Tài liệu Nghiên cứu, đánh giá hệ sinh thái rừng đầu nguồn tỉnh nghệ an và định hướng bảo tồn hợp lý

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TƢ̣ NHIÊN NGUYỄN THỊ THANH NGA NGHIÊN CỨU, ĐÁNH GIÁ HỆ SINH THÁI RỪNG ĐẦU NGUỒN TỈNH NGHỆ AN VÀ ĐỊNH HƢỚNG BẢO TỒN HỢP LÝ LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC Hà Nội - 2014 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TƢ̣ NHIÊN NGUYỄN THỊ THANH NGA NGHIÊN CỨU, ĐÁNH GIÁ HỆ SINH THÁI RỪNG ĐẦU NGUỒN TỈNH NGHỆ AN VÀ ĐỊNH HƢỚNG BẢO TỒN HỢP LÝ Chuyên ngành: Khoa học Môi trƣờng Mã số: 60440301 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. Trần Văn Thụy Hà Nội - 2014 2 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn: “Nghiên cứu, đánh giá hệ sinh thái rừng đầu nguồn tỉnh Nghệ An và định hƣớng bảo tồn hợp lý” là công trình nghiên cứu của bản thân với sự hƣớng dẫn của PGS.TS. Trần Văn Thụy. Nội dung, kết quả trình bày trong luận văn là trung thực và chƣa từng đƣợc ai công bố trong bất kỳ luận văn nào trƣớc đây. Tôi xin chịu trách nhiệm về nghiên cứu của mình. Sinh viên Nguyễn Thị Thanh Nga i LỜI CẢM ƠN Trong quá trình học tập và hoàn thành luận văn này, tôi đã nhận được sự dạy bảo tận tình của các thầy cô, sự giúp đỡ của các bạn đồng nghiệp, sự động viên to lớn của gia đình và những người thân. Với lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc, tôi xin chân thành cảm ơn PGS.TS. Trần Văn Thụy cùng những người thầy tận tâm đã trực tiếp hướng dẫn, giúp đỡ động viên tôi học tập, nghiên cứu khoa học và thực hiện luận văn, đã dìu dắt tôi từng bước trưởng thành trong chuyên môn cũng như trong cuộc sống. Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban lãnh đạo Chi cục Bảo vệ Môi trường Nghệ An, phòng Kiểm soát ô nhiễm cùng tập thể anh chị em đồng nghiệp đã tạo mọi điều kiện thuận lợi để giúp tôi hoàn thành luận văn này. Hà Nội, tháng 12 năm 2014 Tác giả Nguyễn Thị Thanh Nga ii MỤC LỤC MỞ ĐẦU .....................................................................................................................1 CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU .......................................3 1.1. Tổng quan về điều kiện tự nhiên và kinh tế xã hội khu vực nghiên cứu .............3 1.2. Khái quát các nghiên cứu chức năng hệ sinh thái rừng trên thế giới và ở Việt Nam .............................................................................................................................9 1.2.1. Trên thế giới ......................................................................................................9 1.2.2. Ở Việt Nam .....................................................................................................14 1.2.3. Tình hình nghiên cứu hệ sinh thái rừng đầu nguồn trên địa bàn tỉnh Nghệ An .....18 CHƢƠNG 2. ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ........................24 2.1. Đối tƣợng nghiên cứu.........................................................................................24 2.2. Phƣơng pháp nghiên cứu ....................................................................................25 2.2.1. Cách tiếp cận ...................................................................................................25 2.2.2. Phƣơng pháp nghiên cứu .................................................................................26 CHƢƠNG 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU .................................................................28 3.1. Những nhân tố tác động đến hệ sinh thái rừng đầu nguồn trên địa bàn tỉnh Nghệ An ..............................................................................................................................28 