Tài liệu Nghiên cứu các yếu tố cá nhân ảnh hưởng đến thu nhập của hộ nông dân trồng chè tại xã vô tranh, huyện phú lương, tỉnh thái nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM THI VĂN NHÓI Tên đề tài: “NGHIÊN CỨU CÁC YẾU TỐ CÁ NHÂN ẢNH HƯỞNG ĐẾN THU NHẬP CỦA HỘ NÔNG DÂN TRỒNG CHÈ TẠI XÃ VÔ TRANH, HUYỆN PHÚ LƯƠNG, TỈNH THÁI NGUYÊN” KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Hệ đào tạo : Chính Quy Chuyên ngành : Kinh tế nông nghiệp Khoa : Kinh tế & Phát triển nông thôn Khoá học : 2012 - 2016 Thái Nguyên, năm 2016 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM THI VĂN NHÓI Tên đề tài: “NGHIÊN CỨU CÁC YẾU TỐ CÁ NHÂN ẢNH HƯỞNG ĐẾN THU NHẬP CỦA HỘ NÔNG DÂN TRỒNG CHÈ TẠI XÃ VÔ TRANH, HUYỆN PHÚ LƯƠNG, TỈNH THÁI NGUYÊN” KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Hệ đào tạo Chuyên ngành Lớp Khoa Khoá học : Chính Quy : Kinh tế nông nghiệp : K44 - KTNN : Kinh tế & Phát triển nông thôn : 2012 - 2016 Giảng viên hướng dẫn : ThS. Vũ Đức Hải Thái Nguyên, năm 2016 i LỜI CẢM ƠN Thực tập tốt nghiệp là giai đoạn rất cần thiết và hết sức quan trọng của mọi sinh viên, giúp sinh viên bước đầu được tiếp cận với thực tế, nhằm củng cố và vận dụng những kiến thức mình đã học trong nhà trường vào thực tế, tạo điều kiện cho sinh viên khi ra trường trở thành những cán bộ được trang bị đầy đủ cả kiến thức và lý luận, thực tiễn đáp ứng với yêu của xã hội. Được sự nhất trí của Ban giám hiệu trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên, Ban chủ nhiệm Khoa Kinh tế và Phát triển nông thôn, dưới sự hướng dẫn trực tiếp của thầy giáo Thạc sỹ Vũ Đức Hải em đã thực hiện đề tài: “Nghiên cứu các yếu tố cá nhân ảnh hưởng đến thu nhập của hộ nông dân trồng chè tại xã Vô Tranh, huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên. Nhân dịp này em xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới thầy giáo Thạc sỹ Vũ Đức Hải đã hướng dẫn em một cách tận tình chu đáo trong suốt thời gian học tập cũng như thực tập để hoàn thành đề tài này. Đồng thời em cũng xin được bày tỏ lòng biết ơn tới các thầy cô giáo khoa Kinh tế và Phát triển nông thôn – Trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên đã tận tình truyền đạt kiến thức trong suốt quá trình học 4 năm qua, có một hành trang giúp cá nhân em tự tin bước vào cuộc sống. Qua đây bản thân cũng xin được cảm ơn tập thể cán bộ lãnh đạo Đảng ủy, Thường trực UBND, cán bộ chuyên môn các ban ngành xã Vô Tranh cung cấp đầy đủ các thông tin, số liệu giúp cho bản thân tôi hoàn thành chương trình thực tập này. Do thời gian thực tập ngắn, năng lực của bản thân còn có hạn chế nên đề tài không tránh khỏi những thiếu sót, em rất mong được sự góp ý của các thầy, cô giáo và bạn bè để đề tài được hoàn thiện hơn. Em xin chân thành cảm ơn! Thái Nguyên, tháng 5 năm 2016 Sinh viên Thi Văn Nhói ii DANH MỤC CÁC BẢNG Trang Bảng 4.1. Đất đai và tình hình và sử dụng đất đai của xã qua 3 năm ............ 19 Bảng 4.2. Tình hình nhân khẩu và sử dụng lao động của xã qua 3 năm ........ 22 Bảng 4.3. Thông tin cơ bản về các hộ điều tra .............................................. 29 Bảng 4.4. Đặc điểm diện tích đất trồng chè của các hộ nghiên cứu............... 30 Bảng 4.5. Tình hình tập huấn về công tác khuyến nông cho các chủ hộ điều tra..................................................................................... 31 Bảng 4.6. Thu nhập từ trồng trọt của xóm Bình Long, xóm Trung Thành 2 & xóm Trung Thành 3 ...................................................................... 32 Bảng 4.7. Chi phí sản xuất trồng chè của các hộ điều tra ở 3 xóm ................ 33 Bảng 4.8. Chi phí đầu vào của các hộ điều tra ở xóm Trung Thành 3 khi trồng lúa ................................................................................. 34 Bảng 4.9. Kết quả doanh thu từ trồng chè và trồng lúa của các hộ điều tra (1 hộ/năm) .................................................................................... 35 Bảng 4.10. Hiệu quả kinh tế sản xuất chè của các nhóm hộ điều tra (tính bình quân 1 hộ/năm) ............................................................. 