Tài liệu Nghiên cứu cá ở hạ lưu sông đồng nai

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH NGUYỄN THỊ TUYẾT OANH NGHIÊN CỨU CÁ Ở HẠ LƯU SÔNG ĐỒNG NAI LUẬN VĂN THẠC SĨ SINH HỌC Thành phố Hồ Chí Minh – 2011 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH NGUYỄN THỊ TUYẾT OANH NGHIÊN CỨU CÁ Ở HẠ LƯU SÔNG ĐỒNG NAI Chuyên ngành : Sinh Thái học Mã số : 604260 LUẬN VĂN THẠC SĨ SINH HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. LÊ VĂN CHIÊN Thành phố Hồ Chí Minh – 2011 LỜI CẢM ƠN Xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu, Phòng Sau đại học, Khoa Sinh học Trường Đại học Sư phạm TP. Hồ Chí Minh đã tạo mọi điều kiện cho tôi hoàn thành đề tài nghiên cứu của mình. Với lòng kính trọng, tôi xin được bày tỏ lời cảm ơn sâu sắc nhất đến Tiến sĩ Lê Văn Chiên, người thầy kính mến đã nhiệt tình giúp đỡ, dạy bảo, động viên và dành nhiều thời gian, tâm huyết hướng dẫn tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn tốt nghiệp. Tôi trân trọng cảm ơn công lao giảng dạy của các thầy cô giáo Trường Đại học Sư phạm TP. Hồ Chí Minh, PGS.TS Hoàng Đức Đạt - Viện Sinh học Nhiệt đới và các thầy cô trong Hội đồng chấm luận văn vì những đóng góp quý báu giúp tôi hoàn thiện đề tài nghiên cứu. Xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến các cô, chú, anh, chị làm việc tại Thư viện Trường Đại học Sư phạm TP. Hồ Chí Minh, Thư viện Khoa học Tổng hợp TP. Hồ Chí Minh, Thư viện Viện Nghiên cứu Nuôi trồng Thuỷ sản II đã nhiệt tình hướng dẫn, giúp đỡ tôi tìm kiếm tài liệu trong quá trình học tập và thực hiện luận văn. Tôi chân thành gửi lời cảm ơn đến Ban Giám hiệu Trường Dự bị Đại học TP. Hồ Chí Minh và Trường THPT Dân Lập An Đông - hai ngôi trường mà tôi đã nhiều năm gắn bó, cùng các anh chị, bạn bè đồng nghiệp nơi tôi công tác đã tạo điều kiện thuận lợi nhất cho tôi yên tâm tham gia và hoàn thành khóa học. Xin cảm ơn bố mẹ, anh chị và các em yêu quý đã luôn động viên, giúp đỡ tôi học tập, làm việc và hoàn thành luận văn. Nguyễn Thị Tuyết Oanh MỤC LỤC Danh mục các chữ viết tắt Danh mục các bảng Danh mục các hình Trang MỞ ĐẦU ............................................................................................................................... 1 Chương 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1. Lược sử nghiên cứu cá ..................................................................................... 3 1.1.1. Lược sử nghiên cứu về cá nước ngọt ở Việt Nam ..................................... 3 1.1.2. Lược sử nghiên cứu về cá ở sông Đồng Nai ............................................. 5 1.2. Đặc điểm tổng quát về điều kiện tự nhiên và xã hội của KVNC ..................... 7 1.2.1. Vị trí địa lý ................................................................................................. 7 1.2.2. Đặc điểm địa hình ...................................................................................... 7 1.2.3. Đặc điểm khí hậu ....................................................................................... 8 1.2.4. Đặc điểm thủy văn ..................................................................................... 8 1.2.5. Đặc điểm kinh tế - văn hoá và xã hội của KVNC ..................................... 9 Chương 2: ĐỐI TƯỢNG, ĐỊA ĐIỂM, THỜI GIAN, TƯ LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 2.1. Đối tượng nghiên cứu ..................................................................................... 11 2.2. Thời gian nghiên cứu ...................................................................................... 11 2.3. Địa điểm nghiên cứu ...................................................................................... 12 2.4. Tư liệu nghiên cứu .......................................................................................... 