Tài liệu Nghiên cứu cải tiến tổ hợp công nghệ sinh sản phục vụ công tác và nhân giống bò

VIỆN CHĂN NUÔI BÁO CÁO TỔNG KẾT ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU CẢI TIẾN TỔ HỢP CÔNG NGHỆ SINH SẢN PHỤC VỤ CÔNG TÁC VÀ NHÂN GIỐNG BÒ CNĐT : NGUYỄN THỊ THOA 8245 HÀ NỘI – 2010 LỜI NÓI ĐẦU C«ng nghÖ CÊy truyÒn ph«i bß ®· ®−îc nghiªn cøu øng dông ë ViÖt Nam tõ nh÷ng n¨m 1978, nh−ng tõ ®ã ®Õn nay hÇu nh− ch−a cã mét c¶i tiÕn ®¸ng kÓ nµo vÒ kỹ thuật s¶n xuÊt ph«i in-vivo, ph«i in-vitro ë bß s÷a. Víi kÕt qu¶ nghiªn cøu tr−íc ®©y, sè l−îng ph«i in-vivo trung b×nh thu ®−îc tõ bß cho ph«i dao ®éng tõ 2,4-3,6 ph«i/bß/lÇn thu ph«i, mÆt kh¸c kho¶ng c¸ch thu ph«i lÆp l¹i sau 60-90 ngày, nh− vËy mét n¨m chØ tiÕn hµnh thu ph«i 4-5 lÇn/bß và sồ phôi bình quân/bò/năm chỉ đạt 15 phôi. Nghiªn cøu c¶i tiÕn rót ng¾n kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c lÇn thu ph«i tõ 60-90 ngày xuống 28-35 ngày/bò/lần ®· tăng số phôi thu được từ 2,4-3,6 ph«i/bß/lÇn lên 5,5-5,7 ph«i/bß/lÇn vµ t¨ng sè ph«i thu ®−îc 30- 45 phôi/bò/năm. Nghiên cứu tạo phôi bò in-vitro từ tế bào trứng thu ở lò mổ trước đây với mục đích nghiên cứu để hoàn thiện phương pháp chỉ có ý nghĩa trong nghiên cứu khoa học vµ kh«ng cã ý nghĩa vÒ gièng trong sản xuất. Nghiên cứu t¹o ph«i in-vitro tõ tÕ bµo trøng thu trªn bß sèng b»ng ph−¬ng ph¸p siªu ©m ®· đưa ra được quy trình thu tế bào trứng với tần xuất 2 lần/ tuần và áp xuất chân không 120 mmHg ở bò sữa 3-6 tuổi có thể thu được 7-8 tế bào trứng/bò/lần và tạo được nguồn phôi in-vitro từ nhứng bò sữa có gi¸ trÞ gièng và tiềm năng di truyền cao. ë ViÖt Nam, nghiªn cøu ®«ng l¹nh ph«i bß ®· ®−îc nghiªn cøu tõ n¨m 1984 t¹i ViÖn Khoa häc ViÖt Nam. Ph−¬ng ph¸p ®«ng l¹nh nhanh (tèc ®é h¹ nhiÖt 120C/phót) sau khi khö n−íc mét phÇn ë nhiÖt ®é phßng víi ph«i bß ®· thµnh c«ng (Bïi Xu©n Nguyªn vµ cs. 1984). N¨m 2003, L−u C«ng Kh¸nh vµ cộng sự ®· b¸o c¸o thµnh c«ng viÖc nghiªn cøu øng dông ®«ng l¹nh chËm ph«i bß b»ng glycerol. N¨m 2005 NguyÔn ThÞ Thoa vµ cộng sự ®· nghiªn cøu ph−¬ng ph¸p ®«ng l¹nh ph«i Vitrivication (t¹o thuû tinh thÓ) b−íc ®Çu ®· thµnh c«ng nh−ng tû lÖ ph«i sèng sau ®«ng l¹nh cßn thÊp chØ ®¹t 73,24%. Trong nghiªn cøu nµy ®· ®−a ra ®−îc quy tr×nh ®«ng l¹nh thuû tinh thÓ (vitrification) c¶i tiÕn ®· t¨ng tû lÖ sèng cña ph«i ®«ng l¹nh sau gi¶i ®«ng tõ 73,24% lªn 80%. Chóng t«i ®−a ra c¸c quy tr×nh cải tiến víi môc tiªu cung cÊp chÝnh x¸c vÒ các bước tiến hành trong quy tr×nh cho c¸n bé nghiªn cøu vµ kü thuËt viªn có thể ứng dụng để sản xuất phôi in-vitro, ph«i in-vitro, ®«ng l¹nh ph«i trên bò sữa t¹i ViÖt Nam. BÁO CÁO TỔNG HỢP KẾT QUẢ ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU CÔNG NGHỆ SINH HỌC 2007-2010 THÔNG TIN CHUNG VỀ ĐỀ TÀI Tên đề tài: “ Nghiên cứu cải tiến tổ hợp công nghệ sinh sản phục vụ công tác tạo và nhân giống bò” Chủ nhiệm đề tài: Nguyễn Thị Thoa Học vị : Thạc sĩ . Điện thoại: 0913321521 Địa chỉ: Nhà số 1, Ngách 148, Phố Hoàng Ngân- Trung Hoà- Cầu Giấy- Hà Nội Cơ quan : Viện Chăn nuôi Địa chỉ : Thuỵ Phương- Từ Liêm- Hà Nội Số điện thoại: 048389971 Cơ quan phối hợp: 1. Viện Công nghệ Sinh học- Viện Khoa học Việt Nam 2. Trung tâm Thực nghiệm và Bảo tồn vật nuôi- Viện Chăn nuôi 3. Trung tâm Nghiên cứu Bò và Đồng cỏ Ba Vì; Hà Tây 4. Trung tâm, Trạm trại tỉnh Thanh Hoá, Hải Dương. Thời gian thực hiện: Từ năm 2007-2010. 5. Kinh phí: 2.500.000.000 đồng 1 PHẦN I : MỞ ĐẦU I. ĐẶT VẤN ĐỀ Chăn nuôi ở nước ta có vai trò quan trọng đối với nông nghiệp và phát triển kinh tế quốc dân, giá trị ngành chăn nuôi hàng năm chiếm tỷ lệ 30% tổng giá trị trong nông nghiệp. Trong những năm vừa qua chăn nuôi đang góp phần quan trọng đối với chuyển đổi cơ cấu kinh tế trong nông nghiệp, tăng thu nhập cải thiện đời sống cho nông dân. Tốc độ phát triển chăn nuôi và sản phẩm chăn nuôi hàng năm tăng bình quân từ 6-8% đáp ứng nhu cầu tiêu dùng trong nước ngày càng cao về sản phẩm chăn nuôi. Tổng sản lượng thịt sản xuất năm 2009 của nước ta đạt trên 3,7 triệu tấn thịt hơi và có tốc độ tăng trưởng bình quân năm đạt trên 6%/năm đưa bình quân sản lượng thịt trên đầu người lên trên 43kg/người/năm. Phát triển chăn nuôi bò thịt, bò sữa và gia súc ăn cỏ được Bộ Nông nghiệp và Nhà nước cũng như các địa phương quan tâm đầu tư và có chính sách khuyến khích phát