36 Bảng 4.11. Hiệu quả kinh tế giữa cây chè và cây lúa (tính bình quân cho 1 sào/ năm) .................................................... 37 Bảng 4.12. Trình độ học vấn chủ hộ của 3 xóm ở xã Vô Tranh .................... 38 Bảng 4.13. Thu nhập trung bình của chủ hộ nam và nữ ................................ 39 Bảng 4.14. Tỉ lệ vay vốn của hộ gia đình 3 xóm phân theo nguồn vay ......... 39 Bảng 4.15. Thu nhập trung bình giữa hộ vay vốn và hộ không vay vốn ....... 40 Bảng 4.16. Trình độ học vấn của cán bộ điều tra .......................................... 41 Bảng 4.17. Trình độ chuyên môn của cán bộ điều tra ................................... 41 Bảng 4.18. Giới tính của cán bộ điều tra....................................................... 41 iii Bảng 4.19. Tuổi, dân tộc, chức vụ, chuyên ngành đào tạo, năm công tác cán bộ xã Vô Tranh ............................................................................. 42 Bảng 4.20. Ý kiến của cán bộ về định hướng phát triển kinh tế trong thời gian tới .................................................................................. 43 Bảng 4.21. Nhận định của cán bộ về những thuận lợi, khó khăn của địa phương về sản xuất chè ................................................................ 43 iv DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT BHYT Bảo hiểm y tế BQ Bình quân ĐVT Đơn vị tính KH Kế hoạch KHHGĐ KHHGĐ Kg Kilogam NN & PTNT Nông nghiệp và Phát triển nông thôn QĐ Quyết định SXNN Sản xuất nông nghiệp TB Trung bình THCS Trung học cơ sở UBND VNĐ Ủy ban nhân dân Việt Nam đồng v MỤC LỤC Trang LỜI CẢM ƠN ................................................................................................. i DANH MỤC CÁC BẢNG ............................................................................. ii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ............................................................... iv MỤC LỤC ..................................................................................................... v Phần 1: MỞ ĐẦU ......................................................................................... 1 1.1. Tính cấp thiết của đề tài ........................................................................... 1 1.2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài ................................................................ 1 1.2.1. Mục tiêu chung ..................................................................................... 1 1.2.2. Mục tiêu cụ thể ..................................................................................... 1 1.3. Ý nghĩa của đề tài .................................................................................... 1 1.3.1. Ý nghĩa khoa học .................................................................................. 1 1.3.2. Ý nghĩa thực tiễn .................................................................................. 2 1.4. Những đóng góp mới của đề tài ............................................................... 2 1.5. Bố cục khóa luận ..................................................................................... 2 Phần 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN ............................................. 3 2.1. Cơ sở lý luận ........................................................................................... 3 2.1.1. Khái niệm về hộ nông dân và kinh tế hộ nông dân, thu nhập của hộ ..... 3 2.1.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển nông nghiệp. ............................... 4 2.1.3. Những nhân tố ảnh hưởng trong quá trình phát triển kinh tế hộ nông dân ........................................................................................ 6 2.2. Cơ sở thực tiễn ........................................................................................ 9 2.2.1. Tình hình sản xuất, tiêu thụ chè ở Việt Nam ......................................... 9 2.2.2. Tình hình sản xuất chè ở Thái Nguyên ............................................... 10 2.2.3. Những bài học rút ra từ sản xuất, chế biến, tiêu thụ chè ...................... 