3.3. Hoạt động nhóm: ............................................................................. 61 4.3.4. Quỹ phát triển nhóm:....................................................................... 65 4.3.5. Một số khó khăn trong công tác quản lý nhóm ............................... 66 4.4. Các khó khăn hiện các hộ trồng rừng đang gặp phải và các giải pháp thông qua cấp CCR ..................................................................................................... 67 4.5. Đánh giá các lợi ích của người dân và của xã hội khi nhóm hộ tham gia được cấp CCR ................................................................................................... 70 4.5.1. Đánh giá về lợi ích kinh tế .............................................................. 70 4.5.2. Đánh giá lợi ích về mặt xã hội ........................................................ 76 4.5.3. Đánh giá về lợi ích môi trường và quản lý rừng bền vững ............. 78 4.6. Các đề xuất bổ sung về chính sách và hướng dẫn thực hiện CCR theo nhóm hộ phù hợp với điều kiện thực tế tại vùng nghiên cứu. .......................... 80 Chương 5: KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ................................................. 89 5.1. Kết luận ...................................................................................................... 89 5.1.1. Kết quả chính của đề tài .................................................................. 89 5.1.2. Các điểm mới của đề tài .................................................................. 90 5.2. Khuyến nghị............................................................................................... 92 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC v DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT HTX Hợp tác xã QLR Quản lý rừng QLRBV Quản lý rừng bền vững TCLN Tổng cục lâm nghiệp CCR Chứng chỉ rừng FSC Hội đồng quản trị rừng SLIMF Rừng quản lý theo quy mô nhỏ đầu tư thấp CITES Công ước quốc tế về buôn bán các loài động thực vật hoang dã ITTO Tổ chức gỗ nhiệt đới Quốc Tế FLEGT Thực thi luật lâm nghiệp và thương mại LACEY Tên 1 đạo luật của Mỹ về nguồn gốc gỗ KfW Ngân hàng tái thiết Đức SECO Cục kinh tế liên bang Thụy Sỹ GFTN Mạng lưới thương mại lâm sản toàn cầu EU Cộng đồng các nước châu Âu VIFORES Hiệp hội gỗ và lâm sản Việt Nam CoC Chuỗi hành trình sản phẩm BQL Ban quản lý GFA Công ty tư vấn cấp chứng chỉ của Đức SNV Tổ chức phát triển Hà Lan UBND Ủy ban nhân dân CCLN Chi cục lâm nghiệp VCG Nhóm chứng chỉ rừng cấp thôn WWF Quỹ quốc tế về bảo vệ thiên nhiên vi DANH MỤC BẢNG BIỂU Tên bảng STT Trang 1.1 Thị trường xuất khẩu gỗ và sản phầm gỗ 6 tháng đầu năm 2011 24 1.2 Thị trường nhập khẩu gỗ và sản phẩm gỗ 6 tháng đầu năm 2011 28 3.1 Số liệu bình quân 5 năm các chỉ tiêu nhiệt độ, độ ẩm và lượng mưa 42 3.2 Hiện trạng sử dụng đất của huyện Gio Linh 44 3.3 Hiện trạng rừng huyện Gio Linh phân theo chức năng 47 4.1 Tổng diện tích rừng trồng keo có sổ đỏ xã Trung Sơn 52 4.2 Tổng hợp diện tích và lượng gỗ khai thác rừng có chứng chỉ tại xã Trung Sơn (thôn Kinh Môn và Giang Xuân Hải) 71 4.3 Các chi phí cho cấp chứng chỉ (áp dụng cho diện tích dưới 2000ha) 72 4.4 Kinh phí thực hiện dự án cho