Tài liệu Nghiên cứu ảnh hưởng của hàm lượng vitamin (d3, b6) và chất khoáng (kẽm, selen) lên sinh trưởng và tỷ lệ sống của cá giò giống (rachycentron canadum linnaeus, 1766)

i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi. Các kết quả, số liệu nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào. Các thông tin tham khảo trong và ngoài nước được chú thích đầy đủ và trích dẫn rõ ràng khi sử dụng. NGUYỄN THỊ HÀ TRANG ii LỜI CẢM ƠN Trước hết, tôi xin gửi lời cám ơn chân thành đến Ban Giám hiệu, Khoa Nuôi trồng Thủy sản Trường Đại học Nha trang, là nơi tôi đã được học tập, rèn luyện và tu dưỡng trong suốt những năm tháng học Đại học và Cao học vừa qua. Xin chân thành biết ơn sâu sắc đến Thầy giáo hướng dẫn, PGS. TS Lại Văn Hùng về sự dìu dắt, động viên và những lời khuyên quý báu trong suốt thời gian tôi học tập cũng như tiến hành thí nghiệm và hoàn thành luận văn này. Tôi xin bày tỏ lòng tri ân các Thầy Cô trong Khoa Nuôi trồng Thủy sảnTrường Đại học Nha Trang đã tận tâm giảng dạy, giúp đỡ tôi trau dồi kiến thức và tu dưỡng để tôi từng bước trưởng thành. Xin được cám ơn bộ môn Dinh dưỡng và thức ăn thủy sản, Trại thực nghiệm Nuôi trồng Hải sản - Bộ môn Hải sản của Khoa Nuôi trồng Thủy sản, đã tạo điều kiện về cơ sở, phương tiện, hệ thống thí nghiệm giúp cho đề tài được thực hiện thuận lợi; ThS. Phạm Thị Khanh, ThS. Phạm Thị Anh, KS Hoàng Văn Dần, KS Nguyễn Văn Quân đã giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện thí nghiệm và hoàn thành luận văn; Viện Công nghệ Sinh học và Môi trường Trường Đại học Nha Trang đã giúp tôi phân tích mẫu làm cơ sở cho việc thực hiện và hoàn thành đề tài. Đặc biệt là lời biết ơn đến gia đình đã động viên và giúp đỡ tôi rất nhiều cả về vật chất và tinh thần trong suốt những năm tháng học tập cũng như nghiên cứu thực hiện đề tài. Cuối cùng xin cám ơn tất cả mọi người đã giúp đỡ, chia sẻ để tôi có được kết quả như ngày hôm nay. iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................ i LỜI CẢM ƠN .................................................................................................... ii MỤC LỤC......................................................................................................... iii DANH MỤC HÌNH........................................................................................... vi DANH MỤC BẢNG ....................................................................................... viii MỞ ĐẦU............................................................................................................ 1 CHƯƠNG I: TỔNG QUAN TÀI LIỆU .............................................................. 3 1.1 - Vị trí phân loại và một số đặc điểm của cá giò............................................................3 1.1.1- Vị trí phân loại. ........................................................................................... 3 1.1.2- Một số đặc điểm của cá giò ......................................................................... 3 1.1.2.1- Phân bố .................................................................................................... 3 1.1.2.4- Sinh trưởng.......................................................................................... 6 1.1.2.5- Sinh sản................................................................................................ 7 1.1.2.6- Sinh thái. .............................................................................................. 8 1.2- Tình hình sản xuất và nuôi thịt cá giò. ..........................................................................8 1.2.1- Trên thế giới................................................................................................ 8 1.2.1.1- Tình hình sản xuất giống....................................................................... 8 1.2.1.2- Tình hình nuôi thịt ................................................................................ 9 1.2.2- Ở Việt Nam ................................................................................................ 9 1.2.2.1- Tình hình sản xuất giống....................................................................... 9 1.2.2.2- Tình hình nuôi thịt .............................................................................. 