12 vi Phần 3: ĐỐI TƯỢNG, PHẠM VI VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ........................................................................................... 14 3.1. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu ............................................................. 14 3.1.1. Đối tượng nghiên cứu ......................................................................... 14 3.1.2. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................ 14 3.1.2.1. Phạm vi về không gian nghiên cứu .................................................. 14 3.1.2.2. Phạm vi về thời gian nghiên cứu ...................................................... 14 3.2. Câu hỏi nghiên cứu................................................................................ 14 3.3. Phương pháp nghiên cứu ....................................................................... 15 3.3.1. Phương pháp thu thập số liệu .............................................................. 15 3.3.2. Phương pháp xử lý và tổng hợp số liệu ............................................... 15 3.4. Hệ thống các chỉ tiêu nghiên cứu ........................................................... 15 3.4.1. Các chỉ tiêu phản ánh về chủ hộ nông dân .......................................... 15 3.4.2. Các chỉ tiêu phản ánh kết quả và hiệu quả sản xuất của hộ ................. 15 3.4.3. Các chỉ tiêu phản ánh điều kiện kinh tế - xã hội .................................. 16 Phần 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ............................ 17 4.1. Những đặc điểm của địa bàn nghiên cứu ............................................... 17 4.1.1. Điều kiện tự nhiên .............................................................................. 17 4.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội.................................................................... 20 4.1.3. Những kết quả đạt được của xã trong năm 2015 ................................. 24 4.1.3.1. Về kinh tế ........................................................................................ 24 4.1.3.2. Về văn hoá, xã hội ........................................................................... 25 4.1.4. Đánh giá những lợi thế và tiềm năng, khó khăn và thách thức trong quá trình phát triển kinh tế- xã hội của xã ........................................................... 26 4.2. Tình hình sản xuất của xã Vô Tranh ...................................................... 28 4.2.1. Khái quát chung về các hộ điều tra ..................................................... 28 4.2.2. Tình hình sản xuất kinh doanh của hộ................................................. 32 vii 4.2.2.1. Kết quả sản xuất kinh doanh của các hộ điều tra .............................. 32 4.2.2.2. Mức độ đầu tư chi phí sản xuất kinh doanh của các hộ điều tra ....... 33 4.2.2.3. Doanh thu và hiệu quả kinh tế của các hộ điều tra ........................... 35 4.3. Phân tích một số yếu tố cá nhân ảnh hưởng tới thu nhập của hộ ............ 37 4.3.1. Trình độ học vấn của chủ hộ ............................................................... 37 4.3.2. Đất đai ................................................................................................ 38 4.3.3. Vấn đề giới và thu nhập của hộ........................................................... 39 4.3.4. Thu nhập giữa hộ vay vốn và hộ không vay vốn. ................................ 39 4.4. Đội ngũ cán bộ của xã ........................................................................... 40 4.4.1. Trình độ học vấn và chuyên môn ........................................................ 41 4.4.2. Giới tính ............................................................................................. 41 4.4.3. Độ tuổi và năm công tác ..................................................................... 41 4.5. Định hướng phát triển kinh tế xã hội của xã trong thời gian tới ............. 44 4.5.1. Định hướng phát triển kinh tế - xã hội ................................................ 44 4.5.2. Định hướng phát triển riêng về cây chè giai đoạn 2010 -2015 và giai đoạn 2015-2020............................................................................................ 