nhóm Kinh Môn và Giang Xuân Hải 76 4.5 Phân tích SWOT 82 4.6 Đánh giá sai số trước và sau khai thác tại thôn Kinh Môn Áp dụng công thức (1) 4.7 86 Tính sai số trước và sau khai thác tại thôn Kinh Môn Áp dụng công thức (2) 87 vii DANH MỤC HÌNH ẢNH STT Tên hình ảnh Trang 3.1 Sơ đồ địa giới hành chính tỉnh Quảng Trị 40 3.2 Sơ đồ tổng quát địa giới hành chính xã Trung Sơn 50 4.1 Sơ đồ diện tích các lô rừng được cấp chứng chỉ năm 2010 56 4.2 Phân tích chi phí khi đầu tư cho 3 loại rừng có và không có FSC 73 4.3 Phân tích thu nhập với loại gỗ tròn và gỗ dăm có và không có FSC 75 1 ĐẶT VẤN ĐỀ Như chúng ta đã biết, luật Bảo vệ và phát triển rừng cũng như Chiến lược lâm nghiệp Quốc Gia đã có những định hướng rõ ràng về quản lý rừng bền vững, tuy nhiên nó vẫn chưa xây dựng được chính sách quản lý rừng (QLR) bền vững cho nhiều loại rừng hiện có của nước ta hiện nay, đặc biệt là rừng trồng do các hộ gia đình, các tổ chức cá nhân quản lý, khai thác và sử dụng. Trong chiến lược phát triển lâm nghiệp Quốc Gia năm 2006 -2020, nhiệm vụ của ngành lâm nghiệp cần phải quản lý bền vững 8,4 triệu ha rừng sản xuất trong đó có 4,15 triệu ha rừng trồng bao gồm rừng nguyên liệu công nghiệp tập trung, lâm sản ngoài gỗ..., 3,36 triệu ha rừng sản xuất là rừng tự nhiên và 0,62 ha rừng tự nhiên phục hồi sản xuất nông lâm kết hợp. Bên cạnh đó, ngành lâm nghiệp còn quản lý bền vững 5,6 triệu ha rừng phòng hộ và 2,16 triệu ha rừng đặc dụng [12]. Chứng chỉ rừng là một công cụ quan trọng trong việc quản lý bền vững rừng, đặc biệt là rừng kinh doanh, thực chất đây là chứng chỉ ISO cung cấp cho các đơn vị kinh doanh rừng, kinh doanh gỗ và lâm sản. Cho đến nay, đối tượng rừng được cấp chứng chỉ tương đối rộng bao gồm cả chứng chỉ cho rừng tự nhiên và rừng trồng. Trên thế giới, có khá nhiều nước áp dụng mô hình chứng chỉ rừng và đã góp phần lớn trong việc quản lý rừng bền vững, đặc biệt là các khu vực rừng phòng hộ đầu nguồn và rừng đặc dụng, bên cạnh đó chứng chỉ rừng còn mang lại các lợi ích về mặt kinh tế, xã hội và môi trường cho con người. Tuy nhiên, ở Việt Nam hiện nay, khái niệm về chứng chỉ rừng còn rất mới mẻ, có rất ít các công ty lâm nghiệp, các tổ chức, cá nhân quan tâm đến nó, có khi có quan tâm nhưng thực tế chưa biết bắt đầu từ đâu. Vì vậy việc nghiên cứu, đánh giá mô hình chứng chỉ rừng (CCR) thành công để đề xuất các giải pháp, thậm chí bổ sung để hoàn thiên các tiêu chí đã và được nhiều tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước quan tâm. Nó góp phần không nhỏ trong việc cải thiện các chính sách quản lý rừng bền vững và hỗ trợ người dân trong việc kinh doanh rừng đảm bảo được các yêu cầu về môi trường, kinh tế và xã hội. 2 Trong vài thập kỷ qua, cảnh quan rừng tự nhiên nguyên sinh tại Việt Nam nói chung và khu vực miền Trung Việt Nam nói riêng đang có chiều hướng suy thoái nghiêm trọng. Hiện tại tại khu vực miền Trung Việt Nam có diện tích khoảng 7.300 km2, đã suy thoái và phân mảnh nghiêm trọng do các nguyên nhân như hậu quả chiến tranh, khai thác gỗ bất hợp pháp, các tập quán canh tác lâm nghiệp không bền vững và sự bành trướng của các giống cây ngoại lai. Việc độc canh cây Keo và các loài cây khác tạo ra sự phân mảnh hơn là tái kết nối cảnh