Tài liệu Nghiên cứu các biện pháp tổng hợp phòng trừ cây trinh nữ thân gỗ (mimosa pigral ) ở việt nam

Bé n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n ViÖn khoa häc n«ng nghiÖp viÖt nam B¸o c¸o tæng kÕt ®Ò tµi ®éc lËp cÊp nhµ n−íc Nghiªn cøu c¸c biÖn ph¸p tæng hîp phßng trõ c©y trinh n÷ th©n gç (mimosa pigra l.) ë viÖt nam M· sè: §T§L – 2005/02 Chñ nhiÖm ®Ò tµi: TS . nguyÔn hång s¬n 6463 15/8/2007 hµ néi- 2007 Nghiªn cøu c¸c biÖn ph¸p tæng hîp phßng trõ c©y Trinh n÷ th©n gç (Mimosa pigra L.) ë viÖt nam I. §Æt vÊn ®Ò C©y trinh n÷ th©n gç (TNTG) Mimosa pigra L. cßn ®−îc gäi lµ c©y trinh n÷ nhän, c©y m¾t mÌo, c©y xÊu hæ hay c©y mai d−¬ng, lµ loµi thùc vËt ngo¹i lai cã nguån gèc tõ Trung Mü vµ Nam Mü (Lewin vµ Elias, 1981). Do cã kh¶ n¨ng sinh tr−ëng, ph¸t triÓn vµ ph¸t t¸n ra quÇn thÓ rÊt lín, nã ®−îc xÕp vµo loµi cá d¹i nguy hiÓm thø 3 trªn thÕ giíi vµ n»m trong danh s¸ch 100 loµi sinh vËt g©y h¹i nguy hiÓm nhÊt ®èi víi hÇu hÕt c¸c Quèc gia ®Æc biÖt lµ c¸c n−íc nhiÖt ®íi vµ cËn nhiÖt ®íi. NhiÒu n−íc trªn thÕ giíi ®Æc biÖt lµ c¸c n−íc Ch©u Phi, Ch©u óc vµ khu vùc §«ng Nam ¸ ®· gÆp nhiÒu khã kh¨n vµ tèn kÐm trong viÖc ®èi phã víi loµi thùc vËt ngo¹i lai nµy. ChØ riªng ë phÝa B¾c cña Ch©u óc, chi phÝ cho kiÓm so¸t chóng trong n¨m 1996-1997 lµ 11,4 triÖu ®« la, vµ n¨m 1997-1998 lµ 16,6 triÖu ®« la (Walden et al 2000). ë n−íc ta, c©y TNTG ®· x©m nhËp tõ l©u nh−ng chØ míi thùc sù b¾t ®Çu ph¸t t¸n vµo thËp kû 60. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, chóng ®· ph¸t triÓn kh¸ nhanh vµ cã mÆt ë hÇu hÕt c¸c ®Þa ph−¬ng trong c¶ n−íc. §Æc biÖt t¹i c¸c vïng b¸n ngËp thuéc ®ång b»ng s«ng Cöu Long, c¸c khu vùc lßng hå thuû ®iÖn nh− TrÞ An, Th¸c Bµ, Hoµ B×nh v.v.., chóng mäc dµy t¹o thµnh nh÷ng vµnh ®ai réng lín vµ trë thµnh ®èi t−îng cá d¹i nguy hiÓm khã phßng trõ, g©y ¶nh h−ëng lín cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, ¶nh h−ëng tíi c¶nh quan vµ m«i tr−êng. MÆc dï vÊn n¹n vÒ c©y TNTG ®· ®−îc nhiÒu ph−¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng ®¨ng t¶i nh−ng cho ®Õn nay vÉn ch−a cã ®−îc gi¶i ph¸p h÷u hiÖu ®Ó ng¨n chÆn sù l©y lan cña chóng. Tr−íc nguy c¬ gia t¨ng møc ®é x©m lÊn vµ g©y h¹i cña c©y TNTG ë c¸c vïng b¸n ngËp ®Æc biÖt lµ v−ên quèc gia nh− Trµm Chim, trong n¨m 2000, Tr−êng §¹i häc Khoa Häc Tù Nhiªn TP. Hå ChÝ Minh vµ Tr−êng §¹i häc CÇn Th¬ ®· phèi hîp víi v−ên Quèc gia Trµm Chim b¾t ®Çu ®iÒu tra møc ®é ph¸t sinh, g©y h¹i vµ ®Ò xuÊt mét sè biÖn ph¸p phßng trõ c©y TNTG. Trong 2 n¨m 2001-2002, Bé N«ng nghiÖp vµ PTNT ®· giao cho ViÖn B¶o vÖ thùc vËt thùc hiÖn ®Ò tµi nghiªn cøu: “§iÒu tra, ®¸nh gi¸ møc ®é t¸c h¹i cña c©y TNTG (Mimosa pigra) t¹i c¸c v−ên Quèc gia Trµm chim vµ Nam c¸t tiªn vµ ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p nghiªn cøu phßng trõ”. Qua c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu b−íc ®Çu cã thÓ kh¼ng ®Þnh nguy c¬ x©m lÊn cña c©y TNTG ®ang ngµy cµng gia t¨ng ë v−ên Quèc gia Trµm Chim vµ Nam C¸t Tiªn, vïng lßng Hå TrÞ An, l−u vùc s«ng La Ngµ vµ cã nguy c¬ x©m lÊn nhiÒu vïng ®Êt canh t¸c thuéc ®ång b»ng s«ng Cöu Long còng nh− c¸c khu vùc b¸n ngËp kh¸c. C¸c biÖn ph¸p phßng trõ c©y TNTG thñ c«ng, c¬ giíi ®Òu kh«ng mang l¹i hiÖu qu¶ cao, chi phÝ lín vµ khã triÓn khai trªn diÖn réng. BiÖn ph¸p ho¸ häc tuy cã hiÖu qu¶ cao, thùc tiÔn song cÇn ®−îc quan t©m ®Çy ®ñ ®Õn c¸c t¸c ®éng tiªu cùc cña chóng ®èi víi m«i tr−êng. §Æc biÖt c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu còng chØ ra r»ng, kh«ng thÓ ¸p dông mét biÖn ph¸p phßng trõ ®¬n lÎ nµo cho tÊt c¶ c¸c vïng sinh th¸i mµ cÇn cã c¸c gi¶i ph¸p tæng hîp, ®ång bé vµ phï hîp víi tõng vïng sinh th¸i riªng biÖt. §Ó bæ sung vµ hoµn chØnh c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu trªn, ®ång thêi ®−a ra ®−îc quy tr×nh phßng trõ tæng hîp c©y TNTG cho tõng vïng sinh th¸i cô thÓ, Bé Khoa häc & C«ng nghÖ ®· giao cho ViÖn B¶o vÖ thùc vËt tiÕn hµnh nghiªn cøu ®Ò tµi: “Nghiªn cøu c¸c biÖn ph¸p tæng hîp phßng trõ c©y TNTG (Mimosa pigra L.) ë ViÖt Nam”. II. Môc tiªu cña ®Ò tµi Môc tiªu chung §Ò xuÊt ®−îc c¸c biÖn ph¸p tæng hîp nh»m ng¨n chÆn sù l©y lan vµ kiÓm so¸t ®−îc sù ph¸t triÓn cña c©y trinh n÷ th©n gç (Mimosa pigra) ë ViÖt nam. Môc tiªu cô thÓ - Cã ®−îc b¸o c¸o khoa häc ph©n tÝch hiÖn tr¹ng x©m lÊn vµ thiÖt h¹i ®èi víi kinh tÕ, m«i tr−êng do c©y TNTG g©y ra ë c¸c vïng sinh th¸i kh¸c nhau; ph©n tÝch ®−îc c¸c yÕu tè c¬ b¶n ¶nh h−ëng ®Õn qu¸ tr×nh ph¸t sinh, ph¸t triÓn cña c©y TNTG ®Ó tõ ®ã cã c¬ së ®−a ra c¸c gi¶i ph¸p phßng trõ phï hîp. - §¸nh gi¸ ®−îc hiÖu qu¶ kü thuËt, kinh tÕ vµ t¸c ®éng vÒ mÆt m«i tr−êng cña tõng biÖn ph¸p phßng trõ khi triÓn khai trªn diÖn réng ®Ó tõ ®ã ®Ò 2 xuÊt ®−îc c¸c biÖn ph¸p ng¨n chÆn ®−îc sù l©y lan vµ kiÓm so¸t ®−îc sù ph¸t triÓn cña c©y TNTG - X©y dùng ®−îc c¸c m« h×nh tr×nh diÔn phßng trõ tæng hîp c©y TNTG ë v−ên Quèc gia Trµm Chim, v−ên C¸t Tiªn, l−u vùc s«ng La Ngµ, lßng hå Hoµ B×nh vµ lßng hå Th¸c Bµ. - X©y dùng ®−îc quy tr×nh kü thuËt phßng trõ tæng hîp c©y TNTG ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ, kü thuËt vµ m«i tr−êng cao, ®¶m b¶o ng¨n chÆn kÞp thêi vµ kiÓm so¸t ®−îc nguy c¬ x©m lÊn cña c©y TNTG ë tõng vïng ®Þa lý, vïng sinh th¸i vµ c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ, x· héi kh¸c nhau. - N©ng cao ®−îc n¨ng lùc cña c¸c nhµ nghiªn cøu, qu¶n lý vµ ng−êi d©n trong viÖc kiÓm so¸t