triển từ những năm cuối của thế kỷ trước và đầu thế kỷ XXI. Quyết định số 167 của Thủ tướng Chính phủ về một số biện pháp và chính sách phát triển bò sữa Việt Nam giai đoạn 2001-2010, ngày 20 tháng 10 năm 2001 là một trong những minh chứng cho sự quan tâm đó. Trong thời gian từ 2001 đến nay, thực hiện Chương trình phát triển bò sữa theo Quyết Định 167 của Thủ tướng Chính phủ, chăn nuôi bò sữa Việt nam đã thu được nhiều kết quả tốt đẹp, phát triển một cách bền vững đáp ứng nhu cầu tiêu dùng sữa ngày càng cao của xã hội. Tổng đàn bò sữa và sản lượng sữa của cả nước tăng từ 40.000 con và 64.000 tấn năm 2001 lên 140.000 con và 290.000 tấn năm 2010. Chăn nuôi bò sữa đã thực sự mang lại hiệu quả kinh tế và xã hội cao đối với nông nghiệp của Việt Nam trong thời gian 2001-2010. 2 Để có được số lượng và chất lượng bò sữa HF Việt Nam như hiện nay là kết quả áp dụng khoa học kỹ thuật và công nghệ sinh học trong lại tạo và nhân giống bò sữa Việt Nam của các nhà khoa học trong suốt thời gian hơn 50 năm. Kỹ thuật thụ tinh nhân tạo và công nghệ phôi trong đó có kỹ thuật đông lạnh tinh, phôi là một trong những kỹ thuật sinh sản quan trọng nhất đã và đang được áp dụng trong cải tiến và nhân giống bò sữa HF Việt Nam. Đối với bò thịt mặc dù đã có nhiều tiến bộ kỹ thuật áp dụng trong công tác lai tạo và nhân giống, nhưng chăn nuôi bò thịt tại Việt Nam vẫn chưa đáp ứng kịp nhu cầu tiêu thụ thịt bò của thị trường nôi địa về số lượng và chất lượng. Hầu hết các nhà hàng, khách sạn và siêu thị cao cấp vẫn phải nhập thịt bò từ Mỹ, Australia, New Zealand. Theo số liệu thống kê năm 2009 sản lượng thịt trâu, bò hơi chỉ đạt 330 ngàn tấn thịt trâu bò/năm; tương đương mức tiêu thụ trung bình trên đầu người chưa đến 1,5 kg/thịt/năm là rất thấp so với mức tiêu thụ 9-10 kg/năm tại các nước trong khu vực như Trung Quốc, Nhật Bản. Để phát triển chăn nuôi bò thịt, thành một ngành sản xuất hàng hoá, dự án Cải tiến và nâng cao chất lượng giống bò thịt Việt Nam 2006-2010 và Chiến lược phát triển chăn nuôi đến năm 2020 theo Quyết định số 10/2008/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ ngày 16 tháng 1 năm 2008 đã đặt mục tiêu tăng cường cơ cấu giống bò lai, bò thịt chất lượng cao nhằm đạt tổng sản lượng thịt bò 310 ngàn tấn vào năm 2015 và 425 ngàn tấn năm 2020. Để đạt được mục tiêu trên của bò thịt và bò sữa, việc cải tiến các công nghệ sinh học sinh sản, như cải tiến công nghệ tạo phôi trong ống nghiệm (TTON-in vitro fertilisation) từ tế bào trứng thu trên bò sống bằng kỹ thuật siêu âm, kỹ thuật gây rụng trứng nhiều (hay gây siêu bài noãn) để tạo phôi in vivo, và một số kỹ thuật liên quan chúng ta có thể khai thác được tối đa tiềm năng sinh sản của bò cái cao sản góp phần tăng 3 nhanh số lượng, chất lượng của đàn bò hạt nhân đây là biện pháp kỹ thuật then chốt cần được quan tâm đầu tư nghiên cứu. Căn cứ vào mục tiêu và yêu cầu cấp bách về thịt sữa cho tiêu dùng trong nước trong những năm vừa qua, Bộ Nông nghiệp và PTNT đã phê duyệt và cho phép chúng tôi tiến hành đề tài: “Nghiên cứu cải tiến tổ hợp công nghệ sinh sản phục vụ công tác tạo và nhân giống bò” II. MỤC TIÊU Đề tài này được xây dựng theo hướng sử dụng tổ hợp công nghệ sinh học sinh sản tiên tiến phục vụ cho việc tạo và nhân giống bò như:Công nghệ phôi, công nghệ đông lạnh tế bào sinh sản, để nâng cao năng xuất sinh sản và chất lượng giống bò một cách nhanh chóng và hiệu quả. Mục tiêu chính của đề tài là : Cải tiến và ứng dụng thành công các công nghệ sinh sản hiện đại (công nghệ sản xuất phôi invivo, phôi invitrro, công nghệ đông lạnh tinh, đông lạnh phôi…) để nâng cao năng suất sinh sản và chất lượng giống bò bò thịt, bò sữa. 4 PHẦN II TỔNG QUAN CÁC VẤN ĐỀ CẦN NGHIÊN CỨU I. CƠ SỞ KHOA HỌC CÔNG NGHỆ CẤY TRUYỀN PHÔI BÒ 1.1. Kích thích noãn bao phát triển đồng loạt bằng sự tác động hormone Nhiều tác giả cho thấy rằng tiềm năng sinh sản của bò lớn hơn rất nhiều so với khả năng sinh sản thực của chúng. Theo Erickson (1966) cho biết buồng trứng của bò có trên 70.000 noãn bao nguyên thuỷ có thể phát triển thành tế bào trứng để thụ tinh và tạo phôi. Nghiên cứu trên bò có chu kỳ động dục đều Danell(1987) cho biết trung bình số tế bào trứng lµ 12636 vµ ë bß kh«ng ho¹t ®éng cã sè tÕ bµo trøng lµ 10132, sù kh¸c nhau nµy kh«ng râ rµng (P>0,05). Nghiªn cøu vÒ tÕ bµo vµ m« häc buång trøng bß, Hafbigo (1947) ®· c«ng bè r»ng bª 3 th¸ng tuæi cã 21000 vµ ë bß giµ cã 2500 tÕ bµo trøng. Ở bò, mỗi chu kỳ chỉ rụng 1 trứng, nếu thụ tinh chỉ được một bê, trong một đời bò cái chỉ sinh được 7-8 bê như vậy trong thực tế số noãn bào được sử dụng hữu ích là rất ít, đối với một đời con cái cao sản thật là lãng phí. Nhiều nghiên cứu cho thấy trong mét chu k× ë bß th−êng cã 2 ®Õn 3 ®ît sãng nang ph¸t triÓn c¸ biÖt cã tíi 4 ®ît. Sãng nang lµ sù ph¸t triÓn cña mét sè no·n bao ë cïng mét thêi gian. Nghiªn cøu theo dâi về sù ph¸t triÓn cña nang trứng trên buång trøng ở bò sống b»ng ph−ong ph¸p siªu ©m ®−îc nhiÒu t¸c gi¶ c«ng bè. §ît mét b¾t ®Çu diÔn ra sau khi rông trøng vµo ngµy thø 3-9 cña chu k×, ®ît hai vµo ngµy 11-17, ®ît ba lµ ngµy 18-0. Mçi ®ît sãng nang cã thÓ huy ®éng tíi 15 nang kÝch th−íc tõ 5-7 mm ph¸t triÓn, sau nµy cã mét nang ph¸t triÓn m¹nh h¬n gäi lµ nang tréi (nang khèng chÕ). KÝch th−íc cña nang khèng chÕ ë ®ît 1, 2, 3 cã thÓ ®¹t 12-15 mm vµ c¸c ®Ønh kÝch th−íc nang t−¬ng øng quan s¸t thÊy vµo c¸c ngµy 6, 13, 21 (Dalin 1987, Monget 1993). §Æc ®iÓm trong c¸c ®ît 5 ph¸t triÓn nang lµ sù ph¸t triÓn cã tÝnh tù ®iÒu khiÓn vµ c¹nh tranh gi÷a c¸c nang. Mçi ®ît cã 1-2 nang tréi, vµi nang lín ph¸t triÓn vµ sù ph¸t triÓn cña c¸c nang cßn l¹i bÞ k×m h·m. Tuy vËy trong khi thÓ vµng cßn tån t¹i, nang khèng chÕ vµ nang lín sÏ bÞ tho¸i ho¸, chØ cã ®ît cuèi cïng khi thÓ vµng kh«ng cßn th× nang khèng chÕ míi ph¸t triÓn tíi chÝn vµ rông. §©y lµ lÝ do gi¶i thÝch t¹i sao mçi chu k× ®éng dôc cña bß chØ cã mét trøng chÝn vµ rông (c¸ biÖt cã 2 trøng). Do ®Æc ®iÓm nµy c¸c ®ît ph¸t triÓn nang cßn ®−îc gäi lµ c¸c sãng nang ph¸t triÓn. Trong mçi ®ît sãng nh− vËy sù tån t¹i cña c¸c nang kh«ng ph¶i nang khèng chÕ dao ®éng tõ 5-6 ngµy (Ireland 1987, Fortune vµ cs. 1988). Riªng nang khèng chÕ cã thÓ ph¸t triÓn nhanh sau ngµy 18 cña chu k×, tèc ®é ph¸t triÓn cña nang khèng chÕ vµo thêi ®iÓm nµy cã thÓ ®¹t 1,6mm mét ngµy (Fortune vµ cs.1988, Savio vµ cs. 1988). Trên cơ sở nghiên cứu về vÒ quy luËt ph¸t triÓn cña nang trên buồng trứng và nh÷ng hiÓu biÕt hormone ®iÒu khiÓn sinh s¶n, nhiÒu các nhà khoa học ®· t¹o cho trøng rông ®ång lo¹t trong mét chu k× vµ tạo ®−îc nhiều ph«i cã chÊt l−îng vµo ®iÓm ®−îc x¸c ®Þnh b»ng kü thuËt g©y rông trøng nhiều. Kỹ thuật gây rụng trứng nhiều đã thu ®−îc nhiÒu kÕt qu¶ kh¶ quan. G©y rông trøng nhiÒu (GRTN) lÇn ®Çu tiên được nghiªn cøu trªn chuét cña Engle (1927); trªn bß vµ cõu cña Col vµ Miller (1933); Parker vµ Hammond (1940) vµ Casida vµ cs. (1944). C¸c ph−¬ng ph¸p GRTN trong giai ®o¹n nµy b−íc ®Çu nghiên cứu chñ yÕu trªn c¬ së vÒ mèi t−¬ng quan tuyÕn yªn-buång trøng vµ sù ph¸t hiÖn hocmon ECG vµ estrogen ë phô n÷ cã thai vµ ngùa chöa (Smith vµ Engle: 1927; Zondek vµ Aschheim: 1927). KÕt qu¶ GRTN ë giai ®o¹n nµy cßn rÊt h¹n chÕ vµ v× vËy tû lÖ thô thai sau cÊy ph«i chØ ®¹t tõ 2-10%. Nghiªn cøu x©y dùng c¸c ph−¬ng ph¸p GRTN mét c¸ch hÖ thèng vµ trªn c¬ së hiÓu biÕt ®Çy ®ñ vÒ c¬ chÕ ®iÒu khiÓn sù ph¸t triÓn nang vµ rông trøng b¾t 6 ®Çu thùc hiÖn tõ nh÷ng n¨m 1970. Trong giai ®o¹n nµy, sự ph¸t triÓn c«ng nghÖ ph«i ë quy m« lín ®èi víi c¸c ®èi t−îng ch¨n nu«i quan träng nh− cõu, bß; c¸c ph−¬ng tiÖn nghiªn cøu hiÖn ®¹i vµ chÝnh x¸c nh− miÔn dÞch phãng x¹, siªu ©m....còng ®· ®−îc ¸p dông phæ biÕn trong nghiªn cøu sinh häc sinh s¶n. Nh÷ng ®ãng gãp quan träng liªn quan ®Õn viÖc x©y dùng c¸c ph−¬ng ph¸p GRTN trong giai ®o¹n nµy ®· ®−îc thùc hiÖn trªn c¬ së nghiªn cøu quy luËt ph¸t triÓn nang, rông trøng vµ vai trß thÓ vµng trong ho¹t ®éng chu kú tÝnh buång trøng. Nghiªn cøu cña nhiÒu t¸c gi¶ cho thÊy sù rông trøng chØ xảy ra ë c¸c nang ®· ph¸t triÓn tíi ®é chÝn cÇn thiÕt, bao gåm sù t¨ng tèi ®a kÝch th−íc nang vµ xoang chøa dÞch nang, vµ sù chÝn no·n ®−îc thÓ hiÖn qua c¸c hiÖn t−îng tan mµng nh©n, ph©n lËp cÇu cùc 1, vµ ph©n bè thÓ nhiÔm s¾c ë giai ®o¹n metaphase II (M II) (Thibault 1985, Blerk Van vµ bell, 1986). §iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó c¸c qu¸ tr×nh chÝn vµ rông trøng xÈy ra lµ sù t¨ng c−êng ph©n tiÕt LH cña tuyÕn yªn trong m¸u ngo¹i vi. Sù chÝn vµ rông trøng chØ xảy ra sau khi xuÊt hiÖn ®Ønh LH. Quan s¸t ë bß cho thÊy trong chu kú b×nh th−êng, sù tan mµng nh©n