quan rừng. Các khu rừng tự nhiên có giá trị bảo tồn cao suy thoái đang liên tục được chuyển đổi thành các khu vực trồng cây rừng cho kinh tế với các chu kỳ kinh doanh ngắn hạn. Nếu sự việc này vẫn được tiếp tục diễn ra với tốc độ ngày càng tăng và tính nguyên vẹn của hệ sinh thái không được phục hồi, nhiều loài đặc hữu tại khu vực sẽ đối mặt với sự tuyệt chủng trong tương lai gần. Việc quản lý các khu vực rừng trồng cũng chưa được trú trọng, các khu rừng mang tính phòng hộ vẫn được khai thác bừa bãi tùy vào điều kiện kinh tế của từng hộ làm ảnh hưởng không nhỏ đến công tác phòng hộ của rừng. Trên thế giới cũng như ở Viêt Nam, sự thành công của việc chứng chỉ cho các đơn vị QLR (forest management unit) rộng lớn như Cty lâm nghiệp, lâm trường quốc doanh, liên hiệp sản xuất, HTX lâm nghiệp... đã được khẳng định trong 15 năm nay, ví dụ ở Viêt Nam Công ty trồng rừng QFPL Quy Nhơn, lâm trường Đoan Hùng, lâm trường Vân Đài (Phú Thọ) đã được cấp chứng chỉ QLR bền vững, nhưng chứng chỉ QLR bền vững cho cá nhân hay hộ gia đình với quy mô nhỏ từ vài ba ha tới vài ba chục ha (gọi là SLIMF) gộp lại thành nhóm thì đây là mô hình đầu tiên, nếu có kinh nghiệm tốt sẽ có tác động lớn đến diện tích rừng phân tán nhưng diện tích rừng rất rộng lớn của người dân nông thôn, vùng sâu, vùng xa. Có thể nói „Chứng chỉ rừng (Forest Certification) chính là sự xác nhận bằng văn bản rằng một đơn vị quản lý rừng đã đạt được các tiêu chuẩn quản lý rừng của tổ chức cấp chứng chỉ“ [12]. Hiện nay, nhiều người tiêu dùng đã nhận thức được tầm quan trọng của các mặt hàng đồ gỗ được cấp chứng chỉ rừng, thậm chí hội người tiêu dùng tại Anh, Hà Lan còn có xu hướng tẩy chay sử dụng các loại hàng không có nguồn 3 gốc xuất xứ. Nhu cầu đối với gỗ nhiệt đới đã được chứng chỉ ở thị trường châu Âu và Mỹ đã vượt quá cung. Hiện có hơn 8.000 sản phẩm trên khắp thế giới có mang biểu trưng của chứng chỉ rừng FSC (Hội đồng quản trị rừng thế giới) từ cửa gỗ đến lược chải đầu, từ văn phòng phẩm đến giấy vệ sinh. Ngày nay, mạng lưới lâm sản toàn cầu, một nhóm các tổ chức và công ty cam kết sản xuất và buôn bán gỗ và lâm sản đã được chứng chỉ, đã có mạng lưới ở 18 quốc gia khác nhau trên khắp thế giới với hơn 600 thành viên. Theo kết quả thống kê nhu cầu sử dụng hàng có chứng chỉ rừng đã gia tăng với tỉ lệ 2-3% mỗi năm ở Anh. Ở Hà Lan có 500 công ty cùng với nhà nhập khẩu gỗ nhiệt đới lớn nhất ở châu Âu và lớn thứ 2 trên toàn thế giới, hiện đã cam kết chỉ mua sản phẩm đã có GSC. Các mạng lưới bán lẻ rất lớn từ Anh và Mỹ cũng hoạt động với vai trò xúc tác cho những thay đổi bởi họ đang gia tăng yêu cầu cung cấp gỗ đã được chứng chỉ. [41]. FSC gọi phương pháp này là CCR theo nhóm, phương pháp này có điều kiện mở rộng vì nhà nước Viêt Nam đã giao quyền quản lý sử dụng tới 3,287 triệu ha rừng trồng và rừng tự nhiên cho hộ gia đình và cá nhân (TCLN, 2010), và đề tài luận văn này sẽ cố gắng nghiên cứu để bổ sung đóng góp cho mô hình này sao cho ngày càng phù hợp với thể chế chính sách , luật tục và truyền thống canh tác, quản lý của địa phương. Mặc dù chứng chỉ rừng vừa có thể tăng khả năng tiếp cận thị trường, vừa đem lại lợi ích về mặt kinh tế, môi trường và xã hội cho người dân nhưng nó cũng đòi hỏi