11 1.3- Giá trị dinh dưỡng của cá giò...................................................................................... 12 1.4 -Những nghiên cứu về vai trò và nhu cầu của 1 số vitamin và khoáng chất trong thức ăn ở cá. ................................................................................................................................. 13 1.4.1- Vai trò và nhu cầu của vitamine D3 và B6................................................. 14 1.4.1.1 – Vitamin D3 ....................................................................................... 14 1.4.1.2 – Vitamin B6 ....................................................................................... 15 1.4.2- Vai trò và nhu cầu của Zn và Se ................................................................ 16 1.4.2.1- Vai trò và nhu cầu của Zn................................................................... 16 1.4.2.2- Vai trò và nhu cầu của Se. .................................................................. 17 CHƯƠNG 2: VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ..................... 19 iv 2. 1- Địa điểm, thời gian và đối tượng nghiên cứu ........................................................... 19 2.1.1- Địa điểm nghiên cứu ................................................................................. 19 2.1.2- Thời gian thực hiện ................................................................................... 19 2.1.3 -Đối tượng nghiên cứu................................................................................ 19 2.2- Phương pháp nghiên cứu ............................................................................................ 19 2.2.1- Vật liệu nghiên cứu ................................................................................... 19 2.2.2 - Sơ đồ nội dung nghiên cứu ....................................................................... 20 2.2.3. Bố trí thí nghiệm........................................................................................ 20 2.2.4- Chăm sóc và quản lý ................................................................................. 21 2.2.5- Quy trình chế biến và bảo quản thức ăn ..................................................... 22 2.2.6- Phương pháp thu thập và xử lý số liệu ....................................................... 23 2.2.6.1- Phương pháp thu mẫu và cân đo cá..................................................... 23 2.2.6.2- Phương pháp phân tích thành phần sinh hóa của thức ăn ..................... 23 2.2.6.3- Phương pháp xử lý số liệu .................................................................. 23 CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN............................ 25 3.1 Các số liệu về môi trường trong thời gian thí nghiệm................................................ 25 3.2 Ảnh hưởng của vitamin D3 lên sinh trưởng và tỷ lệ sống của cá giò giống............. 26 3.2.1 Ảnh hưởng của vitamin D3 (VTM D3) lên sinh trưởng............................... 26 3.2.1.1-Ảnh hưởng lên sinh trưởng chiều dài ................................................... 26 3.2.1.2-Ảnh hưởng lên sinh trưởng khối lượng ................................................ 27 3.2.2-Ảnh hưởng của vitamin D3 lên hệ số thức ăn.............................................. 30 3.2.3 Ảnh hưởng của VTM D3 lên tỷ lệ sống của cá giò giống. ........................... 31 3.3 Ảnh hưởng của vitamin B6 lên sinh trưởng và tỷ lệ sống của cá giò giống............. 31 3.3.1 Ảnh hưởng của VTM B6 lên sinh trưởng .................................................... 31 3.3.1.1-Ảnh hưởng lên sinh trưởng chiều dài ................................................... 31 3.3.1.2- Ảnh hưởng lên sinh trưởng khối lượng ............................................... 33 3.3.2-Ảnh hưởng của VTM B6 lên hệ số thức ăn................................................. 35 3.3.3-Ảnh hưởng của VTM B6 lên tỷ lệ sống của cá giò giống ............................ 37 3.4-Ảnh hưởng của Zn lên sinh trưởng và tỷ lệ sống của cá giò giống........................... 37 3.4.1-Ảnh hưởng của Zn lên sinh trưởng ............................................................. 37 3.4.1.1-Ảnh hưởng lên sinh trưởng chiều dài ................................................... 37 3.4.1.2- Ảnh hưởng lên sinh trưởng khối lượng ............................................... 