Tài liệu Nghiên cứu ảnh hưởng của thức ăn và mật độ ương đến sinh trưởng và tỉ lệ sống của cá nhụ 4 râu (eleutheronema tetradactylum shaw, 1804) giai đoạn cá bột lên cá giống tại hải phòng

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG ------ NGUYỄN ĐÌNH TIỆP NGHIÊN CỨU ẢNH HƯỞNG CỦA THỨC ĂN VÀ MẬT ĐỘ ƯƠNG ĐẾN SINH TRƯỞNG VÀ TỶ LỆ SỐNG CỦA CÁ NHỤ 4 RÂU (Eleutheronema tetradactylum Shaw, 1804) GIAI ĐOẠN CÁ BỘT LÊN CÁ GIỐNG TẠI HẢI PHÒNG LUẬN VĂN THẠC SĨ KHÁNH HÒA - 2015 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG ------ NGUYỄN ĐÌNH TIỆP NGHIÊN CỨU ẢNH HƯỞNG CỦA THỨC ĂN VÀ MẬT ĐỘ ƯƠNG ĐẾN SINH TRƯỞNG VÀ TỶ LỆ SỐNG CỦA CÁ NHỤ 4 RÂU (Eleutheronema tetradactylum Shaw, 1804) GIAI ĐOẠN CÁ BỘT LÊN CÁ GIỐNG TẠI HẢI PHÒNG LUẬN VĂN THẠC SĨ Ngành: Nuôi trồng thủy sản Mã số: 60620301 Quyết định giao đề tài: 1006/QĐ-ĐHNT ngày 7/10/2014 Quyết định thành lập HĐ: Ngày 25/11/2015 Ngày bảo vệ: Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS LẠI VĂN HÙNG Chủ tịch Hội đồng: PGS.TS NGUYỄN ĐÌNH MÃO Khoa sau đại học: KHÁNH HÒA - 2015 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan mọi kết quả của đề tài: “ Nghiên cứu ảnh hưởng của thức ăn và mật độ ương đến sinh trưởng và tỷ lệ sống của cá nhụ 4 râu (Eleutheronema tetradactylum Shaw, 1804) từ giai đoạn cá bột lên cá giống tại Hải Phòng” là công trình nghiên cứu của cá nhân tôi và chưa từng được công bố trong bất cứ công trình khoa học nào khác cho tới thời điểm này Hà Nội, ngày 25 tháng 12 năm 2015 Người viết cam đoan Nguyễn Đình Tiệp iii LỜI CẢM ƠN Trước hết, xin bày tỏ lòng biết ơn đối với trường Đại học Nha Trang, Khoa Sau đại học Trường Đại học Nha Trang, Viện nghiên cứu Hải sản Hải Phòng, Ban giám đốc, phòng đào tạo đã tạo mọi điều kiện để cho tôi được học tập, thực hiện đề tài. Xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đối với cán bộ hướng dẫn PGS.TS. Lại Văn Hùng đã tận tình chỉ dẫn, động viên và cho tôi nhiều lời khuyên quý báu trong quá trình tiến hành thí nghiệm và viết báo cáo luận văn tốt nghiệp. Xin chân thành cảm ơn Trung tâm Quốc gia Giống hải sản miền Bắc, Ban Giám đốc Trung tâm, các anh chị kỹ thuật viên của Trung tâm đã giúp đỡ tôi trong suốt thời gian tham gia thực hiện đề tài tại cơ sở. Xin cảm ơn gia đình, bạn bè, lớp cao học nuôi trồng thủy sản 2013 đã nhiệt tình giúp đỡ, động viên và góp nhiều ý kiến trong suốt quá trình học tập cũng như trong thời gian tiến hành thí nghiệm. Hà Nội, ngày 25 tháng 12 năm 2015 Người thực hiện Nguyễn Đình Tiệp iv MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................... iii LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................... iv MỤC LỤC...................................................................................................................v DANH MỤC KÍ HIỆU ............................................................................................. vii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT................................................................................ viii DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU .............................................................................. ix DANH MỤC CÁC HÌNH........................................................................................... x TRÍCH YẾU LUẬN VĂN......................................................................................... xi CHƯƠNG 1: PHẦN MỞ ĐẦU .................................................................................. 