khung chính sách có tính chất hỗ trợ từ các cấp chính quyền địa phương, trung ương đến các cộng đồng quốc tế để nó có thể thực tế hóa các tính năng đó. Quá trình áp dụng chứng chỉ rừng tại nước ta cần phải xem xét đánh giá lại một cách có hệ thống đảm bảo giảm thiểu các tác động tiêu cực và đẩy mạnh công tác quản lý rừng có trách nhiệm. Trên cơ sở đó đúc rút kinh nghiệm để có thể áp dụng đảm bảo chứng chỉ rừng là một trong những công cụ quan trọng trong việc quản lý rừng bền vững và có trách nhiệm. Tiêu chuẩn QLRBV là mức độ cao chung cho toàn thế giới, thể chế và các chính sách QLR ở mỗi vùng, mỗi quốc gia lại khác nhau, vì vậy thông qua việc đánh giá của tổ chức cấp CCR, ta có điều kiện xem xét sự chênh lêch của các quy định đó không những chỉ nhằm đưa năng lực QLR của ta dần dần đạt tới 4 trình độ quốc tế, mà còn tạo điều kiện dễ dàng cho các chủ rừng Việt Nam thuận lợi trong việc xin cấp CCR, đó cũng chính là mục đích, là nội dung đóng góp của công trình này vào việc thực hiện tiến trình QLRBV trong chiến lược phát triển lâm nghiệp 1996-2020[12]. Với mục tiêu nhằm chuyển hướng lại xu thế này cũng như để giảm thiểu các tác động tiêu cực, quản lý rừng có trách nhiệm đảm bảo không ảnh hưởng đến công tác phòng hộ của rừng được nhiều cơ quan, tổ chức trong và ngoài nước quan tâm. Hiện tại trên địa bàn tỉnh Quảng Trị cũng có nhiều các tổ chức, cá nhân khác nhau tham gia vào hoạt động hỗ trợ các hộ gia đình cấp chứng chỉ rừng nhằm đảm bảo được chu kỳ kinh doanh dài hơn cho rừng và tăng cường thu nhập cho người dân thông qua việc bán gỗ có chứng chỉ. Tuy nhiên hoạt động này mới thực hiện được một số ít các điểm trên địa bàn của tỉnh. Trên cơ sở đó, việc nghiên cứu đánh giá mô hình Chứng chỉ rừng theo hướng quản lý từng bền vững theo nhóm hộ gia đình tại xã Trung Sơn, huyện Gio Linh nhằm bổ sung hướng dẫn chứng chỉ rừng theo nhóm phù hợp với điều kiện Miền Trung Việt Nam là vấn đề cấp thiết, cần thiết phải thực hiện để nhân rộng, đảm bảo cho việc duy trì và phát triển hệ sinh thái, cảnh quan rừng một cách bền vững hơn. 5 Chương 1 TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU 1.1. Tổng quan về chứng chỉ rừng 1.1.1. Hội đồng quản trị rừng-FSC Hội đồng quản trị rừng (FSC) là một mạng lưới toàn cầu, được thành lập vào tháng 10 năm 1993 tại Toronto, Canada với 130 thành viên đến từ 26 quốc gia. Trong những ngày đầu, tổ chức đặt trụ sở tại Oaxaca, Mehico, sau này chuyển đến thành phố Bonn của CHLB Đức. Sau khi được thành lập, tổ chức này được đông đảo các tổ chức về kinh tế, xã hội và môi trường quan tâm, tín nhiệm. Họ cũng đã đưa ra được 10 nguyên tắc và nhiều các tiêu chí về quản lý rừng bền vững, có trách nhiệm làm căn cứ đánh giá thẩm định chứng chỉ rừng, các tiêu chí chi tiết dựa vào từng nguyên tắc cụ thể. Trên thực tế, hội đồng quản trị rừng không trực tiếp cấp chứng chỉ cho các đơn vị tập thể hoặc cá nhân mà họ ủy quyền cho các đơn vị cấp chứng chỉ có uy tín trên thế giới thực hiện các hoạt động đánh giá, thẩm định và cấp chứng chỉ. Cho đến nay có đến 27 tổ chức được ủy quyền cấp chứng chỉ rừng trong đó có các tổ chức lớn, có tên tuổi và uy tín như Smartwood, GFA, SCS...