39 3.4.2- Ảnh hưởng của Zn lên hệ số thức ăn.......................................................... 41 v 3.4.3- Ảnh hưởng của Zn lên tỷ lệ sống của cá giò giống:.................................... 42 3.5 Ảnh hưởng của Se lên sinh trưởng và tỷ lệ sống của cá giò giống............................ 43 3.5.1 Ảnh hưởng của Se lên sinh trưởng............................................................. 43 3.5.1.1-Ảnh hưởng lên sinh trưởng chiều dài ................................................... 43 3.5.1.2- Ảnh hưởng lên sinh trưởng khối lượng ............................................... 44 3.5.2- Ảnh hưởng của Se lên hệ số thức ăn .......................................................... 47 3.5.3- Ảnh hưởng của Se lên tỷ lệ sống của cá giò giống. .................................... 48 CHƯƠNG 4: KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT Ý KIẾN .................................................... 49 4.1- Kết luận. ....................................................................................................................... 49 4.2- Đề xuất: ........................................................................................................................ 49 TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................................................. 50 PHỤ LỤC vi DANH MỤC HÌNH Hình 1.1: Hình dạng ngoài của cá giò [51].................................................................3 Hình 1.2: Phân bố tự nhiên của cá giò trên thế giới [48]. ...........................................4 Hình 1.3: Cá giò giống ăn thịt lẫn nhau ......................................................................5 Hình 2.1: Dụng cụ đo các yếu tố môi trường............................................................19 (Từ trái qua phải : khúc xạ kế, máy đo oxy, máy đo pH và nhiệt độ, test NH3-N)...19 Hình 2.2- Sơ đồ nội dung nghiên cứu .......................................................................20 Hình 2.3- Hệ thống bể và cá thí nghiệm ...................................................................21 Hình 2.5: Hình ảnh một số bước chế biến và chuẩn bị thức ăn cho cá giò giống.....23 Hình 3.1: Ảnh hưởng của VTM D3 lên sinh trưởng chiều dài cá giò giống ............26 Hình 3.2 - Ảnh hưởng của VTM D3 đến tốc độ sinh trưởng tương đối cá giò ........27 Hình 3.3: Ảnh hưởng của VTM D3 lên sinh trưởng khối lượng của cá giò giống...28 Hình 3.4: Ảnh hưởng của VTM D3 đến tốc độ sinh trưởng hàng ngày ở cá...........29 Hình 3.5: Ảnh hưởng của VTM D3 lên hệ số thức ăn của cá giò giống...................30 Hình 3.6: Ảnh hưởng của VTM B6 lên sinh trưởng chiều dài của cá giò giống......32 Hình 3.7- Ảnh hưởng của VTM B6 đến tốc độ sinh trưởng đặc trưng.....................33 của cá giò giống.........................................................................................................33 Hình 3.8: Ảnh hưởng của VTM B6 lên sinh trưởng khối lượng của cá giò giống...34 Hình 3.9- Ảnh hưởng của VTM B6 đến sinh trưởng tương đối của cá Giò giống...34 Hình 3.10- Hệ số thức ăn của cá giò ở các hàm lượng VTM B6 khác nhau ............36 Hình 3.11- Sinh trưởng chiều dài của cá giò giống trong thí nghiệm......................38 với các hàm lượng Zn khác nhau. .............................................................................38 Hình 3.12 Tốc độ tăng trưởng tương đối của cá với các hàm lượng Zn khác nhau .39 Hình 3.13- Sinh trưởng khối lượng của cá trong TN với..........................................40 các hàm lượng Zn khác nhau ....................................................................................40 Hình 3.14- Ảnh hưởng của Zn lên tốc độ tăng trưởng tương đối của cá giò giống..40 Hình 3.15- Hệ số thức ăn của cá giò giống với các hàm lượng Zn khác nhau. ........42 Hình 3.16- Sinh trưởng chiều dài của cá giò giống trong TN bổ sung Se................43 Hình 3.17-Ảnh hưởng của Se đến tốc độ sinh trưởng đặc trưng của cá ...................44 Hình 3.18- Sinh trưởng khối lượng của cá ở các NT thí nghiệm..............................45 Se khác nhau..............................................................................................................45 vii Hình 3. 