1 1.1. Tính cấp thiết đề tài.............................................................................................. 1 1.2. Mục tiêu đề tài ......................................................................................................2 1.2.1. Mục tiêu chung ..................................................................................................2 1.2.2. Mục tiêu cụ thể ..................................................................................................2 CHƯƠNG 2. TỔNG QUAN....................................................................................... 3 2.1. Đặc điểm phân loại cá nhụ 4 râu ...........................................................................3 2.1.1. Vị trí phân loại .................................................................................................. 3 2.1.2. Đặc điểm sinh học............................................................................................. 3 2.2. Tình hình nghiên cứu và nuôi cá nhụ trên thế giới và ở Việt Nam ......................10 2.2.1. Tình hình nghiên cứu và nuôi cá nhụ trên thế giới............................................10 2.2.2. Tình hình nghiên cứu và nuôi cá nhụ của Việt Nam .........................................11 CHƯƠNG 3. VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ...............................14 3.1. Địa điểm và thời gian nghiên cứu........................................................................14 3.2. Vật liệu nghiên cứu .............................................................................................14 3.3. Phương pháp nghiên cứu.....................................................................................16 3.3.1. Bố trí thí nghiệm ..............................................................................................16 3.3.2. Phương pháp lấy mẫu:......................................................................................19 3.4. Phương pháp xử lý số liệu...................................................................................19 CHƯƠNG 4. .KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN....................................20 4.1.Kết quả theo dõi các yếu tố môi trường trong quá trình thí nghiệm ......................20 v 4.2. Kết quả theo dõi ảnh hưởng thức ăn đến tăng trưởng chiều dài và tỷ lệ sống cá nhụ 4 râu giai đoạn 1-20 ngày tuổi....................................................................................21 4.2.1. Ảnh hưởng thức ăn đến tăng trưởng chiều dài của cá nhụ 4 râu giai đoạn 1-20 ngày tuổi....................................................................................................................21 4.2.2. Ảnh hưởng thức ăn đến tỷ lệ sống của cá nhụ 4 râu giai đoạn 1-20 ngày tuổi ...25 4.3. Kết quả theo dõi ảnh hưởng mật độ ương nuôi ảnh hưởng đến tăng trưởng chiều dài và tỷ lệ sống cá nhụ 4 râu giai đoạn 1-20 ngày tuổi. .............................................26 4.3.1. Ảnh hưởng mật độ ương nuôi đến tăng trưởng chiều dài của cá nhụ 4 râu giai đoạn 1-20 ngày tuổi ...................................................................................................26 4.3.2. Ảnh hưởng mật độ ương nuôi đến tỷ lệ sống của cá nhụ 4 râu giai đoạn 1-20 ngày tuổi....................................................................................................................29 4.4. Kết quả theo dõi ảnh hưởng mật độ ương nuôi đến tăng trưởng chiều dài và tỷ lệ sống cá nhụ 4 râu giai đoạn 20-60 ngày tuổi ..............................................................30 4.4.1. Ảnh hưởng mật độ ương đến tăng trưởng chiều dài cá nhụ 4 râu giai đoạn 20-60 ngày tuổi....................................................................................................................30 4.4.2. Ảnh hưởng mật độ ương đến tỷ lệ sống cá nhụ 4 râu từ cá hương lên cá giống giai đoạn 20-60 ngày tuổi ..........................................................................................32 