3.1.1. Các tác động trực tiếp .....................................................................................28 3.1.2. Các nguyên nhân gián tiếp ..............................................................................35 3.2. Biến động về diện tích và độ che phủ rừng tại hệ sinh thái rừng đầu nguồn tỉnh Nghệ An ....................................................................................................................39 3.3. Thực trạng về đa dạng sinh học và các loài cần đƣợc bảo tồn tại HST rừng đầu nguồn tỉnh Nghệ An ..................................................................................................41 3.3.1. Đa dạng hệ sinh thái rừng đầu nguồn tỉnh Nghệ An .......................................41 3.3.2. Đa dạng sinh học rừng đầu nguồn Nghệ An. ..................................................48 3.3.3. Các loài thực vật quý hiếm cần đƣợc bảo vệ ..................................................57 3.3.4. Các loài động vật quý hiếm cần đƣợc bảo vệ .................................................57 iii 3.4. Đánh giá các chức năng của hệ sinh thái rừng đầu nguồn tỉnh Nghệ An. Các mối đe dọa chính tới đa dạng sinh học và chức năng sinh thái phòng hộ rừng đầu nguồn .........................................................................................................................58 3.4.1. Chức năng bảo tồn cảnh quan hệ sinh thái đa dạng loài và gen, đa dạng văn hóa truyền thống ........................................................................................................59 3.4.2. Chức năng thúc đẩy phát triển kinh tế và nguồn lực con ngƣời, bền vững về mặt sinh thái và văn hóa xã hội .................................................................................61 3.4.3. Chức năng hỗ trợ hậu cần ...............................................................................62 3.4.4. Các mối đe dọa chính tới đa dạng sinh học và chức năng sinh thái phòng hộ rừng đầu nguồn..........................................................................................................63 3.5. Thực trạng công tác quản lý, bảo vệ rừng đầu nguồn và định hƣớng bảo tồn hợp lý các hệ sinh thái rừng trên địa bàn tỉnh Nghệ An. ..................................................64 3.5.1. Hiện trạng cơ cấu tổ chức quản lý nhà nƣớc ngành Lâm nghiệp ....................64 3.5.2. Hiện trạng về quản lý, bảo vệ rừng đầu nguồn trên địa bàn tỉnh ....................65 3.5.3. Các chính sách, văn bản quy định hiện hành về quản lý, bảo vệ rừng, bảo vệ đa dạng sinh học ........................................................................................................66 3.5.4. Những khó khăn trong công tác quản lý, bảo vệ rừng tại Nghệ An hiện nay. .....66 3.5.5. Định hƣớng bảo tồn hợp lý các hệ sinh thái rừng trên địa bàn tỉnh Nghệ An. .......67 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ...................................................................................69 1. Kết luận .................................................................................................................69 2. Kiến nghị ...............................................................................................................71 TÀI LIỆU THAM KHẢO .........................................................................................72 PHỤ LỤC ..................................................................................................................75 iv DANH SÁCH CÁC TỪ VIẾT TẮT BTTN Bảo tồn thiên nhiên BVR Bảo vệ rừng CBD Công ƣớc đa dạng sinh học DTSQ Dự trữ sinh quyển ĐDSH Đa dạng sinh học HST Hệ sinh thái KBTTN Khu bảo tồn thiên nhiên KBT Khu bảo tồn LSNG Lâm sản ngoài gỗ QHLN Quy hoạch lâm nghiệp QLBVR Quản lý bảo vệ rừng VQG Vƣờn quốc gia UBND Ủy ban nhân dân v DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 3.1: Diện tích rừng mất đi cho xây dựng thủy điện ở Nghệ An (2009-2013) .29 Bảng 3.2. Các loài cây gỗ bị khai thác nhiều ............................................................30 Bảng 3.3. Mô ̣t số lâm sản phi gỗ đƣơ ̣c khai thác phổ biến tại HST rừng đầu nguồn .......................................................................................................32 Bảng 3.4. Tổng thu nhập trung bình hộ mỗi năm và các nguồn thu nhập chính của các hộ sống trong vùng lõi KBTTN .........................................................36 Bảng 3.5. Diện tích rừng đầu nguồn Nghệ An năm 2010-2013 ...............................39 Bảng 3.6. Thành phần của các ngành thực vật bậc cao tại Rừng đầu nguồn Nghệ An .............................................................................................................48 Bảng 3.7. Các loài thực vật bổ sung đƣợc phát hiện tại khu vực điều tra ................50 Bảng 3.8. Đa dạng thành phần loài thú tại Khu HST rừng đầu nguồn Nghệ An ......52 Bảng 3.9. Các loài thú mới đƣợc bổ sung vào danh sách loài tại khu HST rừng đầu nguồn Nghệ An ........................................................................................53 Bảng 3.10. Thành phần loài chim điều tra đƣợc tại khu vực Pù Hoạt, Pù Huống ....55 Bảng 3.11. Thành phần loài lƣỡng cƣ bò sát tại HST rừng đầu nguồn Nghệ An .....56 Bảng 3.12. Số loài bƣớm bổ sung vào danh lục các loài bƣớm tại HST rừng đầu nguồn Nghệ An ........................................................................................57 vi DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 3.1 Khai thác LSNG tại Pù Mát. 31 Hình 3.2 Đốt rừng làm nƣơng rẫy tại Pù Huống. 34 Hình 3.3 Hoạt động khai thác vàng trái phép tại Pù Huống. 35 Hình 3.4 Hệ sinh thái rừng đầu nguồn tỉnh Nghệ An. 42 Hình 3.5 Rừng rậm thƣờng xanh nhiệt đới gió mùa cây lá rộng trên đai thấp (VQG Pù Mát, 2014). Hình 3.6 Rừng rậm thƣờng xanh nhiệt đới thứ sinh cây lá rộng thƣờng xanh (VQG Pù Huống, 2014). vii 44 47 DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 3.1 . Sƣ̣ biế n đô ̣ng diê ̣n tích rƣ̀ng đầu nguồn Nghệ An qua các năm tƣ̀ 2010-2013 (ha) ...................................................................................40 Biểu đồ 3.2 . Sƣ̣ biế n đô ̣ng đô ̣ che phủ rƣ̀ng đầu nguồn Nghệ An qua các năm tƣ̀ 2010 -2013 ..........................................................................................40 Biểu đồ 3.3: Tỷ lệ các loại rừng đầu nguồn tỉnh Nghệ An phân theo diện tích. .......41 viii TÀI LIỆU THAM KHẢO [1]. Bộ Lâm nghiệp (1999). Tài liệu Hội thảo trồng rừng Bạch đàn. [2]. Chi cục Kiểm Lâm Nghệ An (năm 2013). Báo cáo tổng kết, đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ quản lý rừng năm 2013. [3]. Nguyễn Quang Mỹ, Quách Cao Yêm, Hoàng Xuân Cơ (1984). Nghiên cứu xói mòn và thử nghiệp một số biệp pháp chống xói mòn đất nông nghiệp Tây Nguyên. UBKHKTNN – các báo cáo khoa học thuộc chƣơng trình điều tra tổng hợp vùng Tây Nguyên, Hà Nội 1984. [4]. Nguyễn Anh Dũng (2002). Nghiên cứu tính đa dạng hệ thực vật tại xã Môn Sơn, Con Cuông. [5]. Nguyễn Anh Dũng (2011). Nghiên cứu bổ sung một số giải pháp kỹ thuật và kinh tế - xã hội phục hồi rừng phòng hộ xung yếu ven hồ sông Đà tỉnh Hoà Bình. Luận án tiến sỹ Khoa học Nông nghiệp. [6]. Dự án SFNC (EU, 1998-2004). Điều tra đa dạng sinh học tại VQG Pù Mát. [7]. Danh