sù x©m nhiÔm vµ l©y lan cña c©y TNTG ë c¸c vïng sinh th¸i kh¸c nhau. III. T×nh h×nh nghiªn cøu ë trong vµ ngoµi n−íc III.1. T×nh h×nh nghiªn cøu ë n−íc ngoµi Trªn thÕ giíi ®· cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ sinh häc, sinh th¸i vµ biÖn ph¸p phßng trõ c©y trinh n÷ th©n gç (TNTG), c¸c kÕt qu¶ næi bËt nhÊt cã thÓ tãm t¾t nh− sau: (1). VÒ ®Æc ®iÓm sinh häc: C©y trinh n÷ th©n gç (Mimosa pigra L.) thuéc hä Mimosaceae, lÇn ®Çu tiªn ®−îc Linnaeus ph©n lo¹i vµ m« t¶ vµo n¨m 1759 nh− lµ mét loµi c©y th©n gç l©u n¨m, cao tíi 5-6 m, cã nhiÒu gai, nhiÒu cµnh, rÔ ¨n s©u trong ®Êt, réng vµ xa tíi 3,5 m tÝnh tõ gèc (Robert, 1982). Th©n: cã mµu xanh ë gèc nh−ng khi giµ th× ho¸ gç, ban ®Çu cã líp l«ng mÞn bao phñ lµm cho th©n c©y r¸p, sau ®ã mäc nhiÒu gai con dµi 5-10 cm. L¸: Cã hai lÇn l¸ kÐp l«ng chim, khi ch¹m vµo th× l¸ khÐp l¹i. L¸ dµi 20-25 cm, mµu xanh s¸ng, mçi ®èt l¸ cã 10-15 cÆp l¸ kÐp mäc ®èi xøng dµi 5 cm. Sèng l¸ chÐt dµi 3-12 cm, cã gai th¼ng ®øng, m¶nh, ë gi÷a gèc cña c¸c cÆp l¸ chÐt ®«i khi cã gai mäc lÖch hoÆc mäc chÝnh gi÷a hai cÆp l¸. Mçi l¸ kÐp cã rÊt nhiÒu cÆp l¸ chÐt con, thu«n, dµi 3-8 mm, réng 0,5-1,25 mm, mÐp l¸ cã l«ng t¬. Hoa: mµu hång, nhá, mäc ®Òu, nhiÒu hoa ®¬n hîp thµnh hoa ®Çu tù ®−êng kÝnh 1-2 cm. Mçi n¸ch l¸ th−êng cã 2 hoa. §µi nhá, xÎ kh«ng ®Òu. Qu¶: dµi 3-8 cm cã nhiÒu l«ng, chia thµnh 10-20 khoang, mçi khoang chøa mét h¹t, khi chÝn cã mµu n©u hay xanh 3 «liu, thu«n dµi 4-6 mm, réng 2,2-2,6 mm. Khi chÝn, c¸c khoang tù t¸ch ra khái qu¶ vµ bay ®i. Mét c©y cã thÓ s¶n sinh 9.000-220.000 h¹t (Lonsdate, 1992), trung b×nh lµ 8.000 h¹t/ th¸ng (Wanichanantakul & Chinawang, 1979). Qu¶ khi chÝn th−êng kh«ng t¸ch h¹t ngay mµ rông thµnh tõng ®èt n»m trong vá qu¶. Vá qu¶ cã nhiÒu l«ng nªn næi vµ tr«i theo dßng n−íc ®i rÊt xa. Khi gÆp ®iÒu kiÖn thuËn lîi vÒ nhiÖt vµ Èm ®é, h¹t t¸ch ra khái vá qu¶ vµ n¶y mÇm. H¹t rÊt cøng, mét sè cã thÓ n¶y mÇm ngay khi rông, mét sè kh¸c cã thÓ n¶y mÇm sau 1-2 n¨m. NÕu h¹t bÞ n»m s©u trong ®Êt cã thÓ r¬i vµo t×nh tr¹ng ngñ nghØ tíi h¬n 20 n¨m. Tõ khi ra hoa ®Õn khi qu¶ chÝn kho¶ng 5 tuÇn. C©y TNTG cã thÓ sinh s¶n b»ng h¹t nh−ng còng cã thÓ mäc t¸i sinh tõ c¸c gèc sau khi bÞ chÆt. Trong ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é æn ®Þnh, h¹t trinh n÷ cã thÓ n¶y mÇm 23% ngay trong n−íc hay trªn c¸c vïng ®Êt Èm. Nhê cã líp vá cøng kh«ng thÊm n−íc mµ qu¸ tr×nh ngñ nghØ cña h¹t cã thÓ kÐo rÊt dµi vµ h¹t còng cã kh¶ n¨ng tån t¹i rÊt l©u trong ®Êt. PhÇn lín h¹t n¶y mÇm trong ®iÒu kiÖn Èm −ít, nh−ng ®«i khi chóng còng cã thÓ n¶y mÇm trong n−íc. Tuy nhiªn, viÖc duy tr× ngËp n−íc l©u dµi sÏ lµm gi¶m søc sèng cña h¹t vµ lµm cho chóng bÞ ph©n huû dÇn vµ mÊt kh¶ n¨ng n¶y mÇm. Sau khi mäc, c©y sinh tr−ëng rÊt nhanh, mäc nhiÒu nh¸nh vµ cã thÓ ra hoa sau 4-12 th¸ng. Sau 1 n¨m, ®−êng kÝnh th©n cã thÓ ®¹t tíi 2,5 cm vµ sau hai n¨m ®¹t 7 cm. Kh¶ n¨ng t¸i sinh cña c©y TNTG còng rÊt cao, mét c©y mäc tõ h¹t cã thÓ cao 2,51m vµ t¸n l¸ ®¹t 6,3 m2 sau 12 th¸ng nh−ng c©y t¸i sinh tõ gèc sau chÆt cã thÓ cao 2,6 m vµ diÖn tÝch t¸n l¸ ®¹t 8 m2 (Parson vµ Cuthbertson, 1992) (2). §Æc ®iÓm sinh th¸i, ph©n bè, l©y lan vµ t¸c h¹i: C©y TNTG cã nguån gèc ë Trung vµ Nam Mü (Lewis & Elias, 1981), t¹i ®ã chóng ph¸t triÓn thµnh vµnh ®ai kÐo dµi tõ Mehico qua Trung Mü, Antilles, Columbia, Peru vµ Brazil tíi phÝa b¾c cña Achentina (Lewis & Elias, 1981). C©y trinh n÷ lÇn ®Çu tiªn ®−îc du nhËp vµo c¸c khu vùc kh¸c nh− mét d¹ng c©y c¶nh hay c©y che phñ ®Êt, dÇn dÇn chóng ®· ph¸t t¸n theo dßng n−íc, x©m nhËp vµo hÒu hÕt c¸c n−íc trªn thÕ giíi vµ trë thµnh ®èi t−îng cá d¹i nguy hiÓm ë c¸c n−íc nhiÖt ®íi Ch©u Phi, Ên §é, Ch©u óc vµ khu vùc §«ng Nam ¸ nh− miÒn B¾c Th¸i Lan, Philippine, Malaysia, Indonesia vµ ViÖt Nam. HiÖn nay, nã ®−îc coi lµ lo¹i cá d¹i nguy hiÓm vµo hµng thø ba trªn toµn thÕ giíi. PhÇn lín c©y nµy th−êng x©m lÊn c¸c vïng ®Êt thÊp, ngËp n−íc theo mïa, quanh lßng hå chøa n−íc, khu 4 vùc ®Êt Èm, ®Êt hoang ho¸, ®Êt ven s«ng, c¸c luång n−íc ch¶y, c¸c dßng s«ng bÞ kh« c¹n, c¸c thung lòng ë khu rõng nhiÖt ®íi hay c¸c khu rõng Quèc gia. ë phÝa B¾c Ch©u óc t¹i vïng ®Êt ngËp n−íc thuéc l−u vùc s«ng Adelaide, c©y TNTG chØ mäc vµi bôi vµo n¨m 1956. Vµo kho¶ng n¨m 1965, sau nhiÒu ®ît m−a lín vµ ngËp lôt kÐo dµi céng víi ¶nh h−ëng to lín cña nh÷ng ®ît lò trµn tõ c¸c n−íc ch©u ¸ ®Æc biÖt lµ Indonesia, c©y TNTG b¾t ®Çu ph¸t t¸n vµ lan trµn trªn mét diÖn tÝch kh¸ lín t¹i vïng h¹ nguån s«ng Adelai. Ban ®Çu c©y mäc thµnh d¶i, chñ yÕu däc theo c¸c l¹ch n−íc, ven c¸c dßng ch¶y hay ven bê s«ng lín. Sau khi cã nguån h¹t tÝch luü ®ñ lín, c©y b¾t ®Çu mäc lan réng dÇn. Sau ®ã, c©y ph¸t t¸n vµ x©m nhiÔm rÊt nÆng ë vïng ngËp n−íc thuéc l−u vùc s«ng Mary vµ s«ng Alligator, trµn qua phÝa ®«ng cña s«ng Adelai. Cïng víi sù giao thoa trong hÖ thèng s«ng ch»ng chÞt thuéc vïng thÊp cña bang Northern Territory, c©y TNTG còng b¾t ®Çu ph¸t t¸n vµ x©m nhiÕm nÆng ë c¸c vïng ®Êt b¸n ngËp däc theo s«ng Finniess vµ s«ng Daly, sau ®ã trµn qua phÝa t©y nam cña s«ng Adelai. Cã thÓ nãi trong thËp kû 70 vµ 80, sù gia t¨ng vÒ diÖn tÝch x©m nhiÔm cña c©y TNTG x¶y ra rÊt mÆnh mÏ. Cã nh÷ng vïng ®Êt thuéc h¹ l−u s«ng Adelai, trong n¨m 1978 chØ l¸c ®¸c cã vµi khãm TNTG mäc, nh−ng chØ ba n¨m sau (1981), c©y ®· che phñ kÝn c¶ mét vïng réng lín (xem ¶nh minh ho¹ phÇn phô lôc). Vµo n¨m 1989, mÆc dï ®· ®−îc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p phßng trõ nh−ng c©y TNTG ®· x©m lÊn trªn diÖn tÝch lµ 80.000ha (tÝnh theo diÖn tÝch ®· bÞ che phñ hoµn toµn). Trªn thùc tÕ, diÖn tÝch c¸c vïng ®Êt cã mÆt cña c©y TN cã thÓ lªn tíi hµng tr¨m ngh×n km2(xem b¶n ®å ph©n bè cña c©y TNTG ë bang Northern Territory – phÇn phô lôc). Vµo n¨m 1990, theo ¶nh chôp tõ trªn kh«ng th× c©y TNTG ®· bao trïm trªn diÖn tÝch 700km2 tÝnh tõ phÝa ®«ng nam cña Arnhemland ®Õn s«ng Phelp vµ chØ cßn c¸ch vïng gi¸p gianh víi bang Quensland chõng 100km. Vµo n¨m 1947, Th¸i Lan ®· nhËp néi c©y TNTG lµm ph©n xanh vµ chèng xãi mßn ®Êt nh−ng nay ®· trë thµnh cá d¹i nghiªm träng ë ChiÒng Mai, Pattaya, Hatyai... Theo thèng kª cña Bé N«ng nghiÖp Th¸i Lan th× 23 trong sè 74 tØnh cña Th¸i Lan ®· bÞ nhiÔm c©y TNTG. 5 ë Malaysia, c©y TNTG b¾t ®Çu xuÊt hiÖn ë bê biÓn phÝa §«ng cña Kelantan vµo n¨m 1982, chØ trong vßng 1 n¨m sau nã ®· lan sang c¸c bang Penang, Johore vµ Selangor. HiÖn nay, c©y TNTG ®· x©m lÊn v−ên cä dÇu, c¸c vïng ®Êt n«ng nghiÖp, ®Êt trång lóa ë Perlis vµ Kedah víi diÖn tÝch kho¶ng 360.000 ha (Sivapragasam vµ CTV). ë Indonesia, tèi thiÓu cã 3.000 ha bÞ nhiÔm c©y TNTG. Nã lµ mèi ®e do¹ cho vïng phÝa Nam vµ phÝa T©y vïng hå Rawa Pening Weedwatcher,1988 ). Theo c¸c nhµ nghiªn cøu, c©y TNTG cã nhiÒu ®Æc ®iÓm thÝch nghi vµ cã lîi gióp chóng cã thÓ nhanh chãng sinh tr−ëng, ph¸t triÓn, l©y lan vµ x©m nhiÔm trªn mét vïng réng lín: - Thø nhÊt lµ: chóng cã thÓ chÞu ®ùng ®−îc m«i tr−êng yÕm khÝ nh− nh÷ng vïng ®Êt th−êng xuyªn ngËp n−íc b»ng c¸ch mäc thªm rÔ phô ë phÇn s¸t víi mÆt n−íc (Miller et al, 1981). - Thø hai lµ: sau khi bÞ chÆt, c©y cã thÓ nhanh chãng mäc t¸i sinh tõ phÇn gèc s¸t mÆt ®Êt (Wani channatakul vµ Chinawong, 1979). Khi bÞ ®èt, toµn bé l¸ cã thÓ bÞ chÕt hay rông nh−ng cã tíi 90% sè c©y vµ 50% sè h¹t cã thÓ tiÕp tôc mäc trë l¹i. - C©y con nhanh chãng ®¹t tíi thêi kú sinh tr−ëng sinh thùc vµ cã thÓ kÕt h¹t ngay n¨m ®Çu tiªn (Lonsdale et al, 1985). MÆt kh¸c, trªn vá qu¶ cã líp l«ng dµy ®Æc cã thÓ gióp chóng b¸m vµo c¬ thÓ ®éng vËt, quÇn ¸o, hay tr«i d¹t theo dßng n−íc ®Ó ph¸t t¸n ®i xa. - C©y trinh n÷ cã thÓ ra nhiÒu h¹t. Mçi c©y cã thÓ cho trung b×nh kho¶ng 220.000 h¹t/ n¨m. Thêi gian tån t¹i cña h¹t trong ®Êt phô thuéc vµo ®é s©u tÇng ®Êt vµ thµnh phÇn c¬ giíi ®Êt nh−ng nh×n chung trong ®Êt c¸t pha chóng cã thÓ tån t¹i ®−îc tíi 23 n¨m (Pickering, 1992). - Trong ®iÒu kiÖn thuËn lîi, c©y TNTG cã thÓ sinh tr−ëng rÊt nhanh (1 cm/ ngµy) vµ tèc ®é x©m nhiÔm cã thÓ gÊp ®«i diÖn tÝch sau mçi n¨m. C©y còng cã thÓ chÞu ®−îc ®iÒu kiÖn kh« h¹n. - Nhu cÇu dinh d−ìng cña c©y TNTG rÊt thÊp, nã cã thÓ mäc ë mäi vïng ®Êt do ®ã cã ®é dÎo sinh th¸i cao (Miller et al, 1983). 6 Sù gièng nhau vÒ khÝ hËu vµ thæ nh−ìng ë xø b¶n ®Þa víi c¸c n−íc nhËp néi lµ yÕu tè c¬ b¶n gióp cho qu¸ tr×nh ph¸t t¸n, l©y lan vµ x©m nhiÔm cña c©y TNTG ë nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi (Ramakrisnan). T¹i nh÷ng vïng bÞ x©m lÊn, loµi thùc vËt ngo¹i lai nµy kh«ng chØ g©y t¸c h¹i nghiªm träng ®Õn kinh tÕ, x· héi mµ cßn g©y nªn t¸c ®éng rÊt lín vÒ mÆt sinh th¸i vµ m«i tr−êng. Tr−íc hÕt, c©y TNTG ®· biÕn nhiÒu vïng ®Êt canh t¸c thµnh ®Êt hoang ho¸, g©y thiÖt h¹i rÊt lín ®Õn ®êi sèng kinh tÕ vµ x· héi cña ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng. ë óc, sù x©m lÊn cña c©y TNTG ®· c¶n trë ng−êi thæ d©n gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n trong viÖc tiÕp cËn víi c¸c vïng ®Êt trèng vµ nguån n−íc; lµm gi¶m c¸c nguån thùc phÈm truyÒn thèng s½n cã cña ng−êi thæ d©n nh− c¸, rïa, chim trêi. Bªn c¹nh ®ã, c©y TNTG còng g©y ra hµng lo¹t ¶nh h−ëng bÊt lîi cho ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng nh− ng¨n c¶n qu¸ tr×nh giao th«ng vµ ho¹t ®éng canh t¸c, g©y nhiÔm ®éc nguån n−íc sinh ho¹t, ¶nh h−ëng ®Õn dßng ch¶y nªn ¶nh h−ëng ®Õn c¸c c«ng tr×nh thuû ®iÖn, gi¶m nguån lîi tõ c¸c ®éng vËt thuû sinh nh− c¸, t«m, cua... (Mitchell & Gopal). Thø hai, chi phÝ cho c«ng t¸c nghiªn cøu vµ phßng trõ c©y TNTG th−êng rÊt tèn kÐm. ChØ riªng ë phÝa B¾c cña n−íc óc, chi phÝ cho nghiªn cøu vµ kiÓm so¸t chóng trong n¨m 1996-1997 lµ 11,4 triÖu ®« la vµ n¨m 1997-1998 lµ 16,6 triÖu ®« la (Walden et al, 2000). Thø ba, t¹i nh÷ng vïng bÞ x©m lÊn, c©y TNTG hÇu nh− lÊn ¸t hoµn toµn hay lµm gi¶m nghiªm träng c¸c quÇn x· thùc vËt b¶n ®Þa, lµm suy gi¶m quÇn x· ®éng vËt do thay ®æi th¶m thøc ¨n hay sù tÊn c«ng cña bé gai trªn th©n c©y TNTG, tõ ®ã ®· lµm thay ®æi c¬ b¶n hÖ sinh th¸i b¶n ®Þa, lµm gi¶m ®a d¹ng sinh häc. C©y TNTG còng lµm x¸o trén hÖ sinh th¸i, t¹o ®iÒu kiÖn cho nhiÒu loµi thùc vËt ngo¹i lai kh¸c x©m lÊn, lµm thay ®æi chu tr×nh sinh ho¸, cÊu tróc vËt lý hay thµnh phÇn ho¸ häc cña ®Êt. ë bang Northern Territory– óc cã Ýt nhÊt 80.000ha diÖn tÝch ®ång cá tù nhiªn cña vïng ®Êt ngËp n−íc bÞ lÊn ¸t hoµn toµn bëi c©y TNTG. §ång thêi, sù x©m lÊn cña c©y TNTG còng ph¸ vì sù bÒn v÷ng vÒ ph¹m vi vµ ®Þa bµn c− tró cña c¸c loµi vÞt trêi, ngçng trêi vµ nhiÒu loµi chim n−íc kh¸c; ®a d¹ng sinh häc cña c¸c vïng ®Êt ngËp n−íc ë óc còng nh− 7 c¸c quèc gia l©n cËn ®ang bÞ ®e do¹ nghiªm träng; c¸c loµi thùc vËt quý hiÕm vµ c¸c loµi dÔ bÞ tæn th−¬ng nh− cä Ptychosperma bleeseri, rau m¸c Mononchoria hastata vµ mét sè loµi hoa sóng ®Þa ph−¬ng ®ang bÞ ®e do¹ vµ cã nguy c¬ tiªu biÕn. Bªn c¹nh nh÷ng ¶nh h−ëng tiªu cùc, nÕu ®−îc sö dông mét c¸ch hîp lý th× c©y