CHƯƠNG 5. KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT .................................................................34 5.1. Kết luận ..............................................................................................................34 5.2. Đề xuất ...............................................................................................................34 TÀI LIỆU THAM KHẢO..........................................................................................35 PHỤ LỤC vi DANH MỤC KÍ HIỆU Ký hiệu Nội dung LSD Least Significant Difference SD Standard Error Ltb Chiều dài toàn than trung bình vii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Ký hiệu Nội dung ĐVT Đơn vị tính CTV Cộng tác viên CS Cộng sự CT Công thức E. tetradactylum Eleutheronema tetradactylum MD Mật độ Mm Milimét µm Micrômét mg/l Miligam/lít TLS Tỷ lệ sống TN Thí nghiệm TS Tiến sĩ Th.S Thạc sỹ 0 Độ C C ‰ Phần nghìn % Phần trăm viii DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 4.1: Các yếu tố môi trường trong các bể thí nghiệm ương cá Nhụ bốn râu ........20 Bảng 4.2: Tăng trưởng chiều dài theo ngày thí nghiệm qua các lần thu mẫu ..............22 Bảng 4.3: Ảnh hưởng của thức ăn đến tăng trưởng chiều dài cá nhụ 1-20 ngày tuổi .......23 Bảng 4.4: Tỷ lệ sống cá nhụ khi ương nuôi sử dụng 3 công thức thức ăn khác nhau giai đoạn 1-20 ngày tuổi................................................................................25 Bảng 4.5: Tăng trưởng chiều dài theo ngày thí nghiệm 2 qua các lần thu mẫu ...........26 Bảng 4.6: Ảnh hưởng mật độ ương đến tăng trưởng chiều dài cá nhụ 1-20 ngày tuổi .....28 Bảng 4.7: Tỷ lệ sống cá nhụ khi ương nuôi với 5 mật độ khác nhau giai đoạn 1-20 ngày tuổi ................................................................................................29 Bảng 4.8: Ảnh hưởng mật độ ương đến tăng trưởng chiều dài cá nhụ 20-60 ngày tuổi ...30 Bảng 4.9: Tỷ lệ sống cá nhụ khi ương nuôi với 4 mật độ khác nhau giai đoạn 20-60 ngày tuổi ................................................................................................32 ix DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 2.1: Hình thái ngoài của cá nhụ 4 râu (Nguồn: Fishbase, 2011)...........................3 Hình 2.2: Phân bố của cá nhụ trên thế giới, màu vàng đỏ trên bản đồ là vùng có cá nhụ phân bố (nguồn: Fishbase, 21/11/2012) ................................................4 Hình 3.1. Hệ thống bể ương cá nhụ 4 râu giai đoạn hương lên giống .........................14 Hình 3.2: Thức ăn tươi sống dùng trong ương cá nhụ 4 râu từ bột lên hương.............15 Hình 3.3: Sơ đồ khối nội dung nghiên cứu.................................................................16 Hình 3.4. Cá nhụ 4 râu 3 ngày tuổi ............................................................................17 Hình 4.1: Tăng trưởng chiều dài qua các lần thu mẫu giai đoạn 1-20 ngày tuổi .........22 Hình 4.2. Tăng trưởng cá nhụ bốn râu giai đoạn 1-20 ngày tuổi.................................24 Hình 4.3. Tỷ lệ sống của cá nhụ khi ương nuôi sử dụng 3 công thức thức ăn khác nhau giai đoạn 1-20 ngày tuổi .....................................................................25 Hình 4.4. Tăng trưởng chiều dài theo ngày qua các lần thu mẫu ................................27 Hình 4.5. Tăng trưởng chiều dài cá nhụ qua các tuần giai đoạn 1-20 ngày tuổi khi ương ở 5 mật độ khác nhau.................................................................28 Hình 4.6. Tỷ lệ sống cá nhụ khi ương nuôi với 5 mật độ khác nhau giai đoạn 1-20 ngày tuổi.............................................................................................29 Hình 4.7. Tăng trưởng chiều