44 Phần 5: NHỮNG GIẢI PHÁP CHỦ YẾU NHẰM NÂNG CAO THU NHẬP CHO HỘ NÔNG DÂN TRỒNG CHÈ TẠI XÃ VÔ TRANH ...... 46 5.1. Quan điểm, phương hướng, mục tiêu về phát triển sản xuất chè - nâng cao thu nhập cho hộ nông dân trồng chè trên địa bàn xã Vô Tranh ..................... 46 5.1.1. Quan điểm về phát triển sản xuất chè - nâng cao thu nhập cho hộ nông dân trồng chè trên địa bàn xã Vô Tranh ........................................................ 46 5.1.2. Phương hướng về phát triển sản xuất chè - nâng cao thu nhập cho hộ nông dân trồng chè trên địa bàn xã Vô Tranh ............................................... 47 5.1.3. Mục tiêu về nâng cao thu nhập cho hộ nông dân trồng chè trên địa bàn xã Vô Tranh ................................................................................................. 47 viii 5.2. Các giải pháp nhằm năng cao thu nhập cho các hộ nông dân trồng chè tại xã Vô Tranh. ................................................................................................ 48 5.2.1. Các giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao thu nhập cho các hộ nông dân trồng chè tại xã Vô Tranh ............................................................................. 48 5.2.1.1. Các giải pháp nhằm nâng cao trình độ học vấn của người dân ......... 48 5.2.1.2. Các giải pháp nhằm nâng cao nhận thức về giới đối với người dân.. 49 5.2.1.3. Các giải pháp nhằm nâng cao nhận thức về sử dụng đất đối với người dân ..................................................................................................... 50 5.2.1.4. Các giải pháp nhằm nâng cao nhận thức về việc vay vốn đầu tư cho sản xuất đối với người dân. .......................................................................... 50 5.2.1.5. Các giải pháp nhằm nâng cao nhận thức về nhân khẩu, lao động trong hộ gia đình đối với người dân ....................................................................... 51 5.2.2. Một số giải pháp khác nhằm năng cao thu nhập cho các hộ nông dân trồng chè tại xã Vô Tranh. ............................................................................ 51 5.2.2.1. Đối với Nhà nước ............................................................................ 51 5.2.2.2. Đối với chính quyền xã.................................................................... 52 5.2.2.3. Giải pháp về thị trường .................................................................... 52 5.3. Kết luận và kiến nghị ............................................................................. 53 5.3.1. Kết luận .............................................................................................. 53 5.3.2. Kiến nghị ............................................................................................ 54 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC Phụ lục 1: Mẫu phiếu điều tra cán bộ Phụ lục 2: Mẫu phiếu điều tra kinh tế hộ gia đình 1 Phần 1 MỞ ĐẦU 1.1. Tính cấp thiết của đề tài Thu nhập của người dân ở mọi nơi đều là vấn đề thu hút sự quan tâm của các nhà nghiên cứu. Dù cho đó là một quốc gia giàu mạnh hay nghèo đói, cho đến những địa phương lớn hay nhỏ. Bởi vì chính nó là tiêu chí quan trọng có ý nghĩa kinh tế để đánh giá về mức sống của người dân. Nghiên cứu các yếu tố cá nhân ảnh hưởng đến thu nhập của hộ gia đình nông thôn nhằm tìm hiểu mức độ ảnh hưởng của các yếu tố và khả năng cải thiện thu nhập của họ, với ý nghĩa đó tôi quyết định chọn đề tài “Nghiên cứu các yếu tố cá nhân ảnh hưởng đến thu nhập của hộ nông dân trồng chè tại xã Vô Tranh, huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên” để nghiên cứu. 1.2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài 1.2.1. Mục tiêu chung Tìm hiểu, phân tích các yếu tố cá nhân ảnh hưởng đến thu nhập của các hộ gia đình trồng chè, từ đó đưa ra các giải pháp nhằm nâng cao thu nhập cho các hộ gia đình trồng chè trong tương lai. 1.2.2. Mục tiêu cụ thể - Sử dụng số liệu và lượng hóa số liệu về thu nhập của các hộ gia đình của 3 thôn khác nhau. Từ đó, phân tích một số yếu tố cá nhân ảnh hưởng tới thu nhập của hộ gia đình. - Tìm hiểu những thuận lợi, khó khăn trên địa bàn xã