Tài liệu Nghiên cứu đặc điểm phân bố, điều kiện thành tạo của đá quý vùng châu bình bản ngọc làm cơ sở xác lập các diện tích có triển vọng phục vụ cho tìm kiếm, thăm dò đá quý ở quỳ châu quỳ hợp, tỉnh nghệ an

Bé Tµi nguyªn vµ M«i tr−êng ViÖn nghiªn cøu §Þa chÊt vµ Kho¸ng s¶n ------------------------------------------- B¸o c¸o Nghiªn cøu ®Æc ®iÓm ph©n bè, ®iÒu kiÖn thµnh t¹o cña ®¸ quý vïng Ch©u B×nh - B¶n Ngäc lµm c¬ së x¸c lËp c¸c diÖn tÝch cã triÓn väng phôc vô cho t×m kiÕm, th¨m dß ®¸ quý ë Quú Ch©u - Quú Hîp, tØnh NghÖ An ThuyÕt minh ,; 6617 27/10/2007 Hµ Néi - 2003 Bé Tµi nguyªn vµ M«i tr−êng ViÖn nghiªn cøu §Þa chÊt vµ Kho¸ng s¶n ------------------------------------------- T¸c gi¶: Vâ Xu©n §Þnh, Ph¹m HoÌ, Ph¹m V¨n Hu©n, Chu V¨n Lam, NguyÔn V¨n Lång, Ph¹m §øc L−¬ng(1), NguyÔn T©n, Bïi B¸ Th©n, NguyÔn Minh TuÊn(2) B¸o c¸o Nghiªn cøu ®Æc ®iÓm ph©n bè, ®iÒu kiÖn thµnh t¹o cña ®¸ quý vïng Ch©u B×nh - B¶n Ngäc lµm c¬ së x¸c lËp c¸c diÖn tÝch cã triÓn väng phôc vô cho t×m kiÕm, th¨m dß ®¸ quý ë Quú Ch©u - Quú Hîp, tØnh NghÖ An ThuyÕt minh ViÖn tr−ëng Chñ biªn TS. NguyÔn Xu©n KhiÓn TS. Ph¹m HoÌ ,; Hµ Néi - 2003 (1) Héi §Þa chÊt ViÖt Nam; (2) Tæng C«ng ty §¸ quý vµ Vµng ViÖt Nam 1 Môc lôc Trang - QuyÕt ®Þnh phª duyÖt b¸o c¸o.............................................................................. 5 - QuyÕt ®Þnh cña ViÖn tr−ëng ViÖn Nghiªn cøu §Þa chÊt vµ Kho¸ng s¶n vÒ viÖc thµnh lËp Héi ®ång xÐt duyÖt b¸o c¸o ................................................................. 6 - Biªn b¶n Héi nghÞ xÐt duyÖt b¸o c¸o ................................................................... 9 - B¶n thÈm ®Þnh c¸o c¸o ....................................................................................... 11 - C¸c nhËn xÐt b¸o c¸o ......................................................................................... 15 - QuyÕt ®Þnh phª duyÖt ®Ò ¸n ............................................................................... 28 - QuyÕt ®Þnh giao chñ nhiÖm ®Ò ¸n ...................................................................... 29 - §¨ng ký Nhµ n−íc ho¹t ®éng ®iÒu tra c¬ b¶n ®Þa chÊt ...................................... 30 Më ®Çu ................................................................................................................ 32 Ch−¬ng I. §Æc ®iÓm ®Þa lý tù nhiªn, kinh tÕ nh©n v¨n, lÞch sö nghiªn cøu vµ c¸c ph−¬ng ph¸p ®· tiÕn hµnh ................................................... 35 I.1. §Æc ®iÓm ®Þa lý tù nhiªn, kinh tÕ - nh©n v¨n.............................. 35 I.2. LÞch sö nghiªn cøu...................................................................... 39 I.3. C¸c ph−¬ng ph¸p ®· tiÕn hµnh.................................................... 41 Ch−¬ng II. §Þa chÊt vïng nghiªn cøu ............................................................. 45 II.1. §Þa tÇng ............................................................................................... 45 II.2. Magma x©m nhËp ............................................................................... 50 II.3. CÊu tróc - kiÕn t¹o ............................................................................... 82 II.4. §Æc ®iÓm biÕn chÊt ............................................................................. 83 II.4.1. BiÕn chÊt khu vùc .................................................................... 83 II. 4.2. C¸c thµnh t¹o biÕn chÊt trao ®æi (metasomatit)....................... 84 II.5. §Þa m¹o - t©n kiÕn t¹o ....................................................................... 106 Ch−¬ng III. §Æc ®iÓm ph©n bè ®¸ quý .......................................................... 109 III.1. Vµi nÐt vÒ kho¸ng vËt vµ chÊt l−îng ®¸ quý..................................... 109 III.2. §¸ quý ph©n bè trong ®¸ gèc ........................................................... 110 III.2.1. §¸ quý trong felspatit .......................................................... 110 III.2.2. §¸ quý ph©n bè trong ®¸ hoa ............................................... 127 III.3. §¸ quý ph©n bè trong sa kho¸ng ..................................................... 139 III.3.1. §¸ quý ph©n bè trong tµn tÝch, s−ên tÝch (eluvi - deluvi kh«ng ph©n chia) .............................................................................. 