[29]. Tại Thụy Điển hàng năm có lớp đạo tạo quốc tế SSC Forestry (Svensk Skogscertifiering AB) về Chứng Chỉ Rừng (CCR) để giúp các nước trên thế giới đào tạo nguồn nhân lực cho các quốc gia có nhu cầu thành lập các tổ chức sáng kiến quốc gia hay CCR Quốc gia để thực hiện quản lý bảo vệ rừng bền vững. Ở Việt nam, năm 1998 đã thành lập Tổ công tác Quốc Gia về QLRBV và CCR.(NWG), từ năm 2006 đổi tên là Viện QLRBV & CCR (SFMI), được FSC gọi chung là sáng kiến quốc gia Mục tiêu của Hội đồng quản trị rừng (FSC) là thúc đẩy quản lý rừng trên thế giới một cách hợp lý về mặt môi trường, có ích lợi về mặt xã hội và có thể 6 thực hiện được về mặt kinh tế. Để thực hiện được mục tiêu này, FSC đã đưa ra các tiêu chí thực hiện là: - Đẩy mạnh việc áp dụng các nguyên tắc và tiêu chí về quán lý rừng đối với tất cả các loại rừng trên toàn thế giới thông qua một chương trình ủy nhiệm tình nguyện cho các cơ quan cấp chứng chỉ. - Tiến hành các hoạt động giáo dục nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của việc tăng cường quản lý rừng - Hướng dẫn và giúp đỡ các đơn vị, tổ chức, cá nhân, các nhà hoạch định chính sách, các cơ quan quản lý rừng, các cơ quan lập phápvề lĩnh vực quản lý rừng. FSC cũng khuyễn khích và hỗ trợ các sáng kiến quốc gia và khu vực nhằm phi tập trung công việc và thúc đẩy sự tham gia của địa phương như: người liên hệ với FSC, nhóm làm việc FSC, Văn phòng FSC cấp quốc gia, vùng... Vấn đề cấp chứng chỉ rừng như là một biện pháp đảm bảo quản lý rừng bền vững và hợp lý về mặt môi trường. Vấn đề này có thể sẽ gây ra nhiều mối lo ngại hơn là đóng góp một phần vào việc bảo tồn nguồn tài nguyên rừng đang bị cạn kiệt. Tình hình ngày càng căng thẳng khi việc cấp CCR gây nhiều tranh cãi và lộn xộn như hiện nay. Tuy nhiên FSC cũng đã chứng minh được tính khách quan và thực tế của mình trong việc đánh giá, cấp chứng chỉ và đặc biệt nó nhấn mạnh nhiều được về các điểm môi trường, kinh tế và xã hội, do vậy nó được nhìn nhận một cách đúng đắn hơn trong việc đánh giá và cấp chứng chỉ hiện tại. 1.1.2. Chứng chỉ rừng và sự phát triển 1.1.2.1. Trên thế giới: Trên thế giới chứng chỉ rừng được xem xét từ nhiều khía cạnh nhưng thường thì được coi là một công cụ hỗ trợ chính sách đồng thời đó cũng làm một quá trình giúp cho công tác quản lý rừng tại địa phương được tốt hơn. Trong cả hai trường hợp nêu trên thì chứng chỉ rừng có 02 mục tiêu chính là: (1) Cải thiện thực tiễn quản lý rừng và (2) tạo ra những thuận lợi về mặt thị trường cho người sản xuất và các sản phẩm được cấp chứng chỉ. Việc sử dụng các công cụ kinh tế 7 để bảo vệ môi trường được các chuyên gia về kinh kế và các tổ chức quốc tế lớn trên thế giới (OECD-Tổ chức phát triển kinh tế hoặc WB-ngân hàng thế giới) khuyến khích trong gần hai thập kỷ qua. Trong một đánh giá gần đây, tổ chức phát triển quốc tế (OECD) đã coi chứng chỉ làm một khuyến khích kinh tế gián tiếp với định nghĩa là: “Bất kỳ một cơ chế nào tạo ra hoặc cải thiện các tín hiệu thị trường và giá cả đối với tài nguyên sinh học, khuyến khích bảo tồn và sử dụng bền vững tính đa dạng sinh học”. Tại Đức, chính phủ thông báo chỉ mua gỗ có nguồn gốc hợp pháp trên cơ sở quản lý rừng bền vững. Hệ thống cấp chứng chỉ PEFC được sử dụng như một công cụ chứng minh tính hợp pháp của gỗ và các sản phẩm