Vô Tranh trong phát triển kinh tế. - Tìm hiểu sơ bộ về hiệu quả kinh tế của hộ gia đình. - Đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao thu nhập cho các hộ gia đình trồng chè trong những năm tới. 1.3. Ý nghĩa của đề tài 1.3.1. Ý nghĩa khoa học - Nắm được những thông tin về địa bàn nghiên cứu. 2 - Giúp cho sinh viên hoàn thiện hơn trong học tập và tạo mối quan hệ giữa lý thuyết và thực tế. - Giúp cho sinh viên rèn luyện kĩ năng thu thập thông tin, xử lý số liệu, viết báo cáo, trang bị kiến thức thực tiễn, làm quen với công việc, phục vụ tích cực cho quá trình công tác sau này. 1.3.2. Ý nghĩa thực tiễn Trong khuôn khổ một báo cáo thực tập, hi vọng sẽ giúp chúng ta có thể nhìn nhận sơ bộ về các yếu tố ảnh hưởng đến thu nhập của hộ gia đình nông thôn trong giai đoạn hiện nay. Điều này giúp các hộ gia đình nghiên cứu tham khảo vận dụng vào cuộc sống của mình, mặt khác đề tài đưa ra nghiên cứu chính xác thông qua lượng hóa các số liệu, giúp cho các nhà hoạch định chính sách và các cơ sở kinh doanh đưa ra các phương án nhằm làm tăng thu nhập cho hộ gia đình, do đó góp phần làm tăng thu nhập quốc dân đẩy mạnh tăng trưởng của đất nước. 1.4. Những đóng góp mới của đề tài Nghiên cứu một số yếu tố cá nhân ảnh hưởng đến thu nhập của hộ nông dân trồng chè tại xã Vô Tranh, huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên. Từ đó đề ra một số giải pháp nâng cao thu nhập cho người dân. 1.5. Bố cục khóa luận Ngoài phần lời cảm ơn, kết luận, kiến nghị và tài liệu tham khảo, khóa luận được kết cấu gồm 5 phần: Phần 1. Phần mở đầu Phần 2. Cơ sở lý luận và thực tiễn Phần 3. Đối tượng, phạm vi, phương pháp nghiên cứu Phần 4. Kết quả nghiên cứu và thảo luận Phần 5. Các giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao thu nhập cho hộ nông dân trồng chè tại xã Vô Tranh 3 Phần 2 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 2.1. Cơ sở lý luận 2.1.1. Khái niệm về hộ nông dân và kinh tế hộ nông dân, thu nhập của hộ - Hộ là những người sống chung dưới một mái nhà, cùng ăn chung và có chung một ngân quỹ. Chủ hộ là người đại diện hộ và được các thành viên khác công nhận. - (Theo Ellis, 1988) [4] Hộ nông dân là các hộ gia đình có phương tiện kiếm sống từ ruộng đất, sử dụng lao động chủ yếu trong gia đình, trong sản xuất nông trại, nằm trong một nền kinh tế rộng lớn, nhưng về cơ bản được đặc trưng bằng việc tham gia một phần thị trường hoạt động với trình độ hoàn chỉnh không cao. Hộ nông dân là một đơn vị kinh tế cơ sở, vừa là đơn vị sản xuất, vừa là đơn vị tiêu dùng, vừa là một đơn vị kinh doanh, vừa là một đơn vị xã hội. - Kinh tế hộ nông dân là kinh tế của những hộ gia đình có quyền sống trên mảnh đất sử dụng chủ yếu sức lao động của gia đình. Sản xuất của họ nằm trong trong hệ thống lớn hơn và tham gia ở mức độ không hoàn hảo vào hoạt động của thị trường. (Theo Ellis, 1988) [4] Nhìn chung kinh tế hộ nông dân có những đặc điểm cơ bản sau: + Kinh tế hộ nông dân là hình thức kinh tế có quy mô gia đình, các thành viên có mối quan hệ gắn bó với nhau về kinh tế cũng như huyết thống. Về mức độ phát triển có thể trải qua các hình thức : kinh tế hộ sinh tồn, kinh tế hộ tự cấp tự túc và kinh tế hộ sản xuất hàng hoá. + Đất đai là yếu tố quan trọng nhất trong các tư liệu sản xuất của hộ nông dân. Cuộc sống của họ gắn liền với ruộng đất. Giải quyết mối quan hệ giữa nông dân và đất đai là giải quyết vấn đề cơ bản về kinh tế nông hộ 4 + Kinh tế hộ chủ yếu sử dụng lao động gia đình, việc thuê mướn lao động mang tính chất thời vụ không thường xuyên hoặc thuê mướn để đáp ứng nhu cầu khác của gia đình. Một thực tế là hiệu quả sử dụng lao động trong nông nghiệp là rất cao, khác với các ngành kinh tế khác. + Sản xuất hộ nông dân là tập hợp các mục đích kinh tế của các thành viên trong gia đình, thường nằm trong một hệ thống sản xuất lớn hơn của cộng đồng. Kinh tế hộ nông dân là tế bào kinh tế của sản xuất nông nghiệp, tất yếu có quan hệ với thị trường song mức độ quan hệ còn thấp, chưa gắn chặt với thị trường. Nếu tách họ ra khỏi thị trường họ vẫn tồn tại. Trước thực tiễn phong phú của sản xuất hiện nay, kinh tế hộ nông dân đang được nghiên cứu để định hướng phát triển. Vấn đề này sẽ còn gây nhiều tranh luận về mặt lý luận và thực tiễn ở nước ta trong nhiều năm tới. - Thu nhập là việc nhận tiền bạc, của cải vật chất từ một hoạt động nào đó, hay là các khoản thu được trong một khoảng thời gian nhất định thường tính theo tháng, năm… Thu nhập của hộ là tổng các khoản thu bằng tiền hoặc hiện vật do tất cả các lao động trong gia đình tạo ra. 2.1.