19-Ảnh hưởng của Se lên tốc độ tăng trưởng tương đối..............................46 của cá giò giống.........................................................................................................46 Hình 3.20- Hệ số thức ăn của cá giò giống trong TN với các hàm lượng Se ...........47 viii DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1: Chiều dài và khối lượng của cá giò theo độ tuổi (Richard, 1977)..............6 Bảng 1.2: Tỷ lệ sống của cá giò ương tại Cát Bà theo phương pháp thâm canh. .....10 Bảng 1.3: Kết quả ương cá giò ở một số trại nuôi. ...................................................11 Bảng 1.4: Thành phần dinh dưỡng của một số loại thực phẩm ................................13 Bảng 1.5: Nhu cầu một số vitamin của nhóm cá Samonid (mg/kg thức ăn): ..........16 Bảng 1.6 : Nhu cầu vitamin D3và B6 của một số loài cá. ........................................16 Bảng 1.7: Tốc độ tăng trưởng và tỉ lệ sống của cá chép giống sau 12 tuần nuôi bằng thức ăn có hàm lượng Zn khác nhau .........................................................................17 Bảng 1.8: Ảnh hưởng của hàm lượng Se và vitamin E khác nhau lên sinh trưởng và tỉ lệ chết của cá da trơn..............................................................................................18 Bảng 2.1: Thành phần sinh hóa của thức ăn trong NT đối chứng ............................20 Bảng 3.1: Diễn biến các yếu tố môi trường trong thời gian thí nghiệm ...................25 Bảng 3.2: Ảnh hưởng của VTM D3 lên các chỉ tiêu sinh trưởng chiều dài cá giò giống. ........................................................................................................................ 26 Bảng 3.3: Ảnh hưởng của VTM D3 lên các chỉ tiêu sinh trưởng khối lượng của cá giò giống. .................................................................................................................. 27 Bảng 3.4: Hệ số thức ăn của cá giò giống trong điều kiện bổ sung hàm lượng VTM D3 khác nhau............................................................................................................ 30 Bảng 3.5: Ảnh hưởng của VTM D3 đến tỷ lệ sống của cá giò.................................31 Bảng 3.6: Ảnh hưởng của VTM B6 đến các chỉ tiêu sinh trưởng về chiều dài của cá giò giống................................................................................................................... 32 Bảng 3.7: Ảnh hưởng của VTM B6 đến các chỉ tiêu sinh trưởng về khối lượng của cá giò giống .............................................................................................................. 33 Bảng 3.8: Ảnh hưởng của vitamin B6 lên hệ số thức ăn của cá giò giống. ..............35 Bảng 3.9: Tỷ lệ sống của cá giò trong điều kiện bổ sung hàm lượng VTM B6 khác nhau .......................................................................................................................... 37 Bảng 3.10: Ảnh hưởng của Zn đến các chỉ tiêu sinh trưởng về chiều dài của cá giò giống ......................................................................................................................... 37 ix Bảng 3.11: Ảnh hưởng của Zn đến các chỉ tiêu sinh trưởng về khối lượng của cá giò giống ......................................................................................................................... 39 Bảng 3.12: Ảnh hưởng của Zn lên hệ số thức ăn và tỷ lệ sống của cá giò giống .....42 Bảng 3.13: Ảnh hưởng của Se đến các chỉ tiêu sinh trưởng về chiều dài của cá giò giống ......................................................................................................................... 43 Bảng 3.14: Ảnh hưởng của Se đến các chỉ tiêu sinh trưởng về khối lượng của cá giò giống ......................................................................................................................... 45 Bảng 3.15: Ảnh hưởng của Se lên hệ số thức ăn và tỷ lệ sống của cá giò giống......47 x CÁC KÝ HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT DHA : Docosahexaenoic acid (22:6n-3) DLG : Daily Length Gain (Tốc độ sinh trưởng hàng ngày về chiều dài) DWG : Daily Weight Gain (Tốc độ sinh trưởng hàng ngày về khối lượng) EPA : Eicosapentaenoic acid (20:5n-3) FAO : Food and Agriculture Organization (Tổ chức Nông Lương của LHQ) FCR : Food Converson Rate (Hệ số chuyển đổi thức ăn) HUFA : Highly Unsaturated Fatty Acid (Acid béo không no trong mạch có từ 4-6 nối đôi) L1, L2 : Chiều dài của cá lúc bắt đầu và kết thúc thí nghiệm NT : Nghiệm thức SD : Standard Deviation (Độ lệch chuẩn) SE : Standard Error (Sai số chuẩn) Se : Selen SGR : Specific Growth Rate (Tốc độ tăng trưởng đặc trưng) SGRL(W) : Tốc độ tăng trưởng đặc trưng về chiều dài (khối lượng) SR : Survival Rate (Tỷ lệ sống) TB : Trung bình VTM : Vitamin W1, W2 : Khối lượng của cá lúc bắt đầu và kết thúc thí nghiệm WL,WG : Tốc độ tăng trưởng tương đối về chiều dài, khối lượng Zn : Kẽm 1 MỞ ĐẦU Để tận dụng tối đa diện tích và nâng cao hiệu quả kinh tế của các dạng mặt nước, cũng như đa dạng hóa các đối tượng nuôi, nghề Nuôi trồng Thủy sản mà nhất là nuôi biển đang từng bước phát triển mạnh mẽ. Một trong những đối tượng nuôi đang được quan tâm chú ý là cá giò (Rachycentron canadum Linnaeus, 1766). Cá giò là loài cá biển sống nổi, có tập tính di cư và phân bố rộng. Đây là loài cá có giá trị kinh tế cao với kích thước lớn, khả năng sinh trưởng khá nhanh, chất lượng thịt thơm ngon và bổ dưỡng, hàm lượng acid béo không no EPA và DHA cao hơn so với nhiều đối tượng nuôi khác. Vì vậy thịt cá giò được rất nhiều người trên thế giới ưa chuộng. Mặt khác cũng từ những ưu điểm như trên, nên cá giò được nuôi rất phổ biến ở nhiều nước trên thế giới như Đài Loan, Trung Quốc, Phillippin, Việt Nam… [26]. Tại Việt Nam cá giò được nuôi ở các tỉnh ven biển như Quảng Ninh, Hải Phòng, Đà Nẵng, Phú Yên, Khánh Hòa, Vũng Tàu, Nghệ An, Kiên Giang...với số lượng và qui mô lồng nuôi ngày càng tăng. Việt Nam được xem là nước đứng hàng thứ 3 trên thế giới về sản xuất giống và nuôi thịt cá giò [45]. Mặc dù hiện nay đã cho sinh sản nhân tạo được cá giò, song vẫn còn nhiều vấn đề cần phải nghiên cứu nhằm hoàn thiện quy trình sản xuất giống, đặc biệt là vấn đề dinh dưỡng cho cá, để có đàn cá giống có tỷ lệ sống cao và chất lượng tốt phục vụ cho nhu cầu nuôi thịt ngày càng tăng. Việc xác định thức ăn có hàm lượng các chất dinh dưỡng phù hợp cho từng giai đoạn phát triển trong quá trình sản xuất giống, có ý nghĩa rất lớn đến sinh trưởng và nâng cao tỷ lệ sống của cá. Nhiều công trình nghiên cứu về nhu cầu dinh dưỡng và thức ăn cho cá giò giống đã được tiến hành. Tuy nhiên có sự khác nhau về kết quả của các nghiên cứu này, nhất là nhu cầu dinh dưỡng về các loại vitamin, kẽm và selen trong thức ăn cho cá giò giống thì chưa có một nghiên cứu nào ở Việt Nam cũng như trên thế giới được công bố. Từ thực tiễn trên, chúng tôi tiến hành thực hiện đề tài: “Nghiên cứu ảnh hưởng của hàm lượng vitamin (D3, B6) và chất khoáng (Kẽm, Selen) lên sinh trưởng và tỷ lệ sống của cá giò giống (Rachycentron canadum Linnaeus, 1766)”. 2 Mục tiêu của đề tài: Xác định hàm lượng vitamine (D3, B6) và chất khoáng (Zn, Se) tối ưu để từ đó đề xuất tỷ lệ hợp lý trong thức ăn, nhằm nâng cao tỷ lệ sống cũng như sinh trưởng, góp phần từng bước hoàn thiện qui trình sản xuất và ương nuôi cá giò. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài: Kết quả của đề tài sẽ cung cấp những thông tin mới cho những nghiên cứu về dinh dưỡng giai đoạn giống cho cá biển nói chung và cá giò nói riêng. Từ đó làm cơ sở khoa học để sản xuất thức ăn công nghiệp phục vụ cho nuôi cá giò giống, góp phần nâng cao năng suất, tỷ lệ sống cũng như chất lượng thịt của đối tượng nuôi sau này. Nội dung nghiên cứu: 1. Ảnh hưởng của hàm lượng vitamin D3, B6 đến tốc độ tăng trưởng và tỷ lệ sống của cá giò giai đoạn giống 2. Ảnh hưởng của hàm lượng Zn và Se đến tốc độ tăng trưởng và tỷ lệ sống của cá giò giai đoạn giống. 3 CHƯƠNG I: TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1 - Vị trí phân loại và một số đặc điểm của cá giò 1.1.1- Vị trí phân loại. Cá giò Rachycentron canadum (Linnaeus, 1766) hay còn gọi là cá bớp (tên tiếng Anh là Cobia hay Black kingfish). Cá giò ban đầu được Linneaus (1766) đặt tên là Gasterosteus canadus Linnaeus, 1766, sau đó được đặt lại là Rachycentron canadum Linnaeus, 1766 [48] và nằm trong hệ thống phân loại sau: Ngành : Chordata Lớp : Osteichthyes Bộ : Perciformes Họ : Rachycentridae Giống : Loài : Rachycentron Rachycentron canadum Linnaeus, 1766. Hình 1.1: Hình dạng ngoài của cá giò [51] 1.1.2- Một số đặc điểm của cá giò 1.1.2.1- Phân bố Cá giò là loài phân bố rộng ở vùng biển nhiệt đới, cận nhiệt đới và những nơi nước ấm của vùng ôn đới trên thế giới. Chúng là loài di cư và số lượng của chúng khác nhau theo mùa. Trong những tháng mùa thu và mùa đông, chúng di cư về phía Nam và ngoài khơi vùng nước ấm. Đầu mùa xuân, cá di cư về phía bắc, dọc vùng biển Ấn Độ Dương [42], [48]. Ở Việt Nam chúng phân bố từ Bắc vào Nam, ở cả vùng biển ven bờ và ngoài khơi [18]. Cá giò là loài cá sống nổi, giai đoạn trứng và ấu trùng sống ngoài khơi, khi trưởng thành chúng sống gần bờ, thềm lục địa, các rạn đá ngoài khơi, các rạn san hô, vịnh nông hoặc những nơi có độ mặn thích hợp. Cá giò 4 sống ở độ sâu 50-120m [9]. Đây là loài có khả năng thích ứng rộng với sự thay đổi của độ mặn nên rất thích hợp cho việc phát triển nuôi trong các môi trường khác nhau [31]. Hình 1.2: Phân bố tự nhiên của cá giò trên thế giới [48]. 