dài theo ngày cá nhụ 20-60 ngày tuổi qua các lần thu mẫu ....................................................................................................31 Hình 4.8. Tăng trưởng chiều dài cá nhụ 4 râu giai đoạn 20-60 ngày tuổi....................31 Hình 4.9. Tỷ lệ sống cá nhụ khi ương nuôi với 4 mật độ khác nhau giai đoạn 20-60 ngày tuổi.............................................................................................32 x TRÍCH YẾU LUẬN VĂN Cá nhụ 4 râu ((Eleutheronema tetradactylum Shaw, 1804) thuộc cá nhụ Polymidae là loài cá biển rộng muối, rộng nhiệt, Việt Nam có rất ít các nghiên cứu về đối tượng này. Năm 2012 – 2014, tiếp tục triển khai thực hiện đề tài “Nghiên cứu bổ sung đặc điểm sinh học sinh sản và thử nghiệm sản xuất giống nhân tạo cá nhụ bốn râu”. Do đó trong khuôn khổ đề tài chúng tôi sẽ làm rõ một số nội dung nghiên cứu để hoàn thiện quy trình sản xuất giống đó là: Lựa chọn loại thức ăn, mật độ ương nuôi phù hợp giai đoạn từ cá bột lên cá hương và cá hương lên cá giống. Mục tiêu của đề tài nhằm mục đích hoàn thiện quy trình ương nuôi cá nhụ 4 râu gồm hai mục tiêu cụ thể đó là: Xác định được loại thức ăn phù hợp giai đoạn ương từ cá bột lên cá hương và xác định mật độ ương nuôi phù hợp giai đoạn từ cá bột lên cá hương và từ cá hương lên cá giống. Để đạt được mục đích nghiên cứu chúng tôi đề ra phương pháp nghiên cứu gồm 3 thí nghiệm đó là: Thí nghiệm 1: Ảnh hưởng của các loại thức ăn đến tăng trưởng về chiều dài và tỷ lệ sống của cá bột đến từ 1 đến 20 ngày tuổi. Thí nghiệm được tiến hành với 3 công thức thức ăn như sau: Công thức 1: Luân trùng + Artemia; Công thức 2: Luân trùng+ Copepod + Artemia; Công thức 3: Luân trùng + Copepod Thí nghiệm 2: Ảnh hưởng mật độ ương nuôi đến sự tăng trưởng về chiều dài và tỷ lệ sống cá nhụ 4 râu giai đoạn từ cá bột lên cá hương 1-20 ngày tuổi. Thí nghiệm được tiến hành ương ở 05 mật độ: 10, 20, 30, 40 và 50 con/lít. Thức ăn của cá nhụ 4 râu ở thí nghiệm 2 được cho ăn bằng công thức thức ăn đã lựa chọn phù hợp nhất cho giai đoạn ương từ cá bột lên cá hương giai đoạn 1-20 ngày tuổi. Thí nghiệm 3: Ảnh hưởng mật độ ương nuôi đến tăng trưởng chiều dài và tỷ lệ sống của cá nhụ 4 râu giai đoạn từ cá hương lên cá giống giai đoạn 20-60 ngày tuổi. Thí nghiệm được tiến hành ương ở 04 mật độ: 200, 400, 600, 800 con/m3, cho ăn bằng thức ăn NRD hãng Inve. Với phương pháp nghiên cứu như vậy đề tài đã đạt được các kết quả như sau: Ảnh hưởng thức ăn đến tăng trưởng chiều dài và tỷ lệ sống cá nhụ 4 râu giai đoạn 1-20 ngày tuổi: Khi sử dụng 3 công thức thức ăn thì khi sử dụng công thức là: luân trùng loại nhỏ Brachionus rotundiformis + nauplii của Copepoda thì cho tăng trưởng chiều dài cao nhất đạt 29,61±0,16 mm, còn ở 2 công thức thức ăn còn lại thì tăng trưởng chiều dài chậm hơn chỉ đạt được 29,07±0,16 mm và 28,99±0,12 mm. Tỷ lệ sống cá nhụ 4 râu khi ương giai đoạn 1-20 ngày tuổi cho ăn 3 công thức thức ăn xi thì khi cho ăn bằng luân trùng loại nhỏ Brachionus rotundiformis + nauplii của Copepoda cho tỷ lệ sống cao nhất đạt 28,56±0,006%. Ảnh hưởng mật độ ương nuôi ảnh hưởng đến tăng trưởng chiều dài và tỷ lệ sống cá nhụ 4 râu giai đoạn 1-20 ngày tuổi: Tăng trưởng theo chiều dài cá nhụ 4 râu giai đoạn 1-20 ngày tuổi khi ương ở 5 mật độ khác nhau là 10, 20, 30, 40 và 50 con/lít thì tăng trưởng chiều dài của cá cao nhất ở mật độ 10 con/l và 20 con/l tương ứng là 30,34±0,24 mm và 30,42±0,31 mm và thấp nhất ở mật độ 40 con/l và 50 con/l tương ứng là 28,41±0,21mm và 28,21±0,28 mm. Tỷ lệ sống cá nhụ khi ương nuôi cá Nhụ giai đoạn 1-20 ngày tuổi với 5 mật độ khác nhau là 10, 20, 30, 40 và 50 con/lít thì tỷ lệ sống cao nhất ở mật độ 10 con/l và 20 con/l tương ứng là 28,52±0,006 % và 28,52±0,006 %, tiếp theo đến mật độ 30 con/l với tỷ lệ sống 18,16±0,003 % và thấp nhất là mật độ 50 con/l với tỷ lệ sống là 12,21±0,01%. Ngoài ra ảnh hưởng mật độ ương nuôi đến tăng trưởng chiều dài và tỷ lệ sống cá nhụ 4 râu giai đoạn 20-60 ngày tuổi: Kết quả nghiên cứu cho thấy tăng trưởng theo chiều dài cá Nhụ 4 râu giai đoạn 20 -60 ngày tuổi khi ương ở 4 mật độ khác nhau là 200, 400, 600, 800 con/m3 thì tăng trưởng chiều dài cao nhất ở mật độ ương 200 con/m3 với chiều dài cá là 193,006±1,59 mm, tiếp đến là ở mật độ 400 con/m3 với chiều dài là 180,68±1,49 mm, sau đó đến mật độ 600 con/m3 với chiều dài cá giống là 161,51±1,84mm, thấp nhất là cá ương ở mật độ 800 con/m3 với chiều dài chỉ được 148,88±2,54 mm. Tỷ lệ sống cá nhụ khi ương nuôi ở 4 mật độ khác nhau là 200, 400, 600, 800 con/m3 thì tỷ lệ sống cao nhất ở mật độ 200 con/m3 và 400 con/m3 với tỷ lệ sống tương ứng là đạt được 92,26±0,02 (%) và 91,94±0,03 (%), tiếp đến là mật độ 600 con/m3 có tỷ lệ sống là 83,08±0,03(%) và thấp nhất là mật độ 800 con/m3 với tỷ lệ sống chỉ đạt 61,59±0,03 (%). Từ kết quả nghiên cứu như trên có thể đưa ra một số ý kiến kết luận và kiến nghị như sau: Loại thức ăn thích hợp nhất cho ương nuôi cá Nhụ giai đoạn từ 1-20 ngày tuổi là luân trùng loại nhỏ + nauplii của Copepoda. Mật độ ương nuôi thích hợp giai đoạn từ bột lêm hương 1-20 ngày tuổi là mật độ từ 10 đến 20 con/lít, khi ương từ cá bột lên cá hương ở mật độ này thì tăng trưởng chiều dài và tỷ lệ sống cao nhất. Mật độ ương nuôi thích hợp để ương cá nhụ 4 râu từ hương lên giống giai đoạn 20-60 ngày tuổi là mật độ 200m3, vì vậy khi ương từ cá hương lên cá giống ở mật độ này thì tăng trưởng chiều dài và tỷ lệ sống cao nhất. Ngoài những nội dung đề tài đã có kết quả nghiên cứu thì cần có những nghiên cứu tiếp theo về ảnh hưởng các loại thức ăn đến tăng trưởng về khối lượng của cá và nghiên cứu làm tăng tỷ lệ sống giai đoạn từ bột lên hương. Từ kết quả ương từ hương lên giống cần có xii những nghiên cứu hoàn thiện kỹ thuật nuôi thương phẩm cá nhụ 4 râu đồng thời đề xuất các cơ quan chuyên môn có những mô hình nuôi để người dân có nơi học hỏi kinh nghiệm nuôi đối tượng mới này. Ngoài ra cần có nghiên cứu về phương pháp phòng và trị bệnh xảy ra trên đối tượng cá Nhụ 4 râu nhằm mục đích giảm thiệt hại cho các người nuôi đối tượng này. Từ khóa: cá nhụ bốn râu, thức ăn, mật độ, sinh trưởng, tỉ lệ sống xiii CHƯƠNG 1. PHẦN MỞ ĐẦU 1.1. Tính cấp thiết đề tài Cá nhụ 4 râu ((Eleutheronema tetradactylum) thuộc cá nhụ Polymidae là loài cá biển rộng muối, rộng nhiệt. Trên thế giới cá nhụ 4 râu phân bố ở vùng Ấn Độ- phía tây Thái Bình Dương: Từ vùng vịnh Iran tới Papua New Guinea và phía bắc Australia.(Motomura, H.,Y. Iwatsuki, S. Kimura and T. Yoshino. 2002). Chúng sống đáy ở vùng ven bờ, vùng bùn nông ven bờ. Cũng có thể thấy chúng sống ở vùng đáy cát, vùng hỗn hợp bùn cát. Phân bố ngang thì chúng sống từ đáy ven bờ cho đến độ sâu tới 23m nước. Cũng có loài ban đầu ở các vùng cửa sông phát triển lớn hơn chuyển ra các vùng nước sâu hơn (FAO,1991). Trên thế giới cá nhụ đã được nghiên cứu và nuôi mở rộng với nhiều hinh thức khác nhau và đem lại nguồn thu lớn từ đối tượng này. Việt Nam có rất ít các nghiên cứu về đối tượng này. Các nghiên cứu của Nguyễn Nhật Thi (1994), Nguyễn Viết Nghĩa (2001) đã xác định phân bố nguồn lợi, phân loại, đặc điểm hình thái của loài cá nhụ bốn râu ở vùng biển nước ta. Cá nhụ khi nhỏ chúng sinh sống ở vùng cửa sông ven biển khi trưởng thành ra ngoài khơi, hiện nay do khai thác quá mức vùng triều kếp hợp với việc làm đầm ao nuôi tôm nên hiện nay rất ít nguồn cá giống tự nhiên. Trung tâm Quốc gia giống Hải sản miền Bắc trong 5 năm gần đây đã nghiên cứu sinh học, nuôi đàn cá hậu bị và thử nghiệm sản xuất giống nhân tạo