xuÊt hiÖn kho¶ng 5 giê sau ®Ønh LH, sù h×nh thµnh nhiÔm s¾c thÓ M II xÈy ra kho¶ng 17-22 giê sau ®Ønh LH, vµ rông trøng xảy ra 22 giê sau ®Ønh LH (Dieleman 1993). Vµo thêi ®iÓm s¾p rông trøng, sù t¨ng c¸c thÓ tiÕp nhËn LH ®−îc quan s¸t thÊy trong c¸c nang khèng chÕ sÏ dÉn tíi t¨ng tæng hîp Progesterone vµ PGF. C¸c hocmon nµy cã t¸c ®éng g©y sù vì nang th«ng qua sù kÝch thÝch ho¹t ®éng co c¸c c¬ tr¬n n»m ë líp mµng ngoµi buång trøng (Akamura vµ cs. 1972; Virutamanen 1972, Chaning vµ cs. 1980) hoÆc t¨ng sù tæng hîp c¸c enzym g©y tan mµng nang nh− plasmin, hyaluronidaza (Beer 1975; Espey 1974). Nh÷ng nghiªn cøu nµy gãp phÇn ®−a ra c¸c chØ dÉn vÒ vai trß vµ ph−¬ng thøc sö dông LH hoÆc hCG trong g©y rông trøng nhiÒu. Ngoµi ra, ®· 7 cã rÊt nhiÒu t¸c gi¶ nghiªn cøu vÒ c¸c ph−¬ng ph¸p vµ sö dông c¸c lo¹i hocm«n kh¸c nhau ®Ó GRTN ë bß cho ph«i. Theo Elsden vµ cs. (1974), g©y rông trøng nhiÒu b»ng PMSG vµ PGF2α trªn bß cho kÕt qu¶ rÊt tèt. Bß ®−îc tiªm PMSG vµo gi÷a chu k× ®éng dôc víi liÒu 1500 –2000 UI, sau 48h tiªm 2 liÒu 1,9mg PGF2α c¸ch nhau 12 h. Trong tæng sèi 24 bß ®−îc tiÕn hµnh g©y rông trøng nhiÒu cã 18 bß ®éng dôc trong vßng 5 ngµy kÓ tõ khi tiªm PGF2α . Trong sè ®ã cã 14 bß ®éng dôc vµo ngµy thø 2 vµ 4. B»ng ph−¬ng ph¸p phÉu thuËt ®Ó ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ cho thÊy r»ng c¶ 24 bß ®Òu cã ph¶n øng m¹nh vµ cã sè trøng rông b×nh qu©n lµ 13,2±19, trong ®ã cã 20 bß cã no·n bao kh«ng rông b×nh qu©n lµ 3,3. ThÝ nghiÖm kh¸c trªn 35 bß víi liÒu 2000 UI, PMSG t¸c dông vµo ngµy thø 16 cña chu k× ®éng dôc, kÕt qu¶ chØ cã 24 bß ph¸t hiÖn cã ph¶n øng víi PMSG b»ng ph−¬ng ph¸p kh¸m l©m sµng qua trùc trµng . Khi mæ kh¸m cã 7 bß trong sè 29 bß kh«ng rông trøng vµ cã u nang buång trøng. Trªn 17 bß b×nh qu©n trøng rông lµ 8,0±1,5 cã 4 bß vÉn cßn no·n bao kh«ng rông. Mét nghiªn cøu n÷a ®−îc tiÕn hµnh trªn 10 bß víi sù kÕt hîp c¶ PMSG vµ PGF2α ®· phèi gièng trong thêi gian ®éng dôc. Trong tæng sè 141 trøng rông ®· thu ®−îc 97 ph«i (®¹t tØ lÖ 69% trøng rông), trong ®ã cã 88% ph«i thô tinh. Tõ nh÷ng kÕt qu¶ thu ®−îc t¸c gi¶ cã nhËn xÐt r»ng kÕt hîp PMSG víi PGF2α cho kÕt qu¶ tèt h¬n khi dïng mét m×nh PMSG ®Ó g©y rông trøng nhiÒu trªn bß. Boland vµ cs. 1978; Chupin vµ Procureur, 1982; Newcomb vµ cs. 11976) cho thÊy viÖc sö dông eCG ®Ó GRTN ë bß th−êng kÌm theo c¸c h¹n chÕ cã thÓ ¶nh h−ëng ©m tÝnh lªn kÕt qu¶ thô tinh vµ sù ph¸t triÓn ph«i nh− thêi ®iÓm xuÊt hiÖn ®éng dôc kh«ng chÝnh x¸c, ®éng dôc kÐo dµi. Trong c¸c tr−êng hîp nµy tû lÖ bß cã ph¶n øng rông trøng cao (89% có ph¶n øng), nh−ng chØ cã h¬n 44% bß cã trªn 5ph«i/1 lÇn, vµ chØ cã 25% sè ph«i ®¹t tiªu chuÈn tèt. Trong thùc tiÔn kh¶ n¨ng g©y rông trøng nhiÒu lÆp l¹i trªn cïng mét c¸ thÓ cho ph«i. 8 Hasler vµ cs (1983) ®· lµm thÝ nghiÖm so s¸nh kÕt qu¶ g©y rông trøng nhiÒu b»ng eCG lÆp l¹i nhiÒu lÇn trÕn bß s÷a Holstein cho thÊy sè trøng rông kh«ng gi¶m (10 thÓ vµng), nh−ng tû lÖ thu ph«i vµ tû lÖ trøng thô tinh cã thÓ gi¶m tõ 30-40% ë nh÷ng lÇn GRTN lÆp l¹i. Savage vµ Maletoft (1984) ®· sö dông Estradiol –17 β hoÆc GnRH víi FSH-P .Víi sè bß lµ 54 ®−îc g©y rông trøng nhiÒu tõ ngµy 10-12 cña chu k× ®éng dôc víi liÒu 28 FSH-P, mçi ngµy tiªm hai lÇn víi liÒu gi¶m dÇn, trong 4 ngµy liªn tôc. Sau khi tiªm 48h mçi bß ®−îc tiªm 500mg PGF2α. Sè trøng rông trung b×nh lµ 12,3±2.3, sè ph«i thu ®−îc lµ 0,35±2,7, sè trøng ®−îc thô tinh lµ 6,3±5,4 trªn tÊt c¶ bß thÝ nghiÖm . Boland vµ céng sù (1986) th«ng b¸o kÕt qu¶ g©y rông trøng nhiÒu trªn 30 bß c¸i t¬ víi liÒu 2500UI PMSG tiªm vµo ngµy thø 9-12 cña chu k× ®éng dôc. Sau khi tiªm PMSG 48h, mçi bß ®−îc tiªm 1mg Fenprostalene vµ ®· cã 27 bß ®· ®éng dôc sau khi tiªm Fenprotalen tõ 2-5 ngµy. Trung b×nh sè trøng rông lµ 11,5 (tõ 1-25 trong ®ã cã 17 bß cã sè trøng rông lín h¬n 10). Trong sè trøng ph«i thu ®−îc cã 72% trøng ®· thô tinh vµ 74% trong sè ®ã ph¸t triÓn b×nh th−êng . G©y rông trøng nhiÒu b»ng Norgestomet vµ FSH ®· ®−îc Hill vcs (1986) tiÕn hµnh. ThÝ nghiÖm ®−îc chia thµnh 5 « kÝ hiÖu tõ A tíi E vµ Norgestomet ®· ®−îc cÊy vµo c¸c thêi gian kh¸c nhau cña chu k× ®éng dôc: ngµy 0-3 (A); ngµy 4-8 (B); ngµy 8-11(C); Ngµy 16-20 (D); Cßn FSH (37mg) tiªm vµo ngµy thø 7 sau khi cÊy Norgestomet víi liÒu gi¶m dÇn trong 4 ngµy, mçi ngµy 2 lÇn. Norgestomet ®−îc lÊy