12 2.5. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................ 12 2.5.1. Phương pháp nghiên cứu ngoài thực địa ................................................. 12 2.5.2. Phương pháp nghiên cứu trong phòng thí nghiệm .................................. 14 Chương 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN 3.1. Danh sách các loài cá ở khu vực nghiên cứu ................................................. 19 3.2. Một số nhận định về thành phần phân loài cá tại khu vực nghiên cứu .................. 32 3.2.1. Cấu trúc phân loại học ............................................................................. 33 3.2.2. Những loài cá bổ sung cho danh sách cá của khu vực nghiên cứu ......... 36 3.3. Đặc điểm của các loài cá ở khu vực nghiên cứu ............................................ 38 3.3.1. Các nhóm ưu thế ...................................................................................... 38 3.3.2. Độ thường gặp ......................................................................................... 38 3.3.3. Các loài cá quý hiếm................................................................................ 39 3.4. Đa dạng về sinh thái của các loài cá trong khu vực nghiên cứu .................... 41 3.4.1. Đa dạng về nguồn gốc của các nhóm cá .................................................. 41 3.4.2. Đa dạng về tập tính di cư của các nhóm cá trong KVNC ....................... 43 3.4.3. Dinh dưỡng của các nhóm cá trong KVNC ............................................. 45 3.4.4. Sự xuất hiện theo mùa của các nhóm cá trong KVNC ........................... 46 3.5. Quan hệ giữa khu hệ cá ở khu vực nghiên cứu với các khu hệ cá khác ......... 48 3.6. Tầm quan trọng, tình hình khai thác và bảo vệ nguồn lợi cá ở KVNC .......... 49 3.6.1. Ý nghĩa thực tiễn của cá .......................................................................... 49 3.6.2. Thực trạng nguồn lợi cá ở khu vực nghiên cứu ....................................... 55 3.6.3. Những nguyên nhân làm suy giảm tính đa dạng và độ phong phú của các loài cá tại khu vực nghiên cứu ........................................................................... 56 3.6.4. Giải pháp bảo vệ và sử dụng hợp lí nguồn lợi cá tại khu vực nghiên cứu...... 57 KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ ................................................................................ 59 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................. 61 PHỤ LỤC DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT KVNC Khu vực nghiên cứu Nxb Nhà xuất bản TP. Hồ Chí Minh Thành phố Hồ Chí Minh DANH MỤC CÁC BẢNG STT Bảng 1 2.1 Thời gian và địa điểm nghiên cứu 2 3.1 Thành phần và sự phân bố của các loài cá ở KVNC 3 3.2 Số lượng, tỉ lệ các họ, giống, loài thuộc những bộ cá ở KVNC 33 4 3.3 Thành phần, tỉ lệ các giống, loài trong những họ cá ở KVNC 33-34 5 3.4 Các loài cá được bổ sung cho danh sách cá ở KVNC 37 6 3.5 Mức độ thường gặp của các loài cá trong KVNC 38 7 3.6 Danh sách các loài ghi trong Sách đỏ Việt Nam 2007 39 8 3.7 Thực trạng của 5 loài trong Sách đỏ Việt Nam 2007 ở KVNC 40 9 3.8 Danh mục các loài cá chỉ thu được trong mùa mưa ở KVNC 46-47 10 3.9 Danh mục các loài cá chỉ thu được trong mùa khô ở KVNC 47 11 3.10 So sánh mức độ gần gũi về thành phần loài giữa KVNC với các 48 Trang 11 20-31 khu hệ cá khác lân cận 12 3.11 Giá trị sử dụng của các loài cá ở KVNC 49-53 13 3.12 Danh sách các loài cá đang bị giảm sút về số lượng ở KVNC 55-56 DANH MỤC CÁC HÌNH STT Trang 1 Hình 1 Sơ đồ chỉ dẫn các số đo ở cá (theo W. J. Rainboth, 1996) 14 2 Hình 2 Bản đồ khu vực nghiên cứu 18 3 Hình 3 Biểu đồ biểu thị tỉ lệ % số loài cá trong mỗi bộ 36 4 Hình 4 Biểu đồ biểu thị mức độ thường gặp của các loài cá ở KVNC 39