Tài liệu Nghiên cứu đặc điểm nông sinh học và một số biện pháp kỹ thuật đối với quýt chiềng cọ, thành phố sơn la

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM QUÀNG THỊ PHƯỢNG NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM NÔNG SINH HỌC VÀ MỘT SỐ BIỆN PHÁP KỸ THUẬT ĐỐI VỚI QUÝT CHIỀNG CỌ, THÀNH PHỐ SƠN LA LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC CÂY TRỒNG THÁI NGUYÊN - 2016 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM QUÀNG THỊ PHƯỢNG NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM NÔNG SINH HỌC VÀ MỘT SỐ BIỆN PHÁP KỸ THUẬT ĐỐI VỚI QUÝT CHIỀNG CỌ, THÀNH PHỐ SƠN LA Ngành: KHOA HỌC CÂY TRỒNG Mã số ngành: 60.62.01.10 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC CÂY TRỒNG Người hướng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN MINH TUẤN THÁI NGUYÊN - 2016 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan, số liệu và kết quả nghiên cứu trình bày trong luận văn này là trung thực và chưa được sử dụng để bảo vệ một học vị nào. Tôi xin cam đoan, mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã được cảm ơn và thông tin trích dẫn trong luận văn đều đã được chỉ rõ nguồn gốc. Thái Nguyên, tháng 11 năm 2016 Tác giả Quàng Thị Phượng ii LỜI CẢM ƠN Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới TS Nguyễn Minh Tuấn đã tận tình giúp đỡ, hướng dẫn tôi trong suốt thời gian thực hiện đề tài cũng như trong quá trình hoàn chỉnh luận văn tốt nghiệp. Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy, cô Trường Đại học Nông Lâm Đại học Thái Nguyên; Ủy ban nhân dân xã Chiềng Cọ, thành phố Sơn La, phòng kinh tế thành phố Sơn La tỉnh Sơn La, các hộ gia đình mà tôi thực hiện nghiên cứu đề tài tại xã Chiềng Cọ, thành phố Sơn La đã nhiệt tình giúp đỡ tôi trong thời gian thực hiện đề tài và hoàn chỉnh đề tài luận văn tốt nghiệp. Tôi xin chân thành cảm ơn toàn thể gia đình và bạn bè, đồng nghiệp đã động viên, hỗ trợ tôi trong thời gian học tập và hoàn thành luận văn này. Thái Nguyên, tháng 11 năm 2016 Tác giả Quàng Thị Phượng iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................... ii MỤC LỤC ........................................................................................................ iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ................................................................. vi DANH MỤC CÁC BẢNG.............................................................................. vii DANH MỤC CÁC HÌNH ................................................................................ ix MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ............................................................................. 1 2. Mục tiêu, yêu cầu của đề tài ...................................................................... 2 3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài ................................................... 3 Chương 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU ............................................................ 4 1.1. Cơ sở khoa học của đề tài ....................................................................... 4 1.1.1. Cơ sở khoa học của việc nghiên cứu đặc điểm nông sinh học của cây Quýt Chiềng Cọ ................................................................. 4 1.1.2. Cơ sở khoa học của việc sử dụng phân bón lá: ................................ 4 1.1.3. Cơ sở khoa học của việc sử dụng biện pháp bao quả cho cây ăn quả .............................................................................................. 5 1.2. Nguồn gốc và phân loại cam quýt .......................................................... 