TNTG còng cã nh÷ng t¸c dông nhÊt ®Þnh nh− lµm c©y c¶nh, c©y ph©n xanh, c©y phñ ®Êt chèng xãi mßn, lµm cñi, lµm thøc ¨n cho gia sóc (tr©u, dª v.v..), lµm thuèc v.v. . Tuy nhiªn, cho ®Õn nay c¸c nghiªn cøu vµ kÕt qu¶ øng dông c©y TNTG vµo môc ®Ých kinh tÕ cßn rÊt h¹n chÕ (Miller, 2002). (3). C¸c nghiªn cøu vÒ phßng trõ c©y TNTG: cho ®Õn nay, trªn thÕ giíi ®· cã kh¸ nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ c¸c biÖn ph¸p phßng trõ c©y TNTG. ChØ trong vßng tõ n¨m 1992 trë l¹i ®©y ®· cã 3 cuéc héi th¶o Quèc tÕ chuyªn bµn vÒ vÊn ®Ò c©y TNTG vµ c¸c biÖn ph¸p phßng trõ chóng, song cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng, kh«ng mét biÖn ph¸p ®¬n lÎ nµo cã thÓ mang l¹i hiÖu qu¶ cao vµ triÖt ®Ó trong viÖc phßng trõ c©y TNTG. Tõ ®ã, nhiÒu biÖn ph¸p kh¸c nhau ®· ®−îc khuyÕn c¸o øng dông nh− biÖn ph¸p thñ c«ng c¬ giíi nh− nhæ, chÆt ...biÖn ph¸p ®èt hay sö dông thuèc trõ cá vµ biÖn ph¸p sinh häc. * BiÖn ph¸p thñ c«ng nh− c¾t, nhæ thñ c«ng b»ng m¸y hay b»ng tay ®−îc ¸p dông rÊt cã hiÖu qu¶. Tuy nhiªn, biÖn ph¸p nhæ bá chØ cã thÓ ¸p dông ®−îc khi c©y cßn bÐ, mËt ®é ch−a cao. VÝ dô ë v−ên Quèc gia Rakadu - Th¸i Lan ng−êi ta ®· ¸p dông thµnh c«ng biÖn ph¸p nµy ®Ó ng¨n chÆn sù x©m lÊn cña c©y trinh n÷ khi chóng cßn mäc r¶i r¸c (Siriworakul & Schultz,1992). BiÖn ph¸p chÆt ®èn tuy cã hiÖu qu¶ cao nh−ng kh«ng triÖt ®Ó v× c©y cã thÓ mäc t¸i sinh sau mét thêi gian ng¾n. ThËm chÝ, sau khi chÆt, kh¶ n¨ng sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn cña c©y cßn tèt h¬n c¶ khi mäc tõ h¹t. MÆt kh¸c, c¶ hai biÖn ph¸p nµy ®Òu rÊt tèn kÐm v× cÇn nhiÒu nh©n c«ng lao ®éng, do ®ã tÝnh kh¶ thi cña 2 biÖn ph¸p nµy lµ rÊt thÊp. Khi c©y trinh n÷ lan trµn trªn mét diÖn tÝch réng lín * BiÖn ph¸p ®èt: th−êng chØ cho hiÖu qu¶ cao víi c¸c c©y cßn nhá. §èi víi c©y tr−ëng thµnh, biÖn ph¸p nµy chØ cã t¸c dông lµm rông bé l¸ hay lµm chÕt tõng phÇn cµnh non, do vËy chóng th−êng chØ ®−îc ¸p dông sau khi c¾t hay ®· sö dông thuèc trõ cá ®Ó lµm t¨ng tû lÖ chÕt cña c©y trinh n÷ (Miller, 1990). Tuy nhiªn, khi ¸p 8 dông biÖn ph¸p nµy th−êng lµm cho ®Æc tÝnh ngñ nghØ cña h¹t bÞ ph¸ vì do ®ã kÝch thÝch cho h¹t n¶y mÇm nhiÒu h¬n vµ kh¶ n¨ng x©m nhiÔm còng trë nªn cao h¬n. Bªn c¹nh ®ã còng cã thÓ x¶y ra rñi ro ch¸y rõng khi triÓn khai trªn diÖn réng. * BiÖn ph¸p ho¸ häc: ®· ®−îc sö dông trõ trinh n÷ th©n gç ë Mexico, Costa-Rica, Australia vµ Th¸i Lan vµo nh÷ng n¨m 70 - 80 cña thÕ kû 20. Cho ®Õn nay, nã ®−îc coi lµ biÖn ph¸p cã hiÖu qu¶ phßng trõ cao, triÖt ®Ó vµ kinh tÕ nhÊt, do ®ã nã ®−îc øng dông réng r·i ë nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi ®Ó phßng trõ c©y TNTG. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña nÒn c«ng nghiÖp ho¸ chÊt, ng−êi ta ®· t×m ra nhiÒu lo¹i thuèc Ýt ®éc, cã hiÖu qu¶ cao vµ cã thÓ øng dông b»ng nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau. - BiÖn ph¸p ®−a thuèc vµo ®Êt: BiÖn ph¸p nµy cã thÓ ®−îc tiÕn hµnh th«ng qua viÖc ®−a thuèc trùc tiÕp vµo ®Êt hay phun lªn bÒ mÆt tuú thuéc vµo diÖn tÝch cÇn xö lý, tuæi c©y hay khu vùc bÞ x©m nhiÔm. Ng−êi ta ®· t¹o s½n c¸c d¹ng thuèc phï hîp cho viÖc ¸p dông trong ®Êt, tuy nhiªn hiÖu qu¶ cña nã phô thuéc rÊt nhiÒu vµo ®é Èm ®Êt vµ l−îng m−a ®Ó thuèc cã thÓ x©m nhËp ®−îc vµo kÕt cÊu cña ®Êt. −u ®iÓm cña biÖn ph¸p nµy lµ cã thÓ cho hiÖu qu¶ cao v× thuèc ®−îc hÊp thô qua rÔ, sau ®ã l−u dÉn vµo th©n nªn cã thÓ diÖt ®−îc toµn c©y. MÆt kh¸c, c¸c thuèc nµy còng cã thÓ kÐo dµi thêi gian ph¸t huy hiÖu lùc nªn cã thÓ diÖt ®−îc c¸c chåi t¸i sinh hay mÇm non mäc tiÕp tôc tõ h¹t. C¸c lo¹i thuèc ®−îc sö dông phæ biÕn ®Ó phun vµo ®Êt bao gåm: Ethidincucron, Hexazinone vµ Tebuthiuron. Bªn c¹nh ®ã, ng−êi ta còng cã thÓ sö dông mét sè thuèc ®Ó t−íi vµo gèc c¾t t−¬i nh− Dicamba, Glyphosate hay Imazapyr. - BiÖn ph¸p phun thuèc lªn l¸ hay tiªm trùc tiÕp vµo c©y: BiÖn ph¸p nµy ®−îc sö dông réng r·i víi nhiÒu lo¹i thuèc tiÕp xóc hay l−u dÉn nh− Dicamba, Fluroxypyr, Glyphosate, Pycloram+2,4D hay Hexazinone. §©y lµ biÖn ph¸p cã hiÖu qu¶ cao, dÔ øng dông hiÖn ®ang ®−îc øng dông réng r·i ë nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi. Tuy nhiªn, ng−êi ta còng thÊy viÖc sö dông c¸c lo¹i thuèc nµy cã nh−îc ®iÓm lµ nã dÔ bÞ mÊt hiÖu lùc trong c¸c ®iÒu kiÖn bÊt thuËn nh− m−a lín, nhiÖt vµ Èm ®é cao v.v. Khi phun vµo s¸ng sím, c¸c thuèc tiÕp xóc trõ cá l¸ réng nh− Dicamba, 9 Fluroxypyr cã thÓ cho hiÖu qu¶ trõ c©y trinh n÷ nh−ng sau ®ã c©y l¹i mäc lªn tõ h¹t v× c¸c thuèc nµy kh«ng cã t¸c dông diÖt h¹t còng nh− kh«ng cã t¸c dông kÐo dµi. Phun c¸c thuèc néi hÊp vµ l−u dÉn nh− Glyphosate, Hexazione, Triclopyr + Pycloram + 2,4D hay Metsulfuron Methyl v.v… víi l−îng cao vµo mïa kh« cã thÓ cho hiÖu qu¶ cao vµ triÖt ®Ó h¬n. C¸c thuèc tiÕp xóc kh¸c nh− Atrazin + 2,4D, Tebuthiuron phÇn lín chØ trõ ®−îc c©y con. ViÖc xö lý thuèc vµo gèc sau khi ®èn hay phun vµo vá th©n ë s¸t gèc lµ mét biÖn ph¸p cã hiÖu qu¶ kinh tÕ cao. VÝ dô cã thÓ sö dông Dicamba, Glyphosate, Imazapyr ®Ó phun vµo c¸c gèc c©y sau khi c¾t hay dïng Dicamba, Hexazinone ®Ó tiªm vµo c©y, nh−ng hiÖu qu¶ th−êng thÊp vµ kh«ng triÖt ®Ó (Steve Wingrave, 2002). Nh×n chung, biÖn ph¸p phun thuèc lªn l¸ th−êng cã tÝnh kh¶ thi cao, song trong c¸c tr−êng hîp c©y trinh n÷ x©m lÊn dµy ®Æc hoÆc c¸c c©y mäc cao l©u n¨m, ng−êi ta ph¶i dïng m¸y bay ®Ó phun thuèc nh−ng còng chØ cã t¸c dông h¹n chÕ chåi