ra sau khi cÊy ®−îc 9 ngµy. Nhãm ®èi chøng (F) còng ®−îc tiªm 37mg FSH vµo ngµy thø 8-13 cña chu k× ®éng dôc. PGF2α liÒu 25mg ®−îc tiªm cho tÊt c¶ bß thÝ nghiÖm vµ ®èi chøng sau khi tiªm FSH 48h vµ 60h. Trung b×nh sè trøng rông vµ ph«i ®¶m b¶o chÊt l−îng cho tÊt c¶ bß thÝ nghiÖm lµ 10,3±1.8 vµ 6,5±1,9. Cßn c¸c l« ®èi chøng lµ 8,8±1,4 vµ 5,4±1,0 t−¬ng øng. Kh«ng cã sù kh¸c nhau ®¸ng kÓ trong c¸c l« thÝ nghiÖm tõ A tíi E. C¸c t¸c gi¶ 9 ®· rót ra kÕt luËn r»ng dïng Norgestomet kÕt hîp víi FSH ®Ó g©y rông trøng nhiÒu cho bß cÇn quan t©m ngµy cña chu k× ®éng dôc cña bß vµ ®©y lµ mét ph−¬ng ph¸p tèt vµ cã hiÖu qu¶. B»ng ph−¬ng ph−¬ng ph¸p nµy chóng ta kh«ng mÊt nhiÒu thêi gian ph¸t hiÖn ®éng dôc vµ t¹o ®éng dôc ®ång pha ®èi víi bß cho ph«i trong kü thuËt cÊy truyÒn ph«i bß. N¨m 1986, t¸c gi¶ Kostov vµ cs ®· tiÕn hµnh g©y rông trøng nhiÒu ë bß b»ng Synchromate B vµ Estradiol, PMSG vµ PGF2α. KÕt qu¶ bß ®· ®éng dôc sau tiªm 96h vµ cã 17,6% sè bß kh«ng ®éng dôc. Sè bß cã thÓ vµng tõ 2-4; 5-10; 1115 vµ trªn 15 t−¬ng øng lµ 3; 6; 2 vµ 4 con. Sau khi g©y rông trøng nhiÒu b»ng FSH vµ Estradiol. Dieleman vµ cs. (1987) b¸o c¸o kÕt qu¶ g©y rông trøng nhiÒu ë bß b»ng sö dông PMSG, PGF2α vµ anti-PMSG. B×nh qu©n sè trøng rông vµ no·n bao t−¬ng øng lµ 15,7±2.5 vµ 15,4±1,6 cho mçi bß thÝ nghiÖm. KÕt qu¶ ë bß thÝ nghiÖm cao gÊp 2 lÇn so víi bß ®èi chøng vÒ sè l−îng trøng rông vµ ®é tin cËy (P<0,05). Kim vµ céng sù (1987) ®· c«ng bè kÕt qu¶ cña viÖc sö dông PMSG vµ anti–PMSG. ThÝ nghiÖm ®· tiÕn hµnh trªn 80 bß vµ chia lµm 3 l«: l« A : PMSG vµ anti–PMSG; l« B: PMSG +monoanti–PMSG vµ l« C: FSH tiªm 4 ngµy mçi ngµy 2 lÇn. B×nh qu©n sè thÓ vµng trªn bß lµ:12,4; 11,9 vµ 4,4, b×mh qu©n no·n bao kh«ng rông lµ 1,2; 2,2 vµ 0,4 t−¬ng øng cho c¸c l« A; B; C. Sè ph«i t−¬ng øng cho c¸c lo¹i A, B vµ C lµ 8,2 (66,1%);7,3(61,3%) vµ 3,9(88,6%). Trong ®ã tû lÖ ph«i cã kh¶ n¨ng cÊy trªn c¸c ph«i thu ®−îc lµ 5,9(71,9% ; 5,11(69,8%0; vµ 3,6 (92,3%) t−¬ng øng cho c¸c l« A; B; C. KÕt qñ t−¬ng tù còng ®−îc Kostov th«ng b¸o (1986) vÒ g©y rông trøng nhiÒu ë bß dïng PMSG vµ anti-PMSG . Bergfelt vµ cs. (1994) ®· th«ng b¸o nh− sau: bß t¬ Simental tõ 17 ®Õn 22 th¸ng sau khi g©y rông trøng nhiÒu ®· ®éng dôc 100%, sè trøng rông vµ ph«i 10 t−¬ng øng lµ 16,4±1,89 vµ 10,1±1,79, trong ®ã sè ph«i cÊy ®−îc b×nh qu©n cho mçi bß lµ 5,3±1,09. Theo Crister vµ cs. (1988) sö dông FSH vµ eCG ®Ó GRTN tuy kh«ng dÉn tíi sù kh¸c nhau vÒ sè trøng rông (10 thÓ vµng) nh−ng cã thÓ ¶nh h−ëng d−¬ng tÝnh lªn chÊt l−îng ph«i. Tû lÖ ph«i cã thÓ cÊy ®−îc ë l« bß ®−îc xö lý FSH cao h¬n so víi l« bß ®−îc xö lý eCG (58% so víi 42%. Tuy vËy, Alcivar vµ cs (1983) trong thÝ nghiÖm so s¸nh sö dông FSHp (26mg, kiÒu gi¶m dÇn) vµ Pergonal (1500IU) tiªm vµo ngµy 9-11 cña chu kú, ®· th«ng b¸o nh÷ng kÕt qu¶ ng−îc l¹i : sè thÓ vµng vµ sè ph«i thu ®−îc ë l« bß ®−îc xö lý FSH (11 thÓ vµng, 9 ph«i) cao h¬n so víi l« dïng Pergonal (10 thÓ vµng, 7,5 ph«i), song sè ph«i cÊy ®−îc kh«ng kh¸c nhau gi÷a 2 l« (5 ph«i cÊy ®−îc). Theo Aoygi vµ cs (1987) sù biÕn ®æi nång ®é hocmon Progesterone vµ estradiol trong m¸u ngo¹i vi cña bß ®−îc g©y rông trøng nhiÒu b»ng FSH vµ eCG kh«ng kh¸c nhau râ rÖt. Theo Yadav vµ cs (1985), Ellington vµ cs (1987) viÖc sö dông Progesterone vµ PGF trong g©y rông trøng nhiÒu ®Ó khèng chÕ thêi ®iÓm, thêi gian vµ møc ®é ®éng dôc cã thÓ ®em l¹i nh÷ng c¶i tiÕn vÒ sè trøng rông vµ chÊt l−îng ph«i. Trong tr−êng hîp bß cho ph«i cã ho¹t ®éng sinh s¶n kÐm, kÕt qu¶ g©y rông trøng nhiÒu thÊp, th× viÖc sö dông PGF (50mg) tiªm nhiÒu lÇn (3 lÇn, c¸ch nhau 6 giê thay v× tiªm 2 lÇn c¸ch nhau 12 giê) cã thÓ t¨ng ®¸ng kÓ tû lÖ ®éng dôc (96% so víi 86 %), tû lÖ ph«i thô tinh (62% so víi 51%), sè ph«i tèt thu ®−îc (5,4 so víi 3,8) (Donaldson 1986). Estradiol còng cã ¶nh h−ëng quan träng lªn kÕt qu¶ g©y rông trøng nhiÒu. Bæ xung 20mg estradiol-17β vµo ngµy thø 1-2 sau khi xö lý eCG, lµm t¨ng sè nang ph¸t triÓn vµ t¨ng sè trøng thô tinh. KÕt qu¶ sö dông estradiol-17β bæ xung vµo FSH hoÆc eCG ®Ó g©y rông trøng nhiÒu ë bß Simental ®−îc Broadbent vµ cs 11 (1995) th«ng b¸o gÇn ®©y lµ 15 thÓ vµng víi sè bß ®−îc xö lý FSH, vµ 16 thÓ vµng víi bß ®−îc xö lý eCG. Theo Dieleman vµ cs (1993) dïng anti-eCG bæ xung vµo thêi ®iÓm ®éng dôc lµ ph−¬ng ph¸p hiÖu qu¶ vµ ®¬n