5 1.2.1. Nguồn gốc ........................................................................................ 5 1.2.2. Phân loại cây ăn quả có múi ............................................................. 6 1.3. Đặc điểm thực vật của cây có múi .......................................................... 7 1.3.1. Rễ cây ăn quả có múi ....................................................................... 7 1.3.2. Thân, cành cây ăn quả có múi .......................................................... 8 1.3.3. Lá cây ăn quả có múi........................................................................ 8 1.3.4. Hoa cây ăn quả có múi ..................................................................... 9 1.3.5. Quả và hạt cây ăn quả có múi .......................................................... 9 1.4. Yêu cầu về điều kiện ngoại cảnh cam quýt .......................................... 10 1.4.1. Nhiệt độ .......................................................................................... 10 iv 1.4.2. Ánh sáng ......................................................................................... 10 1.4.3. Ẩm độ và lượng mưa ...................................................................... 10 1.4.4. Yêu cầu về gió ................................................................................ 11 1.4.5. Yêu cầu về đất trồng....................................................................... 11 1.5. Một số nghiên cứu về cây ăn quả có múi trên thế giới và Việt Nam ... 12 1.5.1. Một số nghiên cứu cây về cây ăn quả có múi trên thế giới............ 12 1.5.2. Một số nghiên cứu về cây ăn quả có múi ở Việt Nam ................... 16 1.5.3. Tình hình sản xuất và nghiên cứu cây ăn quả tại tỉnh Sơn La ....... 20 Chương 2. NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ................ 22 2.1. Đối tượng nghiên cứu ........................................................................... 22 2.2. Vật liệu nghiên cứu ............................................................................... 22 2.3. Thời gian và địa điểm nghiên cứu ........................................................ 23 2.4. Nội dung nghiên cứu và pháp nghiên cứu ............................................ 23 2.4.1. Nội dung nghiên cứu ...................................................................... 23 2.4.2. Phương pháp nghiên cứu ................................................................ 23 2.5. Phương pháp xử lý ................................................................................ 31 Chương 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ........................ 32 3.1. Đặc điểm nông sinh học của quýt Chiềng Cọ, thành phố Sơn La ........ 32 3.1.1. Đặc điểm hình thái của quýt Chiềng Cọ, thành phố Sơn La.......... 32 3.1.2. Thời gian sinh trưởng của quýt Chiềng Cọ, thành phố Sơn La ..... 35 3.1.3. Khả năng sinh trưởng của các đợt lộc trong điều kiện tự nhiên .... 37 3.1.4. Tỷ lệ đậu quả của quýt Chiềng Cọ, thành phố Sơn La .................. 38 3.1.5. Năng suất và các yếu tố cấu thành năng của quýt Chiềng Cọ, thành phố Sơn La ............................................................................ 38 3.1.6. Chất lượng quả của quýt Chiềng Cọ, thành phố Sơn La ............... 39 3.2. Nghiên cứu ảnh hưởng của một số loại phân bón lá đến sinh trưởng, phát triển, năng suất và chất lượng của quýt Chiềng Cọ, thành phố Sơn La ................................................................................................... 40 3.2.1. Ảnh hưởng của phân bón lá đến thời gian ra hoa của quýt Chiềng Cọ, thành phố Sơn La ....................................................... 