để từng bước đưa cá nhụ thành đối tượng nuôi quan trọng của nước ta. Năm 2008 – 2009, thực hiện đề tài "Nghiên cứu đặc điểm sinh học và thăm dò khả năng nuôi thương phẩm cá nhụ trong ao đầm nước lợ". Tiếp theo năm 2010 - 2011, thực hiện đề tài "Nghiên cứu kỹ thuật nuôi thương phẩm cá nhụ" với nguồn giống nhập từ Đài Loan (giống sinh sản nhân tạo) và nguồn giống đánh bắt tự nhiên tại vùng biển Quảng Ninh, Hải Phòng để có được đàn cá hậu bị phục vụ công tác sinh sản nhân tạo. Năm 2012 – 2014, tiếp tục triển khai thực hiện đề tài “Nghiên cứu bổ sung đặc điểm sinh học sinh sản và thử nghiệm sản xuất giống nhân tạo Cá nhụ bốn râu. Trong 2 năm 2012 – 2013, đề tài đã tìm ra một số giải pháp kỹ thuật nuôi vỗ thành thục, cho sinh sản nhân tạo và sản xuất được cá giống số lượng trên 120.000 con (cỡ 3-4cm). Tuy nhiên một số vấn đề cần tiếp tục làm sáng tỏ như lựa chọn loại thức ăn, mật độ ương nuôi phù hợp giai đoạn từ cá bột lên cá hương và cá giống.. 1 Chính vì vậy trong khuôn khổ luận văn tốt nghiệp thạc sỹ, được sự đồng ý của Trường Đại Học Nha Trang, Trung tâm Quốc gia giống hải sản miền Bắc, tôi tiến hành đề tài “Nghiên cứu ảnh hưởng của thức ăn và mật độ ương đến sinh trưởng và tỷ lệ sống của cá nhụ 4 râu (Eleutheronema tetradactylum Shaw, 1804) từ giai đoạn cá bột lên cá giống tại Hải Phòng”. 1.2. Mục tiêu đề tài 1.2.1. Mục tiêu chung Góp phần hoàn thiện ương nuôi cá nhụ 4 râu 1.2.2. Mục tiêu cụ thể - Xác định được loại thức ăn phù hợp giai đoạn ương từ cá bột lên cá hương. - Xác định mật độ ương nuôi phù hợp giai đoạn từ cá bột lên cá hương và từ cá hương lên cá giống. 2 CHƯƠNG 2. TỔNG QUAN 2.1. Đặc điểm sinh học cá nhụ bốn râu Hình 2.1: Hình thái ngoài của cá nhụ 4 râu (Nguồn: Fishbase, 2011) 2.1.1. Vị trí phân loại Cá Nhụ 4 râu có tên tiếng Anh là Indian salmon; Fourfinger thread Finfish hay Fourfinger threadfin, ở Australia thường được gọi là Blue threadfin. Hệ thống phân loại Ngành Vertabrata Lớp Osteichthyes Bộ Perciformes Họ Polynemidae Giống Eleuthronema Loài E. tetradactylum (Shaw, 1804) 2.1.2. Đặc điểm hình thái Cá nhụ 4 râu có cơ thể hình thuôn dài, miệng rộng, mõm hình nón nhọn hơi nhô lên, mắt lớn và tinh nhanh, lớp mỡ dưới mí mắt phát triển. Có bốn sợi râu ở ngực được biết đến như cơ quan xúc giác, sợi râu đầu tiên ngắn nhất, nó không vươn tới gốc vây bụng; sợi râu thứ hai có chiều dài ngang bằng hoặc thỉnh thoảng có trường hợp dài hơn gốc tia vây bụng; sợi râu thứ ba (hiếm khi dài nhất) kéo dài tới giữa vây bụng; sợi râu thứ tư dài nhất (chiếm 24% chiều dài chuẩn) nó vươn tới phần sau của tia vây ngực (không bao giờ vươn quá phần sau của tia vây ngực). Vây lưng đầu tiên có 8 gai; vây lưng thứ 2 có 1 gai và 14 tia mềm (hiếm khi là 13 hay 15); vây hậu môn có 3 gai, 14 - 16 tia mềm, vây hậu môn có chiều dài dài hơn chiều dài của vây lưng thứ 2. Màng vây ngực có màu vàng sáng trong suốt, vảy đường 3 bên cơ thể có 71 - 80 (thường là 73) vẩy, phía trên vảy đường bên có 9 - 12 hàng vẩy, phía dưới là 13 - 15. Mang phía trên có 3 - 8 tấm mang hình lược, phía dưới là 3 - 10, tổng số có 6 - 18 tấm mang hình lược (Motomura và ctv, 2002). 2.1.3. Đặc điểm phân bố Cá nhụ 4 râu có phân bố rộng từ vùng Ấn Độ - phía Tây Thái Bình Dương: từ vịnh Iran tới Papua New Guinea và phía Bắc Australia (Motomura và ctv, 2002) và có phân bố phổ biến ở Đông Á và Đông Nam Á (Rainboth, 1996). Ở Ấn Độ, cá nhụ 4 râu phân bố khắp vùng biển Ấn Độ, ở Australia phân bố vùng biển phía Bắc (Newman, 2011). Cá nhụ 4 râu trưởng thành có chiều dài trung bình 550 - 700mm, khối lượng 5 7kg. Người ta đã bắt gặp được cá nhụ 4 râu ngoài tự nhiên có chiều dài tới 2m, khối lượng 145kg (Motomura và ctv, 2002). Cá nhụ có thể sống trong cả môi trường nước ngọt, lợ và mặn. Chúng là