139 III.3.2. §¸ quý ph©n bè trong sa kho¸ng aluvi ................................ 150 2 Ch−¬ng IV. §iÒu kiÖn thµnh t¹o ®¸ quý ....................................................... 157 IV.1. M«i tr−êng ®Þa chÊt ......................................................................... 157 IV.2. Thµnh phÇn ho¸ häc cña ruby, saphir vµ ®Æc ®iÓm bao thÓ trong corindon (ruby, saphir) ..................................................................... 160 IV.2.1. Thµnh phÇn ho¸ häc cña ruby, saphir ................................... 160 IV.2.2. §Æc ®iÓm bao thÓ .................................................................. 161 IV.3. §iÒu kiÖn ho¸ lý thµnh t¹o ruby, saphir ........................................... 165 IV.3.1. NhiÖt ®é thµnh t¹o ............................................................... 165 IV.3.2. §é s©u thµnh t¹o .................................................................. 166 IV.3.3. Tuæi thµnh t¹o ...................................................................... 167 Ch−¬ng V. Quy luËt ph©n bè vµ dù b¸o nh÷ng diÖn tÝch cã triÓn väng ®¸ quý ë Quú Ch©u - Quú Hîp, NghÖ An........................................ 168 V.1. Nguyªn t¾c thµnh lËp b¶n ®å quy luËt ph©n bè vµ dù b¸o nh÷ng diÖn tÝch cã triÓn väng ®¸ quý vïng Quú Ch©u - Quú Hîp, NghÖ An, tû lÖ 1:50.000 ....................................................................................... 168 V.2. Nh÷ng tiÒn ®Ò vµ dÊu hiÖu t×m kiÕm ®¸ quý...................................... 169 V.2.1. Nhãm tiÒn ®Ò khu vùc (khèng chÕ sinh kho¸ng ®¸ quý) ....... 169 V.2.2. Nhãm tiÒn ®Ò vµ dÊu hiÖu ®Þa ph−¬ng (khèng chÕ sù tËp trung ®¸ quý) .............................................................................................. 170 V.3. Dù b¸o nh÷ng diÖn tÝch cã triÓn väng ®¸ quý vµ h−íng nghiªn cøu tiÕp theo ............................................................................................ 172 V.3.1. Ph−¬ng ph¸p dù b¸o .............................................................. 172 V.3.2. KÕt qu¶ dù b¸o ...................................................................... 173 KÕt luËn ................................................................................................... 177 - Tµi liÖu tham kh¶o................................................................................... 180 - Danh môc b¶n vÏ kÌm theo b¸o c¸o........................................................ 182 - Danh môc phô lôc kÌm theo b¸o c¸o ...................................................... 183 - Danh môc tµi liÖu nguyªn thuû giao nép kho l−u tr÷ t¹i ViÖn Nghiªn cøu §Þa chÊt vµ Kho¸ng s¶n........................................................................... 184 3 Më ®Çu Vïng má ®¸ qóy Quú Ch©u - Quú Hîp, NghÖ An ®−îc biÕt ®Õn tõ n¨m 1996, ®Õn nay ®· cã nhiÒu c«ng ty khai th¸c kho¸ng s¶n cña Nhµ n−íc, c¸c c«ng ty liªn doanh víi n−íc ngoµi vµ c¸c nhµ khoa häc nghiªn cøu, th¨m dß vµ khai th¸c ®¸ quý. HÇu hÕt c¸c t¸c gi¶ cña c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu chuyªn s©u ®Òu ®¸nh gi¸ tiÒm n¨ng ®¸ quý ë ®íi n©ng Bï Kh¹ng lµ rÊt lín, cã gi¸ trÞ th−¬ng phÈm cao, cã nhiÒu kh¶ n¨ng s¸nh víi c¸c má ®¸ qóy ë Myanma vµ Th¸i Lan. Mét vÊn ®Ò ®Æt ra lµ nguån ®¸ quý nguyªn sinh thuéc lo¹i h×nh nµo? §©u lµ nguån cung cÊp chÝnh cho nguån ®¸ quý ngo¹i sinh cã gi¸ trÞ kinh tÕ, chóng tËp trung ë ®©u vµ trªn diÖn tÝch nµo cã triÓn väng h¬n c¶? §Ó ®¸p øng phÇn nµo yªu cÇu nãi trªn, theo ®Ò nghÞ cña «ng Tæng gi¸m ®èc Tæng C«ng ty §¸ quý vµ Vµng ViÖt Nam (C«ng v¨n sè 144/2001/TTKCN ngµy 2/5/2001), Bé tr−ëng Bé C«ng nghiÖp giao cho ViÖn Nghiªn cøu §Þa chÊt vµ Kho¸ng s¶n phèi hîp cïng Tæng C«ng ty §¸ quý vµ Vµng ViÖt Nam lËp ®Ò ¸n “Nghiªn cøu ®Æc ®iÓm ph©n bè, ®iÒu kiÖn thµnh t¹o cña ®¸ quý vïng Ch©u B×nh B¶n Ngäc lµm c¬ së x¸c lËp c¸c diÖn tÝch cã triÓn väng phôc vô cho t×m kiÕm, th¨m dß ®¸ quý ë Quú Ch©u - Quú Hîp, tØnh NghÖ An” (Sè 1277/Q§ - CNCL ngµy 12/6/2001). Môc tiªu nhiÖm vô: - Nghiªn cøu ®Æc ®iÓm ph©n bè, ®iÒu kiÖn thµnh t¹o cña ®¸ quý (ruby, saphir) - X¸c lËp c¸c tiÒn ®Ò vµ dÊu hiÖu t×m kiÕm ®¸ quý. - X¸c lËp diÖn tÝch cã triÓn väng ®¸ quý trong khu vùc ®Ó t×m kiÕm th¨m dß tiÕp theo. DiÖn tÝch nghiªn cøu lµ 300km2, trong ®ã vïng Ch©u B×nh (Quú Ch©u) lµ 167km2, vïng B¶n Ngäc (Quú Hîp) lµ 133km2. Thêi gian tr×nh duyÖt §Ò ¸n th¸ng 7/2001 vµ thi c«ng §Ò ¸n 18 th¸ng. ViÖn Nghiªn cøu §Þa chÊt vµ Kho¸ng s¶n ®· giao cho Trung t©m C«ng nghÖ, DÞch vô vµ T− vÊn §Þa chÊt - Kho¸ng s¶n chÞu tr¸ch nhiÖm thi hµnh quyÕt ®Þnh nµy (sè 65 Q§ / TC ngµy 13/6/2001). 