40 v 3.2.2. Ảnh hưởng của phân bón lá đến tỷ lệ đậu quả của quýt Chiềng Cọ, thành phố Sơn La ................................................................... 41 3.2.3. Ảnh hưởng của phân bón lá đến động thái tăng trưởng kích thước quả của quýt Chiềng Cọ, thành phố Sơn La ....................... 43 3.2.4. Ảnh hưởng của phân bón lá đến năng suất và các yếu tố cấu thành năng suất của quýt Chiềng Cọ - TP Sơn La........................ 46 3.2.5. Ảnh hưởng của phân bón lá đến chất lượng của quýt Chiềng Cọ, thành phố Sơn La ................................................................... 49 3.2.6. Ảnh hưởng của phun phân bón lá đến tình hình sâu, bệnh hại chính trên cây quýt Chiềng Cọ, thành phố Sơn La ....................... 52 3.2.7. Ảnh hưởng của phân bón lá đến hiệu quả kinh tế trong sản xuất quýt Chiềng Cọ, thành phố Sơn La....................................... 53 3.3. Nghiên cứu ảnh hưởng của vật liệu bao quả đến năng suất, chất lượng giống quýt Chiềng Cọ, thành phố Sơn La ...................................................... 55 3.3.1. Ảnh hưởng của vật liệu bao quả đến kích thước quả và một số thành phần cơ giới quả của quýt Chiềng Cọ, thành phố Sơn La ....... 55 3.3.2. Ảnh hưởng của vật liệu bao quả đến năng suất của quýt Chiềng Cọ, thành phố Sơn La ....................................................... 57 3.3.3. Ảnh hưởng của vật liệu bao quả đến chất lượng của quýt Chiềng Cọ, thành phố Sơn La ....................................................... 58 3.3.4. Ảnh hưởng của vật liệu bao quả đến tình hình phát sinh, phát triển của ruồi đục quả hại đến quýt Chiềng Cọ, thành phố Sơn La ... 60 3.3.5. Ảnh hưởng của vật liệu bao quả đến hiệu quả kinh tế trong sản xuất quýt Chiềng Cọ, thành phố Sơn La ................................ 61 KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ ........................................................................... 63 1. Kết luận .................................................................................................... 63 2. Đề nghị ..................................................................................................... 63 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 64 PHỤ LỤC ....................................................................................................... 70 vi DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT BNNPTNT Bộ Nông nghiệp Phát triển Nông thôn Cs Cộng sự CT Công thức Ctv Cộng tác viên ĐC Đối chứng ĐK Đường kính TB Trung bình TNHH Trách nhiệm hữu hạn TP Thành phố TT Thứ tự vii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 3.1. Đặc điểm thân, cành, hình dạng tán của quýt Chiềng Cọ, thành phố Sơn La ........................................................................ 32 Bảng 3.2. Đặc điểm hình thái lá của quýt Chiềng Cọ, thành phố Sơn La ...... 33 Bảng 3.3. Thời gian sinh trưởng các đợt lộc của quýt Chiềng Cọ, thành phố Sơn La năm 2015 .................................................. 35 Bảng 3.4. Thời gian ra hoa và tỷ lệ đậu quả của của quýt Chiềng Cọ, thành phố Sơn La năm 2015 .................................................. 36 Bảng 3.5. Khả năng sinh trưởng của các đợt lộc trong điều kiện tự nhiên của quýt Chiềng Cọ, thành phố Sơn La năm 2015 ....... 37 Bảng 3.6. Tỷ lệ đậu quả của của quýt Chiềng Cọ, thành phố Sơn La..... 38 Bảng 3.7. Các chỉ tiêu năng suất và các yếu tố cấu thành năng suất của quýt Chiềng Cọ, thành phố Sơn La ................................. 39 Bảng 3.8. Các chỉ tiêu chất lượng của quýt Chiềng Cọ, thành phố Sơn La .. 