làm từ gỗ. Chính phủ liên bang đã xây dựng bộ quy chế nhằm chống lại việc khai thác gỗ bất hợp pháp và khẳng định để ngăn chặn sự suy thoái của rừng thì việc áp dụng các phương pháp quản lý rừng bền vững là một việc làm bắt buộc và rất cần thiết. Tại Phần Lan, lâm nghiệp được quản lý ở quy mô nhỏ với cấp hộ gia đình là chính. Tại đây hiện tại có hơn 400 nghìn chủ sở hữu rừng quy mô nhỏ cung cấp tới hơn 80% tổng số gỗ cho cả nước với quy mô hơn 60% sở hữu với diện tích nhỏ hơn 20ha. Việc cấp chứng chỉ ở đây được thực hiện từ những năm 1990 theo hình thức tự nguyện, các chủ rừng có thể làm đơn xin cấp chứng chỉ cho cá nhân hoặc theo nhóm. Việc thanh tra kiểm tra sẽ được tiến hành hàng năm áp dụng cho các chủ rừng được lựa chọn bất kỳ, kết quả thanh tra do một cơ quan độc lập thẩm định. Hiện tại hệ thống cấp chứng chỉ rừng của Phần lan có 37 tiêu chuẩn áp dụng trên toàn quốc. Tại Thụy Điển, FSC thành lập một nhóm xây dựng bộ chứng chỉ từ năm 1996, thành phần của nhóm xây dựng bao gồm đại diện các doanh nghiệp lâm nghiệp, chính quyền, các viện nghiên cứu, các tổ chức phi chính phủ... và đến năm 1998 nội dung cơ bản của bộ công cụ đã được hoàn thành. Hệ thống chứng chỉ rừng ở đây có thể được đánh giá là nghiêm khắc nhất trong tất các các hệ thống đang áp dụng cấp chứng chỉ hiện nay trên thế giới. Nó được xây dựng với 8 mục tiêu bảo tồn thiên nhiên trong cả các khu vực rừng sản xuất vì vậy những chủ rừng lớn và các cơ quan trong chính phủ phải lồng ghép những quy định bắt buộc đó vào các văn bản hướng dẫn. Cũng tại nước này, các tiêu chuẩn cấp chứng chỉ rừng của FSC là điều kiện bắt buộc phải thực hiện do vậy sản lượng rừng của nước này tăng lên đáng kể. Hiệp hội liên minh các chủ rừng ban đầu rất tích cực tham gia đàm phán về hệ thống các tiêu chuẩn của FSC, tuy nhiên nhiều tiêu chuẩn trong hệ thống không được họ đồng tình và hệ thống cấp chứng chỉ của Thụy Điển bị chỉ trích dữ dội từ phí các chủ rừng. Một trong những nguyên nhân chủ yếu là tiêu chuẩn ở đây không phù hợp với các chủ rừng quy mô nhỏ với diện tích nhỏ là các cá nhân hộ gia đình. FSC cũng có đề nghị cấp chững chỉ cho một nhóm các hộ gia đình chủ rừng nhỏ nhưng hiệp hội liên minh rừng không đồng ý, họ cho rằng không thể cấp chứng chỉ cho hàng ngàn chủ hộ có diện tích rừng quy mô nhỏ trong khi các hoạt động buôn bán lâm sản của họ diễn ra ở khắp nơi, như vậy khó có thể truy xuất ra nguồn gốc nguyên liệu gỗ để sản xuất ra sản phầm. Các chủ rừng giữ quan điểm cho rằng hệ thống cấp chứng chỉ phải được hài hòa cấp quốc tế và là quy tắc tương đồng với tiêu chuẩn của các nước khác. Như vậy có thể đánh giá bộ tiêu chuẩn FSC tại đây đã gây ra thiệt hại về kinh tế với chủ rừng là tư nhân hoặc các hộ gia đình cá nhân vì theo ước tính của FSC nếu áp dụng tiêu chuẩn đó thì sẽ có tới 14% diện tích rừng không được khai thác để dùng cho mục tiêu bảo tồn. Tại Canada, chính phủ nước này chính thức cam kết quản lý rừng bền vững bằng việc xây dựng và phê duyệt chiến lược lâm nghiệp quốc gia và quản lý rừng bền vững vào năm 1992. Hiện nay Canada có tới hơn 20triệu ha rừng đã được cấp chứng chỉ quản lý rừng bền vững lớn nhất trên thế giới Tại Châu Á, từ những năm 1990, khi thảo luận về các vấn đề về