gi¶n ®Ó t¨ng hiÖu qu¶ cña eCG vµ chÊt l−îng ph«i thu ®−îc. Tuy vËy, anti-eCG cã thÓ cho nh÷ng kÕt qu¶ kh¸c nhau tuú theo ph−¬ng ph¸p sö dông. ChÊt l−îng ph«i sÏ gi¶m sót khi anti-eCG ®−îc ®−a vµo tr−íc khi xuÊt hiÖn ®Ønh LH. Tr¹ng th¸i buång trøng cña bß cho vµo thêi ®iÓm g©y rông trøng nhiÒu lµ yÕu tè ¶nh h−ëng quan träng ®Õn kÕt qu¶ g©y rông trøng nhiÒu. Theo Lindell vµ cs. (1986), xö lý FSH vµo ngµy thø 9 cña chu kú cña bß cho kÕt qu¶ rông trøng vµ chÊt l−îng ph«i cao h¬n h¼n so víi xö lý vµo ngµy thø 3 hoÆc 6. Gouding vµ cs. (1990) còng th«ng b¸o kÕt qu¶ t−¬ng tù trªn ®èi t−îng bß thÞt. VÒ gãc ®é sinh lý vµ m«i tr−êng, c¸c nghiªn cøu ®· ®−îc c«ng bè cho thÊy c¸c yÕu tè c¸ thÓ, gièng, mïa vô ®Ò ¶nh h−ëng rÊt lín tíi kÕt qu¶ g©y rông trøng nhiÒu ë bß. KÕt qu¶ thÝ nghiÖm cña Foote vµ Onuma (1976) cho thÊy tuú thuéc theo tr¹ng th¸i c¸ thÓ ph¶n øng rông trøng ë bß cã thÓ dao ®éng tõ 0-104 trøng rông/con. Trong tr−êng hîp g©y rông trøng nhiÒu n»ng cïng mét quy tr×nh, bß cã tr¹ng th¸i sinh s¶n b×nh th−êng cho 10 trøng rông trong ®ã cã 6,4 trøng tèt, trong khi bß v« sinh chØ cho 6 trøng rông vµ 2,4 trøng dïng ®−îc. Ph¶n øng rông trøng ë bß cã chu kú ng¾n h¬n 15 ngµy còng kÐm h¬n so víi bß cã chu kú dµi 15-27 ngµy (Crister vµ cs (1988). Tuæi bß lóc xö lý g©y rông trøng nhiÒu còng ¶nh h−ëng quan träng ®Õn kÕt qu¶ t¹o ph«i. Ph¶n øng rông trøng nhiÒu ë bß t¬ ch−a ®Î vµ bß ®Î 1-5 lÇn th−êng cao h¬n so víi bß ®· ®Î trªn 6 lÇn (Grevet 1982). ChÊt l−îng ph«i thu ®−îc sau g©y rông trøng nhiÒu ë bß s÷a 12 th¸ng tuæi kÐm h¬n so víi bß s÷a ®· ®Î 1-2 løa; trong tr−êng hîp bß t¬, sè trøng rông cã xu h−íng cao h¬n (22 thÓ vµng/con/lÇn), 12 nh−ng tû lÖ ph«i ®¹t tiªu chuÈn cÊy ph«i rÊt thÊp (2/22 ph«i) (Schilling vµ cs 1981). Olivera-Angel vµ cs (1984) nghiªn cøu vÒ tû lÖ thu ph«i vµ chÊt l−îng cña ph«i sau khi g©y rông trøng nhiÒu b»ng eCG (2000 IU) trªn bß thÞt t¬ vµ bß thÞt ®ang cho bó cho thÊy ë bß t¬ tû lÖ thu ph«i chØ ®¹t 15% vµ tû lÖ ph«i ph¸t triÓn b×nh th−êng lµ 40%, thÊp h¬n nhiÒu so víi tû lÖ thu ph«i ®¹t 39% vµ tû lÖ ph«i ph¸t triÓn b×nh th−êng 67% ë bß ®ang cho bó. Ph¶n øng rông trøng nhiÒu còng rÊt kh¸c nhau gi÷a c¸c gièng bß. Theo Gauthier (1983), sè trøng rông trung b×nh trong c¸c xö lý g©y rông trøng nhiÒu b»ng eCG lµ 2,9 ë bß Pir noir, 6,2 ë bß Charolaise, 4,9 trøng ë bß lai HolsteinFresian, vµ 8,2 trøng ë bß Holstein. KÕt qu¶ g©y rông trøng nhiÒu còng cã thÓ thay ®æi do ¶nh h−ëng cña c¸c ®iÒu kiÖn ®Þa lý khÝ hËu kh¸c nhau. Ph¶n øng buång trøng vµ chÊt l−îng ph«i thu ®−îc trong mïa §«ng -Xu©n th−êng tèt h¬n so víi mïa HÌ- Thu. Theo th«ng b¸o cña Hasler vµ cs (1983) ph¶n øng rông trøng nhiÒu cña bß Holstein nu«i trong ®iÒu kiÖn «n ®íi lµ 11 thÓ vµng nÕu ®−îc xö lý vµo mïa ®«ng-xu©n, vµ 9,5 thÓ vµng nÕu ®−îc xö lý vµo mïa hÌ-thu. T−¬ng tù, kÕt qu¶ rông trøng nhiÒu vµ thu tinh ë bß Holstein nu«i t¹i ®iÒu kiÖn nhiÖt ®íi Ch©u phi lµ 12 thÓ vµng, 73% ph«i tèt, 95% trøng thô tinh ®èi víi bß ®−îc xö lý eCG vµo mïa ®«ng, vµ 7 thÓ vµng, 46% ph«i tèt, 85% trøng thô tinh ®èi víi bß ®−îc xö lý vµo mïa hÌ (Gordon vµ cs 1987). Qua kết quả nghiên cứu về ứng dông GRTN trong cÊy truyÒn ph«i của nhiều tác giả, cã thÓ ®−a ra nhËn xÐt r»ng hÇu hÕt c¸c ph−¬ng ph¸p GRTN ®−îc sö dông phæ biÕn hiÖn nay, ®Òu ®−îc sö dông c¸c hocmon sinh s¶n vµ ë møc ®é c¸c c¬ chÕ ®iÒu khiÓn néi tiÕt-thÇn kinh thÓ dÞch. Nguyªn t¾c chung cña c¸c ph−¬ng ph¸p nµy lµ: 13 1) Khèng chÕ thÓ vµng b»ng c¸c hocmon cã ho¹t tÝnh lµm tiªu thÓ vµng nh− oestrogen, prostaglandin vµ dÉn xuÊt cña chóng. 2) Khèng chÕ hoÆc lµm mÊt nang khèng chÕ b»ng c¸c hocmon Estradiol, hCG. 3) T¨ng kh¶ n¨ng huy ®éng nang míi ph¸t triÓn, vµ kh¶ n¨ng ph¸t triÓn c¸c nang ®· ®−îc huy ®éng b»ng FSH, eCG. 4) T¹o sù chÝn ®Òu vµ rông trøng cïng lóc cho c¸c nang ë con cho, hoÆc gi÷a con cho vµ con nhËn, b»ng c¸ch sö dông kÕt hîp progestin vµ PGF. 1.2. Gây động dục đồng pha và cấy phôi cho bò nhận G©y ®éng dôc ®ång pha (G§D§P) lµ qu¸ tr×nh kÝch thÝch cho c¸i nhËn ph«i ®éng dôc ®óng vµo thêi ®iÓm ®éng dôc cña c¸i cho ph«i. §ång pha gi÷a c¸i nhËn ph«i vµ c¸i cho ph«i cßn cã ý nghÜa tr¹ng th¸i sinh lý sinh dôc ë c¸i nhËn ph«i phï hîp víi tuæi cña ph«i. Nh− vËy nÕu tiÕn hµnh cÊy ph«i t−¬i, c¸i cho ph«i vµ c¸i nhËn ph«i ph¶i ®ång thêi ®éng dôc. Khi cÊy