4 Ph−¬ng ¸n ®−îc héi ®ång khoa häc ViÖn Nghiªn cøu §Þa chÊt vµ Kho¸ng s¶n th«ng qua ngµy 28 th¸ng 9 n¨m 2001, Bé tr−ëng Bé C«ng nghiÖp ®· ký quyÕt ®Þnh phª duyÖt sè 3102 Q§ - CNCL ngµy 26 th¸ng 12 n¨m 2001. Tæ chøc thùc hiÖn: ViÖn Nghiªn cøu §Þa chÊt vµ Kho¸ng s¶n ®· ra quyÕt ®Þnh sè 65Q§/ TC giao cho TS. Ph¹m Hße lµm chñ nhiÖm ®Ò ¸n. Lùc l−îng chÝnh tham gia thùc hiÖn lµ c¸c tiÕn sü, kü s−, kü thuËt viªn thuéc Trung t©m C«ng nghÖ, DÞch vô vµ T− vÊn §Þa chÊt -Kho¸ng s¶n, kü s−, kü thuËt viªn thuéc Tæng C«ng ty §¸ quý vµ Vµng ViÖt Nam vµ c¸c céng t¸c viªn khoa häc thuéc ViÖn Nghiªn cøu §Þa chÊt vµ Kho¸ng s¶n, thuéc héi §Þa chÊt ViÖt Nam vµ Tr−êng §¹i häc Khoa häc Tù nhiªn. §Æc biÖt ®Ò ¸n ®· phèi hîp chÆt chÏ cïng Tæng C«ng ty, thu thËp xö lý nguån tµi liÖu ®· cã tõ tr−íc ®Õn nay cña Tæng C«ng ty, cïng tiÕn hµnh kh¶o s¸t, bè trÝ c¸c c«ng tr×nh hµo kiÓm tra vµ Tæng c«ng ty trùc tiÕp thi c«ng c¸c c«ng tr×nh hµo vµ ®·i röa mÉu ®¸nh gi¸ kÕt qu¶. Sau gÇn 2 n¨m thùc hiÖn nhiÖm vô (kÓ c¶ b−íc lËp ®Ò c−¬ng), kÕt qu¶ thùc hiÖn cña toµn ®Ò ¸n ®−îc tæng hîp trong b¶ng IV.1 cña phô lôc b¸o c¸o kinh tÕ - kÕ ho¹ch. Trong b¶ng, mçi h¹ng môc c«ng viÖc thùc hiÖn ®−îc ®em so s¸nh víi ®Ò ¸n ®−îc phª duyÖt vµ tæng hîp dù to¸n ®−îc duyÖt hµng n¨m theo tû lÖ %. Mét sè kÕt qu¶ so s¸nh víi ®Ò ¸n ®−îc duyÖt cho thÊy ®a phÇn c¸c h¹ng môc c«ng viÖc ®Òu thùc hiÖn 100% so víi ®Ò ¸n. Mét sè h¹ng môc t¨ng hay gi¶m v× lý do sau: - Th¸ng c«ng tiÒn l−¬ng c¬ b¶n t¨ng 19%, nguyªn nh©n ®Ò ¸n ®−îc kÐo dµi thªm 3 th¸ng tæng kÕt vµ can in nép l−u tr÷ (can in nép l−u tr÷ tõ th¸ng 6/2003 nay tíi th¸ng 9/2003). - Th¸ng c«ng kh¶o s¸t thùc ®Þa chØ b»ng 52% khi x©y dùng ®Ò ¸n dù kiÕn sÏ tiÕn hµnh kh¶o s¸t 5 th¸ng/ ng−êi. Song n¨m 2002 vèn cÊp chØ cã thÓ tiÕn hµnh kh¶o s¸t 3 th¸ng/ ng−êi, mÆt kh¸c, n¨m 2003 Héi ®ång nghiÖm thu ViÖn xÐt thÊy kh«ng nªn tiÕp tôc triÓn khai thùc ®Þa v× thêi gian kh«ng cho phÐp, sî ¶nh h−ëng ®Õn tiÕn ®é tæng kÕt b¸o c¸o. - Khèi l−îng c«ng tr×nh thùc hiÖn so víi ®Ò c−¬ng dù to¸n ®−îc duyÖt, hµo: 60%, dän vÕt lé: 74%, hè: 80%. Nguyªn nh©n còng v× lý do trªn. - Gi¸ trÞ ®o ®Þa vËt lý thùc hiÖn 49% so víi dù to¸n ®−îc duyÖt. Lý do lµ ph−¬ng ph¸p ®Þa vËt lý ¸p dông kÐm hiÖu qu¶. V× vËy tæ kiÓm tra thùc ®Þa cña ViÖn do PGS.TSKH D−¬ng §øc Kiªm lµm tæ tr−ëng sau khi kh¶o s¸t, ®· kÕt luËn ®×nh chØ thi c«ng ®o ®Þa vËt lý v× kh«ng ®¹t ®−îc hiÖu qu¶ nh− mong ®îi, nguyªn nh©n chñ yÕu lµ do líp phñ dµy (th−êng lín h¬n 20m) vµ ®· bÞ ®µo xíi, x¸o trén m¹nh. 5 - Khèi l−îng ph©n tÝch mÉu kho¸ng vËt träng sa thùc hiÖn 202% so víi ®Ò ¸n, nguyªn nh©n sau khi ph−¬ng ph¸p ®Þa vËt lý kÐm hiÖu qu¶ ®Ò ¸n ®Ò nghÞ cho phÐp bæ sung khèi l−îng lÊy mÉu eluvi vµ ph©n tÝch lo¹t mÉu lÊy bæ sung nµy v× ®©y lµ ph−¬ng ph¸p cã hiÖu qu¶ nhÊt ®Ó x¸c lËp tæ hîp céng sinh kho¸ng vËt chØ thÞ cho c¸c ®¸ chøa ®¸ quý. - Hîp t¸c nghiªn cøu trong n−íc ®¹t 73% gi¸ trÞ so víi ®Ò ¸n. V× mét sè céng t¸c viªn kh«ng thÓ tham gia cïng §Ò ¸n víi lý do bËn ®i c«ng t¸c n−íc ngoµi. Tuy cßn mét sè vÊn ®Ò tån t¹i nh−ng c¸c môc tiªu c¬ b¶n §Ò ¸n ®· thùc hiÖn ®−îc. Thµnh c«ng nµy lµ do sù nç lùc cña tËp thÓ t¸c gi¶, cña c¸c céng t¸c viªn khoa häc, ®Æc biÖt lµ do sù phèi hîp chÆt chÏ gi÷a Tæng C«ng ty §¸ quý vµ Vµng ViÖt Nam víi ViÖn Nghiªn cøu §Þa chÊt vµ Kho¸ng s¶n d−íi sù chØ ®¹o gi¸m s¸t cña Bé C«ng nghiÖp. Thµnh c«ng cña §Ò ¸n cßn cã sù ®ãng gãp kh«ng nhá cña c¸c phßng ban chøc n¨ng trong ViÖn, cña C«ng ty §¸ quý vµ Vµng NghÖ An, cña nh©n d©n ®Þa ph−¬ng vµ cña c¸c ®ång nghiÖp. TËp thÓ t¸c gi¶ xin ch©n thµnh c¶m ¬n. 6 Ch−¬ng I §Æc ®iÓm ®Þa lý tù nhiªn, kinh tÕ - nh©n v¨n, lÞch sö nghiªn cøu vµ c¸c ph−¬ng ph¸p ®∙ tiÕn hµnh I.1. §Æc ®iÓm ®Þa lý tù nhiªn, kinh tÕ - nh©n v¨n I.1.1. VÞ trÝ ®Þa lý DiÖn tÝch nghiªn cøu bao gåm 167km2 x· Ch©u B×nh - Quú Ch©u thuéc c¸nh ®«ng b¾c khèi n©ng Bï Kh¹ng vµ 133km2 vïng B¶n Ngäc - Quú Hîp thuéc c¸nh t©y nam khèi n©ng cïng tªn (h×nh I.1). - Vïng Ch©u B×nh, huyÖn Quú Ch©u víi diÖn tÝch 167km2 ®−îc giíi h¹n bëi to¹ ®é: X (m) Y (m) A 2.159.400 506.400 B 2.159.400 520.000 C 2.149.000 532.500 X (m) Y (m) D 2.144.950 532.250 E 2.149.950 526.200 - Vïng B¶n Ngäc, huyÖn Quú Hîp víi diÖn tÝch 133km2 ®−îc giíi h¹n bëi to¹ ®é: X (m) Y (m) X (m) Y (m) H 2.141.900 527.300 I 2.141.750 507.550 K 2.135.250 524.550 G 2.148.550 510.050 Thuéc c¸c tê b¶n ®å ®Þa h×nh tû lÖ 1:50.000 hÖ UTM: 6048 III (Quú Ch©u) 6048II (Nh− Xu©n), 6047IV (Quú Hîp), 6047I (NghÜa §µn). 