40 Bảng 3.9. Ảnh hưởng của phân bón lá đến sự ra hoa của quýt Chiềng Cọ - TP Sơn La ..................................................................... 41 Bảng 3.10. Ảnh hưởng của phân bón lá đến khả năng đậu quả của quýt Chiềng Cọ - TP Sơn La ................................................. 42 Bảng 3.11. Ảnh hưởng của phân bón lá đến động thái tăng trưởng kích thước quả của quýt Chiềng Cọ, thành phố Sơn La ......... 44 Bảng 3.12. Ảnh hưởng của phân bón lá đến các yếu tố cấu thành năng suất và năng suất của quýt Chiềng Cọ, thành phố Sơn La ..... 47 Bảng 3.13. Ảnh hưởng của phân bón lá đến chất lượng của quýt Chiềng Cọ - TP Sơn La ......................................................... 49 Bảng 3.14. Mức độ nhiễm sâu bệnh hại trên cây quýt Chiềng Cọ, thành phố Sơn La khi sử dụng phân bón lá ............................ 52 Bảng 3.15. Ảnh hưởng của phân bón lá đến hiệu quả kinh tế trong sản xuất quýt Chiềng Cọ, thành phố Sơn La ................................ 53 viii Bảng 3.16. Ảnh hưởng của vật liệu bao quả đến kích thước quả và một số thành phần cơ giới quả của quýt Chiềng Cọ, thành phố Sơn La ............................................................................ 55 Bảng 3.17. Ảnh hưởng của vật liệu bao quả đến năng suất của quýt Chiềng Cọ, thành phố Sơn La ............................................... 57 Bảng 3.18. Ảnh hưởng của vật liệu bao quả đến chất lượng của quýt Chiềng Cọ - TP Sơn La ......................................................... 58 Bảng 3.19. Ảnh hưởng của vật liệu bao quả đến tình hình phát sinh, phát triển của ruồi đục quả hại của quýt Chiềng Cọ, thành phố Sơn La ............................................................................ 60 Bảng 3.20. Ảnh hưởng của vật liệu bao quả đến hiệu quả kinh tế trong sản xuất quýt Chiềng Cọ, thành phố Sơn La................. 61 ix DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 3.1: Động thái tăng trưởng chiều cao quả của quýt Chiềng Cọ, thành phố Sơn La qua các giai đoạn sinh trưởng ................... 45 Hình 3.2: Động thái tăng trưởng đường kính quả của quýt Chiềng Cọ, thành phố Sơn La qua các giai đoạn sinh trưởng ................... 45 Hình 3.3: Ảnh hưởng của các loại phân bón lá đến hiệu quả kinh tế trong sản xuất quýt Chiềng Cọ, thành phố Sơn La................. 54 Hình 3.4: Ảnh hưởng của vật liệu bao quả đến hiệu quả kinh tế trong sản xuất quýt Chiềng Cọ, thành phố Sơn La................. 62 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Cây ăn quả chiếm một vị trí quan trọng trong đời sống của mỗi con người cũng như trong nền kinh tế quốc dân của mỗi Quốc gia. Ở Việt Nam, trải qua hàng ngàn năm lịch sử, nghề trồng cây ăn quả đã trở thành một bộ phận quan trọng không thể thiếu đối với nền nông nghiệp của cả nước nói chung và của mỗi vùng miền nói riêng. Mỗi loại cây ăn quả có vai trò riêng biệt cũng như khả năng thích nghi đối với từng vùng sinh thái khác nhau. Ở nước ta trong những năm qua, nhiều vùng chuyên canh cây ăn quả đã được hình thành và làm thay đổi bộ mặt kinh tế của vùng, ví dụ vùng Cam quýt ở Bắc Quang (Hà Giang), Phủ Quỳ (Nghệ An); Vải Thiều - Lục Ngạn (Bắc Giang), Thanh Hà (Hải Dương); Thanh Long - Bình Thuận, Long An... Cây quýt (Citrus reticurata) là một trong những loại cây ăn quả có giá trị kinh tế cao trên thị trường. Quả quýt ăn tươi có tác dụng bồi bổ sức khoẻ cho con người, hàng năm tạo ra một lượng hàng hoá lớn trên thị trường. Quýt ở Việt Nam được coi là một trong những loại quả quý vì có mã quả đẹp, vị ngọt, hương thơm nên rất hợp với khẩu vị của người Á Đông. Hiện tại có rất nhiều giống quýt ngon như: quýt Bắc Sơn, quýt Quang Thuận Bắc Kạn, quýt Đường