1.1.2.2- Hình thái cấu tạo Cá giò bột một ngày tuổi dài 3 mm, dọc sống lưng có một mảng màu xanh nhạt và điểm mắt màu đen, vận động tích cực trên mặt nước. Ở ngày tuổi thứ 4- 5 cá đạt kích cỡ 4- 5 mm, cơ thể màu nâu đen, hơi vàng và có các chấm đen rải rác. Ngày thứ 10 thì miệng, đầu, mắt bắt đầu hoàn thiện, vây ngực xuất hiện, chưa có vây bụng, cơ thể mầu nâu nhạt và dài từ 5- 10 mm. Sau 30 ngày tuổi, cá đã giống cá trưởng thành, vây đuôi xòe rộng dạng nan quạt, xuất hiện hai dải sắc tố dài bên thân chạy từ đầu đến đuôi. Sau 59 ngày tuổi thì cá giống hệt với cá trưởng thành và đạt kích thước 1,26- 5,5 cm [42]. Cá giò trưởng thành là loài có kích thước lớn, thân thuôn dài có hình ngư lôi với đầu dài, lưng và hai bên sườn có mầu nâu đậm. Dọc thân có hai dải sáng bạc và một dải mầu nâu đen chạy từ mút hàm trên tới cuống đuôi. Bụng mầu trắng bạc hoặc hơi xám. Miệng cá rộng, hàm dưới nhô ra dài hơn hàm trên, răng dạng lông nhung phân đều cả hai hàm, lưỡi và vòm miệng. Mắt cá nhỏ không có mí. Vây lưng có 6-9 tia vây cứng ngắn và khỏe, nhọn, giữa các tia vây không có màng liên kết. Vây lưng thứ hai có màng liên kết với các tia mềm. Vây ngực nhọn và dài. Vây đuôi cá con tròn, khi trưởng thành thì lõm vào hình trăng khuyết, thùy trên dài 5 hơn thùy dưới. Vẩy tấm nhỏ nằm sâu dưới lớp da dày, hầu hết các vây đều có màu nâu đậm và xám tro ở vây hậu môn. Công thức tia vây: D1 VII- IX; D2 2833; A I- III, 23- 27; V II, 14; C 13 [42]. 1.1.2.3- Dinh dưỡng Cá giò là loài cá dữ, phàm ăn và chúng ăn động vật. Chúng có thể ăn nhiều lần trong ngày và khả năng tiêu hóa tương đối nhanh. Phổ thức ăn của cá giò giống và cá trưởng thành rất rộng, thức ăn của chúng là các loại cá nhỏ, giáp xác và các loại động vật không xương sống phân bố ở tầng đáy. Thức ăn ưa thích nhất của chúng là cua nên còn có tên gọi khác là ‘Crabeater’ [37]. Meyer và Franks (1996) khi phân tích thành phần thức ăn trong dạ dày của cá giò cho thấy giáp xác chiếm tới 77,6%- 84% (đối với cỡ cá từ 3,73cm - 15,3cm). Knapp (1951) cho biết cụ thể hơn là có tới 40% thức ăn của cá là cua lột, 46% là các loại tôm khác nhau và 100% cá giò được kiểm tra đều có sự xuất hiện của các loài giáp xác [32]. Kết quả nghiên cứu này cũng phù hợp với nghiên cứu của Miles (1949) và Shaffer (1989) [33] , [42] . Mỗi giai đoạn khác nhau tập tính ăn của cá cũng khác nhau. Cường độ bắt mồi của cá giảm khi nhiệt độ giảm và ngừng bắt mồi ở nhiệt độ 17- 180 C [10]. Trong điều kiện nuôi, đặc biệt là giai đoạn giống nhỏ, chúng có thể ăn lẫn nhau. Hiện tượng ăn thịt lẫn nhau trong quần đàn là một trong những vấn đề rất cần được sự quan tâm của người nuôi vì nó làm giảm tỷ lệ sống trong giai đoạn đầu của quá trình nuôi và liên quan đến mức độ đồng đều của con giống, mật độ thả, chế độ dinh dưỡng và chăm sóc. Hình 1.3: Cá giò giống ăn thịt lẫn nhau 6 1.1.2.4- Sinh trưởng Cá giò là loài có khả năng tăng trưởng rất nhanh, chúng có thể tăng tới 68kg trong năm đầu tiên, năm thứ 2 có thể đạt 15kg. Sau năm thứ hai trở đi tăng trưởng của chúng chậm lại [44], [22]. Trong điều kiện tự nhiên khi đánh bắt, cá thường có kích cỡ trung bình là 23kg, chiều dài từ 50-120cm, có con dài tới 2m, khối lượng đạt 68kg [42]. Tuy nhiên cá giò có tuổi thọ vừa phải. Cá giò già nhất được tìm thấy ở vịnh Mexico là 9 tuổi với cá đực và 11 tuổi đối với cá cái. Smith (1995) đã ghi nhận bắt gặp ở ngoài khơi bắc Carolina, cá cái già nhất là 14 tuổi và cá đực là 13 tuổi. Franks và ctv (1999), đã báo cáo rằng ở Gulf thuộc vịnh Mexico con cái già nhất là 11 tuổi và con đực là 9 tuổi [22], [42]. Richards (1977), Kaiser và ctv (2005) đã cho biết ở vịnh Chesapake cá cái lớn nhanh hơn cá đực và đây là đối tượng có giá trị xuất khẩu rất lớn tương tự như đối với các loài cá như cá hồi và cá vùng cực (polar) của Alaska [27], [39], [40]. Bảng 1.1: Chiều dài và khối lượng của cá giò theo độ tuổi (Richard, 1977) [40]. Cá đực Năm Cá cái FL(cm) W (kg) FL(cm) W(kg) 1 31 0,3 36 0,4 2 53 1,5 61 2,4 3 69 3,7 82 6,0 4 82 6,3 99 10,9 5 91 8,9 112 16,2 6 99 11,2 122 21,5 7 104 13,3 131 26,6 8 108 15,0 137 31,2 Đỗ Văn Minh(2003) khi nghiên cứu cá giò giống cỡ 2,5-3cm trong điều kiện nuôi, sau thời gian ương 30 ngày có thể đạt cỡ 7-9cm [9]. Nhìn chung tốc độ tăng trưởng của cá khác nhau tùy thuộc vào điều kiện nuôi, giai đoạn phát triển, môi trường sống, chế độ dinh dưỡng, chăm sóc cũng như tình trạng sức khỏe của cá [2]. 7 1.1.2.5- Sinh sản Cá giò là loài phân tính nhưng rất khó phân biệt đực cái. Chỉ có thể phân biệt đực cái của cá giò vào mùa sinh sản. Cá giò đực thường nhỏ hơn và thành thục sớm hơn cá giò cái. Tuổi thành thục ở cá giò đực là 2+ và cá cái là 3 +. Tuy nhiên cá ở độ tuổi 3+ cho sinh sản là tốt nhất. Trong báo cáo của Richards (1967), những con đực ở vịnh Chesapeake thành thục sớm nhất ở 2 tuổi, có kích thước (FL) đạt 51,8 cm và có khối lượng 1,14 kg. Con cái thành thục sớm nhất ở 3 tuổi, có kích thước (FL) đạt 69,6 cm và khối lượng 3,27 kg [39]. Nhưng Burns và ctv, (1998) lại báo cáo rằng có một số con đực ở Gulf thuộc vịnh Mexico có thể thành thục sớm hơn ở 1 tuổi và có kích thước 64 cm. Mặc dù hầu hết con đực đều thành thục ở 2 tuổi. Những con cái ở Gulf thuộc vịnh Mexico bắt đầu thành thục ở 3 tuổi và kích thước là 83 cm chiều dài [trích 42]. Ở Đài Loan, cá giò một tuổi đã có thể thành thục và có thể sinh sản tốt ở 1,5 tuổi. Mùa sinh sản bắt đầu từ tháng thứ 2 đến tháng 5 và kéo dài đến tháng 10 [29]. Mùa sinh sản: Trong mùa vụ sinh sản, ở ngoài tự nhiên, cá giò thường tập trung thành đàn lớn và đẻ trứng vào ban ngày. Cá đẻ từ tháng 6 đến tháng 8 ở Đại Tây Dương, gần vịnh Chesapeake. Ngoài khơi Bắc Carolina cá lại đẻ từ tháng 5 đến tháng 6 và ở Vịnh Mexico từ tháng 4 đến tháng 9. Mỗi lần cá đẻ từ 9- 12 ngày và khoảng 12- 15 lần trong một mùa. Ở Việt Nam cá đẻ 2 lần trong năm từ tháng 4- 5 và từ tháng 9- 10. Ở Đài Loan cá thường đẻ từ tháng 2- 10 [4], [29], [46]. Sức sinh sản của cá giò khá lớn từ 1,9-5,4 triệu trứng/kg cá cái, tùy thuộc vào kích thước và tuổi cá. Cá càng lớn thì sức sinh sản càng cao. Trứng cá giò là trứng nổi có khối lượng 2300-3800 trứng/g. Trứng cá thụ tinh trong suốt, hình cầu, có màu kem, trứng thường có đường kính khoảng 1,35 -1,4mm. Ở nhiệt độ 24-260C, trứng thụ tinh sẽ nở sau 24-36 giờ. Ấu trùng mới nở dài 2,3-3mm và chưa có sắc tố [27], [29]. Ấu trùng cá giò sinh trưởng nhanh và có khả năng chịu đựng với môi trường khắc nghiệt cao hơn so với ấu trùng của một số loài cá biển khác [30]. 8 1.1.2.6- Sinh thái. * Nhiệt độ. Cá Giò là loài bị ảnh hưởng rất lớn bởi nhiệt độ. Đây là một yếu tố quan trọng ảnh hưởng lên sinh trưởng của cá. Tùy theo giai đoạn phát triển mà khoảng nhiệt độ tối ưu cho sinh trưởng và phát triển cũng khác nhau. Cá giò có thể thích ứng với nhiệt độ từ 16,8oC - 32oC, nhưng nhiệt độ thích hợp cho trứng cá phát triển và nở là 26,5 0C [21], [23], [34]. Cá giống có thể bị chết ở nhiệt độ nước 17,70C và ngừng bắt mồi khi nhiệt độ nước ở mức 18,3oC [39]. * Độ mặn Christesen (1965), Rossler (1967) khi nghiên cứu trên cá giò trưởng thành đã nhận thấy chúng có thể sống được ở độ mặn từ 22,5- 44,5‰ và có khả năng chịu đựng tốt đối với sự thay đổi đột ngột của độ mặn [20], [41]. Matthew và ctv (2006) khi tiến hành nghiên cứu ảnh hưởng của độ mặn tới tốc độ tăng trưởng và tỷ lệ sống của cá giò giai đoạn cá hương trong hệ thống tuần hoàn, có nhận xét cá vẫn sinh trưởng và phát triển tốt ở độ mặn 5‰, tuy nhiên tỷ lệ sống ở độ mặn này thấp (68,3%) so với độ mặn 15‰ (90%) và 30‰ (92,5%) [31]. Thân Trọng Ngọc Lan (2005) cho rằng ở độ mặn 35‰ trứng cá giò nở nhanh, tỷ lệ nở đạt 83%, tỷ lệ dị hình thấp (5%), ở độ mặn <25‰ trứng cá giò bị chìm xuống dưới đáy [6]. * Các yếu tố môi trường khác như pH, oxy hòa tan, NO2- và NO3- khi vượt quá ngưỡng cho phép đều ảnh hưởng đến sinh trưởng và tỷ lệ sống của cá. pH thích hợp cho cá giò sinh trưởng và phát triển tốt là 7,5-8,3., ngưỡng oxy hòa tan (DO) >4mg/L., NH3 <1mg/L., NO2- <1,5mg/L[4], [6]. 