7 H × n h I . 1: S ¬ ® å d i Ö n t Ý c h v ï n g ngh i ª n c ø u vïng Ch©u B×nh - B¶n Ngäc (Quú Ch©u - Quú Hîp, nghÖ an) 105° 03'25" 5 19° 32'10" 21 18 12 24 5 30 105° 18'52" 19° 32'10" 60 21 A 60 B s« n gH iÕu x∙ Ch©u B×nh 54 54 h. qu ©u ú ch h. qu G 48 C E p ú hî Bï Kh¹ng 48 + 1087 B¶n Ngäc D 42 42 21 H x∙ Ch©u Léc I n S« 36 g co n thÞ trÊn Quú Hîp 21 36 K 19° 18'37" 5 105° 03'25" 18 12 24 19° 18'37" 5 30 105° 18'52" tû lÖ 1:250.000 1cm b»ng 2.500m thùc ®Þa 5 0 10 kilometers ChØ dÉn G H I DiÖn tÝch vïng nghiªn cøu §−êng ranh giíi ®Þa chÝnh huyÖn S«ng, suèi §−êng « t« K 8 I.1.2. §Þa h×nh Hai diÖn tÝch nghiªn cøu ®−îc ng¨n c¸ch nhau bëi d·y nói Bï Kh¹ng. §©y lµ d·y nói cao nhÊt trong khu vùc, víi ®Ønh Bï Kh¹ng cao 1087m, ch¹y dµi theo h−íng TB - §N. §é cao cña ®Þa h×nh thÊp dÇn vÒ phÝa t©y b¾c vµ ®«ng nam. Hai diÖn tÝch nghiªn cøu cã ®é cao trung b×nh 100 - 500m. - §Þa h×nh nói cao trung b×nh tõ 800m ®Õn 1000m cã tû lÖ kh«ng ®¸ng kÓ trong diÖn tÝch nghiªn cøu. §©y lµ ®Þa h×nh thuéc d·y nói Bï Kh¹ng cã ®Ønh cao nhÊt lµ ®Ønh Bï Kh¹ng (1087m) ch¹y dµi theo ph−¬ng TB-§N. CÊu t¹o nªn d¹ng ®Þa h×nh nµy lµ c¸c thµnh t¹o ®¸ biÕn chÊt cæ gåm: ®¸ phiÕn kÕt tinh hai mica, granitogneis vµ gneis biotit thuéc hÖ tÇng Bï Kh¹ng (NP-\1bk). C¸c ®Ønh nói cã ®é cao tõ 800m trë lªn th−êng nhän, s−ên rÊt dèc. Qu¸ tr×nh bãc mßn x©m thùc xÈy ra m¹nh mÏ. C¸c thung lòng gi÷a nói ë ®©y rÊt hÑp, kh«ng thuËn lîi cho tÝch tô sa kho¸ng. - §Þa h×nh ®åi nói thÊp cã ®é cao tuyÖt ®èi tõ 100m ®Õn 250m, cã n¬i 350m. §©y lµ d¹ng ®Þa h×nh ph¸t triÓn chñ yÕu trong vïng nghiªn cøu thuéc diÖn tÝch 167km2 x· Ch©u B×nh - Quú Ch©u. Chóng t¹o thµnh mét bÒ mÆt san b»ng h¬i nghiªng vÒ phÝa ®«ng. CÊu tróc lªn d¹ng ®Þa h×nh nµy lµ c¸c ®¸ gneis biotit, plagiogneis, thÊu kÝnh ®¸ hoa thuéc tËp 1 hÖ tÇng Bï Kh¹ng (NP-\1bk1), granit biotit d¹ng gneis, granit biotit vµ pegmatit, granit pegmatit thuéc phøc hÖ B¶n ChiÒng. Trªn d¹ng ®Þa h×nh nµy ph¸t triÓn c¸c thung lòng hÑp h×nh lßng ch¶o, t−¬ng ®èi tho¶i, ph¸t triÓn c¸c thÒm bËc thang vµ bÞ chia c¾t bëi m¹ng s«ng suèi hiÖn ®¹i. §©y lµ c¸c thung lòng chøa ®¸ quý, ®−îc h×nh thµnh do qu¸ tr×nh bãc mßn - tÝch tô. - §Þa h×nh karst D¹ng ®Þa h×nh nµy ph¸t triÓn h¹n chÕ, chóng tËp trung ë phÇn phÝa b¾c trong c¸c trÇm tÝch carbonat hÖ tÇng M−êng Lèng (C-Pml) thuéc diÖn tÝch 133km2 vïng B¶n Ngäc - Quú Hîp. §Þa h×nh karst thuéc lo¹i ®Þa h×nh nói cao trung b×nh, v¸ch dùng ®øng, lëm chëm d¹ng tai mÌo víi nhiÒu thung lòng karst kÝn, nöa kÝn vµ c¸c hang karst. Trong c¸c thung lòng karst hiÖn ®ang bÞ d©n khai th¸c thiÕc, trong c¸c m¸ng ®·i thiÕc thØnh tho¶ng gÆp ruby, saphir kÝch th−íc nhá, chÊt l−îng kÐm, tuy nhiªn ®· ®«i lÇn d©n ®·i ®−îc viªn ruby th−¬ng phÈm cã gi¸ trÞ. 9 I.1.3. M¹ng l−íi s«ng suèi Trong vïng c«ng t¸c cã 2 s«ng lín lµ S«ng HiÕu n»m ë phÝa b¾c vµ S«ng Con n»m ë phÝa nam, c¸c s«ng ®Òu n»m ë gi¸p biªn diÖn tÝch nghiªn cøu. HÖ s«ng suèi trªn diÖn tÝch 167km2 Ch©u B×nh ®Òu b¾t nguån tõ phÝa ®«ng nam ch¶y theo h−íng b¾c vµ ®æ ra S«ng HiÕu , ®©y lµ dßng ch¶y th−êng xuyªn, ®é dèc kh«ng lín, song vÒ mïa m−a lò (th¸ng 7 - 8 - 9) n−íc d©ng lªn nhanh vµ ch¶y xiÕt, th−êng g©y nªn óng lôt côc bé. Trªn diÖn tÝch 133km2 B¶n Ngäc - Quú Hîp, hÖ thèng s«ng suèi ®Òu b¾t nguån tõ s−ên t©y nam d·y Bï Kh¹ng, ch¹y theo h−íng nam vµ ®æ ra s«ng Con. Do ch¶y trªn ®Þa h×nh cã nhiÒu ®¸ v«i nªn hÖ thèng s«ng suèi ë ®©y cã nhiÒu ®o¹n ch¶y ngÇm. Nh×n chung hÖ thèng s«ng suèi ë ®©y kÐm ph¸t triÓn. I.1.4. §Æc ®iÓm Kinh tÕ - Nh©n v¨n Quú Ch©u vµ Quú Hîp lµ 2 huyÖn miÒn nói phÝa t©y nam tØnh NghÖ An. Tõ Hµ néi ®i theo quèc lé 1, ®Õn ng· ba Yªn Lý ®i theo quèc lé 48 vµo ®Õn Quú Ch©u kho¶ng 100km. Ch©u B×nh lµ mét x· thuéc huyÖn Quú Ch©u, ch¹y dµi theo QL 48, c¸ch Quú Ch©u 20km. Tõ km 64 trªn quèc lé 48, t¹i ng· ba x¨ng lÎ ®i theo ®−êng « t« tØnh lé 39 ®Õn thÞ trÊn Quú Hîp kho¶ng 14km. Tõ thÞ trÊn Quú Hîp theo tØnh lé nµy ®Õn B¶n H¹t kho¶ng 21km, ®©y lµ ®Þa ®iÓm cuèi cïng cña tØnh lé 39. D©n c− trong khu vùc nghiªn cøu chñ yÕu lµ ®ång bµo d©n téc Th¸i, tõ n¨m 1970 x· Ch©u B×nh cßn cã