rừng thì việc quản lý rừng bền vững và cấp CCR luôn được thảo luận sôi nổi hơn cả, việc đưa ra các tiêu chuẩn cũng được cân nhắc để đảm bảo tính hợp lý và phù hợp với chính sách của từng nước khác nhau. Tuy nhiên do ở Châu Á có nhiều kiểu rừng 9 khác nhau nên việc đưa ra một bộ tiêu chuẩn để áp dụng chung vẫn chưa thực hiện được. Cấp CCR được khẳng định là công cụ quan trọng và là công cụ chính sách mạnh mẽ nhất trong quản lý rừng được các nước trong khu vực Châu Á khẳng định. Để tham gia vào các hoạt động cấp CCR theo các nước trên thế giới, Châu Á cũng dần dần tham gia vào các hoạt động cho việc cấp CCR như: tham gia vào các cuộc họp thượng đỉnh Trái đất năm 1992 và là thành viên của tổ chức ITTO, xây dựng các bảng tiêu chuẩn quốc gia dựa trên các nguyên tắc và tiêu chí của FSC và đã có một số diện tích rừng tự nhiên, rừng trồng được cấp CCR. Tuy nhiên thành tựu của các nước Châu Á còn bị hạn chế nhiều do gặp nhiều khó khăn trong việc cấp chứng chỉ rừng do tính bền vững chưa có, các khó khăn về chính sách đất đai, nạn khai thác và buôn bán gỗ bất hợp pháp vẫn là vấn đề ảnh hưởng lớn đến quản lý rừng và cấp CCR. Trên thực tế trên thế giới tới tháng 9 năm 2011 có tới 79 Quốc gia được cấp chứng chỉ với 1062 chứng chỉ FM cho tổng diện tích là 143,91 triệu ha, tổng cộng có 107 Quốc gia được cấp chứng CoC với tổng số chứng chỉ là 21.439[28]. Thực tế này chứng minh sự phổ biến và tuân thủ của các đơn vị/cá nhân đối với bộ tiêu chuẩn của FSC[29]. 1.1.2.2. Tại Việt Nam Việt Nam đã tham gia hoạt động cấp CCR từ những năm 1998 cho tới nay, tuy nhiên việc cấp chứng chỉ chỉ áp dụng cho các khu vực rừng trồng chứ chưa cấp cho bất cứ một khu vực rừng tự nhiên nào. Việc cấp chứng chỉ rừng tại Việt Nam ban đầu đã nhận được sự ủng hộ của các cấp chính quyền địa phương, sự hăng hái và tự nguyện của các chủ rừng và tiến trình đi đến quản lý rừng bền vững để đạt được chứng chỉ rừng đã đạt được một số tiến bộ nhất định, nhất là tại các khu vực khai thác chế biến xuất khẩu gỗ hoặc các công ty lâm nghiệp có liên quan đến xuất khẩu gỗ. Việc áp dụng chứng chỉ rừng như một công cụ để quản lý bền vững rừng và tài nguyên thiên nhiên thực sự đang là vấn đề cần thiết ở các cấp độ chính quyền địa phương, các công ty lâm nghiệp, các đơn vị cá 10 nhân là các chủ rừng quy mô nhỏ lẻ. Đặc biệt trong bối cảnh chung hiện nay trên toàn thế giới, nếu chúng ta không năng động hội nhập thị trường thế giới thì sẽ bị bỏ xa, chẳng hạn như sản phẩm lâm sản của chúng ta sản xuất từ các sản phẩm gỗ không có chứng chỉ thì chúng ta không thể xuất sang các thị trường “béo bở” trên thế giới được. Do vậy việc áp dụng công cụ hoặc phương pháp/tiêu chuẩn trong quản lý rừng để đạt được đến cấp chứng chỉ rừng là mục tiêu hàng đầu của các công ty lâm nghiệp của cả khối nhà nước và khối tư nhân . Tuy nhiên ở Việt Nam hiện nay, các trở ngại dần dần cũng xuất hiện, đó là quá trình chuyển đổi các chủ rừng quan lý theo cơ chế bao cấp nhà nước như một đơn vị sự nghiệp lâm nghiệp sang hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp theo pháp luật hiện hành, các lâm trường quốc doanh đổi tên thành các công ty lâm nghiệp ngoài việc quản lý rừng, khai thác gỗ họ còn được cấp kinh phí cho việc giữ gìn an ninh trật tự, vận động người dân thực hiện các chính sách giáo dục, y tế, văn hóa, xã hội... Trước đây các kế hoạch trồng rừng, khai thác gỗ đều do nhà nước cấp chỉ tiêu và hầu hết có ít các lâm trường có thể tự điều tra trữ lương, sản lượng khai thác, thiết kế khai thác... mà hầu hết họ phải thuê hoặc khoán cho các tổ chức/cá nhân khác từ bên ngoài vào làm, do đó động lực để cho các chủ rừng tiến hành làm chứng chỉ rừng ngày càng giảm đi rõ rệt, có những chủ rừng không quan tâm đến CCR hoặc có quan tâm thì chỉ ở mức độ biết, để đấy. Năm 2004, chính phủ ra nghị định số 200/2004/NĐ-CP về đổi mới các lâm trường quốc doanh, giao quyền tự chủ kế hoạch và tự chủ về tài chính cho các lâm trường và đổi mới các lâm trường thành các doanh nghiệp sản xuất lâm nghiệp. Ngược lại với các chủ rừng, các đơn vị kinh doanh rừng và lâm trường, các cơ sở chế biến lâm sản lại phát triển manh mẽ và vươn tới các thị trường có lợi nhuận cao trên thế giới mà yêu cầu của các thị trường này là gỗ phải có nguồn gỗ hợp pháp và được quản lý bền vững, có nghĩa là gỗ phải có CCR. Do vậy các doanh nghiệp này cần phải có một hệ thống quản lý chặt chẽ để có thể truy được nguồn gốc gỗ mà họ sử dụng và cần nguồn nguyên liệu được cấp 11 chứng chỉ rừng theo các nguyên tắc mà FSC đã quy định được áp dụng tại khu vực châu Á nói chung và Việt Nam nói riêng [13]. Kết quả của Nghị định số 200/2004/NĐ-CP là đổi được tên tất cả các "Lâm trường" (2 từ) thành "CTTNHHMTVLN" (11 từ), và các Lâm trường trả lại tổng diện tích khoảng 1,2 triệu ha rừng tự nhiên cho UBND các xã quản lý. Cho đến nay các rừng tự nhiên này từ có người quản lý thành không có người quản lý[11]. Kết quả kiểm kê rừng (Viện điều tra rừng, 2000) cho thấy, tổng trữ lượng gỗ cây đứng toàn quốc là 721 triệu m2. Nếu tổ chức quản lý kinh doanh hợp lý hàng năm có thể khai thác tối thiểu là 1 %, tương đương 7 triệu m2, như vậy sau chương trình hạn chế khai thác rừng tự nhiên nghèo kiệt (1997-2010), thường gọi là “đóng cửa rừng tự nhiên” trong 15 năm, sẽ không chỉ có 105 lâm trường khai thác gỗ hiện nay mà sẽ lại tăng lên gấp 2-3 lần với tổng trữ lượng cây đứng 7 triệu m3/năm còn năm dưới lượng tăng trưởng hàng năm 1% của rừng. (Nguyễn Ngọc Lung, 2001)[10]. Hiện tại, nước ta là một trong năm nước đứng đầu thế giới về xuất khẩu hàng hóa đồ gỗ nhưng thị trường cung cấp nguồn nguyên liệu có chứng chỉ rừng hiện nay chưa đáp ứng được yêu cầu xuất khẩu. Do vậy việc tìm kiếm các nguồn gỗ có chứng chỉ với giá thành đáp ứng được yêu cầu ngày càng được các đơn vị kinh doanh về lâm sản quan tâm hàng đầu. Đây cũng có thể được đánh giá là một động cơ để khuyến khích các cơ sở kinh doanh, các công ty lâm nghiệp phối hợp với các chủ rừng để tiến hành thực hiện các hoạt động cấp chứng chỉ rừng, đáp ứng được yêu cầu của các nước nhập khẩu đề ra và cải thiện được tình trạng quản lý rừng hiện tại của nước ta cũng như tăng được các lợi ích về môi trường, kinh tế, xã hội cho các chủ rừng, các cấp chính quyền địa phương và người dân. 1.1.3. Cơ chế hoạt động của CCR: 1.1.3.1. Cơ sở đánh giá CCR Các nước trên thế giới hiện nay đang nỗ lực thể hiện các chính sách, pháp luật và các hành động liên quan đến bảo vệ rừng, quản lý rừng bền vững và có