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển nông nghiệp. Phát triển nông nghiệp phụ thuộc các yếu tố sau: * Thứ nhất: Nhóm nhân tố về thể chế chính trị chủ trương, chính sách của Đảng. Việc nghiên cứu để thực thi về một thể chế pháp lý và chính sách có ý nghĩa quan trọng hàng đầu. Vì có phát huy được lợi thế so sánh nhằm làm tăng các loại sản phẩm, giá trị hàng hoá sản xuất nông nghiệp, thoả mãn ngày càng cao về nhu cầu nông sản trong sản xuất, đời sống và xuất khẩu, góp phần thúc đẩy nhanh tiến trình chuyển dịch nhanh cơ cấu kinh tế ngành nông nghiệp theo hướng công nghiệp hoá hiện đại hoá. * Thứ hai: Nhu cầu về thị trường và hệ thống thị trường. Điều kiện cơ bản để các chủ thể kinh tế trong nông nghiệp tiến hành hoạt động kinh doanh 5 của mình là phải xác định thị trường đầu ra, tìm kiếm được khách hàng và lựa chọn các phương thức tiêu thụ sản phẩm, xây dựng được hệ thống thị trường nhằm mục đích lâu dài và ổn định. * Thứ ba: Trình độ nền sản xuất, mức độ công nghiệp hoá của nền kinh tế nói chung. Nền sản xuất và mức độ công nghiệp hoá nền kinh tế nói chung càng cao thì sản xuất hàng hoá ngày càng phát triển. * Thứ tư: Trình độ nhận thức, năng lực tư duy của người dân và cán bộ thực hiện sản xuất hàng hoá. Người dân không có kiến thức, tư duy về sản xuất hàng hoá sẽ khó thực hiện tốt vai trò của mình. Các nhà khoa học không hiểu biết về các chủ trương, chính sách về SXNN, không có năng lực chuyên môn sẽ không đảm nhiệm được vai trò cầu nối khoa học kỹ thuật tới người dân. Bản thân các doanh nghiệp không biết về tầm quan trọng của mình trong khâu tiêu thụ, không biết về các chính sách ưu đãi sẽ không tích cực tham gia. * Thứ năm: Nhóm nhân tố thuộc về thị trường đầu vào, bao gồm đất, lao động, đặc tính của loài sinh vật, trình độ áp dụng khoa học công nghệ, vốn sản xuất. * Thứ sáu: Nhân tố về tổ chức sản xuất. Việc tổ chức sản xuất như thế nào và quy định quy trình sản xuất có vai trò quyết định thành công hay thất bại trong cả quá trình cho ra sản phẩm. Đây là yếu tố kết hợp tổng hợp các điều kiện thuận lợi về nhiều mặt để giúp sản phẩm hàng hoá có chỗ đứng trên thị trường và đảm bảo các yêu cầu kỹ thuật. * Thứ bảy: Nhóm nhân tố thuộc về thị trường marketing và đầu ra. Marketing bao gồm các hoạt động chủ yếu sau: Thu gom, chế biến, phân phối, đóng gói, vận chuyển, bảo quản, ngăn ngừa rủi ro, bán hàng và các kênh tiêu thụ. Các hoạt động này hoạt động có hiệu quả đảm bảo hàng hoá nông sản có giá trị. Thị trường đầu ra tiêu thụ sản phẩm trong nông nghiệp rất đa dạng và phong phú, đó có thể là doanh nghiệp công nghiệp, các doanh nghiệp 6 thương mại, những người tiêu dùng thông qua các chợ nông thôn, các đại lý tiêu thụ, các cơ sở chế biến công nghiệp tiêu thụ ở nước ngoài thông qua các nhà xuất khẩu, các hợp đồng kinh tế, khả năng khai thác và mở rộng thị trường kinh doanh của các cơ sở kinh doanh nông nghiệp, đó là nhân tố hết sức quan trọng quyết định quy mô và trịnh độ phát triển của nông nghiệp. 2.1.3. Những nhân tố ảnh hưởng trong quá trình phát triển kinh tế hộ nông dân. (Chu Văn Vũ, 1995) [10] Quá trình phát triển kinh tế hộ có nhiều nhân tố gây ảnh hưởng, các nhân tố ta có thể phân thành: * Nhóm nhân tố thuộc về điều kiện tự nhiên: - Vị trí địa lý và đất đai: Vị trí địa lý có ảnh hưởng trực tiếp đến sản xuất nông nghiệp vả sự phát triển của kinh tế hộ nông dân. Những hộ nông dân có vị trí thuận lợi như gần đường giao thông, gần các cơ sở chế biến nông sản, gần thị trường tiêu thụ sản phẩm… sẽ có điều kiện phát triển kinh tế. Sản xuất chủ yếu của hộ nông dân là nông nghiệp, đất đai là tư liệu sản xuất đặc biệt và không thể thay thế trong quá trình sản xuất. Do vậy quy mô đất đai, địa hình và tính chất nông hoá thổ nhưỡng có liên quan mật