thªm ng−êi Kinh tõ huyÖn Quúnh L−u lªn khai hoang sèng ®Þnh c− t¹i ®©y, phÇn lín hä sèng tËp trung men theo quèc lé 48. Tõ ng−êi Kinh ®Õn ng−êi Th¸i sèng chñ yÕu b»ng nghÒ trång lóa n−íc. HiÖn t−îng ph¸ rõng lµm n−¬ng r·y bÞ chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng can thiÖp m¹nh mÏ. MÊy n¨m gÇn ®©y, do NghÖ An x©y dùng nhµ m¸y mÝa ®−êng ë NghÜa §µn nªn nh©n d©n ®· chuyÓn ®æi sang trång mÝa trªn c¸c triÒn ®åi mµ tr−íc ®©y bá hoang hoÆc trång s¾n. HÇu hÕt c¸c gia ®×nh men theo ë QL 48 cña Ch©u Léc ®· cã ®iÖn l−íi sinh ho¹t. Riªng c¸c x· Ch©u Hång, Ch©u TiÕn huyÖn Quú Hîp l−íi ®iÖn Quèc Gia ch−a vÒ ®Õn. Nh×n chung ®êi sèng c¸c d©n téc trong vïng c«ng t¸c cã ®êi sèng æn ®Þnh, t×nh h×nh trËt tù an ninh x· héi ®¶m b¶o, chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng lu«n t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho ®oµn ®Õn kh¶o s¸t t¹i ®Þa ph−¬ng. 10 I.2. LÞch sö nghiªn cøu Quú Ch©u - Quú Hîp lµ vïng ®· ®−îc nhiÒu nhµ ®Þa chÊt quan t©m nghiªn cøu ®Þa chÊt - kho¸ng s¶n nãi chung vµ ®¸ quý nãi riªng. Giai ®o¹n tr−íc n¨m 1945, vïng nµy ®· ®−îc c¸c nhµ ®Þa chÊt Ph¸p nh− Jacop, Fromaget nghiªn cøu vµ ®−îc thÓ hiÖn trªn b¶n ®å ®Þa chÊt §«ng D−¬ng, tû lÖ 1:2.000.000. Tõ n¨m 1960 ®Õn nay b¶n ®å ®Þa chÊt c¸c tû lÖ 1:500.000, 1:200.000 vµ 1:50.000 ®−îc c¸c nhµ ®Þa chÊt ViÖt Nam vµ Liªn X« cò thµnh lËp trong ®ã ®Òu xÕp vïng Quú Ch©u - Quú Hîp vµo khèi n©ng trung t©m Phu Ho¹t víi mãng kÕt tinh lµ c¸c ®¸ biÕn chÊt cã tuæi tiÒn Cambri. ViÖc nghiªn cøu, ®iÒu tra, t×m kiÕm, th¨m dß ®¸ quý vïng Quú Ch©u - Quú Hîp ®−îc b¾t ®Çu tõ n¨m 1980 víi ®Ò tµi “§¸nh gi¸ biÓu hiÖn má ®¸ quý - nöa quý ë ViÖt Nam” thuéc ch−¬ng tr×nh cÊp nhµ n−íc (44.03.04.10) (1980-1985) do Lª §×nh H÷u, NguyÔn V¨n Ngäc lµm chñ biªn, ®· ®Ò cËp ®Õn ruby, saphir sa kho¸ng ph©n bè trong c¸c thung lòng vïng Bï Kh¹ng. B¸o c¸o kÕt qu¶ t×m kiÕm ®¸ mµu t©y NghÖ An (NguyÔn V¨n H−¬ng, §ç §øc Quang, 1992) ®· ph©n chia diÖn tÝch triÓn väng ®¸ mµu møc A, B, C thuéc x· Ch©u B×nh (Quú Ch©u) vµ Yªn Hîp (Quú Hîp) víi diÖn tÝch chung lµ 32km2. Ngoµi ra cßn x¸c ®Þnh thung lòng B¶n H¹t x· Ch©u TiÕn rÊt triÓn väng ®¸ quý. Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu vµ thu thËp tµi liÖu tõ n¨m 1987, ®Æc biÖt trong 2 n¨m (1992 - 1993), Phan Tr−êng ThÞ ®· x¸c lËp nh÷ng tiÒn ®Ò c¬ b¶n sinh kho¸ng ruby ë Quú Ch©u lµ: - DiÖn lé c¸c ®¸ biÕn chÊt cao, giµu nh«m (chøa silimanit, cordierit, granat...) tuæi tiÒn Cambri. - Nh÷ng thÊu kÝnh ®¸ v«i (bÞ biÕn chÊt thµnh ®¸ hoa). - Xuyªn qua hai thµnh t¹o trªn lµ granitoid d−íi d¹ng c¸c thÓ x©m nhËp nhá hay d¹ng tiªm nhËp kiÓu granit ho¸, kÌm theo nh÷ng ho¹t ®éng trao ®æi biÕn chÊt gi÷a granit vµ ®¸ v«i. Víi nh÷ng tiÒn ®Ò ®ã, ruby gèc ë Quú Ch©u gÆp kh«ng nh÷ng trong granitoid (cô thÓ lµ c¸c thÓ pegmatit mµu tr¾ng, h¹t th«), mµ cßn trong ®¸ hoa. Ruby sa kho¸ng ë Quú Ch©u n»m trong eluvi (§åi Tû) vµ trong båi tÝch (§åi TriÖu). Líp vá phong ho¸ (eluvi) dµy 30m chøa nh÷ng thÓ pegmatit mang ruby. Trªn diÖn lé vïng Quú Ch©u, dµi 12km (tõ B¶n GiÐ ®Õn ngÇm Cæ Ba), chiÒu réng kho¶ng 2km (tõ trôc ®−êng 48 h−íng vÒ ®Ønh nói Bï Kh¹ng) víi diÖn tÝch 24km2 (trong ®ã kiÓu eluvi 6km2, chiÒu dµy trung b×nh 7m) chøa ruby. Trong båi tÝch, ruby sa kho¸ng th−êng 11 n»m ë phÇn thÊp cña c¸c bËc thÒm s«ng, dµy 0,5 - 1,0m, s©u kho¶ng 2,0 - 2,5m. ë c¸nh t©y nam (Quú Hîp), ngoµi má thiÕc Quú Hîp, cßn cã nhiÒu ®iÓm lé ruby, cã c¶ ruby trong ®¸ hoa. Trong b¸o c¸o kÕt qu¶ nghiªn cøu ®Ò ¸n cÊp Nhµ n−íc (KT -01 -09) “Nguån gèc, quy luËt ph©n bè vµ ®¸nh gi¸ tiÒm n¨ng ®¸ quý, ®¸ kü thuËt ViÖt Nam” (1992 1995) do TS. NguyÔn Kinh Quèc lµm chñ biªn ®· x¸c ®Þnh nguån gèc ruby, saphir vïng Quú Ch©u liªn quan víi c¸c thµnh t¹o pegmatit, skarn Mg vµ “granit bÞ biÕn chÊt trao ®æi t¸i sinh”. C¸c m¹ch pegmatit ë Quú Ch©u ph©n bè chñ yÕu ë phÝa ®«ng vµ b¾c phøc nÕp låi Bï Kh¹ng, th−êng gÆp hai d¹ng: - Pegmatit d¹ng thÊu kÝnh ngo»n ngoÌo hoÆc ngän löa xuyªn vµo c¸c trÇm tÝch biÕn chÊt (®¸ phiÕn th¹ch anh - mica - silimanit vµ gneis biotit) - Pegmatit d¹ng ®ai m¹ch cã bÒ dµy kh«ng æn ®Þnh, xuyªn c¾t ®¸ trÇm tÝch vµ magma x©m nhËp. KiÓu nguån gèc skarn Mg cã nÐt ®Æc tr−ng lµ trÇm tÝch lôc nguyªn carbonat dµy (2000-3000m) bÞ xuyªn c¾t bëi granitoid kiÒm - ¸ kiÒm. Chóng ph©n bè theo ph−¬ng t©y b¾c - ®«ng nam, trong phøc nÕp låi Bï Kh¹ng. KiÓu nguån gèc “granit bÞ biÕn chÊt trao ®æi t¸i sinh” ®−îc thµnh t¹o trong ®¸ phiÕn th¹ch anh - mica - silimanit - disten - staurolit, plagiogneis, chøa c¸c thÓ granit s¸ng mµu (micmatit, granitogneis cao nh«m vµ pegmatit). Trong b¸o c¸o ®Þa chÊt kÕt qu¶ t×m kiÕm ®¸ quý vïng QuÕ Phong, NghÜa §µn, NghÖ An, tû lÖ 1:50.000 (NguyÔn §×nh B×nh vµ nnk, 1995) khoanh ®Þnh triÓn väng ruby, saphir sa kho¸ng. TriÓn väng ®¸ quý møc A thuéc khu vùc §ång Céng x· Ch©u B×nh, Quú Ch©u. Ruby, saphir ë ®©y n»m trong líp h¹t th«, dµy 0,4 - 2,4m, trong ®ã hµm l−îng ruby, saphir: 0,01 - 16,55g/m3. TriÓn väng ®¸ quý møc B thuéc khu vùc Ch©u H¹nh - Quú Ch©u. Ruby, saphir ë ®©y còng n»m trong líp h¹t th«, dµy trung b×nh 1,8m, hµm l−îng 0,3 - 4,25g/m3. Trong nh÷ng khu vùc triÓn väng ®· tiÕn hµnh t×m kiÕm ®¸ quý chi tiÕt tû lÖ 1: 25.000 vµ 1:10.000 (§ç §øc Quang, 1997; §µo Hång Quang, 1998 vµ Hoµng Xu©n NhËt, 1999). ë ®©y ®· tiÕn hµnh nhiÒu c«ng tr×nh nh− hµo, giÕng, khoan, nghiªn cøu tÝch tô ®¸ quý trong ®¸ gèc ë §åi Bµ Tr¹c, Cæ Cß, B¶n §ung vµ trong vá phong ho¸, trong deluvi, aluvi. Nghiªn cøu tiªu h×nh ®¸ quý (ruby, saphir) ë ViÖt Nam (Ph¹m V¨n Long vµ nnk, 2001 thuéc Trung t©m Nghiªn cøu KiÓm ®Þnh §¸ Quú - Tæng C«ng ty §¸ quý vµ Vµng ViÖt Nam) ®· lµm râ h×nh th¸i tinh thÓ, thµnh phÇn ho¸ häc, mµu s¾c tæ hîp 12 céng sinh kho¸ng vËt, c¸c d¹ng bao thÓ tån t¹i bªn trong ruby, saphir vïng Quú Ch©u, tõ ®ã luËn gi¶i ®iÒu kiÖn m«i tr−êng sinh thµnh ®¸ quý ë ®©y. ViÖc khai th¸c ®¸ quý ë Quú Ch©u b¾t ®Çu tõ n¨m 1986 ®Õn nay. C¸c c«ng ty, xÝ nghiÖp khai th¸c ®¸ quý tËp trung vµo c¸c thµnh t¹o eluvi cña vá phong ho¸ chøa ®¸ quý (XÝ nghiÖp I vµ II ë §åi Tû) vµ c¶ trong båi tÝch chøa ®¸ quý (§åi TriÖu vµ c¸c thung lòng hiÖn ®¹i). Ngoµi ra viÖc ®µo bíi, khai th¸c ®¸ quý tù ph¸t cña ng−êi d©n lµ rÊt phæ biÕn trong vïng. DiÖn tÝch ®Êt trªn mÆt do d©n ®µo bíi, khai th¸c ®Ó lÊy ®¸ quý gÊp nhiÒu lÇn do c¸c c«ng ty, xÝ nghiÖp cña nhµ n−íc vµ ®Þa ph−¬ng khai th¸c ®−îc. Tãm l¹i, qua nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu, ®iÒu tra vµ khai th¸c ®¸ quý cña Tæng C«ng ty §¸ quý vµ Vµng ViÖt Nam, cña ViÖn §Þa chÊt (Trung t©m Khoa häc Tù nhiªn vµ C«ng nghÖ Quèc gia), cña Liªn ®oµn §Þa chÊt B¾c Trung Bé vµ cña ViÖn Nghiªn cøu §Þa chÊt vµ Kho¸ng s¶n ®· s¬ bé lµm râ nh÷ng vÊn ®Ò chñ yÕu sau ®©y trong khu vùc Ch©u B×nh: - C¸c tiÒn ®Ò ®Þa chÊt vµ dÊu hiÖu t×m kiÕm ®¸ quý. - Nguån gèc ®¸ quý. - C¸c diÖn tÝch triÓn väng vµ dù b¸o tr÷ l−îng ®¸ quý. Song, nh÷ng vÊn ®Ò nªu trªn cßn thiÕu cô thÓ vµ ch−a cã c¬ së ch¾c ch¾n. §Æc biÖt vÒ nguån gèc vµ ®iÒu kiÖn thµnh t¹o ®¸ quý gèc ch−a ®−îc ®Çu t− nghiªn cøu, ch−a gi¶i quyÕt ®−îc ®©u lµ nguån cung cÊp chÝnh cho nguån ®¸ quý sa kho¸ng cã gi¸ trÞ kinh tÕ. I.3. C¸c ph−¬ng ph¸p ®· tiÕn hµnh I.3.1. Thu thËp, xö lý, tæng hîp vµ ®¸nh gi¸ c¸c tµi liÖu hiÖn cã §©y lµ ph−¬ng ph¸p ®· ®−îc ®Ò ¸n coi träng ngay tõ b−íc khëi ®Çu lËp ®Ò c−¬ng cho ®Õn khi viÕt b¸o c¸o tæng kÕt, gÇn nh− c¸c tµi liÖu nghiªn cøu ®iÒu tra, ®¸nh gi¸ tiÒm n¨ng triÓn väng cña ®¸ quý trong khu vùc ®Òu ®−îc tËp thÓ t¸c gi¶ thu thËp, ®Æc biÖt lµ c¸c b¸o c¸o kh¶o s¸t khoanh vïng triÓn väng ®¸ quý t¹i diÖn tÝch nghiªn cøu do c¸c c«ng ty thuéc Tæng C«ng ty §¸ quý vµ Vµng ViÖt Nam thùc hiÖn trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. §Ò ¸n cßn sö dông c¸c tµi liÖu khoan s©u t¹i Moong §åi Tû, §åi S¾n, c¸c s¬ ®å mÆt b»ng khai th¸c ë c¸c cÊp ®é s©u kh¸c nhau cña C«ng ty §¸ quý vµ Vµng NghÖ An ®ang khai th¸c ë moong Må C«i. Tõ nh÷ng nguån tµi liÖu 13 phong phó nµy cïng víi viÖc kh¶o s¸t bæ sung ngoµi thùc tÕ qua xö lý tæng hîp ®Ò tµi ®· ®−a ra nh÷ng tiªu chÝ cho má chuÈn §åi Tû, vïng chuÈn B¶n Ngäc còng nh− x¸c lËp c¸c tiÒn ®Ò dÊu hiÖu liªn quan víi ®¸ quý, tõ ®ã lµm c¬ së ®èi s¸nh cho c¸c vïng kh¸c ®−îc chän lµm diÖn tÝch cã triÓn väng phôc vô cho t×m kiÕm, th¨m dß ®¸ quý. I.3.2. Lé tr×nh ®Þa chÊt bæ sung Quü thêi gian thùc ®Þa thi c«ng ®Ò ¸n rÊt ng¾n trong n¨m 2002, víi 2 ®ît thùc ®Þa. §ît 1 tõ th¸ng 5 ®Õn th¸ng 6, ®ît 2 tõ th¸ng 11 ®Õn th¸ng 12, ngoµi nh÷ng hµnh tr×nh kh¶o s¸t däc theo hÖ thèng s«ng suèi trªn diÖn tÝch 300km2 nh»m lµm râ thªm vÒ ®Þa tÇng, magma, kiÕn t¹o, ®Æc biÖt ph¸t hiÖn c¸c ®iÓm ®¸ gèc chøa ruby, saphir (vïng B¶n Ngäc, B¶n H¹t, B¶n Cót). Trªn c¸c diÖn tÝch cã triÓn väng ®¸ quý ®· tiÕn hµnh kh¶o s¸t chi tiÕt theo mÆt c¾t b»ng ph−¬ng ph¸p ®Þa