non, hoa vµ qu¶ trinh n÷ ®Ó h¹n chÕ qu¸ tr×nh ph¸t t¸n tiÕp theo. HiÖn nay, ë óc viÖc dïng m¸y bay phun thuèc trõ c©y trinh n÷ trong c¸c v−ên Quèc gia vµ khu vùc hoang ho¸ ®· trë nªn phæ biÕn. C¸c thuèc th−êng ®−îc sö dông lµ Dicamba, Fluroxypyr, Metsulfuron Methyl (Parson, 1992). ë phÝa B¾c n−íc óc, viÖc phun thuèc trõ c©y TNTG th−êng ®−îc tiÕn hµnh vµo ®Çu mïa m−a (th¸ng 11 ®Õn th¸ng 12) khi c©y con míi mäc hoÆc c¸c c©y tr−ëng thµnh ®ang mäc t¸i sinh m¹nh. Nhê cã viÖc sö dông liªn tôc thuèc ho¸ häc trªn diÖn réng trong suèt thËp kû 70 vµ 80 nªn ®· h¹n chÕ ®¸ng kÓ sù gia t¨ng vÒ diÖn tÝch x©m nhiÔm c©y TNTG. HiÖn nay cã 5 lo¹i thuèc ho¸ häc ®ang ®−îc sö dông ®Ó phun trõ c©y TNTG 1. Starane: ho¹t chÊt lµ Fluroxyper: ®©y lµ lo¹i thuèc trõ cá chän läc, trõ ®−îc cá l¸ réng vµ c©y th©n bôi. Thuèc cã ®é ®éc thÊp (nhãm IV), sö dông víi l−îng 3lit/ ha cã pha thªm chÊt gi÷ Èm. Lo¹i thuèc nµy hiÖn ch−a ®¨ng ký sö dông ë n−íc ta. 2. Banvel: ho¹t chÊt lµ Dicamba, ®©y lµ thuèc trõ cá chän läc, trõ cá l¸ réng trªn nhiÒu lo¹i c©y trång. Thuèc thuéc nhãm ®éc II, ®−îc phun víi l−îng 10 5-6lit/ha. MÆc dï Dicamba ®−îc khuyÕn c¸o lµ cã thÓ phun lªn c¸c vÕt c¾t ngang th©n nh−ng hiÖn nay ë óc vÉn chñ yÕu dïng ®Ó phun lªn l¸ lµ chÝnh. Ho¹t chÊt nµy còng kh«ng ®−îc ®¨ng ký sö dông ë ViÖt Nam 3. Graslan (200g/ kg): Ho¹t chÊt lµ Tebuthiuron: Lµ thuèc trõ cá chän läc, trõ cá l¸ réng trªn c¸c c©y trång hä hoµ th¶o nh− mÝa, lóa mú v.v.Thuèc thuéc nhãm ®éc II, ®−îc sö dông víi l−îng tõ 5-10 kg/ ha. ë n−íc ta, ho¹t chÊt Tebuthiuron ®−îc ®¨ng ký víi tªn th−¬ng m¹i lµ Tebusan ®Ó trõ cá cho mÝa nh−ng Ýt ®−îc sö dông. 4. Brushoff: Ho¹t chÊt lµ Metsulfuron Methyl: lµ thuèc trõ cá chän läc, trõ nhiÒu loµi cá l¸ réng trªn c¸c c©y trång hä hoµ th¶o nh− lóa, ng« v.v.Thuèc thuéc nhãm ®éc IV, ®−îc dïng víi l−îng 60g/ ha. ë n−íc ta, Metsulfuron methyl ®−îc ®¨ng ký sö dông víi tªn th−¬ng m¹i lµ Ally 20DF ®Ó trõ cá trªn lóa vµ mét sè c©y trång c¹n. 5. Tordon: lµ hçn hîp gi÷a Picloram vµ 2,4D: lµ thuèc l−u dÉn m¹nh, cã thÓ trõ c¸c cá l¸ réng, c©y th©n bôi cã bé rÔ s©u. Kh«ng trõ cá hoµ th¶o. Thuèc cã ®é ®éc cao, thuéc nhãm ®éc I. C¶ ho¹t chÊt Picloram vµ s¶n phÈm Tordon kh«ng ®−îc ®¨ng ký sö dông ë ViÖt Nam. Tuy cã nh÷ng −u ®iÓm nhÊt ®Þnh vÒ hiÖu qu¶ kü thuËt vµ kinh tÕ, song biÖn ph¸p ho¸ häc còng kh«ng tr¸nh khái mét sè nh−îc ®iÓm: - Thø nhÊt lµ: mÆc dï c¸c thuèc trõ cá ®−îc sö dông lµ nh÷ng thuèc chän läc cao nh−ng nÕu sö dông liªn tôc cã thÓ lµm suy gi¶m sè loµi thùc vËt, do ®ã suy gi¶m ®a d¹ng sinh häc ë c¸c khu vùc b¶o tån. - Tuy hÇu hÕt c¸c thuèc trõ cá ®Òu rÊt Ýt ®éc ®èi víi m«i tr−êng vµ ®éng vËt thuû sinh, song viÖc sö dông réng r·i trªn diÖn tÝch lín còng cã thÓ g©y nªn nh÷ng ¶nh h−ëng tiªu cùc tíi m«i tr−êng vµ søc khoÎ con ng−êi. Tuy nhiªn, qua kÕt qu¶ triÓn khai phßng trõ b»ng thuèc ho¸ häc ë óc cho thÊy, mÆc dï viÖc phßng trõ c©y TNTG b»ng thuèc ho¸ häc ®−îc tiÕn hµnh trªn mét ph¹m vi kh¸ lín vµ tÊt c¶ khu vùc phßng trõ ®Òu n»m trong ph¹m vi vïng ngËp n−íc, phÇn ®a lµ vïng b¶o tån thiªn nhiªn hoang d· trong ®ã cã rÊt nhiÒu loµi chim trêi vµ c¸ sinh sèng, cho ®Õn nay ch−a cã b¸o c¸o nµo vÒ t¸c 11 ®éng tiªu cùc nghiªm träng cña thuèc ho¸ häc ®èi víi c¸c loµi ®éng vËt thuû sinh trong c¸c khu b¶o tån ngËp n−íc nµy kÓ c¶ nh÷ng vïng ®−îc xö lý thuèc b»ng m¸y bay trùc th¨ng trªn diÖn tÝch kh¸ réng. Theo c¸c nhµ hoa häc th× hÇu hÕt c¸c thuèc trõ cá ®Òu rÊt Ýt ®éc víi c¸c loµi ®éng vËt thuû sinh. Trong khi ®ã, diÖn tÝch che phñ bÒ mÆt cña c©y TNTG rÊt lín, kh¶ n¨ng gi÷ thuèc trªn bÒ mÆt t¸n c©y lín nªn l−îng thuèc r¬i xuèng ®Êt hÇu nh− rÊt Ýt. MÆc dï kh«ng cã kÕt qu¶ ph©n tÝch vÒ d− l−îng thuèc trong ®Êt, n−íc vµ nghiªn cøu chi tiÕt vÒ t¸c ®éng cña thuèc ®èi víi c¸c loµi ®éng vËt thuû sinh, nh−ng nh×n chung cho ®Õn nay kh«ng cã tr−êng hîp nµo ngé ®éc x¶y ra. * BiÖn ph¸p sinh häc: ®· ®−îc tiÕn hµnh ë óc, Th¸i Lan. Ng−êi ta ®· tiÕn hµnh ®iÒu tra nguån ký sinh thiªn ®Þch cña c©y trinh n÷ th©n gç t¹i vïng b¶n xø cña nã nh− Brazil, Mexico, Venezuela, sau ®ã du nhËp vµ nh©n th¶ ë c¸c vïng bÞ nhiÔm c©y trinh n÷. HiÖn nay ë óc ®· nghiªn cøu vµ nh©n th¶ ®−îc 14 t¸c nh©n sinh häc cã kh¶ n¨ng øng dông ®Ó trõ c©y TNTG, nh−ng trong ®ã chØ cã 2 loµi loµi cã kh¶ n¨ng n¨ng h¹n chÕ tèt c©y TNTG lµ s©u ®ôc th©n Carmenta mimosae ®−îc nh©n th¶ ë óc n¨m 1989, ë Th¸i Lan 1991; vµ s©u ®ôc ngän Neurostrota gunniell ®−îc th¶ ë óc n¨m 1989 (Julien, 1992; Forno, 1991,...). Trong ®ã loµi s©u ®ôc th©n Carmenta mimosae ®· ®−îc tæ chøc CSIRO hç trî ®Ó nh©n th¶ ë ViÖt Nam tõ 1995-1997. Hai loµi mät ®ôc h¹t trinh n÷ lµ Acanthoscelides puniceus vµ A. quadridentatus còng ®· ®−îc nh©n th¶ thµnh c«ng ë óc vµ Th¸i Lan. Bªn c¹nh c¸c loµi c«n trïng, h−íng nghiªn cøu sö dông c¸c loµi nÊm g©y h¹i cho trinh n÷ d−íi d¹ng phßng trõ cæ ®iÓn vµ thuèc trõ cá sinh häc còng ®ang ®−îc quan t©m nghiªn cøu vµ øng dông ë nhiÒu n−íc ®Æc biÖt lµ óc vµ Th¸i Lan. Cho ®Õn nay, loµi nÊm cã triÓn väng nhÊt ®· ®−îc x¸c ®Þnh vµ øng dông thµnh c«ng ®Ó phßng trõ c©y TNTG lµ Phloeospora mimosae pigrae. Loµi nÊm nµy cã thÓ ph¸t triÓn nhanh vµ h¹n chÕ ®−îc kh¶ n¨ng ph¸t triÓn cña c©y. Tuy nhiªn, nã chØ cã kh¶ n¨ng h¹n chÕ ph¸t triÓn cña c¸c c©y non cao d−íi 80 cm vµ kh«ng cã kh¶ n¨ng diÖt triÖt ®Ó. BiÖn ph¸p phßng trõ sinh häc ®−îc coi lµ mét h−íng ®i quan träng v× nã kh¾c phôc ®−îc nh−îc ®iÓm cña c¸c