ph«i ®«ng l¹nh, c¸i nhËn ph«i ®· ®éng dôc tr−íc ®Êy mét thêi gian, th−êng lµ 7 ngµy (®óng víi tuæi cña ph«i). Chu kú ®éng dôc cña bß b×nh qu©n 21 ngµy, dao ®éng 17-24 ngµy. Chu kú nµy ®−îc ph©n thµnh c¸c thêi kú nhá kÕ tiÕp nhau. Tr−íc ®éng ®ùc, ®éng ®ùc, sau ®éng ®ùc vµ yªn tÜnh. Nã ®−îc ®Æc tr−ng bëi hai pha: pha no·n nang vµ pha thÓ vµng. Mçi thêi kú, mçi pha ®Òu cã nh÷ng ®Æc ®iÓm vµ biÓu hiÖn riªng biÖt, cã thÓ nhËn thÊy hoÆc kh«ng thÓ nhËn thÊy ®−îc. Sù thay ®æi vÒ tr¹ng th¸i sinh lý cña c¬ quan sinh dôc t−¬ng øng ë c¸c thêi kú nh−: s−ng, xung huyÕt, ph©n tiÕt niªm dÞch, ®é pH niªm dÞch, thµnh phÇn c¸c chÊt trong niªm dÞch vµ sù vËn ®éng cña c¬ quan sinh dôc ®Æc biÖt tö cung ph¶i phï hîp, t−¬ng øng víi tr¹ng th¸i sinh lý cña hîp tö sau lµ ph«i ë tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn. Cã nh− vËy míi t¹o ®iÒu kiÖn cho ph«i thai sèng ph¸t triÓn b×nh th−êng trong c¬ thÓ mÑ. V× lÏ ®ã, cÊy truyÒn ph«i chØ ®−îc tiÕn hµnh cho nh÷ng con nhËn cã tr¹ng th¸i sinh lý sinh dôc 14 phï hîp víi giai ®o¹n ph¸t triÓn cña ph«i hoÆc phï hîp víi tuæi ph«i. Sù kh«ng ®ång pha sÏ lµm cho mÑ nhËn ph«i ®µo th¶i ph«i, ph«i kh«ng thÓ tiÕp tôc sèng, ph¸t triÓn trong tö cung mÑ nhËn. Khi c¸i nhËn ph«i ®éng dôc ®ång thêi víi c¸i cho ph«i, hoÆc tr¹ng th¸i sinh lý sinh dôc cña nã phï hîp víi tuæi ph«i ng−êi ta gäi lµ ®ång pha hoµn toµn vµ lÊy sè 0 lµm biÓu t−îng. Ng−êi ta còng lÊy dÊu (+) hoÆc (-) ®Æt tr−íc thêi gian c¸i nhËn ph«i ®éng dôc tr−íc hoÆc sau c¸i cho ph«i ®Ó biÓu hiÖn møc ®é ®ång pha . VÝ dô +1: c¸i nhËn ph«i ®éng dôc tr−íc 1 ngµy; -1: c¸i nhËn ph«i ®éng dôc sau 1 ngµy, v.v... KÕt qu¶ nghiªn cøu cña Rowson vµ ctv (1972) cho biÕt khi cÊy ph«i cho c¸i nhËn ph«i ®ång pha hoµn toµn tû lÖ ®Ëu thai ®¹t ®Õn 91%, tr−íc 1 ngµy (+1) tû lÖ nµy lµ 57%, cßn sau 1 ngµy (-1) ®¹t 52%, +2 ngµy: 40%, -2 ngµy: 30%. Th«ng b¸o cña Church (1974) cho biÕt tû lÖ cã chöa dao ®éng 35-80% tuú thuéc vµo sù ®ång pha gi÷a c¸i cho ph«i vµ c¸i nhËn ph«i. Lowson vµ ctv (1975); Church vµ ctv (1976); Sreenan vµ Beehan (1976) cïng nhËn thÊy nÕu c¸i nhËn ph«i ®−îc chän läc cÈn thËn, thÓ tr¹ng tèt, ch¨m sãc nu«i d−ìng chu ®¸o, tr¹ng th¸i sinh lý phï hîp víi tuæi ph«i, tû lÖ ®Ëu thai ®¹t 50-60% nÕu cÊy mét ph«i vµ ®¹t ®Õn 90% nÕu cÊy hai ph«i. Mçi ph«i ®· ®−îc t¹o ra vµ lùa chän ®Ó cÊy, sè phËn tiÕp theo cña nã phô thuéc vµo kÕt qu¶ ®¸nh gi¸ ph¶n øng ®éng dôc ®ång pha vµ chuÈn bÞ con nhËn ph«i. Thùc chÊt qu¸ tr×nh chuÈn bÞ con nhËn ph«i lµ g©y ®éng dôc nh©n t¹o vµ ®ång pha nh»m t¹o ®iÒu kiÖn b¶o ®¶m cho ph«i ®−îc tiÕp nhËn vµ lµm tæ sau khi cÊy vµo c¬ thÓ bß nhËn. ChÊt l−îng cña con nhËn ph«i ®−îc thÓ hiÖn qua chØ tiªu: 1- Tr¹ng th¸i ®éng dôc bªn ngoµi (dÞch nhÇy, dÊu hiÖu ®éng dôc...). 2- Sù chÝn cña nang, rông trøng vµ h×nh thµnh thÓ vµng. 3- Tr¹ng th¸i néi tiÕt cÇn thiÕt cho sù ph¸t triÓn cña ph«i. 4- Sù ph¸t triÓn cña c¬ quan sinh s¶n cÇn thiÕt cho qu¸ tr×nh lµm tæ, mang thai vµ cuèi cïng lµ sù ®ång pha cña tÊt c¶ c¸c tr¹ng th¸i trªn víi tuæi ph«i. 15 ViÖc g©y ®éng dôc nh©n t¹o vµ ®ång pha ®−îc thÓ hiÖn chñ yÕu b»ng c¸c hormone néi tiÕt ®iÒu khiÓn sinh s¶n víi c¸c nguyªn t¾c sau: 1- T¹o tr¹ng th¸i khëi ®éng chu kú ®ång ®Òu gi÷a c¸c bß th«ng qua viÖc tiªu huû thÓ vµng b»ng Prostaglandine F2α (PGF2α). 2- KÝch thÝch nang trøng ph¸t triÓn ë sè l−îng thÝch hîp. 3- Cho sù rông trøng ®ång pha vµo thêi ®iÓm dù kiÕn b»ng PGF2α , Progesterone, PMSG, PRID, CIDR. Còng nh− viÖc g©y rông trøng nhiÒu, qu¸ tr×nh nµy chÞu sù ®iÒu khiÓn néi tiÕt cña c¬ thÓ vµ qua ®ã chÞu sù ¶nh h−ëng râ rÖt cña c¸c yÕu tè m«i tr−êng, gièng vµ tr¹ng th¸i c¬ thÓ. §¸nh gi¸ chÊt l−îng g©y ®éng dôc ®ång pha qua tØ lÖ ®éng dôc vµ thô thai cho thÊy g©y ®éng dôc ®ång pha theo nguyªn t¾c rót ng¾n giai ®o¹n thÓ vµng b»ng PGF trong tr−êng hîp bß ®−îc chän läc kü vµ nu«i trong ®iÒu kiÖn tiªu chuÈn ho¸ cã thÓ tØ lÖ thô thai b»ng hoÆc cao h¬n víi ®éng dôc tù nhiªn (75% so víi 68%). ViÖc g©y ®éng dôc b»ng Chlormadion Acetate Progesteron (CAP) ®¬n lÎ kh«ng ®¸p øng nhu cÇu chuÈn bÞ con nhËn ph«i. TØ lÖ ®éng dôc ë bß Zebu Brahman: ®−îc tiªm hoÆc cho ¨n 50 mg CAP trong 5 ngµy, chØ ®¹t 22 - 41% (Joche vµ cs, 1978). Tû lÖ ®éng dôc vµ thô thai ®−îc c¶i tiÕn ®¸ng kÓ khi Progesteron ®−îc kÕt hîp víi Estradiol-17β. Sö dông Synchro-Mate-B cã thÓ cho