thiết tới từng loại nông sản, tới số lượng và chất lượng sản phẩm, tới giá trị sản phẩm và lợi nhuận thu được. - Khí hậu thời tiết và môi trường sinh thái: Khí hậu thời tiết có ảnh hưởng trực tiếp tới sản xuất nông nghiệp. Điều kiện thời tiết, khí hậu, lượng mưa, độ ẩm, nhiệt độ, ánh sáng… có mối quan hệ chặt chẽ đến sự hình thành và sử dụng các loại đất. Thực tế cho thấy những nơi thời tiết khí hậu thuận lợi sẽ hạn chế những bất lợi và rủi ro, có cơ hội để phát triển kinh tế. Môi trường sinh thái cũng ảnh hưởng đến phát triển của hộ nông dân, nhất là nguồn nước. Bởi vì những loại cây trồng và gia súc tồn tại theo quy luật sinh học, nếu môi trường thuận lợi cây trồng, gia súc phát triển tốt, năng suất cao, còn ngược lại 7 sẽ phát triển chậm, năng suất chất lượng giảm, từ đó dẫn tới hiệu quả sản xuất thấp kém. * Nhóm nhân tố thuộc về kinh tế và tổ chức quản lý: Đây là nhóm yếu tố có liên quan tới thị trường và các nguồn lực chủ yếu có ý nghĩa vô cùng quan trọng trong phát triển kinh tế nói chung và phát triển kinh tế hộ nông dân nói riêng. - Người lao động phải có trình độ học vấn và kĩ năng lao động để tiếp thu những tiến bộ khoa học kỹ thuật và kỹ thuật sản xuất tiên tiến. Trong sản xuất phải giỏi chuyên môn, kỹ thuật, trình độ quản lý mới mạnh dạn áp dụng thành tựu khoa học kỹ thuật vào sản xuất nhằm mang lại lợi nhuận cao. Điều này là rất quan trọng, ảnh trực tiếp tới kết quả trong sản xuất kinh doanh của hộ. - Vốn: Trong sản xuất nói chung và sản xuất nông nghiệp nói riêng, vốn là điều kiện đảm bảo cho các hộ nông dân về tư liệu sản xuất, vật tư nguyên liệu cũng như thuê nhân công để tiến hành. Vốn là điều kiện không thể thiếu, là yếu tố cơ bản của quá trình sản xuất và lưu thông sản phẩm. - Công cụ sản xuất: Trong quá trình sản xuất nói chung và sản xuất nông nghiệp nói riêng, công cụ lao động có vai trò quan trọng đối việc thực hiện các biện pháp kỹ thuật sản xuất. Muốn sản xuất có hiệu quả, năng suất cao cần phải sử dụng hệ thống công cụ phù hợp. Ngày nay với kỹ thuật canh tác tiên tiến, công cụ sản xuất nông nghiệp đã không ngừng được cải tiến và đem lại hiệu quả cao cho các hộ nông dân trong sản xuất. Năng suất cây trồng, vật nuôi không ngừng tăng len, chất lượng sản phẩm tốt hơn do công cụ sản xuất có ảnh hưởng rất lớn đến hiệu quả trong sản xuất của các hộ. - Cơ sở hạ tầng: Cơ sở hạ tầng chủ yếu trong nông nghiệp nông thôn bao gồm: đường giao thông, hệ thống thuỷ lợi, hệ thống điện, nhà xưởng, trang thiết bị nông nghiệp… đây là những yếu tố quan trọng trong phát triển sản xuất của kinh tế hộ nông dân, thực tế cho thấy, nơi nào cơ sở hạ tầng phát 8 triển nơi đó sản xuất phát triển, thu nhập tăng, đời sống các hộ nông dân ổn định và cải thiện. - Thị trường: Nhu cầu thị trường sẽ quyết định hộ sản xuất sản phẩm gì? Với số lượng bao nhiêu và theo tiêu chuẩn chất lượng như thế nào? Trong cơ chế thị trường, các hộ nông dân hoàn toàn tự do lựa chọn loại sản phẩm mà thị trường cần trong điều kiện sản xuất của họ. từ đó kinh tế hộ nông dân mới có điều kiện phát triển. - Hình thức và mức độ liên kết hợp tác trong mối quan hệ sản xuất kinh doanh: Để đáp ứng yêu cầu của thị trường về sản phẩm hàng hoá, các hộ nông dân phải liên kết hợp tác với nhau để sản xuất, hỗ trợ nhau về vốn, kỹ thuật và giúp nhau tiêu thụ sản phẩm. Nhờ các hình thức liên kết hợp tác mà các hộ nông dân có điều kiện áp dụng các thành tựu khoa học kỹ thuật vào sản xuất nhằm nâng cao năng suất cây trồng, con gia súc và năng suất lao động. * Nhóm nhân tố thuộc khoa học - kỹ thuật: - Kỹ thuật canh tác: Do điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội của mỗi vùng khác nhau, với yêu cầu giống cây, vật nuôi khác nhau đòi hỏi phải có kỹ thuật canh tác khác nhau. Trong nông nghiệp, tập quán, kỹ thuật canh tác của từng vùng, từng địa phương có ảnh trực tiếp tới hiệu quả sản xuất nông nghiệp và phát triển kinh tế nông hộ. - Ứng dụng tiến bộ khoa học công nghệ: Sản xuất của hộ nông dân không thể tách rời những tiến bộ khoa học kỹ thuật, vì nó đã tạo ra những giống cây trồng, vật nuôi năng suất cao, chất lượng tốt. Thực tế cho thấy độ nhạy cảm với tiến bộ kỹ thuật về