loài cá nhiệt đới, nhiệt độ thích hợp cho sinh trưởng nằm trong khoảng 20 - 28C (Abu Hena và ctv, 2011). Hình 2.2: Phân bố của cá nhụ trên thế giới, màu vàng đỏ trên bản đồ là vùng có cá nhụ phân bố (nguồn: Fishbase, 21/11/2012) 2.1.4. Đặc điểm sinh trưởng và phát triển * Các giai đoạn phát triển buồng trứng Quá trình phát triển tuyến sinh dục Pember và ctv (2006) khi nghiên cứu cá nhụ ở Australia đã mô tả buồng trứng của cá phát triển trải qua 8 giai đoạn như sau: - Giai đoạn I và II: Tuyến sinh dục chưa thành thục, buồng trứng nhỏ, trong suốt, màu vàng nhạt đến vàng da cam, không quan sát thấy noãn hoàng trên thành buồng trứng; 4 - Giai đoạn III: Tuyến sinh dục ở giai đoạn đầu, buồng trứng lớn hơn so với giai đoạn II, màu đỏ nhạt, noãn hoàng có thể nhìn thấy trên thành buồng trứng; - Giai đoạn IV: Tuyến sinh dục đang phát triển, buồng trứng lớn hơn giai đoạn III, có màu từ đỏ nhạt đến vàng da cam, noãn hoàng quan sát thấy rõ trên thành buồng trứng; - Giai đoạn V: Tuyến sinh dục thành thục, buồng trứng lớn hơn giai đoạn IV, noãn hoàng phát triển chiếm từ 1/2 đến 2/3 trứng, các mao mạch quan sát thấy rõ trên thành buồng trứng; - Giai đoạnVI: Giai đoạn đẻ trứng, buồng trứng đạt cực đại, mầu vàng, các hạt trứng tách rời nhau; - Giai đoạn VII: Trứng bắt đầu thoái hoá, một số trứng teo nhỏ lại, vẫn quan sát thấy được noãn hoàng trên thành buồng trứng; - Giai đoạn VIII: Giai đoạn thoái hoá buồng trứng, buồng trứng teo nhỏ lại, trứng chuyển từ màu vàng sang màu đỏ đen. * Các giai đoạn phát triển tuyến sinh dục đực của cá nhụ cũng trải qua 8 giai đoạn phát triển - Giai đoạn I và II: Tuyến sinh dục chưa thành thục, tuyến sinh dục nhỏ, trong suốt được chi phối bởi số lượng lớn các mô liên kết; - Giai đoạn III: Tinh hoàn có màu trắng, chiếm khoảng một nửa chiều dài của khoang bụng, một lượng lớn của mô liên kết vẫn còn rõ ràng, hố lõm có chứa nhiều tinh tử, ống dẫn tinh trùng hiện lên rõ ràng. - Giai đoạn IV: Tinh trùng phát triển đầy đủ, xoang tinh trùng gần ống dẫn tinh trùng và chiếm đến một nửa diện tích của tinh hoàn . - Giai đoạn V và VI: Giai đoạn thành thục sinh dục, tinh dịch chứa nhiều trong tinh hoàn. Ống dẫn tinh trùng và phần lớn của tinh hoàn chứa của spermatids và tinh trùng. Thường rất khó để phân biệt giữa tinh trùng ống và xoang. - Giai đoạn VII: Giai đoạn bắt đầu thoái hoá, tuyến sinh dục teo nhỏ lại, vẫn quan sát thấy tinh trùng trong xoang và ống. - Giai đoạn VIII - thoái hoá: Tinh hoàn teo lại, chuyển màu từ đỏ sang màu nâu, teo nhỏ lại, các hố lõm xuất hiện các tế bào sinh dục đực ở các giai đoạn phát triển khác nhau. Đặc điểm của trứng: Karandikar và Palekar (1950) đã mô tả kích thước trứng của cá nhụ thu được ở vùng biển Ấn Độ: Khi cá chưa thành thục sinh dục, đường kính 5 của trứng đo được là dưới 0,4mm. Trứng đang thành thục, đường kính của trứng đo được từ 0,45 - 0,68mm, khi cá đã thành thục, trứng rời, đường kính của trứng đo được từ 0,7 - 1,0 mm, giọt dầu hình cầu trong trứng có đường kính 0,25 - 0,3mm. Patnaik (1967) khi nghiên cứu cá nhụ ở Ấn Độ, tác giả đã mô tả buồng trứng của cá nhụ phát triển qua 7 giai đoạn như sau: - Giai đoạn I: Buồng trứng là một dải mảnh, trứng hình thành có màu hơi trắng, đường kính trứng từ 0 – 0,08mm; - Giai đoạn II (từ tháng 1- tháng 8): Buồng trứng to hơn giai đoạn I, có màu hồng nhạt, noãn bào hình thành, đường kính trứng 0 – 0,24mm; - Giai đoạn III (tháng 7): Buồng trứng to màu hồng, noãn bào phát triển, hạt trứng hình cầu, đường kính từ 0 – 0,38mm; - Giai đoạn IV (tháng 7): Buồng trứng chuyển sang màu vàng nhạt, hạt trứng rõ ràng màu đục, đường kính 0 – 0,51mm; - Giai đoạn V (tháng 9 - tháng 12): Buồng trứng kích thước lớn màu vàng, trứng hình cầu màu hơi đục, đường kính 0 – 0,62mm; - Giai