kÕt qu¶ 88% ®éng dôc, 70% thô thai ë bß Holstein ®· ®Î vµi lÇn (Anderson vµ cs, 1982). KÕt qu¶ t−îng tù còng ®· ®−îc Foote vµ Hunter (1964) c«ng bè trong c¸c thÝ nghiÖm trªn bß thÞt. ¶nh h−ëng d−¬ng tÝnh cña viÖc bæ xung Estrogen lªn tØ lÖ ®éng dôc vµ thô thai còng ®· ®−îc th«ng b¸o ë bß Herefors-Angus ®−îc g©y ®éng dôc b»ng PGF (Peters, 1984) hoÆc Progesterone Releasing Intravanginal Divice (PRID; smith vµ McGowan, 1982). Theo th«ng b¸o cña t¸c gi¶ nµy, viÖc bæ xung Estrogen (400µg) vµ thêi ®iÓm 48 giê sau khi tiªm PGF lµm t¨ng tû lÖ ®éng dôc vµ thô thai 16 thªm 30%; song kÕt qu¶ t−¬ng tù kh«ng x¶y ra trong tr−êng hîp bæ xung Estradiol-17βb vµo thêi ®iÓm 48 giê sau khi tiªm PGF. ViÖc bæ xung Equin Chorionic Gonadotropin (eCG) còng cã thÓ ®em l¹i nh÷ng c¶i tiÕn tû lÖ rông trøng vµ thô thai. Sù t¨ng tû lÖ bß cã rông trøng ®· ®−îc (Sreenan vµ cs, 1975) th«ng b¸o ë bß thÞt ®−îc bæ xung ECG 750 I.U vµo kÕt thóc xö lý Progesteron vµo thø 9. ViÖc bæ xung eCG ®−îc xem lµ cÇn thiÕt ®èi víi bß thÞt nghØ ng¬i sinh s¶n do mïa hoÆc cho con bó, v× ph¶n øng ®éng dôc sau khi ®−îc xö lý PGF th−êng thÊp ë c¸c bß nµy. M¸u sinh s¶n cã ¶nh h−ëng râ rÖt lªn kÕt qu¶ g©y ®éng dôc. KÕt qu¶ g©y ®éng dôc b»ng Chlormadion Acetate Progesteron (CAP) ë bß Zebu Brahman cña Joche vµ cs (1978) cho thÊy tû lÖ ®éng dôc thÇm lÆng trong mïa m−a cao h¬n h¼n so víi mïa kh« (41% so víi 22%). KÕt qu¶ g©y ®éng dôc ®ång pha còng phô thuéc nhiÒu vµo tÝnh n¨ng s¶n xuÊt cña bß. G©y ®éng dôc ®ång pha b»ng PGF th−êng kh«ng hiÖu qu¶ ®èi víi bß thÞt ®ang cho con bó ë tr¹ng th¸i nghØ ng¬i (anoestrus). Tû lÖ ®éng dôc trong tr−êng hîp nµy chi ®¹t 30 - 50% (Roche vµ cs, 1979). Theo Roche vµ cs (1976) vµ Aquino vµ cs (1989), viÖc sö dông Gonadotropin Stimulating Hormon(GnRH) vµ Estradiol-17β ®Òu kh«ng ®em l¹i nh÷ng c¶i tiÕn ®¸ng kÓ trong tr−êng hîp nµy. Gosling vµ cs (1975) quan s¸t nång ®é hormon Luteinising Stimulating Hormon (LH) trong m¸u ngo¹i vi cña bß thÞt sau khi tiªm Gonadotropin Stimulating Hormon(GnRH) 100µg vµ Estradiol-17β 400µg hai lÇn, vµo ngµy15 vµ lÆp l¹i vµo ngµy 30 sau khi ®Î cho thÊy chØ cã 7/72 bß cã ®Ønh LH râ nÐt. Liªn quan ®Õn viÖc ®éng dôc vµ cÊy ph«i, Cooper vµ Furr (1976) th«ng b¸o 90% bß s÷a t¬ ®−îc sö lý PGF (500 µg, hai lÇn, c¸ch nhau 11 ngµy) cã biÓu hiÖn ®éng dôc trong vßng mét ngµy (n=175). Tuy vËy kÕt qu¶ ®o thêi ®iÓm tiªu thÓ vµng qua nång ®é Progesteron trong m¸u vµ thêi ®iÓm xuÊt hiÖn ®Ønh LH, rông 17 trøng cña Hahn (1976) trªn bß s÷a ®−îc xö lý PGF (ICI 80 996) vµo ngµy thø 10 - 11chu kú cho thÊy thêi ®iÓm tiªu thÓ vµng t−¬ng ®èi tËp trung (sai lÖch 3,3 giê so víi trung b×nh), nh−ng thêi ®iÓm rông trøng cßn ph©n t¸n (sai lÖch 18 giê so víi trung b×nh 81 giê). Theo Roche (1976) tû lÖ ®éng dôc ë bß t¬ vµ bß s÷a Holstein ®−îc cÊy Progesteron vµo trong ©m ®¹o trong 12 ngµy lµ 99% vµ trong ®ã 90% tû lÖ bß cã ®éng dôc cïng ngµy lµ 72% vµ 70%. Còng theo Roche viÖc bæ xung Estradiol17β vµo ngµy ®Çu cÊy Progesteron ®em l¹i nh÷ng c¶i tiÕn quan träng: 94% bß trong tr−êng hîp nµy cã biÓu hiÖn ®éng dôc ®ång pha cung ngµy. Ảnh h−ëng cña Equin Chorionic Gonadotropin (eCG) vµ Estradiol-17β lªn sù ®ång pha còng ®−îc Nancarraw vµ Miller (1976) th«ng b¸o trªn bß ®−îc xö lý PGF, PGF kÕt hîp ECG (750 I.U) vµ PGF kÕt hîp víi estradiol benzoate 500 µg. Sai lÖch thêi gian xuÊt hiÖn ®éng dôc t−¬ng øng cho c¸c l« trªn lµ 5,5 - 7 giê (trªn 78,9%); 3 giê (trªn 67,2%) vµ trªn 2,4 giê (trªn 52,9%). So s¸nh kÕt qu¶ thô thai sau cÊy ph«i ë bß cã ®é lÖch pha kh¸c nhau, Hensen (1976) th«ng b¸o tû lÖ thô thai sau cÊy ph«i bß Belgian blue-white bred ®−îc xö lý PGF dao ®éng tõ 40 tíi 65% trong ®é lÖch pha cho nhËn -24 tíi + 12 giê vµ cao nhÊt ë møc lÖch: +6 giê (tr−íc con cho, tøc ph«i trÎ h¬n), -24 giê (con nhËn rông trøng sau con cho). Theo Rowson vµ cs (1969) giíi h¹n lÖch pha ®éng dôc chp phÐp tèi ®a lµ 24 giê. ViÖc cÊy ph«i vµo con nhËn ®éng dôc 36 giê tr−íc con cho hoÆc h¬n 12 giê sau con cho ®Òu cho kÕt qu¶ chöa thÊp, trong khi theo Hahn (1976) sù lÖch pha ± 0,5 ngµy cã thÓ chÊp nhËn. Ph−¬ng ph¸p sö dông hormone cã thÓ kh¸c nhau, ph¶i ®−îc lùa chän, ®iÒu chØnh cho tõng tr−êng hîp cô thÓ míi ®em l¹i hiÖu qu¶ cao. Sö dông SMB cho kÕt qu¶ 88% ®éng dôc, 70% cã chöa ë bß Holstein (Anderson vµ ctv, 1982). 18