canh, quýt Sen Yên Bái.... Sơn La là một tỉnh miền núi có khí hậu, đất đai phù hợp để phát triển nhiều loại cây ăn quả có giá trị như nhãn, mận, chuối, xoài và cam, quýt. Theo Niên giám Thống kê năm 2015 [5], diện tích cây ăn quả của tỉnh Sơn La đạt 19.593 ha chiếm 39% tổng diện tích cây lâu năm và gần 5,5% diện tích đất nông nghiệp. Phân bố cây ăn quả tập trung chủ yếu ở các huyện: Sông Mã (4.805ha); Mộc Châu (2.951ha); Yên Châu (2.487ha); Mường La (2.347ha)… Quýt Chiềng Cọ là loại cây ăn quả lâu năm được dân tộc Thái trồng tại xã Chiềng Cọ thành phố Sơn La từ rất lâu đời, hiện nay quýt Chiềng Cọ được trồng với tổng diện tích 21,16 ha. Trước đây Quýt Chiềng Cọ, thành phố Sơn 2 la được người tiêu dùng ưa chuộng bởi có nhiều đặc tính quý như quả ngọt, mọng, ít hạt, có mùi thơm đặc trưng… Tuy nhiên cây Quýt Chiềng Cọ hiện chưa được người dân quan tâm về kỹ thuật trồng, việc chăm sóc bón phân, cắt tỉa tạo tán chưa đúng kỹ thuật, người dân không đầu tư phân bón, không tưới nước chỉ trông chờ vào nước trời và đặc biệt qua các đợt thu hoạch quả không cắt tỉa, tạo tán cho cây mà để cây phát triển tự nhiên… đã ảnh hưởng nhiều đến sinh trưởng, phát triển, năng suất và chất lượng quả như: cây bị già cỗi, còi cọc, nhiều sâu bệnh hại, tỉ lệ đậu quả thấp, năng suất kém, quả nhỏ, tép khô, quả chua, vỏ quả dày và rám vỏ, mẫu mã quả không đẹp không đáp ứng thị hiếu người tiêu dùng, giá thành rẻ nên hiệu quả kinh tế của người trồng quýt Chiềng Cọ không cao. Để cấy ăn quả phát triển tốt, năng suất cao và nâng cao được chất lượng quả thì vai trò phân bón rất quan trọng, ngoài cung cấp dinh dưỡng cho cây theo phương pháp bón gốc thì bón phân qua lá cho cây cũng rất hiệu quả vì trong phân bón lá chứa nhiều các nguyên tố vi lượng có tác dụng tăng năng suất, chất lượng quả. Hiện nay trên thế giới và các nhà vườn đã sử dụng túi để bao quả, kết quả cho thấy việc bao quả đã làm mẫu mã quả đẹp hơn và tránh được một số sâu bệnh hại quả đặc biệt là ruồi vàng. Vì vậy, để nâng cao năng suất, chất lượng quả và để gìn giữ, phát triển các đặc tính quý của giống Quýt Chiềng Cọ, thành phố Sơn La thì việc nghiên cứu và thực hiện đề tài: “Nghiên cứu đặc điểm nông sinh học và một số biện pháp kỹ thuật đối với quýt Chiềng Cọ, thành phố Sơn La” là rất cần thiết và có ý nghĩa thực tiễn. 2. Mục tiêu, yêu cầu của đề tài 2.1. Mục tiêu Đánh giá được đặc điểm nông sinh học của giống quýt Chiềng Cọ và xác định được một số biện pháp kỹ thuật thích hợp đến năng suất, chất lượng cho giống quýt Chiềng Cọ tại thành phố Sơn La, tỉnh Sơn La. 3 2.2. Yêu cầu - Nghiên cứu đánh giá khả năng sinh trưởng, phát triển, ra hoa đậu quả của giống quýt Chiềng Cọ, thành phố Sơn La. - Đánh giá ảnh hưởng của phân bón lá và vật liệu bao quả đến năng suất và chất lượng giống quýt chiềng cọ, thành phố Sơn La. 3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài 3.1. Ý nghĩa khoa học - Kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ cung cấp các dẫn liệu khoa học về một số đặc điểm nông sinh học và ảnh hưởng của các biện pháp kỹ thuật đến sự ra hoa, đậu quả và năng suất sản lượng của giống quýt Chiềng Cọ, thành phố Sơn La. - Kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ góp phần bổ sung những tài liệu khoa học phục vụ cho công tác giảng dạy cũng như nghiên cứu trên cây quýt ở nước ta. 3.2. Ý nghĩa thực tiễn Kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ góp phần xây dựng quy trình thâm canh tăng năng suất, chất lượng cũng như nâng cao giá trị kinh tế cho người dân trồng quýt tại xã Chiềng Cọ, thành phố Sơn La. 4 Chương 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1. Cơ sở khoa học của