bµn, th−íc d©y (§åi Tû - Må C«i, §åi S¾n, Cæ Cß - KÎ N©m), m¹ng l−íi quan s¸t theo tuyÕn 50 x 5m, cã n¬i c¾t qua th©n ®¸ quý lµ 10 x1m - Trªn ®ã ®· thu thËp vµ lÊy ®ång bé c¸c lo¹i mÉu th¹ch häc, th¹ch häc ®Þnh h−íng, gi· ®·i eluvi.... KÕt qu¶ kh¶o s¸t vµ ph©n tÝch mÉu ®−îc thÓ hiÖn trªn c¸c s¬ ®å th¹ch häc - cÊu tróc tû lÖ 1:2000 (b¶n vÏ sè 7, 9, 11). I.3.3. Ph−¬ng ph¸p träng sa Ph−¬ng ph¸p träng sa nh»m ph¸t hiÖn c¸c tæ hîp céng sinh kho¸ng vËt bÒn v÷ng chØ thÞ cho ®¸ quý, lµ nh÷ng dÊu hiÖu trùc tiÕp ®Ó ph¸t hiÖn c¸c diÖn tÝch cã kh¶ n¨ng tån t¹i ®¸ quý, v× vËy trong qu¸ tr×nh thi c«ng ®©y lµ ph−¬ng ph¸p ®−îc ®Ò ¸n ®Æc biÖt quan t©m. Ph−¬ng ph¸p ®−îc chia lµm hai giai ®o¹n. - Giai ®o¹n 1: LÊy mÉu träng sa thiªn nhiªn theo ®−êng lé tr×nh, vÞ trÝ lÊy mÉu lµ nh÷ng n¬i mµ tµi liÖu träng sa tr−íc ®ã cã kÕt qu¶ kh¶ quan vÒ ®¸ quý. LÊy mÉu träng sa trong eluvi cña c¸c ®¸ liªn quan ®Õn nguån gèc cña ®¸ quý trong calcyphir, ®¸ biÕn chÊt trao ®æi giµu mica, ®¸ hoa, pegmatit, granit biotit. - Giai ®o¹n 2: Chñ yÕu tËp trung lÊy mÉu trong tÇng eluvi t¹i c¸c ®iÓm lé tù nhiªn trªn c¸c tuyÕn kh¶o s¸t mÆt c¾t chi tiÕt, röa ®·i mÉu träng sa t¹i c¸c c«ng tr×nh khai ®µo. 14 Tæng khèi l−îng ®· lÊy vµ ph©n tÝch 403 mÉu träng sa c¸c lo¹i. Qua xö lý tæng hîp, kÕt qu¶ ph©n tÝch mÉu kho¸ng vËt nµy ®· x¸c lËp 3 lo¹i h×nh nguån gèc chøa ®¸ quý vµ nh÷ng tæ hîp kho¸ng vËt ®Æc tr−ng chØ thÞ cho tõng lo¹i h×nh nguån gèc, ®©y lµ dÊu hiÖu trùc tiÕp cho t×m kiÕm ®¸ quý. I.3.4. Ph−¬ng ph¸p §Þa vËt lý Môc tiªu cña c«ng t¸c ®Þa vËt lý lµ ph¸t hiÖn sù tån t¹i theo kh«ng gian cña c¸c ®èi t−îng cã liªn quan víi ®¸ quý nh− nót kiÕn t¹o ®Þa ph−¬ng, ®íi dËp vì kiÕn t¹o g¾n bã víi c¸c thÓ x©m nhËp, c¸c th©n skarn Mg -Ca, c¸c th©n plagioclasit vµ c¸c thÓ ®Þa chÊt cao nh«m bÞ khö silic trong m«i tr−êng carbonat, ®ång thêi x¸c lËp c¸c ®íi phong ho¸ tõ c¸c ®èi t−îng kÓ trªn. Ph−¬ng ph¸p ®· ®−îc phßng §Þa vËt lý cña ViÖn thùc hiÖn vµ triÓn khai thùc ®Þa t¹i vïng Ch©u B×nh - Quú Ch©u. Qua kÕt qu¶ ®o ®ång bé c¸c ph−¬ng ph¸p ®Þa vËt lý trªn 8 tuyÕn ë má chuÈn §åi Tû, 6 tuyÕn ë khu vùc §åi S¾n vµ 3 tuyÕn ë khu vùc §åi Bµ Tr¹c. KÕt qu¶ cho thÊy: - Tr−êng tõ ë ®©y rÊt b×nh æn, chØ thay ®æi chñ yÕu trong ph¹m vi 10 nT vµ kh«ng khoanh ®Þnh ®−îc d¶i dÞ th−êng nµo. - Ph−¬ng ph¸p x¹ vµ phæ gamma cho thÊy vïng nghiªn cøu cã tr−êng phãng x¹ cao vµ biÕn ®æi trong ph¹m vi réng, tõ 10 µR/h ®Õn 100 µR/h. Vïng nghiªn cøu cã líp phñ kh¸ dµy > 20m trong khi ®ã hiÖu qu¶ cña ph−¬ng ph¸p phãng x¹ cã ®é s©u nghiªn cøu kh«ng qu¸ 2m. - Ph−¬ng ph¸p ®o mÆt c¾t vµ ®o s©u ph©n cùc tuy khoanh ®Þnh ®−îc ®íi cã ®iÖn trë suÊt thÊp vµ chØ sè ph©n cùc bÐ nh−ng kh¸ réng, kh«ng thÓ t¸ch ®−îc c¸c th©n pegmatit; còng nh− c¸c m¹ch ®¸ v«i - ®íi biÕn ®æi. Nh− vËy, c«ng t¸c ®Þa vËt lý ®· tiÕn hµnh trªn diÖn tÝch nghiªn cøu kh«ng ®¹t ®−îc hiÖu qu¶ nh− mong ®îi, nguyªn nh©n chñ yÕu lµ do líp phñ dµy vµ ®· bÞ ®µo bíi, x¸o trén m¹nh. V× vËy, ngµy 12/6/2002 theo kÕt luËn cña ®oµn kiÓm tra thùc ®Þa do PGS.TSKH. D−¬ng §øc Kiªm lµm tr−ëng ®oµn ®· ®Ò nghÞ dõng thi c«ng c¸c ph−¬ng ph¸p ®Þa vËt lý (khèi l−îng c«ng t¸c ®Þa vËt lý chØ thùc hiÖn 49% gi¸ trÞ so víi ®Ò ¸n). 15 I.3.5. Ph−¬ng ph¸p lÊy vµ ph©n tÝch c¸c lo¹i mÉu a. Ph−¬ng ph¸p lÊy mÉu ViÖc lÊy c¸c lo¹i mÉu ®−îc thùc hiÖn theo ®óng quy tr×nh ®· ®−îc Côc §Þa chÊt vµ Kho¸ng s¶n ViÖt Nam ban hµnh. MÉu lÊy ®¶m b¶o t−¬i vµ mang tÝnh ®¹i diÖn. MÉu gi· ®·i lÊy theo r·nh c¾t vu«ng gãc víi th©n ®¸ quý vµ träng l−îng 8-10kg. Riªng c¸c mÉu lÊy t¹i c¸c c«ng tr×nh hµo träng l−îng ®·i röa lµ 50kg. C¸c mÉu lÊy ®−îc ®em göi ph©n tÝch t¹i Phßng Ph©n tÝch Kho¸ng th¹ch - ViÖn Nghiªn cøu §Þa chÊt vµ Kho¸ng s¶n. b. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch mÉu - MÉu th¹ch häc, kho¸ng t−íng, kho¸ng vËt, bao thÓ, microsond ®−îc ph©n tÝch t¹i ViÖn Nghiªn cøu §Þa chÊt vµ Kho¸ng s¶n. - MÉu ho¸ carbonat, silicat, plasma ®−îc ph©n tÝch t¹i Trung t©m Ph©n tÝch ThÝ nghiÖm §Þa chÊt - Côc §Þa chÊt vµ Kho¸ng s¶n ViÖt Nam. - MÉu huúnh quang tia X, kÝch ho¹t n¬tron ®−îc ph©n tÝch t¹i Trung t©m Nghiªn cøu N¨ng l−îng vµ Nguyªn tö Quèc Gia - §µ L¹t. - MÉu phæ raman, gi¸c kÕ do Trung t©m KiÓm ®Þnh §¸ quý thuéc Tæng C«ng ty Kho¸ng s¶n ViÖt Nam thùc hiÖn. 16 Ch−¬ng II §Þa chÊt vïng nghiªn cøu II.1. §Þa tÇng II.1.1. HÖ tÇng Bï Kh¹ng (NP-\1bk) Trªn diÖn tÝch nghiªn cøu, hÖ tÇng Bï Kh¹ng