biÖn ph¸p thñ c«ng vµ ho¸ häc, ®¶m b¶o ®−îc tÝnh bÒn v÷ng vµ c©n b»ng sinh th¸i cao, v× vËy nã ®−îc coi lµ chiÕn l−îc 12 quan träng trong thÕ kû 21. ë óc sau nhiÒu n¨m th¶ liªn tôc, c¸c t¸c nh©n sinh häc ®· cã thÓ lµm gi¶m tíi 90% l−îng h¹t trong ®Êt t¹i vïng øng dông. T¹i nh÷ng vïng cã mËt ®é c©y bÞ s©u ®ôc cao, kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c©y TNTG víi hÖ thùc vËt t¹i vïng bÞ x©m lÊn bÞ gi¶m ®¸ng kÓ. §ång thêi, c¸c t¸c nh©n sinh häc còng lµm suy gi¶m kh¶ n¨ng ph¸t triÓn cña c©y con. Tuy nhiªn, viÖc øng dông biÖn ph¸p nµy còng cßn nhiÒu h¹n chÕ: - PhÇn ®a c¸c t¸c nh©n sinh häc th−êng cã hiÖu qu¶ kh«ng cao vµ chØ cã t¸c dông h¹n chÕ phÇn non cña c©y vµ c¸c c©y con, kh«ng cã kh¶ n¨ng tiªu diÖt triÖt ®Ó. §èi víi c¸c loµi s©u ®ôc ngän ®«i khi cßn kÝch thÝch cho c©y mäc nh¸nh míi vµ ph¸t triÓn m¹nh h¬n. Ph¹m vi ph¸t t¸n cña c¸c t¸c nh©n còng kh«ng réng, trong khi ®ã c¸c vïng lËn cËn th−êng xuyªn cã nguån h¹t tõ c¸c vïng ngËp n−íc kh¸c tr«i d¹t ®Õn, do ®ã diÖn tÝch l©y lan tuy cã chËm h¬n nh−ng vÉn më réng. - C¸c t¸c nh©n sinh häc cã thÓ bÞ tiªu diÖt hoÆc suy gi¶m quÇn thÓ trong nh÷ng ®iÒu kiÖn bÊt thuËn nh− lò lôt, v× vËy viÖc b¶o vÖ vµ nh©n quÇn thÓ cña chóng còng gÆp khã kh¨n. - Chi phÝ cho biÖn ph¸p sinh häc rÊt cao, do vËy khã triÓn khai trªn diÖn réng. §Ó h×nh thµnh vµ duy tr× ®−îc khu vùc phßng trõ víi diÖn tÝch trªn 100ha, ë óc ®· ph¶i cã mét phßng thÝ nghiÖm duy tr× c¸c ho¹t ®éng th−êng xuyªn ®Ó kiÓm tra, nh©n nu«i bæ sung kÓ tõ n¨m 1984. Nh− vËy, c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu ë n−íc ngoµi ®Òu cho thÊy kh«ng mét biÖn ph¸p nµo cã thÓ mang l¹i hiÖu qu¶ cao vµ triÖt ®Ó ®èi víi c©y TNTG khi ®· x©m nhiÔm ë møc ®é cao. V× vËy, h−íng nghiªn cøu vµ øng dông c¸c biÖn ph¸p ng¨n chÆn sù x©m nhiÔm ban ®Çu vµ phßng trõ sím c©y TNTG ®ang ®−îc quèc gia ®Æc biÖt quan t©m vµ coi ®©y lµ mét biÖn ph¸p rÎ tiÒn vµ hiÖu qu¶ nhÊt. C¸c biÖn ph¸p ®−îc ¸p dông ®Ó ng¨n chÆn sù l©y lan cña c©y TNTG bao gåm: §Ó cã thÓ can thiÖp sím cÇn tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng chñ yÕu sau: (1). Lµm tèt c«ng t¸c kiÓm dÞch néi ®Þa vµ quèc tÕ : KiÓm dÞch thùc vËt ®−îc coi lµ mét trong nh÷ng biÖn ph¸p quan träng ®Ó ng¨n chÆn vµ kiÓm so¸t sù l©y lan cña c©y trinh n÷ th©n gç. ViÖc tiÕn hµnh biÖn ph¸p kiÓm dÞch cã thÓ 13 ¸p dông ®èi víi c¸c quèc gia kh¸c nhau nh−ng còng cã thÓ ¸p dông ®Ó ng¨n chÆn sù l©y lan tõ vïng dÞch tíi c¸c vïng ch−a bÞ c©y trinh n÷ x©m nhiÔm. §Æc biÖt cÇn kiÓm so¸t chÆt chÏ sù giao l−u cña con ng−êi t¹i vïng bÞ nhiÔm c©y trinh n÷ ë c¸c v−ên Quèc gia ®Ó cã biÖn ph¸p ng¨n chÆn kÞp thêi khi chóng cã nguy c¬ bïng ph¸t sè l−îng (Schultz, 2002). (2). Dù b¸o sím sù ph¸t t¸n vµ l©y lan cña c©y TNTG: trªn c¬ së duy tr× ho¹t ®éng ®iÒu tra th−êng xuyªn còng nh− cã ®−îc hiÓu biÕt ®Çy ®ñ vÒ ®iÒu kiÖn, quy luËt ph¸t t¸n, l©y lan cña c©y trinh n÷. ViÖc dù b¸o sím kh«ng chØ dùa vµo ®iÒu tra, ph¸t hiÖn th−êng xuyªn mµ cßn ph¶i x¸c ®Þnh vµ ph©n tÝch ®−îc diÔn biÕn vµ møc ®é ph¸t sinh trong mèi liªn quan gi÷a c©y trinh n÷ víi c¸c yÕu tè sinh th¸i nh−: nhiÖt ®é, Èm ®é, mùc n−íc, hÖ thùc vËt vµ c¸c sinh vËt cã liªn quan. Trªn c¬ së ®ã, ph¶i ®−a ®−îc d÷ liÖu vµo m¸y tÝnh ®Ó ph©n tÝch mèi t−¬ng quan, tõ ®ã c¶nh b¸o ®−îc c¸c vïng cã nguy c¬ x©m nhiÔm cao ®Ó cã kÕ ho¹ch gi¸m s¸t kÞp thêi. (3). T¨ng c−êng gi¸o dôc vµ n©ng cao nhËn thøc cho ng−êi d©n: §©y lµ néi dung quan träng gióp cho viÖc ng¨n chÆn sím sù l©y lan ë cÊp Quèc gia v× hiÖu qu¶ ng¨n ngõa c©y trinh n÷ phô thuéc rÊt nhiÒu vµo nhËn thøc vµ sù tham gia chñ ®éng cña c«ng chóng. Mçi ng−êi d©n vµ céng ®ång cÇn ®−îc hiÓu biÕt ®Çy ®ñ vÒ t¸c h¹i vµ kh¶ n¨ng l©y lan cña c©y TNTG còng nh− c¸c biÖn ph¸p phßng trõ sím khi chóng ®ang cßn mäc r¶i r¸c (Miller, 2002). CÇn t¨ng c−êng tuyªn truyÒn, n©ng cao nhËn thøc cña ng−êi d©n vÒ kh¶ n¨ng ph¸t t¸n, c¸c con ®−êng l©y lan, t¸c ®éng cña c©y trinh n÷ ®Õn ®êi sèng, kinh tÕ, x· héi vµ m«i tr−êng vµ nh÷ng viÖc ng−êi d©n cã thÓ lµm hoÆc tham gia ®−îc vµo chiÕn l−îc ng¨n chÆn sù l©y lan cña c©y trinh n÷ . (4). Qu¶n lý c¸c vïng mÉn c¶m: Mét sè vïng sinh th¸i phï hîp nhÊt nh− vïng tròng, th¶m thùc vËt che phñ th−a... th−êng dÔ mÉn c¶m h¬n víi c©y TNTG, v× vËy chóng cÇn ®−îc qu¶n lý tèt b»ng c¸ch ®iÒu khiÓn th¶m thùc vËt ®Ó ®¶m b¶o kh¶ n¨ng c¹nh tranh víi c©y TNTG còng nh− phßng trõ sím khi chóng cßn ch−a kÞp x©m nhiÔm ë møc cao. (5). H¹n chÕ sù di chuyÓn cña nguån h¹t tõ nh÷ng vïng ®· bÞ x©m nhiÔm nÆng ra bªn ngoµi: chñ ®éng phßng trõ tõ th−îng nguån c¸c con s«ng lín ë c¸c vïng ®· bÞ nhiÔm. KiÓm so¸t chÆt chÏ vµ chñ ®éng ng¨n chÆn c¸c con ®−êng l©y lan vµ ph¸t t¸n cña c©y trinh n÷ th«ng qua nh÷ng ho¹t ®éng cña con 14 ng−êi nh− ph¸t t¸n nguån h¹t qua c¸c ph−¬ng tiÖn giao th«ng, ph©n gia sóc v.v. tõ vïng bÞ nhiÔm sang vïng kh«ng bÞ nhiÔm. (6). TËn dông mäi kh¶ n¨ng cã thÓ ®Ó phñ kÝn mÆt ®Êt b»ng c¸c loµi thùc vËt thÝch hîp ®Æc biÖt lµ c¸c loµi cã kh¶ n¨ng che phñ mÆt ®Êt nhanh, c¹nh tranh tèt víi h¹t cá trong thêi kú n¶y mÇm vµ c©y con nh− cá hoµ th¶o v.v. (7). T¨ng c−êng huÊn luyÖn cho c¸c nhµ qu¶n lý, chuyªn m«n, khuyÕn n«ng vµ n«ng d©n vÒ sinh häc sinh th¸i; ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra x¸c ®Þnh nguån, kh¶ n¨ng l©y lan vµ c¸c vïng mÉn c¶m; biÖn ph¸p phßng trõ vµ chiÕn l−îc gi¸m s¸t l©u dµi. (8). Can thiÖp sím b»ng c¸c biÖn ph¸p phï hîp nh− ®µo rÔ vµ ch«n