đề tài 1.1.1. Cơ sở khoa học của việc nghiên cứu đặc điểm nông sinh học của cây Quýt Chiềng Cọ Trong các loại cây ăn quả, cùng với nho, cây có múi có lịch sử trồng trọt lâu đời nhất. Quá trình sinh trưởng, ra hoa, kết quả chịu ảnh hưởng nhiều của các yếu tố nội tại (di truyền) và các yếu tố ngoại cảnh như nhiệt độ, ánh sáng, đất đai, khí hậu... (Nguyễn Thế Huấn, 2015) [11]. Tùy vào tuổi cây và điều kiện sinh thái nơi trồng trọt, trong chu kỳ sống một năm, cam quýt thường ra 3 - 4 đợt lộc (lộc Xuân, Hè, Thu và Đông). Quá trình ra lộc ở cam quýt có liên quan khá nhiều đến hiện tượng ra quả cách năm và khả năng điều chỉnh cân đối giữa bộ phận dưới mặt đất và bộ phận trên mặt đất, quá trình ra lộc năm nay sẽ là tiền đề cho sự ra hoa kết quả của năm sau. Nếu có các biện pháp kỹ thuật hợp lý để điều khiển quá trình ra lộc sẽ hạn chế hoặc loại bỏ hoàn toàn hiện tượng ra quả cách năm, bồi dưỡng cành mẹ của cành quả năm sau, điều chỉnh cân đối giữa các bộ phận dưới và trên mặt đất, hạn chế sâu bệnh hại sẽ góp phần nâng cao năng suất, chất lượng của cam quýt (Bùi Huy Kiểm, 2000) [13]. 1.1.2. Cơ sở khoa học của việc sử dụng phân bón lá: Cây trồng hấp thu dinh dưỡng nuôi cây phần lớn qua bộ rễ, tuy nhiên hàm lượng dinh dưỡng trong đất là không đủ, đặc biệt là các yếu tố vi lượng. Chính vì thế, việc phun phân bón lá nhằm bổ sung dinh dưỡng cho cây là rất cần thiết. Nghiên cứu cải tiến các phương pháp phun phân bón lá cho cây trồng đã được thực hiện nhiều năm trên nhiều loại cây trồng. Theo Nguyễn Thị Thuận và cộng sự phân bón qua lá cung cấp nhanh, kịp thời các chất dinh dưỡng đa lượng, vi lượng cần thiết cho quá trình sinh trưởng sinh dưỡng và 5 sinh trưởng sinh thực của cây, nhất là thời kỳ cây sinh trưởng mạnh, cần tập trung dinh dưỡng để tạo hoa, nuôi quả (Nguyễn Thị Thuận và Cs, 1996) [23]. 1.1.3. Cơ sở khoa học của việc sử dụng biện pháp bao quả cho cây ăn quả Bao quả là một biện pháp kỹ thuật được áp dụng phổ biến đối với tất cả các loại cây ăn quả, là một giải pháp kỹ thuật trong hệ thống phòng trừ sâu, bệnh tổng hợp IPM, ngăn ngừa sâu bệnh tấn công, hạn chế được việc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật và làm đẹp mã quả (Phạm Hồng Sơn, 2006) [17]. Tuy nhiên, hiệu quả của việc bao quả phụ thuộc vào từng loại quả, thời điểm bao và vật liệu bao, đặc biệt là thời điểm bao. Bao quả bằng các vật liệu giấy báo và bao xi măng đều cho kết quả tốt, tỷ lệ sâu bệnh trên quả giảm rõ rệt (Phạm Hồng Sơn, 2006) [17] Đối với cây có múi nói chung bao quả có những lợi ích trực tiếp như sau: Bao quả chống được sâu, ruồi đục quả, ngài chích hút, chim, thú và bệnh hại quả. Bao quả giúp hình thức bên ngoài bóng đẹp, đồng đều, ít bị rám bởi nắng, không bị trầy xước do gió bão, mưa đá, sương muối hay một số nguyên nhân khác nâng cao độ bóng đẹp cho trái cây, cải thiện chất lượng về mỹ quan, nâng cao độ ngọt, độ tươi mềm của trái cây, cải thiện chất lượng bên trong của quả. Đồng thời làm quả chín sớm, chín đồng đều hơn nên có khả năng cạnh tranh bán sớm trên thị trường và giá thành cao hơn góp phần nâng cao hiệu quả kinh tế, gia tăng thu nhập cho người trồng. Túi bọc quả có thể kéo dài thời gian bảo quản quả sau thu hoạch, giảm bớt lượng sử dụng thuốc trừ sâu tạo nên nền sản xuất an toàn, than thiện với môi trường, tăng được thu nhập, đẩy mạnh xuất khẩu (Phạm Hồng Sơn, 2006) [17]. 