gåm c¸c ®¸ biÕn chÊt nhiÖt ®éng thuéc t−íng amphibolit. Trªn b×nh ®å, chóng t¹o thµnh mét nÕp låi lín, kÐo dµi theo ph−¬ng t©y b¾c - ®«ng nam. Hai c¸nh ®«ng b¾c vµ t©y nam cña nÕp låi tiÕp gi¸p kiÕn t¹o víi c¸c ®¸ trÎ h¬n, tuæi Paleozoi sím, b»ng hai ®øt g·y khu vùc cã ph−¬ng t©y b¾c - ®«ng nam. HÖ tÇng Bï Kh¹ng lµ phÇn nh©n cæ nhÊt cña ®íi n©ng Phu Ho¹t, c¸c ®¸ tr¶i qua qu¸ tr×nh biÕn chÊt khu vùc m¹nh mÏ, tõ siªu biÕn chÊt ë phÇn trung t©m vµ gi¶m dÇn ra hai c¸nh. Dùa vµo ®Æc ®iÓm th¹ch häc, møc ®é biÕn chÊt, hÖ tÇng ®−îc chia thµnh hai phÇn. - TËp 1 (NP-\1bk1) C¸c ®¸ cña tËp 1 ph©n bè ë phÝa ®«ng b¾c cña nÕp låi Bï Kh¹ng thuéc diÖn tÝch 167km2 vïng Ch©u B×nh, chóng t¹o thµnh nh÷ng diÖn tÝch nhá kÐo dµi kh«ng liªn tôc theo ph−¬ng t©y b¾c - ®«ng nam víi diÖn tÝch kho¶ng 30km2. Thµnh phÇn gåm: gneis biotit (¶nh II.1), plagiogneis, ®¸ phiÕn th¹ch anh - mica - silimanit, mét sè n¬i cã c¸c thÊu kÝnh ®¸ hoa (moong §åi Tû - Må C«i) c¾m vÒ h−íng ®«ng b¾c, gãc dèc thay ®æi tõ 30o ®Õn 60o. ChiÒu dµy cña tËp t¹i khu vùc nghiªn cøu biÕn thiªn trong kho¶ng 1000 - 2000m. §¸ th−êng cã cÊu t¹o d¶i, gneis hoÆc ph©n phiÕn. C¸c ®¸ cña tËp nµy bÞ c¸c thÓ granit biotit h¹t nhá ®Õn lín, granit biotit d¹ng gneis vµ c¸c th©n pegmatit biotit h¹t lín, granit pegmatit thuéc phøc hÖ B¶n ChiÒng (GPG/Ebc) xuyªn c¾t. T¹i ranh giíi tiÕp xóc gi÷a ®¸ trÇm tÝch biÕn chÊt giµu carbonat víi granit biotit vµ pegmatit biotit xuÊt hiÖn ®íi biÕn chÊt tiÕp xóc trao ®æi ®−îc ®Æc tr−ng bëi c¸c ®¸ skarn Mg-Ca chøa corindon cã n¬i lµ ruby, saphir. §©y lµ mét trong nh÷ng tiÒn ®Ò t×m kiÕm ®¸ quý trong khu vùc nghiªn cøu. Sau ®©y m« t¶ s¬ l−îc ®Æc ®iÓm cña mét sè ®¸ chñ yÕu: 1. §¸ phiÕn th¹ch anh - mica - plagioclas cã silimanit. Trong tËp 1 lo¹i ®¸ nµy chiÕm −u thÕ. §¸ h¹t mÞn mµu x¸m tèi giµu biotit víi nh÷ng v¶y kh¸ lín, Ýt h¬n cßn gÆp muscovit mÆt ph©n phiÕn phï hîp víi mÆt ph©n líp nguyªn thuû, ®¸ bÞ vß 17 nhÇu t¹o thµnh nh÷ng nÕp uèn nhá. Thµnh phÇn kho¸ng vËt chÝnh: th¹ch anh 6070%, biotit 15-20%, plagioclas 10%, kho¸ng vËt thø yÕu orthoclas vµ silimanit. Kho¸ng vËt phô cã granat, zircon, apatit... C¸c ®¸ nµy ®«i n¬i bÞ micmatit ho¸. 2. Plagiogneis: T¹o thµnh nh÷ng líp cã chiÒu dµy vµi mÐt ®Õn hµng chôc mÐt, n»m xen trong ®¸ phiÕn th¹ch anh - mica, cÊu t¹o d¶i ®iÓn h×nh. §¸ cã mµu x¸m s¸ng h¹t trung - th«, mÆt ph©n d¶i trïng víi mÆt ph©n líp, c¸c ban tinh plagioclas cã d¹ng bÇu dôc, kÝch th−íc cã khi tíi 0,6 – 1,0 cm, chóng th−êng bÞ granit pegmatit tiªm nhËp d¹ng micmatit (¶nh II.2). Thµnh phÇn kho¸ng vËt chÝnh: th¹ch anh: 40-45%, plagioclas: 35- 40%, orthoclas: 10%, biotit: 10-15% kho¸ng vËt phô th−êng cã silimanit, granat. - TËp 2 (NP-\1bk2) Ph©n bè ven r×a vïng má Ch©u B×nh däc theo ®øt g·y §−êng 48, phÝa b¾c B¶n Ngäc - B¶n H¹t, däc theo ®øt g·y F12 (B¶n Ngäc - B¶n H¹t - B¶n Cót), chiÕm diÖn tÝch kho¶ng 10km2. C¸c ®¸ cña tËp n»m chuyÓn tiÕp trªn tËp 1 vµ tiÕp xóc kiÕn t¹o víi hÖ tÇng S«ng C¶ (O3-S1sc), hÖ tÇng M−êng Lèng (C-Pml) ë khu vùc Ch©u B×nh, Ch©u H¹nh - B¶n Ngäc, B¶n H¹t vµ Ch©u Léc. C¸c ®¸ cña tËp ë vïng Ch©u B×nh c¾m vÒ h−íng ®«ng b¾c víi gãc dèc thay ®æi tõ 30o ®Õn 50o, ë vïng B¶n Ngäc B¶n KÌn c¾m vÒ t©y nam. ChiÒu dµy cña tËp kho¶ng 800m. Thµnh phÇn chÝnh ®Êt ®¸ cña tËp lµ: ®¸ phiÕn th¹ch anh mica chøa staurolit, disten, ®¸ phiÕn th¹ch anh - mica - plagioclas - granat xen quarzit biotit. §Æc ®iÓm c¸c ®¸ nh− sau: §¸ phiÕn th¹ch anh - mica chøa staurolit, disten: §©y lµ lo¹i ®¸ chiÕm sè l−îng chñ yÕu trong tËp. Chóng lé ra víi chiÒu dµy tõ vµi chôc mÐt ®Õn hµng tr¨m mÐt n»m xen víi c¸c lo¹i ®¸ kh¸c. §¸ ph©n phiÕn m¹nh, trªn mÆt ph©n phiÕn cã nh÷ng nÕp uèn nhá d¹ng gîn sãng. Trong ®¸ ph¸t triÓn nhiÒu c¸c m¹ch vµ thÊu kÝnh th¹ch anh theo líp, cã chiÒu dµy tõ vµi cm ®Õn vµi dm. Trong ®¸ phæ biÕn c¸c h¹t granat, disten, staurolit kÝch th−íc lín. Thµnh phÇn kho¸ng vËt chÝnh gåm th¹ch anh: 40-50%, mica (biotit, muscovit): 30-35%, orthoclas: 7-10%, disten, granat; kho¸ng vËt phô gåm apatit, turmalin, zircon; kho¸ng vËt thø sinh cã epidot. §¸ cã kiÕn tróc h¹t vÈy biÕn tinh, ®«i khi lµ ban biÕn tinh. 18 bt q fp fp q fp q bt ¶nh II.1: Gneis (th¹ch anh - felspat - biotit) L¸t máng §T.115; Nicon +; 15x ¶nh II.2: Granit pegmatit tiªm nhËp d¹ng micmatit theo mÆt líp trong ®¸ gneis hÖ tÇng Bï Kh¹ng (NP-\1bk) VÕt lé La.72 - §åi Cá May ¶nh Chu V¨n Lam 19