1.2- Tình hình sản xuất và nuôi thịt cá giò. 1.2.1- Trên thế giới. 1.2.1.1- Tình hình sản xuất giống Đài Loan là vùng lãnh thổ dẫn đầu trong lĩnh vực sản xuất giống và nuôi cá giò thương phẩm. Năm 1992, Đài Loan cho sinh sản nhân tạo lần đầu tiên và thành công năm 1994, đến năm 1997 đã đưa ra quy trình sản xuất giống đại trà. Từ năm 1999, Đài Loan đã sản xuất được 5 triệu cá giò giống, ngoài phục vụ nhu cầu trong nước mà còn xuất khẩu 2 triệu cá giống sang các nước khác như Nhật Bản, Trung Quốc và Việt Nam. 9 Trung Quốc từ năm 1997 đã có được công nghệ sản xuất giống cá giò hàng loạt. Năm 1999, Trung Quốc có 4 trại sản xuất giống cá giò. Năm 1998, Trung Quốc cho ra được1,4 triệu cá giống. Ở Mỹ các nhà nghiên cứu đã sử dụng hormone để thúc đẩy sự thành thục của cá giò bố mẹ trong mùa sinh sản và thấy khi sử dụng cả HCG (275 UI/ kg cá) và GnRha đều cho kết quả tốt [16]. Thức ăn sử dụng cho ương nuôi cá giống rất đa dạng và phong phú. Ở Đài Loan, thức ăn sử dụng cho cá ở giai đoạn đầu chủ yếu là Copepoda. Cá 75 – 180 ngày tuổi (30- 100g) sử dụng thức ăn viên với hàm lượng dinh dưỡng 48% protein và 12% lipid với FCR từ 1,02- 1,48 (Niels Svennevig, 2003). Hầu hết các quốc gia trên thế giới đều sử dụng thức ăn sống: tảo, luân trùng, Artemia và Copepoda cho cá từ 3 đến 30 ngày tuổi và sau đó thì cá được sử dụng thức ăn dạng viên ẩm [3]. 1.2.1.2- Tình hình nuôi thịt Hiện nay nghề nuôi cá biển nói chung và cá giò nói riêng ở khu vực Châu Á - Thái Bình Dương khá phát triển với quy mô lớn như ở Trung Quốc, Đài Loan, Philippin, Việt Nam….và chủ yếu tập trung vào những đối tượng có giá trị kinh tế. Sản lượng cá giò trên thế giới năm 2004 – 2005 tăng từ 20,461 tấn lên 22,745 tấn, giá trị tăng từ 36,2 lên 41,2 triệu USD, tập trung chủ yếu ở Trung Quốc và Đài Loan [30]. Ở Đài Loan cá giò là đối tượng nuôi chính, chiếm 80% lồng nuôi trên biển với sản lượng 1500 tấn trong năm 1999, trong đó 450 tấn xuất khẩu sang Nhật Bản với giá 5- 6 USD/kg. Năm 2000 đạt 2000 tấn, năm 2002 sản lượng có giảm đi do sự bùng phát của dịch bệnh. Ngoài khu vực Châu Á-Thái Bình Dương chỉ có hai nước Mayotte và Reunion đóng góp thêm một phần nhỏ (ước tính khoảng 7 tấn) vào tổng sản lượng nuôi cá giò toàn cầu. 1.2.2- Ở Việt Nam 1.2.2.1- Tình hình sản xuất giống Việt Nam nằm trong khu vực phân bố tự nhiên và được xem là nước đứng thứ 3 trên thế giới về sản xuất giống và nuôi cá giò (trích [3]), [45]. Nhận thức được tầm quan trọng của việc sản xuất giống đối với nghề nuôi biển nói chung và nghề nuôi cá giò nói riêng, ngành Thủy sản của nước ta quan tâm đến việc này từ 10 rất sớm. Các đề tài, dự án nghiên cứu về sinh sản được tiến hành và từng bước hình thành nên quy trình sản xuất giống cá giò thâm canh. Nghiên cứu sinh sản nhân tạo cá giò được Viện Nghiên cứu Hải sản tiến hành từ năm 1992- 1999, trong đề tài “Nghiên cứu công nghệ sản xuất giống nhân tạo một số loài cá biển”. Năm 1998- 2000 đã sản xuất được đợt cá đầu tiên là 12.000 con cá giò giống. Năm 2002- 2003, Đỗ Văn Minh và ctv với sự tài trợ của dự án SUMA đã thực hiện đề tài nghiên cứu: “Hoàn thiện quy trình sản xuất giống và nuôi thịt cá giò”, tại Trạm nghiên cứu Nuôi trồng Thủy sản nước mặn Cát Bà, Trạm nghiên cứu Nuôi trồng Thủy sản nước lợ Quý Kim thuộc Viện Nghiên cứu Nuôi trồng Thủy sản I (trích [8]). Năm 2002, dự án NORAD đã triển khai quy trình sản xuất giống cá giò tại Phân Viện Nghiên cứu giống hải sản Bắc Trung Bộ - Cửa Hội- Cửa Lò- Nghệ An. Tại đây đã sử dụng hệ thống tuần hoàn kết hợp khử trùng bằng tia cực tím và bộ lọc sinh học để sản xuất giống cá giò [7]. Dự án NORAD của Viện Nghiên cứu Nuôi trồng Thủy sản I, kết hợp với sự tài trợ của dự án SUMA, đã sản xuất được 13.000 con giống cá giò cỡ 8- 12 cm tại Cát Bà, Hải Phòng vào năm 2001. Tuy nhiên lượng giống cá giò sản xuất ra chưa nhiều do quy mô trại sản xuất nhỏ và còn tồn tại một số vấn đề về kỹ thuật cần được nghiên cứu tiếp. Quy trình ương thâm canh không phụ thuộc vào thức ăn tự nhiên cũng đã được hình thành trên cơ sở các nghiên cứu trên với tỷ lệ sống 25% sau 35 ngày với cỡ cá đạt 6- 9 cm [2]. Ở Việt Nam phổ biến hai phương pháp sản xuất giống cá giò sau: *Sản xuất giống cá giò theo phương pháp thâm canh: Bảng 1.2: Tỷ lệ sống của cá giò ương tại Cát Bà theo phương pháp thâm canh [10]. Năm 2001 Năm 2002 Năm 2003 Ngày tuổi Lượng cá Tỷ lệ sống Lượng cá Tỷ lệ sống Lượng cá (con) (%) (con) (%) 350.000 (con) Tỷ lệ sống (%) 1 800.000 600.000 20 200.000 25 76.000 22 150.000 25 40 32.000 4 14.000 4 30.000 5 60 15.000 1,9 5.300 1,6 7.000 1,2