1.2. Nguồn gốc và phân loại cam quýt 1.2.1. Nguồn gốc Phần lớn các nhà nghiên cứu đều cho rằng nguồn gốc của cây có múi (Citrus) ở Đông Nam Châu Á, trải dài từ Đông Ả Rập tới Philippine và từ Nam dãy Himalaya tới Indonesia, Úc. Trong đó một vùng rộng lớn của Đông 6 Bắc Ấn Độ và Bắc Mianma được cho là trung tâm phát sinh của các loài cây có múi. Tuy nhiên, những nghiên cứu hiện nay cho rằng tỉnh Vân Nam thuộc trung tâm phía Nam Trung Quốc có thể là nơi khởi nguyên quan trọng của các loài cây có múi (Trần Thế Tục, 1980) [26]. Quê hương của các loài quýt (Citrus reticulate Blanco) được cho là ở Đông Dương và Nam Trung Quốc được những thương gia mang tới miền Đông Ấn Độ. Vùng sản xuất truyền thống của quýt là ở Châu Á. Quýt được đưa đến Châu Âu muộn hơn nhiều so với các cây có múi khác (Nguyễn Thế Huấn, 2015) [11]. Sự di chuyển của cây có múi từ Ấn Độ đến Châu Phi xảy ra trong khoảng những năm từ 700 - 1.400 và các loài cây có múi khác nhau, đặc biệt là chanh giấy và cam đã được nhập nội tới các nước Châu Mỹ bởi những người định cư và các nhà thám hiểm ở vùng Địa Trung Hải thuộc trung tâm Hispaniola và Bahia, Braxin. Cuộc hành trình của cây có múi tới các vùng Châu Mỹ còn do các tín đồ thiên chúa giáo La mã (Roman Catholic Church) đã phát triển nhiều cây ăn quả trong đó có cây có múi (Nguyễn Thế Huấn, 2015) [11]. Cũng có một số tác giả khác cho rằng nguồn gốc các loại cây có múi ở vùng Nhiệt đới và Á Nhiệt đới thuộc vùng Châu Á, Thái Bình Dương (Herett và Cs, 1962) [42]. Tóm lại, tuy ý kiến của các tác giả có khác nhau song về cơ bản đều thống nhất là các loại cây ăn quả có múi trồng trên thế giới hiện nay đều có nguồn gốc từ vùng Đông Nam châu Á, bao gồm cả Nam Trung Quốc, Đông Bắc Ấn Độ và Miến Điện. Nằm trong khu vực này, Việt Nam cũng là nơi phát sinh của một số loài và giống cam, quýt tồn tại cho đến nay. 1.2.2. Phân loại cây ăn quả có múi Các loại cây ăn quả có múi được trồng phổ biến hiện nay đều thuộc 3 chi: Citrus, Fortunella và Poncirus. Ba chi này có quan hệ gần gũi, có đặc điểm chung về sinh sản và được phân nhóm dưới tông Citreae, tông phụ Citrinae, họ Rutaceac, họ phụ Aurantoideae (Nobumasa Nito, 2004) [47]. 7 Hệ thống của Swingle và Reece (1967) [50], cho đến nay đã được hầu hết các nhà nghiên cứu thừa nhận có 16 loài, phần lớn các loài cây cam, quýt, chanh, bưởi… thuộc chi Citrus (gồm 2 chi phụ là Eucitrus và Papeda), tộc Citreae, họ phụ Aurantoideae, họ Rutaceae, bộ Geranial. Nhóm quýt Citrus reticulata tập hợp khá nhiều loài và dạng lai của các vật liệu trong và giữa loài, có một số đặc điểm riêng biệt. Đặc điểm phân biệt rõ nhất của các giống thuần, giống lai thuộc nhóm quýt là rất dễ bóc vỏ, vỏ không có vỏ xốp trắng. Nhóm quýt được chia thành 5 phân nhóm: - Quýt Địa Trung Hải (C.deliciosa Tan) - Quýt Satsuma (C.unshiu Marc) - Quýt Kinh (C.nobolis Lour) - Quýt Đại trà (C.reticulata Blanco) - Quýt quả nhỏ. Ngày nay có hàng loạt các thể đột biến của quýt Satsuma, một số có nguồn gốc phôi tâm đã được phát hiện ở Nhật Bản và Tây Ban Nha. Giống quýt được trồng rộng rãi nhất thế giới là giống Ponkan, đặc biệt ở Ấn Độ, Trung Quốc, Philippin và Brasil (Nobumasa Nito, 2004) [47]. Theo Võ Văn Chi (1997) [4], ở Việt Nam chi Citrus có 11 loài. Theo Phạm Hoàng Hộ (1999) [10] chi Citrus ở Việt Nam có 25 loài cả trồng trọt và hoang dại (có 4 loài có tên quýt), phần lớn là cây thích nghi rộng, được trồng rộng rãi ở cả 3 miền Bắc - Trung - Nam. 1.3. Đặc điểm thực vật của cây có múi Theo nhiều tài liệu công bố Akihama và Nito (1996) [35], Lohar và Lama (1997) [46] Chen (1999) [37], Hoàng Ngọc Thuận (2002) [22] ...cây ăn quả có múi gồm các bộ phận thực vật cơ bản được mô tả như sau: 1.3.1. Rễ cây ăn quả có múi Rễ cây ăn quả có múi thuộc loại rễ cọc như hầu hết các loại cây 2 lá mầm. Trong thời gian nẩy mầm, ban đầu rễ mầm xuất hiện, nhanh chóng sinh trưởng 8 xuống phía dưới, lớn lên và trở thành rễ cái. Rễ cọc dễ phát hiện ở thời