lÊp; thu dän vµ ®èt qu¶, h¹t; sö dông ho¸ chÊt phun lªn l¸, gèc vµ phun lªn ®o¹n th©n sau chÆt; nh©n th¶ c¸c t¸c nh©n sinh häc v.v. ViÖc tiÕn hµnh c¸c biÖn ph¸p phï hîp ®Ó can thiÖp sím c©y TNTG lu«n mang l¹i hiÖu qu¶ cao vµ triÖt ®Ó nhÊt. HÇu hÕt c¸c biÖn ph¸p phßng trõ ®Òu cã thÓ ®−îc øng dông ®Ó ng¨n chÆn sù lan trµn cña c©y TNTG, song viÖc lùa chän biÖn ph¸p vµ qui m« øng dông phô thuéc vµo t×nh tr¹ng x©m lÊn, ®Æc thï cña vïng bÞ x©m lÊn còng nh− hiÖu qu¶ cña biÖn ph¸p. C¸c biÖn ph¸p thñ c«ng, c¬ giíi, sinh häc, sinh th¸i nh− thay ®æi ®iÒu kiÖn sèng cã lîi cho c©y sinh tr−ëng vµ ph¸t t¸n hay trång c©y che phñ (Lonsdale et al, 1989, 1993) th−êng ®−îc −u tiªn ¸p dông tr−íc khi mËt ®é thÊp vµ c©y cßn bÐ. Khi ®· cã nguy c¬ ph¸t t¸n réng lín vµ gia t¨ng mËt ®é, cÇn can thiÖp sím b»ng viÖc sö dông c¸c thuèc ho¸ häc cã tÝnh chän läc cao vµ ë l−îng thÊp (Miller et al, 1992). Tãm l¹i: Do cã kh¶ n¨ng sinh tr−ëng vµ thÝch nghi cao, c©y TNTG ®ang ®−îc coi lµ mét ®èi t−îng cá d¹i nguy hiÓm cña nhiÒu Quèc gia ®Æc biÖt lµ c¸c vïng nhiÖt ®íi, v× vËy trªn thÕ giíi ®· cã nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu kh¸ toµn diÖn vÒ t¸c h¹i, sinh häc, vËt hËu v.v. ®Ó t×m ra nh÷ng biÖn ph¸p phßng trõ chóng mét c¸ch cã hiÖu qu¶. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ cho ®Õn nay vÉn kh«ng cã mét biÖn ph¸p ®¬n lÎ nµo mang l¹i hiÖu qu¶ triÖt ®Ó vÒ mÆt kü thuËt, kinh tÕ vµ m«i tr−êng. C¸c biÖn ph¸p phßng trõ thñ c«ng, c¬ giíi hay sinh häc ®Òu rÊt tèn kÐm vµ hiÖu qu¶ phßng trõ kh«ng cao. BiÖn ph¸p ho¸ häc cã thÓ mang l¹i hiÖu qu¶ cao, chi phÝ thÊp do ®ã ®· ®−îc nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi øng dông. Tuy nhiªn, nÕu kh«ng cã sù quan t©m ®Çy ®ñ vÒ giai ®o¹n sinh tr−ëng, nång ®é, liÒu 15 l−îng, h×nh thøc vµ c«ng cô phun r¶i ®èi víi tõng vïng sinh th¸i cô thÓ th× kh«ng nh÷ng kh«ng mang l¹i hiÖu qu¶ cao mµ cßn g©y ra nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc ®èi víi m«i tr−êng vµ søc khoÎ con ng−êi. V× vËy, viÖc nghiªn cøu biÖn ph¸p phßng trõ tæng hîp chóng ®ang ®−îc c¸c c¸c n−íc quan t©m vµ øng dông cho phï hîp víi tõng hoµn c¶nh cô thÓ cña chÝnh hä. III.2. T×nh h×nh nghiªn cøu ë trong n−íc ë n−íc ta, c©y TNTG cßn ®−îc gäi lµ c©y TNTG nhän, c©y m¾t mÌo, c©y xÊu hæ, c©y mai d−¬ng. Tuy kh«ng cã tµi liÖu nµo c«ng bè chÝnh x¸c nh−ng theo c¸c nhµ khoa häc th× c©y TNTG b¾t ®Çu x©m nhËp vµo ViÖt Nam vµo kho¶ng thËp kû 60. Do møc ®é x©m nhiÔm vµ g©y h¹i ®èi víi s¶n xuÊt n«ng, l©m nghiÖp ch−a lín nªn cho ®Õn tr−íc n¨m 2000, c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ c©y TNTG ë ViÖt Nam cßn rÊt Ýt. HÇu nh− ch−a cã c«ng tr×nh nµo quan t©m nghiªn cøu sinh häc, sinh th¸i còng nh− ®¸nh gi¸ tÇm quan träng kinh tÕ vµ biÖn ph¸p phßng trõ c©y TNTG ë ViÖt Nam. Trong c¸c n¨m 1995-1997, víi sù tµi trî cña Trung T©m nghiªn cøu N«ng nghiÖp quèc tÕ óc (ACIAR), ViÖn B¶o vÖ thùc vËt ®· hîp t¸c víi tæ chøc nghiªn cøu khoa häc c«ng nghÖ óc (CSIRO) tiÕn hµnh mét sè ®iÒu tra vµ nghiªn cøu vÒ c©y TNTG. Theo kÕt qu¶ nghiªn cøu cña ViÖn B¶o vÖ thùc vËt cho thÊy c©y TNTG cã mÆt ë hÇu hÕt c¸c tØnh tõ miÒn Nói ®Õn §ång B»ng. ë miÒn B¾c, møc ®é phæ biÕn Ýt vµ ph©n t¸n ë c¸c tØnh Hµ Néi, VÜnh Phóc, Phó Thä, Yªn B¸i, Hoµ B×nh, Hµ T©y, H¶i D−¬ng, Qu¶ng Ninh, B¾c Ninh, B¾c Giang, Hµ Giang. ë miÒn Trung, c©y còng ph©n bè r¶i r¸c. Riªng 8 tØnh Nam Trung Bé cã kho¶ng 680 ha bÞ nhiÔm c©y TNTG. ë miÒn Nam, diÖn tÝch trinh n÷ bÞ nhiÔm nÆng tËp trung ë vïng lßng hå TrÞ An (kho¶ng 7.000 ha), l−u vùc s«ng La Ngµ (hµng tr¨m ha) vµ c¸c tØnh Long An, §ång Th¸p, An Giang, Kiªn Giang. Hµng n¨m, vµo mïa lò h¹t trinh n÷ tr«i tõ Campuchia, Lµo sang vïng ®ång b»ng s«ng Cöu Long, khi n−íc rót, h¹t n¶y mÇm vµ mäc kh¾p n¬i. Còng trong khu«n khæ cña dù ¸n nµy, ViÖn B¶o vÖ thùc vËt ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu biÖn ph¸p sinh häc trõ c©y TNTG. §· nhËp néi 4 t¸c nh©n sinh häc gåm mét loµi ®ôc th©n (Carmenta mimosae), hai loµi mät ®ôc h¹t 16 (Acanthoscelides quadridentatus, A. puniceus) vµ mét loµi nÊm g©y ®èm l¸ (Phlocospora mimosae-pigrae). §· tiÕn hµnh nh©n nu«i c¸ch ly trong phßng kÝn vµ ®¸nh gi¸ tÝnh chuyªn ho¸ ký chñ cña t¸c nh©n sinh häc néi nhËp. KÕt qu¶ cho thÊy, c¸c t¸c nh©n sinh häc nhËp néi ®Òu cã tÝnh chuyªn ho¸ ký chñ cao. §−îc phÐp cña c¸c c¬ quan chøc n¨ng, loµi ®ôc th©n trinh n÷ (Carmenta mimosae) ®· ®−îc th¶ thö t¹i nhiÒu ®iÓm cã trinh n÷ th©n gç nh− Sãc S¬n (Hµ Néi), §ång M« (Hµ T©y), Tam §¶o (VÜnh Phóc), QuÕ Vâ (B¾c Ninh), La Ngµ (§ång Nai). ë mét sè n¬i th¶ ®· thÊy h×nh thµnh quÇn thÓ s©u ®ôc th©n trinh n÷, cã n¬i tû lÖ ®ôc th©n tíi 50-80%. (Nguyen Van Cam, Pham Van Lam et al, 1997). Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, c©y trinh n÷ ph¸t triÓn kh¸ nhanh ë vïng ®ång b»ng s«ng Cöu Long. Chóng mäc dµy t¹o thµnh nh÷ng vµnh ®ai réng lín vµ trë thµnh ®èi t−îng cá d¹i nguy hiÓm khã phßng trõ, g©y ¶nh h−ëng lín cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, ¶nh h−ëng tíi c¶nh quan vµ m«i tr−êng. Theo b¸o c¸o cña Chi côc BVTV §ång Th¸p th× tr−íc 1980, c©y TNTG chØ xuÊt hiÖn ë hai huyÖn T©n Hång vµ Hång Ngù. Tõ 1981 – 1985, c©y xuÊt hiÖn r¶i r¸c ë Tam N«ng vµ Thanh B×nh nh−ng míi tõ 1991 ®Õn nay, c©y mäc nhiÒu vµ x©m lÊn nhiÒu vïng ®Êt trèng thuéc huyÖn Tam N«ng. T¹i v−ên Quèc gia Trµm Chim (§ång Th¸p), lµ rõng trµm ngËp n−íc, c©y trinh n÷ th©n gç ®· x©m nhiÔm ë møc ®é nghiªm träng, tèc ®é l©y lan rÊt nhanh. Trong n¨m 1999 chØ cã kho¶ng 150 ha bÞ nhiÔm, ®Õn th¸ng 5/ 2000 ®· lªn tíi 490 ha, cuèi 2001 tíi gÇn 1.000 ha. Tr−íc nguy c¬ gia t¨ng møc ®é x©m lÊn vµ g©y h¹i cña c©y TNTG, trong n¨m 2000, Tr−êng §¹i häc Khoa Häc Tù Nhiªn TP. Hå ChÝ Minh vµ Tr−êng §¹i häc CÇn Th¬ ®· phèi hîp víi v−ên Quèc gia Trµm Chim b¾t ®Çu ®iÒu tra møc ®é ph¸t sinh, g©y h¹i vµ ®Ò xuÊt mét sè biÖn ph¸p phßng trõ c©y TNTG. KÕt qu¶ nghiªn cøu cho thÊy, c©y TNTG ph©n bè r¶i r¸c ë hÇu hÕt c¶ 5 khu A1, A2, A3, A4 vµ A5 cña v−ên Trµm Chim. Trong v−ên Trµm Chim, khu A2, A4 vµ A5 bÞ x©m lÊn kh¸ nÆng, ®Æc biÖt ë khu A5, c©y TNTG mäc tËp trung thµnh b·i, xen lÉn gi÷a c¸c c©y to cao (2-3 n¨m tuæi) víi c¸c c©y míi mäc. DiÖn tÝch bÞ x©m nhiÔm lín h¬n diÖn tÝch c¸c d¶i ®Êt trèng. §é che phñ kho¶ng h¬n 60%. C¸c c©y míi ph¸t t¸n 17 th−êng mäc ë nh÷ng n¬i n−íc c¹n h¬n, kh«ng bÞ che bãng, mäc ë c¸c vïng ®Êt trèng, v× vËy diÖn tÝch bÞ x©m lÊn t¨ng rÊt nhanh. VÒ t¸c h¹i cña c©y TNTG ë Trµm Chim: PhÇn lín v−ên Quèc gia Trµm Chim lµ diÖn tÝch trµm ngËp n−íc, diÖn tÝch kho¶ng trèng cßn l¹i lµ n¬i sinh sèng cña nhiÒu loµi cá d¹i cã kh¶ n¨ng tån t¹i trong ®iÒu kiÖn ngËp n−íc thuéc c¸c hä hoµ th¶o (Poaceae) vµ cãi l¸c (Cyperaceae) nh− sËy, cá l«ng, cá l¸c Cyperus sp. còng nh− mét sè cá l¸ réng nh− bÌo c¸i, bÌo t©y, dõa n−íc v.v... §ång cá n¨ng lµ b·i ¨n nghØ cña nhiÒu loµi sinh vËt quý hiÕm trong ®ã cã loµi sÕu ®Çu ®á Grus antigone sharpii lµ loµi chim quý cña ViÖt Nam vµ thÕ giíi. Tõ khi cã sù x©m lÊn cña c©y TNTG, th¶m thùc vËt b¶n ®Þa cã sù thay ®æi, ®Æc biÖt lµ cá hä Cyperaceae. Nh÷ng n¬i bÞ c©y TNTG x©m lÊn hoµn toµn (100% diÖn tÝch che phñ) th× kh«ng cã loµi thùc vËt nµo kh¸c mäc ®−îc d−íi gèc cña nã ngo¹i trõ hai loµi c©y d©y leo lµ c©y h¾c söu (Merreemia hederacea) vµ rau k×m (Aniseia martinicensis). Do th¶m thùc vËt bÞ thay ®æi, sè l−îng chim qu©y tô ë ®©y gi¶m h¼n (NguyÔn V¨n §óng vµ CTV, 2001). KÕt qu¶ thö nghiÖm b−íc ®Çu vÒ mét sè biÖn ph¸p c¬ giíi phßng trõ c©y TNTG còng cho thÊy: c¸c biÖn ph¸p nh− chÆt, ®èt, chÆt kÕt hîp víi ®èt ®Òu cho hiÖu qu¶ nh− nhau vµ chØ lµm gi¶m mËt ®é, sinh khèi vµ diÖn tÝch che phñ ngay sau mçi lÇn xö lý, kh«ng cã t¸c dông diÖt triÖt ®Ó, sau ®ã c©y l¹i mäc t¸i sinh m¹nh h¬n. NÕu sau khi chÆt cã ®iÒu kiÖn ng©m ngËp lò th× hiÖu qu¶ cã thÓ kÐo dµi h¬n, sau 4-5 th¸ng c©y míi mäc t¸i sinh trë l¹i (nghÜa lµ sau 1 mïa n−íc ngËp). Tuy c¸c biÖn ph¸p kh«ng cÇn nh÷ng c«ng cô hiÖn ®¹i còng nh− kh«ng ®ßi hái kü n¨ng cao nh−ng ®Òu rÊt tèn kÐm do ph¶i chi mét l−îng c«ng lao ®éng kh¸ lín. Chi phÝ cho biÖn ph¸p chÆt lµ thÊp nhÊt, sau ®ã ®Õn biÖn ph¸p ®èt vµ cao nhÊt lµ biÖn ph¸p chÆt kÕt hîp víi ®èt. Tr−íc thùc tr¹ng l©y lan vµ x©m lÊn m¹nh mÏ cña c©y TNTG, trong 2 n¨m 2001-2002, Bé N«ng nghiÖp vµ PTNT ®· giao cho ViÖn B¶o vÖ thùc vËt thùc hiÖn ®Ò tµi nghiªn cøu: §iÒu tra, ®¸nh gi¸ møc ®é t¸c h¹i cña c©y TNTG (Mimosa pigra) t¹i c¸c v−ên Quèc gia Trµm chim vµ Nam c¸t tiªn vµ ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p nghiªn cøu phßng trõ. Môc tiªu chñ yÕu cña ®Ò tµi lµ x¸c ®Þnh ®−îc t×nh h×nh x©m nhiÔm, kh¶ n¨ng g©y h¹i, mét sè ®Æc ®iÓm sinh häc sinh th¸i chñ yÕu cña c©y TNTG ë ®iÒu 18 kiÖn ViÖt Nam vµ th¨m dß kh¶ n¨ng phßng trõ chóng b»ng c¸c biÖn ph¸p kh¸c nhau. Trªn c¬ së ®ã ®Ò xuÊt chiÕn l−îc nghiªn cøu phßng trõ c©y TNTG cã tÝnh kh¶ thi cao trong ®iÒu kiÖn cña c¸c v−ên Quèc gia. C¸c néi dung nghiªn cøu c¬ b¶n bao gåm: + §iÒu tra t×nh h×nh ph©n bè, hiÖn tr¹ng x©m lÊn vµ møc ®é g©y h¹i cña c©y TNTG t¹i v−ên quèc gia Trµm Chim vµ Nam C¸t Tiªn. + T×m hiÓu mét sè ®Æc ®iÓm sinh vËt häc vµ sinh th¸i häc c¬ b¶n cña c©y TNTG ë ®iÒu kiÖn ViÖt Nam. + B−íc ®Çu t×m hiÓu kh¶ n¨ng phßng trõ c©y TNTG b»ng c¸c biÖn ph¸p thñ c«ng, c¬ giíi, ho¸ häc vµ sinh häc phï hîp víi ®iÒu kiÖn cña c¸c v−ên Quèc Gia. C¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu ®· kh¼ng ®Þnh - Nguy c¬ x©m lÊn cña c©y TNTG ®ang ngµy cµng gia t¨ng ë v−ên Quèc gia Trµm Chim vµ Nam C¸t Tiªn, vïng lßng Hå TrÞ An, l−u vùc s«ng La Ngµ vµ nhiÒu n¬i kh¸c ë ®ång b»ng s«ng Cöu Long. Riªng ë Trµm Chim, diÖn tÝch bÞ nhiÔm c©y TNTG cho ®Õn nay ®· xÊp xØ gÇn 2000 ha. T¹i nh÷ng vïng bÞ nhiÔm cao, mËt ®é cã thÓ lªn tíi 7- 8 c©y/ m2 vµ diÖn tÝch che phñ lªn tíi 100%. T¹i v−ên Quèc gia Nam C¸t tiªn, c©y TNTG ®· l©y lan nhanh vµ hiÖn nay ®· x©m lÊn toµn bé kho¶ng 50 ha diÖn tÝch mÆt n−íc cña BÇu chim lµ n¬i sinh sèng cña c¸c loµi thùc vËt hä cãi l¸c Cyperaceae vµ hoµ th¶o Poaeae. Ngoµi ra c©y cßn mäc r¶i r¸c kh¾p vïng ®Öm thuéc huyÖn C¸t Léc víi diÖn tÝch hµng ngh×n ha vµ vïng lßng hå trÞ an kho¶ng gÇn 10.000ha. T¹i nh÷ng vïng bÞ c©y TNTG x©m lÊn, hÖ ®éng thùc vËt b¶n ®Þa bÞ suy gi¶m nghiªm träng, ¶nh h−ëng tíi ®a d¹ng sinh häc cña c¸c v−ên Quèc gia vµ khu b¶o tån thiªn nhiªn. Sù gia t¨ng mËt ®é cña c©y TNTG còng ®ang biÕn nhiÒu vïng ®Êt canh t¸c thµnh ®Êt hoang ho¸ (Ph¹m V¨n LÇm, NguyÔn Hång S¬n vµ CTV, 2002). - C¸c biÖn ph¸p phßng trõ ®¬n lÎ ®Òu kh«ng mang l¹i hiÖu qu¶ cao. C¸c biÖn ph¸p thñ c«ng nh− chÆt, ®èt, chÆt kÕt hîp víi ®èt ®Òu kh«ng cho hiÖu qu¶ triÖt ®Ó. Sau khi chÆt hay chÆt råi ®èt tõ 2 tuÇn ®Õn 1 th¸ng, c¸c gèc c©y ®Òu cã chåi mäc l¹i, c©y mäc nhiÒu chåi, chåi to vµ ph¸t triÓn m¹nh h¬n. Sau khi mäc 1 th¸ng cã chåi ®· cao tíi 1m. Do ®ã mËt ®é c©y mäc l¹i ®¹t xÊp xØ 50% mËt ®é c©y tr−íc xö lý. KÕt qu¶ 19