đoạn VI (tháng 9 - tháng 12): Buồng trứng đạt cực đại, mầu vàng, giọt dầu trong trứng rõ ràng, đường kính 0 – 0,7mm; - Giai đoạn VII (tháng 10- tháng 2): Bụng cá nhỏ lại, trứng thoái hoá. Các nghiên cứu về sự phát triển của tuyến sinh dục của cá nhụ tại Australia đã được mô tả khái quát qua 8 giai đoạn phát triển khác nhau, ở Ấn độ lại phân chia sự phát triển của tuyến sinh dục thành 7 giai đoạn. * Những nghiên cứu về sinh học của ấu trùng Karandikar và Palekar (1950) cho biết trứng cá nhụ chín có đường kính từ 0,71,0 mm, giọt dầu đường kính từ 0,25 - 0,30 mm. De Sylva, 1984; Leis và Trnski, 2000; Motomura, 2004 mô tả sự phát triển của ấu trùng cá nhụ như sau: ấu trùng mới nở có chiều dài dao động từ 0,8 - 2,0mm, có khối noãn hoàng lớn, mắt chưa có sắc tố, miệng chưa mở và sắc tố được hình thành trong quá trình tiêu biến của túi noãn hoàng. Khi ấu trùng có chiều dài 2,5mm, răng hàm trên và dưới hình thành, cơ thể hơi cong ở giữa; khi ấu trùng đạt chiều dài 3,0 - 4,1mm vây lưng và vây hậu môn xuất hiện là một dải thẳng chạy từ lưng bụng về đuôi, vây lưng thứ 2 và vây hậu môn hình thành rõ nét nhưng vẫn là một dải; khi chiều dài ấu trùng đạt 5,9mm, xuất hiện vây ngực, vây lưng đầu tiên và gai vây lưng nhưng gai vây lưng chưa cứng chắc; khi cá đạt 6,5mm đã có 6 vây lưng 1 và 2; khi cá đạt 7,3mm thì vây bụng và vây hậu môn được phân biệt rõ ràng; khi cá đạt kích thước 15mm, cơ thể được bao phủ bởi vẩy lược. Tổng hợp những thông tin mà chúng tôi thu thập được về sản xuất giống nhân tại cá nhụ có thể tóm lược như sau: Cá nhụ được nuôi vỗ trong ao hoặc trong lồng tại các vụng vịnh vùng nước ven bờ nơi có độ mặn từ 20 - 30ppt. Kích thước của cá bố mẹ từ 3 - 5kg, thức ăn nuôi vỗ thành thục là cá tạp, mực và nhuyễn thể (thịt hầu), trong quá trình nuôi vỗ bổ sung vitamin và khoáng chất vào thức ăn nâng cao tỷ lệ thành thục chất lượng của trứng và tinh trùng. Mao (2009) mô tả quy trình ương nuôi cá nhụ tương tự quy trình ương nuôi ấu trùng cá biển chung: Độ mặn trong khi ấp và ương là 30±2 ppt, nhiệt độ nước dao động 24-280C, nước ương được bổ sung tảo Chlorella, Nannochloropsis oculata, từ ngày thứ 2 đến ngày thứ 15 cho ăn luân trùng mật độ 15 – 20ct/ml, từ ngày 15 đến 30 cho ăn nauplii của Artemia, khi cá đạt kích cỡ 1,5cm (30 ngày tuổi) cho ăn thức ăn tổng hợp. Hàng ngày xiphon, thay nước, theo dõi DO, độ mặn, nhiệt độ, pH và lượng thức ăn tươi sống. Khi cá đạt kích cỡ 2cm, có hiện tượng ăn nhau cần tiến hành san lọc cá. Như vậy, các nghiên cứu về đặc điểm sinh học của cá nhụ đã được quan tâm và đầu tư nghiên cứu từ thập niên 60 của thế kỷ trước, các nghiên cứu về sinh sản nhân tạo cũng được triển khai từ thập niên 90. Mặc dù việc nghiên cứu đối tượng cá nhụ từ khá lâu nhưng hiện nay cũng chỉ có một số quốc gia làm chủ được công nghệ sản xuất loài cá này và có rất ít các công trình nghiên cứu về sản xuất giống nhân tạo được công bố. Stanger (1974) khi nghiên cứu về sinh trưởng của cá nhụ 4 râu ở Australia cho rằng, cá nhụ lớn nhanh trong sáu tháng đầu. Sau 1 năm nuôi cá đạt chiều dài 300mm; sau 3 năm nuôi đạt 450mm. Pemper và ctv (2006) khi nghiên cứu 1.446 mẫu cá ở các cỡ tuổi khác nhau đã xác định cá nhụ có tốc độ sinh trưởng nhanh nhất trong độ tuổi từ 1 - 2 năm, 1 năm tuổi đạt chiều dài 200 - 250mm, sau 2 năm tuổi đạt gần 400mm, sau đó tốc độ sinh trưởng giảm dần, chiều dài lớn nhất đạt 1.800 - 2.000mm. Ở vùng biển Ấn Độ cá có tốc độ sinh trưởng nhanh hơn, chiều dài tối đa có thể đạt 2.000 - 2.200mm ở 6 tuổi (Gopalakrishnan, 1972; Krishhnamurthy và Jeyaseelan, 1981; Feltes, 1999) cho rằng cá nhụ sau một năm tuổi đạt chiều dài 190mm, sau 2 năm tuổi đạt 370mm. Trong khi cá nhụ nuôi ở Mỹ có thể đạt 0,5 - 1kg sau thời gian nuôi từ 8 - 12 tháng. 7