kỳ cây con nhưng khi cây lớn, trưởng thành thì khó phân biệt. Cấu trúc bộ rễ ở cây lâu năm của các loài, giống biến động đáng kể tuỳ thuộc chủ yếu vào loại đất, tầng dầy của đất, chế độ canh tác, tuổi cây…và hình thức nhân giống (gieo hạt, chiết, ghép, giâm). Rễ mới ra thường có màu trắng, rễ già hơn thì có màu hơi nâu vàng. Khi rễ chuyển sang màu nâu đậm sẽ chết đi. 1.3.2. Thân, cành cây ăn quả có múi Cây có múi có dạng cây thân gỗ, cây bụi hoặc cây bán bụi tuỳ loài. Một cây trưởng thành có thể có 4 - 6 cành chính. Hình thái tán cây rất đa dạng: có loại tán rộng, có loại tán thưa, phân cành hướng ngọn hoặc phân cành ngang; tán hình cầu, hình tròn, hình tháp hoặc hình chổi xể. Cành có thể có gai hoặc không có gai, cũng có thể có gai khi còn non và rụng gai khi cây lớn và già. Một số giống, loài không có gai nhưng khi nhân giống bằng hạt lại xuất hiện gai trên thân và cành, nhưng ở cấp cành càng cao thì gai càng ít và càng ngắn (Hoàng Ngọc Thuận, 2002) [22]. Trên cây cam quýt mọc 2 loại cành chủ yếu: cành dinh dưỡng và cành mang quả. Cành dinh dưỡng mang cành hoa quả là cành mẹ. 1.3.3. Lá cây ăn quả có múi Lá thường có 2 mặt (mặt lá và lưng lá), mặt lá có mô dậu, chứa nhiều nhu mô diệp lục làm nhiệm vụ quang hợp. Độ dày của mô diệp lục thay đổi tuỳ theo giống. Lưng lá có mô xốp, nhiều khí khổng tập trung, phân bố ở mặt lưng lá (mật độ khí khổng phụ thuộc vào từng giống như chanh có 650 khí khổng/mm2, cam khoảng 480 - 500 khi khổng/mm2). Trong năm cây thường ra 4 đợt lá, lá mùa Xuân, lá mùa Hè, lá mùa Thu và lá mùa Đông. Tuổi thọ, kích thước của lá tuỳ thuộc vào điều kiện khí hậu, chế độ chăm sóc và khả năng dinh dưỡng của cây. Tuổi thọ của lá cam quýt từ 2 - 3 năm tuỳ theo vùng sinh thái, vị trí lá và tình trạng sinh trưởng của cây và cành mang lá, vị trí của cấp cành (Davies và Albrigo, 1994) [38]. Hình thái, độ dày mỏng, kích 9 thước, hình dạng, màu sắc, eo lá… phụ thuộc vào đặc điểm của từng giống (Hoàng Ngọc Thuận, 2002) [22]. 1.3.4. Hoa cây ăn quả có múi Hoa cam, quýt thuộc loại hoa lưỡng tính, có khả năng tự thụ phấn để phát triển thành quả. Hoa cam, quýt có 2 loại: hoa đủ và hoa dị hình. Hoa đủ cánh dài, màu trắng mẫu 5, mọc thành chùm hoặc đơn độc. Nhị có thể có phấn hoặc không có phấn, số nhị thường gấp 4 lần số cánh hoa, xếp thành 2 vòng, nhị hợp. Bầu thường có 8 - 14 ô (múi cam quýt). Đa số các loài hoa có mùi thơm hấp dẫn. Các loại trong chi citrus hoa, quả đều đậu trên cành 1 năm, ít khi ra quả trên cành năm trước (FFTC, 2005) [25]. Theo Nobusama Nito (2004) [47], số lượng nhị hoa của cam quýt có từ 18 - 40 nhị, màu trắng; hạt phấn màu vàng có 4 thuỳ; hoa của bưởi và cam đắng thường to; còn hoa cam ngọt, chanh thường có kích thước nhỏ hơn. 1.3.5. Quả và hạt cây ăn quả có múi Quả của cây có múi thường có dạng hình cầu, hình cầu hơi dẹt, quả dẹt hoặc hơi thuôn; còn màu sắc thịt quả được quyết định bởi tỷ lệ 2 sắc tố beta caroten và Sabtophil. Quả có từ 8 - 14 múi, có thể có 0 - 20 hạt hoặc nhiều hơn. Quả cam, quýt gồm 3 phần cơ bản: vỏ quả, thịt quả và hạt. Vỏ quả: Gồm 2 lớp: lớp vỏ ngoài (Ngoại quả bì) và lớp vỏ giữa (Trung quả bì). Lớp vỏ ngoài bao gồm lớp biểu bì trên và biểu bì dưới. Lớp biểu bì có chức năng làm giảm tốc độ bốc hơi nước của quả; Lớp vỏ giữa gồm 2 lớp đó là lớp sắc tố vỏ quả: gồm có nhiều túi tinh dầu và lớp trắng vỏ quả, lớp trắng này dày hay mỏng chủ yếu do đặc tính giống. Thịt quả: Do nội bì phát triển thành, gồm các múi, giữa các múi có vách ngăn, nhờ có vách ngăn ta phân biệt được trung quả bì và nội quả bì. Phần chủ yếu của thịt quả là tép quả (tép quả được bao bọc bởi múi quả) màu sắc tép quả phụ thuộc giống.