lục Đỏ IUCN. [8]. Võ Đại Hải (1996). Nghiên cứu các dạng cấu trúc hợp lý cho rừng phòng hộ đầu nguồn ở Việt Nam. Luận án phó tiến sỹ khoa học nông nghiệp. [9]. Lê Đông Hiếu (2008). Nghiên cứu đa dạng sinh học Lưỡng cư, Bò sát VQG Pù Mát. [10]. Trần Mạnh Hùng (2007) . Đa dạng sinh học khu hệ thú ở Khu bảo tồn thiên nhiên Pù Huống, tỉnh Nghệ An . [11] . Nguyễn Xuân Khoa (2001). Góp phần nghiên cứu khu hệ cá ở các khe suối khu bảo tồn thiên nhiên Pù Mát và vùng phụ cận. [12]. Phạm Thị Hƣơng Lan (2005). Báo cáo chuyên đề “Đánh giá xói mòn đất và điều tiết nước của rừng ở lưu vực sông Cầu và hồ Thác Bà”. Trung tâm nghiên cứu Sinh thái và Môi trƣờng rừng, Hà Nội. [13]. Chu Đình Liệu (2006). Điều tra nghiên cứu đa dạng sinh học các loài thú ăn thịt nhỏ khu vực Tây Bắc Nghệ An). 72 [14]. Nguyễn Ngọc Lung, Võ Đại Hải (1996). Kết quả bước đầu nghiên cứu tác dụng phòng hộ nguồn nước của một số thảm thực vật chính và các nguyên tắc xây dựng rừng phòng hộ . NXB Nông nghiệp, Hà Nội. [15]. Nguyễn Đức Lƣơng (2004). Góp phần tìm hiểu thành phần loài Lưỡng Cư – Bò Sát tại vùng đệm VQG Pù Mát, Nghệ An. [16]. Lee Soo-hwa (Lee-Soo-hwa, 2007, http://www.korea.net/news/news). [17]. Hamilton L and King P (1993). Tropical forest watershed hydrologic and soil respones to major uses or Coversion, Boulder: westviewPress. [18]. Bùi Nghạnh, Vũ Văn Mế, Nguyễn Danh Mô (1984). Nghiên cứu về xói mòn trên một số kiểu thảm thực vật ở phía Bắc Việt Nam. Báo cáo khoa học, Viện Khoa học Lâm nghiệp Việt Nam. [19]. Nguyễn Hoàng Nghĩa (2003). Xác định phạm vi phân bố và vùng tiềm năng trồng rừng của một số loài cây dựa vào nhu cầu khí hậu. Tạp chí Nông nghiệp và phát triển nông thôn, số 4-2003. [20]. Hoàng Niêm (1994). Ảnh hưởng của rừng đến dòng chảy. Tạp chí Khí tƣợng Thuỷ văn 7- 1994. [21]. Nguyễn Xuân Quát (2003). Phương pháp điều tra đánh giá rừng trồng sản xuất. Viện Khoa học Lâm nghiệp Việt Nam. [22]. Ngô Đình Quế (2008). Ảnh hưởng của một số loại rừng đến môi trường ở Việt Nam. Nhà xuất bản nông nghiệp, Hà Nội. [23]. Nguyễn Thị Quý (1998). Góp phần điều tra thành phần loài Dương xỉ khu Bảo tồn thiên nhiên Pù Mát, Nghệ An. [24]. Hoàng Văn Sơn (1998). Thành phần loài thực vật trên nương rẫy của người H’Mông tại Xã Nậm Căn, Kỳ Sơn. [25] Sách đỏ Việt Nam. [26]. Sổ tay hướng dẫn điều tra và giám sát đa dạng sinh học, NXB.Giao thông vận tải. [27]. Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn. 73 [28]. (SPAM) Dự án tăng cường công tác quản lý hệ thống khu bảo tồn thiên nhiên tại Việt Nam (2003) [29] . Trần Trung Thành (2010). Nghiên cứu diễn biến một số yếu tố môi trường dưới tác động của các công thức sử dụng đất thuộc dự án RENFODA khu vực xung yếu vùng lòng hồ Hoà Bình. Trƣờng Đại học Lâm Nghiệp, Hà Nội. [30]. Hoàng Ngọc Thảo (2004). Nghiên cứu tính đa dạng sinh học chim Khu bảo tồn Pù Huống, Nghệ An. [31]. Thái Phiên, Trần Đức Toàn (1998). Dòng chảy và xói mòn sườn dốc dưới ảnh hưởng của các hệ thống canh tác. Tuyển tập báo cáo khoa học. Đánh giá ảnh hƣởng của hồ chứa Hoà Bình đến môi trƣờng. [32]. Thái Văn Trừng (1978). Thảm thực vật trên quan điểm sinh thái.nxb KH&KT, Hà Nội. [33]. Vũ Văn Tuấn (1982). Nhận xét về ảnh hưởng của rừng qua tài liệu thực nghiệm Thuỷ văn, Tập san Khí tƣợng Thuỷ văn số 7 /1981. [34]. Đậu Quang Vinh (2008). Đa dạng sinh học Lưỡng dư, Bò sát ở huyện Quỳ Hợp, Nghệ An. 74 VUI LÒNG TẢI VỀ ĐỂ XEM BẢN FULL ĐẦY ĐỦ ! VUI LÒNG TẢI VỀ ĐỂ XEM BẢN FULL ĐẦY ĐỦ ! VUI LÒNG TẢI VỀ ĐỂ XEM BẢN FULL ĐẦY ĐỦ ! VUI LÒNG TẢI VỀ ĐỂ XEM BẢN FULL ĐẦY ĐỦ ! VUI LÒNG TẢI VỀ ĐỂ XEM BẢN FULL ĐẦY ĐỦ ! VUI LÒNG TẢI VỀ ĐỂ XEM BẢN FULL ĐẦY ĐỦ ! VUI LÒNG TẢI VỀ ĐỂ XEM BẢN FULL ĐẦY ĐỦ !