giống, công nghệ sản xuất, hiểu biết thị trường, dám đầu tư lớn và chấp nhân những rủi ro trong sản xuất nông nghiệp, họ giàu lên rất nhanh. Nhờ có công nghệ mà các yếu tố sản xuất như lao động, đất đai, sinh vật, máy móc và thời tiết khí hậu kết hợp với nhau để tạo ra sản 9 phẩm nông nghiệp. Như vậy, ứng dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật mới vào sản xuất nông nghiệp có tác dụng thúc đẩy sản xuất hàng hoá phát triển. * Nhóm nhân tố thuộc về quản lý vĩ mô của Nhà nước: Nhóm nhân tố này bao gồm những chính sách, chủ trương của Đảng và Nhà nước như: Chính sách thuế, chính sách ruộng đất, chính sách bảo hộ, trợ giá nông sản phẩm, miễn thuê cho sản phẩm mới, chính sách cho vay vốn, giải quyết việc làm…. Các chính sách này có ảnh lớn tới phát triển kinh tế nông hộ và là công cụ đắc lực để Nhà nước can thiệp có hiệu quả vào sản xuất nông nghiệp, tạo điều kiện cho các hộ nông dân phát triển kinh tế. Tóm lại: Từ các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển kinh tế hộ nông dân, có thể khẳng định: Hộ nông dân sản xuất tự cấp tự túc muốn phát triển kinh tế cần phải phá vỡ kết cấu kinh tế khép kín của hộ để chuyển sang sản xuất với quy mô lớn và chính sách kinh tế là tiền đề, là môi trường để đầu tư, đưa tiến bộ kỹ thuật mới vào sản xuất để kinh tế hộ nông dân hoạt động có hiệu quả. 2.2. Cơ sở thực tiễn 2.2.1. Tình hình sản xuất, tiêu thụ chè ở Việt Nam.(Nguyễn Ngọc Hoa, 2011) [5] Nằm trong vùng khí hậu nhiệt đới, nóng ẩm, Việt Nam có điều kiện tự nhiên thích hợp cho cây chè sinh trưởng và phát triển, tuy nhiên cây chè chỉ thực sự được qua tâm và đầu tư sản xuất bắt đầu từ những năm đầu thế kỉ 20 trở lại đây. Những năm gần đây, Việt Nam đã có nhiều cơ chế chính sách đầu tư ưu tiên cho phát triển chè. Cây chè được xem là cây có khả năng xoá đói, giảm nghèo và làm giàu của nhiều hộ nông dân. Do đó diện tích, sản lượng chè không ngừng tăng lên từ những năm trở lại đây, cụ thể năm 2008 diện tích chè cho thu hoạch là 131.000 ha, sản lượng đạt 142.000 tấn khô. Hiện nay, sản phẩm chè Việt Nam đã có mặt trên 110 quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế 10 giới, trong đó thương hiệu “CheViet” đã được đăng kí và bảo hộ tại 70 thị trường quốc gia và khu vực. Việt Nam hiện là quốc gia đứng thứ 5 trên thế giới về sản lượng và xuất khẩu chè sau Trung Quốc, Ấn Độ, Srilanka, Kenya. Năm 2008, lượng chè xuất khẩu của Việt Nam đạt 104 tấn, giá trị đạt khoảng hơn 144 triệu USD, giảm 5,4% về lượng nhưng tăng 0,2% về giá trị so với năm 2007. Nguyên nhân giảm sút là do đầu năm 2008 khách hàng lớn của Việt Nam là Trung quốc đã đột ngột không nhập hàng, khiến cho một lượng lớn chè thành phẩm bị ứ đọng không tiêu thụ được. Một số khách hàng cũng đã ép giá đối với sản phẩm chè Việt Nam. Tất cả các điều đó đã gây khó khăn cho doanh nghiệp chè trong nước. Thấy được những khó khăn đó, những năm gần đây Nhà nước đã thực hiện quá trình đổi mới ngành chè Việt Nam và đã có những bước phát triển quan trọng. Nhiều tiến bộ kỹ thuật được áp dụng, nhiều chương trình khoa học công nghệ đã được tiến hành nghiên cứu khảo nghiệm, kết quả tuyển chọn, nhân lai, nhập mới các giống chè quý đến nay Việt Nam đã có 130 giống trong tập đoàn quỹ gen chè. Có giống được trồng phổ biến như: LDP1, TRI777, Kim Tiên, Bát Tiên, Phúc Vân Tiên… Việc đưa các giống mới bằng cành sẽ là tiền đề cho việc nâng cao chát lượng chè cả về nội lẫn ngoại hình và đa dạng hoá các sản phẩm chè Việt Nam. Tất cả các yếu tố trên nhằm tạo ra lợi thế cạnh tranh cho ngành chè Việt Nam, phấn đấu thực hiện mục tiêu sản phẩm chè Việt Nam đạt chất lượng cao, từng bước khẳng định vị thế của chè Việt Nam trên thị trường chè Quốc tế. 2.2.2. Tình hình sản xuất chè ở Thái Nguyên. (Nguyễn Ngọc Hoa, 2011) [5] Chè là cây trồng chủ lực và có vị trí quan trọng trong đời sống đông đảo các tỉnh miền núi trung du, trong đó có tỉnh Thái Nguyên. Hiện nay cây chè được trồng ở khắp các huyện trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên như Đại Từ, Phú Lương, Định Hoá… Chè là cây công nghiệp dài ngày có giá trị kinh tế cao, nó có vai trò quan trọng trong đời sống sinh hoạt và đời sống kinh tế, văn